Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
MÁRCIO PINON DE
{0RGS )
Dominação e aProPriação na
luta por espaço urbano
coNsEQUÊNCLÁ'
L)r .it$ Je!t..diçio rere^â,los a
pos, u
( arlos\\'alrcr l'o n) lntlir.s
Os
ì\Ì.r.el. Brlir. i\'1a1l!r
Ìefebv
(-iÌ,,ir jrd!tu eirro i.i. Ptui.r..ü1ilìaJ
(.drc!uèn.i.ì !d Ìo r
Íli
análi
I.nuf Légci: li. a il.1919
'lsÊ iiL6rì\lìn.
f.lu SrLn rlrr1iì I ìdr.e
L\P\ t_3 ri ó91.i n
I {lefgrNai I Lflìld sìo ì isfrin I llÚriììÌLr;i'i 1}
I OIL:.fr.l1t.o FiiioJr d. lL \1ìniÌr rlnlì Ii Ir
fÌriiàr
Lìr ì ìÈ11. Ì rf,.3 Jt arr,ìllì. Ì\: T Ìr\)
DaviBovilÌÊÌtÌa
,ruPa-
BeÍerenciais teóricos
.rfì,f irrr.lrÌ(i!1trç.i,'(lìIi,i.Ì.'r'trr;1,ÌrÌ'Ì.iìllÌtr1";Ììg]lirsrL]]'r'tirrÌl'l'r'1r'
.ì.'\r.ÌÌilnrlrÌ Lruìr-.ìl:: rr,'1l:ri' ri<LcLr r;r'Lrgrllì'Lì r qLr'- r't:' l'soijnJ'Ì'
ìor.rfrÇr): lìrÌ'n'IL.n:.. h r.':]lil'rLir lrrnritLr':1, tìl'oriìo o LLqli do L'rnÌì"
.r f.-r.rr.r:r ìÌ rrìLll.rC. trrirrìr.Ì n.r rritiLìr ' ì(ìr lr'it)ilr\ 'otlJr:ìLìrs
ll
Il-ll,\rìi,]i,1 .l'l I ( rtr. ',."i.r.rr :lue ÌrtrirlrI 'ol"''ì I rÌ"cii'r'r"
Ì'
.-. .rìL,rrfi ,r. rir, I l,: LL:rr lr":r' dir|'l1t"r \cÌ:r'ri iirì ierì!'i'ì !l:ìLliÌ'
,rr rrrdi1| .,r q .' ' r','dr,.,'nr".i lcL':rÌ"'r:r:lì'ìrJ': Lrr riìtìrÌ r-r rrlr'r
;. :: :.tì.. I . rr :..r:rrrrr:..n.i' io Lr!l'Ì rÌ'l'r ÌrnrLlir'-riLr Jor At''rc'rr rlr
nr,rlr,r. r,r', r-,r.|,' , i':r Lr l( ' t ú'rls 'Ìo fr')'1Lr/l'Ì'rr Èsf'rçrjs ri\l(ì"
ntm lì:i].ãtrLJ at. ril ÍrCriãt úÉs!3!l !.tjnr
tl!
pelas pessoâs c grupos sociais,
sejÂrn eÌcs nâtorna de conlòrnaçào ou
<r ',eirrr- iuJri,.u.- .rJ r(ì( ....u.dedon.,...-o.
l). a.ord ' .r ' Pr. e\ . -S0 .. ,-.. { .-tu!
,lnt{. 2nt,. 2r,,o .
\bt -f,. t.r', e....f oJ ,-,,.,,. .,e.p".uI.,,.h. .l","..,,, .,-
t...l o uso do/no espâço, sob a ésìde da proprìedade privada dos meios de
pÌodL!ção e da teÌÌâ, supôe a nediaçáo da troca e do valor de troca. Neste
sentido, nâ urbânização capitâlista, a âpropriàção do espaço que envolve
a presença do corpo, os Ìnovimentos, o uso, i possìbìlidade da sociâbììida
de, daidentidxdc, dapolitização, da centraLidade lúdicâ supõeo momeD
to do confÌilo. (ALVAREZ,20Ì3, p. ÌÌ2).
irr.L,t,Lir,ì.,rìJrìi'.ì:r,rrÌfì.rnilrr.Ìirfitr\Ìrrl.ì..,:flltrr..i.i.rt..ì.
.rr ,, lr!' ,rrrril.r ì :iÌ Jr L:.1|rlÌr'1.I i
DÍÌrtu.ão:'rrÍ00 a!àú ra cr0d!!40 d. ?s!3cD úÍban.
! De..ordo corn Go!ç!hts (l0lll, destlca{e i$se f.Ìi.do uÌÌ nri.nr mais eteti\o dr
.Ìregld. de {u1pi!ìentos e seNiços túblicos nas &rclls.aìnìca\ cujas Ìegislaçóes eíiio
rapoÍrs ün GÒrçàl!$ (2|ì1, | 102)
j lddrs lrrlc de Ranr.s, a.n,unidadc viÌa d. Pinhcno, Paraibrm, Ioâna Nrs.i,ìíüo,
11.ré (Ru. Gui heÍnre Ir.tâ1,IÍon. do Tüìbân, Baira do sapatejro, rarqueNlrré, Nov!
ilol.nd!. r.qE Ruhens 1:â2, PaÌqu. UDião, AvcDida (lanaÌ, -{venüà Canâl ll, Pât! Cho
ca € Roqu.t. rlrto conjunt$ habìta.nman Nora \'lara, Benro RibeirÒ Dd t.s, Vih li
rheiÌo5, Pinhelu, Noro Pi!ìhcirc (salsa. \lc.cnguO. Vila d. João e (ÌDìunto Ësperârçi.
F.nte: <htqì //\rl{rirnììairnriaÌ.org/tcrinÌnx/ììarc cÌÌ o pa.aol).
,/...J..
Ì! De icoÌito nnÌ Souzà (l99ri) e (tun,iâLt$ (:iì3), o rráIìco de dÌog sé GÍôtìe.o nul
ries.ili' È, scgundÒ -u.chrdo (2008 [Ì996]), t.$ui nârurez! s stênìi.a e.âr.ter tÌan$a
.nÌr l, oÌr.Ìando eú es.ih global Desa rotnra, Souza (1996, f l06t).oÌo.d o tranco de
varejo..nro a nl(Àn. r nrcn.\ri.ae$1ìsti.rda.teumlenóÌìen. ilut!.i!Ìritoalam d.
que se obrcrvr n. suà e\fÌcssao escâLâ das falcÌâs Dà Ìncsmâ iÌn erfòe Çtnrç!Ì!$
(21)l:1, p. -rrl) quirdo Ì.lata que os Poito\ dcvcnda dÀ drogâ nas fr!eÌâssio, tr!ddade,
unra Dinús.uÌa pontiil! i.cbcrgdes. stÌutua,ì s, da nesìànÌrú !ueo i.eÌrcrg t!
isl.c.to mris !isiYel"
:rÊ
i i: ,;.ì i,r_ L ,' .!: rJ. .i _r!i.
iiiÌti I l!,,! ?: a rt!il,Llit1:r5 flLr l,ìt riiitis
ríritìr :riAiri: itiìt:i irLìs !:
!;ilii; jì_ì r?li.i lÊ it,!ila!.1ri ,fl!Ít!i ìlr a il,i i!aaii::
ir,r ìi Lr|]r.! j,,'ítii 2!lli
i n r . iÍi! r L C !\ ri 23i
O med.i se rcilì.à, c lìntÌirÌes que rt!.nì elr tados dtJcrcntes das frcìrretÍas
(do trál.o) er irafì ieqlcÌllir as resÌrcr'!$ .rsasi o percuro parâ .c.tàs re
ciôes do biirrcì Ë àìrcrado de Dìodo à não àrÍavessaÌ árcas i.ronr.n.tcasi
rràdi
.i" . /- . t. .,.. t ..r. ... do .,
rcdes dc.o[,ivia]idt{e e d.rizurhârìca. (RÀpOSO, 20Ì2, 320).
Ìì
N(is ,ìqni dc \orr noÌtìrì.lâ, pir!u. \taÌa e Rohe,ìs \ à2, onde lenr o Co
rìrindo \eürÌelho, tÌatnanìcn(e nìo ticquenttìmos r vila Oljjìrpica.
fu
Ììio dciÌo .ì.us lillos trcrÌr Ìá lazer rìe.hum esporte.
toii cu teniìo fìcdo
d..o.lìrnLìlr.nì. m.ÌrrrcrÌì eÌ.sj so por!u. ÌroriÌìos aquÌ. ln otr.te icÌr
\'ÌÌx OlinrpiLi qucDr .omànd. é LÌüi. fac.it. il }lorâaor.Ì
,r
de \oÌ.a
Holandtì, ìrà. (le rris.ÍtaÌrças,2008 íStÌ.\Á, t0Ì5,
t00). Ìì
Alu.ìlnente, a nìêjr norórìâ blrreira ítnr.isiveì) decorrentc
rìn prLrdu_
ção de espaço5 concebidos pcÌos grupos rìvâis do tráiìco dc rìrogas no
baìrro XIarc localiza se na rLriì tl'ariÌclo AÌves, ctenominatÌa..dn,ìsa,.oLL
"l.aìxa de Gaza" petos rÌoracjores (,vI,rpì 2). A ,,.ìi\isa,,está
ìocalizìda eÌì
Lre as fìr'clas da lJajxa do Sairati.iro, parquc Maré
e Noya Xlìré, eìì] árciÌ
de ÍroÌúclra ertre o C\. c o TCt,, o que cstigÌnâriza r locìlidade
p€los
corstantes.onllìros arnìâdos, ìestrjìrgindo à.irculaçio locaÌ
c o direjn)
ll
. ,l i ,8. o.r. -r.
!
D]]ÌúINAQÁO IAPROPRIAÇÀONALUTAPl]R ISPAÇO UBBANO
''. l' 9 ,. .\ ,. u. 19
rl Pr r
..t, ".t.p
l
00trlÌ,1ÀÇÁD EAPg0PBAiÁ0 ÌlÀ LUtA P0F €SPlÇ0 UFBÁli0
pelaatuação do lráfico cle drogas epeìàs oPeraçô€s poÌiciais n.Ì NIâré, dertre
oütros ieÌÌìas poliricos, sociais e cuìtLrïais e d€ resgêle da nìemória e lòrta-
lccimeÌÌto da ìdentidade ÌocaÌ íÌRAr-CO, 20Ì4r SOUZA. 20Ì7) O nonre c1o
gnÌpo faz aÌusão a uma prálica .!'làtìva ao ato de be zìnìento (oferecìnìcnto
de proteçaÌo, àlàstameÌìto de el'entlrais maÌes) que scria necessário para a
circulação ìnteÍna na l]lâré, devido aos coDsl!Ìntes conlÌitos enlïe os sujeitos
produtoÌes dos csp.ìços conccbldos Por isso, o bloco teÌì em scu sinÌboìo
a arruda, plant:r popuÌarnrentc conhecida conro um elenento de Proteção
\rale ressrìtâÍ o !ue expõe LÌnìa das integràntes e fundadoras do bÌ,.rco, enr
eÌìtre\'ìstì à Souza (2017), â reweito dâ lòÍmaçào e dâs Ìììotil'açôes do bloco'
que peÌp.Ìssâ a nec€ssLdâde de apropÍinçáo do €sPaço:
Nâo é 1:iciÌ diTer par. tìs pcssoàs, e fÌa nós rìIcsrnos, que essa taveÌâ Dos
pert€Dcc. Delerir nor pcrlencer. Nxo é da Policla, nro é d., landido é
nossâ. T!'nìos direinr . cla. E lssu é DnÌilo dìij.il, rÌras nós nos pÍopusen!)s
a jsso. De.idiÌnos quc rìi'jànros, qu€ tÌtìti.Ìnros ,nãis geDte co.os.o L fa
iaÌr)os isso àtravés dafeÍa, rtrrrésdo sarrba, atrevésda alcgÍiâ (ì!la.iiu.j
NasclÌìento eÌn eÌrtrcviste .on.edidâ â SOUZÂ, 20li P 201J.
ltl cra noite e. àntes de o bloco chegâÌ embai\o do !iaduto, dc ÌcpcDre, suÌ
giran] dois tânques de guerra do ExéÌcib. À partir dos tanques lorrm fro
jetados ctìnhÕes de lLrzes nNito forÌes sobre o cortejo, eÌes rcnlavtìn rÌos
cegàÍ. TâÌìbcrÌ doi tâtiques ecoàrnm sirerÌes ensurdecedoras, eles Ìcnrâ,
vanr nos siÌc cjar. ÀssinÌ, seguinros até a lrincheira lo.â1ìzadà e mbaixo do
riadukr aÌi parn,nos. E, sob os oÌhâres atentos c Denosos tlos números
e
Ìnilitares àr ados dc fuzis e eDtrnrcheìrãdos. crârn mais de Ì00, volr.mos
a gritar: Não, rão, nào/ Não qu.ro trnque, .ão , poÍ ceÌca de Ì0 niirutos.
).tro carnì\?l de 20Ì7 prrtìcipei das atil.idades do bÌoco, como uma das
etêpas do trabalho de cìnpo virrculada ao desen\,-olvìm€nto da disscrtàção
de Ìnestrado. PeÌa pÌim€irâ r'ez os iffegrêÌrtes resoÌveram cancelar o desfilc
que seria reaÌizado no diâ Ì8/02/20i2 sábado ant€rior ao 1ìnâÌ de semanl
de camêvêÌ, em viÌtude dos lntensos corlÌitos eÌìtre as facções do tráfico.
Souzâ (2012 p.210)r€lata qu€ estc momento seestâbeÌeceu coÌÌìo unÌa dificil
contradição pârê âs êtividades do bÌoco, na medida eül que sua e-.ristêrcia é
pâutâcla nà importância de "justamentc ult.apassar e eüftentar a vioÌència
fisicì e simbólicê Ìepresentada peÌo cerccamellto do direito de ir e Íir".
Lú tulr rdlr T 1iú ipÍuLl \ 0lLr pdlo ÍJ_r.
.,:::'"..--.
'':":
t
.. Ë
!t"
l :'.1 :"'"" .. rli
LQ--::,rrL::-rté-_r - -t
Iort. llhbônli.lÌòtrirrprrÌr!.L.grrd.!Ìos.Linitèrdrnri.o\eLmilèrdeFaÌrlis t?ptDarx.
Ri.ìl.rmiÌesdcL PP:.4ônrufros ttttRrr rSoürl,InrâSenì C.Í)qLr ljrrrtìr kâbr hod..ì.ìp.
Jltf,l hÁcÀc ÉÀPFoPB ÀÇÃ0 hÁ L'jÌÀ P0È tsPÀ10 uÊBAÌi0
nìuito semelhênte
NÍinhà experiência pode ser caract€rizada de forÌnÂ
âo deslìÌe de 2015 O enfrenta
à descrita pur Sou"u (zOlZ), com relação
coDtra os grupos vincuÌados
menro, dessa vez reaÌizado mais diÌetamente
âo tÌáfrco de drogas, foi materiâlizâdo
tanto peÌo próprio desenvoÌvimento
dà prática culturaÌ Ènì si (pelo cìnro e pclo toqrÌ€ dos iÌìstrumeDtos rmÌsì
c:Ìis) quanto peìa apropriaçâo dô espaco ao longo do cortejo, fornìado
lìor
dois eÌenÌentos lnuito cxpliciros:primeiranìente porperten.er a unì grupo
de pessoas, .Ì uln coletìvo, o que fortaÌecia a todos e a iodasr e o seguDdo
concretizando se Ììo próprio exercicio da pLilica cultural, sem â quaÌ (se
estivéssemos sin\tesmenic trênsirândo pelas Í!rês do bairÌo, por excmplo)
muito provâ\,'elneDte o diÍeÌto de iÍ e rir não se concrctizâÍia.
lioi er.posti neÍ.ì scçâo, poúânio, a produçâo de rÌm espaço r.ivido
como formâ de erlì€ntânìento às acões de doÌniì1açào inìpos!ês pelâ pro
dLrção de espaços coÌìceÌridos,denÌonÍradas aquipelas atìvidâdes do ìrloco
dc caruavaì Se lÌenze quc Dá1, que apoDtou para a possibilidad€, por Yjr
práticâ espncjâl cultural, dc se estabclecer acòcs de enfìentaÌìlento tânio
sob o conterio de dominaçào do espaço reaìizada pelas tòÌçâs miììtàÌes
quanto peÌos grLços arnìâdos viÌìculados ao rráÍìco de drogas, nÌovjmerìro
estc qLLe possuì cono prin.ìpaÌ bancleiÌâ a lutâ peÌo dìrciio de ir c vjr 11âs
Considerações Íinais
[. .l eÌì sua diÌneDsáo Ìeaì, os .ortos Ìeun {]s ntìrÌifestâni sutì fòrçâ dis
cLrtjl€ì: injciàÌürenie, Diostranì â tndignação e o descoÍìtenraÌrìento
corì a
v a na netrópole e o nodo coDro se co.stÌóio espaço urbaro, que sepan
e cxclui uìÌrâ par.eta signrÍìcerivâ da sociedtìde peÌa lnposicào
dc direttos
dlfeÌen.iâdosi e, en outÌâs octìsia,es, exigem ÌrudaIças concreias. (CÁR_
LOS,20Ì7; P..1ì).
ReÍeÍências
$'\! !v. scielo br/Pd f/ì Ìr.soc/ \'22ü63/a 1 lv2l63 pdli Acesso
20t8.
\Al, L. F.r SF.LDIN'
--i:it,toou,, C R€sis!ên'iiÌs e FlxPeriências crÌÌtlLÍais lnr CORPC)
DllBÁlËs ENI ESIÉTlcÀ' 2008, saìvador' Ânais" saivâ
dor UFllA,2008.
ZAÌ.UÀR, A.i CoNClElçlÃO. S FxveÌas sob o control€ dìs Dìiliciìs no
I
2l' n 2'p 89 l0Ì'
Rio de lrneiÍo:.ÌLLe Pr7? Sào Paulo emPerspectiva'v
seade gonbÍi Produtos/
ìoÌ./.lc;. 200; Disponivel eú: <ÌrttpJ/pnrdutos
16 mâr' 2018
sppll'2Ln0l/v2Ln02 08 pdf> '{cesso em'