1932 - Um professor apedado de Rassen-Gnther (Gnther-Raa) estrea na
cadera de antropooga da Unversdade de |ena, na Aemanha. Ee expca as deas do coega Afred Ptz: "Os avanos da medcna encora|am a sobrevvnca de cepas humanas degeneradas. Isso atrapaha o desenvovmento natura das pessoas mas capazes e mpede a supremaca do povo nrdco". Na saa, um auno ouve o professor com ateno. Em suas mos, o vro que deu orgem ao apedo de Gnther: Rassenkunde des Deutschen Vokes (Hgene Raca do Povo Aemo). Nome do auno: Adof Hter. A doutrna da hgene raca nasceu da eugena, cnca que prega a seeo gentca em seres humanos. Mas o bero do dea de pureza raca no fo a Aemanha. O prmero Congresso Internacona de Eugena aconteceu em 1912 na Ingaterra e contou com a presenca de gente da estrpe do ex- prmero mnstro brtnco Wnston Church, o nventor Aexander Graham Be e o fho de Chares Darwn, Leonard Darwn. A nova cnca se espahou rapdamente para os EUA, onde mas de 100 m pessoas foram esterzadas, no perodo de 1907 a 1960, com base nea. Naquea poca, a eugena no era vsta como uma mauquce, mas como uma cnca respetve, pratcada nternaconamente. Nas mos do futuro Fhrer, transformou-se em arma potca. O nazsmo | tnha na cnca sua |ustfcatva deogca. E usou-a de novo com ob|etvo mtar. Dante da restro produo de armamentos mposta peo Tratado de Versahes, aps a 1 Guerra, o Exrcto aemo concuu que s exsta uma sada: se no possve vencer pea quantdade de armas, o |eto nvestr na quadade. Ouando a opno dos mtares cau nos ouvdos de Hter, a vda dos centstas aemes mudou: o Fhrer meteu o bedeho na cnca. Oue preparo tnha Hter para dar com centstas? Nenhum. Mas sso no era probema. "Hter achava que tnha respostas para assuntos como muno, aeronaves, cncas naturas, engenhara. Era quem menos quera ouvr os especastas. No hava nada que voc pudesse dzer a ee", dz o hstorador Mchae Kater, autor de Doctors Under Hter (Mdcos sob Hter) e mas 7 vros sobre o nazsmo. Ouanto mas conhecemos os mentores e o dero por trs do pro|eto centfco nazsta, mas dfc entender como ee orgnou uma das prncpas revoues centfco-tecnogcas da Hstra. Segundo um dos hstoradores mas respetados no assunto, sso se deve a uma vso smpsta: "Exste o mto de que a potca capaz de contamnar o desenvovmento da cnca. Mas, na readade, o fascsmo pode ser um estmuo para a cnca de quadade", afrma Robert Proctor, pesqusador da Unversdade Stanford. Para Proctor, agumas das descobertas mas sgnfcatvas do perodo foram fetas no apesar dos ob|etvos racas e mtares dos nazstas, mas por causa dees. "Os nazstas tnham ob|etvos magnos, mas no eram dotas. Aguns desses ob|etvos, como a potca raca, foram a fonte de grande parte da cnca de ponta." Entender o desenvovmento da cnca nazsta | um desafo dfc, mas pode porar. Como no caso dos mdcos, que ao se formar |uram vver para curar pessoas e se dedcaram a pesqusas srddas com seres humanos. "Hter achava que tnha respostas para assuntos como muno, aeronaves, cncas naturas, engenhara. Ee era quem menos quera ouvr os especastas." Mchae Kater, hstorador Mdcos e monstros Trancafados em enfermaras e aboratros nazstas, seres vvos passavam por atrocdades nmagnves. Taxados de Lebensunwertes Leben (vdas ndgnas de serem vvdas), ees eram mantdos em gua geada, obrgados a ngerr gs mostarda, usados como "vveros" de bactras, fuzados com baas envenenadas, quemados com bombas ncendras, amputados sem necessdade e torturados em cmaras de baxa presso. Dante de tanto horror, nevtve a pergunta: por que mdcos fzeram sso? A resposta est na stuao em que se encontrava a medcna quando Hter chegou a poder. Em 1933, os mdcos formavam a profsso com maor fao ao partdo nazsta: 44,8% dees tnham carternha. Os advogados, em segundo ugar, no chegavam a 25% de adeso. Am do peso potco do nazsmo, outra stuao a|udou a estmuar a xenofoba entre os mdcos: "Os |udeus estavam super-representados na medcna. Em Vena, ees formavam 80% da categora", afrma Kater. Esses fatores cataputaram o fanatsmo nazsta, agravando anda mas o racsmo. E despertaram o nteresse em defenestrar a "mfa |uda" em busca de vantagens pessoas. O |udeu nferor, que roubava o emprego dos aranos superores, agora devera ser extermnado feto um rato. Com a demsso em massa de |udeus e a demanda de profssonas para purfcar a raa, no fatou mas trabaho para os mdcos. Em 1939, ees examnaram 250 m pacentes psqutrcos e condenaram 75 m eutansa. Ouando o programa de extermno de doentes fo desaprovado pubcamente em 1941, ees contnuaram o trabaho. Em segredo, mataram mas 100 m de fome. O know-how adqurdo fo usado no pro|eto Souo Fna, cu|o ob|etvo mxmo era o extermno de 11 mhes de |udeus em campos de concentrao. A, centstas nazstas ponderaram: "|udeus so ratos. E ratos so cobaas. Logo, |udeus so cobaas". possve que um racocno smpes como esse expque a conduta de mutos dos 350 mdcos envovdos em experncas que usaram humanos. Um desses mdcos teve attudes que nem a fra gca nazsta |ustfca: |ogou prsoneros em caderes ferventes, n|etou tnta em ohos de cranas, unu gmeos crurgcamente e dssecou anes vvos. Oue expcao voc dara para os atos do mdco conhecdo como o "an|o da morte" de Auschwtz, |osef Mengee. "Louco, doente, demno" so respostas que vm mente quase por nstnto. Reagr emotvamente repugnnca mora uma attude humana. Mas amadoar o homem que extrapoou os mtes da cratvdade mrbda, especamente em expermentos com gmeos, no nos traz mas compreenso sobre o assunto. Para entender a mente de Mengee, o hstorador Robert Lfton fez estudos bogrfcos mnucosos e reazou entrevstas com ex-mdcos nazstas. - Eu no acho que a pscooga de Mengee este|a am da nossa compreenso - dz Lfton. - Mas ee um caso extremo e necessro se esforar ao mxmo para sso. Resutados como os das pesqusas de hpoterma contestam a vso de que os expermentos nazstas no passavam de pseudocnca. Segundo um estudo da Socedade Max Panck que durou 6 anos e custou US$ 5 mhes, pode haver vaor centfco at nas atrocdades de Mengee. Segundo a der do estudo, Susanne Hem, os expermentos dee, no contexto centfco da poca, "no eram totamente mpausves". Obsesses, como as que Mengee tnha com gmeos em seus estudos, podem ter mpusonado at a busca por conhecmento centfco de vanguarda. Um exempo o ponersmo dos nazstas na produo de estudos sobre a reao entre o hbto de fumar e o cncer de pumo. Segundo o hstorador Robert Proctor, sso ocorreu por uma caracterstca nazsta conhecda como "paranoa homeoptca": a fxao por pureza e o temor de convver com "toxnas presentes na comda e no ar". ncontestve que os expermentos com humanos foram anttcos. Mas, dos 350 mdcos envovdos nessas experncas, poucos foram |ugados. Entre os 23 rus do trbuna especa para mdcos em Nuremberg, ncundo Kar Brandt, der do programa de eutansa e cnco pessoa de Hter, 7 foram absovdos, 7 condenados morte e o restante fo para a prso. Mengee no estava entre ees. Lvre, tera passado seus tmos das no Bras. Mas o destno de mutos centstas nazstas capturados fo bem dferente do banco dos rus: aboratros de nsttues centfcas dos pases aados. Ir Lua com os nazstas Os EUA contrataram o maor superstar da cnca nazsta como CEO de seu programa espaca. E Von Braun, o nventor dos foguetes V2, escoheu a dedo 120 pesqusadores especazados em msses teeguados para trabahar em Fort Bss, no Texas. A equpe ogo recebeu um upgrade: mas 380 centstas aemes e uma nova base, em Huntsve, Aabama. Huntsve era to chea de nazstas que recebeu o apedo de Peenemnde do Su, auso cdade aem onde estava a "bea adormecda" de Hter, a antga fbrca dos V2, de que faamos no comeo do texto. A phagem desenfreada de deas e crebros aemes fcou muto mas acrrada depos de 1945, mas no fo a que ea comeou. Para entender a fuga de centstas da Aemanha, necessro anasar o que o nazsmo produzu na cnca. Apesar dos efetos mafcos do nazsmo no meo centfco, a afrmao corrente de que Hter destruu a cnca aem bem dfc de sustentar. S a dmenso do nteresse susctado peo conhecmento produzdo no perodo | ndca que houve sgnfcatva produo de quadade. Caso contrro, um reatro de 600 pgnas feto peo Departamento de |usta amercano a respeto da mgrao nazsta para os EUA - que veo a pbco apenas em 2010 - no chegara segunte concuso: "A Amrca, que se orguha de ser um porto seguro para os persegudos, tornou-se, em aguma medda, porto seguro para os persegudores". Entre os persegudores que os EUA acoheram estava Hubertus Strughod. "A Amrca, que se orguha de ser um porto seguro para persegudos, tornou- se, em aguma medda, porto seguro tambm para os persegudores." Departamento de |usta dos EUA, sobre a mgrao de crebros nazstas De ratos e homens Trabahando para a Nasa, Hubertus Strughod ganhou a fama de "pa da medcna espaca" e escreveu vros a respeto do tema. Em um dees, expca o que acontece a uma trpuao em uma cabne despressurzada a 15 m m de attude: "A menos que tvessem a proteo adcona de tra|es pressurzados, ees precsaram recorrer a pequenas reservas de oxgno do sangue e dos tecdos. Eas duraram cerca de 15 segundos. Depos dsso, ees perderam a conscnca e capacdade de se savarem". Ao er esse texto centfco, ob|etvo, no d para ter dea de como Strughod pode ter chegado ao tempo de 15 segundos. Para sso, precso conhecer seu antgo assstente, Sgmund Rascher, responsve peos expermentos no campo de concentrao de Dachau: "Sou, sem dvda, o nco que conhece por competo a fsooga humana, porque fao experncas em homens, e no em ratos". E, sobretudo, o reato do prsonero Anton Pachoegg, assstente de Rascher nos expermentos na cmara de baxa presso: "V um prsonero suportar o vcuo at que os pumes rebentaram. Certas experncas provocaram ta presso na cabea dos pacentes que ees enouqueceram, arrancando os cabeos no esforo para avar o tormento. Esses casos de vcuo absouto termnavam geramente com a morte do pacente." Strughod acusado de destrur os dados obtdos por Rascher para evtar ser condenado por crmes contra a humandade. Nunca demonstrou arrependmento por seu envovmento em Dachau. A cnca nazsta produzu atos to desumanos que tendemos a coocar todos os centstas aemes na mesma "cesta de mas podres". "Ns prefermos nos focar nas magens em preto e branco de nazstas fantcos marchando porque sso permte que nos dstancemos dees", afrma Robert Proctor. Mas acontece que generazar um |ugamento - em reao a pessoas ou a dados centfcos - usar o mesmo racocno smpfcador que evou os nazstas a cometerem tantas atrocdades. um modo de se aproxmar da attude do ex- mnstro da Defesa aemo Franz-|osef Strauss em 1957, ao |ugar o fsco Otto Hahn, que acabara de assnar um manfesto pacfsta: "Veho mbec. No consegue dormr nem conter as grmas quando pensa em Hroshma". "Sou, sem dvda, o nco que conhece por competo a fsooga humana, porque fao experncas em homens, e no em ratos." Sgmund Rascher, mdco responsve por experncas sobre vcuo no campo de concentrao de Dachau Como agam os centstas que no eram nazstas? A ascenso do nazsmo separou os centstas em 3 grupos: os que dexaram a Aemanha, os que fcaram, mas buscaram manter vaores tcos - e um formado por gente que coaborou com o regme, porm tentou vender outra magem ao fm da guerra. O efeto mas devastador do nazsmo fo na fsca: 25% dos fscos de ete dexaram o pas ogo que Hter chegou ao poder. O mpacto fo anda por na fsca terca: 50% de evaso. Tudo sso porque o Fhrer tnha desprezo pea cnca terca, que assocava aos |udeus. Com sso, o bero da mecnca quntca e da reatvdade fo desmanteado. A proporo de ctaes aems em revstas nternaconas de fsca despencou de 30%, em 1913, para 16%, em 1938. O maor estmuo para o xodo de crebros aemes veo da perseguo aos |udeus. Desde 1933, a Aemanha perdeu de 2 m a 3 m centstas (24 dees ganhadores do Nobe), a maor parte vtma do processo de aranzao do servo pbco, ogo no comeo do governo nazsta. O snco dante das demsses - e a voracdade para ocupar as vagas - so vergonhas da cnca aem. O fsco Max Panck, que d nome ao nsttuto, fo um dos que resoveram fcar. Pa da fsca quntca, ee procurou Hter no comeo do governo para nterceder por centstas |udeus. Ouvu do Fhrer uma frase que entrou para a Hstra: "Se a cnca no pode passar sem |udeus, teremos de nos haver sem cnca". Entre os coaboradores, o mas famoso o fsco nucear Werner Hesenberg, chefe do pro|eto de pesqusa atmca aem. Fnda a guerra, ee vendeu a dea de que fora o responsve por atrasar deberadamente a crao da bomba de urno aem. Ouando as gravaes de Farm Ha foram reveadas, nos anos 1990, surgu outra faceta de Hesenberg: a ncompetnca. Ee smpesmente no fo capaz de fazer a bomba. "Mutos centstas que coaboraram com o regme se defnam como centstas puros, sem dstoro deogca", dz a hstoradora Margt Szs-|anze, da Unversdade de Munque. "Isso o que reamente preocupa." Bibliografia Livro Os Cientistas de Hitler, John Cornwell Concluso O uso de cobaas humanas poda no ter |ustfcatva tca, mas tnha razo prtca: a|udar o Exrcto aemo. Potos e sodados passavam por stuaes- mte, como exposo a mudanas bruscas de presso, merso em gua geada, quemaduras e nfeces. Estudar essas condes mpcava aumentar a chance de sobrevvnca dos mtares. Mas como fazer sso? Se o mte das experncas era a morte, os prsoneros nos campos de concentrao fornecam matera farto como nunca antes e, caro, depos, como cadveres. Os expermentos eram crus, mas aguns produzam resutados sgnfcatvos. Um exempo: a mehor tcnca atua de aquecmento em casos de hpoterma baseada em dados obtdos nessas experncas.