Você está na página 1de 280

1

2

Caracicrcs
Jcan dc La Druycrc
Ediao
Fidcndo Casiigai Morcs

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
www.ngarcia.org

CoyrigIi
Auior. Jcan dc La Druycrc
Traduao
Luiz Fonioura
Ediao clcirnica
Ed Fidcndo Casiigai Morcs
www.ngarcia.org
Todas as olras sao dc accsso graiuiio. Esiudci scnrc or conia
do Esiado, ou nclIor, da Socicdadc quc aga inosios; icnIo a
olrigaao dc rciriluir ao ncnos una goia do quc cla nc
roorcionou." Nclson JaIr Carcia (1947-2002}
3

NDICE
BIograIIa do autor 5
PreIcIo 7
Das Obras do EsprIto 12
Do MrIto PessoaI 44
Das MuIberes 63
Do Corao 91
Da SocIedade e da Conversao 106
Dos Bens de Fortuna 138
Da CIdade 169
Da Corte 186
Dos Nobres 224
Do Soberano ou da RepbIIca 248
Notas 274
4

CARACTERES

Jean de
La Bruyre
5

BIOGRAFIA DO AUTOR


Jcan dc La Druycrc, noralisia noiavcl c un
dos nais finos luriladorcs da frasc franccsa,
nasccu cn Paris cn 1645 c norrcu cn VcrsalIcs
cn 1696. Dc fanlia lurgucsa, liccnciou-sc cn
dirciio cla Univcrsidadc dc Poiiicrs c dcdicou-sc
advocacia, rofissao quc logo alandonou ara
conrar o cargo dc icsourciro gcral dc Frana no
Trilunal das finanas da Ccncralidadc dc Cacn.
Finalncnic rcvcndcu o cargo, scndo noncado
rcccior do rncic Louis dc Condc.
Dcsanlicniado c dcsconicnic dos cosiuncs c
dos Ioncns dc scu icno, a qucn nunca
conscguiu fazcr valcr scu ncriio, La Druycrc,
novido dc foric icndcncia noralizadora c dc
rcforna dos cosiuncs, dcdica-sc ao csiudo c
olscrvaao dc scus conicnorancos. O fruio
dcsscs csiudos sao Os Caracicrcs", un dos nais
acalados rciraios norais dc iodos os icnos.
Dciou or icrninar una scgunda olra
Dialogos solrc o Quiciisno.
6
La Druycrc nao foi o criador dc un sisicna
dc noral, orcn o rciraiisia c saiirizador da
noral dc scu icno. Cono liicraio ocua lugar dc
rincira linIa cnirc os naiorcs cscriiorcs
franccscs, icndo-sc noialilizado or scu csiudo
ancno, varicgado c dc grandc fora dc crcssao.
Foi ncnlro da Acadcnia Franccsa.
7

PREFCIO

Dcvolvo ao ullico o quc clc nc cnrcsiou;
dclc ionci a naicria dcsia olra; jusio c quc ao
icrnina-la, con iodo o rcsciio vcrdadc dc quc
sou caaz, c quc clc nc ncrccc, faa-lIc agora
csia rcsiiiuiao. Podc nirar-sc con alna ncsic
rciraio quc lIc fiz, ionado do naiural; c sc
rcconIcccr cn si alguns dos dcfciios quc aonio,
corrija-os. o unico fin quc sc dcvc icr cn visia
ao cscrcvcr, c ianlcn o succsso con quc ncnos
sc dcvc coniar.
Mas cono os Ioncns nao alorrcccn o vcio,
or isso ncsno c rcciso nao sc cansar ianlcn
dc rcrova-los. ialvcz fosscn iorcs sc vicsscn a
faliar-lIcs ccnsorcs ou criicos. c isso quc faz con
quc sc coric c sc cscrcva.
O orador c o cscriior nao salcrian vcnccr a
alcgria quc icn dc scr alaudidos. nas dcvian sc
cnvcrgonIar caso nao rocurasscn, con
discursos c cscriios, nais do quc clogios; alcn dc
quc a arovaao nais ccria c ncnos cquvoca c a
nudana dc cosiuncs c a rcforna daquclcs quc
os lccn ou quc os ouvcn. Nao dcvcnos falar, nao
dcvcnos cscrcvcr, scnao ara insiruao; c sc
aconicccr agradarnos, ncn or isso dcvcnos
8
arrccndcr-nos, quando o succsso scrvir ara
insinuar c iornar acciiavcis as vcrdadcs quc
insirucn. Quando, ois, cscorrcgarcn nun livro
alguns cnsancnios c rcflccs quc nao icnIan
a vccncncia, ncn a forna, ncn a vivacidadc dc
ouiros, ainda quc arcan includos ara variar,
dcscansar o csriio, iorna-lo nais rcscnic, nais
aicnio ao quc sc scguc, quando nao scjan
suavcs, naiurais, insiruiivos, aconodados ao
sinlcs do ovo quc nao c crniiido dcsrczar
, odc o lciior condcna-los c dcvc o auior
rcscrcvc-los. cis a rcgra.
Ha ouira, quc nc inicrcssa vcr scguida. c nao
crdcr dc visia o ncu iiulo, c cnsar scnrc,
duranic ioda a lciiura dcsia olra, quc cu
dcscrcvo caracicrcs c cosiuncs dcsic scculo.
orquc sc lcn nc insirc frcqucnicncnic na
coric dc Frana, nao sc odc rcsiringi-los a una
so coric, ncn liniia-los a un so as, scn quc
nuiio crca o livro dc scu alcancc c uiilidadc, sc
afasic do lano quc nc iracci iniar os
Ioncns cn gcral , cono das razcs quc cniran
na ordcn dos caiulos c una ccria scqucncia
inscnsvcl nas rcflccs quc os concn. Dcois
dcssa rccauao iao ncccssaria, cujas
conscqucncias iao lcn sc crcclcn, crcio odcr
roicsiar conira ioda nagoa, ioda qucia, ioda
inicrrciaao naligna, ioda falsa alicaao c ioda
ccnsura; conira os scvcros incriincnics c os
lciiorcs nal-inicncionados.
9
rcciso salcr lcr, c cn scguida silcnciar, ou
odcr rclaiar o quc sc lcu, c ncn nais ncn
ncnos do quc aquilo quc sc lcu; c sc s vczcs sc
odc fazcr isso, nao lasia; c rcciso ainda qucrcr
fazc-lo. Scn cssas condics, quc un auior caio
c cscruuloso icn o dirciio dc cigir dc ccrios
csriios, cono unica rcconcnsa do scu
iralalIo, duvido quc clc dcva coniinuar a
cscrcvcr, salvo sc rcfcrir sua roria saiisfaao
ao arovciiancnio alIcio c ao zclo da vcrdadc.
Confcsso, alias, quc dcsdc o ano dc 1690, c anics
da quinia cdiao, Icsiici cnirc a inacicncia dc
dar ao ncu livro nais anliiudc c nclIor forna
iniroduzindo novos caracicrcs, o icnor dc quc
alguns disscsscn. nao acalan nais csscs
Caracicrcs, c nao vcrcnos nais ouira coisa dcssc
cscriior? Por un lado, cssoas circunsccias nc
dizian. a naicria c solida, uiil, agradavcl,
incsgoiavcl; viva nuiio icno, c iraic-a scn
inicrruao cnquanio vivcr. quc odcria fazcr dc
nclIor? Nao Ia ano cn quc a csiulicia dos
Ioncns nao ossa dar un volunc.
Ouiras, con nuiia razao, nc unIan dc
solrcaviso conira os caricIos da nuliidao c a
lcviandadc do ullico, con o qual, alias, ianios
noiivos icnIo ara csiar conicnic; c nao
dciaran cssas cssoas dc nc sugcrir quc
ningucn nos uliinos irinia anos lcndo nais quc
or lcr, cran rccisos, ara divcriir os Ioncns,
novos caiulos c novo iiulo. quc cssa indolcncia
10
do ullico cncIcra as lojas c ovoara o nundo,
cssc icno iodo, dc livros insidos c caccics, dc
nau csiilo c ncnIun rccurso, scn rcgras c
dcsconcIavados, conirarios aos cosiuncs c
convcnicncias, cscriios con rcciiiaao c lidas
da ncsna forna, so or scrcn novidadc; c quc sc
cu so salia anliar un livro razoavcl, o nclIor
quc odia fazcr cra dcscansar. Tonci cniao un
ouco dc cada un dcsscs dois consclIos oosios,
c adoici una forna quc os aroinava. Nao
Icsiici cn acrcsccniar algunas olscrvacs
novas s quc ja iinIan auncniado do dolro a
rincira cdiao dc ninIa olra; nas ara quc o
ullico nao fossc olrigado a rclcr o aniigo ara
assar ao quc Iavia dc novo, c iivcssc dianic dos
olIos acnas o quc scniissc voniadc dc lcr, ionci
a rccauao dc lIc dcsignar csic scgundo
acrcscino or un sinal ariicular. julguci
ianlcn quc nao scria inuiil difcrcnar o rinciro
acrcscino con ouira narca nais sinlcs, quc
scrvisscs ara nosirar os rogrcssos dos ncus
caracicrcs" c auiliar a cscolIa da lciiura quc sc
quiscssc fazcr(1}; c cono sc udcssc icncr quc
cssc rogrcsso fossc infiniio acrcsccnici a iodos
csscs cuidados una roncssa sinccra dc nao
icniar nais nada no gcncro. Sc algucn nc
acusar dc icr faliado alavra, inscrindo, nas
ircs cdics quc sc scguiran, grandc nuncro dc
olscrvacs novas, ao ncnos vcra quc ao
nisiura-las con as aniigas cla conlcia
11
surcssao dcssas difcrcnas quc sc vcn cn noias
aaric, cnsci ncnos cn fazcr con quc sc lcia
algo novo do quc cn dciar, ialvcz, osicridadc,
un csiudo dc cosiuncs nais conlcio, nais
rcnaiado c nais rcgular.
Dc rcsio nao foran nainas quc cu quis
cscrcvcr. clas sao cono lcis no donnio da noral;
c confcsso quc nao icnIo auioridadc lasianic,
ncn gcnio, ara nc fazcr lcgislador. Sci ncsno
quc icria ccado conira os usos das nainas, os
quais dcicrninan quc clas scjan, nancira dos
oraculos, curias c concisas. Algunas dcssas
olscrvacs sao assin; ouiras sao nais cicnsas.
cnsan-sc as coisas dc nancira difcrcnic c sc
clican, dc una forna ianlcn conlciancnic
difcrcnic, or una scnicna, un raciocnio, una
nciafora ou ouira figura qualqucr, or un
aralclo, una sinlcs conaraao, or un faio
conlcio, or un unico orncnor, or una
dcscriao, or una ccna; da a cicnsao ou
lrcvidadc dc ninIas rcflccs. Finalncnic.
aquclcs quc fazcn nainas qucrcn scr
acrcdiiados. cu, ao conirario, consinio quc sc
diga dc nin quc algunas vczcs nao olscrvci
lcn.; conianio quc sc olscrvc .nclIor do quc cu.
12

DAS OBRAS DO ESPRITO

Tudo csia diio. c cIcganos iardc, dcois quc
cisicn Ioncns Ia nais dc scic nil anos c
Ioncns quc cnsan. No quc conccrnc aos
cosiuncs, o nais lclo c nclIor foi fciio; nao sc
faz nais quc rcsigar os aniigos c os nais
caazcs dcnirc os nodcrnos.
rcciso quc sc rocurc acnas cnsancnio
c alavra jusia, scn qucrcr irazcr os ouiros ao
nosso gosio c aos nossos scniincnios. c
rojcio grandc dcnais.
Fazcr un livro c ofcio, cono fazcr un rclogio.
rcciso nais do quc inicligcncia ara scr auior.
Un nagisirado aiingira, clo scu ncriio, nais
alia dignidadc. cra un Ioncn suiil c raiico nos
ncgocios. Fcz inrinir una olra solrc noral,
ciraordinaria clo ridculo.
Nao c iao facil fazcr nonc or una olra
crfciia, quanio fazcr valcr una olra ncdocrc
clo nonc quc ja sc fcz.
Una olra sairica ou dc faanIas, disiriluda
cn fascculos clandcsiinos, conianio quc scja
dcvolvida da ncsna forna, sc for ncdocrc,
13
assa or naravilIosa. a inrcssao c quc
airaalIa.
Sc iirar dc nuiias olras dc noral a
advcricncia ao lciior, a csiola dcdicaioria, o
rcfacio, o ndicc, as rcfcrcncias dc alauso,
solran acnas as aginas lasianics ara
ncrcccrcn o nonc dc livro.
Ha ccrias coisas cn quc a ncdiocridadc c
insuoriavcl. a ocsia, a nusica, a iniura, a
oraioria.
Quc sulcio ouvir dcclanar onosancnic
un discurso frio, ou ronunciar vcrsos ncdocrcs
con ioda a cnfasc dc un nau ocia
Ccrios ocias, no gcncro dranaiico, sao
rocnsos a longas iiradas dc vcrsos onosos,
quc arcccn forics, clcvados c cIcios dc grandcs
scniincnios. O ovo ouvc avidancnic, olIos
arrcgalados c loca alcria, cnsa quc isso lIc
agrada, c quanio ncnos conrccndc nais
adnira; nao icn icno dc rcsirar, nal icn o dc
griiar c alaudir. Aniigancnic, na ninIa
rincira juvcniudc, cIcguci a cnsar quc cssas
assagcns cran claras c inicligvcis ara os
aiorcs, laicia c anfiicairo; quc os auiorcs sc
cnicndian a si ncsnas c quc con ioda a aicnao
quc cu rcsiava sua Iisioria, csiava crrado cn
nao cnicndcr nada daquilo.
14
Esiou dcscnganado.
Nao sc viu aic Iojc olra rina da inicligcncia
quc scja olra dc varios. Honcro cscrcvcu a Ilada;
Virglio, a Encida; Tiio Livio, suas Dccadas; c o
Orador Fonano, scus Discursos.
Ha na aric un onio dc crfciao, cono dc
londadc ou naiuridadc na naiurcza., aquclc quc
o scnic c o arccia, icn o gosio crfciio; qucn
nao o scnic c o arccia aqucn ou alcn do
vcrdadciro valor, icn o gosio dcfciiuoso. Eisic,
orianio, lon c nau gosio, c o gosio sc discuic
con fundancnio.
Ha nuiio nais vivacidadc quc gosio cnirc os
Ioncns; ou nclIor, oucos sao os Ioncns quc a
ar dc inicligcncia scjan doiados dc gosio scguro
c criica judiciosa.
A vida dos Icrois cnriqucccu a Iisioria, c a
Iisioria cnlclczou as acs dos Icrois. assin,
nao sci qucn dcva nais ao ouiro, sc os quc
cscrcvcn a Iisioria aos quc forncccran iao nolrc
naicria, sc csscs grandcs Ioncns aos scus
Iisioriadorcs.
Monic dc cicios. naus louvorcs; os faios c
quc louvan, c a nancira dc conia-los.
Todo o cngcnIo do auior consisic cn lcn
dcfinir c lcn iniar. Moiscs(2}, Honcro, Plaiao,
15
Virglio, Horacio, so csiao acina dos ouiros
cscriiorcs clas suas crcsscs c inagcns. c
rcciso crinir a vcrdadc ara cscrcvcr
naiuralncnic, rijancnic, dclicadancnic.
Foi rcciso fazcr con o csiilo o quc sc fcz con
a arquiiciura; alandonou-sc inicirancnic a
ordcn goiica quc a larlaria iniroduzira nos
alacios c icnlos; rcsialclcccu-sc o dorico, o
jnico c o corniio; o quc nao sc via nais scnao
nas runas da Fona aniiga c da vclIa Crccia,
iornado nodcrno, rcslandccc nos nossos
oriicos c crisiilos. Da ncsna forna nao sc
odcria, cscrcvcndo, cnconirar a crfciao, c sc c
ossvcl, solrcujar os aniigos, scnao iniiando-
os. -
Quanios scculos sc assaran anics quc os
Ioncns, nas cicncias c nas arics, icnIan odido
voliar ao gosio dos aniigos, c rcionar cnfin,
sinlicidadc c naiuralidadc!
A gcnic sc alincnia dos aniigos c dos nais
caazcs dcnirc os nodcrnos; csrcncndo-os,
iira-sc dclcs o nais quc sc odc, cncIcn-sc dclcs
as olras; c quando afinal sc c auior, c sc cnsa
avanar sozinIo, a gcnic sc lcvania conira clcs,
naliraia-os, cono cssas crianas aircvidas quc
criadas con o lon lciic quc sugaran, csancan
sua ana.
16
Un auior nodcrno(3} rova gcralncnic dc
duas nanciras quc os aniigos sao infcriorcs a
nos; cla razao c clo ccnlo. iira a razao do
scu gosio cssoal c o ccnlo das olras dclcs.
Confcssa quc os aniigos, dcsiguais c ouco
corrcios quc scjan, icn lclas assagcns c as
ciia; c sao iao lclos csscs irccIos, quc nos fazcn
lcr sua criica.
Alguns cnicndidos(4} ronuncian-sc a favor
dos aniigos conira os nodcrnos; nas sao
susciios c arcccn julgar cn causa roria
ianio suas olras sao fciias ao gosio da
aniiguidadc. a gcnic as rccusa.
Dcvanos gosiar dc lcr nossas olras quclcs
quc salcn dclas lasianic ara corrigi-las c
avalia-las.
Nao qucrcr consclIos ncn corrccs ara sua
olra c cdaniisno.
Un auior dcvc rccclcr con igual nodcsiia os
clogios c a criica quc sc faz dc suas olras.
Enirc iodas as difcrcnics crcsscs quc
odcn rcrcscniar un so dos nossos
cnsancnios, so Ia una loa; ncn scnrc sc
odc cnconira-la falando ou cscrcvcndo.
vcrdadc, no cnianio, quc cisic, c quc iudo o quc
nao scja cla c fraco c nao saiisfaz un Ioncn
inicligcnic quc qucira sc fazcr ouvido.
17
Un lon auior, quc cscrcvc con cuidado,
vcrifica frcqucnicncnic quc a crcssao quc Ia
ianio icno rocurava scn cnconirar, c quc
afinal cnconirou, c dc iodas a nais sinlcs, a
nais naiural, a quc arccia dcvcr icr-lIc ocorrido
cn rinciro lugar c scn csforo.
Os quc cscrcvcn dc acordo con as
disosics dc noncnio sao rocnsos a rciocar
suas olras. Cono nao sao scnrc iguais c varian
nclcs scgundo a ocasiao, ccdo alorrcccn as
crcsscs c icrnos quc nais anaran.
A ncsna clarcza dc inicligcncia quc nos faz
cscrcvcr loas coisas, nos faz crcclcr quando
nao o sao lasianic ara ncrcccrcn scr lidas.
Una inicligcncia ncdocrc cnsa cscrcvcr
divinancnic; una inicligcncia loa cnsa cscrcvcr
razoavclncnic.
Fizcran-nc roncicr, diz Arisio, lcr ninIas
olras a Zoilo; li-as; a rincio o cnolgaran c
anics quc iivcssc calna ara acIa-las nas,
clogiou-as nodcsiancnic na ninIa frcnic; dcois
nao as clogiou nais dianic dc ningucn; cu o
dcsculo, c nao co a un auior nais do quc
isso; aic o lancnio or icr ouvido lclas coisas
quc nao foran fciias or clc.
Aquclcs quc cla sua condiao sc acIan
iscnios da invcja dc auior, icn aics ou
18
ncccssidadcs quc os disiracn c os iornan frios
cn rclaao s concccs alIcias. quasc
ningucn, or disosiao dc csriio, dc coraao c
dc foriuna, sc acIa cn csiado dc sc cnircgar ao
razcr quc da a crfciao dc una olra.
O razcr da criica nos iira o dc nos
conovcrnos vivancnic dianic dc coisas nuiio
loniias.
Muiia gcnic cIcga a scniir o ncriio dc un
nanuscriio quc sc lIcs lc, nas nao sc lIc odc
dcclarar cn favor anics dc icr visio a acciiaao
quc icra do ullico, dcois dc inrcsso, ou qual
scra sua soric cnirc os cnicndidos. Nao
avcniuran sufragios, c qucrcn scr lcvados cla
iurla, arrasiados cla nuliidao. Eniao dizcn quc
foran os rinciros a arovar cssa olra, c quc o
ullico ariicia dc sua oiniao.
Essa gcnic dcia assar as nclIorcs ocasics
dc nos convcnccr dc quc icn caacidadc c luzcs,
quc salcn julgar, acIar lon o quc c lon c
nclIor o quc c nclIor. Una lcla olra cai nas
suas naos; c una olra dc csircia, o auior ainda
nao fcz grandc nonc, nao icn nada quc
inicrvcnIa cn scu favor; nao sc iraia dc coricja-
lo ncn dc agradar odcrosos alaudindo scus
cscriios. Nao sc cdc a vocc, Zcloics, quc griic.
una olra rina do cnsancnio; a Iunanidadc
nao vai alcn dai; c o naino a quc a alavra
19
Iunana odc sc clcvar. fuiurancnic nao sc
julgara o gosio dc algucn scnao na roorao cn
quc gosiar dcsia ca!"; frascs cccssivas,
dcsrczvcis, quc cIciran a cnsionaio ou
aladia, rcjudiciais ncsno ao quc c louvavcl c
quc sc qucr louvar. Por quc nao dissc
sinlcsncnic. cis un lon livro? Vocc diz isso,
c vcrdadc, con ioda a Frana, con os
csirangciros cono con os conairioias, quando
.a olra csia inrcssa cn ioda a Euroa c
iraduzida cn divcrsas lnguas; nao c nais icno
dc dizcr cssas coisas.
Alguns dos quc lcran una olra ciracn dcla
ccrios irccIos cujo scniido nao conrccndcran,
c ainda os alicran, con iudo o quc acrcsccnian
or sua conia; c csscs irccIos assin corronidos
c dcsfigurados, quc nao sao nais quc scus
rorios cnsancnios c crcsscs, ccn-nos
ccnsura, susicniando quc sao naus, c iodo
nundo concorda cn quc o sao; nas o irccIo da
olra quc csscs criicos cnsan ciiar, c quc na
rcalidadc nao ciian, nao c ior.
Quc diz vocc do livro dc Hcrnodoro? Quc c
nau, rcsondc Aniino, quc c nau; iao nau quc
nao c un livro quc clo ncnos ncrca quc sc falc
dclc. Mas ja o lcu? Nao, diz Aniino. Por quc nao
acrcsccnia quc Fulvio c Mclanio o condcnaran
scn o lcr, c quc clc c anigo dc Fulvio c dc
Mclanio?
20
Arscnio, das culninancias do scu csriio,
conicnla os Ioncns; c da disiancia cn quc os
vc, csia cono quc assusiado con a cqucncz dos
Ioncns. Louvado, caliado, clcvado aic os ccus
or ccrias cssoas quc sc roncicran adnirar-sc
rccirocancnic, acrcdiia, con algun ncriio quc
icn, ossuir iudo o quc sc odc icr, c quc clc
janais icra; ocuado c rccIcado dcssas idcias
sullincs, acnas sc digna ronunciar alguns
oraculos; clcvado clo scu caraicr acina dos
julgancnios Iunanos, alandona s alnas
conuns o ncriio dc una vida conscqucnic c
unifornc; so c rcsonsavcl clas suas
inconsiancias cranic cssc crculo dc anigos quc
o idolairan. So clcs salcn julgar, salcn cnsar,
salcn cscrcvcr, dcvcn cscrcvcr. Nao Ia olra dc
cnsancnio, or nclIor quc scja rccclida no
nundo c univcrsalncnic arcciada cla gcnic dc
lcn, nao digo quc clc qucira arovar, nas quc sc
dignc lcr; c incaaz dc scr corrigido or cssa
iniura, quc clc nao lcra.
Tcocrincs salc coisas lasianic inuicis, icn
scnrc oinics singularcs; c ncnos rofundo
quc nciodico, so ccrciia a ncnoria; alsiraio,
dcsdcnIoso, arccc scnrc rir ara dcniro,
daquclcs quc cnsa nao valcrcn o quc clc valc. O
acaso faz con quc cu lcia ninIa olra ara clc
ouvir. Elc ouvc. Acalo a lciiura, clc nc fala da
olra dclc. E da sua, crguniarao, quc cnsa clc?
Ja vos dissc. fala da olra dclc.
21
Nao Iavcria olra lasianic crfciia quc nao sc
liquidassc inicirancnic, no ncio da criica, sc scu
auior quiscssc acrcdiiar cn iodos os ccnsorcs,
cada un iirando o irccIo quc ncnos lIc agradar.
E una ccricncia fciia. quando sc
cnconiran dcz cssoas quc riscan dc un livro
una crcssao ou un scniincnio, cnconiran-sc
facilncnic ouiras ianias quc os rcclanan; csics
crgunian. or quc surinir cssc concciio? Elc c
novo, lclo, c a forna c adniravcl; aquclcs
afirnan, ao conirario, quc icrian dcsrczado
cssc concciio ou quc lIc icrian dado ouira forna.
Ha un icrno na sua olra, dizcn uns, quc c lcn
acIado c crinc lcn a rcalidadc; Ia una
alavra, dizcn ouiros, quc c arriscada c alias nao
significa nuiio clarancnic o quc vocc ialvcz
quiscssc dar a cnicndcr. c c do ncsno irccIo c
da ncsna alavra quc ioda cssa gcnic fala assin;
c iodos sao cnicndidos c iidos cono iais. Quc
ouiro ariido rcsia ao auior, scnao ousar scguir a
oiniao dos quc o arovan?
Un auior quc sc rcza nao c olrigado a
cncIcr o csriio con iodas as ciravagancias,
iodas as orcarias, iodas as nas alavras quc lIc
odcn dizcr c iodas as incias alicacs quc sc
odcn fazcr a roosiio dc alguns irccIos dc sua
olra; c, ainda ncnos, surini-los. Esia
convcncido dc quc, or nais cscruulosa
caiidao quc sc icnIa na nancira dc cscrcvcr, a
22
zonlaria ucril dos incriincnics c un nal
incviiavcl, c as nclIorcs coisas frcqucnicncnic
so scrvcn ara fazc-los acIar una iolicc.
Sc alguns csriios vivos c dccisivos fosscn
acrcdiiados, scria ainda dcnais cnrcgar icrnos
ara crinir scniincnios; scria ncccssario falar-
lIcs or sinais, ou sc fazcr cnicndido scn falar.
Por nais cuidado quc sc icnIa cn scr conciso c
lacnico, c ainda quc sc scja rcuiado or isso,
clcs nos acIan rolios. rcciso dciar iudo
ara clcs conlciarcn, c cscrcvcr so ara clcs;
concclcn un crodo cla alavra quc o conca;
c or un crodo, iodo o caiulo. lcu-sc ara clcs
un unico irccIo da olra, lasia. ja cnciraran
iudo, c cnicndcn a olra. Un iccido dc cnignas
scr-lIcs-ia lciiura divcriida; c c una cna ara
clcs quc cssc csiilo csiroiado quc os cnlcva scja
raro, c oucos cscriiorcs sc rcsigncn a isso. As
conaracs iiradas dc un rio cujo curso, acsar
dc raido, c igual c unifornc, ou dun lrasciro
quc cnurrado clos vcnios sc candc longc
nuna florcsia cn quc consonc carvalIos c
inIciros, nao lIcs fornccc a ncnor idcia da
cloqucncia. Mosirc-lIcs un fogo quc ardc n'agua,
quc os surrccndc, o un rclanago, quc os
ofusca. ficarao cncaniados con vocc.
Quc rodigiosa disiancia cnirc una lcla olra
c una olra crfciia c rcgular! Nao sci sc sc
cnconira dcssc uliino gcncro. Talvcz scja ncnos
23
difcil nos raros gcnios cnconirar o grandc c o
sullinc, quc cviiar alguns crros. O Cid so icvc
un voio or clc no scu aarccincnio, c foi o voio
da adniraao. iornou-sc nais foric quc a
auioridadc c a oliica, quc cn vao icniaran
dcsiru-lo; rcuniu cn scu favor csriios scnrc
divididos cn oinics c scniincnios, os nolrcs c
o ovo; iodos concordan cn salc-lo dc cor c
alaudir no icairo os aiorcs quc o rcciian. O Cid,
cnfin, c un dos nais lclos ocnas quc sc odc
fazcr; c una das nclIorcs criicas quc foran
fciias solrc qualqucr assunio, foi a do Cid.
Quando una lciiura cncania o scu csriio, c
lIc insira scniincnios nolrcs c corajosos, nao
rocurc ouira rcgra ara julgar a olra; csia c
loa, c fciia con nao dc lon ocrario.
Cais, quc sc arvora juiz do lon csiilo, c
cnsa cscrcvcr cono DOUHOUFS c FADUTIN,
rcsisic voz do ovo, c diz sozinIo quc Danis
nao c lon auior, Danis ccdc nuliidao c diz
ingcnuancnic, con o ullico, quc Cais c un
cscriior scn filra.
O dcvcr do jornalisia c dizcr. Ia un livro ial
quc csia vcnda, inrcsso or Cranoisy, cn iio
ial; csia lcn cncadcrnado cn loniio acl; o
rco c ianio. Dcvc salcr aic a narca do livrciro
quc o divulga; sua inrudcncia c qucrcr criiica-
lo.
24
O sullinc do jornalisia c o raciocnio oco
solrc oliica.
O jornalisia sc dciia dc noiic iranquilancnic
solrc una noicia quc sc corronc duranic a
noiic, c sc, vc olrigado a alandona-la dc nanIa
ao acordar.
O filosofo consonc sua vida olscrvando os
Ioncns, usa scus ialcnios. ara scarar os vcios
c o ridculo. sc da alguna forna aos cnsancnios
c ncnos or vaidadc dc auior quc ara irazcr
una vcrdadc quc cnconirou ara, ioda a luz
ncccssaria inrcssao quc dcvc scrvir ao scu
oljciivo. Alguns lciiorcs, cnircianio, cnsan
agar con juros or dizcrcn douioralncnic quc
lcran o livro, c quc acIaran cngcnIo nclc; nas
clc dcvolvc iodos os clogios, quc nao rocurou
con scus iralalIos c viglias. Tcn nais alios
rojcios, c agc ara un fin nais clcvado. cdc
aos Ioncns un succsso naior c nais
ciraordinario quc louvorcs, c ncsno
rcconcnsas. iornarcn-sc nclIorcs.
Os iolos lccn un livro, c nao o cnicndcn; os
csriios ncdocrcs cnsan cnicndc-lo
crfciiancnic; os grandcs csriios s vczcs nao o
cnicndcn dc iodo; acIan olscuro o quc csia
olscuro, cono acIan claro o quc csia claro. Os
csriios lrilIanics" qucrcn acIar olscuro o
25
quc nao o c, c nao cnicndcr o quc c nuiio
inicligvcl.
En vao rocura un auior fazcr-sc adnirar
or sua olra. Os iolos adniran s vczcs; nas sao
iolos. As cssoas inicligcnics icn cn si a
scncnic dc iodas as vcrdadcs c scniincnios;
nada c novo ara clas; adniran ouco; arovan.
Nao sci sc janais sc odcra r nas carias
nais csriio, nais clcgancia, nais csiilo, do quc
vcnos nas dc DALZAC c dc VOITUFE. Sao vazias
dc scniincnios quc so rcinaran dcois dclcs, c
quc dcvcn s nulIcrcs scu advcnio. Essc sco
vai nais longc quc o nosso cn ial gcncro dc
cscriia. Elas acIan na cna fornas c crcsscs
quc ara nos, s vczcs, sao o rcsuliado dc longo
iralalIo c cnosa rocura. sao fclizcs na cscolIa
dos icrnos c os cnrcgan iao ooriunos, quc or
conIccidos quc scjan, icn cncanio dc novidadc c
arcccn fciios acnas ara o uso cn quc clas os
ionan. So clas fazcn lcr nuna so alavra un
scniincnio iniciro, nos arcscnian
dclicadancnic un cnsancnio dclicado. Tcn un
cncadcancnio dc discurso ininiiavcl, quc sc
scguc naiuralncnic c so sc liga clo scniido. Sc
as nulIcrcs fosscn scnrc corrcias, cu ousaria
dizcr quc as carias dc algunas dclas scrian
ialvcz o quc icnos dc nclIor cscriio na nossa
lngua(5} . So faliou a Tcrcncio scr ncnos frio; quc
urcza, quc caiidao, quc olidcz quc clcgancia,
26
quc caracicrcs! So faliou a Molicrc cviiar a gria c
cscrcvcr con urcza. quc vivacidadc, quc
ingcnuidadc, quc fonic dc loa iada, quc
iniiaao dos cosiuncs, quc inagcns, c quc
flagclo do ridculo! Mas quc Ioncn sc odcria
fazcr con csscs dois cnicos!
Li MalIcrlc c Tcofilo. Todos dois conIcccran
a naiurcza, con a difcrcna quc o rinciro, con
csiilo cIcio c unifornc, nosira ao ncsno icno
o quc cla icn dc nais lclo c nais nolrc, dc nais
ingcnuo c nais sinlcs; faz-lIc a iniura ou a
Iisioria. O ouiro, scn cscolIa, scn caiidao, con
a cna livrc c dcsigual, s vczcs sc cncarrcga das
dcscrics, accniuando dcnais os orncnorcs;
faz anaionia. s vczcs claudica, cagcra,
dcsrcza o vcrdadciro na naiurcza, c faz-lIc o
ronancc.
Fonsard c Dalzac iivcran, cada un no scu
gcncro, coisas loas c nas, lasianics ara fornar
dcois dclcs grandcs Ioncns cn vcrso c rosa.
Maroi, cla forna c clo csiilo, arccc icr
cscriio dcois dc Fonsard. so cisic, cnirc O
rinciro c nos, a difcrcna dc algunas alavras.
Fonsard c os auiorcs scus conicnorancos
nais criurlaran do quc favorcccran o csiilo.
Fciardaran-no no caninIo da crfciao;
cuscran-sc a nunca aiingir, a nunca nais
voliar a cla. dc adnirar quc as olras dc Maroi,
27
iao naiurais c iao faccis, nao icnIan salido
fazcr, dc Fonsard, iao cIcio dc csiro c
cniusiasno, naior ocia quc Fonsard c Maroi; c,
ao conirario, quc Dcllcau, Jodcllc c Saini-Cclais,
icnIan sido logo scguidos or un Facan, un
MalIcrlc; c quc a nossa lngua, nal fora
corronida, icnIa sido rcsiaurada.
Maroi c Falclais sao indcsculavcis or icr
csalIado inundcic nos scus cscriios;. ianio un
cono ouiro iinIan lasianic gcnio c naiuralidadc
ara odcr discnsa-la, ncsno ara os quc
rocuran ncnos adnirar quc rir dc un auior.
Falclais, rincialncnic, c inconrccnsvcl. Scu
livro c un cnigna or nais quc sc diga,
inclicavcl; una quincra. un rosio dc nulIcr
loniia con cs c cauda dc vlora ou dc ouiro
aninal nais disfornc; c un anonioado
nonsiruoso dc noral fina c cngcnIosa c dc
corruao orca. Ondc clc c nau, assa nuiio
alcn do quc Ia dc ior. c o cncanio da canalIa;,
ondc c lon, vai aic o dclicioso c o ccclcnic, odc
scr a iguaria dos nais cigcnics.
Dois cscriiorcs(6}, cn suas olras, ccnsuraran
Moniaignc, quc, ianio quanio clcs, nao julgo
iscnio dc qualqucr ccnsura; arccc quc iodos dois
nao o arcciaran dc forna alguna. Un nao
cnsava lasianic ara salorcar un auior quc
cnsa nuiio; o ouiro cnsa con cccsso dc
28
suiilcza ara sc confornar con cnsancnios quc
sao naiurais.
Un csiilo gravc, scrio, cscruuloso, vai nuiio
longc. Lc-sc Anyoi c Cocffcicau; qual dc scus
conicnorancos sc lc ainda? Dalzac, clos icrnos
c crcsscs, c nais aniigo quc Voiiurc. nas sc
csic uliino, cla forna, or. csriio c or ndolc,
nao c nodcrno, c nao sc arccc cn nada con
nossos cscriiorcs, c quc lIcs foi nais facil
dcsrcza-lo quc o iniiar; c o cqucno nuncro dos
quc o scgucn nao odc aiingi-lo.
O H. C.(7} csia. incdiaiancnic alaio do
nada. Ia nuiias ouiras olras quc sc lIc
asscnclIan. Ha iania Ialilidadc cn sc
cnriqucccr con un livro csiuido,. quanio dc
csiuidcz cn conra-lo. nao ousar s vczcs
grandcs ioliccs ignorar o gosio do ovo.
Vc-sc lcn quc a cra c o csloo dc un
grandc csciaculo. da una idcia disso.
Nao sci cono a cra, con nusica iao
crfciia c gasios iao rcgios odc cIcgar
crfciao dc nc caccicar.
Ha irccIos na cra quc fazcn dcscjar
ouiros. As vczcs arriscan fazcr dcscjar o fin dc
iodo o csciaculo. falia dc icairo, dc aao c dc
coisas quc inicrcsscn.
29
A cra, aic Iojc, nao c un ocna. sao
vcrsos; ncn un csciaculo, dcois quc o ariifcio
dcsaarcccu, clos lons ofcios dc Anfion c sua
raa(8}. c un conccrio, ou vozcs anaradas or
insiruncnios. sc cnganar conlciancnic c
culiivar o nau gosio dizcr-sc, cono sc diz, quc o
ariifcio nao assa dc lrincadcira dc crianas, c
so convcn s narioncics; clc auncnia c
cnlclcza a ficao, susicnia nos cscciadorcs cssa
docc ilusao quc c iodo o razcr do icairo, ondc
acrcsccnia ainda o naravilIoso.
Nao sao ncccssarios vos, ncn carruagcns,
ncn nudanas, s Dcrcniccs(9} c a Pcncloc(10}; as
ocras c quc rccisan dcsscs accssorios; c o
caracicrsiico dcssc csciaculo c nanicr csriio,
olIos, ouvidos, nun ncsno cncaniancnio.
Esscs alclIudos fizcran o icairo, cnrcdo,
lailados, vcrsos, nusica, iodo o csciaculo. aic a
sala cn quc sc dcu o csciaculo, isio c, icio c
quairo arcdcs, dcsdc os aliccrccs. qucn duvida
quc a caa aquaiica, o cncanio da ncsa(11}, a
naravilIa do lalirinio(12}, scjan invcnao dclcs?
Julgo assin cla agiiaao cn quc fican c clo ar
conicnic con quc sc alaudcn a si rorios clo
succsso. Sc csiou cnganado, c clcs nao iivcrcn
coniriludo cn nada ara cssa fcsia solcrla, c
iao galanic, ianio icno conscrvada c ondc un
so lasiou ara rojcio c dcscsa, adniro duas
coisas. a iranquilidadc c flcuna daquclc quc iudo
30
novincniou c o cnlarao c agiiaao dos quc
nada fizcran.
Os cnicndidos, ou os quc assin sc julgan,
airilucn-sc voio dclilcraiivo c dccisivo solrc os
csciaculos, ianlcn sc alolcian nun canio, c
sc dividcn cn ariidos conirarios, nos quais
cada un, lcvado or inicrcssc nuiio difcrcnic do
inicrcssc ullico ou da cquidadc, adnira ccrio
ocna ou ccria nusica c vaia quaisqucr ouiros.
Prcjudican igualncnic, or cssc calor cn
dcfcndcr suas rcvcncs, a facao oosia c sua
roria facao. dcscncorajan or nil
coniradics os ocias c os nusicos, rciardan o
rogrcsso das cicncias c das arics, rivando-as
do fruio quc clas odian colIcr da cnulaao c
lilcrdadc quc icrian divcrsos ncsircs ccclcnics
fazcndo, cada un no scu gcncro c scgundo scu
gcnio, nuiio loas olras.
Dondc vcn o cosiunc dc sc rir iao livrcncnic
no icairo c icr vcrgonIa dc ali cIorar?
Scra ncnos naiural cnicrncccr-sc con o quc
c conovcnic, quc csiourar dc riso con o ridculo?
Scra a alicraao dos iraos quc nos rcndc? Ela c
naior nun riso inodcrado quc na nais anarga
dor; c a gcnic cscondc o rosio, ara cIorar cono
ara rir, na rcscna dos nolrcs c dc iodos
aquclcs quc sc rcsciian. Scra rcugnancia quc
sc scnic cn dciar vcr quc sc c ncigo c
31
dcnonsirar ccria fraqucza, rincialncnic nun
icna ficicio, cn quc arccc scr-sc logrado?
Mas scn lcvar cn conia as cssoas gravcs ou
csriios forics quc acIan fraqucza ianio nun
riso cccssivo cono no ranio, c cviian
igualncnic os dois, quc sc cscra dc una ccna
iragica? Quc faa rir?
E alcn do nais, a vcrdadc nao rcina ali iao
viva nas suas inagcns quanio no cnico? A alna
nao cIcga aic vcrdadc nun c nouiro gcncro
anics dc sc conovcr? Scra cla iao facil dc
conicniar? Nao scra ncccssaria ainda a
vcrossinilIana? Assin cono nao c coisa do
ouiro nundo ouvir lcvaniar-sc cn iodo o
anfiicairo un riso unaninc nalgun irccIo da
concdia, c ao conirario suc quc a concdia c
agradavcl c rcrcscniada con naiuralidadc,
ianlcn a circna violcncia a quc cada un sc
olriga ao conicr as lagrinas c o riso conirafciio
con quc sc rcicndc disfara-las rovan
clarancnic quc o cfciio naiural do grandc iragico
scria cIorar francancnic c cn conjunio, visia
uns dos ouiros, scn ouira rcocuaao quc a dc
cnugar as lagrinas; ainda nais quc dcois dc
concordar cn cIorar scn consirangincnio, ainda
sc vcrificaria quc gcralncnic Ia ncnos razao
ara icr rcccio dc cIorar no icairo quc dc nclc
crdcr icno.
32
O ocna iragico conovc dc ronio o coraao,
nal dciiando, cn iodo o scu dcscnvolvincnio,
lilcrdadc c icno dc sc rccucrar a calna; sc da
alguna folga c ara rcconduzir a novos alisnos c
novos lanccs. CIcga ao assonlro clo scniincnio
dc conaiao, ou, rccirocancnic, cIcga
conaiao clo scniincnio dc assonlro; lcva,
or lagrinas, soluos, inccricza, cscrana,
icnor, surrcsa, Iorror, aic a caiasirofc. Nao sc
iraia, orianio, dc una irana dc cIisics,
dcclaracs icrnas, alcsiras galanics, rciraios
agradavcis, alavras aucaradas, ou, s vczcs,
suficicnicncnic divcriidas ara fazcr rir, cn
scguida vcrdadc dc una uliina ccna(13} cn quc
os anoiinados nao aicndcn a ncnIuna razao c,
ara gcral saiisfaao, Ia sanguc dcrranado sc
algun infcliz a qucn isso cusia a vida.
Nao lasia quc os cosiuncs do icairo nao
scjan naus. c rcciso quc scjan dcccnics c
insiruiivos. Podc Iavcr nclc un ridculo iao laio
c iao grossciro, ou ncsno iao insido c
dcsinicrcssanic, quc nao c crniiido ao ocia
rcsiar-lIc aicnao, ncn ossvcl aos
cscciadorcs divcriir-sc con clc.
O canoncs ou o clrio forncccn algunas
ccnas a un farsisia, nas nal cncira no
vcrdadciro cnico. cono odcria clc consiiiuir o
fundo ou a aao rincial da concdia? Esscs
caracicrcs, diz-sc, sao naiurais. assin, or cssa
33
rcgra, lrcvc iodo o anfiicairo icra quc sc ocuar
con un lacaio quc assolia, un docnic nciido no
scu rouao, un lclado quc dornc ou voniia.
Iavcra coisa nais naiural?
rorio do afcninado lcvaniar-sc iardc,
assar loa aric do dia na sua ioalcic, nirar-sc
no csclIo, crfunar-sc, colar sinais no rosio,
rccclcr lilIciinIos c rcsondc-los. lcvc cssc
acl ccna, quanio nais o fizcr durar, un aio,
dois aios, nais naiural c confornc ao original clc
scra; nas ianlcn nais caccic c insido Ia dc
ficar(14}.
Parccc quc o ronancc c a concdia odcrian
scr iao uicis quanio sao rcjudiciais. vcn-sc
nclcs iao grandcs ccnlos dc consiancia,
viriudc, icrnura c dcsinicrcssc, iao lclos c
crfciios caracicrcs, quc quando una criaiura
jovcn iira os olIos dclcs c vc iudo o quc a ccrca,
nao cnconirando scnao cssoas indignas c nuiio
alaio do quc acala dc adnirar, duvido quc scja
caaz da ncnor fraqucza or clas.
COFNEILLLE nao odc scr igualado, nos
irccIos cn quc c cnincnic. ossui ai un caraicr
original c ininiiavcl; nas c dcsigual. Suas
rinciras concdias sao sccas, insidas, c nao
fazian cscrar quc clc fossc iao longc, assin
cono as uliinas fazcn con quc nos csanicnos
dc vcr quc clc icnIa odido cair dc iao alio. En
34
algunas dc suas nclIorcs cas, Ia crros
indcsculavcis conira os cosiuncs; un csiilo dc
dcclanador quc irava a aao c a faz csnorcccr;
ncgligcncias nos vcrsos c na crcssao, quc nao
sc odcn conrccndcr cn iao grandc Ioncn. O
quc Ia nclc dc nais cnincnic c a insiraao, quc
iinIa sullinc, qual ficou dcvcndo ccrios vcrsos,
os nais fclizcs quc ja sc lcran aic Iojc, a nancira
do scu icairo, quc s vczcs ousou conduzir conira
as rcgras dos aniigos, c, finalncnic, os dcsfccIos
dc suas cas, orquc ncn scnrc sc sujciiou ao
gosio dos grcgos c sua grandc sinlicidadc; ao
conirario, gosiava dc solrccarrcgar a ccna con
aconiccincnios dos quais gcralncnic dava conia
con succsso adniravcl, rincialncnic cla
circna varicdadc c ouca rclaao quc sc
cnconira, quanio ao dclincancnio, cnirc iao
grandc nuncro dc ocnas quc cons.
Parccc Iavcr nais unifornidadc nos dc
Facinc, c quc icndcn un ouco nais ara un
ncsno fin; clc c igual, firnc, scnrc o ncsno
cn ioda aric, scja clo lano dc
dcscnvolvincnio c o nodo dc conduzir suas
cas, quc sao jusias, rcgularcs, ionadas no lon
scniido c na naiurcza, scja cla vcrsificaao quc c
corrcia, rica nas rinas, clcganic, nuncrosa,
Iarnoniosa; iniiador caio dos aniigos, cuja
clarcza c sinlicidadc dc aao clc scguiu
cscruulosancnic; a qucn o grandioso c o
35
naravilIoso nao faliaran, assin cono a Corncillc
nao faliaran o conovcnic c o aiciico.
Quc naior icrnura odc Iavcr do quc a quc
sc difundc cn iodo o Cid, cn Policucics, c cn Os
Horacios? Quc grandcza nao sc noia cn
Miiridaics, cn Porus, cn Durrus? Esias aics,
ianlcn favoriias dos aniigos, quc os iragicos
gosiavan dc cciiar nos icairos icrror c
conaiao foran conIccidas dcsscs dois
ocias. Orcsics, na Andronaquc, dc Facinc, c
Pcdro, do ncsno auior, cono o dio c Os
Horacios dc Corncillc, sao a rova. Enircianio, sc
for crniiido fazcr alguna conaraao cnirc clcs,
c narca-los, un c ouiro, clo quc icn dc nais
caracicrsiico c clo quc nais sc dcsiaca
conuncnic nas suas olras, ialvcz sc. udcssc
dizcr. Corncillc nos rcndc a scus caracicrcs c
suas idcias, Facinc sc conforna s nossas.
aquclc inia os Ioncns cono dcvian scr, csic
inia os Ioncns cono sao.
Ha no rinciro nais daquilo quc sc adnira, c
ncsno do quc sc dcvc iniiar; Ia no scgundo
aquilo quc sc rcconIccc nos ouiros, ou quc sc
ccrincnia cn si ncsno. Un clcva, assonlra,
donina, insirui; o ouiro agrada, criurla,
conovc, cncira. O quc Ia dc nais lclo, dc nais
nolrc, dc nais incrioso na razao, c nancjado
clo rinciro; c clo ouiro, o quc Ia dc nais
lrando c dclicado na aiao.
36
Enconiran-sc, naquclc, nainas, rcgras,
rccciios; ncsic, gosio c scniincnio. A gcnic sc
alsorvc nais nas cas dc Corncillc; c nais sc
alala c sc cnicrnccc nas dc Facinc. Concillc c
nais noral; Facinc, nais naiural. Parccc quc un
iniia Sofoclcs c o ouiro dcvc nais a Euridcs.
O ovo cIana cloqucncia a facilidadc quc
alguns icn dc falar sozinIos nuiio icno, aliada
ao arrclaiancnio do gcsio, ao fragor da voz c
fora dos ulncs. Os cdanics ianlcn nao a
adniicn scnao no discurso oraiorio, c nao a
disiingucn do anonioado dc inagcns, do uso dc
alavrorio c dos crodos arrcdondados.
Parccc quc a logica c, a aric dc convcnccr dc
alguna vcrdadc; c a cloqucncia un don da alna,
quc nos iorna scnIorcs do coraao c do csiriio
dos ouiros; quc nos faz insirar ou convcnccr os
ouiros dc iudo o quc nos araz.
A cloqucncia odc sc cnconirar nas alcsiras
c cn iodo gcncro dc cscriio Farancnic csia ondc
a rocuran, c s vczcs csia ondc nao a
rocuran.
A cloqucncia csia ara o sullinc cono o iodo
ara a aric.
Quc c o sullinc? Nao arccc quc o icnIan
dcfinido. una inagcn? Todo gcncro dc cscriio
conoriara o sullinc, ou so os grandcs icnas
37
scrao caazcs disso? Podcra lrilIar, ouira coisa
na cgloga alcn dc una lcla naiuralidadc c nas
carias faniliarcs, cono nas alcsiras, una
grandc dclicadcza? Ou naiuralidadc c dclicadcza
scrao o sullinc das olras, quc iornan crfciias?
Quc c o sullinc? Ondc csia o sullinc?
Os sinninos sao divcrsas diccs, ou
divcrsas frascs difcrcnics, quc significan a
ncsna coisa.
A aniicsc c una oosiao dc duas vcrdadcs
quc sc dao luz nuiuancnic. A nciafora, ou a
conaraao, iira dc una coisa csiranIa una
inagcn scnsvcl c naiural dc una vcrdadc.
A Iicrlolc crinc alcn da vcrdadc, ara
crniiir ao csriio conIccc-la nclIor.
O sullinc nao inia nais quc a vcrdadc, nas
nun icna nolrc; inia-a inicira, na causa c no
cfciio; c a crcssao ou a inagcn nais digna
dcssa vcrdadc. Os csriios ncdocrcs nao acIan
una crcssao unica c usan sinninos. Os
jovcns sc dcian ofuscar clo lrilIo da aniicsc,
c sc scrvcn dcla. Os csriios jusios, quc gosian
dc inagcns rccisas, vao dar naiuralncnic na
conaraao c na nciafora. Os csriios vivos,
ardcnics, c arrasiados or vasia inaginaao ara
fora das rcgras c da caiidao, nao odcn sc
conicniar scnao con a Iicrlolc. Ao sullinc,
38
ncsno cnirc os grandcs gcnios, so os nais
clcvados sao caazcs dc aiingir.
Todo cscriior, ara cscrcvcr clarancnic, dcvc
colocar-sc no lugar dc scus lciiorcs, caninar sua
roria olra cono algo novo ara clc, algo quc
cla rincira vcz clc csicja lcndo, c quc o auior
iivcssc sulnciido sua criica; c crsuadir-sc
dcois dc quc nao sonos cnicndidos quando nos
cnicndcnos, nas sin quando o quc fazcnos c dc
faio inicligvcl.
So sc cscrcvc ara scr ouvido. nas c rcciso,
clo ncnos, ao cscrcvcr, fazcr ouvir lclas coisas.
Dcvc-sc icr dicao ura c usar icrnos adcquados
vcrdadc; nas c rcciso quc csscs icrnos iao
jusios scjan crcssao dc cnsancnios nolrcs,
vivos, solidos, c quc conicnIan scniido nuiio
lclo.
fazcr nau uso da urcza c da clarcza do
discurso, fazc-lo scrvir a naicria arida,
infruifcra, scn sal, scn uiilidadc, scn novidadc.
dc quc scrvc aos lciiorcs conrccndcr facilncnic
c scn csforo coisas frvolas c ucris, s vczcs
insidas c vulgarcs, c csiarcn ncnos inccrios
cn rclaao ao cnsancnio dc un auior quc
caccicados con sua olra?
Quando sc c alguna rofundidadc cn
ccrios cscriios, quando sc afcia finura dc csiilo, c
39
s vczcs cccsso dc dclicadcza, c acnas cla loa
oiniao quc sc icn dos lciiorcs.
Tcnos dc suoriar csic consirangincnio(15}
na lciiura dos livros fciios or gcnic dc ariido c
facao. dc ncn scnrc vcr a a vcrdadc. Os faios
sao disfarados, as razcs rccrocas nao sao
rclaiadas cn ioda sua fora, ncn con inicira
caiidao; c o quc csgoia a nais longa acicncia, c
rcciso lcr grandc. nuncro dc icrnos duros c
injuriosos quc Ioncns gravcs sc dizcn, or
fazcrcn dc un onio dc douirina, ou dun faio
conicsiado, qucrcla cssoal. Essas olras icn isso
dc ariicular, c nao ncrcccrcn a voga rodigiosa
dc quc gozan duranic algun icno, ncn o
rofundo csquccincnio cn quc cacn quando,
ciinio o ardor da cndcncia, sc iransfornan cn
alnanaqucs do ano assado.
A gloria ou o ncriio dc ccrios Ioncns csia
cn cscrcvcr lcn, a dc alguns ouiros, cn nao
cscrcvcr
Escrcvc-sc rcgularncnic Ia vinic anos; c-sc
cscravo da consiruao. cnriqucccu-sc a lngua dc
alavras novas, sacudido o jugo do laiinisno, c
rcduziu-sc o csiilo frasc urancnic franccsa.
quasc sc cnconirou o nuncro quc MALHEFDE c
DALZAC cla rincira vcz iinIan cnconirado, c
dcois ianios auiorcs dciaran fugir-lIcs
Esialclcccu-sc, cnfin, no discurso, ioda a ordcn
40
c clarcza dc quc clc c caaz; isso conduz
scnsivclncnic a acrcsccniar-lIc csriio.
Eisicn arificcs ou crudiios cuja inicligcncia
c iao vasia quanio a aric ou a cicncia quc
rofcssan; rcirilucn-lIc con vaniagcn, clo
gcnio c cla invcnao, o quc rccclcn dcla c dos
scus rincios. sacn da aric ara cnolrccc-la,
afasian-sc das rcgras, sc csias nao conduzcn ao
grandioso c ao sullinc; andan sozinIos c scn
conanIias, nas cIcgan lcn alio c cnciran
lcn longc, scnrc scguros c confirnados clo
succsso, das vaniagcns quc s vczcs sc iiran da
irrcgularidadc.
Os csriios jusios, acficos, nodcrados, nao
so nao os aiingcn, cono nao os conrccndcn, c
ncnos ainda qucrcrian iniia-los. Pcrnancccn
iranquilos nos confins dc sua csfcra, vao aic ccrio
onio quc cncIc os liniics dc sua caacidadc c
dc suas luzcs; nao vao nais longc orquc nada
vcn alcn; nao odcn scr nais quc os rinciros
dc una scgunda classc, c solrcairar no
ncdocrc.
Ha inicligcncias, sc assin nc aircvo a dizcr,
infcriorcs c sulalicrnas, quc nao arcccn fciias
scnao ara conilaao, rcgisiro ou arnazcn dc
iodas as roducs dos ouiros gcnios. Sao
lagiarios, iraduiorcs, coniladorcs. nao cnsan,
dizcn o quc os auiorcs cnsaran; c cono a
41
cscolIa dos cnsancnios c invcnao, icn na
cscolIa, rcfcrcn rclaiar nuiias coisas do quc
coisas ccclcnics. nao icn nada dc original, quc
lIcs cricna. nao salcn o quc arcndcran; c so
arcndcn aquilo quc iodo nundo rcfcrc ignorar,
una cicncia va, arida, dcsida dc graa c dc
uiilidadc, quc nao surgc na convcrsaao, quc csia
fora do concrcio, fciio nocda quc nao icn nais
curso. Sua lciiura nos csania c ao ncsno icno
sao caccics suas convcrsas c suas olras.
Esscs sao os quc os nolrcs c o vulgo
confundcn con os salios c os Ioncns dc
cngcnIo cncaninIan ao cdaniisno.
En gcral a criica nao c cicncia. c un oficio
cn quc sc rccisa nais dc saudc quc dc csriio,
nais iralalIo quc caacidadc nais Ialiio quc
gcnio. Sc vcn dc un Ioncn quc icn ncnos
disccrnincnio quc lciiura, c sc ccrcc solrc
ccrios caiulos, corronc os lciiorcs c o cscriior.
AconsclIo a una auior coisia dc nasccna,
quc icn a circna nodcsiia dc iralalIar
scgundo algucn, a nao cscolIcr ara nodclo
scnao cssa csccic dc olras cn quc cniran
inicligcncia, inaginaao ou ncsno crudiao. sc
nao aiingir os scus originais, clo ncnos sc
aroinc dclcs c assin sc fara lcr. Dcvc, ao
conirario, cviiar cono un cscolIo o dcscjo dc
iniiar os quc cscrcvcn or ncio, falan clo
42
coraao quc lIcs insira icrnos c inagcns, c
iiran, or assin dizcr, das rorias cniranIas,
iudo o quc crcssan no acl; nodclos
crigosos, rorios ara fazcr cair na fricza, na
laicza c no ridculo os quc sc ncicn a scgui-los.
Dc faio cu riria dc un Ioncn quc quiscssc
scriancnic falar con o ncu ion dc voz ou
arcccr-sc con ncu rosio.
Un Ioncn nascido crisiao c franccs sc
consirangc na saiira. os grandcs assunios lIc sao
roilidos., alorda-os s vczcs c dcois sc afasia
ara cqucnas coisas, a quc clc da rclcvo cla
lclcza do scu gcnio c do scu csiilo.
rcciso cviiar-sc o csiilo vao c ucril, ara
nao sc arcccr con Dorilas c Handlurg(16}.
Podc-sc, ao conirario, cn alguns gcncros dc
cscriio, ousar ccrias crcsscs, usar icrnos
iransosios quc concn a frasc con vivacidadc,
c lancniar os quc nao scnicn o razcr quc cisic
cn sc scrvir dcsscs rccursos, ou ouvir os quc
dclcs sc scrviran.
Aquclc quc ao cscrcvcr so cnsa no scu
scculo cnsa nais na sua cssoa quc no quc
cscrcvc. rcciso icndcr scnrc ara a crfciao;
c cniao cssa jusiia quc os conicnorancos nos
rccusan, a osicridadc nos fara.
43
Nao sc dcvc r ridculo ondc nao cisic. c
csiragar o gasio, corroncr o julgancnio rorio
c o alIcio.
Mas o ridculo quc csia cn algun lugar, c
rcciso vc-lo a, rcssalia-lo, con graa c dc
nancira quc agradc c insirua.
HOFCIO c DESPFAUX disscran isso anics
dc vocc. Mas cu dissc cono coisa ninIa. Nao
osso, cniao, cnsar dcois dclcs una vcrdadc
quc ouiros ainda irao cnsar dcois dc nin?
44

DO MRITO PESSOAL

Qucn odcra, con os nais raros ialcnios c
nais ccclcnic ncriio, dciar dc sc convcnccr da
roria inuiilidadc quando vcrifica quc dcia, ao
norrcr, un nundo quc nao lIc scnic a crda c
no qual sc acIa iania gcnic ara sulsiiiu-lo?
Dc nuiios nada nais cisic, alcn do nonc,
caaz dc valcr alguna coisa. Quando os vcnos dc
nuiio crio, sao ncnos quc nada. dc longc, fazcn
figura.
Acsar dc convcncido dc quc os cscolIidos
ara difcrcnics cnrcgos, scgundo scu gasio c
rofissao, sacn-sc lcn, ouso dizcr quc odc
aconicccr cisiircn no nundo nuiias cssoas
conIccidas ou dcsconIccidas, quc nao sao
uiilizadas, c quc sc sairian nuiio lcn. c sou
induzido a cssc scniincnio clo succsso
naravilIoso dc ccrias cssoas quc so o acaso
colocou c das quais aic cniao nao sc cscraran
coisas nuiio noiavcis.
Quanios Ioncns adniravcis, ossuidorcs dc
lclas qualidadcs, norrcran scn quc sc falassc
dclcs! Quanios ainda vivcn dos quais nada sc
fala c janais nada sc falara?
45
Quc icrrvcl iralalIo icn un Ioncn, scn
adrinIos c scn calala, scn csiar inscriio cn
ncnIuna cororaao, scndo sozinIo, c so icndo
or rcconcndaao un grandc ncriio, ara fazcr
luz solrc a olscuridadc cn quc sc cnconira, c
cIcgar ao nvcl dc un iolo lcn coiado!
Quasc ningucn crcclc or si ncsno o
ncriio dos ouiros.
Os Ioncns csiao ocuados dcnais consigo
ncsnos ara icr icno dc conrccndcr c
disccrnir os ouiros. da o faio dc quc con grandc
ncriio c nodcsiia ainda naior odc-sc ficar
nuiio icno ignorado.
O gcnio c os grandcs ialcnios nuiias vczcs
falian, s vczcs ianlcn falian so as ocasics.
alguns odcn scr louvados clo quc fizcran,
ouiros clo quc icrian fciio.
ncnos raro cnconirar csriio, do quc
cssoas quc sc sirvan do scu, ou faan valcr o
dos ouiros c o uiilizcn cn alguna coisa.
Ha nais fcrrancnias do quc ocrarios, c
cnirc csics, Ia nais naus do quc ccclcnics. quc
cnsar dc qucn qucira scrrar con una laina c
ionc o scrroic ara alainar?
46
Nao Ia no nundo ofcio nais cnoso quc o dc
fazcr nonc ilusirc. a vida acala quando acnas
sc csloou a olra.
Quc fazcr con Egcsio, quc cdc cnrcgo?
Coloca-lo na Fazcnda ou no Ecrciio? Isso c
indifcrcnic, c rcciso quc so o inicrcssc dccida;
orquc clc c iao caaz dc nancjar con dinIciro,
ou fazcr conias, quanio dc carrcgar arnas. Scrvc
ara iudo, dizcn os anigos. isso significa scnrc
quc nao icn nais jciio ara una coisa quc ara
ouira; ou, nouiras alavras, quc nao scrvc ara
nada.
Assin a naior aric dos Ioncns,
rcocuados consigo ncsnos na juvcniudc,
corronidos cla rcguia ou cla farra, cnsan
crradancnic, nuna idadc nais avanada, quc
lIcs lasia scr inuicis ou indigcnics ara quc a
rcullica dcva coloca-los ou socorrc-los; c
rarancnic arovciian csia liao iao inorianic.
os Ioncns dcvcrian cnrcgar os rinciros anos
da vida cn sc iornarcn iais, clos scus csiudos c
iralalIos, quc a roria rcullica rccisassc dc
sua inicligcncia c dc suas luzcs; fosscn cono
una ca ncccssaria a iodo o scu cdifcio, c cla sc
vissc na coniingcncia dc, ara sua roria
vaniagcn, fazcr-lIcs a foriuna ou auncnia-la.
47
Dcvcnos iralalIar ara nos iornarnos nuiio
dignos dc qualqucr cnrcgo. o rcsio nao c
conosco, c con os ouiros.
Valorizar-sc or coisas quc nao dccndcn
dos ouiros, c sin dc si rorio, ou dcsisiir dc sc
valorizar. naina incsiinavcl c dc infiniia
alicaao na raiica, uiil aos fracos, aos
viriuosos, s cssoas dc csriio, quc iorna
scnIoras dc sua soric ou dc sua iranquilidadc;
crniciosa ara os odcrosos, ois dininuiria scu
scquiio, ou anics, o nuncro dc scus cscravos
dcsiruiria sua arrogancia con una aric da sua
auioridadc, c os rcduziria quasc s suas laiclas
c cquiagcns; iria riva-los do razcr quc scnicn
cn sc fazcr rogados, soliciiados, fazcr cscrar ou
rccusar, roncicr c nao dar; iria dcsnancIar o
razcr quc s vczcs icn dc r cn dcsiaquc os
iolos c csnagar o ncriio, quando lIcs aconiccc
disccrni-lo; laniria das corics as inirigas,
calalas, naus ofcios, laicza, adulaao, iraaa;
faria dc una coric icncsiuosa, cIcia dc
agiiacs c inirigas, cono quc una ca cnica,
ou ncsno iragica, na qual os rudcnics scrian
acnas cscciadorcs; rcsiiiuiria dignidadc s
difcrcnics condics dos Ioncns, scrcnidadc a
suas faccs, Ialiio dc iralalIo c dc ccrccio; iria
lcva-los cnulaao, dcscjo dc gloria, anor da
viriudc; cn vcz dc coricsaos vis, inquicios,
inuicis, nuiias vczcs oncrosos rcullica, far-
sc-ian adninisiradorcs Ialcis ou ccclcnics ais
48
dc fanlia, juizcs nicgros, lons oficiais, grandcs
caiiacs, oradorcs, filosofos; c nao lIcs daria, a
iodos, ouiro inconvcnicnic quc o dc, ialvcz, dciar
aos Icrdciros ncnos icsouros do quc lons
ccnlos.
rcciso, na Frana, nuiia firncza c grandc
anliiudc dc csriio ara discnsar as
conisscs c cnrcgos c conscniir, assin, cn
ficar cn casa c nao fazcr nada. Quasc ningucn
icn ncriio lasianic ara dcscncnIar cssc
acl con dignidadc, ncn lasianics fundos ara
cncIcr o vazio do icno con aquilo quc o vulgo
cIana ncgocios. Enircianio so falia ociosidadc
do Ioncn rudcnic un nclIor nonc. quc
ncdiiar, falar, lcr, csiar iranquilo sc cIanassc.
iralalIar.
Un Ioncn dc ncriio quc csia no scu lugar
nunca sc afligc or vaidadc; dcslunlra-sc ncnos
con o osio quc ocua do quc sc scnic Iunildc
clo osio naior quc nao ocua, c do qual sc
acIa digno; nais caaz dc inquiciaao quc dc
orgulIo ou dcsrczo clos ouiros, clc so csa a si
ncsno.
Cusia a un Ioncn dc ncriio conarcccr
coric, nas or una razao lcn oosia quc sc
odcria inaginar. Nao scria Ioncn dc ncriio
scn una grandc nodcsiia, quc o incdc dc
cnsar quc ossa dar grandc razcr aos rncics
49
osiando-sc sua assagcn, laniando-sc
dianic, dos scus olIos c nosirando-lIcs o rosio.
Mais dcrcssa sc convcncc dc quc os inoriuna;
c rccisa dc iodos os arguncnios iirados do uso c
do dcvcr, ara rcsolvcr sc nosirar. Ao conirario,
aquclc quc icn loa oiniao dc si, c quc o vulgo
cIana lrilIanic, scnic razcr cn sc iornar visio
c faz a coric con ianio naior confiana quanio c
incaaz dc inaginar quc os odcrosos, ao vc-lo,
cnsan solrc a sua cssoa difcrcnic do quc clc
rorio cnsa.
Un Ioncn dc lcn sc aga or suas naos da
alicaao ao dcvcr, clo razcr quc scnic cn
cunri-lo, c sc dcsinicrcssa dos clogios, csiina c
rcconIccincnio quc algunas vczcs lIc falian.
Sc cu ousassc fazcr una conaraao cnirc
duas condics conlciancnic dcsiguais, diria
quc un Ioncn dc coragcn cnsa cn cunrir
scus dcvcrcs caiancnic cono o Ioncn quc faz
iclIados cnsa cn colocar iclIas. ncn un ncn
ouiro rocuran cor sua vida, ncn sc afasian
or ncdo do crigo; a noric, ara clcs, c un
incidcnic do ofcio, c nunca un olsiaculo.
O rinciro, or icr csiado na irincIcira,
ionado una osiao ou forado un rcfugio
ininigo, nao sc vangloria nais do quc csic or icr
sulido na onia das cuniciras ou no alio dc un
cananario. Todos dois iraiaran, acnas, dc
50
iralalIar lcn; cnquanio quc O fanfarrao
iralalIa cn fazcr con quc sc diga quc clc
iralalIou lcn.
A nodcsiia c ara o ncriio o quc as sonlras
sao ara as figuras dc un quadro. da-lIc sonlra
c rclcvo.
Una aarcncia sinlcs c a vcsiincnia dos
Ioncns vulgarcs; ialIada ara clcs, c sol
ncdida. Mas c cnfciic ara os quc cncIcran sua
vida dc grandcs acs; conaro-a a una lclcza
dcscuidada, or isso nais scduiora.
Ccrios Ioncns, conicnics consigo, con
alguna aao ou olra quc lIcs saiu lcn fciia,
icndo ouvido dizcr quc a nodcsiia asscnia lcn
aos grandcs Ioncns, ousan scr nodcsios,
arrcncdan os sinlcs c naiurais, cono cssas
cssoas dc csiaiura ncdiana quc sc alaian nas
orias or ncdo dc laicr con a calca no orial.
Scu filIo c gago. nao o faa sulir iriluna.
Sua filIa nasccu ara o nundo. nao a ncia cnirc
vcsiais. Xanio, scu lilcrio, c fraco c inido. nao
Icsiic cn rciira-lo das lcgics c da nilcia. Qucro
fazc-lo rogrcdir, diz. cncIa-o dc lcns,
solrccarrcguc-o dc icrras, iiulos c osscs. siga o
scu icno. vivcnos nun scculo cn quc isso lIc
dara nais Ionrarias quc viriudcs. Isso nc
cusiara nuiio. Falou scrio, Crasso? Pcnsa vocc
quc lasia una goia d'agua quc iira do Tilrc ara
51
cnriqucccr Xanio, dc qucn vocc gosia, c rcvcnir
as conscqucncias vcrgonIosas dc un ncgocio cn
quc clc nao csia nuiio lino?
Nao sc dcvc olIar nos anigos scnao a unica
viriudc quc nos rcndc a clcs, scn ncnIun
canc da sua loa ou na foriuna; c quando nos
scniinos caazcs dc scgui-los na dcsgraa, c
rcciso frcqucnia-los con dccisao c confiana aic
na sua naior roscridadc.
Sc c conun surrccndcrno-nos con as
coisas raras, or quc nos surrccndcnos iao
ouco con a viriudc?
Sc c lon icr lon nascincnio, nao o c ncnos
scr-sc dc ial forna quc nao sc indaguc nais do
nosso nascincnio.
Aarcccn dc icnos cn icnos na facc da
icrra Ioncns singularcs, rcciosos, quc lrilIan
cla viriudc, c cujas qualidadcs cnincnics
lanan fulgor .rodigioso. Parccidos con cssas
csirclas ciraordinarias das quais sc ignoran as
causas, c ainda ncnos sc salc o quc scra dclas
dcois quc dcsaarcccrcn, clcs nao icn
anicassados ncn dcsccndcnics. concn
sozinIos ioda a sua raa.
O lon caraicr nos rcvcla nosso dcvcr, nosso
cncnIo cn cunri-lo; sc Ia crigo, con crigo;
insira coragcn c a sulsiiiui.
52
Quando sc c incccdvcl na sua aric, dando-
lIc ioda a crfciao dc quc cla c caaz, dc
qualqucr nancira sc solrcssai, igualando-sc ao
quc Ia dc nais nolrc c nais clcvado. V... c un
inior, C... c un nusico, o auior dc Pyranc c
un. ocia(17}. nas MICNAFD c MICNAFD, LULLI
c LULLI c COFNEILLE c COFNEILLE.
Un Ioncn livrc, quc nao icn nulIcr, sc
iivcr algun cngcnIo, odc iransnoniar roria
soric, ncicr-sc clo nundo c sc cquiarar s
cssoas nais noiavcis. isso c ncnos facil ara
aquclc quc csia conronciido; arccc quc o
casancnio sulncic iodo nundo s suas ordcns.
Dcois do ncriio cssoal, c rcciso confcssar,
c das dignidadcs ciraordinarias c dos grandcs
iiulos quc os Ioncns iiran nais disiinao c
naior lrilIo; qucn nao salc scr un EFASMO
dcvc cnsar cn scr liso.
Alguns, ara anliar sua fana, anonioan
solrc si os ariaios, cordcs dc ordcn, rinados,
urura, icrian ncccssidadc dc una iiara. nas
quc ncccssidadc icria Trofincs(18} dc scr cardcal?
Vocc diz quc o ouro ciniila nas rouas dc
Filcnon; nas ianlcn ciniila nos ourivcs. Elc sc
vcsic con as nais lindas fazcndas; nas or isso
dciarao clas dc scr dcsdolradas nas lojas, c
vcndidas a rcialIo? Mas os lordados c
ornancnios acrcsccnian nagnificcncia a cssas
53
rouas! Pagarci cniao o iralalIo dc un arificc.
Sc crgunian quc Ioras sao, Filcnon saca un
rclogio quc c olra rina; a guarda dc sua csada
c un ni(19}; icn no dcdo un diananic cnornc c
crfciio, quc faz ofuscar os olIos; nao lIc falia
ncnIuna dcssas curiosas lagaiclas quc sc lcva
solrc si, ianio ara uso cono or vaidadc; c nao
oua ioda soric dc cnfciics, ial cono un jovcn
casado con una vclIa rica.
Afinal nc dcscria curiosidadc. c rcciso, ao
ncnos, vcr cssas coisas iao rcciosas. nandcn-
nc cssa roua c cssas joias dc Filcnon; discnso
a cssoa.
Tu ic cnganas, Filcnon, sc con cssa
carruagcn lrilIanic, cssc grandc nuncro dc
vclIacos quc ic scgucn, c csscs scis aninais quc
ic uan, cnsas quc ic rcsciian nais. Afasian
iodo cssc aaraio quc ic c csiranIo, ara
cncirarcn cn ii, quc nao assas dc un iolo.
Nao c rcciso crdoar, s vczcs, aquclc quc
con grandc coricjo, roua suniuosa, cquiagcn
nagnfica, sc julga con nclIor nascincnio c
nais inicligcncia. clc lc o crdao na aiiiudc c nos
olIos dc qucn lIc fala.
Un Ioncn na coric, c s vczcs na cidadc,
con un grandc nanio dc scda ou iccido dc
Iolanda, cinio largo osio solrc o csinago,
calado dc narroquin, lindo larrcic cor dc uva,
54
gola lcn fciia c lcn cngonada, calclos
conosios c icz rulicunda; quc alcn disso
rccorda algunas disiincs nciafsicas, clica o
quc c a luz da gloria c salc rccisancnic cono sc
vc Dcus. isso sc cIana un douior.
Una cssoa Iunildc, quc ncrgulIou no scu
galincic, ncdiiou, rocurou, consuliou,
confroniou, lcu ou cscrcvcu duranic ioda a vida.
c un Ioncn douio.
Enirc nos, o soldado c lravo c o Ioncn dc
ioga c salio. nao vanos alcn Enirc os ronanos,
o Ioncn iogado cra lravo c o soldado, salio. un
ronano cra ao ncsno icno soldado c Ioncn dc
ioga.
Parccc quc o Icroi so icn un ofcio, quc c a
gucrra; c o grandc Ioncn icn iodos os ofcios, o
da ioga, o da csada, o do galincic, o da coric.
un c ouiro junios nao valcn un Ioncn dc lcn.
Na gucrra a difcrcna cnirc o Icroi c o grandc
Ioncn c suiil. iodas as viriudcs niliiarcs fazcn
un c ouiro. Julga-sc, cnircianio, quc o rinciro
Ia dc scr jovcn, cnrccndcdor, dc grandc
coragcn, firnc no crigo, inircido; quc o ouiro c
insucravcl cn lon scnso, vasia rcvidcncia,
alia caacidadc, longa ccricncia. Talvcz
ALEXANDFE nao fossc nais quc Icroi c CSAF
fossc un grandc Ioncn.
55
EMLIO(20} iinIa dc nasccna o quc os
Ioncns nais ilusircs so conscgucn a fora dc
rcgras, ncdiiaao c ccrccio. So icvc dc, nos
rinciros anos, uiilizar ialcnios quc cran
naiurais c cnircgar-sc ao scu gcnio.
Fcz, agiu, anics dc salcr, ou anics, soulc o
quc nunca arcndcra. Podcria dizcr quc os
lrinqucdos da sua infancia foran ouiras ianias
viiorias? Una vida ornada dc circna fclicidadc
junio a una longa ccricncia scria ilusirc so
con as acs raiicadas dcsdc a sua juvcniudc.
Todas as ocasics dc vcnccr quc dcois sc
arcscniaran, clc as adoiou; as quc nao cran,
sua viriudc c sua csircia fizcran-nas aarcccr.
adniravcl ianio clas coisas quc fcz cono clas
quc odcria icr fciio. Considcraran-no cono un
Ioncn incaaz dc ccdcr ao ininigo, dolrar-sc
anic o nuncro c sol os olsiaculos, cono una
alna dc rincira ordcn, cIcia dc rccursos c dc
luzcs c quc via ncsno ondc ningucn via; cono
aquclc quc, frcnic das lcgics, cra ara clas un
rcssagio dc viioria, c valia, sozinIo, or divcrsas
lcgics; grandc na roscridadc, naior ainda
quando a soric lIc cra coniraria. lcvaniar un
siio, una rciirada, cnolrcccran-no nais do quc
os iriunfos das laialIas ganIas c das cidadcs
ionadas; cIcio dc gloria c dc nodcsiia, ouviran-
no dizcr. Eu ia fugindo, con a ncsna graa con
quc dizia. Nos os vcnccnos; Ioncn dcdicado ao
Esiado, sua fanlia, ao cIcfc dc sua fanlia;
56
sinccro ara Dcus c os Ioncns, adnirador do
ncriio cono sc csic lIc fossc ncnos faniliar.
Ioncn vcrdadciro, sinlcs, nagnanino, ao qual
so faliaran as viriudcs ncnorcs.
Os filIos dos dcuscs(21}, or assin dizcr,
cscaan s rcgras da naiurcza, c sao cono
ccccs. quasc nada cscran do icno c dos
anos. O ncriio, cnirc clcs, anicccdc a idadc.
Nasccn insirudos c sao Ioncns crfciios anics
quc o conun dos Ioncns icnIa saldo da
infancia.
Os visias-curias, qucr dizcr, os csriios
csirciios c fccIados na sua cqucna csfcra, nao
odcn conrccndcr a univcrsalidadc dc ialcnios
quc sc olscrva s vczcs nuna ncsna cssoa.
ondc clcs vcn o agradavcl, cclucn o solido; ondc
cnsan dcscolrir as graas do coro, agilidadc,
flcililidadc, dcsircza, nao qucrcn adniiir os
dons da alna, rofundcza, rcflcao, salcdoria.
oniicn, na Iisioria dc Socraics, o faio dc clc icr
danado.
Nao cisic Ioncn lasianic crfciio c
ncccssario aos scus quc nao icnIa dc quc sc
iornar ncnos ranicado.
Un Ioncn inicligcnic, dc caraicr sinlcs c
rcio, odc cair nalguna ca; nao cnsa quc
algucn ossa qucrcr arnar-lIc alguna, c
cscolIc-lo ara oljcio dc logro. cssa confiana
57
iorna-o ncnos rccavido, c os cscrialIcs o
agarran or a. So icn a crdcr os quc vcnIan
ara scgunda icniaiiva. clc so sc cngana una
vcz.
Sc cu for jusio, cviiarci cuidadosancnic
ofcndcr a qucn qucr quc scja; nas solrciudo a
un Ioncn inicligcnic, sc cu zclar, un ouco quc
scja, clos ncus inicrcsscs.
Nao Ia nada lasianic suiil, sinlcs,
incrccivcl, cn quc nao cnirc un quc csccial
quc nos rcvclc. Un iolo nao cnira, ncn sai, ncn
sc scnia, ncn sc lcvania, ncn sc cala, ncn fica
cn c, cono un Ioncn dc csriio.
ConIco Mosc dc una visiia quc nc fcz scn
nc conIcccr. Elc cdc a cssoas quc nao conIccc
ara o lcvarcn casa dc ouiras quc nao o
conIcccn; cscrcvc a nulIcrcs quc conIccc dc
visia, insinua-sc nun crculo dc cssoas
rcsciiavcis, quc nao salcn qucn c clc; c a, scn
cscrar quc o inicrrogucn, scn scniir quc
inicrronc, fala, ininicrruiancnic,
ridiculancnic.
Ouira vcz, cnira nuna asscnllcia, fica ondc
cnicndc, scn ncnIuna aicnao clos ouiros,
ncn or si ncsno. iiran-no do lugar dcsiinado a
un ninisiro, clc sc scnia no dc un duquc, ar do
rcino. a csia rccisancnic aquclc dc qucn a
nuliidao sc ri, c so clc conscrva-sc gravc c nao ri.
58
Eulsc-sc un cacIorro da olirona do rci,
clc sulira ao uliio do rcgador; olIa o nundo
con indifcrcna, scn inquiciaao, scn udor; ial
cono o iolo, o cacIorro nao icn dc quc sc
cnvcrgonIar.
Cclso c ncdocrc; nas alguns odcrosos o
suorian; nao c salio; nanicn rclacs con
salios; icn ouco ncriio; nas conIccc cssoas
quc o icn nuiio; nao c inicligcnic, nas icn una
lngua quc odc scrvir dc inicrrcic c cs quc
odcn lcva-lo dc un lugar a ouiro. un Ioncn
nascido ara idas c vindas, ara ouvir
roosics c nccricar, ara fazcr disso
ocuaao, ir alcn do scu rccado c scr
dcsncniido; rcconciliar cssoas quc discuicn
dcsdc o rinciro cnconiro; icr succsso cn un
ncgocio c falIar cn nil; cIanar a si ioda a gloria
dc un succsso c dcsviar solrc os ouiros o odio dc
un fracasso. ConIccc os loaios corrcnics, as
iniriguinIas da cidadc; nao faz nada; diz ou
cscuia o quc os ouiros fazcn. c noiiciarisia; salc
aic o scgrcdo das fanlias; cncira nos nais alios
nisicrios; odc dizcr or quc csic foi cilado, c
or quc rcairiaran aquclc. conIccc o fundo c as
causas da discordia cnirc irnaos c do
ronincnio dc dois ninisiros. Nao rcdissc,
dcsdc o conco, as irisics conscqucncias dcssa
dcsinicligcncia? Nao dissc dcsics quc sua uniao
nao scria longa? Nao csiava rcscnic ouvindo
ccrias alavras quc foran diias? Nao ionou aric
59
nuna csccic dc ncgociaao? Quiscran acrcdiiar
nclc? Ouviran-no? A qucn vcn vocc falar dcssas
coisas! Qucn nais quc Cclso ionou aric ncssas
inirigas da coric? E sc nao fossc assin, sc clc nao
iivcssc, clo ncnos, sonIado ou inaginado,
cnsaria clc cn fazc-lo acrcdiiar? Tonaria o ar
inorianic c nisicrioso dc Ioncn quc volia dc
cnlaiada?
Mcnio c o assaro cnfciiado con cnas
alIcias. nao fala, nao scnic; rccic scniincnios c
discursos, scrvc-sc aic con iania naiuralidadc da
inicligcncia alIcia, quc c o rinciro a sc cnganar,
c nuiias vczcs cnsa dar sua oiniao ou clicar
scu cnsancnio, quando nao c nais quc o cco dc
algucn quc acala dc dciar.
E un Ioncn quc aarcnia lcn un quario
dc Iora scguida; no noncnio scguinic sc
rclaia, dcgcncra, crdc o ouco vcrniz quc un
ouco dc ncnoria lIc dava c sc nosira ial qual
c; so clc ignora quanio csia alaio do sullinc c
do Icroico; incaaz dc salcr aic ondc sc odc icr
csriio, cnsa ingcnuancnic quc o scu c iodo o
csriio quc os Ioncns odcn icr. or isso icn o
ar c o aruno dc qucn nada nais dcscja ncssc
caiulo, c nada invcja dc ningucn.
Frcqucnicncnic fala sozinIo c nao sc cscondc
ara isso. qucn assa, vc; arccc scnrc ionar
ariido, ou dccidir quc ial coisa c inconicsiavcl.
60
Cunrincnia-lo alguna vcz c ncic-lo cn
dificuldadc ara salcr sc dcvc ou nao rcsondcr
saudaao; c cnquanio dclilcra, ja sc csia for a
dc alcancc.
A vaidadc fcz dclc Ioncn corrcio; colocou-o
acina dc si ncsno, fcz con quc sc iornassc o
quc nao cra. Julga-sc, ao vc-lo, quc so csia
ocuado con sua cssoa; salc quc iudo lIc
asscnia c quc os cnfciics lIc vao lcn; cnsa quc
iodos os olIarcs csiao fiados nclc, c quc os
Ioncns sc rcvczan ara conicnla-lo.
Aquclc quc, conforiavclncnic insialado nun
alacio, con dois aariancnios ara invcrno c
vcrao, vcn sc dciiar nun soiao do Louvrc, nao o
faz or nodcsiia.
O ouiro quc ara conscrvar ialIc cslclio sc
alsicn dc vinIo, c so iona una rcfciao; nao c
solrio ncn icncranic; c dc un icrcciro quc,
inoriunado or un anigo, olrc, afinal lIc da
algun socorro, diz-sc quc conra o dcscanso, c
nunca quc c lilcral.
So o noiivo faz o ncriio das acs Iunanas,
c o dcsinicrcssc acrcsccnia crfciao.
A falsa grandcza c iniraiavcl c inaccssvcl.
cono scnic scu fraco, cscondc-sc, ou clo ncnos
nao nosira o rosio nais quc o ncccssario ara sc
61
inor c nao aarcccr ial cono c, digo, una
auicniica cqucncz.
A vcrdadcira grandcza c livrc, afavcl, faniliar,
oular. Dcia-sc iocar c caninar; nao crdc
nada ao scr visia dc crio. quanio nais a
conIcccn, nais a adniran. Curva-sc, or
londadc, ara os scus infcriorcs c volia, scn
csforo, ao scu naiural.
As vczcs sc alandona, sc dcscuida, da una
folga sua sucrioridadc, odcndo scnrc
rciona-la c fazc-la valcr. ri, lrinca c sc divcric,
nas con dignidadc. A gcnic sc aroina dcla
con lilcrdadc c rcsciio. Scu caraicr c nolrc a
accssvcl, insira rcsciio c confiana, c faz con
quc os rncics nos arcan grandcs c nuiio
grandcs, scn nos fazcr scniir quc sonos
cqucnos.
O Ioncn dc juzo cura-sc da anliao con a
roria anliao; icndc a iao grandcs coisas quc
nao odc sc liniiar ao quc cIanan icsouros,
osios, foriuna, roiccs. Nao vc, ncssas
vaniagcns iao ninguadas, nada lasianic lon c
solido ara cncIcr o coraao c ncrcccr scus
cuidados c dcscjos; icn aic ncccssidadc dc
csforos ara dcsdcnIa-las. O unico icn caaz dc
icnia-lo c cssa csccic dc gloria quc dcvcria
nasccr da viriudc ura c sinlcs. nas os Ioncns
nao a conccdcn; clc a discnsa.
62
lon aquclc quc faz o lcn aos ouiros; sc
sofrc clo lcn quc faz, c nuiio lon; sc rccclc
sofrincnio daquclcs a qucn fcz lcn, icn una
londadc iao grandc quc so odc scr auncniada
no caso dc auncniarcn scus sofrincnios; c sc
norrc dclcs, sua viriudc nao odia ir nais longc.
c Icroica c crfciia.
63

DAS MULHERES

Os Ioncns c as nulIcrcs rarancnic
concordan solrc o ncriio dc una nulIcr. scus
inicrcsscs sao conlciancnic difcrcnics. As
nulIcrcs nao sc agradan unas s ouiras clas
ncsnas qualidadcs con quc agradan aos
Ioncns. nil nanciras quc accndcn ncsias
grandcs aics, crian cnirc clas avcrsao c
aniiaiia.
Ha cn algunas nulIcrcs una grandcza
ariificial rclacionada con o novincnio dos olIos,
un jciio dc calca, nodos dc andar, c nao assa
da; un csriio cncaniador quc sc inc c so sc
arccia orquc nao c rofundo. Ha, nouiras, una
grandcza sinlcs, naiural, indccndcnic do gcsio
c do andar, quc lroia do coraao c c cono una
conscqucncia dc scu alio nascincnio; un ncriio
lacido, nas solido, aconanIado dc nil viriudcs
quc clas nao odcn colrir con sua nodcsiia.
cscaan dcsia c sc nosiran aos quc icn olIos.
Eu vi algucn dcscjar scr noa, c noa loniia,
dos irczc aos vinic c dois anos, c dcssa idadc cn
dianic, sc iornar Ioncn.
Algunas jovcns nao conIcccn
suficicnicncnic as vaniagcns duna naiurcza
64
fcliz, c quanio scria uiil alandonar-sc a cla.
Dcsviriuan csscs dons do ccu, iao raros, iao
fragcis, con nanciras afciadas c na iniiaao. O
son da voz c o andar sao coiados. Elas sc
concn, sc rocuran, olIan no csclIo a vcr
sc sc afasian lasianic do naiural. nao c scn
dificuldadcs quc conscgucn agradar ncnos.
Enirc as nulIcrcs, cnfciiar-sc c iniar-sc nao
c confcsso falar conira scu cnsancnio;
ianlcn nao cquivalc ao disfarcc c nascarada,
cn quc ningucn rocura assar clo quc nao c;
cnsan acnas cn sc cscondcrcn c sc iornarcn
dcsconIccidas. rocuran inor-sc aos olIos c
qucrcn arcccr, scgundo scu cicrior, conira a
vcrdadc; c una csccic dc ncniira.
rcciso julgar as nulIcrcs do calado ao
cnicado, cclusivancnic, nais ou ncnos cono.
sc ncdc, o cic cnirc a cauda c a calca.
Sc as nulIcrcs qucrcn scr lclas acnas aos
scus rorios olIos, c agradar a si ncsnas,
odcn, scn duvida, scguir scu gosio c caricIo
na cscolIa dos irajcs c cnfciics. nas sc c aos
Ioncns quc qucrcn agradar, sc c ara clcs quc
sc inian c alican iluninuras, rccolIi oinics,
c lIas iransniio, da aric dc iodos os Ioncns,
ou da naior aric. acIan clcs quc o lranco c
vcrnclIo as iornan Iorrvcis c rcugnanics; quc
o vcrnclIo so as cnvclIccc c nascara; odcian
65
ianio vc-las con alvaiadc no rosio quanio con
dcnics osiios na loca c lolas dc ccra nas
nandlulas; roicsian scriancnic conira iodo
ariifcio quc usan ara sc iornarcn fcias; c longc
dc rcsondcr or isso dianic dc Dcus, arccc quc,
ao conirario, clc lIcs rcscrvou cssc uliino c
infalvcl ncio dc curar as nulIcrcs.
Sc as nulIcrcs fosscn, naiuralncnic, iguais
ao quc sc iornan con ariifcios, sc crdcsscn
nun noncnio ioda a frcscura da clc c iivcsscn
o rosio iao accso c vidrado quanio fazcn con o
carnin c iinias con quc sc inian, ficarian
inconsolavcis.
Una nulIcr vaidosa nao dcsisic da aiao dc
agradar c da oiniao quc icn solrc sua lclcza.
Considcra o icno c os anos cono algo quc
cnruga c cnfcia acnas as ouiras nulIcrcs.
csquccc quc clo ncnos a idadc csia cscriia no
rosio. O ncsno cnfciic quc anics lIc cnlclczara
a juvcniudc, dcsfigura agora sua cssoa, ilunina
os dcfciios da sua vclIicc. Os rcquclros c a
afciaao aconanIan-na na dor c na fclrc.
norrc cnfciiada, c con fiias dc cor.
Lisc ouvc dizcr dc ouira vaidosa quc cla gosia
dc afciar nocidadc c qucr usar adornos quc nao
convcn nais a una nulIcr dc quarcnia anos.
Lisc ja conlciou quarcnia; nas os anos ara cla
icn ncnos dc dozc ncscs c nao a cnvclIcccn.
66
Assin acIa cla; cnquanio sc olIa no csclIo,
csalIa carnin no rosio c coloca sinais,
concorda quc nao c crniiido a una ccria idadc
fingir dc jovcn, c quc rcalncnic Claricc, con
scus sinais c scu carnin, c ridcula.
As nulIcrcs sc rcaran ara scus ananics,
quando os cscran; nas sc sao surrccndidas,
csqucccn, quando clcs cIcgan, o csiado cn quc
sc acIan; nao sc vcn nais. Con os quc lIcs sao
indifcrcnics, icn nais ocios; scnicn a dcsordcn
cn quc csiao, cndirciian-sc na rcscna dclcs,
ou dcsaarcccn un noncnio, ara voliarcn
cnfciiadas.
Un rosio loniio c o nais loniio dc iodos os
csciaculos; a nais docc Iarnonia c o son da
voz quc a gcnic ana.
A graa c arliiraria; a lclcza c algo nais
rcal c nais indccndcnic do gosio c da oiniao.
Podc-sc ficar dc ial nancira inrcssionado
con lclczas iao crfciias, dc iao grandc ncriio,
quc a gcnic sc conicnic cn vc-las c falar-lIcs.
Una nulIcr loniia con as qualidadcs dc un
Ioncn dc lcn, c o quc Ia dc nais dclicioso no
nundo ara o convvio. cnconira-sc ncla iodo o
ncriio dos dois scos.
67
Scn scniir, una jovcn faz cqucnas coisas
quc convcnccn c agradan scnsivclncnic aquclc
ara qucn cssas coisas sao fciias. os Ioncns
quasc nada fazcn scn scniir; suas carcias sao
voluniarias, clcs falan, agcn, sao solciios, c
convcnccn ncnos.
O caricIo, nas nulIcrcs, csia nuiio
roino da lclcza; ara scr o scu coniravcncno, c
ara quc faa ncnos nal aos Ioncns, quc nao sc
curarian scn rcncdio.
As nulIcrcs sc rcndcn aos Ioncns clos
favorcs quc lIcs conccdcn. os Ioncns sc
dcsrcndcn or csscs ncsnos favorcs.
Una nulIcr csquccc, dc un Ioncn quc cla
ja nao ana, aic os favorcs quc clc rccclcu dcla.
Una nulIcr quc icn un ananic cnsa nao
scr nanoradcira, a quc icn divcrsos ananics
cnsa scr acnas nanoradcira.
Ccria nulIcr quc cviia scr lcviana or sua
firnc dcdicaao a un so, assa or louca cla
sua na cscolIa.
Un aniigo ananic dccndc dc iao ouco quc
ccdc a un novo narido; c csic dura iao ouco
quc un novo ananic quc lIc succdc, aga-lIc na
ncsna nocda.
68
Un aniigo ananic icnc ou dcsrcza un novo
rival, scgundo o caraicr da cssoa a qucn scrvc.
Muiias vczcs so falia a un aniigo ananic,
junio nulIcr quc o rcndc, o nonc dc narido.
c nuiio; clc csiaria nil vczcs crdido scn csia
circunsiancia.
Parccc quc a galanicria, nuna nulIcr,
auncnia a fcninilidadc. Un Ioncn fcninil, ao
conirario, c algo ior quc un Ioncn galanic. O
Ioncn fcninil c a nulIcr galanic sc cquivalcn.
Ha oucas galanicrias sccrcias. nuiias
nulIcrcs nao sao nclIor dcsignadas clo nonc
dos naridos quc clo dos ananics.
Una nulIcr anorosa qucr scr anada. a una
nanoradcira lasia quc a considcrcn anavcl c sc
conicnia con isso. Aqucla rocura conronisso,
csia sc conicnia cn agradar. A rincira assa
succssivancnic dc un conronisso a ouiro; a
scgunda icn divcrsos ao ncsno icno. O quc
donina nuna, c a aiao c o razcr; na ouira
vaidadc c lcviandadc. A galanicria c una fraqucza
scniincnial, ou, ialvcz, un vcio organico, a
vaidadc c un dcsrcgrancnio da inicligcncia; a
nulIcr anorosa faz-sc icncr, a nanoradcira faz-
sc odiar. Podc-sc iirar dcsscs dois caracicrcs o
lasianic ara fazcr un. icrcciro, o ior dc iodos.
69
Fraca c a nulIcr a qucn sc rcrova una
falia, quc cla rcrova a si ncsna, cujo coraao
conlaic a razao; quc qucr sc curar c nao sc
curara, ou so nuiio iardc.
Inconsianic c a nulIcr quc ja nao ana;
lcviana c aqucla quc ja ana ouiro; voluvcl, a quc
nao salc sc ana c a qucn ana; indifcrcnic, a quc
nao ana.
A crfdia, sc assin ousc dizcr, c una
ncniira dc coro iniciro. c, na nulIcr, a aric dc
rofcrir una alavra ou raiicar una aao quc
cnganan, c, s vczcs, dc fazcr jurancnios c
roncssas quc nao lIc cusian nais fazcr quc
violar.
Una nulIcr inficl, quando conIccida cono
ial cla cssoa inicrcssada, nao assa dc inficl;
sc cssa cssoa cnsa quc cla c ficl, cla c crfida.
Un lcncficio rcsulia da crfdia das
nulIcrcs. cura o ciunc.
Algunas nulIcrcs icn, duranic a vida, un
dulo conronisso a susicniar, igualncnic difcil
dc roncr c dissinular. so falia a un o coniraio,
c a ouiro, o coraao.
A julgar csia nulIcr cla sua lclcza, sua
nocidadc, scu orgulIo c scus dcsdcns, ningucn
duvida quc scja un Icroi qucn Ia dc un dia
70
conquisia-la. ci-la quc cscolIc. iraia-sc dc un
nonsircngo scn inicligcncia. Ha nulIcrcs ja
naculadas quc or sua consiiiuiao organica, ou
clo nau caraicr, sao naiuralncnic o rccurso dos
raazcs quc nao icn lasianics lcns. Nao sci
qucn c nais lancniavcl, a nulIcr dc idadc
avanada quc rccisa dc un gala ou un gala quc
rccisa dc una vclIa.
O rcloialIo da coric c rccclido na cidadc
nuna ruazinIa cn quc dcslanca o rorio
nagisirado dc gravaia c roua cinzcnia, assin
cono o lurgucs dc ialalaric, afasia-os c sc iorna
scnIor da siiuaao. c ouvido c anado; nao sc
rcsisic nais quc un noncnio conira un cinio dc
ouro c un cnacIo lranco, conira un Ioncn
quc fala aos rcis c vc os ninisiros. Elc faz
ciuncnios c ciuncnias; adniran-no, invcjan-no.
a quairo lcguas da, clc causa icdadc.
Un Ioncn da cidadc c, ara un nulIcr da
rovncia, o quc c, ara una nulIcr da cidadc,
un Ioncn da coric.
A un Ioncn faiuo, indiscrcio, falador c
incriincnic, quc fala dc si con confiana c dos
ouiros con dcsrczo. inciuoso, rcsunoso,
audaz, scn cosiuncs ncn rolidadc, ncnIun
criicrio c inaginaao nuiio livrc, so falia, ara
scr adorado dc ccrias nulIcrcs, lclos iraos c
loa csiaiura.
71
Scra or icr cn visia o scgrcdo, ou or gosio
Iiocndrio, quc cssa nulIcr ana un criado, a
ouira, un nongc, c Dorina, o scu ncdico?
Foscio(22} cnira cn ccna con gcral agrado,
sin, Lclia, c acrcsccnio ainda quc icn crnas
lcn iorncadas, rcrcscnia lcn acis dc
dcsiaquc c ara dcclanar crfciiancnic so lIc
falia, cono sc diz, fazcr falar a loca. nas scra o
unico quc agradc no quc faz? E o quc faz scra a
coisa nais nolrc c nais Ioncsia quc sc ossa
fazcr? Foscio, alias, nao odc scr scu; ja c dc
ouira; c quando nao fossc assin, csia rcscrvado.
Claudia cscra, ara ic-lo, quc icnIa alorrccido
Mcssalina. Tonc Daiildo, Lclia. ondc cnconirara
un jovcn quc cIcguc iao alio danando c faa
nclIor a calriola?
Qucria o danarino Colus, quc, jogando os
cs ara a frcnic, roda una vcz no ar anics dc
ousar na icrra? Ignora vocc quc clc c nais
noo? Para Daiildo, diz vocc, a soliciiaao c
inuncravcl, clc rccusa nais do quc conccdc. Mas
vocc icn Dracon, o flauiisia. ncnIun ouiro, no
scu ofcio, cncIc nais doccncnic as locIccIas
sorando no oloc ou na gaiia. orquc c infiniio o
nuncro dc insiruncnios quc clc faz falar;
cngraado, alcn do nais, faz rir aic as crianas c
as nulIcrinIas. Qucn conc c lclc nclIor,
nuna rcfciao, do quc Dracon? Enlclcda iodos
os convivas c c o uliino a sc rcndcr. Vocc
72
susira, Lclia. scra quc Dracon icria cscolIido
algucn, ou quc dcsgraadancnic algucn a
Iouvcssc anicciado? Tcria clc, afinal, sc
conronciido con Ccsnia, quc ianio o
crscguiu, sacrificou-lIc un lando dc ananics,
dirci ncsno, ioda a flor dos Fonanos; Ccsnia
quc c dc fanlia aircia, c iao jovcn, c lcla, c
scria? Lancnio, Lclia, sc vocc aanIou or
coniagio cssc novo gosio quc icn ianias
nulIcrcs ronanas clo quc sc cIanan Ioncns
ullicos, cosios, cla sua condiao, visia dos
ouiros. Quc fara vocc, quando o nclIor do gcncro
lIc for roulado? Ainda rcsia Dronic, o carrasco; o
ovo so fala na sua fora c dcsircza; c un jovcn
dc onlros largos c grandc csiaiura, ncgro alcn
do nais, un Ioncn rcio.
Para as nulIcrcs nundanas un jardinciro c
un jardinciro c un cdrciro c un cdrciro; ara
algunas ouiras, nais rciradas, un cdrciro c
un Ioncn, un jardinciro c un Ioncn. Tudo c
icniaao ara qucn a icnc.
Algunas nulIcrcs doan aos convcnios c aos
ananics. anorosas c lcnfciioras, icn aic no
anliio do aliar irilunas c oraiorios cn quc lccn
lilIcics dc anor, ondc ningucn vc quc nao csiao
rczando ara Dcus.
Quc c una nulIcr s dirciias? Scra una
nulIcr nais condcsccndcnic con o narido, nais
73
indulgcnic con os criados, nais dcdicada
fanlia c s suas ocuacs, nais ardcnic c nais
sinccra con os anigos; ncnos cscrava dc scus
Iunorcs, ncnos agarrada a scus inicrcsscs;
anando ncnos as conodidadcs da vida; nao digo
quc faa larguczas aos filIos, quc ja sao ricos,
nas quc, oulcnia c rclcia do sucrfluo, lIcs
fornca o ncccssario, c faa ao ncnos a jusiia
quc lIcs dcvc; nais iscnia dc anor rorio c dc
Iosiilidadc ara con os ouiros; nais livrc dc
iodos os acgos Iunanos? Nao, dizcn, nao c
nada dcssas coisas. Insisio c crgunio. quc c
cniao, una nulIcr s dirciias? Ouso dizcr. c
una nulIcr quc icn un dircior.
Sc o confcssor c o dircior nao concordan
solrc una rcgra dc conduia, qucn scra o icrcciro
quc una nulIcr ionara ara sucr-arliiro?
Fundancnial ara una nulIcr nao c icr un
dircior, nas vivcr iao lcalncnic quc ossa
discnsa-lo.
Sc una nulIcr udcssc dizcr ao scu
confcssor, con suas ouiras fraquczas, as quc icn
clo dircior c o icno quc con clc crdc, ialvcz
lIc fossc dado, cono cniicncia, rcnunciar a isso.
Qucria quc fossc crniiido griiar con iodas
as foras a csscs sanios Ioncns quc foran,
aniigancnic, fcridos cla nulIcr. fujan das
74
nulIcrcs, nao as dirijan; dcicn a ouiros o
cuidado dc salva-las.
dcnais, conira un narido, scr
nanoradcira c dcvoia. a nulIcr dcvia oiar.
Hcsiici cn dizc-lo, c sofri con isso; nas
dcsalafo agora, c cscro quc ninIa franqucza
scra uiil quclas quc, nao acIando lasianic un
confcssor ara conduzi-las, nao icn ncnIun
disccrnincnio na cscolIa dc scus dirciorcs. Nao
canso dc nc adnirar c surrccndcr visia dc
ccrias crsonagcns cujo nonc nao digo. Arrcgalo
os olIos ara clas; conicnlo-as. clas falan, sou
iodo ouvidos, nc inforno; conian-nc faios,
rccolIo-os; c nao conrccndo cono cssoas cn
quc cnso vcr iodas as coisas dianciralncnic
oosias ao lon csriio, ao lon scniincnio,
ccricncia dos ncgocios do nundo, ao
conIccincnio do Ioncn, cicncia da rcligiao c
dos cosiuncs, rcsuncn quc Dcus dcva rcnovar
nos nossos dias a naravilIa do aosiolado c fazcr
un nilagrc nas suas cssoas, iornando-as
caazcs, csriios csirciios c sinlorios quc sao,
do ninisicrio dc alnas, o nais dclicado c nais
sullinc; c sc, ao conirario, sc julgan aios ara
un funao iao clcvada c difcil, conccdida a iao
oucas cssoas, sc convcnccn dc nao csiar
fazcndo nais do quc alicar scus ialcnios
naiurais c scguir una vocaao conun, ainda os
cnicndo ncnos.
75
Sci nuiio lcn quc o razcr dc sc iornar
dcosiiario do scgrcdo das fanlias, dc sc iornar
ncccssario ara as conciliacs, olicr
cnconcndas, c colocar cnrcgados, icr iodas as
orias alcrias na casa dos odcrosos, concr
frcqucnicncnic cn ncsas oulcnias, asscar dc
carruagcn nuna grandc cidadc, c fazcr dcliciosos
rciiros no cano, vcr divcrsas cssoas dc nonc c
disiinao inicrcssar-sc cla sua vida c sua saudc,
disor ara os ouiros c ara si ncsno dc iodos
os inicrcsscs Iunanos. vcjo crfciiancnic, ainda
una vcz, quc so isso fcz ignorar o csccioso c
irrcrccnsvcl rcicio dc cuidar das alnas, c
csalIou no nundo cssa cscola incsgoiavcl dc
dirciorcs.
A dcvoao vcn ara alguns, c rincialncnic
ara as nulIcrcs, cono una aiao ou a
fraqucza dc una ccria idadc, ou una noda quc
sc icn dc scguir. Aniigancnic clas coniavan
una scnana clos dias dc jogo, csciaculo,
conccrio, nascarada, c dc scrnao loniio. Ian na
scgunda fcira crdcr dinIciro cn casa dc
Isncnia, na icra, o icno cn casa dc Clincncs,
na quaria, a rcuiaao na dc Clincncs; salian
dc vcscra ioda a alcgria quc dcvian icr no dia
scguinic c no ouiro. dcsfruiavan, ao ncsno
icno, o razcr rcscnic c o quc nao lIcs odia
faliar; dcscjarian odcr junia-los iodos nun dia
so. Era, cniao, sua unica inquiciaao, c iodo o
icna das suas disiracs; c sc clas conarccian
76
s vczcs cra, cra ara lancniar a falia da
concdia.
Ouiros icnos, ouiros cosiuncs. afcian
ausicridadc c rciiro; nao alrcn nais os olIos quc
lIcs foran dados ara vcr; nao usan nais os
scniidos ara nada, c, coisa incrvcl! falan ouco.
cnsan lasianic lcn dc si ncsnas c lasianic
nal das ouiras. Ha cnirc clas una cnulaao dc
viriudc c dc rcforna quc sc arccc lasianic con
o ciunc. Nao odcian sucrar ncssc novo gcncro
dc vida, cono fazian no quc acalan dc
alandonar or oliica ou fasiio. Pcrdian-sc
alcgrcncnic or galanicria, cla loa farra, c
ociosidadc; c sc crdcn irisicncnic or
rcsunao c invcja. Sc dcsoso, Hcrnas,(23}, una
nulIcr avara, cla nao nc arruinara; sc for una
jogadora, odcra nc cnriqucccr; sc salia, salcra
nc insiruir; sc dissinulada, nao scra gcniosa; sc
gcniosa, ccrciiara ninIa acicncia; sc faccira,
Ia dc qucrcr nc agradar; sc anorosa, sc-lo-a
ialvcz a onio dc nc anar; sc dcvoia, rcsondc,
Hcrnas, quc dcvo cscrar dc qucn qucr cnganar
a Dcus, c sc cngana a si ncsna?
Facil c govcrnar una nulIcr; conianio quc
scja Ioncn qucn sc dc a cssc iralalIo. Un so
Ioncn govcrna divcrsas; culiiva-lIcs o csriio c
a ncnoria, fia c dcicrnina a sua rcligiao; ousa
aic rcgular-lIcs o coraao. Elas nao arovan ncn
dcsarovan, nao louvan ncn condcnan scnao
77
dcois dc lIc icr consuliado os olIos c o rosio.
Elc c dcosiiario dc suas alcgrias c irisiczas,
dcscjos, ciuncs, odios c anorcs, clc as faz roncr
con os ananics; fa-las lrigar c as rcconcilia con
os naridos; c arovciia os inicrrcgnos. Traia dos
ncgocios dclas; advoga scus roccssos, c sc
cnicndc con scus juizcs; da-lIcs scu ncdico, scu
frcgucs, scus ocrarios; ocua-sc dc insiala-las,
nolilia-las, c disc solrc a cquiagcn. A gcnic
o vc con clas nas carruagcns, nas ruas duna
cidadc c nos asscios, assin cono nos lancos dc
igrcja c no canaroic da concdia. Faz con clas as
ncsnas visiias; aconanIa-as ao lanIo, s
aguas, nas viagcns; icn o aariancnio nais
cnodo da casa dclas no cano; EnvclIccc scn
dccair na sua auioridadc. un ouco dc csriio c
nuiio icno a crdcr lasian-lIc ara conscrva-
la. Os filIos, os Icrdciros, a nora, a solrinIa, os
cnrcgados, iodos dccndcn dclc. Concou or
sc fazcr csiinado, acalou or sc iornar icnido.
Essc anigo iao aniigo, iao ncccssario, norrc scn
scr cIorado; c dcz nulIcrcs dc qucn cra o iirano,
Icrdan, con sua noric, a lilcrdadc.
Algunas nulIcrcs quiscran cscondcr sua
conduia sol aarcncia dc nodcsiia; c iudo o quc
cada una odc ganIar cusia dc coninua
afciaao, nunca dcsncniida, foi fazcr con quc sc
disscssc dcla. A gcnic a ionaria or una vcsial.
78
, nas nulIcrcs, irrccusavcl rova dc
rcuiaao firnc c irrcnovvcl, nao scr ncn scqucr
iocada cla faniliaridadc dc algunas quc nao sc
arcccn con clas; c quc con ioda a rocnsao
quc sc icn ara as clicacs nalignas, sc
rccorra a una razao lcn difcrcnic ara cssc
concrcio, quc a da convcnicncia dos cosiuncs.
Un cnico cagcra, no alco as suas
crsonagcns; un ocia carrcga nas suas
dcscrics; un inior quc iira do naiural, fora c
cagcra una aiao, conirasics, aiiiudcs; c o quc
coia, sc nao ncdc con o conasso as grandczas
c as roorcs, anlia as figuras, da a iodas as
cas quc cniran na disosiao do quadro nais
volunc do quc icn as do original. assin ianlcn
a dissinulaao dc viriudc c una iniiaao do
udor.
Ha una falsa nodcsiia quc c vaidadc, una
falsa gloria quc c lcviandadc; una falsa grandcza
quc c ncdiocridadc; una falsa viriudc quc c
Iiocrisia; un falso udor quc c afciaao dc
viriudc.
Una nulIcr quc fingc viriudc saiisfaz con
aiiiudc c alavras; una nulIcr digna saiisfaz
con sua conduia. Aqucla scguc scu Iunor c sua
naiurcza, csia scguc a razao c o coraao. Una c
scria c ausicra; ouira c, cn iodas as siiuacs,
rccisancnic o quc dcvc scr. A rincira cscondc
79
as fraquczas sol aarcncias lausvcis, a
scgunda nosira solidas viriudcs con ar sinlcs c
naiural.
A falsa viriudc consirangc o csriio, nao
cscondc idadc ncn fciura; nuiias vczcs as
rcssuc. A vcrdadcira, ao conirario, faz
cnalidcccr os dcfciios do coro, cnolrccc o
csriio, so iorna a juvcniudc nais scduiora, c a
lclcza nais crigosa.
Por quc acusar os Ioncns, or nao scrcn as
nulIcrcs insirudas? Porquc lcis, orquc cdiios,
orquc rcscriios lIcs roiliran alrir os olIos c
lcr, assinilar o quc lcran, c rcsiar conias do
quc salcn nas suas alavras, ou or suas olras?
Nao csialclcccran clas, ao conirario, or si
ncsnas, cssc Ialiio dc nao salcr nada, or
fraqucza, ou rcguia dc csriio, ou cuidados
con a lclcza, ou ccria lcviandadc quc lIcs
incdc scguir csiudo, ou clo ialcnio c gcnio quc
clas so icn ara os iralalIos nanuais, ou clas
disiracs quc lIcs dao as ordcns aos
cnrcgados, ou or un afasiancnio naiural das
coisas cnosas c scrias, ou or curiosidadc
conlciancnic difcrcnic daqucla quc conicnia o
csriio, ou or gosio nuiio difcrcnic quc o dc
ccrciiar a ncnoria? Mas qualqucr quc scja a
causa a quc os Ioncns dcvan cssa ignorancia
das nulIcrcs, clcs sc scnicn fclizcs clo faio das
80
nulIcrcs, quc os doninan sol ianios asccios,
icrcn solrc clcs cssa vaniagcn dc ncnos.
OlIa-sc una nulIcr insiruda cono sc faz
con una lcla arna. ariisiicancnic cinzclada,
adniravclncnic olida, caricIadancnic
iralalIada; ca dc galincic quc sc nosira aos
curiosos, quc nao c ara uso corrcnic, nao scrvc
na gucrra ncn na caa nais quc un cavalo dc
icadciro, or nais insiruda quc scja.
Sc a cicncia c a salcdoria aarcccn aliadas
na ncsna cssoa, nao indago do sco, adniro; c
sc nc disscrcn quc una nulIcr ajuizada nao
cnsa cn scr insiruda, ou quc una nulIcr
insiruda nao c ajuizada, c quc ja csqucccran o
quc acalan dc lcr; as nulIcrcs so sc afasian da
cicncia or ccrias incrfcics. conclua,
orianio, sozinIo, quc quanio ncnos dcfciios
clas iivcsscn, nais ajuizadas scrian; c assin
una nulIcr ajuizada so odcria scr nais aia a
sc iornar insiruda, ou una nulIcr insiruda,
nao odcndo scr insiruda scnao vcnccndo
nuiias incrfcics, so odc scr nais ajuizada.
A ncuiralidadc cnirc nulIcrcs quc sao
igualncnic anigas, acsar dc icrcn ronido or
qucsics cn quc nao ionanos aric, c un onio
difcil; gcralncnic c rcciso cscolIcr cnirc clas ou
crdcr a anlas.
81
Ha nulIcrcs quc gosian nais do dinIciro
quc dos anigos, c dos ananics nais quc do
dinIciro.
csanioso vcr no coraao dc ccrias
nulIcrcs algo nais vivo c nais foric quc o anor
clos Ioncns, qucro dizcr, a anliao c o jogo.
iais nulIcrcs iornan os Ioncns casios; so icn,
do scu sco, o vcsiido.
As nulIcrcs sao circnas. sao nclIorcs ou
iorcs do quc os Ioncns.
A naior aric das nulIcrcs nao icn
rincios; guian-sc clo coraao, dccndcn,
ara scus cosiuncs, daquclcs a qucn anan.
As nulIcrcs vao nais longc, cn anor, quc a
naior aric dos Ioncns; nas os Ioncns lIcs
assan adianic cn anizadc.
Os Ioncns sao a causa das nulIcrcs nao sc
anarcn.
Ha crigo cn falsificar. Lisc, ja vclIa, qucr
ridicularizar una jovcn, c sc iorna disfornc; nc
faz ncdo. Usa, ara iniia-la, carcias c
coniorcs. ci-la iao fcia quanio c rcciso ara
iornar loniia aqucla dc qucn caoa.
Qucr-sc, na cidadc, quc nuiios c nuiias
idioias icnIan csriio. Na coric sc qucr quc
gcnic dc nuiio csriio nao o icnIa; c cnirc as
82
cssoas dcsic uliino gcncro, una nulIcr loniia
nal cscaa cranic ouiras nulIcrcs.
Un Ioncn c nais ficl ao scgrcdo alIcio quc
ao scu scgrcdo; una nulIcr, ao conirario, guarda
nclIor o scgrcdo rorio quc o alIcio.
Nao Ia no coraao duna jovcn anor iao
violcnio quc o inicrcssc c a anliao nao
acrcsccnicn.
Ha una coca cn quc as noas nais ricas
icn dc ionar ariido. Elas nao dcian assar as
rinciras ocasics scn rcarar un grandc
arrccndincnio. Parccc quc a rcuiaao dos lcns
dininui nclas con a da lclcza. Ao conirario, iudo
favorccc una jovcn junio oiniao dos Ioncns,
quc gosian dc lIc airiluir iodas as vaniagcns
quc odcn iorna-la nais dcscjavcl.
Quanias noas a qucn una grandc lclcza
nunca scrviu scnao ara fazc-las aguardar una
grandc foriuna!
As jovcns loniias sao sujciias a vingar os
ananics quc naliraiaran, or fcios, ou vclIos,
ou indignos naridos.
A naior aric das nulIcrcs julga o ncriio c
valor dc un Ioncn cla inrcssao quc clc lIcs
causa, c nao conccdcn ncn un ncn ouiro
quclcs or qucn clas nada scnicn.
83
Un Ioncn quc csicja cn dificuldadc ara
salcr sc csia nudando, sc conca a cnvclIcccr,
odc consuliar os olIos dc una jovcn quc
alorda, c o ion con quc cla lIc fala. salcra o
quc icnc salcr. Dura cscola!
Una nulIcr quc so icn olIos ara una
unica cssoa, ou quc os afasia scnrc dcla, faz
cnsar dc si a ncsna coisa.
Cusia ouco, s nulIcrcs, dizcr o quc nao
scnicn; cusia ncnos ainda, aos Ioncns, dizcr o
quc scnicn.
Aconiccc s vczcs una nulIcr cscondcr a
un Ioncn ioda a aiao quc scnic or clc,
cnquanio, or sua vcz, clc sinula or cla ioda a
aiao quc nao scnic.
SuonIa-sc un Ioncn indifcrcnic, qucrcndo
crsuadir una nulIcr dc una aiao quc nao
scnic; crgunia-sc sc nao lIc scria nais facil
convcnccr aqucla quc o ana do quc aqucla quc
nao o ana.
Un Ioncn odc cnganar una nulIcr or
un afcio sinulado, conianio quc nao icnIa,
nouiro lugar, un vcrdadciro.
Un Ioncn sc cnfurccc conira una nulIcr
quc nao nais o ana, c sc consola. una nulIcr
84
faz ncnos larulIo quando c alandonada, c fica
nuiio icno inconsolavcl.
As nulIcrcs sc curan da rcguia cla
vaidadc ou clo anor.
A rcguia, ao conirario, nas nulIcrcs
ardcnics, c rcssagio dc anor.
ccrio quc una nulIcr quc cscrcvc con
arrclaiancnio c arrclaiada; ncnos ccrio c quc
csicja convcncida daquilo quc cscrcvc. Parccc quc
una aiao viva c icrna c scvcra c silcnciosa; c
quc o nais urgcnic inicrcssc duna nulIcr quc
nao csia nais livrc, aquclc quc nais a agiia, c
ncnos crsuadir dc quc ana do quc icr a ccricza
dc quc c anada.
Cliccria nao gosia das nulIcrcs; odcia o scu
convvio c suas visiias, sc cscondc dclas, c nuiias
vczcs dc scus anigos, cujo nuncro c rcduzido,
ara os quais cla c scvcra, c faz conIcccr o lugar
dc cada un, scn lIcs crniiir nada alcn da
anizadc. nosira-sc-lIcs disianic, rcsondc or
nonosslalos, c arccc rocurar dcsfazcr-sc
dclcs. Esia soliiaria c iniraiavcl na sua casa; a
oria csia nclIor guardada c o quario nais
inaccssvcl quc os dc MoniIauron c Hcncry(24}.
Acnas una, Corina, c cscrada, rccclida a ioda
Iora. lcijada divcrsas vczcs; crc gosiar dcla; fala-
lIc junio ao ouvido nun galincic cn quc csiao
sozinIas; icn nais dc dois ouvidos ara ouvi-la;
85
qucia-sc dc iodo nundo, ncnos dcla; conia-lIc
iudo c nada lIc crgunia; cla icn a sua
confiana. Vc-sc Cliccria cn sua conanIia no
lailc, no icairo, nos jardins ullicos, no caninIo
dc Vcnouzc, ondc sc concn os rinciros fruios
da csiaao; s vczcs sozinIa, cn liicira, no
caninIo do grandc arralaldc cn quc icn un
onar dclicioso, ou na oria dc Condia, quc salc
scgrcdos iao dcliciosos, roncic s jovcns
scgundas nucias c diz o icno c as
circunsiancias. Ccralncnic aarccc con un
cnicado cIaio c dcscuidado, cn sinlcs rouao,
scn colcic, c dc cIinclos. lcla ncssa vcsiincnia,
so lIc falia frcscura. Noia-sc ncla, cnircianio, un
rico lrocIc, quc cscondc cuidadosancnic aos
olIos do narido; cla o agrada, o acaricia; invcnia
iodo dia novos noncs ara clc; nao icn ouiro
lciio alcn do dcssc qucrido csoso, c nao qucr
crnoiiar nouiro. Dc nanIa dividc-sc cnirc sua
ioalcic c alguns lilIcics quc icn dc cscrcvcr. Un
lilcrio vcn falar-lIc cn scgrcdo; c Parncnon,
favoriio, quc cla dcfcndc conira a aniiaiia do
scnIor c a invcja dos criados. Na vcrdadc, qucn
faz conIcccr nclIor sinlcs inicncs c iraz
nclIor una rcsosia do quc Parncnon? Qucn
fala ncnos daquilo quc sc dcvc calar? Qucn salc
alrir una oria sccrcia con ncnos rudo? Qucn
conduz con nais crcia cla cscadinIa? Qucn
faz nclIor sair or ondc sc cnirou?
86
Nao conrccndo cono un narido quc sc
cnircguc ao scu Iunor c disosiao do noncnio,
nao csconda ncnIun dos scus dcfciios, nosirc-
sc, ao conirario, clo lado ior, avaro, dcscuidado
no irajc, lrusco nas rcsosias, incivil, frio c
iaciiurno, ossa cscrar dcfcndcr o coraao dc
una csosa jovcn conira as invcsiidas dc un
adnirador quc cnrcga o cnfciic c a
nagnificcncia, a lisonja, os cuidados, a
dcdicaao, os rcscnics, os carinIos.
Un narido nunca icn rival quc nao scja
dado cla sua nao, cono un rcscnic ouirora
fciio nulIcr. Louva dianic dcla, os lclos dcnics
c a loniia calca dclc; acciia suas aicncs;
rccclc suas visiias; c dcois do quc lIc vcn dc
sua fazcnda, nada lIc arccc nais gosioso do quc
a caa c as irufas quc cssc anigo lIc nanda. Da
un janiar c diz aos convivas. rovcn isio, c dc
Lcandro, c so nc cusia un nuiio olrigado.
Eisiira nulIcr quc csnaguc ou cnicrrc o
narido a onio dc nao sc fazcr, no nundo,
ncnIuna rcfcrcncia a clc. ainda vivc? Nao vivc
nais? Tcn-sc duvidas. So scrvc na fanlia ara
nosirar o ccnlo dc un silcncio inido c
crfciia sulnissao. Nao lIc sao dcvidos ncn
doics ncn convcncs; nas iirando isso, c o faio
dclc nao arir, clc c a nulIcr c cla o narido.
Passan ncscs iniciros nuna ncsna casa scn o
ncnor crigo dc sc cnconirarcn. c vcrdadc,
87
acnas, quc sao vizinIos. O ScnIor aga o
aouguciro c o cozinIciro; c foi scnrc nos
aoscnios da ScnIora quc sc ccou. Muiias vczcs
nao icn nada dc conun, ncn o lciio, ncn a
ncsa, ncn ncsno o nonc. vivcn a ronana ou
grcga; cada un icn o scu; c so con o icno, ou
dcois quc sc csia iniciado na gria da cidadc, c
quc sc cIcga a salcr quc o sr. D. c ullicancnic,
Ia vinic, anos, o narido da sra. L.
Ouira nulIcr, a qucn falia a dcsordcn ara
noriificar o narido, conscguc isso con sua
nolrcza c scu arcnicsco, con o doic rico quc
irouc, c os cncanios dc sua lclcza, c o scu
ncriio, c con isso quc alguns cIanan viriudc.
Ha oucas nulIcrcs lasianic crfciias ara
incdir quc o narido sc arrccnda, ao ncnos
una vcz or dia, dc icr una csosa, ou dc acIar
fcliz qucn nao a icn.
As dorcs nudas c csiuidas csiao fora dc
uso; cIora-sc, dcclana-sc, rcciia-sc, fica-sc iao
conovida con a noric do narido quc nao sc
cIcga a csqucccr o ncnor dcialIc.
Nao sc odcria dcscolrir a aric dc sc fazcr
anar or sua roria nulIcr?
Havia cn Snirna una jovcn loniia, a qucn
cIanavan Eniria, ncnos conIccida cn ioda a
cidadc or sua lclcza quc cla scvcridadc dc
88
scus, cosiuncs, c rincialncnic cla indifcrcna
quc iinIa clos Ioncns, os quais cla via,
scgundo afirnava, scn ncnIun crigo, c scn
ouiras disosics difcrcnics das quc iinIa ara
con as anigas ou irnaos. Nao acrcdiiava ncn
un ouco cn iodas cssas loucuras quc sc dizcn
causadas clo anor cn iodos os icnos; c as quc
cla vira, nao odia conrccndcr; so conIccia a
anizadc. Una criaiura, jovcn c cncaniadora, a
qucn dcvia cssa ccricncia, iornara-a iao docc
quc cla so cnsava cn fazc-la durar; nao
inaginava quc ouiro scniincnio udcssc janais
csfriar o da csiina c confiana, con o qual csiava
conicnic. So falava dc Eufrosina cra o nonc
dcssa ficl aniga. Snirna inicira so falava dcla c
dc Eufrosina; cssa anizadc cra rovcrlial. Enria
iinIa dois irnaos quc cran noos dc cslcndida
lclcza, c clos quais iodas as nulIcrcs da cidadc
csiavan aaionadas. c c vcrdadc quc cla scnrc
os anou cono una irna ana scus irnaos. Houvc
un saccrdoic dc Juiicr quc iinIa cnirada na
casa dc scu ai, ao qual cla agradou, c quc ousou
dcclarar-sc, so dcscriando dcsrczo; un vclIo,
confiando cn sua nolrcza c grandc foriuna,
iivcra a ncsna audacia c icvc ianlcn a ncsna
dcsvcniura. Ela ia iriunfando. Aic cniao cra cnirc
scus irnaos, un adrc c un vclIo quc cla sc
dizia inscnsvcl. Parccia quc o ccu quiscssc c-
la a rovas nais forics, quc no cnianio so
scrviran ara iorna-la nais invcncvcl, c
89
forialcccr sua rcuiaao dc noa quc o anor nao
aiingia. Dc ircs aaionados quc scus cncanios
lIc dcran succssivancnic, c cuja aiao cla nao
icncu vcr aic o fundo, un irasassou o ciio aos
scus cs; o scgundo, dcscscrado or nao scr
aicndido, foi sc fazcr naiar na gucrra dc Crcia; c
o icrcciro norrcu dc langor c dc insnia. Aquclc
quc dcvia vinga-los ainda nao aarcccra. O vclIo
quc fora iao infcliz nos scus anorcs, curara-sc
rcflciindo cn sua idadc, c no caraicr da cssoa a
qucn qucria agradar. dcscjou coniinuar a vc-la, c
cla o suoriou. Lcvou-lIc un dia o filIo, quc cra
jovcn, fisiononia agradavcl, ccclcnic csiaiura.
Ela o viu con inicrcssc; c cono clc guardou
silcncio na rcscna do ai, acIou quc clc nao
iinIa nuiia inicligcncia, dcscjou quc iivcssc
nais. Viran-sc a sos, clc falou lasianic, c con
inicligcncia; nas cono a olIou ouco, c falou
ainda ncnos dcla c dc sua lclcza, ficou
surrccndida c cono indignada dc vcr un
Ioncn iao lcn fciio c iao inicligcnic nao scr
galanicador.
Falou dclc sua aniga, quc quis vc-lo. Elc so
olIou ara Eufrosina. dissc-lIc quc cla cra linda;
c Eniria, iao indifcrcnic, foi sc iornando
ciuncnia; conrccndcu quc Clcsifon csiava
convcncida do quc dizia c nao so cra galanicador,
cono cra ncigo. Tcvc cniao ncnos lilcrdadc con
a aniga. Dcscjou vc-los junios una scgunda vcz,
ara ficar nais csclarccida; c un scgundo
90
cnconiro fc-la vcr ainda nais do quc icnia vcr,
nudando suas susciias cn ccricza. Afasia-sc dc
Eufrosina, nao acIa nais ncla o ncriio quc a
iinIa cncaniado, crdc o gosio dc convcrsar con
cla; nao gosia nais dcla; c cssa nudana faz
scniir quc o anor ionou o lugar da anizadc no
scu coraao. Clcsifon c Eufrosina vcn-sc iodos os
dias, sc anan, cnsan cn casar-sc, casan-sc. A
noicia sc csalIa cla cidadc; iorna-sc ullico
quc cssas duas criaiuras afinal iivcran a alcgria
iao rara dc sc casarcn orquc sc anavan.
Eniria salc, c dcscscra. Fcvivc iodo, o scu
anor; rocura Eufrosina so clo razcr dc rcvcr
Clcsifon; nas cssc narido rcccnic ainda ana sua
nulIcr c acIa a ananic na jovcn csosa; so vc
cn Eniria a aniga dc una cssoa quc ana. Essa
noa inforiunada crdc o sono, nao qucr nais
concr. cnfraquccc; scu csriio sc criurla; iona
o irnao or Clcsifon c lIc fala cono a un
ananic. Dcscngana-sc, cnvcrgonIa-sc con a
criurlaao. rccai logo cn ouiras naiorcs, c nao
sc cnvcrgonIa nais; nao as conIccc nais. Eniao
icnc os Ioncns, iardc dcnais. Sua loucura c
cssa. Tcn inicrvalos cn quc a razao volia c cla
susira or cnconira-la. A nocidadc dc Snirna,
quc a viu iao orgulIosa c inscnsvcl, acIa quc os
dcuscs a uniran lasianic.
91

DO CORAO

Ha na ura anizadc un razcr a quc nao
odcn aiingir os quc nasccran ncdocrcs.
A anizadc odc sulsisiir cnirc cssoas dc
sco a difcrcnics, iscnia ncsno dc ioda
naicrialidadc. Una nulIcr, cnircianio, olIa
scnrc un Ioncn cono un Ioncn; c
rccirocancnic, un Ioncn olIa una nulIcr
cono una nulIcr; cssa ligaao nao c aiao ncn
ura anizadc. consiiiui una classc aaric.
O anor nascc lruscancnic, scn ouira
rcflcao, or icncrancnio, ou or fraqucza. un
dcialIc dc lclcza nos fia, nos dcicrnina. A
anizadc, ao conirario, forna-sc ouco a ouco,
con o icno, cla raiica, or, un longo
convvio. Quania inicligcncia, londadc,
dcdicaao, scrvios c olscquios, nos anigos, ara
fazcr, cn anos, nuiio ncnos do quc faz s vczcs,
nun ninuio, un rosio loniio c una lcla nao!
O icno, quc forialccc as anizadcs,
cnfraquccc o anor.
Enquanio o anor dura, sulsisic or si, c s
vczcs clo quc arccc dcvcr ciingui-lo.
caricIos, rigorcs, auscncia, ciunc, a anizadc,
92
ao conirario, rccisa dc alcnio; norrc or falia dc
cuidados, dc confiana, dc aicnao.
nais conun vcr un anor circno quc
una anizadc crfciia.
O anor c anizadc sc cclucn un ao ouiro.
Aquclc quc icvc a ccricncia dc un grandc anor
dcscuida a anizadc; c qucn sc csgoiou na
anizadc ainda nao fcz nada ara o anor.
O anor conca clo anor, c so sc assaria
da nais foric anizadc ara un anor fraco.
Nada arccc nais con una viva anizadc do
quc cssas ligacs quc o inicrcssc do nosso anor
nos faz culiivar.
So sc ana lcn una unica vcz. a rincira
vcz. Os anorcs quc sc scgucn sao ncnos
involuniarios.
O anor quc nascc dc rccnic c o nais difcil
dc curar.
O anor quc crcscc ouco a ouco, c or
graus, arccc-sc dcnais con a anizadc ara scr
una aiao violcnia.
Qucn ana lasianic ara qucrcr anar nais
un nilIao dc vczcs do quc ana, so sc conara,
cn anor, con aquclcs quc anan nais do quc
qucrian.
93
Sc digo quc na violcncia dc una grandc
aiao sc odc anar algucn nais do quc a si
ncsno, a qucn darci nais razcr, aos quc anan
ou aos quc sao anados?
Os Ioncns nuiias vczcs qucrcn gosiar, c
nao salcrian conscguir; rocuran sua dcrroia,
scn odcr cnconira-la; c sc assin osso dizcr,
sao consirangidos a ficar livrcs.
Os quc concan sc anando con a nais
violcnia aiao, conirilucn logo, cada un con
sua aric, ara sc anarcn ncnos, c dcois ara
nao sc anarcn nais. Qucn, cnirc un Ioncn c
una nulIcr, ariicia nais ncssc ronincnio?
Nao c facil dccidir. As nulIcrcs acusan os
Ioncns dc voluvcis; os Ioncns dizcn-nas
lcvianas.
Por nais cigcnic quc sc scja cn anor,
crdoan-sc nais falias quc cn anizadc.
Para qucn nuiio ana c una docc vingana
iransfornar, clo scu roccdincnio, una cssoa
ingraia cn cssoa nuiio ingraia.
irisic anar scn grandc foriuna quc nos dc
ncios dc rodigalizar a cssoa quc sc ana, c
iorna-la iao fcliz quc nao icnIa nais dcscjos a
fornular.
94
Un grandc rcconIccincnio surinc, con clc,
nuiia sinaiia c anizadc cla cssoa a qucn o
dcvcnos.
Esiar con a cssoa dc qucn sc gosia, lasia
sonIar, falar-lIc, nao lIc falar, cnsar ncla,
cnsar nas coisas nais indifcrcnics, nas crio
dcla, iudo csia lcn.
Nao Ia nais disiancia do odio anizadc quc
dclc aniiaiia.
Parccc quc c ncnos raro assar da aniiaiia
ao anor quc anizadc.
Confia-sc un scgrcdo na anizadc; cn anor,
nos cscaa!
Na anizadc so sc vcn os dcfciios quc odcn
rcjudicar nossos anigos; cn anor so sc vcn, na
cssoa anada, os dcfciios quc nos fazcn sofrcr.
So Ia un rinciro dcsciio no anor, cono a
rincira falia na anizadc, quc sc dc uiilizar.
Parccc quc sc cisic una susciia injusia,
ciravaganic c scn fundancnio, qual sc dcu o,
nonc dc ciunc, cssc ouiro ciunc quc c un
scniincnio jusio, naiural, fundado na razao c na
ccricncia, ncrcccria ouiro nonc.
O icncrancnio icn nuiia ariiciaao no
ciunc, quc ncn scnrc faz suor grandc aiao;
95
no cnianio c un aradoo, un violcnio anor scn
ciunc.
Aconiccc nuiias vczcs quc sozinIo sc
suoria o zclo. do ciunc sc sofrc c sc faz os
ouiros sofrcrcn.
Aquclas quc nao nos crdoan nada, c nao
ouan ocasics dc nosirar ciunc, nao
ncrccian dc nos ncnIun ciunc, sc nos
rcgulasscnos nais clos scus scniincnios c
conduia quc clo scu coraao.
A fricza c dininuiao na anizadc icn suas
causas. cn anor nao Ia ouira razao dc nao sc
anar nais, alcn da dc ja sc icr anado dcnais.
Nao sc c scnIor dc coniinuar anando cono
nao sc foi dc nao anar.
Os anorcs norrcn dc alorrccincnio c o
csquccincnio os cnicrra.
O conco c o dcclnio do anor sc fazcn
scniir clo cnlarao cn quc sc fica ao csiar sos.
Dciar dc anar, rova scnsvcl dc quc o
Ioncn c liniiado c quc o coraao icn scus
liniics.
Anar c una fraqucza; s vczcs dciar dc
anar c ouira fraqucza.
96
A gcnic dcia dc anar cono quando sc
consola, nao sc icn no coraao dc quc cIorar a
vida inicira c anar a vida inicira.
Dcvia Iavcr no coraao fonics incsgoiavcis dc
dor ara ccrias crdas. Nao c or viriudc, ou
fora dc csriio quc sc sai dc una grandc afliao.
cIora-sc anargancnic, c sc fica scnsivclncnic
conovido, nas dcois sonos iao fracos, ou iao
lcvianos, quc nos consolanos.
Sc una nulIcr fcia sc faz anar, so o odc
scr crdidancnic; orquc icn quc scr or
csiranIa fraqucza do ananic ou or cncanios
nais sccrcios c invcncvcis quc os da lclcza.
Ainda sc fica nuiio icno a sc vcr or Ialiio
c a sc dizcr dc loca quc sc ana, dcois quc os
aios dizcn quc ja nao sc ana.
Qucrcr csqucccr algucn, c cnsar nclc. O
anor icn isso dc conun con os cscruulos, sc
agua clas rcflccs c circunloquios quc sc
fazcn ara livrar-sc dclc. rcciso, sc sc odc,
nao cnsar na aiao, ara cnfraquccc-la.
Qucrcnos fazcr ioda a fclicidadc, ou, sc isso
nao for ossvcl, ioda a infclicidadc da cssoa quc
sc ana.
Lancniar o quc sc anou c un lcn, cn
conaraao a vivcr con qucn sc odcia.
97
Por nais dcsinicrcssado quc sc scja cn
rclaao s cssoas quc sc ana, c rcciso s vczcs
sc dciar consirangcr or clas, c icr a
gcncrosidadc dc rccclcr.
Podc ganIar qucn icn razcr iao dclicado
cn rccclcr quanio scu anigo cn lIc ofcriar.
Dar, c agir; nao c sofrcr clo lcn quc faz,
ncn ccdcr incriincncia ou ncccssidadc
daquclcs quc nos cdcn.
Sc sc lcncficiou a qucn sc gosia, aconica o
quc aconicccr, nao Ia nais ocasics ara cnsar
nos lcncfcios quc sc fcz.
Ja sc dissc, cn laiin, quc cusia ncnos odiar
quc anar; ou, sc sc quiscr, quc a anizadc c nais,
difcil quc o odio. E vcrdadc quc sc c discnsado
dc lcncficiar os ininigos; nas vingar-sc, ianlcn
nao cusia? Ou, sc c agradavcl c naiural fazcr nal
a qucn sc odcia, scra ncnos fazcr lcn a qucn sc
ana? Nao scria duro c cnoso nao fazcr nada?
Da razcr cnconirar os olIos daquclc a qucn
sc acala dc fazcr o lcn.
Nao sci sc un lcn quc cai solrc un ingraio,
c assin, solrc un indigno, nao nuda dc nonc, c
sc clc ncrccia nais rcconIccincnio.
A lilcralidadc consisic ncnos cn dar nuiio
quc cn dar a roosiio.
98
Sc c vcrdadc quc a icdadc ou a conaiao c
un rciorno a nos ncsnos, quc nos c no lugar
dos infclizcs, or quc iiran clcs dc nos iao ouco
alvio s suas niscrias?
Mais valc sc cor ingraiidao quc faliar aos
niscravcis.
A ccricncia confirna quc a lrandura ou a
indulgcncia ara si c a durcza ara os ouiros sao
un so c unico vcio.
Un Ioncn duro no iralalIo c no sofrincnio,
incoravcl ara si ncsno, so c indulgcnic ara os
ouiros or un cccsso dc raciocnio.
Por dcsagradavcl quc scja icr dc cuidar dc
un indigcnic, nal sc rova as novas vaniagcns
quc afinal o iiran da nossa sujciao. assin
ianlcn, a alcgria., quc sc icn con a clcvaao dc
un anigo c un ouco concnsada clo cqucno
dcsciio quc sc icn dc vc-lo acina dc nos, ou sc
igualar a nos. Assin, a gcnic sc aconoda nal
consigo ncsno; orquc sc qucr dccndcnics, c
quc nao nos cusicn nada. ianlcn sc dcscja o
lcn dos anigos c sc isso aconiccc, ncn scnrc c
or sc alcgrar quc sc conca.
Convida-sc ara concr; insisic-sc, ofcrccc-sc
a casa, a ncsa, os lcns, c os scrvios; nada
cusia, a nao scr cunrir a alavra.
99
lasianic, ara si, un anigo ficl; c ncsno
nuiio ic-lo cnconirado. nao sc odc ic-los dcnais
ara scrvir aos ouiros.
Quando sc fcz lasianic junio a ccrias
cssoas ara ic-las conquisiado, sc isso nao da
ccrio, ainda Ia un rccurso, quc c nao fazcr nais
nada.
Vivcr con ininigos cono sc clcs dcvcsscn
un dia scr anigos, c vivcr con anigos cono sc
udcsscn sc iornar ininigos. Nao csia dc acordo
con a naiurcza do odio ncn con as rcgras da
anizadc. nao c una naina noral, nas oliica.
Nao sc dcvc iransfornar cn ininigos aquclcs,
quc, nclIor conIccidos, odcrian alisiar-sc cnirc
nossos anigos. Dcvc-sc cscolIcr anigos iao
scguros c dc iao caia rolidadc quc, vindo a
dciar dc sc-lo, nao quciran alusar da nossa
confiana, ncn sc fazcr icncr cono nossos
ininigos.
agradavcl vcr anigos or gosio c or
csiina; c cnoso culiiva-los or inicrcssc; c
sulicar.
rcciso disuiar a coiaao daquclcs a qucn
sc qucr lcn, nais do quc a daquclcs dc qucn sc
cscra o lcn.
100
Nao sc voa ara a foriuna con as ncsnas
asas con quc sc voa ara coisas frvolas c
faniasias. Ha un scniincnio dc lilcrdadc cn
scguir scus caricIos, c ao conirario, dc scrvidao,
cn conarcccr ao cnrcgo. c naiural dcscja-lo
nuiio c iralalIar ouco, considcrar-sc digno dc
acIa-lo scn ic-lo rocurado.
Qucn salc cscrar o lcn quc dcscja nao
iona a dccisao dc sc dcscscrar sc clc nao cIcga;
aquclc quc, ao conirario, dcscja una coisa con
grandc inacicncia, c nisso nuiio dc si ncsno
ara quc o succsso scja rcconcnsa lasianic.
Ha cssoas quc qucrcn iao ardcnic c
dcicrninadancnic ccria coisa, quc or ncdo dc
crdc-la, nao csqucccn nada do quc c rcciso
fazcr ara crdc-la.
As coisas nais dcscjadas nao aconicccn; ou
sc aconicccn, nao c no icno ncn nas
circunsiancias cn quc icrian causado
ciraordinario razcr.
rcciso rir anics dc scr fcliz, or ncdo dc
norrcr scn icr rido.
A vida c curia sc so ncrccc cssc nonc
quando c agradavcl; ois quc, sc sc juniasscn as
Ioras quc sc assan con qucn nos agrada, nal
sc faria, con grandc nuncro dc anos, una vida
dc alguns ncscs.
101
Cono c difcil csiar conicnic con algucn!
Nao sc odcria cviiar alguna alcgria cn vcr
norrcr un Ioncn nau; gozar-sc-ia cniao o fruio
do scu odio c sc iiraria dclc iudo o quc sc odc
cscrar, quc c o razcr da sua crda. Afinal cIcga
sua noric, nas nuna conjuniura cn quc nossos
inicrcsscs nao crniicn nos alcgrarnos; clc
norrc ccdo dcnais ou iardc dcnais.
cnoso ara un Ioncn orgulIoso crdoar
a qucn o surrccndc cn falia, c sc qucia dclc
con razao. scu orgulIo so sc adoa quando
rciona sua osiao c idcniifica o ouiro con scu
crro.
Assin cono ananos cada vcz nais as
cssoas a qucn fazcnos lcn, odianos
violcniancnic aquclas quc ofcndcnos nuiio.
igualncnic difcil alafar no conco o
scniincnio das injurias, c conscrva-lo dcois dc
un ccrio nuncro dc anos.
or fraqucza quc sc odcia un ininigo c sc
cnsa cn vingar-sc dclc; c c or rcguia quc sc
acIa calna c nao sc iira vingana.
Ha iania rcguia quanio fraqucza cn sc
dciar govcrnar.
rcciso nao cnsar cn, govcrnar un
Ioncn dc un noncnio ara ouiro, scn ouira
102
rcaraao, nun caso inorianic, quc scria
caiial ara clc c os scus. clc scniiria logo o
incrio c asccndcnic quc sc qucr ionar solrc
scu csriio, c sacudiria o jugo, or vcrgonIa ou
caricIo. rcciso icniar junio a clc as cqucnas
coisas, c da o rogrcsso aic s grandcs sc faz
infalivclncnic. Qucn no conco so odia
conscguir fazc-lo ariir ara o cano ou voliar
ara a cidadc, acala or diiar-lIc un icsiancnio
cn quc clc rcduz scu filIo lcgiina.
Para govcrnar algucn nuiio icno, c dc
nodo alsoluio, c rcciso icr nao lcvc c fazc-lo
scniir sua dccndcncia o ncnos quc sc odc.
Uns sc dcian govcrnar aic ccrio onios c
alcn da sao iniraiavcis, c nao sc govcrnan nais;
crdc-sc, dc rccnic, o caninIo dc scu coraao c
da sua inicligcncia; ncn aliivcz, ncn suiilcza,
ncn fora, ncn ariifcio odcn dona-los, con a
difcrcna dc quc uns sao assin or raciocnio c
con fundancnio, c ouiros or icncrancnio c
Iunor.
Ha Ioncns quc nao aicndcn razao ncn
aos lons consclIos c sc crdcn voluniariancnic,
clo ncdo quc icn dc scr govcrnados.
Ouiros conscnicn cn scr govcrnados clos
anigos cn coisas quasc indifcrcnics, c sc acIan
no dirciio dc govcrna-los, or sua vcz cn coisas
gravcs quc icn conscqucncias.
103
Drancc qucr assar or govcrnar scu scnIor,
quc nao acrcdiia nisso, ncn o ullico ianouco.
falar scn ccssar a un odcroso a qucn sc scrvc,
cn lugarcs c icnos inconvcnicnics; falar-lIc ao
ouvido cn icrnos nisicriosos, rir aic csiourar na
sua rcscna, coriar-lIc a alavra, r-sc cnirc
clc c os quc lIc falan, dcsdcnIar os quc vcn
fazcr-lIc a coric, ou cscrar inacicnicncnic quc
clcs sc rciircn, r-sc junio dclc cn osiao
dcslciada, falar-lIc dc cosias aoiadas na
larcira, lancar o faniliar, ionar lilcrdadcs,
caracicrizan nclIor un iolo do quc un favoriio.
Un Ioncn dc lon scnso nao sc dcia
govcrnar ncn rocura govcrnar os ouiros; dcscja
quc so a razao govcrnc, c scnrc.
Nao odiaria scr cnircguc, or confiana, a
una cssoa razoavcl, c scr assin govcrnado cn
iodas as coisas, alsoluiancnic c scnrc. icria
ccricza dc roccdcr lcn scn icr o iralalIo dc
dclilcrar; gozaria a iranquilidadc dc qucn c
govcrnado cla razao.
Todas as aics sao ncniirosas disfaran-
sc quanio odcn aos olIos dos ouiros;
cscondcn-sc .dc si ncsnas; nao Ia vcio quc nao
icnIa alguna viriudc, c nao sc sirva dcla.
Alrc-sc un livro dc oracs, c clc conovc;
alrc-sc un ouiro, galanic, c clc causa inrcssao.
104
Ousaria dizcr quc so o coraao concilia as coisas
conirarias c adniic as inconaivcis?
Os Ioncns sc cnvcrgonIan ncnos dc scus
crincs quc das suas fraquczas c vaidadcs. Ia
qucn scja alcriancnic injusio, violcnio, crfido,
caluniador, quc csconda scu anor ou sua
anliao scn ouira inicnao quc a dc as
cscondcr.
Nao aconiccc nunca o caso cn quc sc ossa
dizcr. ou cra anlicioso; ou nao sc c, ou sc c
scnrc; nas cIcga o icno cn quc sc confcssa
quc sc anou.
Os Ioncns concan clo anor, acalan cla
anliao, c so cnconiran iranquilidadc quando
norrcn.
Nada cusia ncnos aiao quc sc r acina
da razao. scu grandc iriunfo c sucrar o
inicrcssc. A gcnic c nais sociavcl c nclIor dc
convivcr clo coraao quc cla inicligcncia.
Ha ccrios grandcs scniincnios, ccrias acs
nolrcs c clcvadas quc dcvcnos ncnos fora dc
nosso csriio quc londadc da nossa naiurcza.
Nao Ia no nundo cccsso nais loniio quc o
do rcconIccincnio.
105
rcciso scr lcn dcsido dc inicligcncias sc
o anor, a nalignidadc, a indigcncia, nao fazcn
cnconira-la.
Ha lugarcs quc a gcnic adnira; Ia ouiros quc
conovcn, c nos quais sc gosiaria dc vivcr.
Parccc-nc quc sc dccndc do lugar ara a
inicligcncia, o Iunor, aiao, sinaiia c
scniincnios
Aquclcs quc fazcn o lcn sao os unicos quc
ncrcccrian scr invcjados, sc nao Iouvcssc ainda
nclIor ariido a ionar, quc c dc fazcr nclIor.
docc vingana conira aquclcs quc nos dcscrian
cssa invcja.
Alguns sc dcfcndcn dc anar c fazcr vcrsos
cono dc duas fraquczas quc nao sc ousan
confcssar, una do coraao, ouira da inicligcncia.
Ha, s vczcs, no curso da vida, razcrcs iao
qucridos c iao icrnos conronissos quc nos
rolcn, quc c naiural dcscjar quc clcs fosscn ao
ncnos crniiidos. iao grandcs cncanios so
odcn scr sucrados clo dc salcr rcnunciar a
clcs or viriudc.
106

DA SOCIEDADE E DA
CONVERSAO

dcnonsirar caraicr dcsagradavcl nao icr
ncnIun.
O acl dc un iolo c scr inoriuno; un
Ioncn dc lon scnso salc quando c ooriuno c
quando c dcnais; salc dcsaarcccr no noncnio
quc rcccdc aquclc cn quc scria dcnais cn
algun lugar.
Airoclan-sc os incriincnics; cssa csccic
dc inscios cIovc cn ioda aric. Una cssoa
csiriiuosa c coisa rara. ara un Ioncn quc
nasccu assin c nuiio difcil susicniar-sc assin
or nuiio icno; nao c conun qucn faz rir
fazcr-sc csiinado.
Ha nuiios csriios olsccnos, ainda nais
naldizcnics ou sairicos, oucos dclicados. Para
lrincar con graa c icr crcsscs fclizcs solrc
os assunios nais insignificanics, c rcciso nuiio
jciio, nuiia olidcz c ncsno nuiia fccundidadc,
c criar, caoar; assin, c fazcr, dc nada, alguna
coisa.
107
Sc sc rcsiassc scria aicnao a iudo o quc sc
diz dc insido, vao c ucril, nas convcrsacs
conuns, icr-sc-ia vcrgonIa dc falar c dc ouvir; c
sc condcnaria ialvcz a un silcncio crciuo, ior,
no convvio, quc os discursos inuicis.
rcciso, orianio, adaiar-sc a iodas as
inicligcncias, crniiir cono un nal ncccssario
quc nos conicn noicias falsas, quc nos digan
vagas rcflccs solrc o govcrno aiual ou o
inicrcssc dos rncics, a cnuncraao dos lons
scniincnios c a rcciiao consianic dcssas
coisas; c rcciso dciar Arondc ciiar rovcrlios, c
Mclindo falar dc si, dc suas nanias, suas dorcs
dc calca c suas insnias.
Vcn-sc cssoas quc na convcrsa ou no
cqucno convvio quc sc icn con clas,
dcsagradan con suas crcsscs ridculas, con
a novidadc, ou sc nc aircvo a dizcr,
inroricdadc dos icrnos dc quc sc scrvcn,
cono cla junao dc ccrias alavras quc so sc
cnconiran junias na sua loca s quais dao
significados quc os scus rinciros invcniorcs
nunca iivcran a inicnao dc cnrcsiar-lIcs. Nao
scgucn, ao falar, ncn a razao do uso; o gcnio
dcsagradavcl, a voniadc dc caoar scnrc c ialvcz
dc lrilIar, forna una gria quc lIcs c roria, c
sc iorna, afinal, scu idiona corrcnic;
aconanIan cssa linguagcn ciravaganic con o
gcsio afciado c ronuncia conirafciia. Andan
108
iodos conicnics consigo ncsnos c con a finura
dc sua inicligcncia, da qual nao sc odc dizcr quc
scjan ioialncnic iscnios; nas a gcnic os lancnia
or cssc ouco quc icn; c, o quc c ior, a gcnic
os suoria.
Quc diz? Cono? Nao cnicndo. vocc qucrcria
rcciir? Enicndo ainda ncnos. Aic quc afinal!
Vocc qucr nc dizcr, Acis, quc csia fazcndo frio;
or quc nao dissc. csia fazcndo frio? Vocc qucr
nc dizcr quc csia cIovcndo ou ncvando; diga.
csia cIovcndo, csia ncvando. Vocc nc acIa lcn
disosio c dcscja nc fcliciiar; diga. cu o acIo lcn
disosio. Mas, crgunian-nc, isso c claro c
cvidcnic. qucn nao odcria dizcr o ncsno? Quc
inoria, Acis? Scra iao grandc nal scr ouvido,
quando sc fala, or iodo o nundo? Una coisa lIc
falia, Acis, a vocc c a scus scnclIanics, os
dizcdorcs dc alavras cnoladas; voccs ncn
dcsconfian, c vou surrccndc-los; una coisa lIcs
falia. c inicligcncia. E nao c so isso. una coisa,
cn voccs, c dcnais. a inrcssao dc salcrcn nais
do quc ouiros; cis a fonic da sua onosa
algaravia, frascs cnlrulIadas c alavras solcncs
quc nada significan.
Quando vocc alorda csic Ioncn, ou cnira
ncsia sala, cu uo vocc clo casaco c lIc digo ao
ouvido. nao rocurc inicligcncia, nao icnIa
inicligcncia, scu acl c usar, sc udcr, dc
linguagcn sinlcs, igual quc icn aquclcs cn
109
quc vocc nao acIa inicligcncia. ialvcz cniao sc
cnsc quc vocc icnIa alguna.
Qucn odc roncicr cviiar na socicdadc dos
Ioncns cnconirar ccrios csriios frvolos,
lcvianos, quc sc fazcn niinos, c sao scnrc,
nuna roda, os quc falan c icn dc scr ouvidos
clos ouiros? A gcnic os ouvc dcsdc a sala dc
cscra; cnira-sc inuncncnic, scn risco dc
inicrronc-los. clcs coniinuan sua Iisioria scn
a ncnor aicnao clos quc cniran ou sacn, ncn
cla osiao ou ncriio das cssoas quc concn
o gruo. fazcn calar-sc aquclc quc conca a
coniar un faio, ara dizc-lo sua noda, quc c
scnrc a nclIor; ouviran-no coniar dc Zanci,
dc Fuccclai ou .dc ConcIinc(25}, quc clcs nao
conIcccn, aos quais nunca falaran, c iraiarian
dc Ecclcnissino ScnIor sc lIcs falasscn;
aroinan-sc s vczcs do ouvido do nais noiavcl
dos rcscnics ara lrinda-lo con un dcialIc quc
ningucn conIccc, c clcs nao qucrcn quc os
ouiros fiqucn salcndo; surincn alguns noncs
ara disfarar a Iisioria quc conian, c cviiar as
aluscs. roguc, suliquc, inuiilncnic; Ia coisas
quc clcs nao dirao; Ia noncs quc clcs nao
odcrian dar. cncnIaran a alavra; c o naior
dos scgrcdos, c un nisicrio; alcn do nais vocc
lIcs cdc o inossvcl. orquc, solrc o quc vocc
qucr salcr, clcs ignoran o faio c as crsonagcns.
110
Arrias lcu iudo, viu iudo; qucr convcnccr-nos
disso. c un Ioncn univcrsal, c cono ial sc
arcscnia; gosia nais dc ncniir do quc dc ficar
calado ou arcccr ignorar alguna coisa. Fala-sc
na ncsa dc un nolrc solrc una coric do Noric.
oricnia-sc ncssa rcgiao longnqua cono sc fossc
originario dc la; discorrc solrc os cosiuncs dcssa
coric, as nulIcrcs do as, as lcis c usos; conia
cqucnas Iisiorias quc aconicccran or la; acIa-
as cngraadas, c c o rinciro a rir aic csiourar.
Algucn ousa coniradizc-lo, c rova clarancnic
quc clc dissc coisas quc nao sao vcrdadciras;
Arrias nao sc criurla, ao conirarios cnfurccc-sc
conira qucn o inicrroncu. Nao invcnio nada,
diz, nao conio nada quc nao conIca no origina1;
soulc or Scion, cnlaiador da Frana ncssa
coric quc voliou a Paris Ia oucos dias, ncu
niino, a qucn fiz nuiias crgunias c clc nao nc
cscondcu ncnIuna circunsiancia. Fciona o fio
da narraao con nais confiana do quc ao
conca-la, quando un dos convivas lIc diz.
con Scion cn cssoa quc o sr. csia falando; clc
acalou dc cIcgar da cnlaiada.
Ha un ariido a ionar nas convcrsas, cnirc
una ccria rcguia quc sc icn dc falar ou, s
vczcs, un csriio alsiraio, quc, nos lcvando
ara longc do assunio da alcsira, nos faz
fornular crgunias inrorias ou dar rcsosias
csiuidas; c una aicnao inoriuna quc sc
rcsia ncnor alavra quc sc diz disirado ara
111
rciorna-la, concnia-la, acIar ncla un nisicrio
quc, os ouiros nao acIan, rocurar nisso finura
c suiilcza, so ara icr ocasiao dc dcnonsirar a,
sua.
Scr cnfaiuado, c foricncnic convcncido dc
quc sc icn nuiia inicligcncia, c un acidcnic quc
so aconiccc a qucn nao icn, ou icn ouca, c
cniao, ai dc qucn csia cosio a convcrsar con
ial crsonagcn! Quanias frascs loniias icra dc
suoriar! Quanias dcssas alavras avcniurciras
quc aarcccn suliiancnic, duran algun icno,
c logo nao sc ouvcn nais! Sc conia un faio, c
ncnos ara conia-lo a qucn o ouvc quc ara icr
o ncriio dc dizc-lo, c dizc-lo lcn; iorna-sc un
ronancc nas suas naos; faz as cssoas,
cnsarcn sua noda, c-lIcs na loca scu jciio
dc falar, c scnrc as faz falar nuiio; cai dcois
cn arcnicsis quc odcn assar or cisodios
nas fazcn csqucccr o rincial da Iisioria, a clc
quc fala, c a vocc quc o suoria. quc scria dc vocc
c dclc sc nao vicssc fclizncnic algucn ara
dcsnancIar a roda c fazcr csqucccr a narraao?
Ouo Tcodccio da sala dc cscra; auncnia a
voz ncdida quc sc aroina; ci-lo; ri, griia,
clodc; iaanos os ouvidos; c un irovao. nao c
ncnos icnvcl clas coisas quc diz quc clo ion
con quc as diz; so sc acalna c dininui cssc
csirciio ara lalluciar fuiilidadcs c ioliccs; icn
iao ouca considcraao clo icno, as cssoas,
112
as convcnicncias, quc cada un rccclc sua aric
scn quc clc icnIa inicnao dc lIc dar; nal sc
scniou, ja, scn qucrcr, dcsagradou ioda a
asscnllcia. Scrviu-sc a rcfciao. scnia-sc
rinciro ncsa, c no lugar rincial; as
nulIcrcs csiao sua dirciia c sua csqucrda. clc
conc, lclc, narra, caoa, inicrronc, iudo ao
ncsno icno; nao disiinguc cssoas, ncn o
dono da casa, ncn os convivas; alusa da louca
dcfcrcncia quc sc icn or clc. Scra clc ou
Euiidcno qucn ofcrccc o lanqucic? CIana a si
ioda a auioridadc da ncsa; c c ncnos
inconvcnicnic dcia-la inicira do quc disuia-la
con clc. o vinIo c as iguarias nao acrcsccnian
nada ao scu caraicr. Sc sc joga, ganIa no jogo;
zonla dc qucn crdc, c o ofcndc. os caoisias
sao a favor dclc; nao Ia faiuidadc. quc nao lIc
crdocn. Afinal ccdo c dcsaarco, incaaz dc
suoriar or nais icno Tcodccio c os quc o
suorian.
Troilo c uiil aos quc icn lcns dcnais. iira-
lIcs a dificuldadc do sucrfluo; oua-lIcs o
iralalIo dc juniar dinIciro, fazcr coniraios,
fccIar un cofrc, irazcr cIavcs consigo, c icncr
un roulo doncsiico; ajuda-os nos scus razcrcs,
c sc iorna cn scguida caaz dc scrvi-los nas suas
aics. logo os rcgula c donina na sua conduia.
o oraculo dc una casa, aquclc dc qucn sc
cscran quc digo? dc qucn sc rcvccn, dc
qucn sc adivinIan as dcciscs diz dcsic cscravo.
113
c rcciso uni-lo, c o cIicoician; c dcsic ouiro. c
rcciso lilcria-lo, c o lilcrian. Vc-sc quc un
arasiia nao c dcscdido. o dono da casa da-sc
or fcliz sc Troilo lIc dcia a nulIcr c os filIos.
Sc Troilo csia na ncsa, c diz quc un raio c
gosioso, o dono da casa c os convivas, quc o
conian scn rcflcao, acIan-no gosioso, c nao sc
farian dc conc-lo; sc ao conirario, clc diz quc
ouiro raio c insido, os quc concavan a
rova-lo, nao ousando cngolir o cdao quc icn
na loca, o jogan no cIao. iodos icn os olIos
nclc, olscrvan sua aiiiudc c fisiononia anics dc
dar oiniao solrc o vinIo ou as iguarias quc
foran scrvidas. Nao o rocurcn nouiro lugar quc
nao scja a casa dcssc ricao quc clc govcrna; ai
clc conc, dornc, faz digcsiao, ralIa con o criado,
rccclc scus ocrarios, dcsacIa os crcdorcs. da
rcgras, donina nuna sala; rccclc a coric c as
Ioncnagcns daquclcs quc, nais finorios quc os
ouiros, so qucrcn cIcgar ao dono da casa airavcs
dc Troilo. Sc cnira algucn quc or infclicidadc
nao icn fisiononia quc lIc agradc, cnruga a
fronic c dcsvia os olIos; sc o alorda, nao sc
lcvania; sc sc scnia crio dclc, afasia-sc; sc lIc
fala, nao rcsondc; sc coniinua a falar, vai ara
ouira sala; sc o scguc, solc a cscada.
airavcssaria iodos os andarcs ou sc lanaria or
una jancla ara nao sc dciar alordar or
algucn cujo rosio ou ion dc voz nao arovc; un
c ouiro sao agradavcis cn Troilo, c clc sc scrvc dc
114
anlos con fclicidadc ara sc insinuar ou
conquisiar. Tudo sc iorna, con o icno, sujciio a
scus cuidados, cono clc csia acina dc qucrcr
susicniar-sc ou coniinuar agradando clo ncnor
dos ialcnios quc concaran a valoriza-lo. Ja c
nuiio quc clc saia s vczcs dc suas ncdiiacs c
dcic o ar iaciiurno ara coniradizcr c quc
ncsno ara criiicar sc dignc, una vcz or dia,
icr csriio; longc dc cscrar dclc quc rcsic
aicnao aos scniincnios alIcios, scja
condcsccndcnic c os louvc, nao sc icn ccricza sc
coniinua arcciando a sua arovaao, ou sc sofrc
con a sua condcsccndcncia.
rcciso dciar falar cssc dcsconIccido quc
o acaso colocou crio dc si nun vcculo ullico,
nuna fcsia ou nun csciaculo; c logo so cusiara,
ara conIccc-lo, ic-lo cscuiado; salcr-sc-a scu
nonc, rcsidcncia, origcn, o csiado dc scus lcns,
ocuaao, arcnicsco, as arnas da sua casa;
conrccndcr-sc-a quc c nolrc, icn un casiclo,
lclos novcis, lacaios, c una carruagcn.
Ha cssoas quc falan un noncnio anics dc
cnsar; Ia ouiras quc rcsian fraca aicnao no
quc dizcn, c con as quais sofrcnos, na
convcrsaao, iodo o iralalIo quc a sua
inicligcncia icn; csiao cono anassados dc frascs
c jciios dc crcssao, conccriados nos gcsios c
cn ioda a sua aiiiudc; sao urisias(26} c nao
ousan a ncnor alavra, ainda quando cla fizcssc
115
o nais lclo cfciio do nundo; nada dc fcliz lIcs
cscaa; nada flui con facilidadc c lilcrdadc.
falan dc nodo corrcio c caccic.
O csriio da convcrsaao consisic nuiio
ncnos cn nosirar nuiio csriio quc cn fazcr os
ouiros o acIarcn. qucn sai dc una alcsira con
vocc conicnic consigo ncsno c con scu csriio,
sai crfciiancnic conicnic con vocc. Os Ioncns
nao gosian dc adnirar; qucrcn agradar.
rocuran ncnos scr insirudos, c ncsno
saiisfciios, quc scrcn arcciados c alaudidos; c
o razcr nais dclicado quc Ia c o dc causar o dos
ouiros.
Nao dcvc Iavcr inaginaao dcnais nas
nossas alcsiras c cscriios; gcralncnic cla so
roduz idcias vas c ucris, quc nao scrvcn ara
acrfcioar o gosio c nos iornar nclIorcs. nossos
cnsancnios dcvcn scr ionados no lon scniido
c razao jusia c dcvcn scr cfciio do nosso
raciocnio.
grandc niscria nao icr lasianic
inicligcncia ara falar lcn, ncn lasianic juzo
ara sc calar. Eis o rincio dc ioda
incriincncia.
Dizcr dc una coisa, nodcsiancnic, quc c loa
ou quc c na, c as razcs or quc assin c, rcqucr
lon scnso c crcssao; c un rollcna. nais
cnodo ronunciar, cn ion dccisivo, quc
116
inoria cn rova do quc sc afirna, quc cla c
cccravcl ou quc c niraculosa.
Nada ncnos dc acordo con Dcus c o nundo
quc concordar con iudo o quc sc diz na
convcrsaao aic nas coisas nais difcrcnics, or
longos c fasiidiosos jurancnios. Un Ioncn dc
lcn quc diz sin c nao, ncrccc scr acrcdiiado.
scu caraicr jura or clc, da crcdiio a suas
alavras c lIc airai ioda confiana.
Aquclc quc diz inccssanicncnic quc c
Ionrado c rolo, quc nao rcjudica ningucn, quc
conscnic quc o nal quc clc faz aos ouiros lIc
aconica, c jura ara sc fazcr acrcdiiado, nao
salc ncn fingir dc Ioncn dc lcn.
Un Ioncn dc lcn nao salcra incdir, con
ioda a sua nodcsiia, quc sc diga dclc o quc un
vilao salc dizcr dc si.
Clcon fala con ouca urlanidadc ou ouca
corrcao; nas acrcsccnia quc c fciio assin c quc
diz o quc cnsa.
Ha falar lcn, falar con facilidadc, falar ccrio,
falar a roosiio. c ccar conira csic uliino
gcncro dcscrcvcr una rcfciao nagnfica quc sc
acala dc fazcr, dianic dc cssoas quc csiao
rcduzidas a ouar o ao; dizcr naravilIas dc
sua saudc dianic dc docnics; discorrcr solrc
suas riquczas, rcndas c alfaias ara un Ioncn
117
quc nao icn rcndas ncn doniclio; nuna
alavra, falar dc sua fclicidadc dianic dos
niscravcis. Essa convcrsaao c foric dcnais ara
clcs; c a conaraao quc fazcn do scu csiado
con o dclcs c odiosa.
Para vocc, diz Euiifron, vocc c rico, ou dcvc
scr. dcz nil lilras dc rcnda, c icrra, c lclo, c una
dclicia, c con ncnos do quc isso ja sc c fcliz,
cnquanio clc, quc fala assin, icn cinqucnia nil
lilras dc rcnda c cnsa icr acnas a nciadc do
quc ncrccc. clc iaa, avalia, fia a vossa dcscsa;
c sc vos julgassc digno dc nclIor foriuna, ncsno
daqucla a quc asira, nao dciaria dc dcscjar-vo-
la. Nao c o unico a fazcr iao nas avaliacs ou
conaracs iao dcsagradavcis; o nundo csia
cIcio dc Euiifrons.
Algucn, scguindo o cosiunc quc nanda
clogiar, c clo Ialiio quc icn dc adular, c
cagcrar, fcliciia Tcodcno or un discurso quc
nao ouviu, c do qual ningucn ainda lIc dcu
conia; nao sc cansa dc falar no gcnio dc Tcodcno
na sua gcsiiculaao, c rincialncnic na sua
ncnoria. a vcrdadc c quc Tcodcno csicvc calado.
Vcn-sc cssoas lruscas, inquicias,
rcsunosas, quc, acsar dc ociosas, c scn
ncnIuna aiividadc quc as rcquisiic cn ouiro
lugar, nos dcsacIan, or assin dizcr, cn
oucas alavras, c so cnsan cn sc livrar dc nos.
118
ainda csianos falando, ja ariiran, c
dcsaarcccran. Esscs nao sao ncnos
incriincnics quc aquclcs quc nos fazcn arar
so ara nos caccicar; sao, ialvcz, ncnos
incnodos.
Falar c ofcndcr, ara ccrias cssoas, c
rccisancnic a ncsna coisa. sao nordazcs c
ascros, scu csiilo c nisiurado con fcl c alsinio;
zonlaria, injuria, insulio, cscorrcn dc scus
lalios cono saliva. Scria uiil ara clas icrcn
nascido nudas ou csiuidas.
O quc icn dc vivacidadc c inicligcncia
rcjudica-as ainda nais do quc, a ouiras, a
iolicc.. Ncn scnrc sc conicnian cn rcsondcr
con azcdunc, frcqucnicncnic aiacan con
insolcncia. dao narradas dc frcnic c dc lado,
cono os carnciros. scra quc sc cdc aos carnciros
ara nao icrcn cIifrcs? Assin ianlcn nao sc
cscra rcfornar con csia iniura naiurczas iao
duras, lravias, indoccis. O quc sc odc fazcr dc
nclIor, assin quc dc longc os vcnos, c fugir con
iodas as foras, c scn olIar ara iras.
Ha cssoas dc ccrio csiofo ou caraicr con as
quais nunca nos dcvcnos ncicr, das quais nao
nos dcvcnos quciar scnao o ncnos quc
udcrnos, conira as quais nao c crniiido icr
razao.
119
Enirc duas cssoas quc iivcran una violcnia
qucrcla, na qual una icn razao c ouira nao, o
quc a naior aric das cssoas quc assisiiran
qucrcla nunca dcian dc fazcr, ara sc discnsar
dc julgar, ou or icncrancnio quc scnrc nc
arcccu dcslocado, c condcnar iodos dois. liao
inorianic, noiivo urgcnic c indiscnsavcl ara
fugir ao oricnic quando o iolo csia no ocidcnic, a
fin dc cviiar dividir con clc o ncsno agravo.
Nao gosio dc un Ioncn quc nao osso
alordar cn rinciro lugar, ncn cunrincniar
anics quc clc nc cunrincnic, scn nc dininuir
a scus olIos, c scn nc iornar cunlicc da loa
oiniao quc icn dc si ncsno. MONTAICNE
diria.(27}
Qucro icr, novincnios livrcs c scr corics c
afavcl ninIa noda, scn rcnorso ncn
conscqucncia. Nao osso luiar conira ninIa
inclinaao, c andar ao conirario do ncu naiural,
quc nc faz aroinar daquclc quc sinio vir ao
ncu cnconiro. Quando c ncu igual, c nao c ncu
ininigo, aniccio sua loa acolIida; crgunio-lIc
cla disosiao c saudc; ofcrco-lIc ncus
scrvios scn discuiir solrc sc c ouco ou nuiio,
ncn ficar, cono dizcn alguns, dc solrcaviso.
Dcsagrada-nc aquclc quc, clo conIccincnio quc
icnIo dc scus cosiuncs c nodos dc agir, iira-nc
cssa lilcrdadc c franqucza. cono nc lcnlrar a
roosiio, logo ao vcr dc longc cssc Ioncn, dc
120
ionar aiiiudc gravc c inorianic, dcnonsirando-
lIc quc julgo valcr ianio quanio clc c nais aic;
clo faio dc, nc lcnlrar das ninIas loas
qualidadc c condics, c das suas nas, osso
fazcr conaraao? iralalIo dcnais ara nin,
c nao sou alsoluiancnic caaz dc iao rija c
suliia aicnao; c ncsno quando cla nc iivcssc
aconiccido alguna vcz, cu nao dciaria dc ccdcr c
nc dcsncniir nuna scgunda icniaiiva. nao osso
nc forar c consirangcr, ara nada, a scr
arroganic.
Con viriudc, caacidadc c loa conduia, sc
odc scr insuoriavcl. As aiiiudcs, quc sc
dcsrczan cono coisas scn inoriancia, sao
nuiias vczcs o quc faz con quc os Ioncns
julgucn dc si lcn ou nal. una ligcira aicnao
cn ic-las doccs c olidas rcvinc naus juzos.
Nao c rcciso quasc nada ara scr julgado
orgulIoso, incivil, insolcnic, dcsagradavcl; c
rcciso ainda ncnos ara scr considcrado o
conirario.
A olidcz ncn scnrc insira londadc,
cquidadc, condcsccndcncia, graiidao; da, clo
ncnos, a aarcncia disso, c faz o Ioncn arcccr
or fora o quc dcvia scr inicriorncnic.
Podc-sc dcfinir o csriio dc olidcz. nao sc
odc fiar a raiica. clc scguc o uso c os
cosiuncs rccclidos, csia rcso ao icno, lugarcs,
121
cssoas, c nao c o ncsno nos dois scos, ncn
cn difcrcnics condics. a inicligcncia sozinIa
nao o faz adivinIar; faz con quc o sigan or
iniiaao, c quc sc acrfcioc nisso. Ha
icncrancnios quc so sao susccivcis dc olidcz,
Ia ouiros quc so scrvcn aos grandcs ialcnio ou a
una viriudc, solida. vcrdadc quc nanciras
olidas dao curso ao ncriio, c o iornan
agradavcl; c quc c rcciso icr qualidadcs lcn
cnincnics ara sc susicniar scn a olidcz.
Parccc-nc quc o csriio dc olidcz c una
ccria aicnao cn fazcr con quc, or nossas
alavras c nanciras, os ouiros fiqucn conicnics
conosco c consigo ncsnos.
una ofcnsa conira a olidcz louvar
inodcradancnic na rcscna daquclc a qucn sc
cdc ara caniar ou iocar un insiruncnio,
alguna ouira cssoa quc icn csscs ncsnos
ialcnios; cono dianic daquclcs quc lccn scus
vcrsos, un ouiro ocia.
Nos lanqucics ou fcsias quc sc dao, nos
rcscnics quc sc fazcn, c cn iodos os razcrcs
quc roorcionan aos ouiros, Ia fazcr lcn c
fazcr scgundo o gosio dclcs. o scgundo c
rcfcrvcl.
Scria una csccic dc fcrocidadc dcsrczar
indifcrcnicncnic ioda soric dc louvorcs. dcvc-sc
scr scnsvcl aos quc nos vcn cono cssoas dc
122
lcn, quc louvan cn nos, sinccrancnic, coisas
louvavcis.
Un Ioncn inicligcnic, quc nasccu aliivo,
nao crdc nada da sua aliivcz c ausicridadc or
csiar olrc. sc alguna coisa, ao conirario, dcvc
anolccc-lo, iorna-lo nais anavcl c nais sociavcl,
c un ouco dc roscridadc.
Nao odcr suoriar os naus caracicrcs dc
quc o nundo csia cIcio, nao c sinal dc nuiio
lon caraicr. c rcciso, no concrcio, Iavcr
nocdas dc ouro c nqucis.
Vivcr con cssoas quc csiao lrigadas, icndo-
sc dc ouvir, dc anlas as arics qucias
rccrocas, c, or assin dizcr, nao sair da
audicncia c ouvir, da nanIa a noiic, dcfcndcr c
iraiar dc roccssos.
Salc-sc dc cssoas quc iinIan assado scus
dias nuna csirciia uniao. scus lcns cran
conuns; iinIan a ncsna rcsidcncia; nao sc
crdian dc visia. Pcrcclcran, con nais dc
novcnia anos, quc so iinIan nais un dia ara
vivcr, c nao ousaran icniar assa-lo junios;
iraiaran dc roncr anics dc norrcr; so iinIan
rcscrvas dc conlaccncia aic cssc noncnio.
Vivcran dcnais ara lon ccnlo; un noncnio
nais ccdo, norrcrian sociavcis, c dciarian
dcois dc si un raro nodclo dc crscvcrana na
anizadc.
123
O niino das fanlias c frcqucnicncnic
criurlado clas dcsconfianas, ciuncs c
aniiaiias, cnquanio un cicrior conicnic, calno
c risonIo nos cngana c nos faz suor una az
incisicnic. oucas cisicn quc ganIan cn scr
caninadas dc crio. Essa visiia quc vocc faz
acala dc suscndcr una qucrcla doncsiica quc
so cscra a sua rciirada ara rcconcar.
Na socicdadc c a razao a rincira vcncida. Os
nais ajuizados sao frcqucnicncnic dirigidos clo
nais louco c ciravaganic. csiuda-sc scu fraco,
scu Iunor, scus caricIos; aconoda-sc a clc;
cviia-sc fcri-lo; iodo nundo ccdc a clc. a ncnor
scrcnidadc quc aarccc na sua fisiononia lasia
ara lIc airair clogios; acIan-no oiino or nao
scr scnrc insuoriavcl. icnido, considcrado,
olcdccido, c s vczcs anado.
So aquclcs quc iivcran vclIos arcnics
colaicrais, ou quc os icn ainda, dos quais sc
cscra Icrdar, odcn dizcr o quc isso cusia.
Clcanic c un Ioncn nuiio corrcio; cscolIcu
una nulIcr quc c a cssoa nclIor do nundo, c
a nais razoavcl. cada un or scu lado faz iodo o
razcr c agrado das rcunics a quc conarcccn;
nao sc odc vcr cn ouiro lugar nais rolidadc,
nais olidcz; sc scaran, c a aia dc scaraao c
fciia no ialcliao. Eisicn, scn duvida, ccrios
124
ncriios quc nao sao fciios ara csiar junios,
ccrias viriudcs inconaivcis.
Podc-sc coniar scgurancnic con o doic, a
cnsao c convcncs nas fracancnic con as
douras; clas dccndcn dc una uniao fragil da
sogra c da nora quc frcqucnicncnic crccc no
ano do casancnio.
Un sogro nao gosia do gcnro, gosia da nora;
una sogra gosia do gcnro, nao gosia da nora.
iudo c rccroco.
O dc quc una nadrasia ncnos gosia no
nundo sao os filIos do narido. quanio nais ana
o narido, nais nadrasia c.
As nadrasias iornan dcscrias cidadcs c
aldcias c nao ovoan ncnos a icrra dc ncndigos,
vagalundos, criados c cscravos, quc a olrcza.
C c H sao vizinIos dc cano, c suas icrras
sao coniguas; Ialiian una rcgiao dcscria c
soliiaria; afasiados das cidadcs c dc iodo
convvio, arcccria quc a fuga dc una conlcia
solidao ou o anor da convivcncia dcvcssc uni-los
or rccroca afciao; no cnianio c difcil crinir
a lagaicla quc os fcz roncr, c os iorna
inlacavcis un ara o ouiro, c crciuara scus
odios nos scus dcsccndcnics. Nunca ais, c
ncsno irnaos, disuiaran or coisa ncnor.
125
Suondo quc so cisian Iojc dois Ioncns na
icrra quc a ossuan sozinIos, c a dividan cnirc
si, csiou convcncido dc quc nasccra logo cnirc
clcs algun noiivo dc ronincnio, quando nao
fossc clos liniics.
s vczcs c nais sinlcs c nais uiil sc
cnquadrar aos ouiros do quc fazcr os ouiros sc
ajusiarcn a nos.
Aroino-nc dc una cidadczinIa; ja cIcguci
nuna clcvaao dc ondc a vcjo. Esia siiuada a
ncia cncosia; un rio lanIa scus nuros c corrc
dcois nuna lcla canina. icn una florcsia
cscssa quc a colrc dc vcnios frios c lrisas
frcscas. Vcjo-a nuna luz iao favoravcl quc conio
suas iorrcs c cananarios; cla nc arccc iniada
na cncosia da colina. Eclano saiisfciio. quc
razcr vivcr sol un ccu iao lindo, cn iao
dclicioso lugar! Dcso ara a cidadc, ondc nal nc
dciici duas noiics c ja arco con aquclcs quc ali
Ialiian. qucro sair dc la.
Ha una coisa quc nunca sc viu sol o ccus c
scgundo iodas as aarcncias, nunca sc vcra. c
una cidadc cqucna quc nao csicja dividida cn
ariidos; ondc as fanlias scjan unidas c os
rinos sc vcjan con confiana; ondc un
casancnio nao gcrc gucrra civil; ondc a qucrcla
dos ariidos nao dcscric a iodo noncnio, or
fraudc, inccnso c ao lcnio, rocisscs c
126
cnicrros; dc ondc sc laniran os linguarudos, a
ncniira c a nalcdiccncia. ondc sc vcjan falar
junios o juiz c o rcfciio, os clciiorcs c os
asscssorcs; ondc o dcao viva lcn con o cncgo,
ondc os cncgos nao dcsdcnIcn os caclacs c
csics suoricn os adrcs-ncsircs.
Os rovincianos c os iolos csiao scnrc
ronios a sc zangarcn c cnsarcn, quc sc csia
zonlando dclcs, ou os dcsrczando; nunca sc
dcvc arriscar una lrincadcira, ncsno a nais
lcvc c nais crnissvcl, sc nao con cssoas
olidas ou inicligcnics.
Nao sc vcnccn os nolrcs. clcs sc dcfcndcn
con scu odcr; ncn os lclcus. clcs nos rcclcn
clo qucn vcn la?
Tudo o quc c ncriio sc scnic, sc disccrnc, sc
adivinIa rccirocancnic. qucn quiscr scr
arcciado dcvc vivcr con cssoas arcciavcis.
Aquclc quc csia nuna cnincncia acina dos
ouiros quc o c a colcrio dc rcsosia nunca
dcvc fazcr una caoada fcrina.
Ha cqucnos dcfciios quc dc loa voniadc sc
alandonan ccnsura c dos quais nao odianos
scr criiicados; dcfciios assin c quc dcvcnos
cscolIcr ara criiicar nos ouiros.
127
Fir das cssoas inicligcnics c rivilcgio dos
iolos. clcs sao, no nundo, o quc os lolos sao na
coric, qucro dizcr, inconscqucnics.
A zonlaria c, nuiias vczcs, indigcncia dc
csiriio.
Vocc cnsa quc o cngana; sc clc fingc
cnganado, qucn sc cngana nais, clc ou vocc?
Sc vocc olscrvar con cuidado qucn sao as
cssoas quc nao odcn louvar, rcrovan scnrc,
nao csiao conicnics con ningucn, rcconIcccra
quc sao as ncsnas con qucn ningucn csia
conicnic.
O dcsdcn c a rcsunao na socicdadc airacn
rccisancnic o conirario do quc sc rocura, sc o
quc sc qucr c scr arcciado.
O razcr da socicdadc cnirc anigos sc culiiva
con una scnclIana dc gosios no quc conccrnc
aos cosiuncs, c or alguna difcrcna dc oinics
solrc as cicncias; assin, ou sc solidariza con
scus scniincnios, ou sc ccrciia c sc insirui cla
disuia.
Nao sc odc ir longc na anizadc, sc nao sc
csia disosio a crdoar, uns aos ouiros, os
cqucnos dcfciios.
Quanias lclas c inuicis razcs a nosirar
quclc quc csia nuna grandc advcrsidadc, ara
128
icniar iranquiliza-lo! As coisas cicrnas a quc sc
da o nonc dc aconiccincnios sao s vczcs nais
forics quc a razao c a naiurcza. Cona, durna,
nao sc dcic norrcr dc csar, cnsc cn vivcr.
arcngas frias, c quc, rcicndcn o inossvcl.
Dizcr. scra razoavcl inquiciar-sc ianio? nao scra
dizcr. csia louco cn scr infcliz?
O consclIo, iao ncccssario ara os ncgocios,
c, s vczcs, na socicdadc, rcjudicial a qucn o da
c inuiil a qucn o rccclc. solrc os cosiuncs, faz
olscrvar dcfciios quc nao sc confcssan, ou quc
sc julga scrcn viriudcs; solrc as olras, riscan
irccIos quc arcccn ao auior adniravcis, ondc
clc cnsa icr solrcujado a si ncsno. Vocc crdc
assin a confiana dos anigos, scn ic-los iornado
nclIorcs ncn nais caazcs.
Viu-sc, nao Ia nuiio icno, un gruo dc
cssoas(28} dos dois scos, ligadas cn conjunio
cla convcrsaao, c or un concrcio dc csriio.
dciavan ao vulgo a aric dc falar dc nancira
inicligvcl; una coisa diia cnirc clcs con ouca
clarcza uava ouira ainda nais olscura, solrc a
qual sc cccdian cn vcrdadciros cnignas,
scnrc scguidos dc grandcs alausos, or iudo o
quc clcs cIanavan dclicadcza, scniincnios,
forna c finura dc crcssao; cIcgaran,
finalncnic, a nao scr nais cnicndidos, c a nao sc
cnicndcrcn. Nao cra rcciso, ara dar assunio a
cssas convcrsas, ncn lon scnso, ncn raciocnio,
129
ncn ncnoria, ncn a ncnor caacidadc; cra
rcciso inicligcncia, nao da nclIor, nas da quc c
falsa, c ondc a inaginaao icn nuiia aric.
Eu sci, Tcolaldo, vocc cnvclIcccu, nas
qucrcria quc cu acrcdiiassc quc vocc dccaiu, quc
nao c nais ocia ncn lclo csriio, quc c
rcscnicncnic iao nau juiz dc iodo gcncro dc
olra quanio ncdocrc auior, quc nao icn nais
nada dc naiural c dclicado na convcrsaao? Scu
ar livrc c rcsunoso nc iranquiliza c nc
convcncc do conirario. Vocc c, orianio, Iojc,
iudo o quc scnrc foi, c ialvcz nclIor; orquc, sc
na sua idadc vocc csia iao vivo c inciuoso, quc
nonc, Tcolaldo, sc dcvia lIc dar na sua
juvcniudc, quando vocc cra a coquclucIc ou a
rcocuaao dc ccrias nulIcrcs quc so juravan
or vocc c sua alavra, quc dizian. Isso c
dclicioso, quc foi quc clc dissc?
Fala-sc inciuosancnic nas convcrsas,
nuiias vczcs or vaidadc ou or disosiao,
rarancnic con aicnao lasianic. rcocuado
con o dcscjo dc rcsondcr ao quc nao sc ouvc,
scgucn-sc suas idcias, quc sc clican scn a
ncnor considcraao clos arguncnios dos
ouiros; csia-sc lcn longc dc acIar a vcrdadc,
ainda nao sc cnirou cn acordo solrc aquilo quc
sc rocura. Qucn udcssc ouvir cssas csccics
dc convcrsacs c cscrcvc-las, faria vcr s vczcs
loas coisas quc nao icn ncnIuna concao.
130
Fcinou duranic algun icno una csccic dc
convcrsaao insida c ucril quc vcrsava ioda
solrc qucsics frvolas quc iinIan rclaao con o
coraao c con aquilo a quc sc da o nonc dc
coraao, c quc sc cIana aiao ou icrnura. A
lciiura dc alguns ronanccs iinIa-a iniroduzido
cnirc as nclIorcs cssoas da cidadc c da coric.
dcsfizcran-sc dcla c a lurgucsia a rccclcu con
iadas c diios cquvocos.
Algunas nulIcrcs da cidadc icn a
dclicadcza dc nao salcr ou nao ousar dizcr o
nonc dc ruas, raas c alguns lugarcs ullicos
quc clas nao julgan.. lasianic nolrcs ara scr
conIccidos. Elas dizcn. O Louvrc, A Praa Fcal.
nas rcfcrcn usar circunloquios c frascs a
ronunciarcn ccrios noncs; c sc lIcs cscaan, c
clo ncnos con alguna alicraao da alavra c
dcois dc alguns ircjciios quc as aninan. sao
nisso, ncnos naiurais quc as, nulIcrcs da coric,
quc, rccisando no discurso, do Mcrcado, da
Cadcia, ou coisas scnclIanics, dizcn. O
Mcrcado, A Cadcia.
Sc sc fingc s vczcs nao lcnlrar ccrios
noncs quc sc cnsa scrcn olscuros, c sc, afcia
corronc-los ao ronuncia-los, c cla loa oiniao
quc sc icn do scu(29}.
Dizcn-sc or lon Iunor c na lilcrdadc da
convcrsaao, cssas coisas frvolas quc na vcrdadc
131
sc dao cono iais, c so sc acIan loas orquc nao
sao circnancnic nas. Essa nancira laia dc
caoar assou do ovo, ao qual cricncc, ara
una grandc aric da juvcniudc da coric, quc csia
infcciada. vcrdadc quc cnira nisso nuiia iolicc
c grosscria ara quc sc dcva icncr quc cla sc
csicnda nais longc, c faa naiorcs rogrcssos
nun as quc c o ccniro do lon gosio c da
olidcz; dcvc-sc, cnircianio, fazcr aquclcs quc o
raiican alorrcccrcn,. isso. orquc sc lcn quc
nunca scja scriancnic, clc nao dcia dc ocuar
lugar no scu csriio c no convvio dc alguna
coisa nclIor.
Enirc dizcr coisas nas ou dizcr loas coisas
quc iodo nundo salc, dando-as cono novas, nao
icnIo o quc cscolIcr.
Luciano dissc una lcla frasc; conicn una
crcssao fcliz dc Claudicn; c iranscrcvc un
irccIo dc Scncca". c a una grandc scqucncia dc
laiin quc sc ciia frcqucnicncnic dianic dc
cssoas quc nao cnicndcn c fingcn cnicndcr. O
scgrcdo scria icr un grandc scnso c lasianic
inicligcncia; orquc ou sc discnsarian os
aniigos, ou, dcois dc ic-los lido con cuidado,
salcr-sc-ian cscolIcr os nclIorcs, c ciia-los a
roosiio.
Hcrnagoras nao salc qucn c o rci da
Hungria; csania-sc dc nao ouvir fazcr ncnIuna
132
rcfcrcncia ao rci da Docnia. nao lIc falc das
gucrras dc Flandrcs c da Holanda, discnsc-o,
clo ncnos, dc rcsondcr. clc confundc as
cocas, ignora quando clas concaran, quando
acalaran. conlaics, siios, iudo c novo ara clc.
Mas csia insirudo solrc a gucrra dos giganics,
conia o dcscnvolvincnio dcla c os ncnorcs
dcialIcs; nada lIc cscaou. clica da ncsna
forna o Iorrvcl caos dos dois incrios, o
lalilnio c o assrio; conIccc a fundo os cgcios
c suas dinasiias. Nunca viu VcrsalIcs, ncn vcra;
quasc viu a iorrc dc Dalcl; conia os scus
andarcs; salc quanios arquiicios dirigiran cssa
olra; salc o nonc dos arquiicios. Dir-sc-ia quc
cnsa quc Hcnriquc IV(30} c filIo dc Hcnriquc III?
Dcsrcza conIcccr algo solrc as casas da Frana,
usiria, Davicra. quc ninucias! diz clc, cnquanio
rcciia dc ncnoria ioda una lisia dc rcis dos
ncdas ou dc Dalilnia, c os noncs dc Aronal,
Hcrigclal, NocsncnordacI, Mardolcnad lIc sao
iao faniliarcs quanio ara nos os dc VALOIS c
DOUFDON. Pcrgunia sc o Incrador sc casou
alguna vcz; nas nao rccisa quc ningucn lIc
cnsinc sc Ninus icvc duas nulIcrcs. Dizcn-lIc
quc o rci goza crfciia saudc; c clc sc rccorda quc
Tcinosis, un rci do Egiio, cra valciudinario c
iirava cssa conlciao do scu anicassado
Alifaruniosis. Quc c quc clc nao salc? Quc lIc
scra cscondido dcssa vcncravcl aniiguidadc? Elc
dira quc Scniranis ou scgundo alguns,
133
Scrinaris, falava cono scu filIo Ninias; quc nao
sc disiinguia cnirc os dois ao falarcn. sc cra
orquc a nac iinIa voz nascula cono o filIo, ou
o filIo una voz afcninada cono a nac, isso clc
nao ousa dccidir. Fcvclar-nos-a quc Ncnlroi cra
canIoio, c Scsosiris anlidcsiro; quc c un crro
inaginar quc un Ariacrcs fossc cIanado Mao
conrida clo faio dc scus lraos dcsccrcn aic
os joclIos c nao orquc iivcssc una das naos
nais conrida quc a ouira; c acrcsccnia quc Ia
auiorcs gravcs quc afirnan quc cra a dirciia; quc
no cnianio clc sc julga fundancniado cn
susicniar quc cra a csqucrda.
Ascanio c csiaiuario, Hcgion fundidor,
Esquincs noi grcda c Cidias c raaz inicligcnic. c
sua rofissao. Tcn lcirciro, csiudio, olras dc
cnconcnda c conanIciros a qucn nao odcria
cnircgar cn nais dc un ncs as csiancias quc
roncicu, sc nao faliassc con a alavra a
Dosiicu, quc lIc cnconcndou una clcgia; un
idlio csia cn andancnio. c. ara Cranior, quc o
arcssa c lIc dcia cscrar rico salario. Prosa,
vcrso, quc dcscja? Elc acciia lcn una c ouiro.
Pca-lIc carias dc consolaao ou solrc auscncia,
clc as fara; sc quiscr ja fciias, cnirc na loja dclc,
ondc Ia ara cscolIcr. Tcn un anigo quc nao
icn ouira funao na icrra alcn dc roncic-lo
nuiio icno a ccrias cssoas c arcscnia-lo
afinal, nos salcs, cono Ioncn invulgar c dc
convcrsa agradavcl; c a, assin quc o nusico
134
cania c o iocador dc alaudc ioca scu alaudc
dianic das cssoas a qucn clc foi ronciido,
Cidias, dcois dc icr iossido, ajciiado os unIos,
csicndido as naos c alcrio os dcdos, divulga
gravcncnic scus cnsancnios quinicsscnciados
c raciocnios sofisiicados. Difcrcnic daquclcs quc,
dc acordo con os rincios, c conIcccndo quc a
razao ou a vcrdadc c una so, arrancan a alavra
uns aos ouiros ara cIcgar a acordo solrc scus
scniincnios, clc so alrc a loca ara coniradizcr.
Parccc-nc, diz graciosancnic, quc c caiancnic
o conirario do quc o scnIor acala dc dizcr"; ou.
nao osso conariir da sua oiniao"; ou cniao.
isso aniigancnic foi una olscssao ninIa, cono
agora c sua; nas... Ia ircs coisas, acrcsccnia clc,
a considcrar"... E acrcsccnia una quaria. falador
caccic quc nal s o c nun salao ja rocura
algunas nulIcrcs junio s quais ossa sc
insinuar, cnfciiar-sc dc inicligcncia ciniilanic c dc
filosofia c r cn aao suas concccs
singularcs. orquc, falando ou cscrcvcndo, clc
nao dcvc scr susciiado dc icr cn visia o
vcrdadciro ou o falso, o razoavcl ou o ridculo; clc
cviia unicancnic csiar dc acordo con os ouiros,
c icr a ncsna oiniao dc algucn. ianlcn
cscra, nun gruo, quc cada un icnIa sc
clicado solrc o assunio quc sc ofcrccc, ou quc
s vczcs clc ncsno rovocou, ara. dizcr
dognaiicancnic coisas conlciancnic novas,
nas, na sua oiniao, dccisivas c irrclicavcis.
135
Cidias sc iguala a Luciano c Scncca(31}, c-sc
acina dc Plaiao, Virglio c Tcoocriio; c scu
adulador icn o cuidado dc confirna-lo ioda
nanIa ncssa oiniao. Unido, or gosio c
inicrcssc aos quc dcsrczan Honcro, cscra
calnancnic quc os Ioncns dcsalusados
rcfiran os ocias nodcrnos; c-sc ncssc caso
frcnic dcsics uliinos, c salc a qucn conccdc o
scgundo lugar. , nuna alavra, un conosio dc
cdanic c rccioso, fciio ara scr adnirado cla
lurgucsia c cla rovncia, no qual, cnircianio,
nao sc vc nada dc grandc alcn da oiniao quc clc
icn dc si ncsno.
a ignorancia rofunda quc insira o ion
dognaiico. Aquclc quc nada salc cnsa cnsinar
aos ouiros o quc acala dc arcndcr; aquclc quc
salc nuiio nal cIcga a cnsar quc o quc diz
ossa scr ignorado, c fala con nais indifcrcna.
As naiorcs coisas so rccisan scr diias
sinlcsncnic; clas sc csiragan con a cnfasc. c
rcciso dizcr nolrcncnic as cqucnas; clas so sc
susicnian cla crcssao, o ion c a nancira.
Parccc-nc quc sc dizcn as coisas con nais
finura do quc sc odc icr ao cscrcvc-las.
So un lon nascincnio ou una loa
cducaao iorna os Ioncns caazcs dc guardar
un scgrcdo.
136
Toda confiana c crigosa, sc nao c ioial. Ia
oucas conjuniuras cn quc nao sc arrisquc dizcr
iudo ou iudo cscondcr. Ja sc dissc dcnais solrc
scu scgrcdo quclc a qucn sc julga dcvcr oculiar
una circunsiancia.
Ha cssoas quc roncicn scgrcdo c clas
ncsnas o rcvclan, scn qucrcr; nao nccn con
os lalios c nos as ouvinos. lc-sc cn scu rosio c
nos olIos, vc-sc airavcs dc scu ciio; sao
iransarcnics. ouiras nao dizcn rccisancnic
una coisa quc lIcs foi confiada; nas falan c
agcn dc nancira quc a gcnic a dcsculra or si;
finalncnic, alguns dcsrczan o scu scgrcdo,
qualqucr quc scja a conscqucncia quc ossa icr;
un nisicrio, fulano nc conunicou, c nc
roiliu dizc-lo", c o dizcn.
Toda rcvclaao dc un scgrcdo c cula
daquclc quc o confiou.
Nicandro convcrsa con Elisa solrc a nancira
agradavcl c docc con quc vivcu con sua nulIcr,
dcsdc o dia cn quc o cscolIcu aic noric dcla.
ja dissc quc lancnia quc cla nao lIc icnIa
dciado filIos, c rccic; fala das casas quc icn na
cidadc, c logo dc unas icrras quc icn no cano;
calcula a rcnda quc cssas icrras lIc dao; dcscrcvc
a lania dos rcdios, dcscrcvc a siiuaao, cagcra
a conodidadc dos aariancnios, assin cono a
riqucza c clcgancia dos novcis. Caranic quc,
137
gosia da loa vida c do lon assadio; qucia-sc
dc quc a nulIcr nao gosiava lasianic do jogo c
da socicdadc. Vocc c iao rico, dizia-lIc un dos
anigos, or quc nao conra cssc cargo? Por quc
nao fazcr cssa aquisiao, quc auncniaria sua
roricdadc? Pcnsan, acrcsccnia clc, quc cu
icnIo nais do quc rcalncnic ossuo. Nao
csquccc sua linIagcn c arcnicscos. O sr.
sucrinicndcnic, quc c ncu rino; a csosa do
cIancclcr, quc c ninIa arcnia. cis scu csiilo.
Conia un faio quc rova o dcsconicniancnio quc
dcvc icr dos scus nais roinos, c jusiancnic
daquclcs quc sao scus Icrdciros. Esiou crrado?
diz clc a Elisa; icnIo noiivo ara qucrcr-lIcs
lcn? E clc rorio faz dc juiz. Insinua dcois quc
icn una saudc fraca c consunida; c fala da
sculiura cn quc dcvc scr cnicrrado. Insinuanic,
lisongciro, oficioso, cn rclaao a iodas as cssoas
quc cnconira crio da cssoa a qucn asira. Mas
Elisa nao icn coragcn dc scr rica casando-sc
con clc. Anuncian, no noncnio cn quc clc csia,
falando, un cavalIciro, quc so con sua rcscna
dcsnonia a laicria do Ioncn da cidadc. clc sc
lcvania dcsconccriado c afliio c vai dizcr nouiro
lugar quc dcscja casar dc novo.
O Ioncn dc juzo s vczcs cviia o nundo,
or ncdo dc scr inoriunado.
138

DOS BENS DE FORTUNA

Un Ioncn rico odc concr cnircncis, fazcr
iniar scus lanlrcquins c suas alcovas, gozar un
alacio no cano c ouiro na cidadc, icr grandc
cquiagcn, r un duquc na fanlia c fazcr dc
scu filIo grandc scnIor. isso c jusio c da sua
alada. Mas ialvcz cricna a ouiros o vivcr
conicnics.
Un grandc nascincnio nolrc ou grandc
foriuna anuncia o ncriio c o faz noiar nais ccdo.
O quc jusiifica o iolo anlicioso da sua
anliao c o cuidado quc sc iona, sc clc faz
grandc foriuna, dc acIar nclc un ncriio quc
nunca icvc, c iao grandc quanio clc cnsa icr.
ncdida quc o favor c grandcs lcns sc
rciiran dc un Ioncn, dcian vcr o ridculo quc
colrian c quc csiava ali scn quc ningucn
crcclcssc.
Sc nao sc vissc con os rorios olIos, odcr-
sc-ia janais inaginar a csiranIa dcsroorao
quc o nais ou o ncnos nocdas faz cnirc os
Ioncns?
139
Essc nais ou cssc ncnos dcicrnina
csada, ioga, ou Igrcja. quasc nao cisic
ouira vocaao.
Dois ncgocianics quc cran vizinIos, c fazian
o ncsno ncgocio, iivcran nuiio divcrsa foriuna.
TinIan, cada un, una filIa unica;
anancniadas junias vivcran ncssa faniliaridadc
quc dao a ncsna idadc c ncsna condiao. una
das duas, ara sair da circna niscria, rocura
sc cnrcgar; cnira a scrvio dc una dana dc alia
nolrcza, una das rinciras da coric. sua
conanIcira.
Sc o financisia crra o golc, os coricsaos
dizcn dclc. c un lurgucs, un iio insignificanic,
un dcsasirado; sc. icn succsso, cdcn-lIc a
filIa.
Alguns arcndcran, na juvcniudc, un ccrio
ofcio, ara ccrccr ouiro nuiio difcrcnic o rcsio
da vida.
Un Ioncn c fcio, laiinIo, ouco
inicligcnic. Dizcn-nc cn scgrcdo. icn cinqucnia
nil lilras dc rcnda; isso c con clc; clc nao nc
fara ncn ior ncn nclIor sc cu concar a olIa-
lo con ouiros olIos; c sc cu nao udcr dciar dc
fazcr dc ouira forna, quc iolicc!
140
Projcio lcn vao c o dc qucrcr lcvar ara o
ridculo un Ioncn nuiio csiuido c nuiio rico.
os gozadorcs fican do lado dclc.
N., con un oriciro lrusco, grossciro, iiranic
a suo, con un vcsilulo c aniccanara, or
ouco quc a faa nofar algucn c crdcr icno, c
aarca cnfin con rosio gravc c andar ncdido,
oua un ouco c nao conduza aic oria, or
sulalicrno quc scja nouiro lugar, fara scniir dc si
alguna coisa quc sc aroina da considcraao.
Vou, Cliiifon, sua oria; a ncccssidadc quc
icnIo dc falar con vocc nc c ara fora da
cana c do ncu quario; raza aos ccus quc cu
nao fossc scu clicnic ncn incriincnic! Scus
cscravos nc dizcn quc vocc c invisvcl c quc so
odc nc aicndcr daqui a una Iora. volio anics
do icno quc nc narcaran, c clcs nc dizcn quc
vocc saiu.
Quc c quc vocc csia fazcndo, Cliiifon, ncssc
canio cscondido dc scu aariancnio, iao
iralalIoso quc o incdc dc nc ouvir? Esia
alinIavando ncnorias, coligindo un rcgisiro,
sulscrcvcndo, alrindo aragrafos? Eu so iinIa
una coisa quc lIc cdir, c vocc una alavra a nc
rcsondcr, sin ou nao. Qucr scr original? Prcsic
scrvio aos quc dccndcn dc vocc. scra ainda
nais con cssa conduia do quc nao sc dciando
vcr. O Ioncn inorianic c ocuadssino, quc
141
or sua vcz rccisa dc ncus ofcios, vcnIa
solidao dc ncu galincic! O filosofo c accssvcl;
nao nandarci voliar nouiro dia. Vocc nc
cnconirara solrc os livros dc Plaiao quc iraian
da csiriiualidadc da alna c da disiinao cnirc
cla c o coro, ou, cna na nao, calculando as
disiancias dc Saiurno c dc Juiicr. adniro Dcus
cn suas olras, c rocuro, clo conIccincnio da
vcrdadc, rcgular ncu csriio c nc iornar nclIor.
Enirc, iodas as orias csiao alcrias ara vocc.
ninIa aniccanara nao c fciia ara ai sc
caccicarcn cscrando or nin; vcnIa aic ondc
csiou scn sc fazcr anunciar. vocc nc iraz algo
nais rccioso quc a raia c o ouro, sc c una
ocasiao dc lIc rcsiar scrvio. falc, quc c quc
vocc qucr quc cu lIc faa? Dcvo largar ncus
livros, ncus csiudos, ninIa olra, csia linIa quc
csia concada? Quc inicrruao fcliz ara nin,
aqucla quc c uiil a vocc! O Ioncn quc nancja
con dinIciro, o Ioncn dc ncgocios, c un urso
quc nao sc odcria doncsiicar. dificilncnic
odcnos vc-lo na sua jaula un noncnio c logo,
dcois nao sc vc nais. O Ioncn dc lciras, ao
conirario, c irivial cono un osic na csquina das
raas, iodos o vcn, a ioda Iora, cn iodos os
csiados, na ncsa, na cana, nu, vcsiido, sao ou
cnfcrno; clc nao odc scr inorianic, ncn qucr
sc-lo.
Nao invcjcnos a ccria csccic dc gcnic suas
grandcs riquczas. clcs as icn cusia dc nus
142
quc nao nos, daria lon cnodo. Esiragaran scu
rcouso, sua saudc, sua fclicidadc c sua
conscicncia, ara conscgui-las. isso c caro
dcnais, c nao Ia nada a ganIar or cssc rco.
Os P. T. S. nos fazcn scniir iodas as aics,
una aos ouira. Conca-sc clo dcsrczo, or
causa da sua olscuridadc. En scguida os
invcjanos, odianos, icncnos, arccianos s
vczcs, c os rcsciianos. Vivc-sc lasianic ara
acalar, cn rclaao a clcs, cla conaiao.
Sosio assou, da lilrc, or una cqucna
colrana, a una granja; c clas concusscs,
violcncias, aluso quc fcz dc scus odcrcs, clcvou-
sc afinal a alguna osiao, solrc a runa dc
divcrsas fanlias. iornou-sc nolrc or ordcnaao,
c so lIc faliava scr Ioncn dc lcn; un lugar dc
nordono fcz cssc rodgio.
Arfura ia sozinIa a c a caninIo do grandc
oriico dc Sanio, ouvia dc longc o scrnao dc un
carncliia ou dc un douior quc cla so via
olliquancnic, c do qual crdia nuiias alavras.
Sua viriudc cra olscura c sua dcvoao
conIccida cono sua cssoa. O narido cnirou na
oiiava coniriluiao. quc foriuna nonsiruosa cn
ncnos dc scis anos! Ela so cIcga igrcja dc
carro; lcvan-lIc cnornc cauda; o orador sc
inicrronc cnquanio cla cscolIc lugar; cla o vc
dc frcnic c nao crdc ncn una alavra. Ia lriga
143
cnirc os adrcs ara confcssa-la; iodos qucrcn
alsolvc-la. o vigario a conquisia.
Lcvan Crcso ao ccniicrio. dc iodas as suas
incnsas riquczas, quc o roulo c a concussao lIc
iinIan dado, c quc clc csgoiou con luo c vida
larga, nao lIc solrou o ncccssario ara sc fazcr
cnicrrar; norrcu insolvavcl, scn lcns, c assin
rivado dc iodos os socorros. nao sc viu cn sua
casa ncn julco, ncn cordiais, ncn ncdicos,
ncn o ncnor douior(32} quc lIc iivcssc
asscgurado a salvaao.
CIanagnc, saindo dun grandc janiar quc
lIc dilaiou o csinago, c nos doccs vaorcs dc
un vinIo dc Avcnay ou dc Sillcry, assina una
ordcn quc lIc arcscnian, quc riva dc ao ioda
una rovncia c nao lIc dcrcn rcncdio. c
dcsculavcl. cono c quc sc odc conrccndcr, na
rincira Iora da digcsiao, quc sc ossa cn
algun lugar norrcr dc fonc?
Silvino, con scus dzinos, adquiriu
nascincnio nolrc c ouiro nonc. scnIor da
aroquia cn quc scus avos agavan iriluio.
Aniigancnic nao icria odido scr agcn dc
Clcolulo. c scu gcnro.
Doro assa dc liicira na via Aia, rcccdido
or scus lilcrios c cscravos, quc afasian o ovo
ara lIc dar assagcn. so lIc falian liiorcs.
144
Enira cn Fona con cssc coricjo, cn quc arccc
iriunfar da Iunildadc c olrcza dc scu ai
Sanga.
Nao sc odc uiilizar a foriuna nclIor do quc
faz Pcriandro cla lIc da osiao, crcdiio,
auioridadc; ja nao lIc cdcn nais quc conccda
sua anizadc. inlora-sc sua roicao. Concou
or dizcr dc si ncsno, un Ioncn da ninIa
csccic; assou a dizcr. un Ioncn da ninIa
qualidadc; clc sc arcscnia cono ial; c nao Ia
ningucn, cnirc aquclcs a qucn cnrcsia
dinIciro ou rccclc ncsa, quc,. scndo dclicado,
quc ira coniradizc-lo. Sua casa c solcrla, o csiilo
dorico rcina cn iodo o cicrior; nao c una oria,
un oriico. scra una casa ariicular? Un
icnlo? O ovo cIcga a sc cnganar. Doro c o
scnIor quc donina iodo o quaricirao; c dclc quc
sc icn invcja c sc qucria vcr a qucda; c clc cuja
nulIcr, clo scu colar dc crolas, ganIou
ininigas cn iodas as scnIoras da vizinIana.
Tudo sc susicnia ncssc Ioncn; ainda nada sc
dcsncnic dcssa grandcza quc clc adquiriu, da
qual nada dcvc, orquc ja agou. Por quc scu ai,
iao vclIo c iao caduco, nao norrcu vinic anos
nais ccdo, anics quc sc fizcssc na socicdadc
ncnao dc Pcriandro! Cono odcra clc suoriar
csscs odiosos cdiiais(33} quc rcvclan as condics
c frcqucnicncnic fazcn vcrgonIa viuva c aos
Icrdciros? Conscguira surini-los aos olIos dc
ioda una cidadc invcjosa, naligna, clarividcnic, c
145
s cscondidas dc nil cssoas quc dcscjan
alsoluiancnic ionar aric nas ccquias? Cono
sc odc qucrcr quc faa dc scu ai un Ioncn
nolrc c ialvcz un Ioncn Ionoravcl, clc quc c
ncssirc?
Quanios Ioncns arcccn con cssas arvorcs
ja forics c idosas quc sc iranslanian nos
jardins, ondc surrccndcn os olIos dc qucn as
vc osias cn siios loniios nos quais nao as
viran crcsccr, nao conIcccn ncn o scu conco
ncn os. scus rogrcssos!
Sc ccrios norios voliasscn ao nundo c
visscn scus grandcs noncs c as nais iiiuladas
dc suas icrras, con scus casiclos c casas aniigas,
ossudos or cssoas cujos ais foran ialvcz
scus ncciros, quc oiniao odcrian icr do nosso
scculo?
Nada faz nclIor conrccndcr o ouco quc
Dcus cnsa dar ao Ioncn, alandonando-lIc as
riquczas, o dinIciro, os grandcs csialclccincnios
c os ouiros lcns, do quc a disiriluiao quc faz c o
gcncro dc Ioncns quc sao os nais rovidos
dcssas coisas.
Sc vocc cnirar nas cozinIas, ondc sc vc
rcduzido cn aric c nciodo o scgrcdo dc agradar
scu aladar, c fazcr con quc vocc cona alcn do
ncccssario; sc vocc caninar dcialIadancnic
iodo o rcaro das iguarias quc dcvcn conor o
146
fcsiin quc lIc rcaran; sc olIar or quc naos
assan, c iodas as difcrcnics fornas quc ionan
anics dc sc iornar una iguaria dcliciosa, c cIcgar
a cssc asscio c clcgancia quc cncanian scus
olIos, c fazcn-no Icsiiar na cscolIa c rcsolvcr
rovar dc iudo; sc vocc vissc a rcfciao cn ouiro
lugar quc nao una ncsa lcn scrvida, quc
orcaria! Quc nojo! Sc vocc for nos fundos dc un
icairo, c olIar os csos, rodas, cordancs quc
fazcn os vos c iruqucs; sc inaginar quanias
cssoas cniran na cccuao dcsscs novincnios,
quc fora dc lraos, quc cicnsao dc ncrvos clcs
cnrcgan a, dira. Sao csscs os rincios c
clcncnios dcssc csciaculo iao loniio, iao
naiural, quc arccc aninado c agindo sozinIo?
Eclanara. Quanio csforo! Quania violcncia! Da
ncsna forna nao rocurc arofundar nuiio
solrc a foriuna dos arrccadadorcs dc inosios.
Essc raaz iao rolusio, iao florido, dc iao loa
saudc, c scnIor dc una aladia c dc ouiros
lcncfcios. iodos junios lIc dao vinic nil lilras dc
rcnda, quc lIc c aga so cn nocdas dc ouro. Ha
or a ccnio c vinic fanlias indigcnics quc nao sc
csqucnian duranic o invcrno, quc nao icn
rouas ara sc colrir, c nuiias vczcs nao icn
ao; sua olrcza c circna c vcrgonIosa. quc
divisao! E isso nao rova clarancnic un fuiuro?
Crisio, Ioncn jovcn, c o rinciro nolrc dc
sua raa, asirava, Ia irinia anos, vcr-sc un dia
147
con duas nil lilras dc rcnda or ioda foriuna.
isso cra o cunulo dc scus dcscjos c sua alia
anliao; assin dissc clc, c iodos sc lcnlran
disso. CIcga, nao sci or quc caninIos, aic dar
dc rcnda a una dc suas filIas, ara doic, o quc
dcscjava icr cono ioda foriuna duranic a vida.
una sona igual csia coniada nos scus cofrcs
ara cada un dos filIos quc icn dc rovcr; c icn
una orao dc filIos. c isso acnas cono
adianiancnio dc Icrana; Ia ouiros lcns a
rccclcr dcois dc sua noric. clc ainda vivc, sc
lcn quc ja nuiio vclIo, c assa o rcsio dc scus
dias iralalIando ara cnriqucccr.
Dcic Ergasio agir, c clc cigira un iriluio dc
iodos os quc lclcn agua no rio, ou andan na
icrra firnc. Salc convcricr cn ouro aic os
canios, os juncos c as uriigas; ouvc iodas as
roosias c roc iudo o quc ouviu. O quc o
rncic da aos ouiros; c cusia dc Ergasio, c so
lIcs conccdc as graas quc cran dcvidas a clc. c
una fonc insaciavcl dc icr c dc ossuir; iraficaria
con as arics c as cicncias c ncicria nisso aic a
Iarnonia. Scria ncccssario, sc lIc dcsscn
ouvidos, quc o ovo, ara icr o razcr dc vc-lo
rico, con naiilIa c cavalaria, crdcssc a
lcnlrana da nusica dc Orfcu c sc conicniassc
con a sua.
Nao discuia con Criion, clc so sc convcncc
dos rorios arguncnios.
148
A arnadilIa csia fciia ara aquclcs a qucn
scu cargo c sua icrra, ou o quc ossui, fizcr
invcja. clc inora condics ciravaganics. Nao
Ia ncnIuna considcraao c ncnIuna
conosiura a cscrar dc un Ioncn iao cIcio dc
scus inicrcsscs c iao ininigo dos inicrcsscs dos
ouiros. clc rccisa dc una viiina.
Doniino, diz o ovo, faz rciiros c sc fccIa
duranic oiio dias con scus sanios., clcs icn suas
ncdiiacs c clc icn as dclc.
Muiias vczcs o ovo icn razcr con a
iragcdia; vc norrcrcn no icairo do nundo as
crsonagcns nais odiosas, quc nais fizcran nal,
cn divcrsas ccnas, c quc clc nais odiou.
Sc sc rcariir a vida dos P. T. S.
(arrccadadorcs dc inosios} cn duas orcs
iguais, a rincira, viva c aiiva, csia ioda ocuada
cn afligir o ovo; a scgunda, vizinIa da noric,
cn sc dcnunciarcn c arruinarcn uns aos ouiros.
Essc Ioncn quc fcz a foriuna dc divcrsos,
quc fcz a sua, nao odc susicniar a dclc, ncn
garaniir, anics da noric, a nulIcr c os filIos;
vivcn cscondidos c infclizcs. ainda quc vocc
csicja a ar da niscria cn quc sc acIan, nao
odcra cnsar cn alranda-la; na vcrdadc vocc
nao odc, orquc susicnia ncsa, c consiroi; nas
conscrva, or graiidao, un rciraio do scu
lcnfciior, quc assou, diga-sc dc assagcn ,
149
do galincic ara a aniccanara. quanios
cuidados! Elc lcn odia ir arar no guarda-
novcis.
Ha una durcza naiural; Ia ouira dc
condiao, dc csiado. Tira-sc dcsia, cono da
rincira, .o lasianic ara nao sc conovcr con a
niscria dos ouiros, diria ncsno, o lasianic ara
nao lancniar as dcsgraas da sua fanlia! Un.
lon financisia nao cIora os anigos, ncn a
nulIcr ncn os filIos.
Fuja, rciirc-sc; vocc nao csia lasianic longc.
Esiou, diz vocc, no, ouiro iroico. Passc ara o
olo, c no ouiro Icnisfcrio; sula s csirclas, sc
udcr. Eis-nc. Muiio lcn. agora csia cn
scgurana. Dcsculro na icrra un Ioncn avido;
insaciavcl, quc qucr, cusia dc iudo o quc
cnconirar no scu caninIo c ao scu alcancc, c or
nais quc isso ossa cusiar aos ouiros, rovcr
acnas a si, auncniar sua foriuna, c sc alarroiar
dc lcns.
Fazcr foriuna c una frasc iao lcla, c quc diz
iao loa coisa, quc c dc uso univcrsal.
FcconIcccno-la cn iodas as lnguas; cla agrada
aos csirangciros c aos larlaros, rcina na coric c
na cidadc; furou os clausiros c ulou o nuro das
aladias dc un c dc ouiro sco. nao Ia lugarcs
sagrados cn quc nao icnIa cncirado, dcscrio ou
solidao cn quc scja dcsconIccida.
150
fora dc fazcr novos coniraios, ou scniir o
dinIciro auncniando nos cofrcs, acala-sc or sc
cnsar icr calca, c quasc a sc julgar caaz dc
govcrnar.
rcciso una csccic dc inicligcncia, ncn a
grandc, ncn a sullinc, ncn a foric, ncn a
dclicada; cu nao sci rccisancnic qual c, c cscro
quc algucn qucira nc indicar qual scja.
rcciso ncnos inicligcncia quc Ialiio ou
ccricncia ara fazcr foriuna. so sc cnsa nisso
iardc dcnais; c quando afinal sc crcclc,
conca-sc or crros quc ncn scnrc sc icn
icno dc rcarar. da vcn, ialvcz, o faio das
foriunas scrcn iao raras.
Un Ioncn dc ouco gcnio odc qucrcr
solrcssair. dcscuida iudo; so cnsa, da nanIa
noiic nuna coisa. solrcssair. Concou ccdo, c
dcsdc sua adolcsccncia, a sc ncicr nos lons
caninIos da foriuna. sc cnconira una larrcira
quc lIc fccIa a assagcn, dcsvia-sc
naiuralncnic, c vai dirciia ou csqucrda,
scgundo vc nun ou nouiro lugar una aarcncia;
c sc novos olsiaculos o iraalIan, volia ao
aialIo quc dciara. govcrnado cla naiurcza
das dificuldadcs, s vczcs a vcncc-las, s vczcs a
cviia-las ou a ionar ouiras ncdidas, scus
inicrcsscs, usos, conjuniuras, dirigcn-no. Scra
rcciso iao grandcs ialcnios c iao loa calca a
151
un viajanic ara scguir rinciro a caninIo
largo, c sc o caninIo csia cIcio c acidcniado,
ionar a icrra, c ir airavcs dos canos, dcois
voliar rincira csirada, coniinuar ncla, cIcgar
ao icrno? Scra rcciso iania inicligcncia ara ir
aos scus fins? Scra cniao un rodgio vcr un iolo
rico c concciiuado?
Ha aic csiuidos, c ouso dizcr. inlccis, quc
sc colocan cn lclos lugarcs c salcn norrcr na
oulcncia scn quc sc dcva susciiar dc icrcn
coniriludo, dc ncnIuna forna, con scu
iralalIo ou con o ncnor csforo, ara isso;
algucn os conduziu s nasccnics dc un rio, ou
ialvcz so o acaso os fcz cnconira-las; disscran-
lIc. Qucr agua? aanIc. E clc aanIou a agua.
Quando sc c noo, nuiias vczcs sc c olrc.
ou ainda nao sc fcz aquisics, ou as Icranas
ainda nao vicran. A gcnic sc iorna rico c vclIo ao
ncsno icno; iao raro c odcrcn os Ioncns
rcunir iodas as vaniagcns! E sc isso aconiccc a
alguns, nao Ia dc quc invcja-los. clcs icn a
crdcr con a noric o lasianic ara scrcn
lancniados.
rcciso irinia anos ara cnsar na foriuna;
aos cinqucnia csia fciia; consiroi-sc na vclIicc c
sc norrc quando ainda sc csia s volias con
iniorcs c vidracciros.
152
Qual o fruio dc una grandc foriuna, sc nao
gozar a vaidadc, indusiria, iralalIo c csforo dos
quc vicran anics dc nos, c iralalIar nos
ncsnos, laniando, consiruindo, adquirindo,
ara a osicridadc?
Alrcn-sc as orias c sc osicnia iodas, as
nanIas ara cnganar o nundo. fccIan-sc,
noiic, dcois dc icr cnganado o dia iniciro.
O ncgocianic faz rclogios ara dar dc sua
ncrcadoria o quc Ia dc ior clc icn o lusiro c as
luzcs indircias ara cscondcr os scus dcfciios, c
fazcr con quc arca loa; icn a alia dos rcos
ara vcndc-la nais caro do quc cla valc; as
narcas falsas c nisicriosas ara quc sc cnsc
dar o jusio valor; un nau ncdidor ara dar o
ncnos ossvcl; una lalana viciada a fin dc quc
aquclc quc conrou aguc o scu cso cn ouro.
En iodas as condics, o olrc csia lcn
roino do Ioncn dc lcn, c o oulcnio nao csia
longc da ladrocira. A caacidadc c a Ialilidadc
nao lcvan a grandcs riquczas.
Podc-sc cnriqucccr cn qualqucr aric ou
concrcio cla osicniaao dc una ccria rolidadc.
Dc iodos os ncios. dc rccclcr lcncfcios, o
nais curio c nclIor c fazcr as cssoas vcrcn
clarancnic o inicrcssc quc icn cn fazcr lcn a
vocc.
153
Os Ioncns olrigados clas ncccssidadcs da
vida, c s vczcs clo dcscjo dc lucro, ou dc gloria,
culiivan ialcnios rofanos, ou sc dcdican a
rofisscs cquvocas, das quais cscondcn a si
ncsnos, or nuiio icno, o crigo c as
conscqucncias. Dcian-nas dcois or una
dcvoao discrcia quc nunca lIcs vcn scnao
dcois quc fizcran sua colIciia, c ja gozan
foriuna lcn csialclccida.
Ha niscrias solrc a icrra quc corian o
coraao. falia a nuiios aic o alincnio; icncn o
invcrno; icn ncdo dc vivcr. En ouiros lugarcs
concn-sc fruios rccoccs, foran-sc a icrra c as
csiacs ara saiisfazcr a gula; sinlcs
lurgucscs, so orquc cran ricos, iivcran a
audacia dc cngolir nun so locado a conida dc
ccn fanlias. Agucnic-sc qucn udcr conira iao
grandcs cccssos; cu nao qucro scr, sc udcr,
ncn infcliz ncn fcliz. nc alandono c nc rcfugio
na ncdiocridadc.
Salc-sc quc os olrcs sofrcn con iudo o quc
lIcs falia, c quc ningucn os alivia; nas sc c
vcrdadc quc os ricos sc iornan colcricos, c cla
ncnor coisa quc lIcs ossa faliar, ou quando
algucn qucr rcsisiir-lIcs.
rico aquclc quc rccclc nais do quc
consonc; c olrc aquclc cuja dcscsa cccdc a
rccciia.
154
Fulano, con dois nilIcs dc rcnda, odc icr
un dcficii, no fin dc cada ano, dc quinIcnias nil
lilras.
Nao Ia nada quc susicnic nais icno do quc
una foriuna ncdocrc. nao Ia nada, cujo fin sc
vcja nclIor do quc una grandc foriuna.
A ocasiao roina da olrcza c a das
grandcs riquczas.
Sc c vcrdadc quc sc scja rico dc iudo aquilo
dc quc nao sc rccisa, un Ioncn nuiio rico c
un Ioncn nuiio aiilado.
Sc c vcrdadc quc sc scja olrc dc iodas as
coisas quc sc dcscjan, o anlicioso c o avaro
vcgcian cn circna olrcza.
As aics iiranizan o Ioncn; c a anliao
suscndc nclc as ouiras aics c lIc da or
algun icno as aarcncias dc iodas as viriudcs.
Essc Trifao quc icn iodos os vcios, cnsci fossc
solrio, casio lilcral, Iunildc c aic dcvoio. c
ainda o cnsaria, sc nao iivcssc, afinal, fciio
foriuna.
Ningucn dcsisic do dcscjo dc ossuir c sc
cngrandcccr. a lilis avana c a noric sc
aroina; con o rosio nurcIo c as crnas ja
fracas, ainda sc diz. MinIa foriuna, ncu
csialclccincnio.
155
So Ia no nundo duas nanciras dc sc clcvar.
or scu rorio csforo ou cla inlccilidadc dos
ouiros.
Os iraos dcscolrcn a conlciao c os
cosiuncs; nas a fisiononia dcsigna os lcns dc
foriuna. o nais ou o ncnos dc nil lilras dc rcnda
sc acIa cscriio no rosio.
Crisanio, Ioncn oulcnio c incriincnic,
nao qucr scr visio con Eugcnio, quc c Ioncn dc
ncriio, nas olrc. cnsa clc quc ficaria
dcsonrado. Eugcnio icn ara con Crisanio as
ncsnas disosics. nao corrcn risco dc sc
alalroarcn.
Quando vcjo ccrias cssoas quc nc
agradavan aniigancnic cla sua civilidadc,
cscrar, agora, quc cu as saudc, c csiar dc c
airas conigo digo dc nin ara nin. Muiio lcn,
cncaniado; nclIor. ara clcs. vocc vcra quc cssc
Ioncn csia nclIor insialado, nclIor noliliado c
nclIor alincniado quc dc cosiunc; cnirou Ia
ncscs cn algun ncgocio no qual ja icvc lucro
razoavcl.
Dcus qucira quc nao cIcguc, cn ouco
icno, a nc dcsrczar!
Sc os cnsancnios, os livros c os auiorcs
dccndcsscn dos ricos c daquclcs quc fizcran
grandc foriuna, quc roscriao! Nao Iavcria nais
156
aclaao. quc ion, quc asccndcnic ionarian
solrc os salios! Quc najcsiadc nao olscrvan
clcs cn rclaao a csscs Ioncns dcsrczvcis cujo
ncriio nao os colocou ncn cnriqucccu, c quc
ainda csiao cnsando cn cscrcvcr
judiciosancnic!
rcciso confcssar, o rcscnic c dos ricos, c
o fuiuro c dos viriuosos c dos caazcs. HOMEFO
ainda vivc, c vivcra scnrc; os rccclcdorcs dc
dirciios, os ullicanos, nao cisicn nais.
cisiiran algun dia? Sua airia, scus noncs sao
conIccidos?. Houvc arrccadadorcs dc inosios
na Crccia? Quc fin lcvaran cssas crsonagcns
quc dcsrczavan Honcro, quc so cnsavan, na
rua, cn cviia-lo, nao corrcsondian sua
saudaao, ou o saudavan clo nonc, nao
dcsdcnIavan associa-lo sua ncsa, olIavan-no
cono un Ioncn quc nao cra rico c fazia un
livro?
Quc fin icrao os Fauconncis?(34}. Irao iao
longc na osicridadc quanio DESCAFTES, quc
nasccu na Frana c norrcu na Succia?(35}.
O ncsno orgulIo quc faz clcvar-sc
aliivancnic acina dos scus infcriorcs, faz rasicjar
vilncnic dianic dos quc csiao acina dc si.
rorio dcssc vcio, quc nao sc funda solrc o
ncriio cssoal ncn solrc a viriudc, c sin solrc
as riquczas, cargos, crcdiio, c solrc cicncias vas,
157
lcvar-nos igualncnic a dcsrczar os quc icn
ncnos cssa csccic dc lcns do quc nos c a
arcciar dcnais aquclcs quc icn una ncdida
quc cccdc nossa.
Ha alnas sujas, anassadas con lana c
sujcira, ionadas clo dcscjo dc ganIo c inicrcssc,
cono as lclas alnas o sao clo da gloria c da
viriudc. caazcs dc una unica voluia, quc c a dc
adquirir ou dc nao crdcr; ansiosas c avidas cla
dccina rcsiaao, a laia dos rcos, a qucda do
curso das nocdas, ncrgulIadas c cono quc
sulncrsas nos coniraios, iiulos, crganinIos.
Ccnic dcssa narca nao c arcnic, ncn anigo,
ncn concidadao, ncn crisiao, ncn odc scr
Ioncn. c fciia dc dinIciro.
Concccnos or ccciuar cssas alnas nolrcs
c corajosas, sc ainda as cisicn solrc a icrra,
caridosas, csncradas cn fazcr o lcn, quc
ncnIuna ncccssidadc, ncnIuna dcsroorao,
ncnIun ariifcio odc scarar daquclcs quc una
vcz cscolIcran ara anigos; c dcois dcssa
rccauao, diganos audaciosancnic una coisa
irisic c dolorosa dc sc inaginar. nao Ia ningucn
no nundo lasianic ligado a nos or convcnicncia
c lcncvolcncia, quc nos anc, nos arccic, nos
faa nil ofcrias dc scrvio, c s vczcs nos rcsic
favorcs, quc nao icnIa cn si, or acgo ao scu
inicrcssc, disosics nuiio roinas a roncr
conosco c sc iornar nosso ininigo.
158
Enquanio Oronic avana cn anos, foriuna c
rcnda, una ncnina nascc nuna fanlia
qualqucr, sc cduca, crcscc, iorna-sc lcla, cnira
no dccino scio ano; aos cinqucnia anos clc sc
arcscnia ara casar-sc con cla, jovcn, lcla
inicligcnic. cssc Ioncn, scn nascincnio, scn
inicligcncia c scn o ncnor ncriio, c rcfcrido a
iodos os rivais.
O casancnio, quc dcvcria scr, ara un
Ioncn, fonic dc iodos os lcns, c ara clc,
nuiias vczcs, cla disosiao dc foriuna, un
fardo csado sol o qual sucunlc. c a quc una
nulIcr c filIos sao a violcnia icniaao fraudc,
ncniira, c aos ganIos ilciios. Elc sc acIa cnirc o
roulo c a indigcncia. csiranIa siiuaao!
Casar con una viuva, cn lon franccs,
significa fazcr foriuna. nas ncn scnrc faz
aquilo quc significa.
Aquclc quc da divisao cnirc irnaos ficou con
o lasianic ara vivcr folgadancnic cono lon
raiico, qucr scr oficial; o sinlcs oficial sc faz
nagisirado c o nagisirado qucr rcsidir; c assin
aconiccc cn iodas as condics cn quc os
Ioncns vcgcian, acriados c indigcnics, dcois
dc icr icniado acina dc sua foriuna c, or assin
dizcr, forado scu dcsiino, ao ncsno icno
incaazcs dc nao qucrcr scr ricos c dc
cnriqucccrcn.
159
Janic lcn, Clcarco, ccic, onIa lcnIa no
fogo, conrc un caoic, nandc forrar o quario
dc iacics. vocc nao gosia do scu Icrdciro, nao o
conIccc, nao o icn.
Jovcn, a gcnic sc conscrva ara a vclIicc.
vclIo, a gcnic sc oua ara a noric; o Icrdciro
rodigo aga funcrais solcrlos c dcvora o rcsio.
O avaro dcscndc nais, norio, nun so dia,
do quc fazia, vivo, cn dcz anos; c scu Icrdciro
nais cn dcz ncscs do quc soulc fazcr clc rorio
cn ioda a vida.
O quc sc rodigaliza, iira-sc do Icrdciro. o
quc sc oua sordidancnic, iira-sc dc si ncsno.
O ncio icrno c jusiia ara si c ara os ouiros.
Trisic condiao do Ioncn, c quc faz
alorrcccr a vida! rcciso suar, vclar, curvar-sc,
dccndcr, ara icr alguna foriuna, ou dcvc-la
agonia dc nosso roino. aquclc quc sc incdc
dc dcscjar quc scu ai sc va dcrcssa, c un
Ioncn dc lcn.
O caraicr dc qucn Icrda dc algucn incidc
con o do adulador. nos nao sonos nais
adulados, nclIor olcdccidos, nais scguidos,
nais ccrcados, nais culiivados, nais acariciados
or ningucn cn nossa vida do quc or aquclc
quc cnsa ganIar con nossa noric c dcscja quc
cla cIcguc.
160
Todos os Ioncns, clos cargos difcrcnics,
clos iiulos c Icranas sc considcran Icrdciros
uns dos ouiros, c culiivan, or cssc inicrcssc,
duranic iodo o curso da vida, un dcscjo sccrcio c
disfarado da noric dc ouircn. o nais fcliz, cn
cada condiao, c aquclc quc nais fara crdcr
con, sua noric, c dciara o quc crdc ao scu
succssor.
Diz-sc do jogo quc clc iguala as condics;
nas s vczcs clas sc acIan iao csiranIancnic
dcsroorcionadas c Ia cnirc ial c ial condiao
un alisno. dc crncio, iao incnso c rofundo,
quc os olIos sofrcn dc vcr iais circnidadcs sc
aroinarcn. c cono una nusica quc dcsafina,
corcs quc nao conlinan, alavrcs quc ofcndcn
o ouvido, cono csscs rudos ou sons quc fazcn
frcnir; c, nuna alavra, una iransnuiaao dc
iodas as convcnicncias. Sc nc afirnan quc isso c
uso cn iodo o Ocidcnic, rcsondo quc ialvcz scja
cssa una das coisas quc nos iornan larlaros
dianic da ouira aric do nundo, c quc os
oricniais quc vcn aic nos rcgisiran nos scus
cadcrnos dc viagcn. nao duvido aic quc cssc
cccsso dc faniliaridadc lIcs dcsagradc nais do
quc a nos suas zunlaias(36} c ouiras
rosicrnacs.
Una asscnllcia dc csiados, ou as canaras
rcunidas ara un assunio dc suna inoriancia,
nao ofcrccc aos olIos nada dc iao gravc c scrio
161
cono una ncsa dc cssoas quc jogan jogo foric.
irisic scvcridadc rcina no scu rosio; inlacavcis
uns ara con os ouiros, c irrcconciliavcis
ininigos cnquanio dura a scssao, nao
rcconIcccn nais ligacs, ncn arcnicsco, ncn
nascincnio, ncn disiincs. So a soric, ccga c
fcroz divindadc, rcsidc o crculo c a dccidc
solcranancnic. Ionran-na iodos or un silcncio
rofundo, c or una aicnao da qual cn
qualqucr ouiro lugar sao incaazcs; iodas as
aics, cono quc suscnsas, ccdcn a una so. o
coricsao cniao nao c anavcl ncn lisonjciro, ncn
condcsccndcnic, ncn ncsno dcvoio.
Nao sc rcconIccc nais, naquclcs quc o jogo c
o lucro iornaran ilusircs, o ncnor vcsigio dc sua
rincira condiao. Pcrdcn dc visia scus
scnclIanics, alcanan os nais ilusircs scnIorcs!
vcrdadc quc a soric dos dados ou do
lansqucncic os dcvolvc nuiias vczcs ao lugar cn
quc foi lusca-los.
Nao nc adniro quc Iaja casas dc jogo
ullicas cono ouiras ianias arnadilIas
avarcza dos Ioncns, cono alisnos cn quc o
dinIciro dos ariicularcs vcn sc dcscdaar c sc
crdcr; quc arian dcsscs lugarcs cnissarios
ara salcr, Iora narcada, qucn dcsccu a icrra
con dinIciro frcsco dc nova cnissao, qucn
ganIou un roccsso quc lIc rcndcu grandc
sona, qucn rccclcu un rcscnic, qucn ganIou
162
condcravclncnic no jogo, quc filIo-fanlias acala
dc rccclcr Icrana rica, ou quc caiciro
inrudcnic qucr arriscar nuna cariada os
dcosiios dc sua caia.
nisicr sujo c indigno, c vcrdadc, o dc
cnganar; nas aniigo, conIccido, raiicado cn
iodos os icnos or cssc gcncro dc Ioncns quc
cu cIano jogadorcs rofissionais. A ialulcia csia
na oria; quasc sc lc ali. Aqui sc cngana dc loa
fc; or quc qucrcrian clcs dar-sc or
irrcrocIavcis? Qucn nao salc quc cnirar c
crdcr ncssas casas c a ncsna coisa? Quc
cnconircn, no cnianio, as viinas ncccssarias
sua sulsisicncia, cis o quc nc surrccndc.
Mil cssoas sc arruinan no jogo, c dizcn
friancnic quc nao odcrian assar scn jogar.
quc dcscula! Havcra aiao, or nais violcnia
ou vcrgonIosa quc scja, quc nao ossa usar cssa
ncsna linguagcn? Scria adniravcl quc sc
disscssc nao scr ossvcl assar scn roular,
assassinar, suicidar-sc? Un jogo avoroso,
coniinuado, scn ncdida, scn liniics, no qual so
sc icn cn visia a runa ioial do advcrsario, no
qual sc c iransoriado clo dcscjo do ganIo,
dcscscrado quando sc crdc, consunido cla
avarcza, no qual sc cc solrc una caria, ou na
soric do dado, a sua roria foriuna, a dc sua
nulIcr c dc scus filIos, scra coisa crniiida, ou
iolcravcl? Nao scra rcciso, s vczcs, fazcr a si
163
ncsno una violcncia naior, quando, lcvado clo
jogo aic a runa ioial, scra rcciso aic quc sc
assc scn rouas c alincniaao c scn odcr
fornccc-las fanlia?
Nao crniio a ningucn scr vclIaco; nas
crniio a un vclIaco jogar no jogo foric. rolo
isso a un Ioncn Ioncsio. una ucrilidadc
grandc dcnais cor-sc a iao grandc crda.
So Ia una afliao duravcl. c a quc vcn da
crda dc, lcns; o icno, quc adoa iodos as
ouiras, azcda csia. Scniinos a iodo noncnio, no
curso da nossa vida, quanio o quc crdcnos nos
faz falia.
agradavcl convivcr con aquclc quc nao sc
scrvc dc scus lcns ara casar as filIas, agar as
dvidas ou fazcr coniraios, conianio quc nao sc
scja scu filIo, ncn sua nulIcr.
Ncn as criurlacs, Zcnolia, quc agiian
scu incrio, ncn a gucrra quc vocc susicnia
virilncnic conira una naao odcrosa dcsdc a
noric do rci scu csoso, nada dininucn da sua
nagnificcncia. vocc icria rcfcrido, a qualqucr
ouiro lugar, as nargcns do Eufraics ara a
lcvaniar un solcrlo cdifcio; o clina ali c sao c
icncrado, a naiurcza c risonIa; un losquc
sagrado sonlrcia do lado do ocnic; os dcuscs da
Sria, quc s vczcs Ialiian na icrra, nao
odcrian cscolIcr norada nais linda do quc ali;
164
o cano cn iorno c colcrio dc Ioncns quc
ialIan c corian, vao c vcn, rodan ou carrcian a
nadcira do Llano, o lronzc, o orfiro; as olcs c
as naquinas gcncn no ar c fazcn cscrar,
quclcs quc viajan ara a Aralia, rcvcr, ao voliar
ara scus larcs, cssc alacio icrninado, ncssc
cslcndor dc quc vocc qucr doia-lo anics dc o
Ialiiar, vocc c os rncics scus filIos. Nao
ouc nada, grandc rainIa; cnrcguc o ouro c
ioda a aric dos nclIorcs ocrarios; quc os Fidias
c os Tcuis do scu scculo dcscnvolvan ioda a
cicncia dclcs nos icios c rcialulos; iracc vasios c
dcliciosos jardins, cujo cncanio scja ial quc nao
arcan fciios cla nao dos Ioncns; csgoic scus
icsouros c sua indusiria ncssa olra
inconaravcl; c dcois quc vocc iivcr dado,
Zcnolia, a uliina dcnao, algun dcsscs asiorcs
quc Ialiian as arcias vizinIas dc Palnira,
iornado rico clas cagcns dc scus rios,
conrara un dia, cn dinIciro dc coniado, cssa
casa rcal, ara cnlclcza-la c iorna-la nais digna
dclc c dc sua foriuna.
Essc alacio, csscs novcis, csscs jardins,
cssas lclas aguas, o cncanian c fazcn vocc
cclanar rincira visia dianic dc casa iao
dcliciosa, solrc a circna fclicidadc do scnIor
quc a ossui. Elc nao cisic nais. nao gozou dcla
iao agradavclncnic ncn iao iranquilancnic
quanio vocc; nunca icvc un dia scrcno, ncn una
noiic iranquila; afogou-sc cn dvidas ara dar-lIc
165
cssa ciraordinaria lclcza quc agora naravilIa
vocc. os crcdorcs o culsaran dali; clc voliou a
calca, olIou-a una uliina vcz; c norrcu dc
scniincnio.
Nao sc odcria dciar dc vcr cn ccrias
fanlias o quc sc cIanan caricIo do acaso ou
os golcs da soric. Ia ccn anos airas nao sc
falava dcssas fanlias. clas nao cisiian. O ccu,
dc rccnic, alriu-sc cn favorcs ara clas. lcns,
Ionras, dignidadcs, cIovcran solrc clas cn
divcrsas rcsiacs; nadan na roscridadc.
Eunolic, un dcsscs Ioncns quc nao icn avos,
icvc ao ncnos un ai quc sc clcvara iao alio, quc
iudo o quc o filIo odc dcscjar dc nclIor no
dccurso dc una longa vida foi cIcgar aic clc; c
cIcgou. Scria, ncssas duas crsonagcns,
culninancia dc inicligcncia caacidadc rofunda?
Scrian as circunsiancias? A foriuna, afinal, nao
lIcs sorri nais. divcric-sc cn ouiros lugarcs, c
iraia a sua osicridadc cono iraiou os scus
anicassados.
A causa incdiaia da runa c do dcsvio das
cssoas das duas condics, a ioga c a csada, c
quc so o assadio c nao a foriuna, rcgula a
dcscsa.
Sc vocc nada csqucccu ara sua foriuna, quc
iralalIo! Sc dcsrczou a ncnor coisa, quc
arrccndincnio!
166
Ciion icn a icz frcsca, o rosio cIcio c as
locIccIas flacidas, olIar fio c olsiinado,
onlros largos, cIcios dc cIunao, asso firnc c
dccidido. fala con confiana; faz qucn lIc fala
rcciir c so arccia ncdiocrcncnic o quc lIc
dizcn; dcsdolra un cnornc lcno c sc assoa con
csirciio; cosc nuiio longc c csirra nuiio alio;
dornc dc noiic, c rofundancnic; ronca quando
dornc con ouiros. Ocua, na ncsa c nos
asscios, nais lugar quc ouiro qualqucr; fica no
ncio, asscando con os da sua igualIa; ara,
iodos aran; coniinua a andar, iodos andan;
iodos sc rcgulan or clc. clc inicrronc, cncnda
os quc csiao con a alavra; nao o inicrroncn
ouvcn-no iodo icno quc qucira falar; icn a sua
oiniao, acrcdiian nas noicias quc clc iransniic.
Sc sc scnia, vcja cono afunda na olirona,
cruzando as crnas, fccIa o solrolIo, alaia o
cIacu solrc os olIos ara nao vcr ningucn, ou
lcvania-o dcois c dcscolrc a fronic or orgulIo c
audacia. jovial, caoisia, inacicnic,
rcsunoso, colcrico, lilcriino, oliico, nisicrioso
solrc os casos do icno; rcsunc icr ialcnios c
inicligcncia. rico.
Fcdon icn os olIos fundos, clc afogucada,
coro scco, rosio nagro. dornc ouco c sono
lcvc; alsiraio, sonIador, icn, con inicligcncia, o
ar dc un csiuido; csquccc dc dizcr o quc salc,
ou dc falar cn faios quc sao do scu
conIccincnio. c sc s vczcs fala, sai-sc nal;
167
cnsa inoriunar quclcs a qucn fala; conia
laconicancnic, nas scn rclcvo; nao sc faz ouvir c
nao faz rir. alaudc, sorri ao quc os ouiros lIc
dizcn, conaric da oiniao dos ouiros; corrc, voa
ara fazcr-lIcs cqucnos favorcs; c
condcsccndcnic, lisonjciro, solciio; nisicrioso
accrca dc scus ncgocios, s vczcs ncniiroso;
sucrsiicioso, cscruuloso c inido; anda dc lcvc
c iinidancnic; arccc icr ncdo dc csnagar a
icrra; anda con os olIos no cIao; nao ousa
lcvania-los ara fiar os quc assan. nunca faz
aric do nuncro daquclcs quc fornan crculo
ara discuiir; c-sc airas dc qucn fala, rccolIc
furiivancnic o quc sc diz, sc rciira sc olIan ara
clc. Nao iona csao c nao ocua lugar. vai dc
onlros fccIados, cIacu laiado solrc os olIos
ara nao scr visio; sc conrinc, c sc cnccrra no
scu caoic. nao Ia ruas ncn galcrias, or nais
cIcias dc gcnic, cn quc clc nao cnconirc un
ncio dc assar scn csforo, c dcslizar scn quc o
crcclan; sc o convidan a scniar-sc, nal o ousa
na lcira dc una cadcira; fala laio, livrc,
cnircianio, solrc os ncgocios ullicos,
dcsgosioso con o scculo, ncdiocrcncnic
infornado solrc os ninisiros c o ninisicrio, so
alrc a loca ara rcsondcr. iossc c sc assoa sol
o cIacu; cosc quasc cn cina dc si ncsno, c
cscra quc csicja sozinIo ara csirrar, ou, sc
isso lIc aconiccc, c scn quc os circunsianics
168
crcclan; nao rcgaicia a ningucn saudaao ncn
cunrincnio. olrc.
169

DA CIDADE

En Paris iodos sc cnconiran, na ccria, iodas
as noiics, scn sc falarcn, cono nuna rcuniao
ullica, nas Alancdas c nas TulIcrias, ara sc
cncararcn c sc dcsarovarcn uns aos ouiros.
Nao sc odc assar scn cssc nundo dc quc
nao sc gosia c do qual sc zonla.
As cssoas cscran a assagcn unas das
ouiras, nun asscio ullico; a sc assa rcvisia
un ao ouiro. carruagcn, cavalos, lilrcs, lrascs,
nada cscaa aos olIos, iudo c curiosa ou
nalignancnic olscrvado; c scgundo o nclIor ou
ior da cquiagcn, rcsciian-sc ou dcsdcnIan-
sc as cssoas.
Todo nundo conIccc cssc longo diquc(37} quc
liniia c unc o lciio do Scna, do lado cn quc cnira
cn Paris, con o Marnc, quc acala dc rccclcr. Os
Ioncns ionan lanIo a duranic os calorcs da
cancula. cIcga-sc a vc-los lcn dc crio
aiirarcn-sc n'agua, c vc-los sair. c un
divcriincnio. Quando cssa csiaao ainda nao
cIcgou, as nulIcrcs da cidadc ainda nao
asscian or ali, c quando assou, clas nao
asscian nais(38}.
170
Ncsscs lugarcs dc concorrcncia gcral cn quc
as nulIcrcs sc rcuncn ara nosirar un lclo
iccido, c rccolIcr o fruio dc sua ioalcic, ningucn
asscia con una conanIcira or ncccssidadc
dc convcrsaao; a gcnic sc junia ara icr
infornacs solrc o icairo, acosiunar-sc con o
ullico, c sc firnar conira a criica. c
rccisancnic a quc a gcnic sc fala scn dizcr
nada, ou anics, quc fala ara os assanics, ara
aquclcs ncsnos or cujo favor a gcnic lcvania a
voz; gcsiicula-sc, folga-sc, curva-sc
ncgligcnicncnic a calca, assa-sc c rcassa-sc.
A cidadc csia dividida cn divcrsas
socicdadcs, quc sao cono ouiras ianias
rcullicas, quc icn suas lcis, scus usos, sua
gria, c suas iadas. cnquanio cssc gruo csia
lcn unido c a nania sulsisic, nao sc acIa nada
lcn diio ou lcn fciio alcn daquilo quc aric dos
scus, c sc c incaaz dc arcciar o quc vcn dc
ouiras arics; cIcga-sc aic a dcsrczar as
cssoas quc nao csiao iniciadas nos scus
nisicrios. O Ioncn nais inicligcnic, quc o acaso
icnIa lcvado ara o ncio dclcs, lIcs c csiranIo.
AcIa-sc ali cono nun as longnquo, dc quc nao
conIccc as csiradas, ncn a lngua, ncn os
cosiuncs, ncn as lcis. vc un ovo quc convcrsa,
sussurra, fala ao ouvido, dcsanda a rir, c cai
dcois cn silcncio fccIado; crdc o jciio, nao
acIa cono dizcr una so alavra, c nao icn
ncsno o quc ouvir. Nunca falia a un iadciro
171
quc donina c, c cono o Icroi do gruo. cssc sc
cncarrcgou da alcgria dos ouiros, c faz scnrc rir
anics ncsno dc icr falado. Sc s vczcs surgc una
nulIcr quc nao iona aric nos scus
assaicnos, o gruo alcgrc nao odc
conrccndcr cono cla ossa nao salcr rir das
coisas quc nao cnicndc, c arca inscnsvcl a
ioliccs quc clcs rorios so cnicndcn orquc
foran clcs quc as fizcran. nao lIc crdoan o ion
dc voz, ncn o silcncio, ncn o dccoic, ncn o
rosio,, ncn o vcsiuario, ncn scu ingrcsso, ncn a
nancira or quc saiu. Enircianio nao assan
dois anos solrc una ncsna iurna. Ha scnrc,
dcsdc o rinciro ano, scncnics dc divisao ara
lroiar na quc dcvc succdcr. O inicrcssc da
lclcza, os incidcnics do jogo, c ciravagancia das
rcfcics, quc nodcsias no conco, logo
dcgcncran cn iranidcs dc conida c lanqucics
suniuosos, criurlan a rcullica, c acalan or
lIc dar un golc norial. nao sc fala nais ncssa
naao quc nas noscas do ano assado.
Ha na cidadc a grandc c a cqucna ioga; c a
rincira sc vinga solrc a ouira dos dcsdcns da
coric, c das cqucnas IunilIacs quc ali
suoria. salcr quais sao scus liniics, ondc acala
a grandc c ondc conca a cqucna, nao c coisa
facil. Eisic ncsno un coro considcravcl quc
rccusa scr da scgunda ordcn c ao qual sc
conicsia a rincira. no cnianio clc nao sc rcndc;
rocura, ao conirario, cla gravidadc c cla
172
rodigalidadc, igualar-sc nagisiraiura, ou so a
cusio ccdc a csia; ouvc-sc cla dizcr quc a nolrcza
dc suas funcs, a indccndcncia da rofissao, o
ialcnio da alavra, c o ncriio cssoal, clo ncnos
cquivalcn aos sacos dc nil francos quc o filIo do
arrccadador dc inosios ou dc lanquciro agou
clo cargo..
Vocc qucr sonIar dc carruagcn c rcousar
dcniro dcla? Dcrcssa, iornc scu livro ou scus
acis. va lcndo, dificilncnic cunrincnic as
cssoas quc assan nos vcculos; clas irao julga-
lo nuiio ocuado; dirao. cssc Ioncn c lalorioso,
infaiigavcl; lcia, iralalIc, aic nas ruas ou nas
csiradas. arcnda con o nais olscuro advogado
quc c rcciso arcccr solrccarrcgado dc ncgocios,
juniar as solrancclIas c cnsar rofundancnic
cn nada; salcr crdcr lclida c conida dc
roosiio, nal aarcccr cn casa, cclisar-sc c
diluir-sc na sonlra do cscriiorio cono un
faniasna; cscondcr-sc do ullico, cviiar o icairo,
dcia-lo ara aquclcs quc nao corrcn ncnIun
risco cn sc nosirar ali, aquclcs quc nal icn
icno dc frcqucnia-lo, os COMONS, os
DUHAMELS.
Ccrio nuncro dc jovcns nagisirados, clos
grandcs lcns c razcrcs, associaran-sc a alguns
daquclcs a quc na coric sc da o nonc dc
ciincircs. clcs os iniian; nanicn-sc nuiio
acina da gravidadc da ioga c sc julgan
173
discnsados, cla idadc c cla foriuna, dc scr
rudcnics c nodcrados. Tonan da coric o quc
cla icn dc ior. arorian-sc da vaidadc, do
dcslcio, inicncrana, lilcriinagcn, cono sc
iodos csscs vcios lIcs fosscn dcvidos; c afciando
assin un caraicr afasiado daquclc quc icn dc
susicniar, iornan-sc afinal, scgundo scus
dcscjos, coias ficis dc originais dcicsiavcis.
Un Ioncn dc ioga na cidadc, c o ncsno
Ioncn na coric, sao dois Ioncns. Voliando ara
casa, rciona scus Ialiios, sua csiaiura, c sua
cara, quc ali dciara. cniao ja nao c nais ncn iao
cnlaraado ncn iao Ioncsio.
Os Crisins sc coiizan c junian na sua
fanlia aic scis cavalos ara auncniar una
cquiagcn quc, con un cnanc dc cssoas dc
lilrc cn quc cada un forncccu sua aric, os faz
iriunfar na Alancda ou cn Vinccnncs, c ir ar a
ar con as rcccn casadas, con Jasao, quc sc
arruina, c Trasao quc qucr sc casar c ja fcz
consignaao.
Ouo falar dos Sannions, ncsno nonc,
ncsnas arnas; o rano nais vclIo, o rano
caula, os caulas do scgundo rano. aquclcs
lcvan arnas cIcias, csics acrcsccnian un
lanlcl(39}, c os ouiros una ccrcadura
dcniiculada. Tcn con os Dourlons, alcn da
ncsna cor, o ncsno ncial; lcvan, cono clcs,
174
duas c una. nao sao florcs dc lis, nas sc
consolan disso; ialvcz dc coraao acIcn suas
narcas iao Ionrosas quanio cssa, c icn-nas
conuns con grandcs scnIorcs quc csiao
conicnics con isso. A gcnic as vc solrc as
insgnias c nos viirais, solrc a oria do scu
casiclo, na ilasira do cadafalso, ondc acalan dc
fazcr cnforcar un Ioncn quc ncrccia
lanincnio. clas sc ofcrcccn aos olIos cn ioda
aric; csiao solrc os novcis c solrc as
fccIaduras; scncadas clas carruagcns. suas
lilrcs nao dcsonran os lrascs. Dc loa voniadc
diria aos Sannions. a, loucura dc voccs c
rcnaiura, cscrcn ao ncnos quc o scculo acalc
solrc sua raa; aquclcs quc viran o av dc voccs,
quc lIc falaran, csiao vclIos, c nao odcrian
vivcr nuiio icno; qucn odcra dizcr cono clcs.
A clc ncrcava, c vcndia nuiio caro?
Os Sannions c os Crisins qucrcn ainda quc
sc diga alcn do nais, quc clcs fazcn grandc
dcscsa, c quc nao gosian dc fazc-la. conian a
Iisioria cnornc c caccic dc una fcsia ou janiar
quc dcran; falan no dinIciro quc crdcran no
jogo, c lancnian cn alias vozcs aquclc quc nao
cnsaran cn crdcr. Falan laiinIo c
nisicriosancnic solrc ccrias nulIcrcs; icn
rccirocancnic ccn coisas cngraadas a sc
coniarcn; acalaran dc fazcr dcscolcrias;
conunican uns aos ouiros quc sao cssoas dc
lclas avcniuras. Un dclcs, quc sc dciiou iardc no
175
cano, c qucria dornir, lcvania-sc ccdo, cala
olainas, vcsic una roua dc linIo, assa un
cordao dc ondc cndc o olvarinIo, ajciia os
calclos, cga una csingarda; ci-lo caador, sc
soulcssc aiirar lcn. volia dc noiic suado c
cansadssino, scn icr naiado nada; volia caa
no dia scguinic c assa o dia iniciro dciando
cscaar iordos ou crdizcs.
Ouiro, con alguns cacIorros vagalundos,
iinIa voniadc dc dizcr. ninIa naiilIa. conIccc
una calana dc caa, ncic-sc la, csia aulando,
cnira no alrigo, nisiura-sc con os icadorcs;
icn, un calo. Nao diz cono Mcnalio. TcnIo
razcr? Pcnsa ic-lo; csquccc lcis c auios. c un
Hioliio. Mcnandro, quc o viu onicn nun
roccsso quc csia cn suas naos, nao
rcconIcccria Iojc scu rclaior. AnanIa a gcnic o
vc na sua canara, ondc sc vai julgar una causa
gravc c caiial; faz-sc ccrcar clos confradcs,
conia-lIcs cono nao crdcu o vcado da naiilIa,
cono ficou sufocado dc ianio griiar clos
cacIorros quc nao ajudavan, ou clos caadorcs
quc crravan, quc clc viu dar os scis cacIorros.
csia cn cina da Iora. clc acala dc falar nos
laiidos c na ccva quc sc da aos cacs dc caa c
corrc a scniar-sc con os ouiros ara julgar.
Cono c grandc o dcsvario dc ccrios
ariicularcs quc, ricos con o ncgocio dc scus
ais, cuja Icrana acalan dc rccclcr, noldan-sc
176
clo rncic ara o guarda-roua c a cquiagcn,
cciian, or una dcscsa cccssiva c osicniaao
ridcula, os diios c zonlarias dc ioda una cidadc
quc cnsan naravilIar, c assin sc arruinan
ara fazcr con quc caocn dclcs!
Alguns nao icn ncn ncsno a irisic
concnsaao. dc csalIar suas loucuras alcn do
quaricirao cn quc noran. c o unico icairo da
sua vaidadc. Nao sc salc na ilIa quc Andrc
lrilIa no Marais, c a dissia scu airinnio. ao
ncnos sc clc fossc conIccido cn ioda a cidadc c
nos arrcdorcs, scria difcil quc cnirc iao grandc
nuncro dc cidadaos dos quais ncn iodos salcn
julgar scnsaiancnic iodas as coisas, nao sc
cnconirassc algun quc disscssc dclc.
nagnfico, c lcvassc cn conia o rcscnics quc clc
faz a Xanio c a Arision, c as fcsias quc da cn
Ionra dc Elanira. nas clc sc arruina
olscurancnic. acnas cn favor dc duas ou ircs
cssoas quc nao o csiinan, quc clc caninIa
ara a indigcncia, c, Iojc cn carruagcn, dcniro
dc scis ncscs nao icra ncios dc ir a c.
Narciso sc lcvania dc nanIa. ara sc dciiar
noiic; icn suas Ioras dc ioalcic cono una
nulIcr; vai iodos os dias rcgularncnic nissa
clcganic nos Dcrnardos ou nos Mninos. c
Ioncn dc loa socicdadc, c conian con clc no
quaricirao ara fazcr o icrcciro ou o quinio na
arrcncgada ou no crdcganIa; ai icn una
177
olirona quairo Ioras scguidas cn casa dc Aricia,
ondc arrisca ioda noiic cinco isiolas dc ouro. Lc
aicniancnic a Cazcia da Holanda c o Mcrcurio
Calanic. lcu Dcrgcrac(40}, Dcsnarcis(41},
LcsclacIc, as Iisioricias dc Darlin, c una
conilaao dc, ocsias. Passcia con as nulIcrcs
no Plainc ou na Alancda, c c duna oniualidadc
rcligiosa nas visiias. Fara ananIa o quc faz Iojc
c o quc fcz onicn; c assin norrc dcois dc icr
vivido.
Eis un Ioncn, diz vocc, quc ja vi cn algun
lugar. salcr ondc, c difcil; nas scu rosio nc c
faniliar. Tanlcn c faniliar a nuiios ouiros; c
vou, sc for ossvcl ajudar sua ncnoria. icra sido
no Dulcvar, nun siraoiin(42}, ou na grandc
alancda das TulIcrias, ou no lalcao da
Concdia? Tcra sido no scrnao, no lailc, cn
Fanlouillci? Ondc odcria vocc nao o icr visio?
Ondc c quc clc nao csia? Sc Ia cn raa ullica
una cccuao fanosa ou un fogo dc ariifcio, clc
aarccc nuna jancla da rcfciiura; sc sc cscra
una nagnfica rcccao solcnc clc icn scu lugar
nun alanquc; sc sc faz un carrosscl, ci-lo no
rccinio c osio no anfiicairo; sc o rci rccclc
cnlaiadorcs, vc-lIcs a assagcn, assisic
audicncia. Sua rcscna c iao csscncial aos
jurancnios das ligas suas cono a do cIancclcr
c a das rorias ligas. scu rosio quc sc vc nos
alnanaqucs rcrcscniando o ovo ou a
assisicncia. Ha una caa ullica, una Sanio-
178
Hunlcrio, ci-lo a cavalo. fala-sc dc un
acanancnio c duna rcvisia, clc csia cn
Houillcs, csia cn AcIcrcs; ana as iroas, a
nilcia, a gucrra; clc a vc dc crio, c aic o foric dc
Dcrnardi. CHANLEY conIccc as narcIas,
JACQUIEF os vvcrcs, DU METZ a ariilIaria. csic
vc, cnvclIcccu sol os arnczcs so dc vcr; c
cscciador rofissional, nao faz nada daquilo quc
un Ioncn dcvc fazcr, nao salc nada do quc
dcvc salcr; nas viu, diz clc, iudo o quc sc odc
vcr, c nao icra cna dc norrcr. quc crda, ara
ioda a cidadc! Qucn dira, dcois dclc, A
Alancda csia fccIada, ningucn asscia la; o
aiolciro dc Vinccnncs csia csgoiado c rcarado a
carruagcn nao virara nais ali?" Qucn anunciara
una lcla rccc, una lruaria dc fcira? Qucn
avisara quc Dcaunavicllc norrcu onicn, quc
FocIois csia rcsfriado, c lcvara oiio dias scn
caniar? Qucn, cono clc, conIcccra un lurgucs
clas suas arnas c cla lilrc? Qucn dira quc
Scain lcva florcs dc lis? E qucn ficara nais
csaniado con isso? Qucn ronunciara con
nais vaidadc c cnfasc o nonc dc una sinlcs
lurgucsa? Qucn icn nclIor soriincnio dc
nodinIas? Qucn cnrcsiara s nulIcrcs os
Anais Calanics c o Jornal Anoroso? Qucn, cono
clc, salcra dcclanar ncsa iodo un dialogo da
cra c os furorcs dc Folando nun lcco? Enfin,
Iavcndo na cidadc, cono nouiros lugarcs, gcnic
nuiio csiuida, cssoas iolas, ociosas,
179
dcsocuadas, qucn odcra con iananIa
crfciao lIcs convir?
Tcrancno cra rico c iinIa ncriio; rccclcu
una Icrana, c orianio nuiio rico c icn incnso
ncriio. cis iodas as nulIcrcs cn cano ara ic-
lo cono ananic c iodas as donzclas ara
dcsosa-lo. Vai dc casa cn casa fazcr as nacs
cscrarcn quc clc casara. sc csia scniado, clas sc
rciiran ara dciar as filIas ioda lilcrdadc dc
scrcn anavcis, c a Tcrancno dc fazcr suas
dcclaracs. Aqui clc cnfrcnia o larrcic dc
rcsidcnic; ali, vcncc o cavalIciro ou o
gcniilIoncn. un jovcn culio, vivo, agradavcl,
inicligcnic, nao c dcscjado con nais ardor ncn
nclIor rccclido; arrancan-no das naos, nal sc
icn ocasiao dc sorrir a qucn sc cnconira con clc
na ncsna visiia. quanios galas vai dcrroiar! Quc
lons ariidos nao fara fracassarcn! Podcra
saiisfazcr a ianias Icrdciras quc o rocuran?
Nao c acnas o icrror dos naridos, c o csanialIo
dc iodos os quc dcscjan scr naridos, c cscran
quc un casancnio vcnIa cncIcr o vazio dc scus
dcosiios. Dcvia-sc rcscrcvcr crsonagcns cono
cssa, iao fclizcs, iao cIcias dc ccunia, dc una
cidadc lcn oliciada; ou condcnar o sco, sol
cna dc loucura ou indignidadc, a nao as iraiar
nclIor do quc sc clas so iivcsscn ncriio.
Paris, gcralncnic nacaco da coric, ncn
scnrc salc iniia-la; nao a iniia, dc ncnIuna
180
forna, nas cicrioridadcs agradavcis c carinIosas
quc alguns coricsaos, c rincialncnic as
nulIcrcs, conccdcn ali naiuralncnic a un
Ioncn dc ncriio, c quc so icn ncsno, dc scu, o
ncriio. nao sc infornan solrc scus coniraios,
ncn indagan dos scus anccsirais; clas o acIan
na coric, isso lIcs lasia; suorian-no; nao
crgunian sc vcio dc cadcirinIa ou a c, sc icn
un cargo, una roricdadc; ou una cquiagcn.
ja quc clas sc avoncian con scquiios, cslcndor
c dignidadcs, dcsafogan dc loa voniadc con a
filosofia ou a viriudc. Una nulIcr da cidadc ouvc
o rudo dc una carruagcn quc ara na sua oria,
csiala dc, gozo c condcsccndcncia ara qucn vcn
dcniro, scn o conIcccr. nas sc viu da jancla
una lcla arclIa, nuiias lilrcs, c divcrsas
filciras dc cravos crfciiancnic dourados a
fascinaran, quc inacicncia nao icn ara vcr
dcsdc ja, na sala, o cavalIciro ou o nagisirado!
Quc rcccao cncaniadora nao lIc fara! Tirara os
olIos dc cina dclc? Elc nao crdc nada crio
dcla; fala-sc dos corrccs dulos c nolas quc o
fazcn rodar nais suavcncnic; cla o ana ainda
nais or isso, cla or, isso o ana ainda nclIor.
Essa faiuidadc dc algunas nulIcrcs da
cidadc, conscqucnic dc na iniiaao das da coric,
c algo ior quc a inolidcz das nulIcrcs do ovo,
c a rusiicidadc das aldcas. icn, solrc iodas, a
afciaao a nais.
181
Suiil invcnao a dc dar nagnficos rcscnics,
dc nucias quc nao cusian nada, c quc dcvcn
scr agos cn csccic!
iil c louvavcl raiica a dc gasiar cn
dcscsas dc casancnio o icro do doic quc una
nulIcr iraz! Concar or sc cnolrcccr dc
roosiio, acunulando c cnilIando coisas
sucrfluas, c dcsfalcando dcsdc logo, nos lcns, o
ncccssario ara agar Cauliicr, os novcis c a
ioalcic!
Dclo c judicioso uso, aquclc quc rcfcrindo
una csccic dc dcscarancnio s convcnicncias c
ao udor, cc una nulIcr duna so noiic nun
lciio cono nun icairo, ara fazcr a, duranic
alguns dias, una ridcula crsonagcn, c a
cnircga ncssc csiado curiosidadc das cssoas
dc un c dc ouiro sco quc, conIccidas ou
dcsconIccidas, acorrcn dc ioda una cidadc ara
cssc csciaculo, cnquanio clc dura! Quc falia a
cssc cosiunc ara scr inicirancnic lizarro c
inconrccnsvcl, scnao scr lido cn alguna
narraiiva dc viagcn Mingrclia?
Pcnoso cosiunc, sujciao incnoda!
rocurarcn-sc coniinuancnic os ouiros con
inacicncia c nao sc cnconirarcn scnao ara sc
dizcr ninIarias, cnsinarcn-sc nuiuancnic coisas
dc quc sc c igualncnic salcdor, c quc ouco
inoria salcr; so cnirar nuna sala rccisancnic
182
ara sair dcois; so sair dc casa dcois do janiar,
ara voliar dc noiic, nuiio saiisfciio dc icr visio
cn cinco curias Ioras ircs suos, una nulIcr
quc nal sc conIccc c ouira quc nao sc csiina!
Qucn considcrassc lcn o valor do icno, c
quanio sua crda c irrcaravcl, cIoraria
anargancnic solrc iao grandcs niscrias.
As cssoas sc crian, na cidadc, nuna
indifcrcna grosscira clas coisas rurais c
cancsircs; nal sc disiinguc a lania quc roduz
o canIano da quc roduz o linIo, c o irigo
candial do ccnicio, c un ou ouiro da nisiura dc
anlos. conicnian-sc cn sc alincniar c vcsiir.
Nao falc, a grandc nuncro dc lurgucscs, dc
alqucircs, ncn dc carvalIos-novos, ncn dc vidcs,
ncn dc fcno icnorao, sc quiscr scr cnicndido;
csscs icrnos, ara clcs, nao sao franccscs. falc a
uns dc ncdiao or varas, soldo or lilra, c aos
ouiros dc grau dc aclaao, ciiao civil,
nandados, advocaao. ConIcccn as cssoas
jusiancnic clo quc icn dc ncnos lclo c ncnos
scduior; ignoran a naiurcza, scus fundancnios,
scus rogrcssos, scus dons c larguczas. a
ignorancia dclcs c nuiias vczcs voluniaria, c
fundada solrc a csiina quc icn cla sua
rofissao c scus ialcnios. Nao Ia vil raiicanic
quc no fundo dc scu cscriiorio sonlrio c
cnfunaado, csriio ocuado cla nais ncgra
cIicana, nao sc rcfira ao agriculior quc goza o
ccu, culiiva a icrra, scncia a icno c faz
183
colIciias ricas; c sc s vczcs ouvc falar dos
rinciros Ioncns ou dos airiarcas, sua vida
cancsirc, sua ccononia, csania-sc dc quc sc
udcssc vivcr cn icnos assin, cn quc ainda
nao Iavia ninisicrio ullico, ncn conisscs,
ncn rcsidcnics, ncn rocuradorcs; nao
conrccndc quc sc icnIa janais odido assar
scn o cariorio, a sala dc audicncias, c o cafc"
dos irilunais.
Os incradorcs nunca iriunfaran cn Fona
iao nolcncnic, iao conodancnic, ncn ncsno
iao scgurancnic, conira o vcnio, a cIuva, a
ocira, c o sol quanio o lurgucs salc cn Paris
andar cla cidadc. quc disiancia dcssc uso s
cIinclas dos nossos anicassados! Elcs ainda
nao salian sc rivar do ncccssario ara icr o
sucrfluo, ncn rcfcrir o fausio s coisas uicis.
nao sc via fazcrcn luz con vclas c sc
csqucniarcn cn fogo fraco; a ccra cra ara o
aliar c ara o Louvrc. Nao saian dun nau janiar
ara ionar a carruagcn; crsuadian-sc dc quc
os Ioncns iinIan crnas ara andar, c
andavan. Conscrvavan-sc linos quando csiava
scco, c quando Iavia unidadc csiragavan o
calado; iao ouco cnlaraados cn airavcssar
ruas c lccos quanio o caador cn airavcssar
una canina, ou o soldado cn sc nolIar nuna
irincIcira. ainda nao sc inaginara airclar dois
Ioncns a una liicira. Iavia aic divcrsos
nagisirados quc ian a c s canaras, ou aos
184
inqucriios, con iao loa voniadc quanio Augusio,
aniigancnic, ia a c ao Caiiolio. O csianIo,
ncssc icno, lrilIava nas ncsas c aaradorcs
cono o fcrro c o colrc nas larciras; a raia c o
ouro csiavan nos cofrcs. As nulIcrcs sc fazian
scrvir or nulIcrcs. cnrcgavan csias aic na
cozinIa. Os loniios noncs dc rccciorcs c
govcrnanics nao cran dcsconIccidos dc nossos
ais; clcs salian a qucn sc confiavan Os filIos
dos rcis c dos nais ilusircs rncics; nas
dividian o scrvio dc scus cnrcgados con os
filIos, conicnics dc vclarcn clcs ncsnos dc
nancira incdiaia cla sua cducaao. Coniavan,
cn iodas as coisas, con clcs ncsnos. sua
dcscsa cra roorcional rccciia; suas lilrcs,
cquiagcns, novcis, sua ncsa, suas casas na
cidadc c no cano, iudo cra ncdido dc acordo
con as rcndas c a sua condiao. Havia cnirc clcs
disiincs cicriorcs quc incdian dc sc ionar a
nulIcr dc un raiicanic cla dc un nagisirado
c o lclcu ou o sinlcs lacaio clo gcniilIoncn.
Mcnos alicados cn dissiar ou auncniar scu
airinnio quc cn susicnia-lo, dciavan-no
iniciro aos Icrdciros, c assavan assin dc una
vida nodcrada a una noric iranquila. Nao
dizian. O scculo c duro, a niscria c grandc, o
dinIciro c raro; iinIan ncnos do quc nos c
iinIan lasianic, nais ricos cla sua ccononia c
or sua nodcsiia do quc clas rcndas c donnios.
En suna, naquclc icno sc csiava concncirado
185
dcsia naina. o quc nos nolrcs c cslcndor,
suniuosidadc, nagnificcncia, c dissiaao,
loucura, inccia, no ariicular.
186

DA CORTE

A ccnsura nais Ionrosa quc sc odc fazcr a
un Ioncn c dizcr-lIc quc nao conIccc a coric.
nao Ia viriudcs quc nao sc junicn nclc con cssa
unica alavra.
Un Ioncn quc salc fazcr a coric c ncsirc
dc scu gcsio, dc scus olIos, c do rosio; rofundo,
incnciravcl; dissinula os naus cnsancnios,
sorri aos ininigos, consirangc scu Iunor,
disfara suas aics, dcsncnic o coraao, fala,
agc conira scus scniincnios. Todo cssc grandc
rcfinancnio nao assa dc un vcio quc sc cIana
falsidadc; s vczcs iao inuiil ao coricsao, ara
sua foriuna, quanio a franqucza, a sinccridadc c
a viriudc.
Qucn odc dar nonc a ccrios ions furia-
corcs, quc sao divcrsos, scgundo os divcrsos dias
cn quc os vcnos? Assin ianlcn, qucn odc
dcfinir a coric?
Furiar-sc coric un so noncnio c rcnunciar
a cla. o coricsao quc a viu dc nanIa vai vc-la, dc
noiic, ara rcconIccc-la no dia scguinic, ou a fin
dc quc clc rorio scja conIccido ali.
187
Sonos cqucnos na coric; c or vaidoso quc
sc scja, nos considcranos assin; nas o nal c
conun, c os rorios grandcs la sao cqucnos.
A rovncia c o local dc ondc a coric, sol o
scu onio dc visia, arccc una coisa adniravcl.
sc sc aroina, scus cncanios dininucn cono os
dc una crscciiva quc sc vc dc crio dcnais.
Dificilncnic nos acosiunanos a una vida
quc sc assc nuna aniccanara, cn aos ou
cscadarias.
A coric nao conicnia; incdc quc a gcnic sc
conicnic nouiro lugar.
rcciso quc un Ioncn dc lcn icnIa
rovado a coric. dcscolrc, ao cnirar ali, cono un
novo nundo quc lIc cra dcsconIccido, ondc vc
rcinar igualncnic o vcio c a olidcz, c ondc iudo
lIc c inuiil, o lon c o nau.
A coric c cono un cdifcio consirudo dc
narnorc; qucro dizcr quc cla sc conc dc
Ioncns nuiio duros nas nuiio olidos.
As vczcs sc vai coric ara dc volia fazcr-sc
rcsciiar clo nolrc dc sua rovncia ou clo scu
dioccsano.
O lordador c o confciiciro scrian sucrfluos
c farian acnas anosira inuiil sc sc fossc
nodcsio c solrio; as corics ficarian dcscrias c os
188
rcis quasc sozinIos, sc sc curassc da vaidadc c
da colia. Os Ioncns qucrcn scr cscravos cn
algun lugar, c iirar a dc quc doninar alIurcs.
Parccc quc sc vcndc, or aiacado, aos nolrcs da
coric, o ar dc aliancria, orgulIo c conando, a fin
dc quc clcs disiriluan a rcialIo nas rovncias.
fazcn rccisancnic cono lIcs fazcn; vcrdadciros
cacos da rcalcza.
Nao Ia nada quc cnfcic nais ccrias coricsas
do quc a rcscna do rncic. nal consigo
rcconIcccr scus rosios; os iraos sc alicran c
sua conosiura sc avilia. As cssoas orgulIosas
c solcrlas sao as nais dcsfciias orquc sao as
quc nais crdcn do quc c scu; qucn c dcccnic c
nodcsio susicnia-sc nclIor ali. nao icn nada a
rcfornar.
O ar da coric .c coniagioso. clc sc iona cn
V(43} cono o soiaquc nornando cn Foucn ou
Falaisc, dcia-sc cnircvcr cn furricis, nordonos
c forncccdorcs dc fruias; odc-sc, con una
inicligcncia dc alcancc lcn ncdocrc, fazcr ali
grandcs rogrcssos. Un Ioncn dc gcnio clcvado
c ncriio solido nao faz lasianic caso dcssa
csccic dc ialcnio ara fazcr qucsiao dc csiuda-lo
c assinila-lo; adquirc-o scn rcflcao, c nao cnsa
cn dcsfazcr-sc dclc.
189
N. cIcga con csiardalIao; afasia ioda gcnic,
fura un lugar; naliraia, quasc fcrc; da scu nonc.
cniao sc rcsira c clc so cnira con a nuliidao.
Ha nas corics cono quc aarics dc
indivduos avcniurciros c audaciosos, dc caraicr
livrc c ordinario, quc sc roduzcn or si ncsnos,
afirnan icr na sua aric ioda a Ialilidadc quc
falia aos ouiros, c acIan qucn acrcdiic na sua
alavra. Arovciian, cnircianio, do cngano
ullico, ou do anor quc os Ioncns icn cla
novidadc. furan a nuliidao c cIcgan aos ouvidos
do rncic, con qucn os coricsaos os vcn falar,
cnquanio quc clc sc scnic fcliz or scr visio
assin.
Tcn isso dc cnodo ara os nolrcs, quc c o
faio dc scrcn suoriados scn conscqucncia, c
dcscdidos da ncsna forna. cniao dcsaarcccn,
ao ncsno icno ricos c dcsacrcdiiados; c o
nundo quc clcs acalan dc cnganar ja csia crio
dc scr cnganado or ouiros.
Vcn-sc cssoas quc cniran, saudan acnas
ligcirancnic, quc andan gingando, c sc
avoncian cono una nulIcr. inicrrogan-nos
scn nos olIar; falan cn ion clcvado, quc
accniuan quanio sc scnicn acina dos rcscnics.
Paran c iodos as ccrcan. icn a alavra,
rcsidcn o gruo, c crsisicn ncssa arrogancia
ridcula. c conirafciia, aic quc vcnIa un nolrc
190
quc, fazcndo con quc clas dcsaarcan dc
rccnic so con sua rcscna, rcdu-las ao
naiural, quc c ncnos nau.
As corics nao odcrian assar scn ccria
csccic dc coricsaos, Ioncns aduladorcs,
Scrviais, insinuanics, dcdicados s nulIcrcs,
cujos razcrcs saiisfazcn, csiudan os fracos c
lisonjcian iodas as aics; soran-lIcs alavras
ao ouvido, falan-lIcs dos naridos c ananics cn
icrnos concdidos, adivinIan scus dcsgosios, c
docnas, c fian a daia dc scus arios; fazcn a
noda, rcfinan o luo c a dcscsa, c cnsinan a
cssc sco ncios raidos dc consunir grandcs
quaniias cn rouas, novcis c cquiagcns; icn,
clcs rorios, rouas cn quc lrilIan a invcnao
c a riqucza, c so Ialiian alacios aniigos dcois
dc rcnova-los c cnlclcza-los. Concn
dclicadancnic c rcflciidancnic; c nao Ia
varicdadc dc voluia quc clcs nao ccrincnicn,
c dc quc nao ossan dar infornacs. Dcvcn a si
ncsnos sua foriuna, c a nanicn con a ncsna
crcia con quc a fizcran; dcsdcnIosos, nao
alordan scus iguais, nao os cunrincnian
nais; falan ondc iodos os ouiros sc calan;
cniran, cnciran cn lugarcs c a Ioras cn quc
os nolrcs nao ousan sc nosirar. csics, con
grandcs scrvios rcsiados, nuiias cicairizcs no
coro, lclos cargos, ou grandcs dignidadcs, nao
nosiran iania scgurana, ncn iao livrc
conosiura. Essa gcnic c rccclida clos nais
191
ilusircs rncics, ariicia dos scus razcrcs c
dc iodas as suas fcsias, nao sai do Louvrc ou do
casiclo, ondc andan c agcn cono cn casa c na
iniinidadc; arccc sc nuliilicarcn cn nil
lugarcs; c scnrc a rincira cara quc surrccndc
os rcccn cIcgados nuna coric. lcija c c lcijada;
ri, da gargalIadas, c divcriida, conia Iisiorias.
gcnic cnoda, agradavcl, rica, quc rcsia scrvio
c quc nao icn ncnIuna inoriancia.
Nao sc cnsaria dc Cinon c dc Cluiandro quc
sao os unicos cncarrcgados dc iodos os ncgocios
do Esiado, c quc ianlcn so clcs dcvcn
rcsondcr or isso? Un icn a scu cargo, clo
ncnos, os ncgocios dc icrra, c o ouiro, os
nariinos. Qucn udcssc rcrcscnia-los
criniria a rcciiiaao, a inquiciaao, a
curiosidadc, a aiividadc; salcria iniar o
novincnio. Nunca foran visios, nunca fios c
arados. qucn c quc os viu ncsno andar? So os
vcnos corrcr, falar corrcndo, c inicrrogar scn
cscrar rcsosia. Nao vcn dc lugar ncnIun, nao
vao ara ncnIun lugar; assan c rcassan. Nao
os airasc na sua corrida rcciiiada, vocc
dcsnoniaria a naquina dclcs. nao lIcs faa
crgunias, ou clo ncnos dc-lIcs icno ara
rcsirarcn, c dc sc rccordarcn dc quc nao icn
nada a iraiar; odcn ficar consigo c. nuiio
icno, scgui-lo ncsno ondc vocc quiscr lcva-los.
Elcs nao sao os saicliics dc Juiicr, qucro nc
rcfcrir quclcs quc crscgucn c ccrcan o
192
rncic; nas o anuncian c o rcccdcn; lanan-
sc inciuosancnic na nuliidao dos coricsaos;
iudo o quc sc cnconira sua assagcn csia cn
crigo. a rofissao dclcs c scr visio c rcvisio; c
nunca sc dciian scn icr cunrido cssa funao
iao scria c iao uiil rcullica. Dc rcsio sao
insirudos, c a fundo, solrc iodas as noicias
indifcrcnics, c salcn na coric iudo o quc sc odc
ignorar. nao lIcs falia ncnIun dos ialcnios
ncccssarios ara vcnccr ncdiocrcncnic. Pcssoas,
cnircianio, avisadas c alcrias solrc iudo o quc
julgan lIcs convir, un ouco afoiias, lcvianas c
rcciiiadas. cIcgarci a dizcr clas vao aircladas
ao carro da foriuna c nuiio longc dc sc vcrcn
scniadas nclc.
Un Ioncn da coric quc nao icn nonc
lasianic loniio, dcvc sculia-lo sol un nclIor;
nas sc icn un nonc ial quc ousa lcva-lo, dcvc
cniao insinuar quc c dc iodos os noncs o nais
ilusirc, cono sua casa c dc iodas as casas a nais
aniiga. dcvc sc aarcniar aos PFNCIPES
LOFENOS, aos FOHANS, aos CHAFILLONS,
MONTMOFENCIS, c, sc for ossvcl, aos
PFNCIPES DE SANCUE; so falar cn duqucs,
cardcais, ninisiros; fazcr cnirarcn cn iodas as
alcsiras scus anicassados aicrnos c
naicrnos, c acIar un jciio dc ncicr nisso a
auriflana(44} c as cruzadas; icr salas cnfciiadas dc
arvorcs gcncalogicas, cscudos dc arnas colcrios
dc dczcsscis cosiados, c quadros dc scus
193
anccsirais c dos aliados dc scus anccsirais;
rczar-sc dc ossuir un casiclo aniigo, con
iorrccs, ancias c sciciras; dizcr a cada asso
ninIa raa, ncu rcino, ncu nonc c ninIas
arnas. falar daquclc quc nao c Ioncn
qualificado, daqucla quc nao, c donzcla nolrc;
ou, sc lIc dizcn quc Jacinio ganIou a soric
grandc, crguniar sc clc c gcniilIoncn. Alguns
rirao dcsscs incidcnics; nas dcia-los rir. ouiros
arranjarao Iisiorias c clc os dciara conia-las;
dira scnrc quc scguc logo dcois da casa
rcinanic; c fora dc dizcr, scra acrcdiiado.
E una grandc ingcnuidadc ir lclcu ara a
coric c la nao sc iornar gcniilIoncn.
Qucn sc dciia na coric lcvania-sc solrc a
colia. c o quc sc digcrc dc nanIa c dc iardc, dia
c noiic. c o quc faz con quc sc cnsc, sc falc, sc
cnudca c sc aja; c ncssc csriio quc sc
alordan uns c sc dcsrczan ouiros, sc solc c sc
dcscc; c ncssa rcgra quc sc ncdcn cuidados,
aicncs, csiina, indifcrcna, dcsrczo. Alguns
assos quc algucn faa, or viriudc, ara a
nodcraao c salcdoria, un rinciro fiio dc
anliao o lcva con os nais avaros, os nais
violcnios nos scus dcscjos c os nais anliciosos.
cono ficar inovcl ondc iudo anda, iudo sc agiia,
c nao corrcr ondc os ouiros corrcn? Julga-sc aic
scr rcsonsavcl cla roria clcvaao c foriuna;
aquclc quc nao a fcz na coric c julgado cono nao
194
dcvcndo fazc-la; nao sao considcrados. Afasiar-sc
anics dc icr colIido ncnIun fruio, ou insisiir cn
coniinuar ali scn graas c rcconcnsas?
Prollcna iao csinIoso, iao cnlaraoso, c dc iao
difcil dccisao, quc un nuncro infiniio dc
coricsaos cnvclIcccn solrc o sin ou nao c
norrcn na duvida.
Nao Ia nada iao dcsrczvcl, na coric, c iao
indigno, cono un Ioncn quc nao odc
coniriluir ara nada na nossa foriuna. adnira-
nc quc ousc nosirar-sc ali.
Aquclc quc dcsrcza un Ioncn dc scu
icno c da ncsna condiao, con o qual vcio cla
rincira vcz coric, sc julga icr razao solida ara
arcciar o rorio ncriio c sc julgar nclIor quc o
quc ficou no caninIo, nao sc lcnlra nais do
quc, anics dc scr lcncficiado, cnsava dc si
ncsno c dos quc iinIan assado na sua frcnic.
icr rccclido nuiio dc un anigo, sc icndo
clc sulido cn grandc concciio, ainda sc dignc
conIcccr-nos.
Sc aquclc quc csia cono favoriio ousa
rcvalcccr-sc disso anics dc assar da noda, sc
sc scrvc do lon vcnio quc sora ara o scu lado
ara alrir caninIo, sc icn os olIos alcrios solrc
iudo o quc vaga, osio, aladia, ara cdi-los c
olic-los, c sc nunc dc cnscs, aicnics, alvaras
dc nonicio, vocc lIc rcrova sua avidcz c
195
anliao; vocc diz quc iudo o icnia, quc iudo lIc
scrvc, aos scus, a suas criaiuras, c quc, clo
nuncro c divcrsidadc das graas con quc o
cunulan, so clc fcz divcrsas foriunas. No cnianio
quc dcvia clc fazcr? Sc cu julgar ncnos clas
alavras quc vocc diz quc clo quc vocc faria cn
siiuaao idcniica, clc fcz rccisancnic o quc
dcvia fazcr.
Ccnsuran-sc as cssoas quc fazcn grandc
foriuna cnquanio icn ocasiao, orquc sc
dcscscra, cla ncdiocridadc da sua roria,
janais cIcgar ao csiado dc fazcr cono clas, c
ncrcccr cssa ccnsura. Sc csiivcssc cn scu odcr
succdc-las sc concaria a scniir quc clas icn
ncnos cula c sc Iavia dc scr nais concdido, or
ncdo dc ronunciar adianiadancnic una auio-
condcnaao.
Nao sc dcvc cagcrar nada, ncn dizcr das
corics o nal quc la nao cisic; la nao sc aicnia
nada dc ior conira o vcrdadciro ncriio, alcn dc
dcia-lo, s vczcs, scn rcconcnsa. ncn scnrc
o dcsrczan, quando cIcgan a disccrni-lo;
csqucccn-no; c c ali quc sc salc crfciiancnic
nao fazcr nada, ou fazcr nuiio ouca coisa or
aquclcs a qucn nuiio sc csiina.
difcil quc na coric, dc iodas as cas quc
sc cnrcgan no cdifcio dc sua foriuna, nao Iaja
algunas quc nao dccn rcsuliado; un dc ncus
196
anigos quc roncicu falar nao fala; ouiro fala
friancnic. aconiccc a un icrcciro falar conira
ncus inicrcsscs c conira as suas inicncs.
quclc falia loa voniadc; a csic, Ialilidadc c
rudcncia; ncnIuna icn lasianic razcr cn nc
vcr fcliz a onio dc coniriluir con iodo o scu
rcsigio ara nc iornar assin. Cada un sc
lcnlra nuiio lcn dc iudo o quc lIc cusiou a sua
roscridadc, assin cono os aulios quc lIc
franqucaran caninIo. cIcgar-sc-ia a jusiificar os
scrvios, quc sc rccclcran dc uns con os
scrvios quc cn siiuacs idcniicas sc rcsiarian
a ouiros, sc o rinciro c unico cuidado quc sc
iivcssc dcois da foriuna fciia, nao fossc cnsar
acnas cn si.
Os coricsaos nao uiilizan o quc icn dc
inicligcncia, dcsircza, finura, ara cnconirar os
ccdicnics quc odcn rcsiar aulio a scus
anigos, nas acnas ara cnconirar razcs
aarcnics, rcicios cscciosos, ou o quc clcs
cIanan inossililidadc dc odcr rcsia-lo; c sc
convcnccn dc quc csiao quiics, con isso, dc
iodos os dcvcrcs dc anizadc ou rcconIccincnio.
Ningucn na coric qucr inconodar; ofcrccc-sc
aulio orquc, julgando os ouiros or si, cscra-
sc quc ningucn inconodara c quc assin sc ficara
discnsado dc auiliar. c una nancira docc c
olida dc rccusar scu crcdiio, scus ofcios, sua
ncdiaao a qucn rccisa.
197
Quania gcnic o cncIc dc clogios na
iniinidadc, ana-o, csiina-o, c sc scnic confuso
dc csiar con vocc cn ullico, no dcscriar do rci
ou na nissa cviian scus olIos c scu cnconiro! So
un cqucno nuncro dc coricsaos, or grandcza
naiural ou cla confiana quc icn cn si ncsnos,
ousan Ionrar dianic do nundo o ncriio soliiario,
dcsido dc grandcs airiluios.
Vcjo un Ioncn ccrcado c scguido; nas csia
no scu lugar; vcjo ouiro quc iodos alordan; nas
csia cn loas graas. csic c alraado c adulado,
ncsno clos nolrcs; nas c rico. aquclc c olIado
or iodos con curiosidadc, nosiran-no con o
dcdo; nas c salio c cloqucnic. dcsculro un quc
ningucn csquccc dc saudar; nas c nalvado.
rocuro un Ioncn quc scja lon, c nao scja
nada nais do quc isso, c scja rocurado clos
ouiros.
Algucn acala dc assunir novo cargo, c una
inundaao dc louvorcs cn scu favor quc solc dos
aos c caclas, ganIa a cscadaria, as salas, a
galcria, iodo o rcdio. icn-sc os ouvidos cIcios;
nao sc agucnia nais. Nao Ia duas vozcs
difcrcnics solrc cssa crsonagcn; a invcja, a
rivalidadc, falan cono a adulaao. iodos sc
dcian lcvar cla iorrcnic quc arrasia, quc os
fora a dizcr dc un Ioncn o quc clcs cnsan ou
o quc nao cnsan, cono louvar nuiias vczcs un
sujciio quc ncn conIcccn. O Ioncn dc
198
inicligcncia, dc ncriio, ou dc valor, sc iorna, nun
insianic, un gcnio dc rincira ordcn, un Icroi,
un scnidcus. iao rodigiosancnic favorccido,
cn iodas as iniuras quc fazcn dclc, quc arccc
disfornc crio dc scus rciraios. c inossvcl ara
clc cIcgar janais aic ondc a laicza c a lisonja
acalan dc lcva-lo; clc sc cnvcrgonIa da roria
rcuiaao. Mal conca a vacilar no cargo cn quc
o iinIan osio, iodo nundo nuda facilncnic dc
oiniao. sc c conlciancnic dcsiiiudo, as
gcringonas quc o iinIan guindado iao alio, clo
alauso c os clogios, ainda csiao arnadas ara
fazc-lo cair no uliino dcsrczo; qucro dizcr quc
nao Ia qucn o dcsdcnIc nais, qucn o ccnsurc
nais anargancnic, c qucn diga nais nal dclc,
do quc aquclcs quc csiavan cono quc ionados
clo furor dc dizcr lcn dclc.
Pcnso odcr dizcr dc un cargo cnincnic c
Ionroso quc nais facilncnic sc solc a clc do quc
sc conscguc conscrvar-sc ali.
Vcn-sc Ioncns carcn dc alia foriuna clos
ncsnos crros quc os Iavian fciio sulir aic la.
Ha nas corics duas nanciras disso quc sc
cIana dcscdir o cssoal ou dcsfazcr-sc das
cssoas. zangar-sc con clas, ou roccdcr dc
nancira quc clas sc zangucn conosco c sc
alorrcan dc nos.
199
Fala-sc na coric lcn dc algucn or duas
razcs. a rincira, ara quc clc saila quc nos
falanos lcn dclc; a scgunda, ara quc clc falc
lcn dc nos.
iao crigoso, na coric, adianiar dinIciro,
quanio c cnlaraoso nao adianiar.
Ha cssoas ara as quais nao conIcccr o
nonc c a cara dc un Ioncn c noiivo ara rir c
dcsrcza-lo. Pcrgunian qucn c cssc Ioncn. nao
c ncn Fousscau ncn Falry,(45}, ncn La
Couiurc(46}; clcs nao odcrian dcsconIccc-lo.
Falan-nc ianio nal dcssc Ioncn, c vcjo iao
ouco nal nclc, quc conco a susciiar Iavcr
nclc algun ncriio quc ofusquc o dos ouiros.
Vocc c un Ioncn dc lcn, nao cnsa cn
dcsagradar aos favoriios, unicancnic dcdicado a
scu scnIor c ao scu dcvcr. csia crdido.
Nao sc c dcscarado or gosio, c sin or
naiurcza. c un vcio do scr, nas naiural. Qucn
nao nasccu assin c nodcsio, c nao assa
facilncnic dcsia circnidadc ouira. c una liao
lasianic uiil dizcr-lIc. scja dcscarado c vcnccra;
iniiaao na nao lIc arovciiaria, c o faria
fracassar. Nao c rcciso, nas corics, nada ncnos
quc una vcrdadcira c ingcnua inudcncia ara
vcnccr.
200
Procura-sc, cncnIa-sc, disuia-sc,
aiorncnia-sc, cdc-sc, rccusan-no, cdc-sc c- sc
olicn; nas diz-sc icr oliido scn cdir, nin
icno cn quc nao sc cnsava nisso, c aic sc
cnsava nouira coisa. noda aniiga, ncniira
inoccnic, c quc nao cngana ningucn.
Mancja-sc ara cIcgar a un alio cargo,
rcara-sc iodos os cnrcdos, iodas as ncniiras
csiao lcn iranadas, c dcvc-sc scr scrvido
scgundo sc dcscja. uns dcvcn ionar a iniciaiiva,
os ouiros aoia-la. a isca ja foi lanada c a nina
csia ronia a rcndcr; cniao sc afasia da coric.
Qucn ousaria susciiar quc Aricnon cnsara cn
sc ncicr cn iao lon lugar, quando o vao luscar
na sua icrra ou no scu disiriio ara lcva-lo aic
la?
Ariifcio grossciro, suiilczas gasias, c das
quais o coricsao sc scrviu ianias vczcs quc sc cu
quiscssc cnganar iodo o ullico, c cscondcr-lIc
ninIa anliao, ficaria visia c sol a nao do
rncic, ara rccclcr dclc a graa quc iivcssc
lciicado con nais afinco.
Os Ioncns nao qucrcn quc sc dcsculran as
anlics quc icn solrc sua foriuna, ncn quc sc
crccla. quc clcs cnsan cn ial dignidadc,
orquc, sc nao a olicn, Ia vcrgonIa, cnsan
clcs, cn scr rccusados; c sc conscgucn, Ia nais
gloria ara clcs cn scrcn julgados dignos or
201
qucn as conccdcu quc dc sc julgarcn dignos clcs
rorios or suas inirigas c calalas. cnfciian-sc,
ao ncsno icno, con sua dignidadc c con sua
nodcsiia.
Qual c naior vcrgonIa, scr rccusado ara un
cargo quc sc ncrccc, ou ocua-lo scn ncrcccr?
Por grandcs quc scjan as dificuldadcs cn sc
colocar na coric, c ainda nais duro c difcil
iornar-sc digno dc scr colocado ali.
Cusia ncnos fazcr dizcr dc si. or quc scn
quc clc olicvc cssc cargo? do quc fazcr crguniar.
or quc nao olicvc?
A gcnic ainda sc arcscnia ara os cargos da
cidadc, ainda sc candidaia a una vaga na
Acadcnia Franccsa; lciicava-sc o consulado. quc
Iavcria dc nal cniao cn iralalIar, nos rinciros
anos da vida cn sc iornar caaz dc un grandc
cargo, c dcois cdi-lo scn nisicrio ncnIun c
scn ncnIuna iniriga, alcriancnic c con
confiana dc nclc scrvir a airia, o rncic, a
rcullica?
Nao vcjo ncnIun coricsao a qucn o rncic
acalc dc conccdcr un lon lugar na
adninisiraao, un osio cnincnic, ou grandc
cnsao, quc nao garania or vaidadc, ou ara
accniuar o scu dcsinicrcssc, quc csia ncnos
conicnic con o lcncfcio quc con a nancira cla
202
qual foi fciio. o quc Ia nisso dc ccrio c
induliiavcl c quc clc diz assin.
grosscria dar dc nau Iunor. o ior c o
nais cnoso c dar; quc cusia acrcsccniar un
sorriso?
rcciso confcssar quc ja sc viran Ioncns
quc rccusavan nais olidancnic do quc os
ouiros salian dar; ja sc dissc dc alguns quc sc
fazian nuiio icno rogar, c davan iao
sccancnic, c cncIian una graa quc sc
arrancava dclcs dc condics iao dcsagradavcis,
quc a naior graa cra olicr dclcs scr discnsado
dc acciiar coisa alguna.
Noian-sc, na coric Ioncns avidos quc sc
rcvcsicn dc iodas as condics ara icr as
vaniagcns. govcrnanas, cargos, lcncfcios, iudo
lIcs convcn. sao iao lcn ajusiados, quc, or scu
csiado, sc iornan caazcs dc iodas as graas; sao
anflios; vivcn da Igrcja c da csada, c,
cnconirarao o scgrcdo dc acrcsccniar a ioga. Sc
vocc crgunia. quc faz cssa gcnic na coric? Elcs
rccclcn, c invcjan scnrc aquclcs a qucn sc
conccdc.
Mil cssoas na coric arrasian sua vida
alraando, cunrincniando, congraiulando os
quc rccclcn, aic quc norrcn scn nada ossuir.
203
Mcnofilo iona scus cosiuncs dc una
rofissao c dc ouira scu irajc. vivc o ano iniciro
nascarado, acsar dc icr o rosio dcscolcrio;
aarccc na coric, na cidadc, cn ioda aric,
scnrc sol un ccrio nonc c o ncsno disfarcc.
FcconIcccn-no, c sc salc o quc clc c clo scu
rosio.
Ha, ara cIcgar s Ionrarias, o quc sc
cIana a csirada rcal, ou caninIo largo; Ia o
caninIo ollquo ou aialIo, quc c o nais curio.
Todos rocuran os infclizcs ara canina-
los; discn-sc cn fila ou sc cn s janclas
ara olscrvar os iraos c a aiiiudc dc un Ioncn
quc foi condcnado c salc quc vai norrcr. va,
naligna, dcsunana curiosidadc! Sc os Ioncns
fosscn salios, a raa ullica scria alandonada,
c ficaria csialclccido quc so cn vcr iais
csciaculos Iavcria ignonnia. Sc vocc sc cncIc
dc curiosidadc, ccra-a clo ncnos cn un
assunio digno. vcja un Ioncn fcliz, conicnlc-o
no dia caio cn quc clc foi noncado ara un
novo cargo, c csia rccclcndo cunrincnios; lcia
nos scus olIos, airavcs duna calna csiudada c
duna fingida nodcsiia, cono clc csia conicnic c
cIcio dc si. vcja quc scrcnidadc cssa saiisfaao dc
scus dcscjos csalIa no scu coraao c no scu
rosio; cono clc nao cnsa nais quc cn vivcr c icr
saudc; cono dcois sua alcgria iranslorda c clc
nao odc nais dissinula-la; cono sc dolra ao
204
cso da fclicidadc; quc ar frio c scrio conscrva
ara aquclcs quc nao sao nais scus iguais; nao
lIcs rcsondcs nao os vc. os alraos c
cunrincnios dos nolrcs, quc clc ja nao vc dc
iao longc, acalan or fazcr-lIc nal. dcsconccria-
sc, sc aiordoa; c una curia alucinaao. Vocc qucr
scr fcliz, dcscja ncrccs. quania coisa icn quc
cviiar!
Un Ioncn quc acala dc scr colocado nao sc
scrvc nais da razao c da inicligcncia ara rcgular
sua conduia c suas aarcncias cn rclaao aos
ouiros. iona a rcgra do cargo c do scu csiado. da
o csquccincnio, o orgulIo, a arrogancia, a
durcza, a ingraiidao.
Tconas, adrc Ia irinia anos, cansava-sc dc o
scr. Tcn-sc ncnos ardor c inacicncia cn sc vcr
vcsiido dc urura quc clc cn lcvar una cruz dc
ouro no ciio. c orquc as grandcs fcsias sc
assavan scnrc scn nada nudar na sua soric
clc nurnurava conira o icno rcscnic, acIava
o Esiado nal govcrnado, c nada rcdizia quc nao
fossc sinisiro; convindo dc coraao quc o ncriio c
crigoso, na coric, ara qucn qucr sulir, ionara
cniao una rcsoluao c rcnunciara , rclazia,
quando vcio algucn dizcr-lIc quc clc fora
noncado ara un lisado. CIcio dc alcgria c
confiana or una noicia iao ouco cscrada,
diz. Vocc vcra quc nao ficarci nuiio icno or la,
logo nc farao arccliso.
205
Tcn dc Iavcr vclIacos na coric, crio dos
nolrcs c dos ninisiros, ncsno os nclIor
inicncionados; nas lidar con clcs c dclicado; c
rcciso salcr fazc-los agir. Ia icnos c ocasics
cn quc clcs sao insulsiiiuvcis. Honra, viriudc,
conscicncia, qualidadcs scnrc rcsciiavcis,
frcqucnicncnic inuicis. quc c quc vocc qucr quc
sc faa con un Ioncn dc lcn?
Un vclIo auior(47}, do qual ouso aqui
iranscrcvcr as rorias alavras, clo rcccio dc
cnfraqucccr o scniido con a ninIa iraduao,
dissc quc afasiar-sc dos cqucninos, isio c dos
scus scnclIanics, avilia-los c dcsrcza-los,
frcqucniar nolrcs c odcrosos no gozo dc lcns c
riquczas, c na sua frcqucniaao c rivana scr dc
iodas as folganas, lrincos, lufoncrias, c
ncccdadcs viloas; scr dcscarado, scn udor c
scn ncnIuna vcrgonIa; aiurar cIufas c
nangacs dc ioda gcnic, scn or isso dciar dc
fazcr caninIo, c or sua dcscnvoliura, fornar
diia c foriuna".
Juvcniudc do rncic, fonic dc lclas
foriunas.
Tinanio, scnrc o ncsno, scn nada crdcr
dcssc ncriio quc lIc airaiu dc conco rcuiaao
c rcconcnsas, nao dciava dc dcgcncrar no
csriio dos coricsaos. csiavan cansados dc
arccia-lo, saudavan-no friancnic, nao lIc
206
sorrian nais; concavan a nao sc aroinar
nais dclc, nao o alraavan nais, nao o
cIanavan aaric ara falar nisicriosancnic dc
una coisa lanal, nao iinIan nais nada a dizcr-
lIc. Prccisava dcssa cnsao ou dcsic novo cargo
con quc acala dc scr Ionrado ara fazcr rcvivcr
suas viriudcs ncio, aagadas da ncnoria dclcs,
c rcfrcscar-lIcs as idcias; fazcn-lIc agora cono
no conco, c nclIor ainda.
Quanios anigos, quanios arcnics nasccn
nuna noiic ara o novo ninisiro! Uns fazcn valcr
suas aniigas ligacs, socicdadc dc csiudos,
dirciios dc vizinIana; os ouiros folIcian a
gcncalogia dclcs, solcn aic un irisav, aclan
ara o lado aicrno c o naicrno; qucr-sc agarrar
cssc Ioncn or algun lugar, c diz-sc divcrsas
vczcs or dia quc sc c scu arcnic; dc loa
voniadc sc cIcgaria a inrinir. ncu anigo, c
csiou nuiio conicnic con sua sulida; dcvo ionar
aric na alcgria, clc c ncu niino. Honcns vaos c
dcdicados foriuna, insidos coricsaos, falarcis
assin Ia oiio dias? Da ara ca clc icria sc
iornado nclIor, nais digno da cscolIa quc o
rncic acala dc fazcr? Escravcis cssa
circunsiancia ara conIccc-lo nclIor?
O quc nc anara c nc garanic conira os
cqucnos dcsdcns quc s vczcs sofro dos nolrcs
c dos ncus iguais c dizcr-nc a nin ncsno. cssa
gcnic so icn raiva, ialvcz, da ninIa soric, c icn
207
razao, cla c lcn cqucna. Adorar-nc-ian, scn
duvida, sc cu fossc ninisiro.
Scra quc irci, lrcvc, ocuar algun cargo?
Scra quc clc salc? Scra un rcsscniincnio quc
clc icvc? Elc rcsscnic, clc nc sauda.
Aquclc diz. Onicn janici cn casa dc Tilur,
ou csia noiic vou ccar, c rccic,. c faz cnirar dcz
vczcs o nonc dc Planco nas nais sinlcs
convcrsas, c diz. Planco nc crguniava... Eu dizia
a Planco... Essc ncsno vcn a salcr ncsic
noncnio quc scu Icroi acala dc scr arrclaiado
or una noric ciraordinaria. Corrcndo, junia
ovo nas raas ou sol os oriicos, acusa o
norio, difana sua conduia, dcsacrcdiia scu
consulado, ncga-lIc a cicncia dos calculos quc a
voz ullica lIc conccdc, nao concorda quc iivcssc
ncnoria fcliz, nao lIc da a Ionra dc inclu-lo
cnirc os ininigos do incrio, cono un ininigo.
Un Ioncn dc ncriio assisic, julgo cu, a un
lclo csciaculo quando o ncsno lugar quc nuna
asscnllcia ou nun csciaculo lIc c rccusado clc
vc conccdida a un Ioncn quc nao icn olIos
ara vcr, ncn ouvidos ara cscuiar, ncn
inicligcncia ara conIcccr c julgar; quc so icn dc
rcconcndavcl ccrias lilrcs quc ncsno clc nao
lcva nais.
Tcodoio(48}, con un Ialiio ausicro, icn un
rosio cnico dc Ioncn quc isa no alco. sua
208
voz scu andar, scu gcsio, sua aiiiudc,
aconanIan-lIc o rosio; c finorio, cauicloso,
adocicado, nisicrioso; aroina-sc dc vocc c lIc
diz un scgrcdo. Eis un dia loniio ou Eis un
grandc dcgclo. Sc nao icn as grandcs aiiiudcs,
icn clo ncnos as cqucnas, jusiancnic aquclas
quc so convcn a una jovcn rcciosa. Inaginc a
alicaao dc una criana cn lcvaniar un casiclo
dc carias ou cgar una lorlolcia; c a dc Tcodoio
or una coisa a ioa quc nao ncrccc quc a gcnic
sc nca; iraia-a scriancnic, c cono alguna coisa
fundancnial; agc, cncnIa-sc c conscguc lon
ciio. ci-lo quc rcsira c dcscansa, c icn razao.
cusiou-lIc nuiio iralalIo.
Vcn-sc cssoas cnlriagadas, cnfciiiadas
con o favor dc quc gozan. cnsan nisso dc dia,
sonIan con isso dc noiic; solcn a cscada dc un
ninisiro c dcsccn; sacn da sua aniccanara c
iornan a cnirar; nao icn nada a dizcr-lIc, c lIc
falan; falan scgunda vcz. ci-las conicnics or lIc
icrcn falado. Esrcnan, ioran-nas, clas
goicjan orgulIo, arrogancia, rcsunao; dirija-
lIcs a alavra, clas nao rcsondcn, nao o
conIcccn, icn os olIos dcsvairados c o csriio
alicnado. os ais dcvcn ionar cuidado con clas c
inicrna-las, or ncdo dc quc sua loucura sc iornc
furor c o nundo sofra con isso. Tcodoio icn una
nania nais calna. ana crdidancnic o
favoriiisno; nas sua aiao icn ncnos fulgor.
faz voios a cla cn scgrcdo, culiiva-a, scrvc-a
209
nisicriosancnic; csia dc aialaia c ronio a saliar
solrc iudo o quc aarccc dc novo con as lilrcs
do favoriiisno. Tcn una rcicnsao, ofcrccc-sc a
clcs, iniriga con clcs, sacrifica-lIcs sccrciancnic
ncriio, arcnicscos, anizadc, conronissos,
rcconIccincnio. Sc o lugar dc un Cassini sc
iornassc vago, c o suo ou o osiilIao dc un
favoriio o rcsolvcssc cdir ara si, clc aoiaria ial
cdido, c o julgaria digno do lugar, considcraria o
indivduo caaz dc olscrvar c calcular, falar dc
arclios c dc aralacs. Sc vocc crguniassc a
Tcodoio sc clc c auior ou lagiario, original ou
coisia, cu lIc daria as olras dclc, c diria. Lcia, c
julguc; nas, sc clc c ou coricsao ou lcaio,
odcria dccidir visia do rciraio quc acalo dc
fazcr? Eu nc ronunciaria con nais audacia
solrc sua csircia. sin, Tcodoio, olscrvci o
crodo do scu nascincnio; vocc scra colocado, c
nuiio lrcvc. nao fiquc nais dc vigia, nao inrina
nais, o ullico lIc cdc quaricl.
Nao cscrc nais candura, franqucza,
cquidadc, lons ofcios, scrvios, lcncvolcncia,
gcncrosidadc, firncza, nun Ioncn quc Ia ouco
icno sc dcdicou coric c dcscja sccrciancnic
fazcr foriuna. FcconIccc-lIc o rosio, as
convcrsas? Ja nao cIana cada coisa clo nonc;
nao cisicn nais ara clc vclIacos, ladrcs, iolos
c incriincnics. Aquclc solrc o qual clc sc
arriscassc a dizcr o quc cnsa c rccisancnic
csic quc, vindo a salcr, o incdiria dc fazcr
210
caninIo. Pcnsando nal dc iodo nundo, nao diz
nal dc ningucn; nao qucrcndo lcn scnao a si
rorio, rcicndc convcnccr dc quc qucr lcn a
iodos, a fin dc quc iodos lIc faan lcn ou clo
ncnos ningucn lIc scja conirario. Nao conicnic
dc nao scr sinccro, nao suoria quc ningucn o
scja; a vcrdadc lIc fcrc o ouvido; clc c frio c
indifcrcnic accrca das olscrvacs quc sc fazcn
solrc a coric c o coricsao; c or icr ouvido, julga-
sc cunlicc c rcsonsavcl. Tirano da socicdadc c
nariir dc sua anliao, icn una irisic
circunsccao nas aiiiudcs c nas alavras,
graccjos inoccnics, nas frios c consirangidos riso
forado, afalilidadc conirafciia, convcrsaao
inicrronida, disiracs frcqucnics; icn cn
rofusao, ousaria dizcr? iorrcnics dc
louvorcs clo quc fcz ou dissc un Ioncn
aliancnic colocado c quc csia coiado, c ara
qualqucr ouira cssoa una sccura dc isico; icn
fornulas dc cunrincnios difcrcnics ara a
cnirada c a sada cn rclaao quclcs quc visiia
ou quc o visiian; c nao Ia ningucn; dcnirc csscs
quc sc ralan or ircjciios c falas nacias, quc nao
saia dc junio dclc nuiio saiisfciio. Visa
igualncnic fazcr-sc airao c scrvo. c ncdiador,
confidcnic, alcoviiciro; qucr govcrnar; icn un
fcrvor dc novio ara iodas as raiicas da coric;
salc ondc c rcciso sc colocar ara scr visio; salc
alraa-lo, ionar aric na sua alcgria, fazcr-lIc,
una cn cina da ouira, crgunias inicrcssadas
211
solrc sua saudc, scus ncgocios c cnquanio vocc
rcsondc, clc crdc o fio da curiosidadc,
inicrronc-o alorda ouiro assunio; ou, sc cIcga
algucn a qucn dcva una fala difcrcnic, salc,
acalando dc fcliciiar vocc, fazcr ao ouiro un
cunrincnio dc condolcncia; cIora con un olIo,
ri con o ouiro. Infornado s vczcs solrc os
ninisiros ou solrc o favoriio, fala cn ullico dc
coisas frvolas, do vcnio, da gcada. c ao conirario,
sc cala, lanca o nisicrioso solrc o quc salc dc
nais inorianic, c nais csoniancancnic ainda
solrc o quc nao salc.
Ha un as(49} cn quc as alcgrias sao visvcis
nas falsas, c as anarguras cscondidas, nas
rcais.
Qucn odcria cnsar. quc o ardor clos
csciaculos, c a ona c os alausos, os
carrosscis, colrisscn ianias inquiciacs,
cuidados c divcrsos inicrcsscs, ianios icnorcs c
cscranas, aics iao vivas c ncgocios iao
scrios?
A vida da coric c un jogo scrio, nclancolico,
quc sc arna. c rcciso arrunar suas cas c
laicrias, icr un oljciivo, scgui-lo, rcvcnir o do
advcrsario, c iodas as ncdidas ionadas, sc csia
cn cIcquc, s vczcs naic. s vczcs con ccs
quc sc rcscrvan cIcga-sc a dana c sc ganIa a
ariida. vcncc o nais Ialil, ou o nais fcliz.
212
As rodas, nolas, novincnios, csiao
cscondidos. so aarccc nun rclogio a agulIa quc
inscnsivclncnic avana c conlcia sua volia.
inagcn do coricsao, ianio nais crfciia quanio
sc salc quc dcois dc icr fciio lasianic caninIo,
volia nuiias vczcs ao ncsno onio dc ondc
ariira.
Dois icros da ninIa vida sc cscoaran; or
quc inquiciar-nc ianio solrc o quc nc rcsia? A
nais lrilIanic foriuna nao ncrccc o iorncnio a
quc nc cnircgo, ncn as ncsquinIarias cn quc
nc surrccndo, ncn as IunilIacs, as
vcrgonIas quc suorio irinia anos dcsiruirao
csscs colossos dc odcr quc so sc vian lcn
fora dc lcvaniar a calca. dcsaarcccrcnos, cu
quc sou iao ouca coisa, c aquclcs quc cu
conicnlava iao avidancnic, c dos quais
cscrava ioda a ninIa grandcza. o nclIor dc
iodos os lcns, sc c quc cisicn lcns, c o
dcscanso, o rciiro, nun lugar quc scja nosso
donnio. N cnsou isso na dcsgraa, c na
roscridadc csqucccu o quc cnsara.
Un olrc sc vivc cn casa na rovncia, vivc
livrc nas scn aoio; sc vivc na coric c roicgido,
nas c cscravo; cssas coisas sc concnsan.
Xaniio, no fundo dc sua rovncia, sol un
vclIo icio c nun nau lciio, sonIou duranic a
noiic quc via o rncic, quc lIc falava, c quc con
213
isso scniia grandc alcgria. ficou irisic ao
dcscriar; coniou scu sonIo, c dissc. quc
quincras cnfunan o csriio dos Ioncns
cnquanio clcs dorncn!
Xaniio coniinuou a vivcr. vcio coric, viu o
rncic falou-lIc, c foi alcn do scu sonIo. c
favoriio.
Qucn c nais cscravo do quc un coricsao
assduo, scnao un coricsao nais assduo?
O cscravo so icn un scnIor; o anlicioso icn
ianios quanias scjan as cssoas uicis sua
foriuna.
Mil cssoas quasc dcsconIccidas fazcn
nuliidao no dcscriar rcal ara scr visias clo
rncic, quc nao odcria vcr nil ao ncsno
icno; c sc nao vc Iojc scnao as quc viu onicn c
vcra ananIa, quania gcnic infcliz!
Dc iodos os quc rodcian os nolrcs c lIcs
fazcn a coric, cqucno nuncro os Ionra dc
coraao, grandc nuncro os rocura con iniuiios
anliciosos, nuncro ainda naior or ridcula
vaidadc, ou or iola inacicncia dc sc
nosirarcn.
Ccrias fanlias, clas lcis do nundo, ou or
aquilo a quc sc da o nonc dc dccoro, dcvcn scr
irrcconciliavcis. ci-las unidas; c ondc a rcligiao
214
fracassou, quando icniou rcconcilia-las, vcncc o
inicrcssc, c facilncnic.
Fala-sc dc un as(50} cn quc os vclIos sao
galanics, olidos, c afavcis; os jovcns, ao
conirario, sao duros, fcrozcs, scn cosiuncs ncn
olidcz. julgan-sc lilcriados da aiao clas
nulIcrcs nuna idadc cn quc nouiros lugarcs sc
conca a scnii-la; rcfcrcn, a clas, os lanqucics,
as conidas, c os anorcs ridculos. Enirc clcs c
solrio c nodcrado aquclc quc so sc cnlclcda dc
vinIo; o uso cccssivo quc dclc fizcran iornou o
vinIo insido. Procuran dcscriar o gosio ja
ciinio or aguardcnics c os licorcs nais
violcnios. so falia sua dcravaao lclcr agua-
foric. As nulIcrcs dcssc lugar rcciiian o
dcclnio dc sua lclcza con ariifcios quc julgan
scrvir ara iorna-las lclas. scu cosiunc c iniar
os lalios, as faccs, as solrancclIas, c os onlros,
quc clas osicnian con o colo, os lraos c as
orclIas, cono sc icncsscn cscondcr o lugar or
ondc dcvcn agradar, ou nao nosira-lo
suficicnicncnic. Os quc vivcn ncssc lugar icn
una fisiononia quc nao c clara, nas confusa,
ncrgulIada nuna cscssura dc calclos
csiranIos quc rcfcrcn aos naiurais, c dos quais
fazcn un cicnso iccido ara colrir a calca;
dcscc aic a nciadc do coro, alicra os iraos, c
incdc quc sc conIcan os Ioncns clo rosio.
Alcn disso cssa gcnic icn scu dcus c scu rci. os
grandcs da naao sc rcuncn iodos os dias, nuna
215
ccria Iora, nun icnlo quc cIanan igrcja. Ha
no fundo dcssc icnlo un aliar consagrado ao
scu dcus, ondc un adrc cclclra nisicrios quc
clcs cIanan sanios, sagrados c icnvcis. Os
grandcs fornan un vasio crculo cn iorno dcssc
aliar, c ai sc cn dc c, cosias dirciancnic
viradas ara os adrcs c os sanios nisicrios, c
rosio lcvaniado ara o scu rci, quc sc vc dc
joclIos nuna iriluna, ao qual clcs arcccn
dcdicar iodo o csriio c o coraao. Nao sc dcia
dc vcr ncssc uso una csccic dc sulordinaao.
orquc cssc ovo arccc adorar o rncic, c o
rncic adorar a Dcus., As cssoas do as dao-
lIc o nonc dc V., c clc csia siiuado a quarcnia c
oiio graus dc clcvaao do olo c nais dc nil c
ccn lcguas nariinas dos iroqucscs c dos
Iurcs.
Qucn considcrar quc o rosio do rncic faz
ioda a fclicidadc do coricsao, quc csic sc ocua c
conicnia ioda sua vida cn vc-lo c scr visio or
clc, concara a conrccndcr cono vcr Dcus odc
fazcr ioda a gloria c ioda a fclicidadc dos sanios.
Os grandcs scnIorcs sao cIcios dc aicncs
con os rncics, cssa c sua ocuaao; icn
infcriorcs. os cqucnos coricsaos rclaan scus
dcvcrcs, fazcn-sc dc niinos, c vivcn cono
cssoas quc nao icn ccnlos a dar a ningucn.
216
Quc falia, cn nossos dias, juvcniudc? Ela
odc, cla salc; ou, clo ncnos, quando soulcssc
ianio quanio odc, nao scria nais rcsoluia.
Honcns fracos! Un nolrc diz dc Tonagcncs,
scu anigo, quc clc c un iolo, c sc cngana; nao
co quc vocc rcsonda quc clc c un Ioncn dc
csriio; Ousc soncnic cnsar quc clc nao scja
iolo.
Da ncsna forna clc diz quc Ificraics nao icn
coraao. vocc o viu raiicar una loa aao; fiquc
iranquilo. discnso-o dc conia-la, conianio quc
dcois do quc acalou dc ouvir, ainda sc lcnlrc
dc quc o viu raiica-la.
En qucn salc falar aos rcis, c ialvcz ondc
icrninc ioda a rudcncia c suiilcza do coricsao.
Una alavra lIc cscaa, c cai, do ouvido do
rncic, lcn fundo na sua ncnoria, c s vczcs
aic no scu coraao. c inossvcl rcavc-la; iodos
os cuidados quc sc ionan c ioda a Ialilidadc
quc sc usa ara clica-la ou aicnua-la scrvcn
ara grava-la nais fundancnic c arofunda-la
ainda nais. sc foi acnas conira nos quc falanos,
alcn dcssa dcsgraa nao scr conun, Ia rcncdio
ronio, quc c nos insiruirnos con nosso crro, c
suoriar o casiigo da lcviandadc; nas sc c conira
ouircn, quc dcsalcnio! quc arrccndincnio!
Havcra rcgra nais uiil conira iao crigoso
inconvcnicnic quanio falar dos ouiros ao
217
solcrano, dc suas cssoas, dc suas olras, dc
suas acs, cosiuncs, conduia, clo ncnos con
a ncsna aicnao, rccauao c rudcncia con
quc sc fala dc si?
Honcn quc gosia dc iadas, nau caraicr.
isso diria cu, sc ja nao iivcsscn diio. Os quc
rcjudican a rcuiaao ou a soric dos ouiros,
conianio quc nao crca una iada, ncrcccn
cna infananic. isso nao foi diio, c cu ouso dizcr.
Ha ccrio nuncro dc frascs fciias quc sc iona
cono nun arnazcn, c das quais nos scrvinos
ara nos fcliciiarnos uns aos ouiros clos nossos
ciios. Acsar dc scrcn diias gcralncnic. scn
afciao, c rccclidas scn rcconIccincnio, ncn
or isso c crniiido oniii-las, orquc clo ncnos
sao a inagcn daquilo quc Ia dc nclIor no
nundo, quc c a anizadc; c os Ioncns nao
odcndo coniar uns con os ouiros na rcalidadc,
arcccn icr conlinado cnirc si conicniarcn-sc
con as aarcncias.
Con cinco ou scis icrnos dc aric, c nada
nais, da-sc arcs dc conIcccdor dc nusica,
quadros, consirucs c nanjarcs. cnsa-sc icr
nais razcr do quc os ouiros cn ouvir, vcr,
concr; inc-sc aos scus scnclIanics, c sc
cngana a si ncsno.
A coric nunca csia dcsrovida dc ccrio
nuncro dc cssoas nas quais o iraio do nundo, a
218
olidcz ou a foriuna fazcn as vczcs dc
inicligcncia c sulsiiiucn o ncriio. Salcn cnirar
c sair; livran-sc da convcrsa, nao ionando aric
ncla; agradan fora dc sc calarcn, c sc iornan
inorianics or un silcncio nuiio icno
naniido, ou no naino, alguns nonosslalos.
nosiran-sc or oscs, una inflcao dc voz, un
gcsio, un sorriso. nao icn, sc ouso dizcr, duas
olcgadas dc rofundidadc; qucn arofundar
cnconirara o iufo.
Ha cssoas s quais a ncrcc do rncic
aconiccc cono un acidcnic; sao as rinciras a
ficar surrccndidas c consicrnadas. afinal sc
rcconIcccn c sc acIan dignas dc sua soric. c
cono sc a csiuidcz c a foriuna fosscn duas
coisas inconaivcis, ou fossc inossvcl scr fcliz
c iolo ao ncsno icno, julgan-sc inicligcnics,
ousan quc digo? icn a confiana dc falar
cn qualqucr ocasiao, c solrc qualqucr assunio
quc sc ossa ofcrcccr, scn ncnIun
disccrnincnio das cssoas quc as ouvcn.
acrcsccniaria quc csanian ou causan rofundo
dissalor cla sua faiuidadc c scnsaloria.
vcrdadc, ao ncnos, quc dcsonran scn aclaao
aquclcs quc icn alguna aric no acaso da sua
clcvaao.
Quc nonc daria a cssa csccic dc cssoas
quc so sao asiuias ara os iolos? Sci, clo ncnos,
219
quc as cssoas solcrics as confundcn con
aquclas quc salcn cnganar.
icr, dado un grandc asso na asiucia,
fazcr cnsar dc si quc so sc c ncdiocrcncnic
asiuio.
A argucia nao c ncn nuiio loa ncn nuiio
na qualidadc; cla fluiua cnirc vcio c viriudc. nao
Ia ocasiao cn quc nao ossa c ialvcz dcva scr
sulsiiiuda cla rudcncia.
A asiucia c o noncnio roino da
vclIacaria; dc una a ouira o asso cscorrcga. so
a ncniira faz a difcrcna; sc a acrcsccniarnos
asiucia, cis a vclIacaria.
Con as cssoas quc or asiucia ouvcn iudo
c falan ouco, falc ncnos ainda; ou, sc vocc falar
nuiio, diga ouca coisa.
Vocc dccndc nun ncgocio quc c jusio c
inorianic, do conscniincnio dc duas cssoas.
Una diz. dc lcno acordo, conianio quc fulano
concordc; fulano concorda, c so dcscja ccriificar-
sc das inicncs do ouiro. Enquanio isso nada
vai adianic. os ncscs, os anos sc assan
inuiilncnic. Diz vocc. nao cnicndo nada, iraia-sc
acnas dc fazcr con quc clcs sc rcunan c sc
falcn. Eu lIc digo, da ninIa aric, quc vcjo claro
c conrccndo iudo. clcs ja sc falaran.
220
Parccc quc qucn cdc ara os ouiros icn a
confiana dc un Ioncn quc cdc jusiia, c
falando ou agindo or si ncsno sc icn o
cnlarao c udor dc qucn cdc crdao.
Sc nao sc ionan rccaucs, na coric,
conira as arnadilIas quc ali sc arnan
inccssanicncnic ara fazcr cair no ridculo, fica-
sc csaniado, con ioda sua inicligcncia, dc sc
surrccndcr alvo do riso dos nais iolos.
Ha ocasics na vida cn quc a vcrdadc c a
sinlicidadc sao o nclIor ardil do nundo.
Sc vocc c favoriio, iodo rccurso c lon; vocc
nao crra, iodos os caninIos o lcvan a icrno. do
conirario iudo c crro, nada c uiil, nao Ia vcrcda
cn quc nao sc ciravic.
Un Ioncn quc vivcu na iniriga ccrio icno
nao odc nais discnsa-la; qualqucr ouira vida
ara clc c insida.
E rcciso icr inicligcncia ara scr Ioncn dc
facao. odc-sc, cnircianio, ic-la a un ccrio
onio cn quc sc csia acina da iniriga c da
facao, c nao sc dciaria sujciiar-sc a cla; vai-sc
cniao a grandc foriuna ou alia rcuiaao or
ouiros caninIos.
Con inicligcncia sullinc, una douirina
univcrsal, rolidadc a ioda rova c ncriio
221
inconicsiavcl, nao icna, o Arisiidcs, cair no
concciio da coric ou crdcr a rcdilcao dos
odcrosos cnquanio clcs rccisarcn dc vocc.
Quc sc olscrvc un favoriio lcn dc crio;
orquc, sc clc nc faz cscrar ncnos na sua
aniccanara do quc o conun, sc icn o rosio
risonIo, sc cnruga ncnos a fronic, sc nc ouvc
con nais aicnao, c sc nc rcconduz un ouco
nais longc, cnsarci quc conca a cair c cnsarci
ccrio.
O Ioncn icn nuiio oucos rccursos cn si
ncsno, ois quc rccisa dc una dcsgraa ou
noriificaao ara iornar-sc nais Iunano, nais
iraiavcl, ncnos fcroz, nais rolo.
Conicnlan-sc nas corics ccrias cssoas, c
vc-sc lcn, clo quc clas dizcn c or sua nancira
dc sc conduzircn, quc nao cnsan nos avos,
ncn nos ncios. o rcscnic c dclas? Elas nao
gozan dclc, clas alusan.
Siraion(51}, nasccu sol duas csirclas. infcliz,
fcliz, no ncsno grau. Sua vida c un ronancc.
nao, falia-lIc o vcrossnil. Nao icvc avcniuras;
icvc sonIos lons c sonIos naus; quc digo?
ningucn sonIa cono clc vivcu. Ningucn iirou dc
un dcsiino nais do quc clc fcz; o grandioso c o
ncdocrc sao scus conIccidos. lrilIou, sofrcu,
lcvou una vida conun; nada lIc cscaou. Fcz-sc
valcr or viriudcs quc lIc garaniian scriancnic
222
quc csiavan nclc; dissc dc si. TcnIo inicligcncia,
icnIo coragcn; c iodos disscran dcois dclc. Elc
icn inicligcncia, clc icn coragcn. Ecrccu nuna
c nouira foriuna o gcnio do coricsao, quc dissc
dclc nais coisas loas ialvcz c nais coisas nas do
quc rcalncnic iinIa. O lclo, o anavcl, o raro, o
naravilIoso, o Icroico, foran cnrcgados ara
clogia-lo; c iodo o conirario scrviu dcois ara o
rclaiar; caraicr cquvoco, conlicado,
disfarado; un cnigna, una inicrrogaao quasc
indccisa.
O favoriiisno c o Ioncn acina dc scus
iguais; c sua qucda, alaio.
Aquclc quc un lclo dia salc rcnunciar
dccididancnic ao scu nonc nolrc, ou a una
grandc auioridadc, ou a una grandc foriuna,
lilcria-sc, ncssc noncnio, dc nuiias cnas,
nuiias viglias, c s vczcs dc nuiios crincs.
Dcniro dc ccn anos o nundo sulsisiira
ainda cn sua ioialidadc. o ncsno icairo c os
ncsnos ccnarios; nao scrao nais os ncsnos
aiorcs. Todos os quc sc alcgran con una graa
rccclida, ou quc sc cnirisicccn c dcscscran
con una rccusa, iodos icrao dcsaarccido da
ccna. Ja cniran no icairo ouiros Ioncns quc vao
rcrcscniar os ncsnos acis na ncsna ca.
Iao dc sc aagar or sua vcz; c aquclcs quc ainda
nao cisicn, un dia nao cisiirao nais; novos
223
aiorcs ionarao o lugar dclcs. quc fundo ara
fazcr dcsiacar una crsonagcn dc concdia!
Qucn viu a coric viu do nundo o quc Ia dc
nais loniio, nais scduior c nais cnfciiado. qucn
dcsrcza a coric dc ic-la visio, dcsrcza o nundo.
A cidadc cnfasiia da rovncia. a coric
dcscngana da cidadc, c cura da roria coric.
Un csriio sao acIa na coric o razcr da
solidao c do rciiro.
224

DOS NOBRES

A rcvcnao do ovo cn rclaao aos nolrcs c
iao ccga c a rcdilcao clo scu gcsio, rosio, ion
dc voz c aiiiudcs csia iao gcncralizada quc sc clcs
rcsolvcsscn scr lons, isso Iavia dc cIcgar
idolairia.
Sc vocc nasccu vicioso, o Tcogcncs, cu o
lancnio; sc vocc sc iornou assin or fraqucza
clos quc icn inicrcssc cn vc-lo assin, c juran
cnirc si corronc-lo, c ja sc galan dc odcr
conscgui-lo, crniia-nc quc cu o dcsrczc; nas
sc vocc c norigcrado, icncranic, rcconIccido,
iralalIador, alcn do nais icn osiao c
nascincnio caaz dc dar, ccnlos cn vcz dc
rccclc-los, c concorda con cssa gcnic cn scguir,
or condcsccndcncia, scus dcsrcgrancnios,
vcios c loucuras, quando clcs iivcrcn ccrcido,
cla dcfcrcncia quc lIc dcvcn, iodas as viriudcs
quc vocc arccia. ironia foric nas uiil, nuiio
roria ara r scus cosiuncs cn scgurana,
dcsiruir iodos os rojcios dclcs c olriga-los a
coniinuar a scr o quc sao, dciando vocc ial cono
c.
A vaniagcn dos nolrcs solrc os ouiros
Ioncns c incnsa, or un lado.
225
Dcio ara clcs o lon assadio, ricas
nollias, cacs, cavalos, nacacos, ancs, irucs c
aduladorcs; nas invcjo nclcs a fclicidadc dc icr a
scu scrvio gcnic quc os igualc clo coraao c
inicligcncia, c quc s vczcs aic sao nclIorcs do
quc clcs.
Os nolrcs sc disiracn alrindo alancdas na
florcsia, anarando icrras con cicnsas
nuralIas, dourando icios, fazcndo vir dcz
olcgadas d'agua, guarncccndo una csiufa; nas
iornar un coraao conicnic, cncIcr una alna dc
alcgria, rovcr circna cnuria ou rcncdia-la,
cis aic ondc nao cIcga a curiosidadc dclcs.
Pcrgunia-sc sc conarando cn conjunio
difcrcnics condics dos Ioncns, suas cnas c
rovciios, nao sc noiaria una ccria nisiura ou
csccic dc concnsaao do lcn c do nal quc
csialclcccria igualdadc cnirc cssas condics ou,
clo ncnos, faria con quc una nao fossc nais
dcscjavcl do quc a ouira. Podc fornular ial
crgunia algucn odcroso, rico, c ao qual nada
falic; nas c rcciso quc scja un Ioncn olrc
qucn a rcsonda.
Nao dcia dc Iavcr cono quc un cncanio, cn
cada una dcssas difcrcnics condics,
crnancccndo ai aic quc a niscria o icnIa
csgoiado. Assin os grandcs gosian do cccsso c
os cqucnos anan a nodcraao; aquclcs gosian
226
dc doninar c conandar c csics scnicn razcr c
ncsno vaidadc cn scrvir c olcdcccr. os nolrcs
sao ccrcados, saudados, rcsciiados; os lclcus
ccrcan, saudan, sc rosicrnan; c iodos csiao
conicnics.
Cusia iao ouco aos nolrcs dar acnas
alavras, c sua condiao os discnsa ianio dc
cunrir as lclas roncssas quc fizcran, quc sc
nao roncicn con largucza ainda naior, c or
nodcsiia.
Esia vclIo c gasio. diz un nolrc; arrclcniou
a ncu scrvio. quc fazcr dclc? Ouiro, nais noo,
arrclaia suas cscranas c olicn o osio quc so
sc rccusa a cssc infcliz orquc o ncrccc dcnais.
Nao sci diz vocc con ar frio c dcsdcnIoso
Filanio icn ncriio, inicligcncia, airaiivos, rigor
no cunrincnio do dcvcr, fidclidadc c dcdicaao
ao airao, no cnianio c ncdiocrcncnic arcciado;
nao agrada, nao gosian dclc; cliquc-sc. qucn c
quc vocc csia condcnando. Filanio ou o nolrc a
qucn clc scrvc?
Ccralncnic c nais uiil afasiar-sc dos nolrcs
do quc quciar-sc dclcs.
Qucn odc clicar or quc alguns ganIan
a soric grandc c ouiros a roicao dos odcrosos?
227
Os nolrcs sao iao fclizcs quc ncn scqucr
sofrcn, cn ioda sua vida, o inconvcnicnic dc
lancniar a crda dos scus nclIorcs scrvidorcs
ou das cssoas ilusircs no scu gcncro, das quais
iiraran nais razcr c uiilidadc.
A rincira coisa quc a adulaao salc fazcr
dcois da noric dcsscs Ioncns unicos, cuja falia
nao sc rccncIc, c airiluir-lIcs onios fracos quc
cla rcicndc nao cisiircn nos scus succssorcs.
garanic quc un, con ioda a caacidadc c iodas
as luzcs daquclc cujo lugar vcn ocuar, nao icn
os dcfciios do ouiro; c cssc csiilo scrvc ara os
rncics sc consolarcn do grandc c do ccclcnic,
con o ncdocrc.
Os nolrcs dcsrczan as cssoas inicligcnics
quc nao icn nais quc inicligcncia; as cssoas
inicligcnics dcsrczan os nolrcs quc so icn
nolrcza; a gcnic dc lcn, lancnia uns c ouiros
quando icn nolrcza ou inicligcncia scn
ncnIuna viriudc.
Quando vcjo, dc un lado, crio dos nolrcs,
sua ncsa, ou s vczcs na sua iniinidadc, csscs
Ioncns solcrics, iniriganics, avcniurciros,
csriios, crigosos c rcjudiciais, c considcro or
ouiro lado quc dificuldadc icn as cssoas dc
ncriio ara sc aroinarcn, ncn scnrc nc
disonIo a acrcdiiar quc as cssoas
dcsagradavcis scjan suoriadas or inicrcssc c
228
as dc lcn considcradas inuicis;, acIo-nc nais
disosio a confirnar csic cnsancnio. grandcza c
disccrnincnio sao duas coisas difcrcnics c o
anor cla viriudc c clos, viriuosos, una icrccira
coisa.
Lucila gosia nais dc gasiar sua vida sc
fazcndo suoriar or alguns nolrcs do quc scr
rcduzida a vivcr faniliarncnic con scus iguais.
A rcgra dc vcr gcnic sucrior a si dcvc icr
suas rcsirics. c rcciso s vczcs csiranIos
ialcnios ara rcduzi-la cn raiica.
Qual c a docna incuravcl dc Tcofilo(52}? Dura
Ia nais dc irinia anos. clc nao sc cura. quis,
qucr c qucrcra govcrnar os nolrcs; so a noric lIc
Ia dc iirar, con a vida, csia scdc dc incrio c
asccndcncia solrc os csriios. scra zclo clo
roino? Scra Ialiio? Scra una oiniao
cccssiva solrc si ncsno? Nao Ia alacio cn quc
nao sc insinuc; nao c no ncio dc un quario quc
clc ara; assa no vao da oria ou do galincic.
cscra-sc quc icnIa falado, c nuiio, c con aao,
ara icr audicncia, ara scr visio Enira no
scgrcdo das fanlias. conirilui con alguna coisa
cn iudo quc lIcs aconiccc dc irisic ou rovciioso.
anicccdc iodo nundo, sc ofcrccc, ncic-sc na
fcsia; c rcciso adniii-lo. Nao lasia, ara cncIcr
scu icno ou sua anliao, o cuidado dc dcz nil
alnas clas quais rcsondc cranic Dcus cono
229
cla roria; Ia gcnic dc nais alia caicgoria c
naior disiinao, cla qual nao icn quc rcsiar
conias, c da qual sc cncarrcga dc lon grado.
Ouvc, vcla or iudo o quc odc scrvir dc asio a
scu csriio dc iniriga, ncdiaao ou nancjo. nal
un nolrc dcscnlarcou, asscnIorcia-sc dclc;
anics quc sc icnIa odido susciiar quc Tcofilo
qucria govcrna-lo ja sc ouvc Tcofilo dizcr quc o
govcrna.
Una fricza ou incivilidadc quc vcn daquclcs
quc csiao acina dc nos nos faz odia-los; nas un
sorriso ou un cunrincnio logo nos rcconcilia
con clcs.
Ha Ioncns solcrlos quc a clcvaao dc scus
rivais IunilIa c anansa; cIcgan, con cssa
dcsgraa, aic ao onio dc corrcsondcrcn ao
nosso cunrincnio; nas o icno, quc adoa
iudo, afinal os rcc no scu naiural.
O dcsrczo quc os nolrcs icn clo ovo
iorna-os indifcrcnics cn rclaao s lisonjas ou
louvorcs quc rccclcn, c icncra sua vaidadc;
assin ianlcn os rncics louvadas
infiniiancnic c scn dcscanso clos nolrcs ou
coricsaos, scrian ainda nais rcsunosos sc or
sua vcz arcciasscn aquclcs quc os louvan.
Os nolrcs julgan-sc os unicos crfciios,
dificilncnic adniicn nos ouiros Ioncns rciidao
dc csriio, cngcnIo, cscruulo, c sc aossan
230
dcsscs ricos ialcnios cono coisas dcvidas ao scu
nascincnio. No cnianio c crro grossciro
alincniar-sc con cssas falsas rcvcncs. iudo o
quc ja Iouvc dc nclIor cnsado, dc nclIor diio,
dc nclIor cscriio, ialvcz dc conduia nais
dclicada, ncn scnrc nos vcio dc sua csscncia.
Tcn grandcs donnios c cicnsa fila dc
anicassados. isso nao lIcs odc scr conicsiado.
Vocc icn inicligcncia, grandcza, sagacidadc,
gosio, disccrnincnio? Dcvo acrcdiiar na
rcvcnao c adulaao quc divulgan
audaciosancnic o scu ncriio? Elas nc sao
susciias. rccuso-as. Dciar-nc-ia ofuscar or
un ar dc caacidadc ou dc aliancria quc o coloca
acina dc iudo o quc sc faz, sc diz, c sc cscrcvc;
quc o iorna scco ara louvorcs c incdc quc sc
ossa arrancar dc vocc a ncnor arovaao?
Concluo da, nais naiuralncnic, quc vocc icn
roicao, crcdiio c grandcs riquczas. Qual c o
ncio ara dcfini-lo, Tclcfon? A gcnic so sc
aroina dc vocc cono do fogo, c nuna ccria
disiancia; scria rcciso dcsvcnda-lo, conIccc-lo
dc crio, confronia-lo con scus scnclIanics,
ara fazcr dc vocc un juzo sao c razoavcl. Scu
Ioncn dc confiana, quc goza da sua iniinidadc,
con o qual vocc sc aconsclIa, clo qual vocc
dcia Socraics c Arisiidcs, con o qual vocc ri, c
quc ri nais alio do quc vocc, cnfin cssc, Davc,
conIco-o nuiio lcn. scria isso lasianic ara
conIcccr vocc?
231
Ha gcnic quc sc udcssc conIcccr scus
sulalicrnos c conIcccr-sc a si ncsna icria
vcrgonIa dc solrcssair.
Sc Ia oucos oradorcs ccclcnics, Iavcra
nuiia gcnic quc ossa ouvi-los? Sc nao Ia
lasianics cscriiorcs lons, ondc csiao os quc
salcn lcr? Da ncsna forna Iouvc qucias
conira o cqucno nuncro dc cssoas caazcs dc
aconsclIar o rci c ajuda-lo na adninisiraao dc
scus ncgocios Mas sc afinal nasccn csscs
Ioncns Ialcis c inicligcnics, sc agcn scgundo
scu nodo dc vcr c suas luzcs, scrao anados,
scrao arcciados ianio quanio ncrcccn? Scrao
louvados clo quc cnsan c fazcn cla airia?
Elcs vivcn, c quanio lasia. ccnsuran-nos sc
fracassan, invcjan-nos sc icn ciio.
Ccnsurcnos o ovo ondc scria ridculo qucrcr
dcscular. scu csar c sua invcja, olIados clos
nolrcs c odcrosos cono incviiavcis, conduziran
csics uliinos, inscnsivclncnic, a nao coniar con
clc, dcsrczar scus sufragios cn iodas as suas
iniciaiivas c fazcr dcsic dcsrczo una rcgra dc
oliica.
Os cqucninos sc odcian uns aos ouiros
quando sc rcjudican rccirocancnic. Os nolrcs
sao odiosos ara os lclcus clo nal quc lIcs
fazcn c or iodo o lcn quc nao lIcs fazcn. sao
rcsonsavcis cla olscuridadc dclcs, cla sua
232
olrcza c inforiunio; ou clo ncnos arcccn sc-
lo.
Ja c dcnais icr dc conun con o ovo una
ncsna rcligiao c un ncsno Dcus. cono odc
ainda cIanar-sc Pcdro, Joao ou Jaqucs, cono o
ncgocianic ou o lavrador. Eviicnos icr qualqucr
coisa dc conun con a nuliidao; afcicnos, ao
conirario, iodas as disiincs quc nos scaran
dcla. cla quc sc aroric dos dozc aosiolos, scus
disculos, os rinciros nariircs (ial gcnic, iais
aironos}; cla quc vcja con razcr voliar iodos os
anos cssc dia csccial quc cada un cclclra cono
o dia dc scu adrociro. Quanio a nos, nolrcs,
rccorranos aos noncs rofanos. faano-nos
laiizar con os noncs dc Anilal, Ccsar c Poncu,
quc cran grandcs Ioncns; con o dc Lucrccia,
quc cra una ilusirc ronana; con os dc Fcnaud,
Fogcrio, Olivciros c Tancrcdo, quc cran
aladinos, c o ronancc nao icn Icrois nais
naravilIosos; con os dc Hciior, Aquilcs,
Hcrculcs, iodos scnidcuscs; aic ncsno con os
dc Fclo c Diana; c qucn nos incdiria dc nos
cIanarnos Juiicr, Mcrcurio, Vcnus, Adonis?
Os nolrcs dcscuidan conIcccr qualqucr
coisa, ja nao digo acnas os inicrcsscs dos
rncics c ncgocios ullicos, nas os scus
rorios inicrcsscs c ncgocios; ja quc ignoran a
ccononia dc un ai dc fanlia c, louvan a si
ncsnos cla sua ignorancia, dcian-sc
233
cnolrcccr c doninar or scus inicndcnics;
conicnian-sc cn scr gasirnonos ou coicau(53},
ir casa dc Tais ou dc Frincia falar da naiilIa c
vclIa naiilIa, dizcr quanias osias dc nuda Ia
dc Paris a Dcsanon c a Filislurgo; cnquanio isso
Ia cidadaos quc sc insirucn solrc a aric dc
govcrnar, iornan-sc finos c oliicos. Os nolrcs
quc os dcsdcnIavan, fazcn-lIcs rcvcrcncias. sao
fclizcs quando sc iornan scus gcnros!
Sc conaro as duas condics nais oosias
dos Ioncns, qucro dizcr, os nolrcs c o ovo, csic
uliino nc arccc conicnic con o ncccssario c os
ouiros inquicios c olrcs con o sucrfluo. Un
Ioncn do ovo nao salcria fazcr ncnIun nal;
un nolrc nao qucr ncnIun lcn c c caaz dc
grandcs nalcfcios; un, so sc forna c sc ccrcc
nas coisas uicis; o ouiro, acrcsccnia as
crniciosas. ali, sc nosiran ingcnuancnic a
grosscria c a franqucza; aqui, sc cscondc una
sciva naligna c corronida sol a casca da
olidcz. o ovo nao icn csriio c os nolrcs nao
icn alna; aquclc icn lon fundo c nao icn loa
aarcncia; csics so icn aarcncias c una sinlcs
sucrfcic. Scra rcciso oiar? Nao Icsiio. qucro
scr ovo.
Por rofundos quc scjan os grandcs da coric,
c or grandc quc scja a aric quc cnrcgan cn
arcccr o quc nao sao c nao arcccr o quc sao,
nao conscgucn cscondcr sua nalignidadc, sua
234
circna icndcncia ara rir cusia dos ouiros c
frcqucnicncnic aiirar ridculo ondc nao odc
Iavcr; csscs lclos ialcnios sc dcscolrcn nclcs
rincira visia. adniravcis, scn duvida, ara
cnlrulIar un sinlorio c iornar nais csiuido
aquclc quc ja c csiuido; nas ainda nais
rorios ara iirar-lIcs iodo o razcr quc
odcrian icr dianic dc un Ioncn inicligcnic quc
soulcssc dcsdolrar-sc cn nil aiiiudcs
agradavcis c divcriidas! sc o crigoso caraicr do
coricsao nao o forassc a una grandc
circunsccao. Oc-lIc un caraicr scrio, no
qual sc cnirincIcira, c faz isso con iania crcia
quc aos caoisias, con inicncs iao nas, falian
ocasics dc zonlar dclc.
Os gozos da vida, a alundancia, a calna dc
una grandc roscridadc, fazcn con quc os
rncics icnIan alcgria dc solra ara rir dc un
anao, dun nacaco, dun inlccil c duna ancdoia
scn graa. as cssoas ncnos fclizcs so ricn
quando Ia noiivo.
Un nolrc gosia dc CIanagnc, dcicsia Dric;
cnlclcda-sc con nclIor vinIo quc o Ioncn do
ovo. unica difcrcna quc a craula dcia cnirc
as condics nais dcsroorcionadas, cnirc o
scnIor c o csiafciro(54}.
Parccc rincira visia cnirar nos razcrcs
dos rncics un ouco daquilo quc consisic cn
235
inconodar os ouiros; nas nao; os rncics
arcccn con os Ioncns; cnsan cn si, scgucn
scu rorio gosio, suas aics, suas
conodidadcs. isso c naiural.
Parccc quc a rincira rcgra das conanIias
c das cssoas quc ocuan alias osics c dar
quclcs quc dccndcn dclcs ara o cuidado dc
scus ncgocios, iodos os olsiaculos quc clcs
odcn icncr.
Sc un nolrc icn algun grau dc fclicidadc
acina dos ouiros Ioncns, nao crcclo qual, a
nao scr quc scja, ialvcz, o dc sc acIar
frcqucnicncnic con odcr c ocasiao dc dar
razcr aos ouiros, c sc cssa circunsiancia nascc,
arccc quc clc dcvc scrvir-sc dcla. sc c cn favor
dc un Ioncn dc lcn dcvc icncr quc cla lIc
cscac. Quando c nuna coisa jusia dcvc rcvcnir
a soliciiaao, c so scr visio ara rccclcr os
agradccincnios; c sc cla c facil, nao dcvc ncn
scqucr fazc-la valcr. sc a dcia assar, lancnio os
dois.
Ha Ioncns inaccssvcis dc nasccna, c sao
rccisancnic aquclcs dc qucn os ouiros icn
ncccssidadc, dos quais dccndcn. csiao scnrc
dc c airas; novcis cono ncrcurio, irucian,
gcsiiculan, griian c sc agiian, scnclIanics a
cssas figuras dc aclao quc scrvcn dc cnfciic
nuna fcsia ullica, lanan fogo c cIana,
236
irovcjan c rclancian. ningucn sc aroina, aic
quc vindo a ciinguir-sc, cacn, c con sua qucda
sc iornan iraiavcis, nas inuicis.
O suo, o criado dc quario, o Ioncn dc
lilrc, sc nao icn nais inicligcncia do quc a dc
sua condiao, nao julgan nais dc si ncsnos cla
sua Iunildadc, c sin cla clcvaao c foriuna das
cssoas a qucn scrvcn, c cn iodos os quc
cniran cla sua oria c nosiran a cscada
indifcrcnicncnic alaio dclcs c dc scus scnIorcs.
ianio c vcrdadc quc sc c dcsiinado a aiurar dos
nolrcs c daquclcs quc lIcs cricnccn!
Un alio digniiario dcvc anar scu rncic,
sua nulIcr, scus filIos, c dcois dclcs os Ioncns
inicligcnics. dcvc adoia-los; dcvc alasicccr-sc
dclcs c nao os dciar faliar. Nunca scria dcnais
agar, nao digo con cnscs c lcncfcios dcnais,
nas con dcnasiadas aicncs c faniliaridadcs,
os aulios c scrvios quc clcs lIc dao, ncsno
scn quc clc saila. quanios runorcs dissian!
Salcn jusiificar aic os naus succssos clas loas
inicncs, rovar a londadc dc un iniuiio c a
jusicza dc suas ncdidas con a fclicidadc dos
aconiccincnios; lcvaniar-sc conira a
nalcdiccncia c a invcja ara airiluir, a loas
iniciaiivas, noiivos ainda nclIorcs; dar
clicacs favoravcis a aarcncias nas; dcsviar
os cqucnos dcfciios, so nosirar viriudcs, c
irazc-las luz; scncar, cn nil ocasics, faios c
237
dcialIcs vaniajosos c rovocar o riso c a
zonlaria conira aquclcs quc ousan duvidar o
susicniar faios conirarios. Sci quc os nolrcs icn
or naina dciar falar c coniinuar agindo; nas
sci ianlcn quc lIcs aconiccc, divcrsas vczcs,
quc o dciarcn quc sc falc os incdc dc fazcr.
Scniir o ncriio, c una vcz quc c conIccido,
iraia-lo lcn. duas grandcs rovidcncias a ionar,
incdiaiancnic, c das quais a naior aric dos
nolrcs c conlciancnic incaaz.
Tu cs grandc, cs odcroso; nao lasia. faz con
quc cu ic csiinc, a fin dc quc cu fiquc irisic or
dccair dc iuas loas graas ou or nao icr odido
adquiri-las.
Vocc diz dc un nolrc ou dc un alio
dignaiario quc clc c corics c rcsiaiivo; quc gosia
dc dar razcr. c confirna isso or un longo
rclaio, a rcsciio do quc clc fcz nun ncgocio cn
quc soulc quc vocc iinIa inicrcssc. Eu cnicndo.
vocc qucr dizcr quc or sua causa sc iona
incnso inicrcssc cla sua soliciiaao; Vocc csia
lcn con as oicncias. dcscjava quc cu soulcssc
ouira coisa?
Algucn lIc diz. Qucio-nc dc fulano; csia
vaidoso con sua grandcza; dcsdcnIa-nc, nao nc
conIccc nais. Nao icnIo, or ninIa aric, diz
vocc, ncnIun noiivo ara nc quciar dclc. ao
conirario, so icnIo dc quc clogia-lo; c nc arccc
238
quc clc c lasianic corics". Julgo conrccndc-lo
una vcz nais. vocc qucr quc sc saila quc un
alio dignaiario c aicncioso con vocc, o rcconIccc
na aniccanara cnirc nil cssoas dc lcn das
quais dcsvia os olIos, or ncdo dc cair no
inconvcnicnic dc lIcs rciriluir cunrincnio ou
lIcs sorrir.
Calar algucn, galar un nolrc, frasc
dclicada na origcn, c quc significa, scn duvida,
louvar-sc a si ncsno dizcndo dc un nolrc iodo o
lcn quc nos fcz ou quc ncn cnsou cn nos
fazcr.
Qucn clogia os nolrcs, c ara accniuar quc
os vc dc crio; rarancnic or csiina ou graiidao.
nuiias vczcs ncn conIccc aquclcs quc louva. A
vaidadc ou lcviandadc vcncc s vczcs o
rcsscniincnio. csia dcsconicnic con clcs, nas
lIcs faz clogios.
Sc c crigoso ncicr-sc nun ncgocio susciio,
nais ainda c scr nisso cunlicc dc un nolrc clc
sc dcscnlaraa c o dcia agar dulancnic, or
clc c or vocc.
Nao lasia ioda a foriuna do rncic ara
agar una laia conlaccncia, sc sc julga or
iudo o quc aquclc quc clc qucr rcconcnsar s
dc si no caso; c ncn iodo o scu odcr c lasianic
ara uni-lo, sc sc ncdir a vingana clo dano
quc rccclcu.
239
A nolrcza cc sua vida cla salvaao do
Esiado c cla gloria do solcrano; o nagisirado
alivia o rncic dc una aric do cncargo dc
julgar os ovos; cis, dc una c dc ouira aric,
funcs lcn sullincs c dc naravilIosa uiilidadc.
Os Ioncns nao sao caazcs dc naiorcs coisas;
nao sci ondc a ioga c a csada foran luscar
noiivo ara sc dcsrczarcn nuiuancnic.
Sc c vcrdadc quc un nolrc sc cnircga nais
ao dcsiino quando avcniura una vida dcsiinada
a corrcr no risco, razcr c alundancia, do quc
un indivduo qualqucr quc so arrisca dias
niscravcis, c rcciso confcssar ianlcn quc clc
icn nuiio nais concnsaao, quc c a gloria c a
alia rcuiaao. O soldado nao asira a scr
cclclrc; norrc olscuro na nuliidao. vivia da
ncsna forna, c vcrdadc, nas vivia; cis una das
fonics da falia dc coragcn nas canadas laias c
scrvis. Aquclcs quc, ao conirario, o nascincnio
scarou do ncio do ovo, c cc aos olIos dos
Ioncns, sua ccnsura c ao scu clogio, sao aic
caazcs dc sair da or csforo dc icncrancnio,
sc nao fosscn lcvados viriudc; c cssa disosiao
dc coraao c inicligcncia, quc sc iransniic dos
anicassados dos ais c scus dcsccndcnics, c
cssa lravura iao faniliar s cssoas nolrcs c
ialvcz roria nolrcza.
Jogucn-nc nas iroas cono sinlcs soldado,
sou TEFSITES; onIan-nc frcnic dc un
240
ccrciio clo qual cu icnIa dc rcsondcr cranic
a Euroa inicira, sou AQUILES.
Os rncics, scn ouira cicncia ncn ouira
rcgra, icn o gosio or conaraao. nasccran c sc
cducaran no ncio c cono quc no ccniro das
coisas nclIorcs, con as quais rclacionan o quc
lccn, o quc vcn c o quc ouvcn. Tudo o quc sc
afasia nuiio dc LULLI, dc FACINE c dc LE DFUN
c condcnado.
So falar aos rncics jovcns do zclo cla sua
caicgoria c un cccsso dc rccauao quando ioda
una coric dcdica scu dcvcr c una aric dc sua
olidcz a rcsciia-los c clcs csiao nuiio ncnos
sujciios a ignorar qualqucr das aicncs dcvidas
ao scu nascincnio do quc a confundir as cssoas
c iraia-las indifcrcnicncnic, scn disiinao clas
suas condics c iiulos. Tcn un orgulIo naiural
quc rccolran nas ocasics; so rccisan dc lics
ara rcgula-lo, insirar-lIcs londadc, rolidadc,
c csriio dc disccrnincnio.
ura Iiocrisia un Ioncn dc ccria
clcvaao nao ionar logo o lugar quc lIc c dcvido,
c quc iodo nundo lIc ccdc. Nao lIc cusia nada
scr nodcsio, nisiurar-sc con a nuliidao quc vai
sc alrir ara clc, ionar nuna asscnllcia un
uliino lugar, a fin dc quc iodos o vcjan ali c sc
arcsscn cn iira-lo. A nodcsiia c nais difcil aos
Ioncns dc condiao ordinaria. sc sc aiiran na
241
nuliidao, csnagan-nos; sc cscolIcn un lugar
incnodo, ali sc fian.
Arisiarco conarccc cn raa ullica con
un arauio c un cornciciro. csic conca, ioda a
nuliidao acorrc c sc rcunc. Ouvc, ovo, diz o
arauio; rcsia aicnao; silcncio, silcncio!
Arisiarco, quc aqui vcs, vai fazcr ananIa una
loa aao. Eu diria nais sinlcsncnic c scn
inagcn. Algucn quc faz o lcn qucrcra fazcr
nclIor? Quc cu nao saila do quc clc faz, ou quc
clo ncnos nao susciic dclc nc icr conunicado
o quc fcz.
As nclIorcs acs sc alicran c cnfraqucccn
cla nancira or quc sao raiicadas, c dcian
aic duvidar das inicncs. Aquclc quc roicgc ou
louva a viriudc cla viriudc, quc corrigc ou
rcrova o vcio or causa do vcio a sinlcsncnic,
naiuralncnic, scn ncnIun rodcio, scn
ncnIuna singularidadc, scn osicniaao, scn
afciaao. nao usa rcsosias gravcs c
scnicnciosas, ainda ncnos os dcialIcs icanics c
sairicos; nao c nunca una ccna quc clc
rcrcscnia ara o ullico, c un lon ccnlo quc
da c un dcvcr quc cunrc; nao fornccc nada s
visiias das nulIcrcs, ncn ao avilIao(55}, ncn
aos jornalisias; nao da a un Ioncn csiriiuoso
naicria ara loa ancdoia. O lcn quc acala dc
fazcr c un ouco ncnos salido, na vcrdadc; nas
fcz cssc lcn; quc c quc clc qucria nais?
242
Os nolrcs nao dcvcn gosiar dos icnos
riniiivos; nao lIcs sao favoravcis. c irisic ara
clcs vcr quc sanos iodos dc irnao c irna, Os
Ioncns concn cn conjunio una unica
fanlia; so Ia o nais c o ncnos nos graus dc
arcnicsco.
Tcognis c rcquiniado nos scus arranjos c sai
cnfciiado cono una nulIcr. ao sair dc casa ja
cons os olIos c o rosio, a fin dc ficar iranquilo
cn ullico, c a aarcccr rcaradssino, c os
iranscunics o acIarcn gracioso, lIc sorrircn, c
ncnIun lIc cscaar. Sc anda nas salas, vira-sc
dirciia, ondc Ia nuiia gcnic, c csqucrda, ondc
nao Ia ningucn; sauda os quc csiao c os quc nao
csiao ali. Alraa un Ioncn quc sc acIa ao scu
alcancc; acria-lIc a calca junio ao ciio;
dcois crgunia qucn c aquclc quc clc alraou.
Algucn rccisa dclc nun ncgocio facil, rocura-o,
faz-lIc o cdido. Tcognis ouvc favoravclncnic;
csia cncaniado or scrvi-lo cn alguna coisa,
conciia-o a fazcr nasccr cssas ocasics dc lIc
rcsiar scrvio; c cono csic insisic no scu
ncgocio, diz-lIc quc nao fara nada; roga-lIc quc
sc onIa no scu lugar, faz dclc o juiz dc sua
causa. o clicnic sai aconanIado aic oria,
lisonjcado, confuso, quasc conicnic or icr sido
rcjciiado.
Panfilo nao convcrsa con as cssoas quc
cnconira nas salas ou no ao. a julgar cla sua
243
gravidadc c clcvaao dc sua voz, clc as rccclc, da-
lIcs audicncia, dcscdc-as. Ha icrnos ao ncsno
icno olidos c aliivos, olidcz incriosa, quc clc
cnrcga scn disccrnincnio. icn una falsa
grandcza quc o rclaia, c cnlaraa nuiio os quc
sao scus anigos c nao qucrcn dcsrcza-lo.
Un Panfilo csia cIcio dc si, nao sc crdc dc
visia, nao vai alcn da idcia dc sua grandcza, dc
scu arcnicsco, dc scu cargo, dc sua dignidadc.
ajunia, or assin dizcr, iodas as suas cas, sc
colrc con clas ara sc fazcr valcr; diz. MinIa
ordcn, ninIas insgnias Ionorficas. osicnia-as
ou as cscondc or osicniaao. un Panfilo, nuna
alavra qucr scr nolrc; julga quc o c, c nao c; c
scgundo un nolrc; sc s vczcs sorri ara un
Ioncn dc uliina ordcn, un Ioncn inicligcnic,
cscolIc ocasiao iao ooriuna quc nunca c
surrccndido ncssc noncnio. o rulor colriria
sua facc sc dcsgraadancnic o surrccndcsscn
na ncnor faniliaridadc con algucn quc nao c
oulcnio, ncn odcroso, ncn anigo dc ninisiro,
ncn scu arcnic, ncn scu cnrcgado. scvcro c
incoravcl ara qucn ainda nao fcz foriuna;
cnconira-sc con vocc, una vcz, nuna galcria, c o
cviia; no dia scguinic, sc o cnconira nun lugar
ncnos ullico, ou sc c ullico, na conanIia dc
un nolrc, iona coragcn, cIcga junio dc vocc c
lIc diz. Vocc onicn fingiu quc nao nc csiava
vcndo. Logo o dcia lruscancnic ara juniar-sc a
un scnIor ou un rinciro cscriiurario; c logo, sc
244
os cnconira cn convcrsa con vocc, coria a
convcrsa c os arranca dc junio dc si. Ouira
ocasiao vocc o alorda c clc nao ara; faz-sc
aconanIar; fala iao alio quc c una ccna ara
qucn assa. Tanlcn os Panfilos csiao scnrc
cono no icairo; gcnic alincniada dc falsidadcs,
quc odcia a naiuralidadc nais do quc iudo na
vida; vcrdadciras crsonagcns dc concdia, dos
Floridors, dos Mondoris.
Nao sc csgoia o assunio solrc os Panfilos.
sao rasicjanics c inidos dianic dos rncics c
ninisiros, cIcios dc aliancria c confiana con
aquclcs quc so icn viriudc, nudos c
airaalIados dianic dos salios; vivos, audaciosos
c arroganics con aquclcs quc nada salcn. Falan
dc gucrra a un Ioncn dc ioga, c dc oliica a
un financisia; salcn Iisioria con as nulIcrcs,
sao ocias con un douior, c gcnciras con un
ocia. Dc nainas, nao sc cncarrcgan; dc,
rincios, ainda ncnos; vivcn ao acaso,
cnurrados c arrasiados clo vcnio das
roiccs c cla airaao das riquczas. Nao icn
oiniao quc scja dclcs, quc lIcs scja roria;
ionan cnrcsiadas, ncdida quc ncccssiian
dclas; c aquclc a qucn rccorrcn nao c un
Ioncn insirudo, ou concicnic; c un Ioncn
quc csia na noda.
Tcnos clos nolrcs c ara as cssoas dc
dcsiaquc un ciunc csicril, ou un odio inoicnic
245
quc nao nos vinga dc scu cslcndor c clcvaao, c
so faz acrcsccniar nossa roria niscria o cso
insuoriavcl da fclicidadc alIcia. quc fazcr conira
una docna da alna iao invcicrada c coniagiosa?
Conicnicno-nos con ouco c con ncnos ainda,
sc ossvcl; sailan crdcr na ocasiao; a rccciia c
infalvcl, c concordo cn ccrincnia-la. cviio con
isso scr cnurrado na oria cla nuliidao dc
clicnics ou coricsaos quc a casa dc un ninisiro
dcscja divcrsas vczcs or dia; cnar na sala dc
audicncia, cdir ircncndo ou lalluciando una
coisa jusia; suoriar a gravidadc do ninisiro, scu
riso anargo, c scu laconisno. Eniao nao o odcio
nais, c nao o invcjo nais; clc nao nc faz
ncnIuna sulica, cu nao lIc fao ncnIuna;
sonos iguais, a nao scr no faio dclc nao csiar
iranquilo, c cu csiar.
Sc os nolrcs icn ocasics dc nos fazcr o
lcn, rarancnic icn voniadc dc fazc-lo; c sc
dcscjan fazcr-nos nal, ncn scnrc cnconira
ocasiao. Assin sc odc scr iludido na csccic dc
culio quc sc rcndc a clcs, sc cssc culio so sc
funda na cscrana ou no icnor; c una longa
vida s vczcs icrnina scn quc aconica dccndcr
dclcs ara o ncnor inicrcssc, ou scn quc sc dcva
a clcs loa ou na foriuna. Nos dcvcnos rcsciia-
los orquc sao nolrcs c nos sonos lclcus; c
orquc Ia ouiros nais lclcus do quc nos quc
nos rcsciian.
246
Na coric, na cidadc, as ncsnas aics,
ncsnas fraquczas, ncsnas laiczas, ncsnos
caricIos, ncsnas dcsavcnas nas fanlias c
cnirc os arcnics, ncsnas invcjas, ncsnas
aniiaiias. or ioda aric noras c sogras, naridos
c nulIcrcs, divorcios, ruiuras c rcconciliacs
incrfciias; or ioda aric dcsconicniancnios,
colcras, arcialidadcs, qucias c aquilo a quc sc
da o nonc dc na alavra. con lons olIos vc-sc
scn dificuldadc a cidadczinIa, a rua Sao Diniz,
cono iransoriadas a V. ou a F.(56} Aqui c cnsa
odiar con nais orgulIo c solranccria, c ialvcz
con nais dignidadc. as cssoas sc rcjudican
unas s ouiras con nais Ialilidadc c finura; as
colcras sao nais cloqucnics, c sc dizcn injurias
nais olidancnic c cn nclIorcs icrnos; aqui
nao sc fcrc a urcza da lngua; aqui so sc
ofcndcn os Ioncns ou sua rcuiaao. iodas as
aarcncias do vicio sao cscciosas; nas o fundo,
ainda una vcz, c o ncsno quc nas condics
nais Iunildcs. iudo o quc c laio, fraco c
indigno sc cnconira aqui. Esscs Ioncns, iao
nolrcs or nascincnio, ou or graas
conccdidas, ou alias dignidadcs, cssas calcas
iao forics c iao Ialcis, cssas nulIcrcs iao
olidas c csiriiuosas iodos dcsrczan o ovo; c
sao ovo.
Qucn diz ovo diz nais dc una coisa. c una
vasia crcssao; c a gcnic sc csaniaria dc vcr o
quc cla sulcnicndc c aic ondc sc csicndc. Ha o
247
ovo quc c oosio aos nolrcs. c o oulacIo c a
nuliidao; Ia o ovo oosio aos insirudos, aos
concicnics c aos viriuosos. sao ianio os nolrcs
cono os lclcus.
Os nolrcs sc govcrnan or scniincnio.
alnas ociosas solrc as quais iudo faz, rincira
visia, viva inrcssao. Una coisa aconiccc, clcs
falan dcnais naquilo, logo falan ouco, dcois
nao falan nais, c nunca nais falarao. aao,
conduia, olra, aconiccincnio, iudo c csquccido;
nao lIc can corrcao ncn rcvidcncia, ncn
rcflcao, ncn rcconIccincnio, ncn rcconcnsa.
A gcnic sc coloca cn circnidadcs oosias
cn rclaao a ccrias crsonagcns. A saiira, dcois
dc sua noric, corrc cnirc o ovo, cnquanio nas
aloladas dos icnlos rcssoan scus clogios. As
vczcs nao ncrcccn ncn lilclos ncn discursos
funclrcs s vczcs ianlcn sao dignos dc anlos.
Dcvc-sc silcnciar solrc os odcrosos. Ia
quasc scnrc adulaao cn dizcr lcn dclcs; Ia
crigo cn dizcr nal cnquanio vivcn, c covardia
quando ja norrcran.
248

DO SOBERANO OU DA
REPBLICA

Quando sc assan cn visia, scn quaisqucr
rcjuzos solrc o rorio as, iodas as fornas dc
govcrno, nao sc salc qual a rcfcrvcl; Ia cn
iodas o ncnos lon c o ncnos nau.
O nais razoavcl c ccrio c julgar aqucla cn
quc sc nasccu a nclIor dc iodas c sc sulncicr a
cla.
Nao c rcciso aric ncn cicncia ara ccrccr a
iirania; c a oliica quc so consisic cn fazcr
dcrranar sanguc c nuiio rcsiriia c nao rcqucr
ncnIuna suiilcza; cla insira a naiar aquclcs
cuja vida c olsiaculo nossa anliao. un
Ioncn nascido crucl raiica crucldadcs scn
csforo; c a nancira nais Iorrvcl c nais
grosscira dc sc susicniar no odcr ou auncnia-
lo.
una oliica scgura c aniiga nas
rcullicas, cnlriagar o ovo con fcsias,
csciaculos, luo, fausio, razcrcs, vaidadc c
nolcza; dcia-lo cncIcr-sc dc vazio .c ocuar-sc
con frivolidadcs. quc grandcs conccsscs nao sc
fazcn ao dcsoia or cssa indulgcncia!
249
Nao Ia airia ara o dcsoiisno; ouiras
coisas surcn sua falia. a colia, a gloria, o
scrvio do rncic.
Quando sc qucr nudar c inovar nuna
rcullica, considcran-sc ncnos as coisas do quc
o icno. Ha conjuniuras cn quc sc scnic nuiio
lcn quc nunca scria dcnais aicniar conira o
ovo; Ia ouiras cn quc c claro quc nunca c
dcnais rcsciia-lo. Vocc Iojc odc iirar a una
cidadc suas franquias, dirciios, rivilcgios, nas
ananIa nao cnsc ncn ncsno cn rcfornar suas
insgnias.
Quando o ovo csia agiiado nao sc
conrccndc or ondc a calna odc cnirar; c
quando csia calno, nao sc crcclc or ondc a
calna odc sair.
Ha ccrios nalcs na rcullica quc sao
suoriados, orquc rcvccn ou incdcn nalcs
naiorcs; Ia ouiros quc o sao acnas cn scus
fundancnios c quc, scndo na origcn un aluso
ou uso nocivo, sao ncnos crniciosos cn suas
conscqucncias, na raiica, do quc una lci nais
jusia ou un cosiunc nais razoavcl.
Vc-sc una csccic dc nalcs corrigvcis cla
nudana ou novidadc, quc c un nal; c nal
nuiio crigoso; Ia cn ouiros cscondidos c
cnicrrados cono inundcics nuna cloaca, qucro
dizcr, sculiados sol a vcrgonIa, sol o scgrcdo c
250
na olscuridadc. nao sc odc cscava-los, c
rcncc-los scn quc calcn vcncno c infania; os
nais rudcnics s vczcs duvidan sc c nclIor
conIcccr csscs nalcs ou ignora-los. s vczcs sc
iolcra nun Esiado un, grandc nal quc cviia un
nilIao dc cqucnos nalcs ou inconvcnicnics, os
quais scrian iodos incviiavcis c irrcncdiavcis.
Ha nalcs quc fazcn sofrcr a cada cidadao, c
sc iornan, cnircianio, nun lcn ullico, nuiio
cnlora o ullico nao scja ouira coisa quc a
rcuniao dc iodos os cidadaos.
Ha nalcs cssoais quc concorrcn ara o lcn
c rovciio dc cada fanlia.
Ha nalcs quc afligcn, arruinan ou dcsonran
as fanlias, nas quc icndcn ara o lcn c
conscrvaao da naquina do Esiado c do govcrno.
Ouiros nalcs dcrrulan Esiados, c solrc as
runas clcvan novos. Viran-sc cnfin ouiros quc
dcsiruran os fundancnios dc grandcs incrios
c os fizcran dcsaarcccr da facc da icrra, ara
variar c rcnovar a facc do univcrso.
Quc inoria ao Esiado quc Ergasio scja rico,
icnIa cacIorros quc sailan acuar lcn, scja
criador dc nodas nas carruagcns c nas rouas,
icnIa o sucrfluo cn alundancia?
Ondc sc iraia do inicrcssc c das conodidadcs
dc iodo o ullico, lcva-sc cn conia o ariicular?
251
O consolo dos ovos nas coisas quc lIcs
csan un ouco c salcr quc alivian o rncic
ou so cnriqucccn a clc. nao sc julgan dcvcdorcs
dc Ergasio clos rcquinics dc sua foriuna.
A gucrra icn or si a aniiguidadc; cisiiu cn
iodos os scculos. scnrc foi visia cncIcndo o
nundo dc viuvas c orfaos, rivando as fanlias dc
Icrdciros, c fazcndo crcccrcn irnaos na ncsna
laialIa.
Jovcn SOYECOUF(57}, lancnio iua viriudc,
icu valor, icu csiriio naduro, cnciranic,
cducado, sociavcl; lancnio cssa noric
rcnaiura, quc ic unc ao icu inircido irnao c ic
arrclaia a una coric ondc nal ic nosiraras.
dcsgraa dcloravcl nas ordinaria.
En iodos os icnos os Ioncns, or algun
cdao dc icrra dc nais ou dc ncnos,
conlinaran cnirc si dcsojarcn-sc, qucinarcn-
sc, irucidarcn-sc, csganarcn-sc uns aos ouiros;
c ara fazc-lo nais cngcnIosancnic c con naior
scgurana, invcniaran lclas rcgras s quais sc
dcu o nonc dc aric niliiar; ligaran raiica
dcssas rcgras a gloria, ou a nais solida
rcuiaao; c dcois uliraassaran uns aos
ouiros na nancira dc sc dcsirurcn nuiuancnic.
Da injusiia dos rinciros Ioncns, cono da
sua origcn conun, vcio a gucrra, assin cono a
ncccssidadc cn quc sc acIaran dc adoiar
252
scnIorcs quc fiasscn scus dirciios c rcicnscs.
Sc, conicnic con o quc sc iinIa, sc iivcssc odido
alsicr-sc dos lcns dos vizinIos, icr-sc-ia ara
scnrc az c lilcrdadc.
O ovo iranquilo nos larcs, nas fanlias c no
scio dc una grandc cidadc ondc nada icn a
icncr ara scus lcns ncn ara a vida, anscia or
fogo c sanguc, ocua-sc dc gucrras, runas,
lrasciros c naianas, suoria inacicnicncnic
quc os ccrciios quc nanicn a cananIa nao
icnIan rcconiros, ou sc ja sc cnconiraran, nao
susicnicn conlaic, ou sc sc cnfrcnian, nao scja
sangrcnio o conlaic, c Iaja ncnos dc dcz nil
Ioncns no local. Muiias vczcs cIcga a csqucccr
scus nais caros inicrcsscs, o rcouso c a
scgurana, clo anor quc icn nudana c cla
nania da novidadc ou das coisas ciraordinarias.
Alguns conscniirian cn vcr ouira vcz os ininigos
s orias dc Dijon ou dc Corlic, vcr csicndcr
corrcnics c fazcr larricadas, so clo razcr dc
salcr ou dc conunicar a noicia. Dcnofilo,
ninIa dirciia, sc lancnia c cclana. iudo csia
crdido, cra una vcz o Esiado; clo ncnos csia
roino da runa. Cono rcsisiir a una
conjuraao iao foric c gcncralizada? Quc ncio
Iavcra, ja nao digo dc scr sucrior, nas dc
agucniar sozinIo conira ininigos iao odcrosos?
Isso c scn ccnlo na nonarquia. Un Icroi, un
AQUILES, ai sucunliria. Praiicaran-sc, diz clc,
crros incnsos. sci lcn o quc digo, conIco o
253
ofcio, vi a gucrra c a Iisioria nuiio nc cnsinou.
Ncssc noncnio, fala con adniraao cn Olivcr Lc
Dain c Jaqucs Cocur(58}. csscs cran Ioncns, diz
clc, csscs c quc cran ninisiros.
EsalIa, as noicias nais irisics c
dcsvaniajosas quc sc odcrian forjar. una Iora o
ariido dos nossos foi airado nuna cnloscada c
csfacclado; ouira Iora algunas iroas siiiadas
nun casiclo sc cnircgaran aos ininigos
discriao, c foran assadas na csada. E sc vocc
diz quc cssc loaio c falso, c nao icvc confirnaao,
clc nao ouvc. logo acrcsccnia quc o gcncral ial foi
norio; c acsar da vcrdadc scr quc clc so rccclcu
fcrincnio ligciro, c assin vocc garania, clc
dclora a noric do gcncral, lancnia a viuva, os
filIos, o Esiado; lancnia-sc a si ncsno; crdcu
un grandc anigo c una grandc roicao. Diz quc
a cavalaria alcna c invcncvcl. cnalidccc so dc
ouvir o nonc dos couracciros do incrador. Sc
aiacarcn csia raa, coniinua clc, lcvaniar-sc-a o
siio ou sc ficara na dcfcnsiva scn dar conlaic;
ou sc o conlaic sc cfciuar, vai-sc crdc-lo; c sc o
crdcnos, cis o ininigo na fronicira. E cono
Dcnofilo da asas aos ininigos, ci-los no coraao,
do rcino. ja vai iocar o sino dc rclaic das cidadcs
c griiar alarnc; cnsa cn scus lcns c suas
icrras. ara ondc conduzira sua fanlia? Ondc sc
rcfugiara? Na Sua ou cn. Vcncza?
254
Mas ninIa csqucrda, Dasildio lcvania dc
rccnic un ccrciio dc irczcnios nil Ioncns; nao
alaicria ncssc nuncro ncn una lrigada. icn a
lisia dos csquadrcs c dos laialIcs, dos
gcncrais c dos oficiais; nao csquccc ncn a
ariilIaria, ncn a lagagcn. Disc alsoluiancnic
dc iodas cssas iroas. cnvia ianias ara a
AlcnanIa c ianias ara Flandrcs; rcscrva ccrio
nuncro ara os Alcs, un ouco ncnos ara os
Pircncus, c faz o rcsianic airavcssar o nar.
ConIccc as narcIas dcsscs ccrciios, salc o quc
farao c o quc nao farao; dir-sc-ia quc c o dono do
ouvido do rncic ou dos scgrcdos do ninisiro.
Sc os ininigos acalan dc crdcr una laialIa na
qual icnIan ficado cn cano uns novc ou dcz
nil Ioncns dos scus, clc conia irinia nil, ncn
nais ncn ncnos; orquc csscs nuncros sao
scnrc fios c ccrios, cono os dc algucn lcn
infornado. Sc dc nanIa salc quc os nossos
crdcran un arraial, nao so nanda dcsavisar os
anigos quc na vcscra convidara ara janiar,
cono cIcga clc rorio a nao janiar, c sc conc, c
scn aciiic. Sc os nossos siiian una raa
nuiio foric, nuiio rcgular, rovida dc vvcrcs c
nunics, con loa guarniao, conandada or
Ioncn dc grandc coragcn, diz clc quc a cidadc
icn onios fracos c nal foriificados, quc lIc falia
olvora, quc scu govcrnador c inccricnic c
caiiulara dcois dc oiio dias dc irincIcira
alcria. Ouira vcz acorrc cslaforido, c dcois dc
255
rcsirar un ouco cclana. cis una grandc
noicia. foran dcslaraiados dc forna
csnagadora; o gcncral, os cIcfcs, clo ncnos loa
aric dclcs, iudo foi norio, iudo crcccu. Eis,
coniinua, un grandc nassacrc, c rcciso
concordar quc csianos con nuiia fclicidadc.
Scnia-sc, rcsira dcois dc icr dado cssa noicia
qual so falia una circunsiancia. c quc c ccrio
nao icr Iavido laialIa. Alcn do nais, garanic
quc o rncic fulano rcnuncia liga c alandona
scus confcdcrados; quc un ouiro sc disc a
ionar o ncsno ariido; acrcdiia firncncnic, con
o oulacIo, quc norrcu un icrcciro, aonia o
lugar cn quc csia cnicrrado; c quando no
ncrcado c nos sulurlios iodos ja csiao
dcscnganados, clc ainda aosia a favor da
afirnaiiva. Salc, or via insusciia, quc T. K. L(59}
faz grandcs rogrcssos conira o incrador; quc o
grao-scnIor sc arna odcrosancnic c nao qucr
salcr dc az c scu vizir vai sc nosirar dc novo
dianic das orias dc Vicna. laic con as naos,
csircnccc so dc falar ncssc aconiccincnio, solrc
o qual ja nao icn duvida. A irlicc aliana ara
clc c un Ccrlcro c os ininigos ouiros ianios
nonsiros a csnagar. So cnsa c fala cn louros,
alnas, iriunfos, irofcus. Diz, nas convcrsas
doncsiicas. Nosso augusio Icroi, nosso grandc
oicniado, nosso invcncvcl nonarca. Fcduza-o,
sc udcr, a dizcr sinlcsncnic. O rci icn nuiios
ininigos; sao odcrosos, sc uniran, sc
256
cascraran. clc os vcnccu; cscro quc scnrc
Ia dc odcr vcncc-los. Essc csiilo, or dcnais
firnc c dccisivo ara Dcnofilo, nao c lasianic
onoso ncn lasianic cagcrado ara Dasildio.
icn crcsscs nuiio difcrcnics na calca;
iralalIa ara as inscrics nos arcos c iranidcs
quc dcvcn ornancniar a cidadc rincial nun
dia dc concnoraao gucrrcira; c dcsdc quc ouvc
dizcr quc os ccrciios sc cnfrcnian, ou quc sc
invcsic conira una raa, nanda dcsdolrar a
roua dc gala c -la ao sol a fin dc aronia-la
ara a ccrinnia da caicdral.
rcciso quc o csscncial dc un caso quc
rcunc nuna cidadc lcnioicnciarios ou agcnics
das coroas c rcullicas scja dc longa c
ciraordinaria discussao, ara lIcs cusiar nais
icno, ja nao digo quc os sinlcs rclininarcs,
nas quc o sinlcs rcgulancnio do roiocolo,
discrininaao dos lugarcs scgundo os osios, c
ouiras ccrinnias.
O ninisiro ou lcnioicnciario c un
canalcao, un roicu. arccido s vczcs con un
jogador Ialil, nao nosira sua disosiao dc
csriio, ncn scu icncrancnio, scja ara nao
dar lugar a conjcciuras ou sc dciar cncirar,
scja ara nao dciar cscaar nada do scu scgrcdo
or aiao ou fraqucza. s vczcs ianlcn salc
dissinular o caraicr dc acordo con scus oljciivos
c as ncccssidadcs cn quc sc cnconira, arcccndo
257
scr aquilo quc dcscja quc os ouiros cnscn quc
dc faio c. Assin nun grandc odcrio, ou nun
grandc dcsrcsigio quc qucria dissinular,
nosira-sc firnc c inflcvcl, ara aniquilar os
dcscjos dc olicr nuiio dc sua aric; ou cniao sc
nosira condcsccndcnic ara dar aos ouiros
ocasiao dc lIc cdir, c cniao sc airiluir o ncsno
dirciio.
Ouiras vczcs c rofundo c dissinulado ara
cscondcr una vcrdadc ao anuncia-la, orquc lIc
inicrcssa quc cla scja diia c nao scja acrcdiiada;
ou sc nosira franco c cansivo a fin dc quc,
quando dissinula o quc nao dcvc scr conIccido,
iodos julgucn nao ignorar nada do quc qucrcn
salcr, c sc convcnan dc quc clc dissc iudo
Da ncsna forna, ou c vivo c alrador, ara
fazcr os ouiros falarcn, incdir quc lIc falcn
daquilo quc nao qucr quc sc falc ou daquilo quc
clc nao dcvc salcr, ara dizcr divcrsas coisas
indifcrcnics quc sc nodifican ou sc dcsirocn
unas s ouiras, confundcn os csriios no icnor
c na confiana, ara sc dcfcndcr dc un dcsalafo
quc lIc cscaou or ouiro quc sinulou. Ou cniao
c frio c iaciiurno, ara forar os ouiros a falarcn,
ouvir nuiio icno, scr ouvido quando fala, falar
con asccndcncia c cso, fazcr roncssas ou
ancaas quc fcrcn ccrio no alvo c roduzcn
alalo. Manifcsia-sc c fala cn rinciro lugar,
dcscolrindo as oosics, coniradics, iranas c
258
calalas dos ninisiros csirangciros, solrc as
roosics quc clc avanou, ionar ncdidas c
dar-lIcs a rclica. c nouira ocasiao fala or
uliino, ara nao falar cn vao, ara scr conciso,
conIcccr caiancnic as rcalidadcs con as quais
c crniiido coniar ara si c scus aliados, salcr o
quc dcvc cdir c o quc odc olicr. Salc falar cn
icrnos claros c fornais; salc ainda nclIor falar
anliguancnic, dc nodo olscuro, usar
circunloquios c alavras cquvocas cujo valor
odc fazcr valcr ou dininuir scgundo as ocasics
c inicrcsscs. Pcdc ouco quando nao qucr dar
nuiio. Pcdc nuiio ara icr ouco, c olicr con
ccricza. Eigc a rincio cqucnas coisas, quc
cn scguida rcicndc lIc scjan coniadas cono
nada, c nao incdcn dc cdir ouira naior; cviia
concar or olicr un onio inorianic, sc isso
lIc incdc dc ganIar divcrsos ouiros dc ncnor
conscqucncia, nas quc cn conjunio sao
nclIorcs quc o rinciro. Pcdc dcnais ara scr
rccusado, nas con o oljciivo dc sc arrogar o
dirciio ou convcnicncia dc rccusar aquilo quc
salc crfciiancnic lIc scra cdido, c quc nao
qucr conccdcr. iao cuidadoso cniao cn cagcrar a
cnornidadc da rcicnsao c fazcr convir, sc
ossvcl, suas razcs ara nao aicndcr, quanio
cn cnfraqucccr aquclas quc sc rcicndc icr dc
nao lIc conccdcr o quc clc soliciia
insisicnicncnic; igualncnic alicado a fazcr soar
c auncniar na idcia dos ouiros o ouco quc
259
ofcrccc, c a dcsrczar alcriancnic o ouco quc
conscnic cn lIcs dar.
Faz falsas ofcrias, nas ciraordinarias, quc
olrigan a rccusar o quc sc acciiaria inuiilncnic;
c no cnianio consiiiucn una ocasiao ara clc
fazcr cdidos corliianics c iornar odiosos os quc
rccusan saiisfazc-lo. Conccdc nais do quc lIc
cdcn, ara icr ainda nais do quc dcvc dar.
Faz-sc dc rogado nuiio icno, cscra quc
insisian c o inoriuncn or una coisa
ncdocrc, ara aialIar a inicnao dc cigir dclc
alguna coisa naior; ou, sc sc dcia convcnccr aic
conccdcr o quc lIc cdcn, c scnrc con
condics quc lIc crniicn dividir o lucro c as
vaniagcns con os quc rccclcn. Torna dircia ou
indirciancnic o inicrcssc dc un aliado, sc nisso
acIa uiilidadc c adianiancnio ara suas
rcicnscs.
Vivc falando cn az, alianas, iranquilidadc
ullica,, inicrcssc ullico; c na vcrdadc so cnsa
nos scus, qucr dizcr, no dc scu scnIor ou dc sua
rcullica. s vczcs rcunc os quc cran conirarios
uns aos ouiros, ouiras vczcs dividc os quc
csiavan unidos; iniinida os forics c odcrosos,
cncoraja os fracos; a rincio unc clo inicrcssc
divcrsos fracos conira un nais odcroso ara
cquililrar a lalana; cn scguida junia-sc aos
260
rinciros ara fazc-la oscilar c lIcs vcndc caro
sua roicao c aliana.
Salc inicrcssar aquclcs con qucn ncgocia; c
or un Ialil nancjo, or finas c suiis nanolras,
faz con quc clcs sinian suas vaniagcns
ariicularcs, os lcns c Ionrarias quc odcn
cscrar or dcicrninada facilidadc quc nao vai dc
cnconiro s suas funcs ncn s inicncs dc
scus scnIorcs. ianlcn nao qucr quc o julgucn
incugnavcl or cssc lado; dcnoia alguna
scnsililidadc cla foriuna. airai assin roosias
quc lIc dcscolrcn os nais sccrcios oljciivos, os
iniuiios nais rcnoios c o surcno rccurso dos
ouiros; c sc arovciia disso.
Sc s vczcs c lcsado cn alguns onios quc
afinal icnIan sido rcgulados, griia; sc c o
conirario, griia ainda nais alio, c olriga os quc
crdcn jusiificaao c dcfcnsiva.
Sua iarcfa foi dirigida cla coric, iodos os
scus assos lIc sao rcscriios; no cnianio clc agc
nos noncnios difccis c nos ioicos conicsiados
cono sc dcsalafassc no noncnio, cono sc sc
iraiassc dc un csriio dc conciliaao. ousa aic
roncicr asscnllcia quc ira iransniiir a
roosia c nao scra dcsauiorado. Faz corrcr
loaio falso a rcsciio das coisas dc quc so clc c
cncarrcgado, c so as dcsvcnda no uliino insianic
c nos noncnios cn quc scria crnicioso ara clc
261
dciar dc uiiliza-las. Visa rincialncnic, con
suas inirigas, o solido c o csscncial, scnrc
ronio a sacrificar, or clcs, as ninucias c onios
dc Ionra inaginarios. Possui flcuna, arna-sc dc
coragcn c acicncia, nao sc cansa, faiiga os
ouiros c os lcva aic o dcsanino. iona rccaucs
c sc rcvinc conira as dcnoras c adiancnios,
conira ccnsuras susciias, dcsconfianas, conira
dificuldadcs c olsiaculos, crsuadido dc quc so o
icno c as circunsiancias dirigcn as coisas c
conduzcn os csriios ao onio quc clc dcscja.
CIcga a sinular sccrcio inicrcssc cla ruiura da
ncgociaao, quando nais ardcnicncnic dcscja
quc cla rossiga; quando, ao conirario, icn
ordcns icrninanics ara cnrcgar iodos os
csforos cn ronc-la, julga dcvcr, ara conscguir
cssc oljciivo, nosirar-sc inicrcssado na sua
coniinuaao c fin.
Sc solrcvcn un grandc aconiccincnio,
nosira-sc olsiinado ou condcsccndcnic confornc
una dcssas aiiiudcs lIc scja uiil ou rcjudicial, c
sc or grandc rudcncia salc rcvc-lo, arcssa
ou conicnoriza scgundo o Esiado ara o qual
iralalIa dcva icncr ou confiar; rcgula, or suas
ncccssidadcs, suas condics. Pcdc consclIos ao
icno, ao local, s ocasics, sua fora ou
fraqucza, ao gcnio das nacs con quc iraia, ao
icncrancnio c caraicr das cssoas con qucn
ncgocia; ioda a sua aicnao, iodas as suas
nainas, iodas as suiilczas dc sua oliica
262
icndcn ara un unico fin, quc c. nao scr
cnganado c cnganar os ouiros.
O caraicr dos franccscs cigc scricdadc no
solcrano.
Una das infclicidadcs do rncic c ficar
nuiias vczcs rclcio dc scgrcdo clo crigo quc
Ia cn divulga-lo. sua fclicidadc c cnconirar una
cssoa dc confiana quc o alivic.
So falian a un rci as douras da vida
rivada. clc so odc scr consolado dc iao grandc
falia clo cncanio da anizadc c cla fidclidadc
dos anigos.
O razcr dc un rci quc ncrccc scr rci c scr s
vczcs ncnos rci, sair do icairo, alandonar os
ionclcics(60} c os coiurnos c rcrcscniar con
cssoa dc confiana un acl nais naiural.
O favoriio nao icn scquiio; nao icn
conronissos ncn ligacs. Podc csiar ccrcado
dc arcnics c dc criaiuras, nas nao sc rcndc a
clcs; csia dcsligado dc iudo, cono quc isolado.
Nao, duvido quc un favoriio, quando icnIa
alguna fora c alguna dignidadc, sc sinia s
vczcs confundido c dcsconccriado con as
laiczas c ncsquinIarias da adulaao, cuidados
sucrfluos c aicncs frvolas dos quc o
crscgucn, o aconanIan c sc agarran a clc
263
con suas vis criaiuras; c quc na iniinidadc clc
concnsc iananIa scrvidao clo riso c zonlaria.
Honcns aliancnic colocados, ninisiros,
favoriios, nc crniiircis falar? Nao conficis aos
vossos dcsccndcnics o cuidado dc vossa ncnoria
c a duraao dc vossa noncada. os iiulos assan,
a roicao sc ciinguc, as Ionrarias sc crdcn,
as riquczas sc dissian c o ncriio dcgcncra. Na
vcrdadc vos icndcs filIos dignos dc vos;
acrcsccnio quc sao aic caazcs dc nanicr ioda a
vossa foriuna. nas qucn odc roncicr-vos
ouiro ianio dc vossos ncios? Duvidai do quc cu
digo. olIai, una unica vcz, ccrios Ioncns quc
nunca visics, quc dcsdcnIais; clcs icn
anicassados aos quais, or grandcs quc scjais,
nao fazcis nais quc succdcr. Tcndc viriudc c
Iunanidadc; c sc nc disscrdcs. quc icrcnos
alcn disso? cu vos rcsondcrci. Iunanidadc c
viriudc; scnIorcs, cniao, do fuiuro, c
indccndcnics da osicridadc, odcis csiar ccrios
dc durar ianio quanio a nonarquia; c no icno
cn quc sc nosirarcn as runas dc vossos
casiclos, c ialvcz acnas o lugar cn quc clcs
cisiiran, a lcnlrana dc vossas acs louvavcis
ainda csiara viva no csriio dos ovos; clcs Iao
dc olIar avidancnic vossos rciraios c ncdalIas;
dirao. csic Ioncn, cujo rciraio csiao vcndo, falou
ao scu sucrior con cncrgia c lilcrdadc, c icvc
nais ncdo dc rcjudica-lo quc dc o dcsagradar;
clc iornou ossvcl ao scu scnIor o scr lon c
264
lcnfazcjo, c dizcr dc suas cidadcs. MinIa lcal
cidadc, c dc scu ovo. Mcu lon ovo. Essc ouiro
sujo rciraio vcn, no qual sc noia fisiononia foric
c asccio gravc, ausicro c najcsioso, auncnia dc
ano ara ano sua rcuiaao; os naiorcs oliicos
sacn crdcndo quando lIc sao conarados. Scu
grandc oljciivo foi forialcccr a auioridadc do
rncic c a scgurana dos ovos cla dininuiao
do odcr dos nolrcs. ncn ariidos, ncn
conjuracs, ncn iraics, ncn o crigo da
noric, ncn scus acIaqucs udcran dcsvia-lo do
scu caninIo; icvc icno dc solra ara cncciar
una olra, coniinuada dcois c icrninada or un
dos nossos nais nolrcs c nclIorcs rncics. a
ciinao da Icrcsia.
A rcdc nais suiil c nais cnganadora quc cn
iodos os icnos foi csicndida aos nolrcs clos
scus Ioncns dc ncgocios, c aos rcis clos
ninisiros, c o consclIo quc lIcs dao dc sc
dcsoncrarcn c cnriqucccrcn. ccclcnic consclIo,
naina uiil fruiuosa, nina dc ouro, Pcru, clo
ncnos ara aquclcs quc icn salido aic agora
insira-lo a scus anos!
una grandc fclicidadc ara os ovos
quando o rncic adniic na sua confiana c
cscolIc ara o ninisicrio aquclcs ncsnos quc
clcs qucrcrian cscolIcr sc fosscn o solcrano.
265
A cicncia das ninucias, ou una diligcnic
aicnao clas ncnorcs ncccssidadcs da
rcullica, c aric csscncial ao lon govcrno, na
vcrdadc cccssivancnic dcsrczada nos uliinos
icnos clos rcis ou clos ninisiros, nas quc
nunca c dcnais dcscjar ao solcrano quc a ignora,
ncn sc odc considcrar cccssiva naquclc quc a
ossui.
No fin dc conias, dc quc scrvc ara o lcn do
ovo c fclicidadc dc scus dias o rncic lcvar os
liniics dc scu incrio alcn das icrras dos
ininigos, fazcr dc suas solcranias rovncias do
rcino, c igualncnic scr sucrior a clcs cn siios c
laialIas a onio dc nao sc scniircn cn
scgurana dianic dclc, ncn nas lancics ncn
nos nais forics lasiics, c as nacs sc unircn
unas s ouiras, aliando-sc cn conjunio ara sc
dcfcndcrcn c cnfrcnia-lo, c sc unan cn vao, c clc
coniinuar narcIando, scnrc iriunfanic, c as
uliinas cscranas dos ininigos dcsalarcn clo
cnrijancnio dc una saudc quc dara ao nonarca
o razcr dc vcr os rncics scus ncios
susicniarcn ou acrcsccniarcn scus dcsiinos,
dcsfccIarcn cananIas, aossarcn-sc dc
icnvcis forialczas c conquisiarcn novos Esiados,
conandarcn vclIos c ccricnics caiiacs,
ncnos cla sua osiao c nascincnio quc clo
scu gcnio c salcdoria, scguir as cgadas,
augusias dc scu viiorioso ai, iniiar sua
266
londadc, docilidadc, cquidadc, vigilancia,
inircidcz?
Nuna alavra. dc quc nc scrviria, cono a
iodo o ovo, o rncic scr fcliz c cunulado dc
glorias dcvidas a si ncsno c aos scus, c ninIa
airia scr odcrosa c fornidavcl, sc, irisic c
inquicio, cu vivcssc dcniro dcla na orcssao c na
indigcncia; sc, a colcrio das incurscs do
ininigo, nc acIassc cosio, nas raas c ruas
da cidadc, ao unIal dc un assassino, c icncssc
ncnos nas ircvas da noiic scr ilIado ou
nassacrado cn florcsias cscssas do quc nas
suas avcnidas; sc a scgurana, a ordcn, c o
asscio nao iornasscn a csiada nas cidadcs iao
dcliciosa c nao iivcsscn iniroduzido, con a
alundancia, a az na socicdadc; sc, fraco c
sozinIo, scn roicao, iivcssc dc sofrcr na ninIa
granja, con a vizinIana dc un nolrc, c sc
iivcssc ncnos garaniia dc icr, or nin a jusiia
conira a sua usuraao; sc nao iivcssc ao ncu
alcancc lasianics rofcssorcs, c rofcssorcs
ccclcnics, ara cducar ncus filIos nas cicncias
c arics quc Iao dc scr un dia o scu ganIa-ao;
sc, clas conccsscs fciias ao concrcio, nc fossc
ncnos facil vcsiir-nc con lons iccidos,
alincniar-nc dc carnc sa c conrar or, ouco
dinIciro; sc, cnfin, clos cuidados do rncic,
cu nao csiivcssc iao conicnic con ninIa soric
quanio clc or suas viriudcs dcvc csiar con a
sua?
267
Oiio ou dcz nil Ioncns sao ara o solcrano
cono una nocda con a qual clc conra una
raa ou una viioria. sc faz con quc lIc cusic
ncnos, sc oua os Ioncns, arccc con os quc
rcgaician or conIcccrcn, nclIor do quc
qualqucr ouiro, o rco do dinIciro.
Tudo roscra nun rcino cn quc sc
confundcn os inicrcsscs do Esiado con os do
rncic.
CIanar un rci dc PAI DO POVO c ncnos
fazcr-lIc un clogio quc cIana-lo clo nonc ou
dcfini-lo.
Ha un inicrcanlio ou iroca dc dcvcrcs, do
solcrano ara scus vassalos c dcsics ara o
solcrano. quais os nais csados c cnosos? Nao
dccidirci. iraia-sc dc julgar, dc un lado, cnirc as
rigorosas roncssas dc rcsciio, socorro, scrvio,
olcdicncia, dccndcncia; c dc ouiro as olrigacs
indiscnsavcis dc londadc, jusiia, cuidados,
dcfcsa, roicao. Dizcr quc un rncic c arliiro
da vida dos Ioncns c acnas dizcr quc os
Ioncns, or scus crincs, sc iornan
naiuralncnic sujciios s lcis c jusiia, das
quais o rncic c dcosiiario; acrcsccniar quc clc
c scnIor alsoluio dc iodos os lcns dc scus
vassalos, scn considcraao, scn conias ncn
discussao, c a linguagcn da adulaao, c a oiniao
dc un favoriio quc sc dcsdira na Iora da agonia.
268
Quando s vczcs vocc vc un rclanIo
nuncroso, csalIado nuna colina Iora cn quc
dcclina un lindo dia, asiando iranquilancnic o
ionilIo c o scrao, ou rocndo nun rado a Icrva
niuda c icnra quc cscaou foicc do scgador, o
asior cuidadoso c aicnio csia cn c junio das
ovclIas; nao as crdc dc visia, scguc-as, dirigc-
as, faz con quc clas nudcn dc asiagcn. sc sc
discrsan, clc as rcunc; sc un lolo faninio
aarccc, solia o cacIorro quc o c cn fuga;
alincnia-as, dcfcndc-as; a aurora ja o cnconira
cn lcno cano, dc ondc so sai con o sol.
quanios cuidados! quania vigilancia! quania
sujciao! Quc condiao arccc nais dcliciosa c
nais livrc. a do asior ou a das ovclIas? O
rclanIo c fciio ara o asior ou o asior ara o
rclanIo? Inagcn ingcnua dos ovos c do
rncic quc os govcrna, quando sc iraia dc lon
rncic.
O fausio c o luo nun solcrano, c o asior
vcsiido dc ouro c cdrarias, cajado dc ouro nas
naos; colcira dc ouro no cacIorro, quc csia
scguro or una corda dc ouro c scda. dc quc
scrvc ianio ouro ara o rclanIo ou conira os
lolos?
Cono c loa a osiao quc da, a iodo insianic,
ocasics a un Ioncn ara fazcr o lcn a ianios
nilIarcs dc Ioncns! Cono c crigoso o osio quc
269
cc a iodo noncnio un Ioncn a fazcr nal a
un nilIao dc Ioncns!
Sc os Ioncns nao sao caazcs solrc a icrra
dc alcgria nais naiural, lisonjcira c scnsvcl do,
quc a dc salcr quc sao anados; c sc os rcis sao
Ioncns, odcra Iavcr rco ara conrar o
coraao dc scus sudiios?
Ha oucas rcgras gcrais c ncdidas ccrias
ara lcn govcrnar. scguc-sc o icno c as
circunsiancias, c isso gira cn iorno da rudcncia
c visao dos quc govcrnan. or isso ncsno a olra
rina do csriio c o govcrno crfciio; c ialvcz
isso nao fossc ossvcl sc os ovos, clo Ialiio
quc icn dc dccndcncia c sulnissao, nao
fizcsscn nciadc da iarcfa.
Sol un grandc rci aquclcs quc ocuan os
lugarcs dc naior rcsonsalilidadc so. icn
dcvcrcs faccis quc sc cccuian scn ncnIun
csforo. iudo corrc cono un curso d'agua; a
auioridadc c gcnio do rncic dcscnlaraa os
caninIos, oua-lIcs dificuldadcs, c iudo faz
roscrar alcn dc suas ccciaiivas. Elcs icn
ncriio dc sulalicrnos.
Sc c dcnais csiar cncarrcgado dc una unica
fanlia, sc ja c lasianic icr dc rcsondcr or si,
quc cso, quc rcsonsalilidadc rcsondcr or
iodo un rcino! Un solcrano c ago dc scus
iralalIos clo razcr quc arccc dar un odcr
270
alsoluio, or iodas as rosicrnacs dos
coricsaos? Pcnso nos cnosos, duvidosos c
crigosos caninIos quc s vczcs icn dc scguir
ara conscguir a iranquilidadc ullica; rccordo
os ncios circnos, nas ncccssarios, aos quais
frcqucnicncnic rccorrc ara un fin lcncvolo. sci
quc icn dc rcsondcr cranic o rorio Dcus
cla fclicidadc dc scus ovos, quc o lcn c o nal
csia nas suas naos, c quc ncnIuna ignorancia
lIc scrvc dc dcscula; c crgunio a nin ncsno.
qucrcria cu rcinar? Un Ioncn un ianio ou
quanio fcliz na sua vida rivada dcvcria
rcnunciar a cla cla nonarquia? Nao scra nuiio,
ara aquclc quc c lcvado a isso or dirciio
Icrcdiiario, suoriar icr nascido rci?
Quc dons do ccu sc rccisa ara rcinar!
Nascincnio augusio(61}, ar dc incrio c
auioridadc, rosio quc saiisfaa a curiosidadc dos
ovos ansiosos or vcr o rncic c conscrvc o
rcsciio dos coricsaos; crfciia igualdadc dc
gcnio, grandc disiancia da zonlaria icanic, ou
lasianic juzo ara nao a crniiir. nunca fazcr
ancaas ncn ccnsuras, nao ccdcr colcra, c scr
scnrc olcdccido; inicligcncia facil, insinuanic;
coraao alcrio, sinccro, do qual sc julguc vcr o
fundo, c assin conquisia anigos, criaiuras c
aliados. scr, cnircianio, discrcios rofundo c
incnciravcl cn scus iniuiios c rojcios.
scricdadc c circunsccao cn ullico; concisao,
junio a nuiia firncza c dignidadc, scja nas
271
rcsosias aos cnlaiadorcs dos rncics, scja
nos consclIos; una nancira dc conccdcr graas
quc c cono un scgundo lcncfcio. Scnso na
cscolIa das cssoas agraciadas; disccrnincnio
dos csriios ialcnios c nodcraao na
disiriluiao dos cargos c cnrcgos, cscolIa dos
gcncrais c dos ninisiros, juzo firnc, solido,
dccisivo nos ncgocios fazcndo crcclcr o nclIor c
nais jusio ariido a ionar; csriio dc rciidao c
cquidadc quc faz cIcgar ao onio dc sc
ronunciar s vczcs conira si ncsno c a favor do
ovo, dos aliados, dos ininigos; ncnoria fcliz c
scnrc rcscnic ara rccordar as ncccssidadcs
dos sudiios, suas fisiononias, scus noncs, scus
rcqucrincnios. una vasia caacidadc quc sc
csicndc nao so aos ncgocios cicrnos, concrcio,
scnicnas dc Esiado, oljciivos da oliica,
cansao das froniciras cla conquisia dc novas
rovncias, c sua scgurana or un. nuncro dc
forialczas incugnavcis; nas quc ianlcn salc
conccnirar-sc, no inicrior, nas ninucias do rcino
iniciro; lanindo dai un culio falso, susciio c
ininigo da nonarquia, sc clc ai sc cnconira,
alolindo os usos crucis c nios, sc a rcinan;
rcfornando lcis c cosiuncs sc consiiiucn
alusos; dando s cidadcs nais scgurana c
conodidadc cla rcnovaao dc una olicia caia,
nais lrilIo c najcsiadc or ncio dc cdifcios
suniuosos. unindo scvcrancnic os vcios
cscandalosos; dando, cla sua auioridadc c
272
ccnlo, crcdiio dcvoao c viriudc; roicgcndo
a Igrcja, scus ninisiros, scus dirciios, suas
lilcrdadcs; ouando os ovos cono scus filIos;
rcocuando-sc scnrc con a idcia dc oua-los,
iornando os inosios rcduzidos, c iais quc cscn
solrc as rovncias scn cnolrccc-las; grandcs
ialcnios ara a gucrra; scr vigilanic, alicado,
lalorioso; icndo ccrciios nuncrosos, conanda-
los cn cssoa; frio no crigo, so ouando a vida
clo lcn do Esiado, anando o lcn dc scu
Esiado c sua gloria nais do quc a roria vida.
oicncia alsoluia quc nao dcia nargcn a
lrigas, inirigas c calalas, surinindo ncssa
disiancia infiniia quc s vczcs scara os nolrcs
do ovo, aroinando-os, c sol a qual iodos sc
sulncicn igualncnic ossuindo una cicnsao
dc conIccincnios quc faz o rncic vcr iudo or
scus rorios olIos, agindo incdiaiancnic c or
si ncsno; scus gcncrais nao scjan, or nais
disianics quc csicjan, nais do quc scus
icncnics, c os ninisiros nao scjan nais do quc
ninisiros; una rofunda salcdoria quc salcndo
dcclarar a gucrra, salc vcnccr c usar a viioria,
salc fazcr a az, salc ronc-la, c salc s vczcs,
scgundo os divcrsos inicrcsscs, consirangcr os
ininigos a acciia-la; dando rcgras a una vasia
anliao c salcndo aic ondc sc dcvc conquisiar;
no ncio dc ininigos cncolcrios ou dcclarados
conscguir icno livrc ara frcqucniar divcrscs,
fcsias, csciaculos; culiivando as arics c cicncias,
273
fornar c cccuiar rojcios dc cdifcios
surrccndcnics; un gcnio, cn suna, sucrior c
odcroso quc sc faz anar c rcvcrcnciar clos
scus, c icncr clos csirangciros; faz dc una
coric, c ncsno dc iodo un rcino, cono una so
fanlia crfciiancnic unida sol un ncsno cIcfc,
cuja uniao c loa inicligcncia c icnvcl ara o
rcsio do nundo. Essas adniravcis viriudcs nc
arcccn conccniradas na idcia do solcrano.
E vcrdadc scr raro vc-las rcunidas nun
ncsno indivduo; c rcciso quc concorra ao
ncsno icno un cccsso dc circunsiancias,
inicligcncia, coraao, aarcncia, icncrancnio;
arccc-nc quc un nonarca quc as rcunissc
iodas scria digno dc scr cIanado o Crandc.
274

NOTAS

(1} Essas narcas, aiualncnic inuicis, foran
surinidas.
(2} Acsar dc o considcrarcn acnas un
Ioncn quc sc liniiou a cscrcvcr.
(3} rovavcl quc La Druycrc sc rcfcrissc a
CIarlcs Pcrrauli, da Acadcnia Franccsa, quc
acalava dc ullicar o scu Paralclo dos aniigos c
nodcrnos".
(4} Doilcau c Facinc.
(5} Acsar da colcao dc carias dc Mnc. dc
Scvignc so icr sido ullicada nuiio dcois da
noric dc La Druycrc, o nanuscriio circulava dc
nao cn nao. Da concluir-sc quc La Druycrc sc
rcfira a Mnc. dc Scvignc.
(6} Nicolc c MalclrancIc.
(7} O Hcrncs Calanic, or Dc Visc. No rcfacio
do discurso dc rcccao na Acadcnia Franccsa,
La Druycrc dissc quc scnrc cviiara as aluscs
dircias a onio dc cnrcgar, s vczcs, lciras dc
significado vago c inccrio. Eis un ccnlo. O H.
C. c ara dcsisiar lciiorcs curiosos.
275
(8} Lulli, sua cscola, sua fanlia.
(9}-(10} Dcrcnicc", dc Corncillc c ouira dc
Facinc, Pcncloc" do adrc Ccncsi.
(11} Lugar dc caada no losquc dc CIaniilly.
(12} Fcfciao nuiio cngcnIosa scrvida no
lalirinio dc CIaniilly.
(13} Scdiao, dcsfccIo vulgar das iragcdias.
(14} Parccc quc La Druycrc sc rcfcrc a una
concdia dc Daron. L'Ionnc a lonncs foriuncs".
(15} Prcsunc-sc quc La Druycrc sc rcfcrissc s
olras dc jcsuias c janscnisias.
(16} Afirna-sc quc La Druycrc sc rcfcria a
Varilas, Iisioriador ancno nas incaio, c
HandlurgI (adrc}, dc qucn Mnc. dc Scvignc
dizia. Il a ranassc lc dclicai dcs nauvaiscs
rucllcs".
(17} Vignon, Colassc c Pradon.
(18} En algunas cdics vcn cscriio Dcgninc.
Traia-sc dc Dossuci.
(19} gaia.
(20} Parccc iraiar-sc do rncic dc Condc. La
Druycrc, cducador do ncio dcssc rncic, dcvia
dcdicar alios clogios ao av do scu disculo.
276
(21} FilIos, ncios, nascidos dc rcis.
(22} La Druycrc criiicava, con csscs noncs
suosios, as nulIcrcs da alia socicdadc quc ja
no scu icno disuiavan cscandalosancnic" o
anor dc concdianics, danarinos c nusicos,
cono Daron, Pccouri c ouiros.
Essa circunsiancia, Iojc crfciiancnic naiural,
cra cscandalosa naquclc icno cn quc cssa
gcnic cra considcrada gcnic a aric.
(23} MoniIoron, ou Moniauron, icsourciro do
rci, o ncsno a qucn Corncillc dcdicou a Cinna,
conarando-o a Augusio...
D'Hcncry, ou ncry, filIo dc un canoncs,
roicgido dc Mazarino, foi sucrinicndcnic das
Finanas.
(24} MoniIauron, funcionario do Tcsouro.
D'Hcncry, aniigo sucrinicndcnic das Finanas.
(25} Scn dizcr. ScnIor.
(26} Pcssoas quc afcian grandc urcza dc
linguagcn.
(27} Iniiado dc Moniaignc.
(28} As rcciosas c scus alcoviiciros.
(29} Era o quc fazia, scgundo sc diz, o narccIal
dc FicIclicu, quc csiroiava o nonc dc ioda a
277
gcnic, inclusivc dc scus colcgas da Acadcnia
Franccsa.
(30} Hcnriquc o Crandc.
(31} Filosofo c ocia iragico.
(32} Da igrcja.
(33} Conviic ara cnicrro.
(34} Havia un sisicna dc arrcndancnio dc
icrras con cssc nonc.
(35} Dcscarics, viiina das crscguics dos
odcrosos do scu icno, aos quais a sua cicncia
dcsagradava, icvc dc cnigrar ara a Succia, ondc
norrcu, La Druycrc, grifando as alavras norrcu
na Succia" quis, cvidcnicncnic, accniuar cssa
circunsiancia.
(36} Vcr as rclacs do rcino dc Sian.
(37} O Cais dc S. Dcrnardo.
(38} Ncssc icno os Ioncns ian ionar lanIo
no Scna cn ccria coca do ano c as nulIcrcs ian
asscar or la.
(39} Disiiniivo dos filIos scgundos nos cscudos.
(40} Cyrano.
(41} Saini-Siorlin.
278
(42} Asscnio sulcncniar quc sc arnava na
carruagcn quando a loiaao csiava conlcia.
(43} VcrsalIcs. Na rincira cdiao dc scu livro
La Druycrc nao indicou ncn a inicial.
(44} Esiandaric dos aniigos rcis franccscs.
(45} Qucinado Ia vinic anos.
(46} Alfaiaic da Dclfina. cnlouqucccu, c louco,
coniinuava na Coric, ondc assisiia ioalcic da
Dclfina.
(47} La Druycrc iniia aqui o csiilo dc
Moniaignc.
(48} Parccc quc sc iraia do adrc CIoisy.
(49} A coric.
(50} A coric.
(51} Traia-sc do duquc dc Lauzan.
(52} Parccc quc sc iraia do adrc Foquciic,
liso dc Auiun, quc iinIa a nania dc nandar
nos nolrcs.
(53} Qucn vulgarizou cssa alavra foi Doilcau,
rcfcrindo-sc a ircs nolrcs quc usavan c
alusavan dos vinIos roduzidos nas cncosias
(coicau} crio dc Fcins.
279
(54} Lacaio dc grandc fora quc os aniigos
nolrcs usavan ara nandar csancar scus
dcsafcios. Esccic dc caanga".
(55} Lugar ondc sc cnconiran cn Paris algunas
cssoas dcccnics ara convcrsar.
(56} V. VcrsalIcs. F. Foniaincllcau.
(57} O cavalciro dc Soyccour, cujo irnao
norrcra na laialIa dc Flcurus, cn JulIo dc
1690, norrcu ircs dias dcois do irnao cn
viriudc dc fcrincnios rccclidos ncssa ncsna
laialIa.
(58} Olivicr Lc Dain, filIo dc un canoncs da
Flandrcs, a rincio larlciro dc Luiz XI, dcois
scu rincial ninisiro, foi cnforcado cn 1848, no
conco do rcinado dc Carlos VIII Jaqucs
Cocur, rico c fanoso ncgocianic, iornou-sc
icsourciro dc Carlos VIII, quc acalou or
sacrifica-lo a una iniriga da coric.
(59} Tclcli, nolrc Iungaro, lcvaniou o
csiandaric da rcvolia conira o incrador, c fcz
ircncr scu scnIor cn Vicna. Morrcu quasc
csquccido cn 1705, crio dc Consianiinola.
(60} Tonclcics cssa aric da vcsiincnia
aniiga consiiiua un conlcncnio do vcsiuario
dos aiorcs iragicos cn ccna.
(61} Parccc quc sc iraia do rciraio dc Luiz XIV.
280


2002 Fidcndo Casiigai Morcs
www.ngarcia.org

Verso para eBook
eBooksBrasII.com

__________________
JulIo 2002

Vcrsao ara df c cDoolLilris
__________________
Fcvcrciro 2005

Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con

Você também pode gostar