Você está na página 1de 6

"

ALCLU - v.1 - n.2 - p. 42 a 47 - jan/jun 2001


E
nquanto assistia s belssinas cenas do ilne C|:J|:Jar, grande produ-
ao anericana, lanada con eicientes estratgias de m:r|/|n, ne per-
guntava por que Ridle, Scott teria resolvido azer, s vsperas do sculo
XXI, un ilne sobre o Inprio Ronano. Io nundo contenporneo, saturado
de inagens, do qual j se disse que o excesso de inornaao sobre o presente
prejudica a conscincia histrica, nao parece haver valor no passado en si. A
concepao do tenpo histrico, segundo a qual passado, presente e uturo se
suceden linearnente, novidos pelo inpulso do progresso, d lugar a un tenpo
pontual, espcie de inplosao cronolgica, condensaao no presente, ritno novo,
que se identiica con a prpria velocidade. E a reuniao entre o passado e o
presente que ten a intenao de azer-nos questionar, analisar, procurar con-
preender a orna cono azenos nossa cultura e lhe atribunos sentido. As
ices histricas atuais, portanto, nao se propen nais a reconstituir o que
oi, nas a az-lo ecoar no presente, problenatizando o prprio acesso aos
atos passados.
C protagonista do ilne en questao, Mxino, un general en quen o
inperador ronano Marco Aurlio deposita grande coniana, noneando-o
cono seu herdeiro. Con a norte do inperador, entretanto, seu ilho Cno-
do assune o poder, nandando natar Mxino. Este escapa norte, tornando-
se escravo e un gladiador bastante popular. Da en diante, a naior parte do
ilne ten por cenrio as arenas de lutas, s quais as nultides conparecen
para assistir a atos de extrena violncia, cono orna de entreteninento. Este
/=@E=@H - ua aooa oo |agoos

Ana Clauola vlegas


"!
espao, escolhido cono oco que dirige nosso olhar sobre a sociedade ronana,
az a ponte con o presente: a sociedade do espetculo. A igura do gladiador
sinula o guerreiro, de nodo que as disputas polticas do Inprio sao encena-
das para as platias. A retonada do poder pelo Senado tanbn se d aps a
vitria de Mxino sobre Cnodo, desaiado por aquele para lutar na arena.
C diretor do ilne diz ter considerado o incio de un novo nilnio o
nonento ideal para revisitar o que pode ter sido o perodo nais inportante
dos dois ltinos nil anos, senao de toda a histria: o pice e o coneo do
declnio do naior poder poltico e nilitar que o nundo j conheceu. Ressal-
tando que o entreteninento senpre oi utilizado cono neio de distraao e
seduao do povo, nesno pelos lderes nais tirnicos, e que as lutas de
gladiadores uncionavan cono tal distraao, sugere que, se un heri surgisse
dessa carniicina, sua popularidade lhe daria un enorne poder. Sendo un
verdadeiro canpeao do povo, aneaaria at o nais absoluto ditador.
Se, hoje, a realizaao de una icao histrica se justiica" pela aproxi-
naao con o presente, e nao pelo desejo de reconstituir atos histricos, cono
se d a construao do passado? A esttica contenpornea conunde
deliberadanente a noao de que o problena da histria a veriicaao enquan-
to o problena da icao a veracidade, apontando para a questao de que as duas
ornas de narrativa sao sistenas de signiicaao en nossa cultura. Tanto a ic-
ao cono a histria sao sistenas culturais de signos, construes ideolgicas
cuja ideologia inclui sua aparncia de autononia e auto-suicincia. Anbas
obtn suas oras a partir da verossinilhana, nais do que a partir de qualquer
verdade objetiva, sendo identiicadas cono construes lingusticas, altanen-
te convencionalizadas e igualnente intertextuais.
A natureza intertextual do passado se traduz nas reerncias a ornas de
representaao j existentes, cono o quadro Pollice Verso" (Thunbs dovn"),
de Jean-Leon Cerone, prineira onte de inspiraao para o diretor do ilne
C|:J|:Jar, antes nesno que o roteiro osse exaninado. A cena pintada pelo
artista oitocentista nostra un gladiador ronano, no centro do Coliseu, olhan-
do para o inperador, aguardando sua decisao sobre a norte do adversrio. C
polegar esticado o sinal do soberano, autorizando a execuao. Durante a ela-
boraao do ilne, Scott recorreu ainda pea C|:J|:Jar, de David Iranzoni,
John Logan e Willian Iicholson, assin cono a picos clssicos, Sp:r/::us e
Bn Hur, ragnentos de sua nenria cinenatogrica.
Evidencia-se assin o carter discursivo de todas as reerncias - literri-
as ou historiogricas -, j inseridas nos discursos de nossa cultura. C conheci-
nento do passado se d senpre por neio de seus vestgios textualizados, o que
""
nao signiica dizer que os atos nao tenhan realnente acontecido. Coloca-se
en xeque nao a realidade do passado, nas a possibilidade de un acesso nao
problenatizado a ela. Para se conpreender essa distinao, parece eicaz a
contraposiao entre as concepes de atos" e acontecinentos": estes tonan
a orna daqueles quando inseridos en natrizes conceituais. Ao longo de una
pesquisa en arquivos, nao encontranos acontecinentos concretos, nas suas
narcas que serao transornadas en atos. Enquanto a historiograia tradicio-
nal pretendia azer a Histria Ceral de un perodo atravs de un relato obje-
tivo, suprinindo as descontinuidades, estas tornaran-se, nais recentenente,
un dos elenentos undanentais da anlise histrica. Cono saber sobre aspec-
tos do passado que as ontes nos deixan ignorar, sen nen ao nenos sabernos
se elas os ignoran? A naneira cono os docunentos processan inornaes j
, en si nesna, un ato histrico, de nodo que aqueles passan a ser signos de
acontecinentos que o historiador reverte en atos.
A icao histrica contenpornea se constri cono netaicao
historiogrica por problenatizar a prpria possibilidade do conhecinento his-
trico. Ao invs de tentar legitinar o nundo iccional con subtergios cono
a presena de iguras reais do passado, chana-se a atenao para o carter de
construao dessa narrativa. Iao h nais lugar para a distinao tradicional entre
os pactos irnados por autor e leitor na leitura dos ronances histricos e das
histrias narrativas: enquanto estas provocarian una atitude de teste na re-
cepao, os ronances negarian ao leitor o direito de questionar a sua veracida-
de, por esta nao ser un critrio vlido de julganento para esse tipo de discur-
so.
Cono a leitura se constitui, nais do que de un contrato pacico, de
conlitos, o leitor senpre desaia o pacto que lhe proposto e, diante de obras
cono o ilne C|:J|:Jar, deseja discernir o que verdade e o que icao. C s|/
de divulgaao da ita ilustra ben essa tendncia, perguntando j en sua apre-
sentaao:
C|:J|:Jar, de Ridle, Scott, un grande ilne. E tanbn grande Hist-
ria? Entre para aprender a verdadeira histria por trs das personagens e
atos retratados no ilne C|:J|:Jar.
C ilne C|:J|:Jar una histria verdadeira? Sin e nao.
Enbora seja bvio que os realizadores do ilne tenhan eito una ex-
tensa pesquisa histrica, nuito de seu enredo icao. Esta, entretanto,
parece ser inspirada por atos histricos reais. C ilne, talvez, deva ser
visto cono una colagen ou una representaao artstica da histria an-
"#
tiga, en vez de una reconstruao precisa, cronolgica dos atos. Scott
pretende apresentar nao apenas una reconstruao de atos enpricos,
nas sin sua visao da antiga cultura ronana.
Seguen-se conparaes entre as personagens do ilne e as iguras his-
tricas nele representadas, sendo cada una delas introduzida por perguntas do
tipo:
Cono r:|mn/ era o inperador Marco Aurlio? Cnodo r:|mn/ na-
tou seu pai? Cnodo r:|mn/ lutou cono un gladiador? Cnodo r:|-
mn/ norreu na arena? A Repblica oi restaurada aps a norte de C-
nodo? Cono r:|mn/ era Mxino? C Senador Craco r:|mn/ exis-
tiu? Lucila r:|mn/ tranou contra seu irnao? (r|/as mus)
As respostas se dividen entre sin, nao, talvez. As negativas, se contra-
pe a versao verdadeira". Por exenplo, Cnodo nao norreu na arena, nas
oi assassinado por un lutador, durante o banho. Aps a norte de Cnodo,
nao houve a restauraao da Repblica, at porque Rona nao oi undada cono
una Repblica, conorne airna un senador no ilne. Mxino un perso-
nagen ictcio, colagen de vrias iguras histricas reais. C Senador Craco
parece ser baseado en Tibrio e Caio Craco. Iote-se, portanto, que as ontes
histricas sao consideradas plenanente coniveis e possibilitan que se coni-
ran as inornaes da icao, enbora as inprecises destas nao sejan criticadas
negativanente, j que se deven visao do autor sobre os atos histricos, sub-
jetividade aceitvel en representaes artsticas.
Podenos ler, no entanto, as inverdades" e distores" apresentadas no
ilne, nais do que cono exerccios de livre criaao" de seus realizadores,
cono erros" propositais. A alsiicaao deliberada de certos detalhes histri-
cos conhecidos parece ressaltar, nas netaices historiogricas, os possveis
esquecinentos de que tanbn se conpe a histria registrada e a potencialidade
para as alhas, intencionais ou nao.
Dessa orna, o iccional e o historiogrico nao se polarizan, nas
interagen, rejeitando as oposies entre autenticidade e inautenticidade, ver-
dade e alsidade. Existen rrJ:Js no plural, janais una s Verdade, e a alsida-
de pode ser vista cono verdades alheias. Contesta-se tanto a transparncia da
reerencialidade histrica, cono o prprio sentido da originalidade artstica, j
que a criaao se constri sobre vestgios da realidade.
"$
Tendo escolhido as arenas cono cenrio privilegiado do ilne, os reali-
zadores o inseren no espao da sinulaao, con encenaes de encenaes,
especularnente reletidas. As relaes sociais e polticas do Inprio Ronano
sao ali representadas sob a orna de espetculo, no qual repercuten as encena-
es da nossa sociedade. A histria contenpornea a onte de inspiraao para
as interrogaes sobre o passado. Con a generalizaao da inagen, deixa de
uncionar o princpio da representaao sobre o qual, tradicionalnente, un-
dou-se o pensanento ocidental: as inagens e os conceitos servian para repre-
sentar algo que lhes era exterior. Ia hiper-realidade en que parece ter-se con-
vertido nossa realidade, a prpria noao de real contn no seu interior o que
deveria represent-lo.
Cs m:ss-mJ|: tornan-se a condiao de existncia dos acontecinentos.
Atravs da transnissao inediata e sinultnea, projetan os atos no cotidiano,
sob a orna de espetculo, conerindo ao presente un sentido histrico". C
vivido pronovido histria, o que altera a natureza de anbos. C registro do
excesso de inornaao assegurado pela inprensa, transornando os jornalis-
tas en historiadores do presente".
Assin cono, nas projees dos acontecinentos pela ndia, constren-
se vrias verses, con seus eeitos de sentido, nas lutas de gladiadores poss-
vel reconstruir certos atos, dando-lhes novas roupagens. Tanbn no cinena,
igualnente espao de sinulaao espetacular, esse procedinento vivel. Ln
ndice dessa auto-relexividade seria a cena do ilne de Ridle, Scott en que os
gladiadores reproduzen na arena a batalha de Cartago, invertendo sua solu-
ao, con a vitria dos brbaros sobre os soldados ronanos. Diante do resulta-
do inesperado, Cnodo observa: Iunca ui bon en Histria - nas ns nao
vencenos en Cartago?"
An: C|1uJ|: I|:s Pra/ssar: J: PIC-R|a
Noto
As principais idias contidas neste texto oran apresentadas no III Ciclo de
Relexes en Conunicaao - As |m:ns Ja s:u|a n: m|J|:. |n:ans:|n/, /mpa,
sp:a mmr|:, pronovido pelo Departanento de Conunicaao da PLC-
Rio, en outubro de 2000.
"%
Re[erncos bblogrd[cos
ICLCALLT, Michel. Histria e descontinuidade. In: SILVA, Maria Beatriz Iizza
da, org. 7ar|: J: ||s/r|:. Sao Paulo, SP: Cultrix, 1976, p. 56-60.
HLTCHECI, Linda. Pa/|:: Ja ps-maJrn|sma: ||s/r|:, /ar|:, /|:1a. Trad. Ricardo
Cruz. Rio de Janeiro, RJ: Inago, 1991.
LEVY, Pierre. As /:na|a|:s J: |n/||n:|:: a /u/ura Ja pns:mn/a n: r: J: |n/arm1/|::.
Trad. Carlos Irineu da Costa. Rio de Janeiro, RJ: Editora 34, 1993.
ICRA, Pierre. C acontecinento e o historiador do presente. In: _____.; LE CCII,
Jacques et alii. A nar: ||s/r|:. Lisboa: Edies 70, 1984, p. 45-56.
VEYIE, Paul. Tudo histria, portanto a histria nao existe. In: SILVA, Maria Beatriz
Iizza da, org. 7ar|: J: ||s/r|:. Sao Paulo, SP: Cultrix, 1976, p. 45-55.
Resumo
A partir do ilne C|:J|:Jar, de Ridle, Scott, discute-se a construao das netaices
historiogricas contenporneas, nas quais presente e passado se renen para se pensar
a atualidade. Io caso dessa pelcula, as encenaes da sociedade do espetculo inspiran
o olhar sobre as arenas de lutas do Inprio Ronano. A interaao entre icao e histria
ressalta a natureza intertextual do passado e problenatiza a possibilidade do
conhecinento sobre ele.
Polovros-chove
Iicao, histria, sociedade do espetculo, representaao, sinulaao.
Abstroct
Based on a Ridle, Scott iln 7| C|:J|:/ar the construction o contenporar,
historiograical netaiction is discussed. Present and past are put together re-evaluating
present tines. In the speciic case o this iln, the perornances o a spectacle societ,
lead us to have a closer look at the Ronan Enpire ighting arenas. The interaction
betveen iction and histor, highlights the intertextual nature o the past questioning
the possibilit, o reall, knoving it.
Key-words
Iiction, histor,, spectacle societ,, perornance, sinulation.

Você também pode gostar