OPERATIVNI SISTEMI

kroz IT na platformi standardizacije

I nedelja

1 UVOD U OPERATIVNE SISTEME

kroz ispitna pitanja

prof. dr ivadin Mici 18. februara 2013.

CD/Web SADRAJ 01
1.1 1.2 1.3 1.4

1.23

DEFINICIJE, VANOST I ZNAENJE OS-a FUNKCIJE I KARAKTERISTIKE OS-a UPRAVLJAKA PIRAMIDA I FUNKCIONISANJE SISTEMA RAZVOJ OPERATIVNIH SISTEMA KROZ RAZVOJ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA 1.5 OS I SISTEMI UPRAVLJANJA PO SEGMENTIMA IT 1.6 POGLED NA OS IZ HIJERARHIJSKE STRUKTURE 1.7 JEDAN POGLED NA STRUKTURU SISTEMA KROZ IT 1.8 POGLED NA OS SA STRANE PROCESA 1.9 OSNOVE STANDARDIZACIJE PRIMENA I UREENJA TERMINOLOGIJE IT ZA UVOD U SISTEME OS 1.10 STANDARDIZACIJA TERMINOLOGIJE FUNKCIONISANJA I KARAKTERISTIKA OS-a 1.11 PROVERA ZNANJA 1.12 LITERATURA

1.1 DEFINICIJE, VANOST I ZNAENJE OS

TA JE TO OPERATIVNI SISTEM?

1.1

PREMA ISO/IEC 2382-1:1993 U OBLASTI SOFTVERA (01.04.08 I U JUS STANDARDU OZNAKE JUS I. A0.010), OS JE SOFTVER, KOJI KONTROLIE IZVRAVANJE PROGRAMA I KOJI MOE PRUITI SERVISE (USLUGE), KAO TO SU: DODELJIVANJE RESURSA, RASPOREIVANJE, U/I KONTROLA I MENADMENT PODACIMA.
3

OS kroz IT

. Mici

ta je operativni sistem?
User 1 User 2

1.1
User n

Compiler Text processor

Database system

System and Application Programs Operating System Hardware

OS je softver koji slui kao posrednik izmeu korisnika, odnosno aplikativnih programa i raunarskog hardvera
OS kroz IT 4 . Mici

1.1 DEFINICIJE, VANOST I ZNAENJE OS

KOJIM STANDARDIMA SE DEFINIE TERMIN I SKRAENICA OS?

1.2
meunarodnim standardom

ISO/IEC 2382-1: 1993

i prema naconalnom standardu (prvobitno JUS I. A0.010, sada SRPS ISO/IEC 2382-1: )

OS kroz IT

. Mici

1.1 OSOBINE I ZNAAJ OPERATIVNIH SISTEMA? 1/2

1.3
1. OS trenutno nije standardizovan, iako po svojoj sutini i funkcijama mora da obuhvati brojne meunarodne ISO/IEC standarde, 2. OS je inoviran tehnologijama organizacije sistema datoteka i obrade podataka, 3. OS obezbeuje nastavak rada tamo gde ja nastao prekid, 4. Omoguava razvoj softverskih proizvoda prema standardizovanim zahtevima za razvoj sistema, 5. OS iza 90-ih mora da podrava globalnu informacionu komunikacionu infrastrukturu - Internet, 6. OS moe imati bolje predispozicije za lokalno povezivanje za rad u lokalnim mreama, LAN/MAN/WAN...
OS kroz IT 6 . Mici

1.1 OSOBINE I ZNAAJ OPERATIVNIH SISTEMA? 2/2

7. Grafikim korisnikim interfejsom OS ostvaruje znaajnu funkciju, 8. OS dodeljuje prioritet redosled izvoenja posla, prati rad multiprogramiranja, upravlja poslovima, procesima, 9. OS tehniarima pomae kod odravanja periferije hardvera, 10. OS mora da reaguje na eventualne greke i otkaze pojedinih delova raunara, hardvera i softvera, 11. OS upravlja memorijom, ali i ostale resurse dodeljuje i rasporeuje, 12. OS pomae korisnicima kod odravanja hardvera, softvera i usluga.
OS kroz IT 7 . Mici

1.3

1.2 FUNKCIJE I KARAKTERISTIKE OS-a

OSNOVNE FUNKCIJE OPERATIVNOG SISTEMA PO SEGMENTIMA IT?

1.4 OSNOVE STICANJA ZNANJA nivo kulture... UPRAVLJANJE PODACIMA (Data Menagment) UPRAVLJANJE PREKIDIMA (Interrupt Handling) RAZVIJENOST OS-a PO ZAHTEVIMA SISTEMA KVALITETA DALJINSKA OBRADA PODATAKA I globalne komunikacije RAD U LOKALNOJ MREI ( LAN 01.01.46, Computer network data processing) 7. KORIENJE GRAFIKOG KORISNIKOG INTERFEJSA ZA DR. FUNKCIJE 8. UPRAVLJANJE PROCESIMA I DODELJIVANJEM PROCESORA (Processor Scheduling), POSLOVIMA, ODNOSNO ZADACIMA OBRADE (JOB Menagment) 9. UPRAVLJANJE PERIFERIJOM (U/I Management) 10. UPRAVLJANJE INTERFEJSOM I UREAJIMA (Device Management) 11. UPRAVLJANJE MEMORIJOM (10.50 Memory Management) 12. FUNKCIJE POMOI U NEVOLJI KORISNICIMA (HELP)
1. 2. 3. 4. 5. 6.
OS kroz IT 8 . Mici

est (7,8...) osnovnih funkcija OS

Korisniki interfejs Krajnji korisnik/ sistemske i mrene komunikacije

1.4

Upravljanje resursima Upravljanje i upotreba hardverskih resursa IX, XI

Upravljanje poslovima Upravljanje izvravanjem zadatka III - VIII

Upravljanje datotekama Upravljanje podacima i programskim datotekama - II

Uslune i druge funkcije

Obezbjeivanje razliitih servisa podrke - XII

OS kroz IT

. Mici

1.2 --- est osnovnih karakteristika OS-a?

1.8

1. funkcionalnost (sigurnost, integritet determinisanost)

2.

(portabilnost, interoperabilnost, fleksibilnost)

6.

otvorenost

pouzdanost upotrebljivost
(optost, 4.

5. odravanje/pogodnost za

3.

odravanje

jednostavnost, transparentnost, vidljivost)

. Mici OS kroz IT

(istovremenost, paralelizam, deljivost)

10

efikasnost

1.2 . KARAKTERISTIKE OPERATIVNIH SISTEMA 2/2

1.9
OBJASNITE POJAM PORTABILNOSTI

PORTABILNOST ILI PRENOSIVOST APLIKATIVNOG SOFTVERA NA RAZLIITIM RAUNARIMA, BEZ DODATNIH IZMENA IZVORNOG KODA,
- SKABILNOST UPOTPUNJUJE OVU KARAKTERISTIKU, UKLJUUJUI I RAZLIITE NIVOE RAUNARSKOG SISTEMA.

OS kroz IT

11

. Mici

SA KOJIH SE SVE ASPEKATA MOE POSMATRATI OS?

Pogledi na OS sa: (1) GENERACIJSKOG RAZVOJA RAUNARA I OS-a (2) menadmenta podataka, upravljanja informacijama (3) NAINA OBRADE PREKIDA I PODRKE PROGRAMIRANJU (4) aspekta njegovog PROJEKTOVANJA - razvoja (5) OTVORENOSTI ZA GLOBALNE KOMUNIKACIJE KORISNIKA (6) ORJENTISANOSTI NA PODRKU INTERNE LAN MREE (7) GRAFIKOG KORISNIKOG INTERFEJSA (8) STRANE PROCESA, DODELJIVANJE POSLOVA (9) sopstvenog kontrolisanja ulaza/izlaza i tzv. sistemskog programiranja (10) strukture maina i ureaja kojima upravlja odgovarajua tehnika (11) memorije KAO UPRAVLJAa, RASPOREIVAa RESURSA (12) aspekta PRIMENLJIVOSTi
OS kroz IT 12 . Mici

1.10

1.3 UPRAVLJAKA PIRAMADIA I FUNKCIONISANJE SISTEMA 1/2

KAKO OS UPRAVLJA I IME?

1.5

OS upravlja hardverskim i softverskim resursima: - vodi evidenciju o statusu svadog resursa, - odluuje koji proces e dobiti resurs, koliko i kada, - dodeljuje resurse, - vraa raspoloive resurse u raunarski sistem.
OS kroz IT 13 . Mici

1.3 UPRAVLJAKA PIRAMADIA I FUNKCIONISANJE SISTEMA 2/2

1.5

KAKO OS UPRAVLJA I IME? OS se sotverski nadograuje na hardver uz nekoliko vrstih oslonaca stuba: upravlja informacijama, podacima (01.08), sistemom datoteka, bazama... upravlja poslovima (10.02.01), procesima procesorima,

nainima rada (10.03), operacionim tehnikama (10.04),

upravlja U/I ureajima kroz programiranje U/I resursa, upravlja interfejsom i memorijom (10.05)
OS kroz IT 14 . Mici

1.3 OS U SOFTVERSKOJ PIRAMIDI?

1.6
K O R I S N I K

OPERATIVNI SISTEMI
UPRAVLJANJE INFORMACIJAMA UPRAVLJANJE U/I UPRAVLJANJE POSLOVIMA UPRAVLJANJE MEMORIJOM

D V

Slika 1.1: Globalna piramida (OS, IS, ES... IT) na relacijama izmeu korisnika i hardvera
OS kroz IT 15 . Mici

1.4 Razvoj operativnih sistema kroz generacije raunara? 1.16-20

Generacija raunara
Performanse Datum Kby

KARAKTERISTIKE
Jezici

MIPSTehnologija A

OS
Nema
Pretee OS-a Prvi OS Izvrni . Mici sitem

1945-1955

Elektronske Cevi-18.000 30 tona, 140 metara

Mainski Asemblerski, Vii jezici: FORTAN, ALGOL 58, COBOL 59, PASCAL 69 Multiprogramiranje

II

1956-1965

32

III
16

1966-1976 Ili od 1966 do1983

OS kroz IT

640

Manje dimenz. Vea sigurn.. 0.2 Tranzistori tamp. kola Integrisana kola, 1 DMA, Time sharing

IV

1976-1990 1980-1990

1000

ipovi LSI kola Objektivno (100-500), orijentisani Mree,MikroAda 76 procesori C+78, mikrora.PC

CP/M Mreni OS Disrib. Grafiki interfrejs

1990-2000

64 MB 256 MB

50 __

VLSI kola, VI, ES, Multimedij. sistemi

Logiko programir. JAVA

Otvoreni sistem

VI

2000-200?

_GB

Ka 1.000.000 procesora (8192;2000-te) Neuronske mree...

Videti prilog sa 36 OS-a 2000-te

. Mici

OS kroz IT 17

1.4 RAZVOJ OPERATIVNIH SISTEMA KROZ RAZVOJ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA DA LI SU ELEKTRINE CEVI KARAKTERISTINE ZA DRUGU GENERACIJU RAUNARA i OS-a?

1.16

Ne, DRUGA GENERACIJA raunara se pojavila sa pronalaskom tranzistora tj. za realizaciju raunarskih komponenata poeli su se koristiti poluprovodniki elementi.
SA KOJOM GENERACIJOM RAUNARA I OS-a SE UVODE VII PROGRAMSKI JEZICI? 1.17

Vii programski jezici ( FORTRAN, ALGOL 58, COBOL 59) uvode se sa drugom generacijom raunara sa preteama OS-a.
OS kroz IT 18 . Mici

1.4 RAZVOJ OPERATIVNIH SISTEMA KROZ RAZVOJ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

TA JE TO IZVRNI SISTEM I KAD SE POJAVIO?

1.18
IZVRNI SISTEM je prvi OS (u istoriji razvoja) koji upravlja RAUNARSKIM RESURSIMA.

Pojavio se sa TREOM GENERACIJOM raunara.

OS kroz IT

19

. Mici

1.4 RAZVOJ OPERATIVNIH SISTEMA KROZ RAZVOJ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA TA JE TO CP/M? CP/M (Control Program for Microcomputer) je jednoprogramski i jednokorisniki OS

1.19

tipa UNIX
razvijen 1973. godine, prvobitno namenjen za 8-bitne procesore Intel 8080/.., a potom i 16-bitne PC raunare.
OS kroz IT 20 . Mici

1.4 RAZVOJ OPERATIVNIH SISTEMA KROZ RAZVOJ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA DA LI PETU GENERACIJU RAUNARA KARAKTERIE VETAKA INTELIGENCIJA I KOJI OPERATIVNI SISTEMI?

1.20

PETU GENERACIJU raunara karakteriu OTVORENI SISTEMI - OS, a tehnologiju ove generacije karakterie VETAKA INTELIGENCIJA.

OS kroz IT

21

. Mici

1.5 OS I SISTEMI UPRAVLJANJA PO SEGMENTIMA IT

KOJI SISTEMI I PODSISTEMI INE OS?
1. SISTEM MOE BITI ZATVORENOG TIPA (DOS...) ILI OTVORENOG (UNIX...), 2. SISTEM ZA UPRAVLJANJE DATOTEKAM, MULTIMEDIJALNI SISTEM, SISTEM ZATITE.. 3. KONTROLNI SISTEM 4. SISTEM SOFTVERA (ili softverski sistem) 5. KOMUNIKACIONI SISTEM 6. SISTEM LOKALNOG UMREAVANJA I MEUPOVEZIVANJA OTVORENIH SISTEMA (LAN) 7. GRAFIKI KORISNIKI SISTEM 8. PROCESORSKI SISTEM 9. KIBERNETSKI SISTEM 10.SISTEMOM INTERFEJSA I MEUPOVEZIVANJA OPREME KONFIGURIE SE VIE SISTEMA 11. METODOLOKI SISTEM UPRAVLJANJA MEMORIJOM 12. KORISNIKI SISTEM
OS kroz IT 22 . Mici

1.7

1.6 POGLED NA OS IZ HIJERARHIJSKE STRUKTURE

HARDVERSKA STRUKTURA NUKLEUSA?

1.11

NUKLEUS (JEZGRO) oslanja se na etiri hadverska dela: 1. MEHANIZAM PREKIDA (10.01.09)

2. PRIVILEGOVANI SKUP NAREDBI ( 07.06.12)

3. ZATITNI MEHANIZAM ADRESIRANJA MEMORIJE i 4. SATNI MEHANIZAM REALNOG VREMENA ( 10.03.04) (real time)

OS kroz IT

23

. Mici

1.6 POGLED NA OS IZ HIJERARHIJSKE STRUKTURE

1.11
K O R I S N I K POSLOVI USLUNI PROGRAMI SISTEMSKI SERVISI proces 1 proces 2 proces 3 KOMANDNI SHELL APLIKATIVNI SOFTVER

SUPERVISOR
HOLD (spooling)

UPRAVLJANJE DATOTEKAMA
KORISNIKI INTERFEJS

UPRAVLJANJE POSLOVIMA UPRAVLJANJE UREAJIMA UPRAVLJANJE MEMORIJOM

PREKIDI 1 2 PROCESI 3 4

N U K L E U S
H A R D V E R S K A
OS kroz IT

K O N F I G U R A C I J A
24 . Mici

1.6 ... SOFTVERSKA STRUKTURA NUKLEUSA?

1.12

Sam nukleus OS-a moe se softverski podeliti na tri dela: PRVI nivo obrade prekida se najee zove FLIN (First Level Interupt) ili FLIH (First Level Handling) i on sadri: - analizator prekida, - servisne rutine za obradu prekida,

DRUGI deo je dispeer koji odluuje o nastavku programa, vri prebacivanje i raspodeljuje procese na procesore iz READY (ili WAIT) u RUN stanje,
TREI deo su programi ili rutine za komuniciranje meu procesima, kao i dodeljivanje procesora procesima.
OS kroz IT 25 . Mici

1.7 PRIMER GLOBALNE STRUKTURE UNIX SISTEMA?

1.13
APLIKACIJE

NUKLEUS

II

VIII, IX HARDVER X, XI

KOMUNIKACIJE

V, VI LAN File sistem

RAZVOJ

XII

Slika 1.2: Primer globalne arhitekture sistema

(OS-IT)

VII

INTERFEJS

Shell

OS kroz IT

26

. Mici

1.8 POGLED NA OS SA STRANE PROCESA

TA JE TO PROCES?

1.14

PROCES je skup meusobno povezanih resursa i aktivnosti kojima se ulazi transformiu u izlaze.

OS kroz IT

27

. Mici

1.8 POGLED NA OS SA STRANE PROCESA

1.15
STANJA POSLOVA I PROCESA? SUBMIT START
0 2

Predaja posla
6
5

RUN

STOP

HOLD
1

READY

WAIT

Slika 1.3: ematski prikaz stanja procesa i modela za upravljanje procesorom

OS kroz IT 28 . Mici

1.9 OSNOVE STANDARDIZACIJE TERMINOLOGIJE IT ZA UVOD U SISTEME - OS KAKO SE MOGU GRUPISATI ORGANIZACIJE ZA STANDARDIZACIJU IT?

1.21

Organizacije za standardizaciju IT mogu se grupisati:

neposredne proizvodne ili industrijske (IBM, DEC, HP, AT&T...) nacionalne institucije (SRPS nekada JUS, ANSI, DIN, GOST...) meunarodne (ISO, IEC, IEEE...)
OS kroz IT 29 . Mici

1.9 OSNOVE STANDARDIZACIJE TERMINOLOGIJE IT ZA UVOD U SISTEME - OS TA JE TO SISTEMSKI SOFTVER?

1.24
Skup programa koji korisniku moe da stavi na raspolaganje sam proizvoa raunara (?)
- tretira se kao neodvojivi deo raunarskog sistema i

odgovarajua nadgradnja raunarskog hardvera

oznaavaju se kao sistemski softver ili sistemski programi.

OS kroz IT

30

. Mici

KOJI SU OSNOVNI TERMINI I DEFINICIJE U PIRAMIDI OS-a?

1.25
APLIKACIJE I KORISNIK

PREDSTAVLJANJE INFORMACIJA
S O F
ZATITA

SLika 1.6:Osnovni globalni termini i definicije u piramidi OS-a

OS kroz IT 31 . Mici

RAUNARSKA ZATITA

PODACIMA UPRAVLJANJE

D V

Osnovni pojmovi

1.25 (01.01.01)?

Znanje koje se odnosi na objekte kao to su injenice, dogaaji, stvari (dela), procesi (postupci) ili ideje, ukljuujui koncepte, koje u odreenom kontekstu ima posebno znaenje.
OS kroz IT 32 . Mici

1.25

Objanjivo predstavljanje informacija na formalizovan (ustanovljen) nain, pogodan za komunikaciju, interpretaciju (predstavljanje) ili obradu.
. Mici 33 OS kroz IT

1.10 STANDARDIZACIJA TERMINOLOGIJE FUNKCIONISANJA I KARAKTERISTIKA OS-a

1.25
Upravljanje, integritet i sigurnost
(izvod iz standarda ISO 2382-08:1986, JUS I. A0.018:1992)

Pouzdanost, odravanje i raspoloivost

(izvod iz standarda ISO/IEC 2382-14:1997, slobodan prevod)

OS kroz IT

34

. Mici

1.11 PROVERA ZNANJA

1.1 ta je to operativni sistem? 1.2 Kojim standardima se definie termin i skraenica OS? 1.3 Osobine i znaaj operativnih sistema kroz IT? 1.4 Osnovne funkcije operativnog sistema po segmentima IT? 1.5 Kako OS upravlja i ime? 1.6 OS u softverskoj piramidi? 1.7 Koji sistemi i podsistemi ine OS? 1.8 est osnovnih karakteristika OS-a? 1.9 Objasnite pojam portabilnosti softvera. 1.10 Sa kojih se sve aspekata moe posmatrati OS? 1.11 Hardverska struktura nukleusa u ematskom prikazu hijerarhijske strukture? 1.12 Objasniti sve delove softverske strukture nukleusa.
OS kroz IT 35 . Mici

1.11 PROVERA ZNANJA

1.13 Primer globalne strukture sistema OS sa 12 aspekata IT? 1.14 ta je to proces? 1.15 Stanja poslova i procesa? 1.16 Da li su raunari sa elektronskim cevima imali OS? Koja je to generacija raunara? 1.17 Sa kojom generacijom raunara i OS-a se uvode vii programski jezici? 1.18 ta je to izvrni sistem i kada se pojavio? 1.19 ta je to CP/M? 1.20 Da li je vetaka inteligencija (VI) jedna od karakteristika pete generacije raunara? Koji operativni sistemi karakteriu ovu - petu generaciju? 1.21 Kako se mogu grupisati organizacije za standardizaciju IT po nivoima? 1.22 OS ECDL relacije? 1.23 Tuce uvodnih aspekata u OS? 1.24 ta je to sistemski softver? 1.25 Koji su osnovni termini i definicije u piramidi OS-a?
OS kroz IT 36 . Mici

1.12

Literatura

[1] Mici .: OS kroz IT, [E-publikacija], CD-izdanje, Tehniki fakultet aak, www.tfc.kg.ac.yu/publikacije/OS/, aak, 2003-2006. ...a za ovaj uvodni segment od znaaja su i:
[7] ISO-TC: ISO Catalogue (web sites), International Standards, 08-08-1988, 26-09-1998...08-05-1999, Last updated on 15-05-1999... [8] ISO-TC: ISO/IEC 2382-1: 1993 Information technologyVocabulary-Part I: Fundamental terus, 15-11-1993. [11] ISO/ TC: ISO 2382-4: 1999 Information processing systems- Vocabulary-part 04: Organization of data 15-071987 Last updated on 1999. [12] ISO-TC: ISO 2382-5: 1999 Information processing systems- Vocabulary-Part 05: Representation of data, 01-05-1989, Last updated on 1999. kroz IT . Mici 37 [37]OS Kvaternik Ratimir: Uvod u operativne sisteme, tree izdanje, Informator, Zagreb, 1987.