Novo CdIgo CIvII e das PrIncIpaIs Ino- vaes no mbIto dos DIreItos ReaIs A cIcgada dc un Codigo novo gcra idiossincrasias c ufanisnos. Dai a nc- ccssidadc dc sullinIar, rclininarncn- ic ao csiudo do Codigo Civil dc 2002, a osiura quc sc dcvc adoiar dianic da nova codificaao. Pcssoalncnic, or Io- ncsiidadc cicniifica, dcvo dizcr quc fui un dos nais rigorosos criiicos do novo Codigo. O Tcio nc arcccu inooriuno, rcdigido sulsiancialncnic anics da Consiiiuiao, nao alsorvcndo a rcccnic Iisioria jurisrudcncial lrasilcira in- orianiissina ara o dirciio rivado, so- lrciudo a ariir da criaao do Sucrior Trilunal dc Jusiia. Prcicndcu-sc rcalizar una aiuali- zaao ncrancnic iccnica, una csccic dc urificaao lcgislaiiva; na va ilusao dc quc o Dirciio csia aariado dos faios so- ciais c dc quc, orianio, a ariir das no- dificacs ccrincniadas cla socicda- dc, lasiaria vir o lcgislador c, con rcgas nais aiuais, rcsiaurar o iccido cnvclIc- cido, nanicndo-sc a ncsna racionalida- dc do assado. O cquivoco naior do Codi- go, orianio, nao csia na sua onissao no quc conccrnc s novas naicrias c novas iccnologias nas na sua roria concc- ao, fundada cn ialua aiologica cccs- sivancnic voliada ara a logica airino- nialisia c roriciaria. Tcndo sido o Codigo ronulgado, coniudo, Iavcrcnos dc constru-o ntcr- rctutuumcntc, con aiao c criaiivida- dc, no scniido dc luscar a sua naina cficacia social, Iarnonizando-o con o sisicna nornaiivo civil-consiiiucional. Un novo icno nao sc rcaliza con a roduao dc lcis novas, dcsconIcccn- do-sc a idcniidadc culiural da socicda- dc. E rcciso quc sc ofcrca aos rofis- sionais do Dirciio, con csforo c inicli- gcncia, a inicrrciaao nais conaiivcl con a Consiiiuiao da Fcullica - con os valorcs da socicdadc, con a ccri- cncia do Dirciio vivo, cunIado, cn gran- dc aric, clos nagisirados. Assin vcri- ficarcnos criiicancnic os asccios quc odcrian csiar nclIor rcdigidos, ou quc odcrian csiar rcgulados dc ouira na- ncira, rocurando, dc iodo nodo, csgo- iar as ossililidadcs Icrncncuiicas dc cgc utu. Ncsic conicio, causa una incn- sa inscgurana o faio dc icrnos 180 cncndas ao Novo Codigo, cn rcginc dc urgcncia, iraniiando no Congrcsso Na- cional. Tais roosias dc rcforna nao guardan cocrcncia inicrna, aicndcndo a soliciiacs as nais variadas. Ercs- san scniincnios individuais dc colalo- radorcs, o quc incdc una analisc sis- icnaiica das alicracs roosias. Por isso, o nais rudcnic, ncsic noncnio, c dcsconsidcrar as rcfornas c dcdicar nossa aicnao s nornas cn vigor, na icniaiiva dc cirair a nclIor inicrrc- iaao ossivcl. A scgunda qucsiao inorianic, ianlcn rclininar, diz rcsciio crisc dc fonics nornaiivas do noncnio rc- scnic. No Scc. XIX, con as Ordcnacs ainda cn vigor no Drasil, Iavia una lu- ralidadc dc fonics nornaiivas quc con- fundia a alicaao do dirciio clos na- gisirados. A codificaao qucla aliura crcssou una idcniidadc culiural cn iorno dos valorcs lilcrais da rcvoluao lurgucsa, alsorvidos clas cliics rurais lrasilciras. Lilcrdadc ara o coniraian- ic c ara o roriciario, quc odcrian, scn cniravcs, adquirir c acunular ri- qucza, cis a asiraao airinonialisia rc- conIccida clo Codigo dc 1916. Os Direitos Reais no Novo Cdigo Civil *867$92 -26e 0(1'(6 7(3(',12 Pro{cssor dc Drcto Cu du UEHJ. Procurudor Hcgonu du HcuIcu/HJ Tcio clalorado a ariir dc iranscriao fonografica dc alcsira rofcrida na EMEFJ, cn 8/11/2002. Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 169 Tais valorcs logo sc nosirarian in- suficicnics, no conco do Scc. XX, ara rcgular nosso inciicnic ncrcado c nos- sas rclacs juridicas rivadas, olrigan- do a una inicrvcnao crcsccnic do lc- gislador. A inicrvcnao sc faria inrcs- cindivcl ja nos anos 30, cn visia da nc- ccssidadc dc rccquililrio das rclacs rivadas, quc sc nosirava urgcnic ao acrfcioancnio do rorio caiialisno, una vcz quc as difcrcnas sociais ja sc agravan no Drasil. Ncssa coca surgi- ran a Lci da Usura, as rinciras lcis locaiicias, cn ariicular o dccrcio rcla- iivo rcnovaao conulsoria, c assin or dianic. O longo roccsso dc inicrvcnao lc- gislaiiva, duranic iodo o scc. XX, quc cnscjou o cIanado dirigisno coniraiu- al, foi inicnsancnic auiliado cla Ma- gisiraiura, dclincando-sc ccnario dc afirnaao dc dirciios sociais aulaiina- ncnic consagrados, roccsso Iisiorico quc icn o scu csiuario na Consiiiuiao dc 5 dc ouiulro dc 1988. Con a Consiiiuiao dc 5 dc ouiu- lro, vcrifica-sc, or un lado, a crda dc inoriancia do Codigo Civil c, or ouiro, a ncccssidadc dc sc convivcr con una luralidadc dc fonics nornaiivas as lcis cscciais, os cIanados grandcs cs- iaiuios. Os naiorcs ccnlos dcsics csiaiuios sao o Codigo dc Dcfcsa do Con- sunidor c o Esiaiuio da Criana c do Adolcsccnic, quc rcgulan iniciros scio- rcs do ordcnancnio, nao soncnic cn naicria dc dirciio sulsianiivo, nas ian- lcn dc dirciio adjciivo, alcn dc cria- rcn iios cnais, rcgras dc inicrrcia- ao, disondo solrc qucsics dc dirciio adninisiraiivo cic. Essc conjunio dc fonics nornaii- vas ainda c acrcscido clas nornas con- sagradas cn iraiados inicrnacionais, cujos rinciios odcn aic scr incoro- rados no rol dos rinciios fundancn- iais, nos icrnos do ari. 5, 2, da Cons- iiiuiao da Fcullica. Tal conjunio dc fonics nornaiivas Ia dc scr, dc alguna nancira, Iarno- nizado clo inicrrcic, cigindo-sc un csforo rcdolrado da nagisiraiura, so- lrciudo dianic da cnirada cn vigor do Codigo Civil dc 2002. Nao c nais ossi- vcl inaginar quc o Novo Codigo Civil ira rcsiaurar aqucla unidadc organica das codificacs do Scc. XIX, con crfil dc vcrdadcira Consttuuo do Drcto Pruudo. A conlcidadc da vida conicnoranca afasia csia rcicnsao c dcscaria a vc- lIa dicoionia do dirciio ullico c do di- rciio rivado, ranos cada vcz nais so- lrcosios, dianic das aiuais dcnandas rollcnas da socicdadc. Essa visao oiioccnicsca do Codigo Civil cono Consiiiuiao do Dirciio Pri- vado dcia dc scr vcrdadcira no noncn- io cn quc sc icn una luralidadc dc fonics nornaiivas c o surgincnio dc novos insiiiuios c inicrcsscs insusccii- vcis dc cnquadrancnio no Dirciio Pu- llico ou no Dirciio Privado. Esccialncn- ic quando a Consiiiuiao da Fcullica, rcunificando iodos csscs sulsisicnas lcgislaiivos, clcgc a cssoa Iunana, a sua dignidadc, cono o valor ccniral dc iodo o ordcnancnio, crncando as rc- lacs juridicas dc dirciio ullico c dc dirciio rivado. Significa dizcr quc os rinciios in- fornadorcs do sisicna Iao dc scr os fi- ados cla Consiiiuiao. E, ncdida quc a Consiiiuiao insiruncnializa as siiu- acs juridicas airinoniais (cnrcsa, roricdadc} aos valorcs cisicnciais (dignidadc da cssoa Iunana, solidari- cdadc social, igualdadc sulsiancial}, a lusca do significado funcional do insii- iuios dc dirciio civil Ia dc noricar a aii- vidadc do inicrrcic nais do quc a dis- cussao casuisiica dc un ou ouiro ro- llcna susciiado clo Novo Codigo. Eanincn-sc iais rinciios fun- danics no nosso sisicna juridico. En rinciro lugar, a dignidadc da cssoa Iunana, rcvisia no ari. 1, inc. III. O scgundo c o valor social da livrc iniciaii- va c do iralalIo, funcionalizando a au- iononia rivada c, orianio, ianlcn a iransfcrcncia dc lcns novcis c inovcis aos valorcs sociais dai dccorrcnics. Quanio solidaricdadc social, csia jus- iifica a vulncralilidadc iuiclada clo Codigo do Consunidor, a luralidadc da conccao faniliar, a caacidadc coniri- luiiva noricadora do Dirciio Triluiario cic. Finalncnic, o rinciio da igualda- 170 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil dc sulsiancial, dc quc iraia o ari. 3, III, c quc, ao lado do ari. 5, scgundo o qual iodos sao iguais cranic a lci, csii- ula o dcvcr dc dininuiao das dcsigual- dadcs sociais c rcgionais. Aic lcn ouco icno, iais rincii- os cran considcrados vinculanics ac- nas ara o lcgislador, ja quc o Codigo Civil cra a Consiiiuiao do Dirciio Pri- vado. Os rinciios consiiiucionais cran considcrados, no naino, cono rinci- ios gcrais dc Dirciio, alicados cono norna dc inicgraao no anliio do dirci- io civil. Ha qucn ainda cnsc assin. Enircianio, cnquanio os rinciios consiiiucionais cnconiran-sc no vcrii- cc da Iicrarquia lcgal, vcrdadciras on- ics nornaiivas cnirc os valorcs, cono grandcs ocs do ordcnancnio, c as rcgras juridicas, os rinciios gcrais dc dirciio, ao conirario, nada nais sao do quc nccanisnos dc inicgraao sulsidi- arios do Juiz, aos quais, scgundo a Lci dc Iniroduao do Codigo Civil, so sc rc- corrc na incisicncia dc analogia ossi- vcl ou dc cosiunc rcconIccido. Dai a inrcscindililidadc dc sc scararcn os dois concciios. Tais rcnissas dcvcn scrvir dc la- lizas ara o canc dc iodos os livros do Codigo Civil, scndo-nos dado agora cn- frcniar as rinciais inovacs no can- o do dirciio das coisas. 2. Os DIreItos ReaIs no Novo CdIgo CIvII. PrIncIpaIs Inovaes O Livro dcdicado ao Dirciio das Coi- sas foi rcdigido clo ncu grandc c quc- rido ncsirc, Prof. Elcri CIanoun. E un jurisia dc grandc culiura c rigor iccni- co, qualidadcs quc iransarcccn cn rclaao ossc a divcrsas solucs avcn- iadas no anliio dos dirciios rcais. Dcsiaco dois acrfcioancnios icc- nicos, quanio ossc. En rinciro lu- gar, no quc ioca sua roria concc- ao. Passando ao largo da discussao sc- cular accrca dc sua naiurcza juridica, na lusca dc sua dcfiniao cono {uto ou cono drcto, a ossc c dcfinida cono un cxcrcco dc {uto. Indccndcnicncnic, ois, dc iiiulo, o sinlcs ccrcicio dc una das faculdadcs incrcnics ao doninio ja sc consiiiui cn ossc, un dirciio aui- nono, con acs rorias, indccndcn- ic cn rclaao roricdadc. IIcring concclcu a roicao da os- sc a ariir da roricdadc. A ossc cra considcrada una csccic dc vanguarda avanada da roricdadc, quc iinIa ian- ia inoriancia idcologica ara o sisic- na quc o scu ncro ccrcicio, or si so, ja rccclia iraiancnio auinono, a fin dc sc roicgcr a sinlcs aarcncia dc roriciario. Essa visualizaao do doninio, con- iudo, no anliio c a ariir da cvoluao lcgislaiiva c jurisrudcncial, iorna-sc una roicao auinona; a vanguarda avanada da roricdadc nosira-sc as- sin rcconIccida indccndcnicncnic da rcscna do iiiulo doninical, aic ncs- no scn o doninio, ou, cn alguns casos, conira o doninio. Essa vanguarda avan- ada, cscaando dos liniics cnircvisios cla consiruao dc IIcring, assa a icr lascs aiologicas consiiiucionais. Os valorcs sociais da noradia, do iralalIo, da dignidadc da cssoa Iunana fazcn con quc a csiruiura nornaiiva dc dcfc- sa do ccrcicio da roricdadc scja as- scgurada indccndcnicncnic do doni- nio. A jusiificaiiva da ossc cnconira-sc dirciancnic na funao social quc dc- scncnIa o ossuidor, dirccionando o ccrcicio dc dirciios airinoniais a va- lorcs cisicnciais aiincnics ao iralalIo, noradia, ao dcscnvolvincnio do nu- clco faniliar. Essa conccao da ossc sc nani- fcsia no Codigo Civil c dcvc scr cons- iruida clo inicrrcic luz da Consiiiui- ao. No Codigo dc 1916, a aquisiao c a crda da ossc, ou scja, os aniigos aris. 493 c 520, cran rcguladas or rccciios infclizcs. Dizia o rinciro. Adquirc-sc a ossc cla arccnsao da coisa ou clo ccrcicio do dirciio". Ao quc oljciava o Prof. CIanoun. Nada nais inrcciso, orquc a rigor lasia o ccrcicio do dirci- io ara sc vcrificar a ossc". Scgundo in- ciso. Pclo faio dc sc disor da coisa ou do dirciio". Fclicava o Prof. CIanoun. Quando disonIo dc alguna coisa, cu Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 171 nc dcsco dcla, cu dcio dc scr ossui- dor, nao adquiro". Tcrcciro inciso. Por qualqucr dos nodos dc aquisiao cn gc- ral"; rcnaiava o Prof. CIanoun. Qual a razao dos incisos I c II, sc cn scguida o inciso III faz rcfcrcncia a qualqucr dos nodos dc aquisiao cn gcral?". Nao cra rcalncnic fcliz cssc dis- osiiivo. O Novo Codigo Civil c lcn nais rcciso. Dcicrnina o ari. 1.204. Adqui- rc-sc a ossc dcsdc o noncnio cn quc sc iorna ossivcl o ccrcicio, cn nonc rorio, dc qualqucr dos odcrcs incrcn- ics roricdadc". Traia-sc dc una si- iuaao faiica, nas quc sc scara da ro- ricdadc c quc icn sua auiononia rc- conIccida clo ordcnancnio. Quanio crda da ossc, no aiual ari. 1.223, icnos a ncsna rcvisao con- cciiual. Afirna o rccciio. Pcrdc-sc a ossc quando ccssa, cnlora conira a voniadc do ossuidor, o odcr solrc o lcn ao qual sc rcfcrc". Vc-sc quc os- sc, no Novo Codigo, csia osia cono ncro ccrcicio dc faio dc alguna das facul- dadcs incrcnics ao doninio, indccn- dcnicncnic do doninio, scn o doninio c ncsno conira o doninio. O scgundo asccio - agora nao con- cciiual, nas raiico , aiincnic funci- onalizaao da ossc aos valorcs consii- iucionais, da-sc, cn ariicular, no quc iangc forna dc aquisiao da usuca- iao. Aqui, o Codigo alsorvcu as duas nodalidadcs quc ja conIccianos do Co- digo Civil, dininuindo os razos dc 20 c 10 anos ara 15 c 10 anos, rcscciiva- ncnic, dccndcndo da rcscna do jus- io iiiulo. O Codigo Civil ianlcn alsor- vcu as duas nodalidadcs consiiiucionais dos aris. 183 c 186, ou scja, 5 anos ara a usucaiao no caso dc inovcl rural dc aic 50 Icciarcs, c, no caso dc inovcl urlano, dc aic 250 n 2 , o quc rcflcic a rcocuaao con a noradia. Quanio ao usucaiao urlano, aqui no Fio dc Janciro Ia icndcncia dc sc alicar cssc insiiiuio ianlcn a aaria- ncnios, c nao so a icrrcnos, quando sc iraiar dc conunidadcs olrcs, roncn- do-sc con a inicrrciaao csiriiancnic liicral. Insiruncnializa-sc o insiiiuio noradia, ao iralalIo, indccndcnicncn- ic da csiruiura fisica do inovcl. Ao lado disso, icnos a roicao na usucaiao dc 5 anos, quc foi una novidadc, ara a Ii- oicsc dc rollcnas rcgisirais. Essa nova nodalidadc rcsolvc rollcnas gra- vissinos. E o caso do Fio dc Janciro, ondc, cn iorno da Darra da Tijuca, do Fccrcio dos Dandciranics, noran dois nilIcs dc cssoas nuna cidadc suI u- dcc, dcvido a rollcnas rcgisirais quc vcn dcsdc as Caiianias Hcrcdiiarias. O aragrafo unico do ari. 1.242 rcicn- dc rcsolvcr csscs rollcnas cn nuiias cidadcs ao rczar. Scra dc cinco anos o razo rcvisio ncsic ariigo sc o inovcl Iouvcr sido adquirido, oncrosancnic, con lasc no rcgisiro consianic dc car- iorio, cancclada osicriorncnic, dcsdc quc os ossuidorcs nclc iivcrcn csialc- lccido a sua noradia, ou rcalizado in- vcsiincnios dc inicrcssc social c cco- nnico". E una nancira dc colocar-sc un onio-final, no razo dc cinco anos, inscgurana quanio roricdadc do lcn inovcl adquirido or algucn quc confiou no rcgisiro inoliliario. Con rclaao funao social da os- sc, nao c rcciso quc cla csicja rcvisia na Consiiiuiao, crcssancnic cono csia a da roricdadc, ara quc scja ci- givcl. No caso da ossc, scndo un ccr- cicio dc faio, ja cisic, dc cr sc, a sua jusiificaiiva dc acordo con a sua finali- dadc. A funao social da ossc, scgundo rcccnic dccisao do Trilunal dc Jusiia do Fio Crandc do Sul, rcvalccc cn facc da roricdadc, ncsno quando a rori- cdadc iivcr sua finalidadc cconnica aicndida, nas nao aicnda corrciancn- ic a sua funao social. Eniao c una ro- icao auinona quc sc da ossc. O Codigo acrfcioou isso do onio dc vis- ia iccnico c Ia dc scr inicrrciado luz da Consiiiuiao. No quc iangc roricdadc, o ari. 1.228 alsorvc, no 1, ao lado do cuut, quc iraia dos odcrcs do roriciario, sua funao social. Aic ouco icno airas, os jurisias cnicndian quc funao social da roricdadc cra una qucsiao filoso- fica, oliiica ou icologica Sanio Tonas 172 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil considcrava quc a icrra, no fundo, cra una roricdadc colciiva c quc, orian- io, csiavanos aqui so or cnrcsiino. Mas, o faio dc a funao social da rori- cdadc icr-sc inscrido na Consiiiuiao da Fcullica c, cn ariicular, agora, no Codigo Civil, rcclana una dcfiniao ol- jciiva dc scu conicudo juridico Cono sc salc, a csiruiura do di- rciio dc roricdadc, rcvisia no Codigo Civil anicrior c rcciida no aiual, c for- nada or un asccio cconnico c or un asccio juridico. O asccio ccon- nico c a scnIoria. faculdadc dc usar, fruir c disor; c c cconnico orquc nanifcsia a ossililidadc dc uiilizaao cconnica do lcn. Ja o asccio juridico roriancnic diio c a ossililidadc dc uiilizar-sc das vias judiciais ara rcc- lir a ingcrcncia alIcia, ara rcavcr a roricdadc con a aao rcivindicaioria c roicgc-la or ncio das acs osias disosiao do roriciario. Ao lado dcsic asccio csiruiural do doninio (quc indica a csiruiura dc o- dcrcs do roriciario}, c dc sc considc- rar o asccio funcional, considcrando- sc a funao social cono clcncnio inicr- no, c nao cono ncra rcsiriao cicrna- ncnic inosia clo Esiado. Cono clcncnio inicrno do doninio, a funao social c rcsonsavcl clo con- irolc dc lcgiiinidadc funcional do dirci- io dc roricdadc, inondo ao iiiular o dcvcr dc rcsciiar siiuacs juridicas c inicrcsscs nao-roriciarios socialncnic iuiclados, aiingidos clo ccrcicio doni- nical. A roricdadc rivada, ois, cono dirciio suljciivo, icn o asccio csiruiu- ral c o funcional. Sc a roricdadc, or ccnlo, nao rcscrva o ncio anlicnic, o dirciio dc roricdadc conca a crdcr a sua lcgiiinidadc funcional orquc, sc- gundo o ari. 186 da Consiiiuiao, a fun- ao social so c aicndida quando c ago- ra o Codigo Civil o rcvc crcssancnic sc rcsciia o ncio anlicnic. A funao social da roricdadc con- fcrc, orianio, ao iiiular da roricdadc, un dulo dcvcr. o dc dciar dc raiicar o iliciio, cono colocar fogo nuna florcsia, c o dc ronovcr o ncio anlicnic, sol cna dc crdcr a lcgiiinidadc consiiiu- cional. O Judiciario nao odcria adniiir a iuicla dc un dirciio dc roricdadc quc dcsrcsciia a sua funao social. Vcja-sc, no Codigo Civil, o 1 do ari. 1.228. O dirciio dc roricdadc dcvc scr ccrcido cn consonancia con as suas finalidadcs cconnicas c sociais c dc nodo quc scjan rcscrvados," aqui csia o conicudo oljciivo dc conforni- dadc cono csialclccido cn lci csccial, a flora, a fauna, as lclczas naiurais, o cquililrio ccologico c o airinnio Iis- iorico c ariisiico, lcn cono cviiada a oluiao do ar c das aguas". Tais inic- rcsscs, crcssancnic indicados clo codificador, dcvcn scr rcscrvados clo iiiular do doninio ara quc o scu dirciio suljciivo scja asscgurado. O 2 do ncsno ari. 1.228 foi nc- nos fcliz. Sao dcfcsos os aios quc nao irazcn ao roriciario qualqucr conodi- dadc, ou uiilidadc, c scjan aninados cla inicnao dc rcjudicar ouircn". Os aios cnulaiivos, uicis no assado ara sc consiruir a douirina do aluso do di- rciio, iornan-sc ioialncnic dcsncccs- sarios no sisicna aiual, scndo a funao social un clcncnio inicrno do doninio, un rcssuosio dc lcgiiinidadc. Muiio anics do aio cnulaiivo, a roricdadc icn dc sc sulncicr a un conirolc soci- al da uiilizaao osiiiva na ronoao dos valorcs sociais c consiiiucionais. Con rclaao roricdadc, Ia ain- da una inovaao nuiio inorianic, rc- visia no 4 do ari. 1.228. O roricia- rio ianlcn odc scr rivado da coisa sc o inovcl rcivindicado consisiir cn c- icnsa arca, na ossc ininicrruia c dc loa-fc, or nais dc cinco anos, dc con- sidcravcl nuncro dc cssoas, c csias ncla Iouvcrcn rcalizado, cn conjunio ou scaradancnic, olras c scrvios con- sidcrados clo juiz dc inicrcssc social c cconnico rclcvanic". E o rollcna dos nuclcos irrcgula- rcs. Sc for dada una inicrrciaao liic- ral ao disosiiivo, scra dificil caracicri- zar a loa-fc suljciiva, ou scja, o dcsco- nIccincnio do vicio osscssorio, nas si- iuacs ali dcscriias. A inicrrciaao Ia Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 173 dc scr, aqui, cvoluiiva, candindo-sc a noao dc loa-fc c anliando-sc a lcgiii- nidadc dos iiiulos ara csic cfciio. En scguida, o 5 diz. No caso do aragrafo anicccdcnic, o juiz fiara a jus- ia indcnizaao dcvida ao roriciario". Isso odc ianlcn nunca scr alicado, c vai-sc assar a vida discuiindo qucn aga. Sc for o Esiado, scria una forna dc dcsaroriaao, scndo ncccssaria a rcvisao orancniaria c rcgulancniaao roria do dirciio adninisiraiivo. Sc fo- rcn os rorios ossuidorcs, scria una csccic dc usucaiao oncroso, una no- dalidadc nova. E cono dcfinir o jusio va- lor ara una roricdadc quc sc dcsva- loriza jusiancnic cla forna dc ocua- ao irrcgular? Tais asccios Iao dc scr ainda dclaiidos c anadurccidos. Una curiosidadc digna dc noia diz rcsciio ao ari. 1.233, cn icna dc in- vcnao. Invcnao vcn dc n ucnrc. acIar, cnconirar; cniao, na vcrdadc, nao c un nodo dc aquisiao da roricdadc. Pois lcn, o novo codificador, rcocuado con csia accao nao vulgar dc invcnao, cuidando-sc dc noao iccnica, sulsii- iuiu-a or dcscolcria. A cncnda ficou ior do quc o soncio, orquc invcnao cisic cn iodos os Codigos da fanilia ronano-gcrnanica, c noao vinda do la- iin nucnturc, c un icrno iccnico. Ja dcscolcria ncn scnrc c sinnino dc invcniar. Ocorrcu un dcsrcsciio ira- diao culiural do vcrnaculo das linguas ncolaiinas, a ncu vcr. Ha ianlcn duas novidadcs quc rcsolvcran rollcnas do dirciio dc vizi- nIana. una no quc iangc consiruao cn icrrcno alIcio c ouira no quc con- ccrnc scrvidao dc jancla. Na consiruao dc icrrcno alIcio, Iavia duvidas na soluao do rollcna do roriciario quc, invadindo una ncs- ga do icrrcno vizinIo, consiruia un rc- dio dc grandcs roorcs. Era un ro- llcna gravc orquc, icoricancnic, cla accssao, a consiruao iria adcrir ao ro- riciario do inovcl vizinIo, quc cra un icrrcno laldio, or ccnlo. E nao scria razoavcl nandar dcnolir un rcdio dc 50 andarcs. Agora o lcgislador rcgulou no ari. 1.258, cono ja alguns Juizcs vinIan fa- zcndo. Quanio consiruao cn icrrcno alIcio, sc com Iou-{c c nao sucrior a 1/ 20 do icrrcno, adquirc a roricdadc aquclc quc consiruiu, sc o valor da cons- iruao cccdcr ao do icrrcno indcnizado cvidcnicncnic, agando o valor do icr- rcno nais o da dcsvalorizaao do inovcl. Sc o valor nao cccdcr ao do icrrcno nao adquirc, nas isso nornalncnic nao ocor- rc. Sc sucrior a invasao a 1/20, adquirc con o agancnio dc indcnizaao, quc lcvc cn conia ianlcn a valorizaao do icrrc- no, o valor da faia dc inovcl crdida c a dcsvalorizaao do inovcl. E sc a invasao c consiruao sc dcu con na-fc? Mcsno con na-fc, c dra- naiica a siiuaao, orquc a na-fc sc ior- na ncnos inorianic sc cisicn, or ccnlo, duas nil cssoas norando no inovcl. En Ioncnagcn funao ccon- nica da aroriaao dos lcns, sc a inva- sao cccdcr a 1/20 do inovcl, scria nc- ccssaria a dcnoliao, con crdas c da- nos. Mas, nornalncnic, c dc ncnos dc 1/20 a invasao, c, ncsic caso, ncsno icndo agido con na-fc, vai-sc adquirir a roricdadc, con una indcnizaao quc c do dcculo da avaliaao quc foi fciia ara a consiruao, indcnizaao quc sc- ria calal. Assin os aris. 1.258 c 1.259 discilinan cssc iorncnioso rollcna. Un ouiro rollcna gravc cra o da jancla consiruida a ncnos dc nciro c ncio do vizinIo. Agora, clo novo Codi- go, ari. 1.301, 1, a rcfcrcncia c a dis- iancia dc 75 cn. Nao sc odc alrir janc- las iao roinas, cviiando-sc a lislilIo- iicc alIcia. Aniigancnic, sc algucn csiivcssc consiruindo una jancla a ncnos dc un nciro da linIa liniirofc, 75 cn a ariir do Novo Codigo, o vizinIo odcria roor aao dc nunciaao dc olra nova. Con- cluida a olra, faculiava-lIc ingrcssar con aao dcnoliioria no razo dc ano c dia. Eirado o razo da dcnoliioria, o quc fazcr? Alguns, inclusivc o Prof. CIa- noun, cnicndian quc sc criava una scrvidao dc jancla, dcvcndo-sc rcsci- iar a disiancia lcgal cn rclaao janc- 174 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil la alcria c cujo fccIancnio nao fora cdido a icno clo vizinIo. O onio dc visia cra ninoriiario, coniudo. Tal solu- ao foi finalncnic consagrada clo Novo Codigo. Tcnos, agora, ari. 1.301, 1, sc- gundo o qual nao sc odc alrir janclas a ncnos dc 75 cn do liniic do icrrcno vizinIo; nas, caso isso ocorra c nao ic- nIa sido roosia aao dc nunciaao ou aao dcnoliioria, o vizinIo rcjudicado nao odc ura c sinlcsncnic vcdar a jancla ali alcria, lcvaniando un con- ira-nuro. Enlora rcjudicado, icra quc rcsciiar os 75 cn ara nova consiru- ao. Ou scja, criou-sc, agora, a scrvidao dc jancla cla inocrancia do vizinIo no ccrcicio da aao dcnoliioria. No quc iangc aos dirciios dc vizi- nIana cn gcral, o Codigo alsorvcu a consiruao jurisrudcncial con scus aris. 1.278 c 1.279, adoiando rccisa- ncnic os criicrios quc, dcscnvolvidos cla douirina, csccialncnic or San Tiago Danias, foran alsorvidos ao longo do icno cla jurisrudcncia lrasilcira, ial qual agora aarcccn discilinados. Hojc, o nundo assisic a una rcco- dificaao, nao cono a nossa, nas una rccodificaao or ncio dc clausulas gc- rais, cono sao os Codigos dc Quclcc, da Louisiana, da Holanda, c o nosso Codigo dc Dcfcsa do Consunidor c Esiaiuio da Criana c do Adolcsccnic. Ou scja, na inossililidadc dc rcgular iodas as qucs- ics, as clausulas gcrais ofcrcccn aos Juizcs valorcs, dcscriios analiiicancn- ic clo rorio lcgislador, or ncio dc nornas csccificancnic concclidas ara csic fin. No caso do Novo Codigo, a auscncia dc una dcfiniao clara, analiiica, dcs- criiiva, do significado das clausulas gc- rais rovoca inscgurana quanio c- ccssiva discricionaricdadc quc iais nor- nas, dc laia concrciudc, odcrian ofc- rcccr aos nagisirados. ningua dc una soluao iccnica do rorio codificador, o inicrrcic dcvc luscar na Consiiiuiao da Fcullica iais aranciros ou criicri- os aiologicos, cviiando suljciividadc c vacilacs na alicaao dos novos diso- siiivos, csccialncnic quando sc iraiar dc concciios juridicos indcicrninados ou clausulas gcrais. E ara os quc julgan a nagisiraiu- ra nao suficicnicncnic rcarada ara ial dcsafio, lasia lcnlrar, cn icrnos dc dirciios dc vizinIana, a vclIissina clausula gcral do ari. 554, do Codigo dc 1916, con lasc na qual a jurisrudcn- cia criou, con lascs scguras, ioda a dog- naiica rclacionada naicria. A Magisiraiura dcscnvolvcu con crfciao aquclcs criicrios quc iodos co- nIcccn; dcfiniu-sc o uso nornal da ro- ricdadc c o grau dc iolcrancia adnis- sivcl, lcvando-sc cn conia a rcgiao c a dcsiinaao. Nao Iavcndo inicrcssc u- llico, o Juiz nanda ccssar a aiividadc iliciia, a inissao indcvida, considcran- do-a iniolcravcl; Iavcndo inicrcssc u- llico, ao rcvcs, cn zonas indusiriais, or ccnlo, nanicn-sc as inisscs, nas indcniza-sc o vizinIo rcjudicado. E, cnfin, cn nuiias Iioicscs, a Magis- iraiura icn rcsolvido o confliio inondo ncdidas dc scgurana ou dc roicao, cn favor dos vizinIos. Eviia-sc a solu- ao nais drasiica quc scria a indcniza- ao calal ou a crcnioria ccssaao da aiividadc. E ial soluao foi ianlcn rc- visia nos aris. 1.278 c 1.279. Tal consiruao Icrncncuiica, rc- iia-sc ainda una vcz, dcnonsira quc nossa Magisiraiura salc crfciiancnic cono dar dcnsidadc nornaiiva clau- sula gcral, alicando-a con cquililrio, c luscando na soluao inicrrciaiiva un ccrio conscnso social. Con rclaao, finalncnic, ao con- doninio, Ia alguns rollcnas. Pcnso quc a Lci dc Condoninio dc 1964 ncrccc iodas as Ioncnagcns. Tcnos, no Dra- sil, csiruiuras nonuncniais dc condo- ninio, cnrccndincnios quc alrigan, cn scu lojo, a un so icno, sIong ccntcrs, uurt-Iotcs, Ioicis cn sisicna dc tmc-sIurng, rcdios rcsidcnciais, rc- dios concrciais, iudo a ariir da con- vcnao cnirc os condninos, crcssao da auiononia rivada. Isso dcnonsira o anadurccincnio dos advogados, quc cri- aran cssas ocracs inoliliarias, c da Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 175 Magisiraiura, quc soulc alsorvcr cssa rcalidadc. Mas, a nova lci irouc alguns ro- llcnas. Alguns dclcs oniuais, cono, or ccnlo, o ari. 1.334, quc, ao fiar o quc dcvc consiar na convcnao, nao faz rc- visao dc fundo dc rcscrva. Essa c una qucsiao, quc, na raiica, da nuiia lriga, orquc, sc nao Ia rcvisao, o sujciio nao qucr gasiar dinIciro c c conira o fundo dc rcscrva. So quc o fundo dc rcscrva, s vczcs, c csscncial ara a nanuicnao do airinnio cconnico c social dos con- dninos. Nos novos condoninios, sc nao Iouvcr rcvisao dc fundo dc rcscrva, a- rccc-nc quc a asscnllcia icnIa conc- icncia ara dclilcrar, consiiiuindo-o. Evi- dcnicncnic, nao sc odc acciiar fundo dc rcscrva alusivo. Esic dcvc scr cona- iivcl con o airinnio inoliliario. A ad- nissao dc sua consiiiuiao cla Asscn- llcia cviiara a dcicrioraao dc grandc aric do accrvo inoliliario. A ouira qucsiao diz rcsciio ao ari. 1.335, scgundo o qual so odc voiar na asscnllcia - c voiar c nanifcsiaao da faculdadc incrcnic ao doninio, orquc c forna dc uiilizaao do inovcl qucn csiivcr cn dia con o condoninio. Podcr- sc-ia discuiir a consiiiucionalidadc do disosiiivo. Aquclc condnino inadin- lcnic, nal ou lcn, icn o dirciio dc ro- ricdadc. A roiliao dc voiar, ura c sinlcsncnic, or nao csiar cn dia con o condoninio, c nuiio drasiica cn icr- nos da crcssao da roricdadc, aic orquc o inadinlcnic odc icr iido no- iivos razoavcis, cono csiar cn discus- sao con a adninisiradora. Crcio quc o disosiiivo uiil c consiiiucional sc lIc for dada una inicrrciaao razoavcl, asscgurando-sc o dirciio a anla dcfc- sa c scnrc quc a roiliao aiingir as dclilcracs conccrncnics nanuicn- ao do inovcl c s lcnfciiorias. Parccc- nc dc consiiiucionalidadc duvidosa a vcdaao do dirciio dc dclilcrar quanio alicnaao dc aric conun ou ciin- ao do condoninio. Para concluir, dois asccios a sc- rcn dcsiacados nuiio raidancnic. En rinciro lugar, o dirciio rcal do roni- icnic conrador. O ari. 1.417 vcn a con- sagra-lo. Mais inorianic do quc a rcgu- lancniaao dc un novo dirciio rcal, a rigor ja rcvisio cn lci csccial, arccc- nc a icndcncia, no Dirciio Olrigacional, dc cccuao csccifica das olrigacs. Scnrc arcndcnos, dcsdc o Dirciio Fo- nano, quc o nornal, no Dirciio Civil, cra a indcnizaao ara o caso dc inadinlc- ncnio das olrigacs. So ccccional- ncnic Iavcria cccuao csccifica. O ari. 1.088 do Codigo Civil dc 1916 - scgundo o qual, quando un coniraio cigc forna csccial c a roncssa nao sc rcvcsiir da ncsna forna, a rccusa sua cclclraao cnscjaria crdas c danos nao foi nan- iido clo novo Codigo. Ou scja, ao lado do dirciio rcal do roniicnic conrador, quc lIc garanic a oonililidadc da roncssa dc conra c vcnda crgu omncs, rcssalia-sc a icn- dcncia jurisrudcncial c lcgislaiiva a sc auiorizar a cccuao csccifica c, cn ariicular, a adjudicaao conulsoria scnrc quc ossivcl, ara sc dar naior cfciividadc aos coniraios rclininarcs cn gcral, ncsno cn sc iraiando dc do- cuncnio ariicular. Por fin, o dirciio dc sucrficic. Elc cra una cigcncia ja dc Ia nuiio icno cono forna dc rcorganizaao urlana c dc uiilizaao nclIor do airinnio ino- liliario, ossililiiando a scaraao do solo c dc suas divcrsas ossivcis sucr- ficics, ianias quanias forcn as fornas ossivcis c auinonas dc arovciiancn- io cconnico (cogiia-sc dc sucrficic dc csao acrco, c dos divcrsos lanos dc una consiruao}. En algunas conuni- dadcs carcnics, ial scaraao cnirc o solo c a sucrficic ja sc raiica Ia nui- ios anos, na figura do dirciio dc lajc. consiroi-sc no lano infcrior, vcndc-sc o dirciio dc lajc ara ouiro consiruir, iudo isso dc nancira csonianca. O rollcna juridico ara os scnIo- rcs nagisirados aqui rcscnics c quc o Esiaiuio da Cidadc acala dc scr arova- do, con ouira discilina ara o dirciio dc sucrficic. Surgc, ois, a duvida quan- io convivcncia dos dois dilonas. A in- icrrciaao quc arccc csiar rcvalcccn- 176 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil do cnirc os csccialisias - cn ariicu- lar, c o quc cnsa o Prof. Ficardo Ccsar Pcrcira Lira, quc c un csccialisia no assunio c no scniido dc quc csiarao cn vigor as duas nornaiivas. O dirciio dc sucrficic inscrido no Plano Dircior ou no rojcio urlanisiico, caiiancado cla Prcfciiura, avocara a discilina do Esiaiuio da Cidadc. E o dirciio dc su- crficic fciio or un ariicular airairia a discilina dos aris. 1.369 c scguinics do Codigo Civil. Na raiica, arccc-nc quc a discilina do Esiaiuio da Cidadc, or scr nais alrangcnic c flcivcl, aca- lara or alsorvcr ioda a naicria. Eis ai acnas algunas considcra- cs quc nc arcccn inicrcssanics ara o inicio dos dclaics, cIanando a aicn- ao ara o faio dc quc o Novo Codigo nao c una olra acalada. Nao sou cssinisia c, cnlora con o csiriio criiico, cnso quc o Novo Codigo scra o Codigo quc for- nos caazcs dc criar inicrrciaiivancn- ic. Calc, orianio, a nos, aos rofissio- nais do Dirciio, cn ariicular aos nagis- irados, aos jovcns csiudanics, quc icrao dc rccscrcvcr o Dirciio Civil, criar un Dirciio vivo c, assin, un Codigo Civil vivo ianlcn cn naicria dc dirciios rcais.