pedagogia histrico-crtica e do movimento C.T.S. no ensino de cincias. In: Cincia & Educao, v. 9, n. 2, p. !! " 9#, 2##$ %&'ora Cri()ina *o+e( Pa()ana
Al,un( )e-rico( con(idera+ .ue o( educadore( de orien)ao pro,re((i()a
no )e+ con(e,uido ar)icular convincen)e+en)e u+ +ovi+en)o or,/nico, .ue (e +o()re co+o real na con()ruo de u+a e(cola cidad, u+a propo()a peda,-,ica .ue no (e de0ina (o+en)e pela( nece((idade( e in)ere((e( do capi)al, +a( (i+, para a con()ruo e 0or)aleci+en)o do( princ1pio( de 2u()ia (ocial e )ran(0or+ao da (ociedade. Poi(, (e,undo 3an)o( 49995, pe(.ui(adora .ue inve()i,ou +anuai( did6)ico( de cincia( e+ Por)u,al, )udo (e pa((a co+o (e 0o((e al,o de(conec)ado da realidade, co+o (e o (a'er cien)10ico no )ive((e ra17e( e+ +eio( (ociai( e ideol-,ico(, co+o (e a produo cien)10ica nunca re(ponde((e a +o)iva8e( (-cio9pol1)ica( e:ou in()ru+en)ai(, co+o (e no con)e+pla((e )e+a( da a)ualidade, co+o (e no )ive((e u)ilidade (ocial ou e((a u)ilidade (e re()rin,i((e a u+a por)a de ace((o a e()udo( po()eriore(. %e 0a)o, .uando avalia+o( o en(ino de cincia( 4;iolo,ia, <u1+ica, =1(ica e Ma)e+6)ica5> & no)6vel .ue o per0il de )ra'al?o de (ala de aula ne((a( di(ciplina( e()6 ri,oro(a+en)e +arcado pelo con)eudi(+o, e@ce((iva e@i,ncia de +e+ori7ao de al,ori)+o( e )er+inolo,ia(, de(con)e@)uali7ao e au(ncia de ar)iculao co+ a( de+ai( di(ciplina( do curr1culo. Para Apple 49A25, e+ (eu livro BIdeolo,ia e Curr1culoC, a cincia .ue & en(inada na( e(cola(, (u()en)a u+a i+a,e+ ideali7ada e di()an)e da realidade do )ra'al?o do( cien)i()a(, o+i)indo an)a,oni(+o(, con0li)o( e lu)a( .ue (o )ravado( por ,rupo( re(pon(6vei( pelo pro,re((o cien)10ico. A con(e.Dncia di((o & a con()ruo de u+a vi(o in,nua, al)ru1()a, de(in)ere((ada e produ7ida por indiv1duo( i,ual+en)e por)adore( de()a .ualidade 4Eeal e 3elle(, 99!5. Fo ca+po da pe(.ui(a did6)ica a((ociada ao en(ino de cincia(, al,u+a( cr1)ica( )a+'&+ )+ (ido de(envolvida(. A e((e re(pei)o, vale o'(ervar .ue a( pe(.ui(a(, e+ (eu con2un)o, no con(e,uira+ +odi0icar o en(ino9aprendi7a,e+ do( con)eGdo( cien)10ico(. Fo( Gl)i+o( )e+po(, a( )endncia( de pe(.ui(a +ai( a((1dua( e+ en(ino de cincia( (o de orien)ao con()ru)ivi()a, na( (ua( +ai( diver(a( +a)i7e( 4Mene7e( e) al. 99!5, (o're)udo, o( )ra'al?o( .ue )ra)a+ da( concep8e( e(pon)/nea( e
*raduanda do Cur(o de Eicencia)ura Plena e+ Peda,o,ia " H=PA:PAR=IR
e()ra)&,ia( de en(ino direcionada( para a ocorrncia de +udana concei)ual. Poi( )a+'&+ encon)ra+o( cr1)ica( +encionando a 0al)a de per+ea'ilidade de((e( )ra'al?o( para a( .ue()8e( (ociai(, o .ue carac)eri7a +ai( u+a ve7 o .uadro de in)ernali(+o 26 veri0icado. I Pro0e((or Irlando A,uiar JGnior 4=E 9 H=M*5, e+ ar)i,o recen)e 0e7 u+a apreciao de +&ri)o de al,u+a( cr1)ica( .ue v+ (endo 0or+ulada( K orien)ao con()ru)ivi()a. En)re ou)ra( .ue()8e(, o au)or pon)ua o( (e,uin)e( a(pec)o(: i5 n0a(e de+a(iada no( a(pec)o( individuai( da co,nio e+ de)ri+en)o de 0a)ore( (ociai( e co+unica)ivo(> ii5 a'orda,e+ cen)rada .ua(e e@clu(iva+en)e e+ a(pec)o( concei)uai( da cincia, e+ pre2u17o de u+ en(ino orien)ado para aplica8e( )ecnol-,ica( e para o i+pac)o da cincia en.uan)o produo (ocial. Al,u+a( con(e.Dncia( (o 'a()an)e vi(1vei( para a 0or+ao do( aluno( nu+ .uadro co+o e()e: 5 %o pon)o de vi()a da aprendi7a,e+ concei)ual, e((a( pe(.ui(a( ainda no lo,rara+ (uce((o. Fo +odi0icara+ a realidade de (ala de aula, .ue con)inua co+ a( )radicionai( aula( de cincia(, pau)ada( e+ a'orda,en( de en(ino .ue 0ec?a+ o( con)eGdo( da( di(ciplina( e+ (i +e(+o(. 25 Pri+a7ia de con)eGdo( concei)uai( e (ecundari7ao de con)eGdo( procedi+en)ai( e a)i)udinai( .ue )a+'&+ (o i,ual+en)e relevan)e( para 0or+ao in)e,ral do( aprendi7e(> $5 Co+pro+e)i+en)o da vi(o do( aluno( L0u)uro( cidado(M (o're o papel da co+unidade cien)10ica na (ociedade, 26 .ue, co+o 0u)uro( cidado(, podero 0icar li+i)ado( K( id&ia( do( ou)ro(, e(+a,ado( pela (en(ao de i+po)ncia 0ace ao( )&cnico(. Pedagogia histrico-crtica e movimento C.T.S. E+ 9AN, %er+eval 3aviani de0iniu o )er+o Peda,o,ia Oi()-rico9Cr1)ica co+o e@pre((o de u+a peda,o,ia .ue (e e+pen?a((e em compreender a questo educacional a partir do desenvolvimento histrico objetivo! 43aviani, 9A9, p. 2$5. I +a)eriali(+o ?i()-rico & a 'a(e )e-rica .ue d6 (u()en)ao para a( re0le@8e( do au)or. Fa (e.Dncia enunciare+o( al,un( pre((upo()o( '6(ico( .ue carac)eri7a+ a Peda,o,ia Oi()-rico9Cr1)ica. Fo pre(en)e +o+en)o, co+en)are+o( rapida+en)e al,un( de (eu( pre((upo()o( '6(ico(: A Peda,o,ia Oi()-rico9Cr1)ica coloca a pr6)ica (ocial co+o pon)o de par)ida e pon)o de c?e,ada do proce((o de en(ino. P na pr6)ica (ocial, .ue o( pro0e((ore( encon)raro o( ,rande( )e+a( para o en(ino. I proce((o de en(ino9aprendi7a,e+ deveria co+ear pela pro'le+a)i7ao, e@)ra1da da pr6)ica (ocial 43aviani, 99Q, p. AR5> A educao & u+a a)ividade +ediadora no (eio da pr6)ica (ocial ,lo'al 43aviani, 9A#, p. 2#5. Por)an)o, i((o .uer di7er .ue a educao no +odi0ica de +odo dire)o e i+edia)o a (ociedade, +a( (i+, de +odo indire)o e +edia)o, a)uando (o're o( (u2ei)o( da pr6)ica> I )ra'al?o educa)ivo deve conec)ar )eoria e pr6)ica. A)rav&( da incorporao do con?eci+en)o (i()e+a)i7ado, o aluno pode in)er0erir e+ (ua realidade, )ran(0or+ando9a. A Peda,o,ia Oi()-rico9Cr1)ica de0ende a (1n)e(e en)re .ualidade9.uan)idade, o )ra'al?o co+ con?eci+en)o( (i,ni0ica)ivo(, o u(o de +&)odo( +ai( ade.uado( .ue e()i+ule+ a inicia)iva do( aluno( e pro0e((ore(, e .ue leve+ e+ con)a o( in)ere((e( e nece((idade( do( aluno(, al&+ de (eu( ri)+o( de aprendi7a,e+. I verdadeiro +&)odo & a.uele .ue leva o aluno 4a)rav&( da an6li(e con)1nua da pr-pria realidade5 de u+a vi(o ca-)ica do )odo 4(1ncre(e5, K (1n)e(e, ou (e2a, perce'endo a( +Gl)ipla( de)er+ina8e( .ue ,era+ a )o)alidade da realidade K (ua vol)a 43aviani, 99Q, p. A$5> I( con)eGdo( cl6((ico( ou (e2a, levar ao( aprendi7e( ", (o're)udo a.uele( advindo( da( cla((e( populare( ", o ace((o ao (a'er ela'orado e ao con?eci+en)o erudi)o e, e+ con(e.Dncia, para e@pre((ar de 0or+a ela'orada o( con)eGdo( da cul)ura popular .ue corre(ponde+ ao( (eu( in)ere((e( 43aviani, 2###, p. 9Q5> Por (ua ve7, o Movi+en)o C.T.3., (e,undo 3an)o( e 3c?ne)7ler 499!5, )eve (ua ori,e+ por vol)a da d&cada de 9!#. %erivou de u+ con2un)o de re0le@8e( (o're o i+pac)o da cincia e da )ecnolo,ia na (ociedade +oderna. Con0or+e apon)a+ Auler e ;a77o 42##5, o( pro'le+a( a+'ien)ai( e a vinculao do avano cien)10ico e )ecnol-,ico co+ a ,uerra 0e7 re0luir a eu0oria e+ relao ao( re(ul)ado( do de(envolvi+en)o da cincia. *enerali7ando, o o'2e)ivo +ai( a((idua+en)e apon)ado pelo( pe(.ui(adore( re0ere9(e a preocupa8e( co+ a 0or+ao para a cidadania, incluindo, a capacidade de )o+ada de deci(o por +eio de u+a a'orda,e+ .ue ar)icule cincia, )ecnolo,ia e (ociedade, conce'endo a cincia co+o u+ proce((o (ocial, ?i()-rico e no9 do,+6)ico 43an)o( e 3c?ne)7ler, 99!5. Por)an)o, o Movi+en)o C.T.3. procura colocar o en(ino de cincia( nu+a per(pec)iva di0erenciada, a'andonando po()ura( arcaica( .ue a0a()a+ o en(ino do( pro'le+a( (ociai( e, ado)ando u+a a'orda,e+ .ue (e iden)i0ica +ui)o co+ a id&ia de educao cien)10ica, 0or+ulada no( )er+o( de Sale 499A5. ma se!"ncia de aprendi#agem inspirada na concepo CTS $b%etivos educacionais da C.T.S., iden)i0icar a i+por)/ncia da e(cola co+o in()ru+en)o de 0or+ao para a cidadania. &etodo'ogias de ensino <uan)o K .ue()o da( +e)odolo,ia( de en(ino, )a+'&+ pode+o( veri0icar .ue e@i()e+ nu+ero(o( pon)o( de in)er(eco en)re o Movi+en)o C.T.3. e a Peda,o,ia Oi()-rico9Cr1)ica. I Movi+en)o C.T.3., por e@e+plo, advo,a (o're a nece((idade de u)ili7ao de +Gl)ipla( e()ra)&,ia( did6)ica(. 3e,undo Oo0()ein e) al. 3e,undo Oo0()ein e) al. 49AA5, o( cur(o( C.T.3. ad+i)e+ a u)ili7ao de: pale()ra(, de+on()ra8e(, (e((8e( de .ue()iona+en)o, (oluo de pro'le+a( e e@peri+en)o( de la'ora)-rio. Conte(dos 3e,undo Toller e Ua)(, a .ue()o do( con)eGdo( & cen)ral para C.T.3., 0a79(e nece((6rio +udana( no ei@o cen)ral de or,ani7ao do( cur(o( de cincia(, poi( a or,ani7ao da( +a)&ria(, (e d6, a)rav&( de )e+a( (ociai(. I()o &, (i,ni0ica .ue, o( con)eGdo( do( cur(o( de di(ciplina( cien)10ica(, via a'orda,e+ C.T.3., nece((aria+en)e inclue+ )e+a( (ociai(. $ pape' dos professores Te+o( .ue +odi0icar o per0il cl6((ico da ao peda,-,ica do( pro0e((ore(. Por)an)o, a .ue()o da 0or+ao docen)e & u+ de(a0io & u+ de(a0io a (er (uperado para .ue po((a+o( via'ili7ar a pre(ena de a'orda,en( de((a na)ure7a de 0or+a or,/nica, e no apena( oca(ional+en)e, na( aula( do( co+ponen)e( cien)10ico( do curr1culo do en(ino '6(ico. Poi(, pre((up8e9(e par)icipao a)iva do( educando(, (e+pre apoiada pelo pro0e((or, a((u+indo o papel de +ediador no proce((o de en(ino9aprendi7a,e+. I au)or en)ende .ue 0al)a ao( pro0e((ore( a percepo para en)ender a Educao, no (en)ido de co+preend9la co+o in()/ncia .ue pode concorrer para a )ran(0or+ao da( e()ru)ura( in2u()a( .ue corro+pe+ a (ociedade, pon)o de denGncia da( in2u()ia( e propo(io de nova( al)erna)iva( para a (ociedade con)e+por/nea. Por)an)o, preci(a9(e inve()ir na 0or+ao docen)e, inicial e con)inuada, )o+ando co+o padro o( docen)e( .ue )e+o( na a)ualidade. E a par)ir de((a realidade, con()ruir+o( u+ novo per0il de educadore(, .ue )en?a+ vi(o +ai( a+pla do papel da e(cola na (ociedade, co+o real in()ru+en)o para conver)er o( (Gdi)o( e+ cidado(, e para edi0icar u+a nova realidade: 2u()a, ?u+ana e, de+ocr6)ica. Tan)o a Peda,o,ia Oi()-rico9Cr1)ica co+o a C.T.3., pode+ con)ri'uir e0e)iva+en)e, poi(, o co+pro+i((o de a+'a( e()6 e+ (in)onia co+ a vi(o de educao pro,re((i()a.