Kapitulli 2:

2.1 Bazat e Sistemeve

Operative
Ligjerues: Valon Hysenaj
Ligjerues: Valon Hysenaj
Rolet e nje Sistemi Operativ
Te gjithe kompjuteret mbeshteten tek nje sistem operativ per te
ofruar nderfaqe (interface) per interaksion ne mes shfrytezuesve,
aplikacioneve, dhe harduerit.
Sistemi operativ starton kompjuterin si dhe menagjon sistemin e te
dhenave (file system).
Shumica e sistemeve operative moderne mund te perkrahin me
shume se nje shfrytezues, pune apo Procesor (CPU).
Sistemi operativ ka kater role te rendesishme:
Kontrollimi i qasjes ne harduer
Menagjon te dhenat dhe folder-et
Ofron nderfaqe per shfrytzim
Menagjon Aplikacione
Ligjerues: Valon Hysenaj
Tipet e Sistemeve Operative
Ligjerues: Valon Hysenaj
Graphical User Interface (GUI):
Shfrytezuesi bashkvepron me
menyja dhe ikona.
Command Line Interface (CLI):
Shfrytezuesi shkruan komandat ne
dritaren e komandave.
Shumica e sistemeve operative ofrojne CLI dhe GUI.
Krahasimi i Sistemeve Operative
Termet qe perdoren shpesh ne krahasimet e sistemeve operative:
Multi-user Dy apo me shume shfrytezues mund te punojne ne te
njejten kohe me programe apo te ndajne (share) pajisje periferike
sic jane printeret.
Multi-tasking Kompjuteri eshte i afte qe te operoj me me shume
aplikacione ne te njejten kohe.
Multi-processing Kompjuteri mund te kete dy apo me shume
Procesor (CPUs) qe nje program i perdor.
Multi-threading Programi mund te ndahet ne pjese me te vogla te
cilat pastaj mund te thirren nga Sistemi Operativ sipas nevojes.
Multi-threading lejon programet individuale qe te perdorin multi-task.
Ligjerues: Valon Hysenaj
Menyrat e veprimit te CPU-ve
Real Mode Ne kohe reale
Nje procesor qe operon ne real mode mund te ekzekutoj vetem nje
program ne te njejten kohe, dhe mund ti adresoj 1 MB memorie te
sistemit ne te njejten kohe. Ne real mode, kur nje aplikacion paraqet
gabim, i tere kompjuteri mund te afektohet pas qe programi ka qasje
direkte ne memorie. .
Protected Mode Menyra e Mbrojtur
Procesori qe operon ne protected mode ka qasje ne te gjithe
memorien e kompjuterit, duket perfshire edhe memorien virtuale. Ne
protected mode, aplikacionet jane te ruajtura qe te mos perdorin
pjeset e memorieve qe jane ndare per aplikacione tjera apo per
aplikacionet te cilat jane duke e perdorur.
Ligjerues: Valon Hysenaj
Menyrat e veprimit te CPU-ve -
vazhdim
Virtual Real Mode Veprimi virtual real
Nje procesor qe operon ne virtual real mode lejon qe aplikacionet
real mode te punojne brenda perbrenda te nje protected-mode te
sistemit operativ. Kjo mund te demonstrohet kur nje aplikacion DOS
32 bit punon ne nje sistem operativ sic eshte Windows XP.
Compatibility Mode
Kjo menyre krijon nje rrethane pune te nje sistemi me te vjeter
operativ qe nuk eshte kompatibil me sistemin ekzistues operativ.
Compatibility mode mund te krijoj nje rrethane te pershtatshme apo
nje verzion te nje sistemi operativ ne menyre qe te lejoj qe
aplikacionet te punojne ne sistemin qe e kerkojne.
Ligjerues: Valon Hysenaj
Sistemet Operative dhe Procesore
32-bit vs. 64-bit
Sistemet Operative Windows 32-bit dhe Arkitektura e Procesoreve
x86
Te afte te adresojne deri ne 4 GB te RAM -it
Cdo makine virtuale pranon nga 1 MB te memories dhe qasje ne harduer
x86 procesoret perdorin me pak regjistra se sa x64 processors
Sistemet Operative Windows 64-bit dhe Arkitektura e Procesoreve
x64
Te afte te adresojne 128 GB RAM apo me shume
Performance e avancuar e menagjimit te memories
Vecori shtese te sigurise
Arkitektura x64 eshte kompatibil me with x86
Proceson instruksione me komplekse ne nje norme me te larte
Ligjerues: Valon Hysenaj
Krahasimi i Sistemeve Operative
Ligjerues: Valon Hysenaj
Sistemet operative te
Desktop ( Kompjutereve
Personal)
Perkhrah nje shftytezues
Lejon aplikacione qe jane per nje
shfrytezues
Ndan te dhena dhe folder
Ndan pajisje periferike
Perdoret ne nje rrjet te vogel
Perkrah shume shfrytezues
Lejon aplikacione per shume
shfrytezues
Eshte robust dhe redundant
Ofron siguri me te madhe
Perdoret ne nje rrjete
Sistemet operative te
rrjetave
Krahasimi i Sistemeve Operative
Desktop operating systems:
Microsoft Windows: Windows XP
Macintosh: Mac OS X
Linux
UNIX
A desktop OS ka keto
karakteristika:
Perkrah nje shfrytezues
Lejon aplikacione vetem per nje shfrytezues
Ndan te dhenat dhe follder-et me siguri te limituar
Ligjerues: Valon Hysenaj
Network Operating Systems (NOS)
Nje sistem operativ NOS mund te jete:
Novell Netware
Microsoft Windows Server
Linux
UNIX
NOS ka keto karakteristika:
Perkhrah me shume se nje shfrytezues
Lejon aplikacione per me shume shfrytezues
Eshte robust dhe redundant
Ofron siguri me te larte ne krahasim me desktop operating systems
Ligjerues: Valon Hysenaj
Determininimi i Sistemit Operativ te
nevojshem
Te krijohet profili i sakte i klientit duke analizuar
aktivitetet e tij ditore, javore dhe mujore
Zgjidhja e softuerit dhe harduerit te nevojshem per te
kenaqur kerkesat ekzistuese te klientit
Ligjerues: Valon Hysenaj
Cka ka nevoje klienti?
Aplikacione te zyres (Office)
Word processing, spreadsheets, or
presentation software
Aplikacione te grafikes
Photoshop or Illustrator
Aplikacione per animacione
Flash
Aplikacione Biznesi
Accounting, contact management,
sales tracking or database
Ligjerues: Valon Hysenaj
Identifikimi i kerkesave minimale
harduerike
Klientet mund te kene nevoje te ngrisin apo te blejne me
shume harduer per te perkrahor kerkesat e aplikacioneve
dhe Sistemit Operativ.
Analiza e kostos mund te tregoj se a ka nevoj te blihet
pajisja e re apo te behet ngritje
Ngritjet harduerike te zakonshme:
Kapaciteti i RAM-it
Madhesia e HDD
Shpejtesia e Procesorit
Shpejtesia e karteles grafike
Ligjerues: Valon Hysenaj
Hardware Compatibility List (HCL)
Lista e kompatibilitetit harduerik
Shumica e sistemeve operative kane HCL.
HCLs mund te gjinden ne ueb faqe te prodhuesit
HCL perfshine listen e harduerit e cila eshte testuar qe te
punoj me sistem operativ
Ligjerues: Valon Hysenaj
Instalimi i Sistemit Operativ
Qellimet per instalimin e nje sistemi te paster te SO:
Kur kompjuteri kalon nga nje puntor tek tjetri
Kur sistemi operativ eshte korruptuar
Kur nderohet hard disku i kompjuterit
Para se te instalohet nje sistem i ri operativ:
Ruajtja e te dhenave ekzistuese
Ti tregohet konsumatorit se te dhenat ekzistuese duhet te
fshihen
Konfirmimi se te gjitha te dhenat me rendesi jane transferuar
dhe jane ruajtur
Ligjerues: Valon Hysenaj
Procedurat e instalimit te Hard
Disqeve
Sistemet operative kane keto metoda te
instalimit:
Instalimi i SO permes rrjetes nga ndonje
server
Instalimi nga nje kopje e SO e ruajtur ne hard
disk
Instalimi i SO nga CD apo DVD
Ligjerues: Valon Hysenaj
Procedurat e instalimit te Hard
Disqeve - vazhdim
Paticionimi dhe formatimi
Hard disku duhet te jete i ndare ne forme logjike
( partitioned)
Duhet te krijohet File System-i
Gjate fazes se instalimit, shumica e sistemeve
operative duhet qe ne menyre automatike te
ndaje pjeset logjike dhe ti formatizoje ato.
Ligjerues: Valon Hysenaj
Pergatitja e Hard Diskut
Pjesa e pare e procesit te instalimit mirret me formatim
dhe ndarjen logjike te diskut.
Pjesa e dyte pergatite diskun qe te pranoj sistemin e te
dhenave (File System)
File System ofron strukture te direktoriumeve me qellim
te organizimit te sistemit operativ per shfrytezues,
aplikacioneve, konfigurimeve dhe te dhenave.
Shembuj te file systems:
FAT32 file system
New Technology File System (NTFS)
Ligjerues: Valon Hysenaj
Instalimi i Sistemit Operativ
Kur starton kompjuteri me CD instaluese te Windows-it, procesi i
instalimit te Windows XP starton me 3 opsione:
Setup XP: To run the setup and install the XP operating system,
press ENTER.
Repair XP: To repair an installation, press R to open the Recovery
Console. Recovery Console eshte nje pajisje per gjetjen e
gabimeve. Mund te perdoret per te formatuar dhe reparuar sektoret
startuese (Boot Sector) apo Master Boot Record-in. Recovery
Console konfiguron sherbimet dhe pajisjet per te startuar po per te
mos startuar heren tjeter kur kompjuteri leshohet.
Quit: To quit Setup without installing Windows XP, press F3.
Ligjerues: Valon Hysenaj
Krijimi i kontos se Administratorit
Gjate instalimit krijohet dhe kontoja e Administrator-it me
emrin administrator
Preferohet te nderohet ky emer per ceshtje sigurie
Preferohet qe kjo konto te shfrytezohet vetem per ndryshime
kritike te sistemit operativ dhe jo per pune te perditshme
Krijimi i sfhrytezuesit fiktiv qe mund te perdoret si
shabllon
Perdorimi i fjalekalimeve te sigurta
Kjo preferohet te jete minimum 7 karakter, duke perfshire
shkronja, simbole dhe numra.
Ligjerues: Valon Hysenaj
Kompletimi i Instalimit
Kur instalimi i Windows XP
perfundon
Kompjuteri restartohet
Shfrytezuesi kycet per here te pare
Verifikimi i numrit serial dhe
perditesimet e sistemit
Perdorimi i Update Manager per
te marre perditesimet e fundit
Ligjerues: Valon Hysenaj
Sekuenca e startimit te Windows
XP
Power On Self Test (POST)
POST for each adapter card that has a BIOS
BIOS lexon the Master Boot Record (MBR)
MBR merr kontrollern e startimit dhe starton NT Loader (NTLDR)
NTLDR lexon BOOT.INI ne menyre qe te dihet se cili SO duhet te
startohet dhe ku mund te gjindet ai
NTLDR perdor NTDETECT.COM per te gjetur harduerin e instaluar
NTLDR starton NTOSKRNL.EXE dhe HAL.DLL
NTLDR lexon registry files and dhe i thirr driver-et
NTOSKRNL.EXE starton programin WINLOGON.EXE dhe me pas
tregon llogon e Windows XP
Ligjerues: Valon Hysenaj
Manipulimi i skedareve (file) te
sistemit operativ
Msconfig: Kjo vegel per konfigurimin e startimit te sistemit lejon qe
te konfigurohen se cilat programe dhe sherbime startohen me
startimin e sistemit operativ.
Regedit: Ky aplikacion lejon shfrytezuesit qe te ndryshojne registry.
Msinfo32 Kjo vegl tregon nje permbledhje te sistemit te
kompjuterit tuaj duke perfshire harduerin dhe detajet e
komponenteve, softuereve te instaluar dhe opcionet e tyre.
Dxdiag Kjo vegel tregon detajet per komponentet e DirectX dhe
driver-et qe jane te instaluara ne kompjuter.
Cmd Kjo komand hap nje dritare ku mund te ekzekutohen
komandat e ndryshme ne CLI.
Ligjerues: Valon Hysenaj
Manipulimi i skedareve (file) te
sistemit operativ - vazhdim
Shtypja e F8 procesit te startimit hap Windows Advanced Startup
Options menyne, e cila lejon te selektohet se cila forme e Windows-
it duhet te leshohet.
Safe Mode Starton Windows-in veten me driver-et e komponenteve
bazike sic jane tastatura dhe video.
Safe Mode with Networking Support Starton Windows-in si ne Safe
Mode vetem se si shtese leshon edhe driver-et e komponenteve te rrjetes.
Safe Mode with Command Prompt Starton Windows-in dhe leshon
command prompt-in ne vend te GUI.
Last Known Good Configuration Lejon shftytezuesin qe te leshoj
konfigurimet e verzionit te Windows-it te fundit qe eshte startuar ne
menyre te suksesshme.Kjo lejon duke ju qasur nje kopje ne registry qe
eshte krijuar per kete qellim.
Ligjerues: Valon Hysenaj
Pytje?
Referenca Cisco IT Essentials
Ligjerues: Valon Hysenaj