Você está na página 1de 15
Savoye. es Sots Sorter BoarenTanrne DK Broweolicer Lo kupo A ecologia de saberes nhecimento e 2 sua importéncia para a vida das sociedades contemporéness no cofetece contestacio. Na medida das suas possibilidades, tos 0s pikes se dedi- cam 2 promacio da ciéncia, esperando imento nela. Pode que, desde sempre, a formas privilegiadas de conhecimento, qusisquer tenham sido, num dado mor n abjecto de debate sobre a sua nature ‘seu contrbura para a bem-exar da ‘quem as detém. S6 asim nao seria se 0 conhecimenta nao tivesse tna sociedade, ou, tendo-o, se ee esivesse equitaivamente di dade, Mas no é asim. Por um lado, 56 existe conhecimento em sociedade e, poxtao, quanto maior para conforma a socieda- idade ao seu presente e ao seu pasado e dar sentido © direcgao ao seu futuro. bao 6 verdade qualquer que seja 0 tipa e o objecto de cconhecimento, Mesmo que a natureza nio ewistsse em sociedadle — e ext ‘uma dada forma de conhecimento — certamente complexas e, elas propris, pate do debate —, a verdade 6 que os dois privilégis tendem a carvergir na mesma forma de conhecimento. Esta convergéncia faz Com que a justfcacio ou contest naman ms riheclmento envalvam sempre, de uma maneia mals G0 ou contestagio do seu impact socal as saciedades ocidenaist&m vindo a pivlegiar episte vordade € que im navo comeco, uma ruptura em relagéo 20 passado, uma revelucio cintfica, coma mas tarde viia ser caracterizads. Desde entio, o debate sobre 0 conhecimento centrou-se na in | terior da ciéncia madera, nos fundamentos da validade privilejada do conhe este cor outras formas de conhecimento(flséF- co, asia, reigioso, Inert, et), nos procesos Gnsttuighe tadologis! de producto da cgncia e no impacto da sua aplic Giéncia modema ter asumido a sua insercéo no mundo mals profundamente do ‘que qualquer outa forma de conhecimento anterior ou contempordnea:propés-se ‘no apenas compreender o mundo ou expicl, mas também transform. Con tudo, paradexalmente, para maximizar a sua capacidade de transfomar o mundo, pretendeu-e imune &s transformagdes do mundo Nos tems da consciéncia de si préprios que a clciae os cientistastende- ram, dominantemente, a formar desde 05 tempes da revalucio eientfica até um petiado muito recente, o pig epistemalégico que a ciéncia moderna se arto- ‘a presupde que a ciéncia& feta no mundo, mas néo é feta de mundo, céncia rervém tanto mais efcazmente no mundo quanto mais independente € dele. A era autonomamente segundo as suas propras egzas © ligicas para pro dace quanto é humane. ‘ou, pelo menos, © mais aproximada possivel da realidad {assume e dos processos através clos quas# produ 0 conhecimento que se tem dela. Uma vez criadas e esiablizadas as concigies istitucionals que garaniem utonomia da cigncia, tl vrdade e tal "»presentacio néo estariam sues 20 con- dlcionamento ou & manigulagdo por parte do mundo nio cenico. ‘Ao longo dos titimos rs séculos, os dabates sobre a cénciatveram sempre rentes: a naturezae 0 sentido das trarsfomacbes do mundo oper wda.que, por vezes, sobre quem 0 é chute lanka sido sobre o qu & ser Cent © ) 7 AciMdIE DOTA WA NCIC ‘A evolugio das debates tem a ver ct ccescimento exponencial da producto cientficae a consequente prolifera ‘samunidades cients; com 0 extaordindrio aumento da eficcia propicada pela Gnca, uma efcicia posta tanto ao servico da gut uma pluralidade de factores: com 0 Stein fo transormado em fora produtva de primeira ordem ea questo das rin ence a cca +0 mercado ananou ta quedo da cea como 05 cu ea um period de tansigio clncia moderna — que femergente que des egies dan amhecier -modiema. Com base na reflex epistemo- , defend que caminhsvamos para um superago das dicotomias que dominavam a 3, naturalartfcal, vvolinanimado, men: etc. Este colapsa nia sé azo a superacio ent dest Bree pretencia reduzir as ddominante ia po setido da aproximacéo das ciéncias natu 4s Génchs socials. | Jstficava-o com o facto de a inca pos-cssca — qualquer que sea a sua desig nagio: as novas ciéncias, céncias da complexidade,sktemas auto-organizados, sanizada, emerge ‘ales cogntvos que a cul 7 hhaveria de reconhecer-se a exiténcia de ouras explicacbes, ndo pcoonas, mi praia. Em 4 epitealope das pris cents. Proc as penpectivas feminists, pderes desigalas como 7 tec via ete a epsero ‘emt de conhecimento aes ‘emerginci das chamades nova stvma com a sua tenga na kamacns vances tecolgicos © a estagnagio, se nio mento étigo da maida. A tei via pate da dein ‘eoncepcio que se consti a teresa vi, tetando rexptar fda 0 ue de postive foi produzeo pea ciéncia modema (Harding, 1998: 82 | questo da pluraidadeintema da cerca ada sobrotdo pelas “epatemologs feminisas, pelos esudos soc ras da clncia pela cor remtes da sri © da ls ifluencadas* Tats, n0 funda, de quesionar a ne vo expita a deperdncia re os temas os problems, a metedolgis as nguagense images es formas de arg tiagio hist w enogren, as cubu- ‘5 diferentes modes de relaconament feat, aewtrcee (Caer 197 sie 2 ne empo db (0s imeresses econSmicos ou @interese pblicn 2 € 05 limites da autonomia das actvidad cultural em que ocorrem. ralidade pouc estvel de eubures ce de cemecimentas! case de configuaches £ interesante leribrar que as suas oigens,nos culos XVI € XVII — e ape: sobre © que era @ eléncia © Tenia especalizacio dent dss rcs poi, o rest de um proceso co que no pode ser compreedido seo esodannas 3 demas: ere ‘neutaldide ninsec da cine tbr as consequbncis divest ‘ica, desejves ou indesejaves, boas ov més, consiutvas ou destutias, aplcages. As vansfomages dis ditmas dadas no oraizacio da imestiacso lees da sua relagio com a inowago o desenvolvimento teal, 2 esta rardependéncs de alguns ds principe dais da invesiicao cine fea e de acini tecolgia qu esta oigem de ous euipamentos, mate coma a thea das alas enegas 0 Serna on smgementemagior eng se. amin co ee Rm NOAA 19 «da pp investigate foi proposta precisamente p cal entre cinciae senclg A reducio de cincie um modelo eis mas também asocadas 2 Ao longo de mais de coojunta vaso de est dos empiicas e de reflexes teSricas w epstemoldgcas sobre as caraceriticas sh ‘wadhs do tabaho de producso do conhecimento cientfice modem. Os prnc pos de legtacio das vis pts cansitdes como cinch toraramse, a consoidagio a a fai Uma outta dinimica, de sentida opzeto, ° de “pasayer” que soa font . ‘amos aqui 3 falar de “imerdscplnaridade’, uma forma de colaboracio que pres- supée um respeito peas frentiras ere dscpinas tis como elas ensem, Contr 4 relagio policiada que define a interdsiplinardad, ete “trabalho de rat novos objets, nova introgacies © nove problems e, no seu pot, rihecimento pelos “el ‘Um exemplo paticulamente interessante deste proceso € o da hitra da biologja a lango do Gkimo séeulo e, em pariculay, da genética (aps a redesco- bra das les de Mendel no inico do séul, da biologia molecular eda sua pos- terior comvergncia com a genética, da bologla do deservohimeno eda bola cde evoluo,e das relagtes entre asses diferentes dominios das ciécis da vida." Mas ser esta “desunidae” dersidade das clncis apenas um eto de soos ligades a0 pragratismo, & uma inteencia sabre 0 mundo, que ns co loca nese e aumena 9 sua heterogeneidade, Difeentes madas de dtingas sobre © mundo. A Acoso TAR MANA ICTIREA 4 ‘os modes de conhecimento,e pense caracerizar om rigor 0 cadcerstuado & peril de todo 0 conhecimento,rejeando a0 mesmo tempo 0 rlaivismo, (© caneito de conse @ aqui um recurso central para a caracterizacio do de mod a cir algo que no exis antes, com propriedaes owas io soma dos elementos heterogéneas mobiizados tecnologia © que existe — conheciment,objectastecnalgions edificos, eta is, obras cultura — existe porque € consul. A dingo pe so potas 2 prova,e agp que & mal consul testa dierenca que perme disingut ene fcas (bam constuidos artelacos (mal eonsrutdo)” 3s de prod de conhecimento ervolern um to, Aiguns objects traeformam-se quando colocados em novasskagées, sa aqua nove propiedad sem peer as que os caracterzavam, sj esuin- dd identidades novas que pemitem a sua reapropiacio em noras conictes, portaments atu de nos ajecos — como os aganismcsgeneticamente rod fades, os prides ou a vansormagées imsticas—, arelao com o desconhec- doe com a ignorncia na modo da conquia € da reduc ao que js se sabe ov fo ques pad dzer com hase no que se sabe contra com a psiio caver © produc co reno do que nose sabe e do que se pode aprender de novo a ela com esos nows objects (Santos, 1989). A frwocagio do principio da precaucio — de que volar! falar adarue — na rela rhecmenta nove na base de um recon 20 cam 0 endmenas que nose conece cu se conhece mal ¢ ta aco sobre prodanar 2 inekxanca do que nio poemos descever po o desconhecsms ‘A dalinigo do que & um abject ea sno e Fda malcom os hibvidossujetasbjecos das clnces humans. Sondra Harding dtingue (198, 2008, dent da tercia vie ene a epte mola convencional da clincis madera © outros seas de conhacimento al- tematves 2 déncia, dans perspecias de etuos de ciéncla¢teonologa apes ‘io e da imeraegae; cada momento da histéea de circa moderna parla 05 Postlados ste a dierengasexal da sun épocs. Ror sua vez, 2 pepectva 15 fin nt nie mi proc ocean, wr ape samirrpo To pmaMowouTALah 3 3 aarti da ppt, mas acescert-e dus mas produ € ia como se fsse toda 2 cna produ ro gos. Eas ‘alia, admitindo seer ambigas as Fonts que a separa de otros seas pespectvas que dese! como as epizemolois plus dhs pitas Cents ex embskio na Wekamichauing da dvesiade eda plu lcalmenes tarsi perdi. Em me entende, {as confrarme Gena e, quando se rele a outosssteras de cone trent, azerrno simpre a prt de pespeciva da cinda mode. lo acre porque o oto componente sacocutual da vans paradigm, 2 gobalza - lvdumente mada em corta. Or al come na én csi, @ de canhecimeto fol de par com 0 univesalsmo, hee 2 to 0g ‘ato d0-univealee, que ea 2 foga de uma ida que se autoseprse obabzago 6 2 forga da deta ragio ‘tatvas da ozaga, lo € aur porqe a gbalzacio & hoje © macador re wea eng ammn rses hhegeminico dos temas do confite social trea eriado pelo captalsmo. A plc rrr acu ti ea res oo ie) © captaleme global, por um lado, e a dvesidade e & soba, plo importa de pasar da na dis peas Gent 2 drerecisgo ene seresclenfias e ro Portis externa: otros saberas ‘As popectnas intercutuastr vind a pemitioreconheciment da exis téncia de temas de saberes plas, aleratvos 2 clénca moderna ou que com aticulam em novos coniguragées de conhediments.Anasano deforms a eitncia coma gnante da permanénca do esata hegemnico do actual 8 econdmico capita, of aukores que pedhar esa era te vindo a 7 i pe oma «pape eras an var tad capabs dst isin mais armplo que exp a desig, ao mesmo tempo que gra ener fas de retina cor (io. Como refer até, a dicotomla saber modematabe iba de que o conhecimentawadcional pti, cols ragatea que parece xpecalmenteadequada 20 dese cartes do conhecimento, nino © conhecimenso circa” ‘A actual reaganizagio global da economia capitalista asset, ene ours css producto contnun persstente de uma dierena epstemoliic, que ‘io ecoinece a exit, em pe de Gualdade, de outros Saba, ¢ que por so Se costs, defacto, em Reraruia episteroligc, geradora de marginlizates, Siencametos eciis o igkages deotsconeinenns Es eene alia, a dferenc clr ge, € tiv ai-captaia,ancchniaita @ an ‘Acura cosmopolia e pé=cclonal apes fur além da homogenezago impeta pla obolzaciohegpménica, Nes a ts 1 Odes pitino er ch pie de canine oar «prince Vom i oun Mans, 192; rtrd 198, 200; (© meu ponto de pada € que a modemitade oir e consitiv a ‘nue de dts epee que tea desigato por enhecmentoeguao © ‘orhecerenoeripagie 200; 76-1), Ao longo dase vole ais ve- esa etn conep, A ba recordar que enquant ro corkeient ep era, de orem, Nete prone, a cada moder, tialmente urn tipo de Frherimerto env oes, aur na prepondic ta reclanando fs (fo da epiterologs posta ea describe de todas os epserclopas Shemathas Comertda em conheciverto una e univers iia edema oo ire teenaldgcn © desnvobine ‘Eecredibian todos ot conbecents no derro qv ihe eam temas ‘& unberlade da cca fe com que a cedbliade do ojo nih sustae nos arse Ganco om corpo ‘mae dlerenga em reago a ea & que em minha opino, depois de his sdute de vino esta da lac moda ocdenl ao project de ‘lseohinenta cape, no € peel magn horecies mocap 0, vo dca por si conuineres qe sar eptemlogas da h plaids adopadas Com recs exo & cia modes. 23 plaide poses ou eds sao sempre acu No io co blo 0, psa promover a dene pla km do capo, a hbulzagt, pura alm da gaa neler xe (ga Gta moder wa no ngigeadada 0 mato moncs ec, mas r= ‘configura numa conetelago malt ampla desaberes onde coed com prticas de faberes nio centfcos que sobraiveram ao episemicdi ov que, apesr da sua fesgule ecimenta de dived epstemokigea de saberes no mundo. Por otro lado, is do seu tempo, tabez lava pera de cnfianca epstemolica na cincia, que pet re tsa segunda metade do sculo XX, gare de par Gom a cescente eng popular na cidncia. A relagio entre crengis © icia deixa de ser uma relagio frie duas entidades dstinas para pasar a ser uma relago entre duas formas de Jo mundo nao Sgnfque necasariamete 0 recone: temoogica do munde ‘ ecologe de saberes & asi simufianeamente uma epitomologia da cor rente © da contzacarrente. As sans condicbes de possbilidade sao também as ca enc Prtcas de saberes isto ignlca que a priicas de saber erico esto menas dmri- ada plas priticas hegemdnicas da ciénia moderna do que as prtcas de saber prospective 7b non aoe ice dv cr estar nomi do re sneer fcc Ss Wop spect Sa eg 2008 ACANOCAOO THEO MELUANOUCLTIRMOIEA 1 ‘A ccologia de saberes procure dar constéeia epstmogica a0 saber pro posto, Tiata-se de uma ecloga porque asta no reconhecimento da parse Ue de saberesheterogenens, da autonomia de cada um deles w da articulacio Sistemi, dingmica Ponizontal ante eles. A ecloga de sberes assent na inde pendénca complexa ene as diferentes caberes que constivem 0 sera abeto tho conhecimento em proceso consante da criagioe renovaco. © conhecimento £ inerconheximento, € econhecinento, € auto-conhecimeno, Na acolo de sores cruzam-se conhecimentose, patnto, também igno= ‘cies Como ni i ignorinca em ger as igrarncias so Uo hetevogéneas, Suténorase interdependentes quanto a sberes. Dada eta iterdependncia, “prenzagem de certs conhecimentas pode envaler a esquecimesto ea ocutarso de outros, em ima instncia, a ignorancia deste, Ou sj, ra ecloga de abe res, a igorincia lo € necesariamente um estado og rts ou desaprendizager implictos ras aprenczagens reefpeceas através das {bers ja crucial perguntar a cada momento se 0 que se aprece vale 0 que se ‘Squece ou desaprende A ignorincia s6€ una forma desqualfcada do sor « de fazer quando 0 que se aprende vale mais que o que se equece. A viopia do interconhesimento¢ aprender extras conhacimentos sem esquecer os pris. £ fea tecnologia de prudénca que subjaz 3 ecoloia de saber. ‘A ecoogin de saberes parte do pr cenve seres humanos @ ene oes © 8 saber , portant, de ignotinéa. Ep modema caracteraase pelo privigglo que concede i que decoem eventualmente do as ria Cass soi neva © 2 sua superaao ride em novaspriticas ess. ‘Como o conhecimente cientfco no et dlsvibuido socihmente deforma ‘ 1 preg tendem a ser aqulas que forme juga socal astenta a de saberes € 3 epetemologia da uta conta a ijsia cogritvae asenta nas Seguros ices que apesanta sob a forma de tess uta cognitva nto ted ato se asentar exclsvamente na igo na cnstncia do capitalism, se conhecmento tem ‘Ge respela 20s tpos de intereno no real que tra mites decorem da lgnorncia cenficae da suaincapacdade ora reco necerstberateatos ese aclar com ees numa base ial, 1 stoncon 2. As ents © a catistfs prone palo uso impudent © excuses da ‘nc 0 bem mals srs do que 2 epsiemologa cena dominante pretend. fewole a descrediblizagio do sber Gentfen. rénico dete. Const, por um ldo, em tornadas wees pelas epssomelogias pla fo conta deste fendmeno ma alm dels, que permite. Os extemor rcs proprio dos conhecmetos hgemcnicos #0 meena. tso conrehegeménia docile moderna Conste na explragio pall dos ites intone dos kts exes. € por ‘so que o wo contrhegemanico da cla nae pede ent & inca. Sax send no ambi de ura ecole saber 5. Accolia de sabres tam de ser produzia eclogicarente: com a partic (que aser"im na cincia modema, Como exa io ests 1 eo, nem como stem de produ em eo ‘so conta hegernio dacléciaassnta no recencimento dese limites e, por isa, na necessidade de, para es superar, recorer 2 outros conheciment 6. ecologa de saeres & uma epitemolgiasimutaneamente canstita «ral. Nao temas aceso directo ao rea enquanto sores de saber, f que nso rawdIc.e TWO MAUMOBOANANAD 18 ‘ipo de inservengie no muro 0 des inten combina saberes pate da compat se conhecimens, Ha, no eran, ouras formas de intrvengio no real que nos 520 hoje valoss paca as quai a ciéncia moderna ada contribs © que, palo ‘conti, sio 0 produto de auras formas de corhecimenn. Por exempo, a pr servagio da biodivesidade tomada_ansvel pelos. co indiginas € que, paradoralmente, ex hoje ameacada para a sobrevtnca dom base exchnivamente na proporcionan. 7. Accolia de saber cease nas rages ente sere as hiraruis ‘uls pores univesaseabsactos,natrlizados pela hist por epistro logis reducionisas, Ao contro das epizemologiss modeas, a ecloga de se- bores ndo 6 sdmite a exigtnca de multas formas de eanheciment, como pare uma dada prtica de saber a pric da valeracio de ums dada interengfo no real em canionto com ous inerencoes alematvas que dever emegHear- ans poli «Ee A cbpcidade que peside 20 momen us resis ap rcmento dcp In internat nora qo pode, em eo, er lads a cabo por erent pring dver se nfrmads po logis de sere ex ‘la (Go cos upon soi rvs a concep, execute conol erat da Ierengio No caso de sustuiode intents por ota paral pode prea. No imbtn da io deve frmularse ain: em iguldade de rans Ironia qu seul da gon pers le rakes, prant, que as do ssa cn emt, 2001 98) chs relges enue sabres, ue aac 2 eco de saberes imple para usa ds hersitade de concent. Es ba Gc tin deo de conhscmeno Geico, quarto eno do nio cents, tanta plies « pismsten Pons, porque os flees sabees so sil ‘a cone numa pga musa, bv dese fue en presente nu pode estar presets mas de ua forma de saber. Dada a oelval2Wenieaao pe Dorm ad, de avergua’ em que maxi «ausica de ours sees #0 fo de uma ota produ pal epstomotga qu corsage o cone {lve coma gE defo a gia 6 um dips coal na ecole de ‘Shere Um ener tao gue dg. © fs anane Kra Wiedu arma nico a qu prance) no tn ao & qe 'A gusto de incense pose tan 9 ineor da esa cua No tao dos cures ecideatal ar do cnhecimeno hegeménio di ‘Stl, he los outos corhecimente Um dos tras mas contoness tem Soo da demaragzo da elinca em elo a ours modos de elacenamerto uo 5 aes, hur esringno-nes ao campo dos sberes espacio, podem peru pelo to de reas pusher ewe a poesia ea ince, Néo me re 3 cia Fema fess, us ao aor epsteropc ds posa ea urs pose! eter je polgrica ene 2 poe © 2 nc Do mamo mado, o sibertolge tert {sue epstemolgia pp cp bse nl, pode ser consieado coma ico» Irena com 9 sour senfic, Bea pear que teloga ri ase ha ‘evcoco, um fico iouscepil de prow cami. Se samo 2 saber ga (Ge componde to ster tea, ober reigoxa, a que da regio ene rane imporinla dado que, por empl, mUROs m= Tuam hoje contra sdesigaldad, a exchSo wa open = awivsso 0 MUM VONOKTINRA 18 ‘que neler oc Nb eclg de sbers ahs far parte consuta do pr 1 segundo quesonamentodesdobrase nas sepiss quate: 2 pari de ‘que pespecta se idericam os dents conecinentas? posse conecimert econhecer ato? Que fie ‘de relaconameno ot arioubo Slo posieis ene os dents exhecimentst thas star de oponio vu domraco de tesa der tmat epecitarant como Singit atensas a etal de seria dent capt enh des pgs rezone fps de cls 15. £ pra cl pstrnooga de eclgi de sabres no conceber os cone menos fora cs patos ce sabres ees fora ds intregées no rl que elas emitem ou impede. Por ea rao, a pias soc eos agents em gue se [lem 2 pres de she tem amin de caer noespecvo do pega epi temelgn, A pragma da epitemolgia justice parque aos oprmide nt ‘esa sobretado ua epsercog de consaquéncis. So elas que dettiram 2 ‘eceniade ov a6 a covering de a compemenar com uma eistemalga de 16. A ecaloga de aber vie fcr a contigo de sos indus © colctns que combina 2 mae slice nae ds Jas com 2 ners ‘ac de vortade da ua contra a op de pests cons sobre 3 ‘a, nin baa ma forma de aber por mais cornet ou eclrecdera que sia ‘Acpressa sempre 0 proc de uns canstlaio de saberes ede posers. Tam bras hierarquas actars em rede. Por su vez, a inersfiacso da verade re ta deem conhecimenta mas profundo das posbliades huranas com bse nes 1a org inter em vex da orga tata” Neses sabes & pore! Wontade que & incompreensel pata 0 mecaniimo dsc da inca modera:™ ecologa de saberes no aco apenas 20 ne! do logs. Ocowe amb lo mytas, 20 nel dos presupats tits que tram posed hori ge ven ech, 95 2: 7. 2 soe smog to owen nts es je Vint 120, 205 scanincana Tur MRAM 5 zon de posiblcades de cada saber edo dogo ene elas. idea do erento gui fundamental — gad 8 e “lan vil” — 0 campo de frgas de energa humana que James © Berio chamam expontaneiade tenliia (Bloch 1955, 0 de una espntaneidade quence sabe «wea contin com o objetivo de funda ums voniade desconstuins econ, Nio eta de par poe cima das bars da “atrera ds co a5" ou da maturers hura”. Tatas antes de identifier ness natureza uma ment da vontade na semen © no corpo, € lear, 3 fora rat cola de saber coocae sin, nas amps do dualism natura) sociedad © do reducionimo mecanicsa que domina 2 epiealega da cena tmederna cident. interseaao da wnt decore da actago de um po- fenci adormecdo ta natueza hur, um polencal que no conhece 8 17, Na ecologs dos sabaes a itecaio da voade exercise nz lata conv a desciertagio, No eclia deers a voniade &gulada por vs bis- ‘ok cam mills eer: ‘ada uma em cfrets res, cu mamertoe ou pra cfs objects. 8 eis ‘nai relatha em relio a: uss € um fair de consaldagio da vonade, AS ‘ecole pomanents resulam de gue nenhutra iranengio he real, a pat de tum 36 ipo de conhecimewo, tan acaso 3 eadade td. ‘A exitocla de nips bso om que 2 vgn eptemoliin se comerta no mae rokinda acto de ate-relexviade. Nam conto qui ‘erelante que em que Sata Agen cones convene numa quate par mi 29. err apt | swe ds bjs dos ces

Você também pode gostar