Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1.1 Opera C Oes Com N Umeros Complexos
1.1 Opera C Oes Com N Umeros Complexos
z = x + iy, x, y ∈ R; z ∈ C
i é unidade imaginária
i2 = −1
parte real de z
Re (z) = x
parte imaginária de z
Im(z) = y
z1 = x1 + iy1 , z2 = x2 + iy2
Soma:
z1 + z2 = x1 + x2 + i(y1 + y2 )
Re (z1 + z2 ) = x1 + x2 ; Im (z1 + z2 ) = y1 + y2
Diferença:
z1 − z2 = x1 + iy1 − (x2 + iy2 ) = x1 − x2 + i(y1 − y2 )
Re (z1 − z2 ) = x1 − x2 ; Im (z1 − z2 ) = y1 − y2
Mutiplicação:
Re (z1 z2 ) = x1 x2 − y1 y2 ; Im (z1 z2 ) = x1 y2 + x2 y1
Conjugação Complexa:
z = x + iy, z = z ∗ = x − iy
1
z + z = 2x, x = Re (z) = (z + z)
2
1
z − z = 2iy, y = Im (z) = (z − z)
2i
1
Divisão:
z1 (x1 + iy1 ) z1 z 2 (x1 + iy1 ) (x2 − iy2 )
= = = =
z2 (x2 + iy2 ) z2 z 2 (x2 + iy2 ) (x2 − iy2 )
x1 x2 − x1 iy2 + iy1 x2 − i2 y1 y2 x1 x2 + y1 y2 (y1 x2 − x1 y2 )
2 2
= 2 2
+i
x2 + y2 x2 + y2 x22 + y22
Observação:
z1 = x1 + iy1 , z2 = x2 + iy2
produto escalar:
~r1 · ~r2 = x1 x2 + y1 y2
produto vetorial:
~r1 × ~r2 = ~k (x1 y2 − y1 x2 )
e
z1 z 2 = (x1 x2 + y1 y2 ) + i (y1 x2 − x1 y2 )
[figura]
x = r cos θ, y = r sin θ
y r sin θ
= = tan θ
x r cos θ
y
θ = arctan
x
Argumento de z para I e IV quadrante
y
arg (z) = arctan , x>0
x
2
Argumento de z para III quadrante
y
arg (z) = arctan − π, x < 0, y < 0
x
π
arg (z) = , x = 0, y > 0,
2
π
arg (z) = − , x = 0, y < 0
2
[exemplo],[figura]
∞
x
X xn 1 2 1 3
e = =1+x+ x + x + ...
n=0
n! 2! 3!
∞
X (−1)n x2n x2 x4 x6
cos x = =1− + − + ...
n=0
(2n)! 2 4 6
∞
X (−1)n x2n+1 x3 x5 x7
sin x = =x− + + + ...
n=0
(2n + 1)! 3 5 7
Observamos que
n
i2n = i2 = (−1)n , i2n+1 = i · i2n = i (−1)n
∞ ∞ ∞ ∞ 2k 2k ∞ 2k+1 2k+1
ix
X (ix)n X (ix)2k X (ix)2k+1 X i x X i x
e = = + = +
n=0
n! k=0
(2k)! k=0
(2k + 1)! k=0 (2k)! k=0
(2k + 1)!
∞ ∞
X (−1)k x2k X (−1)k x2k+1
= +i = cos x + i sin x
k=0
(2k)! k=0
(2k + 1)!
Fórmula de Euler:
eiθ = cos θ + i sin θ
Derivando, obtemos:
dz
= − sin θ + i cos θ = i2 sin θ + i cos θ = i (cos θ + i sin θ) = iz
dθ
3
Mutiplicando ambos os lados por dθ, temos:
dz
dθ = izdθ
dθ
dz = izdθ
z = eiθ eln C
e da equação (1.2)
z (0) = Ce0 = C
Logo,
C=1
Portanto,
z (θ) = eiθ
Da fórmula de Euler
eiθ = cos θ + i sin θ, e−iθ = cos θ − i sin θ
4
1 iθ
eiθ + e−iθ = 2 cos θ, cos θ = e + e−iθ
2
1 iθ
eiθ − e−iθ e − e−iθ
= 2i sin θ, sin θ =
2i
z1 = z2 ⇒ x1 + iy1 = x2 + iy2
ou na forma exponencial
Fórmula de Moivre
z = eiθ = cos θ + i sin θ
n
z n = eiθ = einθ = cos (nθ) + i sin (nθ) , n ∈ N
de outro lado
z n = (cos θ + i sin θ)n
Exemplo
(cos θ + i sin θ)2 = cos2 θ + 2i cos θ sin θ + i2 sin2 θ = cos2 θ − sin2 θ + 2i cos θ sin θ
5
Operações:
z1 = r1 eiθ1 , z2 = r2 eiθ2
Multiplicação
z1 z2 = r1 eiθ1 r2 eiθ2 = r1 r2 ei(θ1 +θ2 )
Divisão
z1 r1 eiθ1 r1
= iθ
= ei(θ1 −θ2 )
z2 r2 e 2 r2
z 1 r1 |z1 |
=
z2 r2 = |z2 |
z1
Arg = θ1 − θ2 + 2πn = arg (z1 ) − arg (z2 ) + 2πn, n ∈ Z
z2
Conjugação complexa
z = reiθ , z = re−iθ
Potência, n ∈ N
n
z n = reiθ = rn einθ
|z n | = rn = |z|n
z = reiθ = rei(θ+2πk)
√ n1
= r n e i( n + )
1 1 θ 2πk
n
z = z n = rei(θ+2πk) n
√ p
n z = n |z|
√ 1 2πk 1 2πk
Arg n
z = θ+ + 2πm = arg (z) + + 2πm, m ∈ Z
n n n n
n valores distintos
√ √
rei( n + ) , k = 0, 1, 2, ..., n − 1
θ 2πk
wk = n
z= n n
6
2 Linhas e domı́nios no plano complexo
Variáveis complexas
Linhas no plano complexo
Re (z) = x0
Im (z) = y0
arg z = θ0
|z| = R
p
x2 + y 2 = R, x2 + y 2 = R2
Re (z) = x0 , y1 ≤ Im (z) ≤ y2
Im (z) = y0 , x1 ≤ Re (z) ≤ x2
arg z = θ0 , R1 ≤ |z| ≤ R2
|z| = R, θ1 ≤ arg z ≤ θ2
arco
|z − z0 | = R
q
(x − x0 )2 + (y − y0 )2 = R, (x − x0 )2 + (y − y0 )2 = R2
|z − z0 | = R, θ1 ≤ arg (z − z0 ) ≤ θ2
cı́rculo (disco):
7
cı́rculo de raio R e com centro na origem (no ponto z0 = 0)
|z| < R
|z − z0 | < R
anel com centro na origem (no ponto z0 = 0) e com raio interno R1 e raio externo R2
anel com centro no ponto z0 = x0 + iy0 e com raio interno R1 e raio externo R2
R1 < |z − z0 | < R2
setor:
centro na origem (z0 = 0)
|z| < R, θ1 ≤ arg z ≤ θ2
|z − z0 | < R, θ1 ≤ arg (z − z0 ) ≤ θ2
Caso real
sequência {xn } , xn ∈ R
x0 é limite da sequência {xn }
se
∀ε > 0, ∃N (ε) , n > N, |xn − x0 | < ε
xn → x0 , lim xn = x0
n−→∞
8
|x − x0 | < ε é vizinhança do x0 (intervalo no eixo x)
Caso complexo
sequência {zn } , zn ∈ C , zn = xn + iyn
z0 = x0 + iy0 é limite da sequência {zn }
[figura]
zn → z0 , lim zn = z0
n−→∞
ou
z0 = r0 eiθ0 , zn = rn eiθn
z n → z 0 ; rn → r0 , θ n → θ 0
esclarecimento
q
|zn − z0 | = (xn − x0 )2 + (yn − y0 )2
(xn − x0 )2 + (yn − y0 )2 → 0 ⇒ xn − x0 → 0, yn − y0 → 0 ⇒ xn → x0 , yn → y0
ou para r0 6= 0
iθ iθ
iθ rn i(θ −θ ) iθ rn i(θ −θ )
|zn − z0 | = rn e − r0 e 0 = r0 e 0
n
e n 0
− 1 = r0 e 0 e n 0
− 1
r0 r0
iθ rn i(θ −θ ) rn i(θ −θ )
= r0 e
0
e n 0
− 1 = r0
e n 0
− 1 → 0
r0 r0
rn i(θn −θ0 ) rn
e → 1 ⇒ θn − θ0 → 0, → 1; rn → r0 , θn → θ0
r0 r0
duas sequências: {zn } , {wn }
se lim zn = z0 , lim wn = w0
n−→∞ n−→∞
temos
lim (zn ± wn ) = z0 ± w0
n−→∞
lim (zn wn ) = z0 w0
n−→∞
zn z0
lim = , se wn 6= 0, w0 6= 0
n−→∞ wn w0
9
4 Função de uma variável complexa
z = reiθ
1. f (z) = z + C
w = f (z) = z + C
C = x0 + iy0
w = z + C = x + iy + x0 + iy0 = x + x0 + i (y + y0 )
w = u + iv
Re (w) = u = x + x0 , Im (w) = v = y + y0
10
x1 < x < x2 , y1 < y < y2
C =1+i
w = z + C = x + iy + 1 + i = x + 1 + i (y + 1)
w = u + iv
Re (w) = u = x + 1, Im (w) = v = y + 1
[figura]
2. f (z) = Cz
w = f (z) = Cz
C é uma constante
π
D : |z| < 1, 0 < arg (z) <
2
z = reiθ
C = r0 eiθ0
11
π
0 ≤ r < 1, 0 < θ <
2
π π π 3π
0 ≤ |w| < 2, < Arg (w) < + =
4 2 4 4
π 3π
I : 0 ≤ |w| < 2, < arg (w) <
4 4
[figura]
3. f (z) = z 2
w = f (z) = z 2
π
D : |z| < 2, 0 < arg (z) <
4
2
z = reiθ , w = f (z) = z 2 = reiθ = r2 ei2θ
12
0 < r < 2, 0 < θ < π
1
< |w| < ∞, −π < Arg (w) < 0
2
1
I : < |w| < ∞, −π < arg (w) < 0
2
[figura]
√
6. f (z) = 3
z
√
w = f (z) = 3
z
π
D : |z| < 27, 0 < arg (z) <
2
√ 31 1 θ 2πk
z = reiθ , wk = f (z) = 3
z = reiθ+i2πk = r 3 ei 3 +i 3 , k = 0, 1, 2
3 folhas
1 √
|wk | = r 3 = 3
r
0 ≤ r < 27
0 ≤ |wk | < 3
θ 2πk
Arg (wk ) = + , k = 0, 1, 2
3 3
θ
k = 0 : Arg (w0 ) =
3
θ 2π
k = 1 : Arg (w1 ) = +
3 3
θ 4π θ 4π θ 2π
k = 2 : Arg (w2 ) = + = + − 2π = −
3 3 3 3 3 3
π
0<θ<
2
π
I1 : 0 ≤ |w0 | < 3, 0 < arg (w0 ) <
6
2π π 2π
I2 : 0 ≤ |w1 | < 3, < arg (w1 ) < +
3 6 3
2π π 2π
I3 : 0 ≤ |w2 | < 3, − < arg (w2 ) < −
3 6 3
[figura]
13
4.2 Funções elementares de uma variável complexa
1) função polinomial
f (z) = a0 + a1 z + a2 z 2 + ... + an z n
a0 , a1 , ..., an ∈ C
2) fração racional
a0 + a1 z + a2 z 2 + ... + an z n
f (z) =
b0 + b1 z + b2 z 2 + ... + bm z m
a0 , a1 , ..., an , b0 , b1 , ..., bn ∈ C
3) função exponencial
f (z) = ez
[figura]
ei2π = 1
ez ei2π = ez+i2π = ez
|ez | = ex > 0
definição analı́tica
∞
z
X zn 1 2 1 3
e = =1+z+ z + z + ...
n=0
n! 2! 3!
4) funções trigonométricas e hiperbólicas
14
observamos que
∞ ∞ ∞ ∞ 2k 2k ∞ 2k+1 2k+1
iz
X (iz)n X (iz)2k X (iz)2k+1 X i z X i z
e = = + = +
n=0
n! k=0
(2k)! k=0
(2k + 1)! k=0 (2k)! k=0
(2k + 1)!
∞ ∞
X (−1)k z 2k X (−1)k z 2k+1
= +i
k=0
(2k)! k=0
(2k + 1)!
definição analı́tica
∞ ∞
X (−1)k z 2k X (−1)k z 2k+1
cos z = , sin z =
k=0
(2k)! k=0
(2k + 1)!
observamos que
1 iz+i2π 1 iz i2π 1 iz
+ e−iz−i2π = e e + e−iz e−i2π = e + e−iz = cos (z)
cos (z + 2π) = e
2 2 2
e
1 iz+i2π 1 iz i2π 1 iz
− e−iz−i2π = e e − e−iz e−i2π = e − e−iz = sin (z)
sin (z + 2π) = e
2i 2i 2i
funções trigonométricas cos z e sin z são periódicas com perı́odo 2π
observamos que
1 z+i2π 1 z i2π 1 z
+ e−z−i2π = e e + e−z e−i2π = e + e−z = cosh z
cosh (z + 2πi) = e
2 2 2
e
1 z+i2π 1 z i2π 1 z
− e−z−i2π = e e − e−z e−i2π = e − e−z = sinh z
sinh (z + 2πi) = e
2 2 2
15
funções hiperbólicas cosh z e sinh z são periódicas com perı́odo 2πi
zeros das funções trigonométricas cos z e sin z
1 iz
e + e−iz = 0
cos (z) = 0 ⇒
2
eiz = −e−iz
ei2z = −1 = eiπ+i2πk
2z = π + 2πk
π
zk = + πk, k ∈ Z
2
π
cos z = 0 para zk = + πk, k ∈ Z
2
e
1 iz
e − e−iz = 0
sin z = 0 ⇒
2i
eiz = e−iz
ei2z = 1 = ei2πk
2z = 2πk
zk = πk, k ∈ Z
cos z = cos (x + iy) = cos x cos (iy) − sin x sin (iy) = cos x cosh y − i sin x sinh y
e
sin z = sin (x + iy) = sin x cos (iy) + cos x sin (iy) = sin x cosh y + i cos x sinh y
sin z cos z
tan z = , cot z =
cos z sin z
sinh z cosh z
tanh z = , coth z =
cosh z sinh z
16
5) função logaritimo
ramo (folha) principal
p
Re (w) = u (x, y) = ln r = ln |z| = ln x2 + y 2
w = f (z) = Ln (z)
1<r<e
0<θ<π
particularmente
0 < Im (w0 ) < π
[figura]
6) funções trigonométricas inversas
17
1 iw
e + e−iw
z = cos w =
2
eiw + e−iw = 2z
e2iw + 1 = 2zeiw
e2iw − 2zeiw + 1 = 0
denotamos ζ = eiw
ζ 2 − 2zζ + 1 = 0
√
ζ =z± z2 − 1
√
eiw = z ± z 2 − 1
iw
√
ln e 2
= ln z ± z − 1
√
iw = ln z ± z 2 − 1
√
w = −i ln z ± z 2 − 1
√
arccos z = w = −i ln z + z − 12
e
w = f (z) = arcsin (z)
1 iw
e − e−iw
z = sin w =
2i
eiw − e−iw = 2iz
e2iw − 1 = 2izeiw
e2iw − 2izeiw − 1 = 0
denotamos ζ = eiw
ζ 2 − 2izζ − 1 = 0
q √
ζ = iz ± (iz)2 + 1 = iz ± 1 − z 2
√
eiw = iz ± 1 − z 2
√
ln eiw = ln iz ± 1 − z 2
√
iw = ln iz ± 1 − z 2
√
w = −i ln iz ± 1 − z 2
√
arcsin z = w = −i ln iz + 1 − z 2
18
funções arctan z, arccot z são definidas analogamente através de logaritmo
7) função de potência geral
f (z) = z a , a ∈ C
a)
f (z) = z a = eln(z = ea ln z
f (z) = z a = eaLn z
= ea(ln|z|+i arg(z)+i2πn) = ea ln|z| eia arg(z) ei2πna = |z|a eia arg(z) ei2πna
f (z) = az = ezLn a = ez(ln|a|+i arg(a)+i2πn) = ez ln|a| ez(i arg(a)+i2πn) = |a|z eiz arg(a) ei2πnz
lim f (z) = A
z−→z0
[figura]
se lim f (z) = A, lim g (z) = B
z−→z0 z−→z0
temos
lim (f (z) ± g (z)) = A ± B
z−→z0
f (z) A
lim = , B 6= 0
z−→z0 g (z) B
f (z) é contı́nua no ponto z0 se
lim f (z) = f (z0 )
z−→z0
19
5 Derivada de uma função complexa
limite existe significa que o resultado do limite é mesmo para qualquer linha de tendência de z ao z0
no caso
z = x + iy, z0 = x0 + iy0
∆x = x − x0 , ∆y = y − y0
∆z = ∆x, ∆y = 0
20
caminho 2: linha paralela ao eixo imaginário y
∆z = i∆y, ∆x = 0
∂u ∂v ∂v ∂u
= , =− (5.3)
∂x ∂y ∂x ∂y
ou
′ ∂u ∂v
f (z0 ) = −i +
∂y ∂y (x0 ,y0 )
Exemplos
1. f (z) = z
z = x + iy
u (x, y) = x, v (x, y) = y
∂u ∂v ∂u ∂v
= 1, =1 ⇒ = ∀x, y
∂x ∂y ∂x ∂y
∂v ∂u ∂v ∂u
= 0, − =0 ⇒ =− ∀x, y
∂x ∂y ∂x ∂y
21
As condições de Cauchy-Riemann são satisfeitas ∀x, y. Portanto a função é holomorfa em todo plano
complexo. A derivada da função é
∂u ∂v
f ′ (z) = +i = 1 + i0 = 1
∂x ∂x
2. f (z) = z
z = x − iy
u (x, y) = x, v (x, y) = −y
∂u ∂v ∂u ∂v
= 1, = −1 ⇒ 6= ∀x, y
∂x ∂y ∂x ∂y
∂v ∂u ∂v ∂u
= 0, − =0 ⇒ =− ∀x, y
∂x ∂y ∂x ∂y
As duas condições de Cauchy-Riemann não são satisfeitas ∀x, y. Portanto a função não é derivável
em todo plano complexo.
3. f (z) = ez
∂u ∂v
f ′ (z) = +i = ex cos y + iex sin y = ex (cos y + i sin y) = ex eiy = ex+iy = ez
∂x ∂x
4. f (z) = zz
zz = x2 + y 2
u (x, y) = x2 + y 2 , v (x, y) = 0
∂u ∂v ∂u ∂v
= 2x, =0 ⇒ = quando 2x = 0 ⇒ x = 0, ∀y
∂x ∂y ∂x ∂y
∂v ∂u ∂v ∂u
= 0, − = −2y ⇒ =− quando − 2y = 0 ⇒ y = 0, ∀x
∂x ∂y ∂x ∂y
As condições de Cauchy-Riemann são satisfeitas no ponto x = 0, y = 0, isto é no ponto z = 0. A
função é derivável somente no ponto z = 0. A derivada da função é
′ ∂u ∂v
f (0) = +i = (2x + i0)x=y=0 = 0
∂x ∂x x=y=0
22
no caso
z = reiθ , z0 = r0 eiθ0
∂v −iθ e−iθ
∂u ∂u ∂v
+i e = −i +
∂r ∂r r ∂θ ∂θ
∂u ∂v 1 ∂u ∂v
+i = −i +
∂r ∂r r ∂θ ∂θ
igualizando as partes reais e imaginárias, obtemos as condições de Cauchy-Riemann na forma:
∂u 1 ∂v ∂v 1 ∂u
= , =− (5.6)
∂r r ∂θ ∂r r ∂θ
23
ou
e−iθ
′ ∂u ∂v
f (z0 ) = −i +
r ∂θ ∂θ (r0 ,θ0 )
Exemplo 5.
f (z) = z n , n ∈ N
n
z n = reiθ = rn einθ = rn (cos (nθ) + i sin (nθ)) = rn cos (nθ) + irn sin (nθ)
z = x + iy, z = x − iy
1 1
x= (z + z) , y = (z − z)
2 2i
u (x, y) + iv (x, y) = f (z, z)
′ ∂u ∂v ∂ ∂f
f (z) = +i = (u + iv) =
∂x ∂x ∂x ∂x
∂u ∂v ∂ ∂ ∂f
f ′ (z) = −i + = (−iu + v) = −i (u + iv) = −i
∂y ∂y ∂y ∂y ∂y
as condições de Cauchy-Riemann
∂f ∂f
= −i
∂x ∂y
onde
∂f ∂f ∂z ∂f ∂z ∂f ∂f ∂z ∂z
= + = + , pois = 1, =1
∂x ∂z ∂x ∂z ∂x ∂z ∂z ∂x ∂x
e
∂f ∂f ∂z ∂f ∂z ∂f ∂f ∂f ∂f ∂z ∂z
= + =i −i =i − , pois = i, = −i
∂y ∂z ∂y ∂z ∂y ∂z ∂z ∂z ∂z ∂y ∂y
24
portanto
∂f ∂f ∂f ∂f ∂f ∂f
+ = −i · i − = −
∂z ∂z ∂z ∂z ∂z ∂z
∂f
2 =0
∂z
obtemos as condições de Cauchy-Rieman na forma:
∂f
=0
∂z
∂f ∂f ∂f ∂f ∂f
f ′ (z) = = + = , pois =0
∂x ∂z ∂z ∂z ∂z
ou
′ ∂f ∂f ∂f ∂f ∂f ∂f ∂f
f (z) = −i = −i · i − = − = , pois =0
∂y ∂z ∂z ∂z ∂z ∂z ∂z
então
∂f ∂f
f ′ (z) = se =0
∂z ∂z
Exemplos:
∂f
1. f (z) = z, ∂z
= 0 ∀z portanto a função é holomorfa em todo plano complexo. A derivada é
∂f
f ′ (z) = ∂z
= 1.
∂f
2. f (z) = z, ∂z
= 1 6= 0 ∀z portanto a função não é derivável em todo plano complexo.
∂f
3. f (z) = ez , ∂z
= 0 ∀z portanto a função é holomorfa em todo plano complexo. A derivada é
∂f
f ′ (z) = ∂z
= ez .
∂f ∂f
4. f (z) = zz, ∂z
= z, ∂z
= 0 para z = 0, a função é derivável no ponto z = 0. A derivada é
∂f
f ′ (0) = |
∂z z=0
= z|z=0 = 0.
∂f
5. f (z) = z n , n ∈ N, ∂z
= 0 ∀z portanto a função é holomorfa em todo plano complexo. A
∂f
derivada é f ′ (z) = ∂z
= nz n−1 .
As regras de cálculo de derivadas de funções complexas são as mesmas das funções reais.
(f ± g)′ = f ′ ± g ′
(f g)′ = f ′ g + g ′ f
′
f f ′g − g′f
=
g g2
df dg
f ′ (g (z)) =
dg dz
25
6 Uma propriedade das partes real e imaginária de funções
holomorfas
f (z) = u (x, y) + iv (x, y) é uma função holomorfa em um domı́nio D, são satisfeitas as condições de
Cauchy-Riemann em D:
∂u ∂v ∂v ∂u
= , =−
∂x ∂y ∂x ∂y
derivando
∂ ∂u ∂ ∂v ∂ ∂v ∂ ∂u
= , =−
∂x ∂x ∂x ∂y ∂y ∂x ∂y ∂y
∂ 2u ∂ 2v ∂ 2v ∂ 2u
= , = −
∂x2 ∂x∂y ∂x∂y ∂y 2
∂ 2u ∂ 2v
=
∂x2 ∂x∂y
2
∂ u ∂ 2v
= −
∂y 2 ∂x∂y
somando
∂ 2u ∂ 2u
+ =0
∂x2 ∂y 2
∆u = 0
e derivando
∂ ∂u ∂ ∂v ∂ ∂v ∂ ∂u
= , =−
∂y ∂x ∂y ∂y ∂x ∂x ∂x ∂y
∂ 2u ∂ 2v ∂ 2v ∂u
= 2, 2
=−
∂x∂y ∂y ∂x ∂x∂y
∂ 2v ∂u
2
= −
∂x ∂x∂y
2
∂ v ∂ 2u
=
∂y 2 ∂x∂y
somando
∂ 2v ∂ 2v
+ =0
∂x2 ∂y 2
∆v = 0
As partes real u (x, y) e imaginária v (x, y) de uma função holomorfa em um domı́nio D são harmônicas
neste domı́nio.
26
7 Movimento de uma partı́cula carregada em um campo
magnético uniforme
~ = (0, 0, B)
B
velocidade da partı́cula
~v = (vx , vy , 0)
as condições iniciais
~v (0) = ~v0 = (v0x , v0y , 0)
d~v
m~a = m = F~ = q~v × B
~
dt
d~v q ~
= ~v × B
dt m
~i ~j ~k
~ =
~v × B vx vy 0 = ~ivy B + ~j (−vx B) = (vy B, −vx B, 0)
0 0 B
em componentes
dvx q dvy q
= vy B, = − vx B
dt m dt m
dvx qB dvy qB qB
= vy , = − vx , Ω =
dt m dt m m
dvx dvy qB
= Ωvy , = −Ωvx , Ω =
dt dt m
apresentamos como uma função complexa do parâmetro t
dvx dvy
+i = Ωvy − iΩvx
dt dt
d
(vx + ivy ) = −iΩ (vx + ivy )
dt
vx + ivy = w
dw
= −iΩw
dt
dw
dt = dw = −iΩwdt
dt
27
dw
= −iΩdt
w
dw
Z Z
= −iΩ dt
w
ln w = −iΩt + ln C1
w (t) = C1 e−iΩt
C1 = w0
w (t) = w0 e−iΩt
iw0
zc = z0 −
Ω
28
supomos q > 0, B > 0 e
~v0 = (0, v0 , 0) , v0 > 0; ~r0 = (0, 0, 0)
que corresponde a
w0 = iv0 , z0 = 0
29
8 Integral de uma função complexa
integral de Riemann
no caso da função complexa f (z) : C → C
zi é um ponto no plano complexo, zf é um outro ponto no plano complexo; podemos conectar os
pontos zi e zf por qualquer linha C no plano complexo; C é um caminho de integração; dividimos o
caminho C por N partes e construimos uma soma
N
X
IN = f (zk ) ∆zk ,
k=1
∆zk = zk+1 − zk = xk+1 + iyk+1 − (xk + iyk ) = xk+1 − xk + i (yk+1 − yk ) = ∆xk + i∆yk
30
Propriedades da integral
1.
C = C1 + C2
2.
C− = −C
Exemplos
1.
Z
zdz, C : z (t) = t + it, 0 ≤ t ≤ 1
C
[fig]
z = (1 + i) t, dz = (1 + i) dt
1 Z 1
1 1
Z Z
zdz = (1 + i) t (1 + i) dt = (1 + i)2 tdt = (1 + i)2 t2 |10 = 1 + 2i + i2 (1 − 0)
C 0 0 2 2
1 1
= (1 + 2i − 1) = 2i = i
2 2
1.A
Z
π √
, 0 ≤ |z| ≤ 2
zdz, C : arg (z) =
C 4
√
z = reiπ/4 , dz = eiπ/4 dr, 0 ≤ r ≤ 2
Z √2 Z √2
1 √ 1
Z
zdz = iπ/4 iπ/4
re e dr = eiπ/2 rdr = i r2 |0 2 = i (2 − 0) = i
C 0 0 2 2
2.
Z
zdz, C : z (t) = t + itn , 0 ≤ t ≤ 1
C
31
1 1
= +i− =i
2 2
3.
Z
zdz, C : z (t) = tn + it, 0 ≤ t ≤ 1
C
[fig]
z = tn + it, dz = ntn−1 dt + idt = ntn−1 + i dt
Z Z 1 Z 1
n n−1
nt2n−1 + itn + intn + i2 t dt
zdz = (t + it) nt + i dt =
C 0 0
1 2n
1 1
tn+1
t 1 2 1 2n 1 2
Z
2n−1 n n+1
= nt + i (1 + n) t − t dt = n + i (1 + n) − t = t + it − t
0 2n n+1 2 0 2 2 0
1 1
= +i− =i
2 2
4.
π
Z
zdz, C : |z − i| = 1, − ≤ arg (z − i) ≤ 0
C 2
[fig]
arco de cinrcunefrência de raio R = 1 e com centro no ponto z0 = i
π
z − i = eiθ , z = i + eiθ , dz = eiθ idθ, θ ∈ − , 0
2
Z Z 0 Z 0 Z 0
i + eiθ eiθ idθ = i2 eiθ dθ + ie2iθ dθ
zdz =
C −π/2 −π/2 −π/2
0 0
1 1 1
Z Z
eiθ d (iθ) + e2iθ d (2iθ) = ieiθ |0−π/2 + e2iθ |0−π/2 = i 1 − e−iπ/2 + 1 − e−2iπ/2
=i
−π/2 2 −π/2 2 2
1 1 1
1 − e−iπ = i (1 + i) + (1 − (−1)) = i + i2 + 2 = i − 1 + 1 = i
= i (1 − (−i)) +
2 2 2
5.
Z π
zdz, C : |z − 1| = 1, arg (z − 1) ∈ π,
C 2
[fig]
arco de cinrcunefrência de raio R = 1 e com centro no ponto z0 = 1
π
z − 1 = eiθ , z = 1 + eiθ , dz = eiθ idθ, θ ∈ π,
2
Z π/2 Z π/2 Z π/2 Z π/2
1 π/2 2iθ
Z Z
iθ
iθ iθ 2iθ iθ
zdz = 1 + e e idθ = e idθ + e idθ = e d (iθ) + e d (2iθ)
C π π π π 2 π
1 2iθ π/2 1 2iπ/2 1 iπ
= eiθ |π/2 = eiπ/2 − eiπ + − e2iπ = i − (−1) +
π + e |π e e −1
2 2 2
1 1
= i + 1 + (−1 − 1) = i + 1 − 2 = i + 1 − 1 = i
2 2
32
6. √
1 2 3π 1 π
Z
zdz, C : z − (1 + i) =
, − ≤ arg z − (1 + i) ≤
C 2 2 4 2 4
[fig]
√
arco de cinrcunefrência de raio R = 2/2 e com centro no ponto z0 = (1 + i) /2
√ √ √
1 2 iθ 2 iθ 1 2 iθ 3π π
z − (1 + i) = e , z= e + (1 + i) , dz = e idθ, − ≤θ≤
2 2 2 2 2 4 4
Z π √ ! √ Z π √ Z π
2 iθ 1 2 iθ 1 2iθ 1 2 4 iθ
Z
4 4
zdz = e + (1 + i) e idθ = e idθ + (1 + i) e idθ
C − 3π
4
2 2 2 − 3π 2
4
2 2 − 3π
4
Z π √ Z π √
1 1 4 2iθ 1 2 4 iθ 1 π 2 π
= e d (2iθ) + (1 + i) e d (iθ) = e2iθ |−4 3π + (1 + i) eiθ |−4 3π
2 2 − 3π4 2 2 − 3π4 4 4 4 4
√ √
1 2i π −2i 3π
2 π
i4 −i 3π
1 π
i2 −i 3π
2√ iπ iπ
2e 4 e 4 1 − e−iπ
= e −e
4 4 + (1 + i) e − e 4 = e −e 2 +
4 4 4 4
1 π 2 π 1 π 1
= ei 2 1 − e−2iπ + ei 2 (1 − (−1)) = ei 2 (1 − 1) + 2i = i
2 4 2 2
Notamos que nos exemplos de 1 a 6 o resultado da integração é mesmo para vários caminhos de
integração.
1.2
Z
zdz, C : z (t) = t + itn , 0 ≤ t ≤ 1
C
33
Z Z 0 Z 0 Z 0
−iθ iθ iθ
zdz = −i + e e idθ = −i e d (iθ) + idθ
C −π/2 −π/2 −π/2
0 0 π π
Z Z
iθ
dθ = −ieiθ |0−π/2 + i 0 − − = −i 1 − e−iπ/2 + i
= −i e d (iθ) + i
−π/2 −π/2 2 2
π π π π
= −i (1 − (−i)) + i = −i (1 + i) + i = −i + 1 + i = 1 + i −1 +
2 2 2 2
Supomos f (z) = u (x, y)+iv (x, y) é uma função holomorfa em D e C ⊂ D isto é em D são satisfeitas
as condições de Cauchy-Riemann
∂u ∂v ∂v ∂u
= , =−
∂x ∂y ∂x ∂y
neste caso é possı́vel apresentar
∂P ∂P
u= , v=−
∂x ∂y
pois
∂v ∂ ∂P ∂ 2P ∂u ∂ ∂P ∂ 2P
=− =− , − =− =−
∂x ∂x ∂y ∂x∂y ∂y ∂y ∂x ∂x∂y
e também é possı́vel apresentar
∂Q ∂Q
u= , v=
∂y ∂x
pois
∂u ∂ ∂Q ∂ 2 Q ∂v ∂ ∂Q ∂ 2Q
= = , = =
∂x ∂x ∂y ∂x∂y ∂y ∂y ∂x ∂x∂y
portanto
∂P ∂P ∂Q ∂Q
Z Z Z
f (z) dz = dx + dy + i dx + dy
C C ∂x ∂y C ∂x ∂y
Z Z Z Z
= dP + i dQ = (dP + idQ) = d (P + iQ)
C C C C
Z
= dF = F (zf ) − F (zi ) , F (z) = P (z) + iQ (z)
C
notamos que
∂P ∂Q
F ′ (z) = +i = u + iv = f (z)
∂x ∂x
ou
∂P ∂Q
F ′ (z) = −i + = −i (−v) + u = u + iv = f (z)
∂y ∂y
F (z) é a antiderivada ou função primitiva de f (z). Para uma função f (z) holomorfa em D a integral
não depende de caminho de integração e é determinado como
Z Z zf
f (z) dz = f (z) dz = F (zf ) − F (zi )
C zi
34
Exemplo.
Z
zdz, C : z (t) = t + it, 0 ≤ t ≤ 1; zi = 0, zf = 1 + i
C
A função f (z) = z é holomorfa em todo plano complexo. A integral não depende de caminho:
1+i
1 1 1 1
Z Z
zdz = zdz = z 2 |1+i
0 = (1 + i)2 − 0 = (1 + 2i − 1) = 2i = i
C 0 2 2 2 2
9 Teorema de Cauchy
C z − z0
efetuamos uma corte do ponto z0 :
C ∗ = C + γ + Cr− + γ− , Cr : |z − z0 | = r
portanto
f (z) dz f (z) dz
Z Z
=
C z − z0 Cr z − z0
Consideraremos a integral
no Cr temos
z − z0 = reiθ , dz = rieiθ dθ
35
2π 2π
dz rieiθ dθ
Z Z Z
= = idθ = 2πi
Cr z − z0 0 reiθ 0
obtemos
f (z0 ) dz
Z
= 2πif (z0 )
C z − z0
Consideraremos o módulo da diferença das integrais
Z Z Z
f (z) dz f (z0 ) dz f (z) − f (z0 ) dz f (z) − f (z0 ) dz
Z
− = = ≤
C z − z0 C z − z0 z − z0 z − z0
C Cr
|f (z) − f (z0 )| K
Z Z
≤ |dz| ≤ |dz|
Cr |z − z0 | Cr |z − z0 |
2π
K rdθ
Z Z
|dz| = K = 2πiK
Cr |z − z0 | 0 r
que é equivalente a
lim |f (z) − f (z0 )| = 0
r→0
portanto
lim K = 0
r→0
Portanto
f (z) dz f (z0 ) dz
Z Z
− =0
C z − z0 C z − z0
f (z) dz f (z0 ) dz
Z Z
= = 2πif (z0 )
C z − z0 C z − z0
1 f (z) dz
Z
= f (z0 ) (10.1)
2πi C z − z0
que representa a fórmula integral de Cauchy
Exemplos
36
1.
dz
Z
|z|=1 z
DC = (|z| < 1) , f (z) = 1 é holomorfa em DC , z0 = 0 ∈ DC , pode ser usada a fórmula integral de
Cauchy
dz
Z
= 2πi · 1 = 2πi
|z|=1 z
1.1
dz
Z
|z+2|=1 z
DC = (|z + 2| < 1) , f (z) = 1 é holomorfa em DC , z0 = 0 ∈/ DC , pelo teorema de Cauchy
dz
Z
=0
|z+2|=1 z
1.2
dz
Z
|z|=1 z−2
DC = (|z| < 1) , f (z) = 1 é holomorfa em DC , z0 = 2 ∈/ DC , pelo teorema de Cauchy
dz
Z
=0
|z|=1 z − 2
2.
zeiz
Z
dz
|z+i|=1 z+i
iz
DC = (|z + i| < 1) , f (z) = ze é holomorfa em DC , z0 = −i ∈ DC , usando a fórmula integral de
Cauchy
zeiz
Z
dz = 2πi zeiz z=−i = 2πi (−i) ei(−i) = 2πe
|z+i|=1 z+i
2.1
zeiz
Z
dz
|z−i|=1 z+i
iz
DC = (|z − i| < 1) , f (z) = ze é holomorfa em DC , z0 = −i ∈ / DC , pelo teorema de Cauchy
zeiz
Z
dz = 0
|z−i|=1 z + i
3.
z 3 sinh (πz/2)
Z
dx
|z+i|=1 z+i
3
DC = (|z + i| < 1) , f (z) = z sinh (πz/2) é holomorfa em DC , z0 = −i ∈
/ DC , usando a fórmula
integral de Cauchy
z 3 sinh (πz/2)
Z
dx = 2πi z 3 sinh (πz/2) z=−i = 2πi (−i)3 sinh (−πi/2)
|z+i|=1 z+i
37
10.1 Generalização da fórmula Integral de Cauchy
Derivando a relação
1 f (z) dz
Z
f (z0 ) =
2πi C z − z0
por z0 obtemos:
1 d f (z) dz 1 d 1 1 f (z)
Z Z Z
′
f (z0 ) = = f (z) dz = dz
2πi dz0 C z − z0 2πi C dz0 z − z0 2πi C (z − z0 )2
n! f (z)
Z
(n)
f (z0 ) = dz . (10.2)
2πi C (z − z0 )n+1
2.
sin2 (πz)
Z
dz
|z−1/2|=2 (z + i)5
2
DC = (|z − 1/2| = 2) , n = 4, f (z) = sin (πz) é holomorfa em DC , z0 = −i ∈ DC . Usando a fórmula
integral de Cauchy generalizada (10.2) obtemos:
sin2 (πz) d4 2π 5 i
2πi πi
Z
sin2 (πz) −8π 4 cos (−2πi) = −
5 dz = = cosh (2π)
|z−1/2|=2 (z + i) 4! dz 4 z=−i 12 3
38