Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
ConIoincla do Lducaao aia Todos (Jomllon, 1uuu); ConIoincla Mundlal sobio Molo Amblonlo o
Dosonvolvlmonlo (Rlo do janolio, 1uu2); ConIoincla sobio o Dosonvolvlmonlo Soclal (Coonlaguo, 1uu);
ConIoincla da Mulloi (Boljlng, 1uu), olc.
!
A V CONIINTLA ioclamou a dcada da alIabollzaao, a ailli do 1uu8, om lomonagom a Faulo Iiolio.
"A Orgunizun dus Nuos Unidus
[ONUJ, cnmn cnntrupnntn un mndoln
nonlihorul, rouliznu, nn dosonrnlur du
dcudu do 00, um cnn|untn do
cnnforncius intornucinnuis
Z
, cu|n oixn
fni n du cnnstrun do um nnvn
cnncoitn do dosonvnlvimontn. Fntro
ossus rounios, inclui-so u V
Cnnfornciu Intornucinnul do
Fducun do Adultns - V
CONFINTFA
8
, roulizudu om
Humhurgn, Alomunhu, om 1007, quo
cnntnu cnm nrgunizun prviu nns
divorsns Cnntinontos."
D Conceto de Al]cbetzco no 8rcsl e no Vundo
2u
Alomunlu, om 1uu7, quo conlou com oigunIzu-
uo iovIu nos dIvoisos ConlInonlos.
No BiusIl, om 1uu6, louvo umu Inlonsu
iouiuuo u uilIi do onconlios osluduuIs,
iogIonuIs o um NucIonul (om Nulul/RN]. Doslo
llImo, ioduzIu-so um documonlo quo
conlInlu u sIluuuo hiusIloIiu sohio o unul-
IuholIsmo, hom como sous iIncIIos o molus,
o quul IoI uiosonludo om BiusIlIu (junoIio do
1uu7] nu ConIoincIu PiouiuloiIu LulIno-
AmoiIcunu o CuiIho do LJA.
Noslu ConIoincIu iouiuloiIu V
CONlINTLA, convocudu olu INLSCO/
ORLALC o CLAAL, oslIvoium iosonlos
MInIslios do Lducuuo dos PuIsos LulIno-
umoiIcunos o CuiIhonlos, ioiosonluoos
GovoinumonluIs o Nuo-GovoinumonluIs o
InIvoisIdudos. O ohjolIvo goiul IoI monfcs-
lor o mporlnco Jo oprcnJzogcm Jc oJuI-
los c concclcr os oljclvos munJos numo
pcrspcclvo Jc oprcnJzogcm oo Iongo Jo
vJo {1000.10j. Os oljclvos cspccfcos fo-
rom. 1j focIlor o porlcpooo Jc loJos no
JcscnvoIvmcnlo suslcnlvcI c cqulolvo, 2j
promovcr umo cuIluro Jc poz, loscoJo no
IlcrJoJc, juslo c rcspclo mluo, 8j copo-
clor homcns c muIhcrcs, 4j conslrur umo
rcIooo sncrgclco cnlrc cJucooo formoI c
noo-formoI.
A V CONlINTLA, oi suu voz, ioIlolIu
sohio o uol quo u LJA dovoiIu dosomonlui
uiu quo so ulInjum muIoios nIvoIs do
Iguuldudo o do juslIu socIul, Ioimulundo, com
Isso, um concoIlo umlo do Ioimuuo do
ossous jovons o udullus quo lovu om consI-
doiuuo os iocossos do oducuuo IoimuIs o
nuo-IoimuIs, hom como us liunsIoimuoos
oconmIcus, u glohulIzuuo dos moicudos o
lumhom o uumonlo du ohiozu.
Nosso conloxlo, u LJA ussu u so conslIluIi
om um dos iIncIuIs moIos uiu o onIionlu-
monlo dos iohlomus do novo soculo, oIs u
cuucIluuo do ossous jovons o udullus om
comolncIus ossoncIuIs vIdu colIdIunu, uo
liuhullo o uilIcIuuo cIdudu, conliIhuI uiu
u molloiIu dus condIoos do vIdu.
Puiu lunlo, u ulIuholIzuuo ussu u soi
concohIdu como
conlocImcnlo lsco, ncccssro o
loJos num munJo cm lronsformooo,
cm scnlJo ompIo, c um Jrclo
humono funJomcnloI. Lm loJo o
soccJoJc, o oIfolclzooo c umo
holIJoJc prmorJoI cm s mcsmo c
um Jos pIorcs poro o JcscnvoIvmcnlo
Jc oulros holIJoJcs. Lxslcm mIhocs
Jc pcssoos, o mooro muIhcrcs, quc
noo lcm o oporlunJoJc Jc oprcnJcr
{...j A AIfolclzooo lcm lomlcm o
popcI Jc promovcr o porlcpooo cm
olvJoJcs socos, cconmcos, poI-
lcos c cuIluros, oIcm Jc scr rcquslo
lsco poro o cJucooo conlnuoJo
Juronlc o vJo {UNLSCO, 1000. 28j.
A Docluiuuo do Humhuigo iocomondu,
oi IIm, quo uonus o dosonvolvImonlo con-
liudo no soi lumuno o u oxIslncIu do umu
socIodudo uilIcIulIvu lovuiuo u um dosonvol-
vImonlo juslo o suslonlvol o sugoio oIxos quo
soiuo u conliulIdudo du Lducuuo do Jovons o
Adullos no soculo XXI, conIoimo os oxomlos
quo soguom.
lorloIccmcnlo c |nlegrnno dns mu-
|heres,
CuIluro Jo Poz c cJucooo poro o
cJoJono c poro o Jcmocroco,
Snde como drclo humono lsco,
pos o LjA Jcmocrolzo o oporlunJoJc
Jc occsso o soJc,
Suslenlnb|||dnde nmb|enln|,
Lcnc 8oryes
21
"
Os Lslados gozam do aulonomla, obsoivado os llmllos da CI o da LDB. Foi lsso, alguns Consollos Lsladuals
do Lducaao avanaiam mals; oulios, ao conliilo, ioliocodoiam om iolaao a loglslaao naclonal.
A educnno e n cu|lurn de povos
|ndIgenns e nmndes Jcvc scr cuIluroI
c Inguslcomcnlc oJcquoJo os suos
ncccssJoJcs,
A popu|nno de |dosos com guoIJoJc
Jc oporlunJoJcs Jc oprcnJcr,
A nlcgrooo Jos porloJorcs Jc
ncccssJoJcs cspccos, com goronlo
Jc occsso o umo cJucooo quc rcco-
nhco c rcsponJo os suos ncccssJo-
Jcs c oljclvos propros.
As logIsluoos vIgonlos, ucomunludus do
Pluno NucIonul do Lducuuo, dos uiocoios
osluduuIs
"
o dus IndIcuoos du V CONlINTLA,
longo do ioiosonluiom u soluuo uiu lodos
os iohlomus oiIundos dus cumunlus do
ulIuholIzuuo (o lumhom do onsIno sulolIvo],
sIgnIIIcum ussos IundumonluIs uiu u iolIiudu
du LJA do Isolumonlo u quo IoI suhmolIdu uo
longo du lIsloiIu, oi Isso, iocomondu-so uos
oigunIsmos nucIonuIs o InloinucIonuIs, hlI-
cos ou nuo, quo, uo oigunIzuiom osliulogIus do
ulIuholIzuuo, ioIlIlum sohio o concoIlo do
unulIuholIsmo, sohio us ossIhIlIdudos molodo-
logIcus do ulIuholIzuuo, uiu onluo Iuzoiom suus
ooos.
Peferncias ibIiogrficas
BLISILGLL, Colso. A pnlticu do oducun do
udultns - Anulfuhotismn nn Brusil. Sao Paulo:
Vozos, 1uu7.
BRASIL. Cnnstituin Fodorul dn Brusil. BiasIlIa:
Sonado lodoial, 1u88.
BRASIL. Rolutrin dn Fncnntrn Nucinnul do FJA.
Iioland, TImolly (oig], RIo do JanoIio, 1uuu.
Documonlo.
HADDAD, SoigIo. Fstudn o oducun do udultns
"A Doclurun do Humhurgn
rocnmondu, pnr fim, quo uponus n
dosonvnlvimontn contrudn nn sor
humunn o u oxistnciu do umu
snciodudo purticiputivu lovurn u um
dosonvnlvimontn |ustn o sustontvol o
sugoro oixns quo sorn u contrulidudo
du Fducun do Jnvons o Adultns nn
sculn XXI [...J.
As logisluos vigontos, ucnmpunhudus
dn Plunn Nucinnul do Fducun, dns
purocoros ostuduuis o dus indicuos
du V CONFINTFA, lnngo do
roprosonturom u snlun puru tndns ns
prnhlomus nriundns dus cumpunhus do
ulfuhotizun [o tumhm dn onsinn
suplotivnJ, significum pussns
fundumontuis puru u rotirudu du FJA
dn isnlumontn u quo fni suhmotidu un
lnngn du histriu."
(1u64-1u8]. Sao Paulo: laculdado do Lducaao
da USP, 1uu1 (Toso do Douloiado].
_______________. Tondncius utuuis nu oducun
do |nvons o udultns truhulhudnros. Fm Ahortn.
INLP: BiasIlIa, 1uu2.
_______________. A oducun do possnus |nvons o
udultus o u nnvu LDB. |s.l.], 1uu8. (mImoo]
HADDAD, SoigIo; DI PILRRO, MaiIa Claia. Sutis-
fun dus nocossidudos hsicus do uprondi-
zugom do |nvons o udultns nn Brusil; cnntri-
huios puru umu uvuliun du oducun puru
tndns. |s.l.], 1uuu. (mImoo]
D Conceto de Al]cbetzco no 8rcsl e no Vundo
22
LLIS DL DIRLTRIZLS L BASLS DA LDUCAAO
NACIONAL N' u8u4/u6. MLC, Doailamonlo do
Documonlaao o DIvulgaao, BiasIlIa, 1uu7.
OLIVLIRA, Maila K. do.Loliamonlo, culluia o
modalIdados do onsamonlo. In: KloIman, A.B.
(Oig.j. Os significudns dn lotrumontn: Umu nnvu
porspoctivu snhro u prticu snciul du oscritu.
CamInas : Moicado do Lolias, 1uu.
RIBLIRO, Voia M. Alfuhotismn o Atitudos: Posquisu
|untn u |nvons o udultns puulistunns.Sao
Paulo:1uu8,
TORRLS, Rosa MaiIa. Fducun puru tndns: u turofu
pnr fuzor. Poilo Alogio: Ailos ModIcas, 2uu1.
UNLSCO. Huciu umu oducucinn sin oxclusinnos:
nnvns cnmprnmissns puru u oducun do
possnus |nvons o udultus nu Amricu Lutinu o
Curiho. SanlIago: 1uu8. Documonlo.
UNLSCO. Cnnfornciu Intornucinnul do FJA.
Alomanla, Hamhuigo, 1uuu. Documonlo.
WAGNLR, DanIol A. Lifo-spun und lifo-spuco
litorucy: Rosourch und pnlicy in nutinnul und
intornutinnul porspoctivo. PlIladollIa: NalIo-
nal Conloi on Adull LIloiacy, 1uu2.
Lcnc 8oryes
28
Ler o mundo para ler a palavra
AIfabetizao em PauIo Freire
Lcnc 8cryes
D Iegado de PauIo Freire
Puulo Roglus Novos lioIio, Puulo lioIio, nuscou om RocIIo, no dIu 1u
do solomhio do 1u2u. lIllo do JouquIm TomIsloclos lioIio o Ldolliudos
Novos lioIio, uiondou u loi o u osciovoi com suu muo o, com giuvolos
iolIiudos dus munguoIius osciovIu no cluo do quInlul du suu cusu.
Com 1u unos IoI moiui om Juhouluo dos Guuiuiuos o IoI l quo,
uos u moilo do sou uI, oxoiImonlou us iImoIius dIIIculdudos du
ohiozu. Lm RocIIo, comlolou os osludos socundiIos o, uos 22 unos,
Ingiossou nu luculdudo do DIioIlo, ondo so Ioimou, oiom, nuo clogou
u oxoicoi u ioIIssuo.
Lnlio 1u41 o 1u47, IoI ioIossoi do oilugus o dIioloi do soloi
do Lducuuo o Culluiu do SLSI (SoivIo SocIul du IndsliIu], ondo
lovo sou iImoIio conlulo com u oducuuo do liuhulludoios. Lm 1u44,
cusou-so com u ioIossoiu iImiIu Llzu MuiIu Coslu OlIvoIiu, com
quom lovo cInco IIllos.
A iImoIiu oxoiIncIu do ulIuholIzuuo uconlocou om 1u42, nu
cIdudo do AngIcos, no RIo Giundo do Noilo, ooilunIdudo om quo
liuhulludoios so ulIuholIzuium om 4 dIus. Dosdo onluo, sou molodo
do ulIuholIzuuo IIcou conlocIdo om lodo o mundo. lioIio lumhom
uilIcIou dos MovImonlos do Culluiu Poului (MCP] do RocIIo,
conjunlumonlo com oulios InlolocluuIs o com o ovo. Lssus
oxoiIncIus Ioium InloiiomIdus com o Golo MIlIlui do 1u64 o
iosulluium nu suu iIsuo.
*FioIossoia da iodo ubllca do Foilo Alogio, Moslio om Lducaao -FUC/RS. Cooidonou a
LJA o o MOVA do Foilo Alogio o do Lslado do Rlo Giando do Sul.
o-mall: lsbo_loiia.com.bi
"A primoiru oxporinciu
do Puuln Froiro cnm u
ulfuhotizun ucnntocou
om 104Z, nu cidudo do
Angicns, nn Rin Grundo
dn Nnrto, npnrtunidudo
om quo truhulhudnros so
ulfuhotizurum om 4
dius. Dosdo ontn, sou
mtndn do ulfuhotizun
ficnu cnnhocidn om tndn
n mundn. Froiro tumhm
purticipnu dns
Mnvimontns do Culturu
Pnpulur [MCPJ dn Rocifo,
cnn|untumonto cnm
nutrns intoloctuuis o cnm
n pnvn. Fssus
oxporincius fnrum
intorrnmpidus cnm n
Gnlpo Militur do 104 o
rosulturum nu suu
prisn."
24
A natureza poItica
da educao
lioIio, uo longo do suus ohius, uIIimu quo u odu-
cuuo nuo o nouliu, oiquo nuo l ossIhIlIdudo
do oxIslIi umu iooslu odugogIcu quo soju u
Iuvoi do lodos os giuos socIuIs do umu dudu
socIodudo.
Isso ImlIcu om dIzoi, om oulius uluvius,
quo o ulo oduculIvo conlom umu nuluiozu
olIlIcu, ou soju, oslui, om ulgumu modIdu, u
Iuvoi do ulguom o, oi consoquncIu, conliu
ulguom.
Puiu quo oducudoios o oducudoius ossum
ioIlolIi sohio u Iuvoi do quom so colocum, o
nocossiIo quo iosondum quosloos do lIo:
Quul socIodudo quoi consliuIi Do quo lomom
o mulloi ossu socIodudo nocossIlu Quo
concouo do oducuuo odo suslonlui ossus
ooos
As iososlus u oslos quoslIonumonlos
uonluiuo, sohioludo, uiu duus ossIhIlI-
dudos: uiu u Lducuuo BunciIu o liudIcIonul
ou uiu u Lducuuo Poului o LIhoiludoiu.
A Lducuuo BunciIu o liudIcIonul
consIdoiu os oducundos como ossous Isoludus
do mundo, como iocIIonlos quo dovom soi
ioonclIdos" do conlodos ioussudos oi
quom suho muIs. Lsso modolo do oducuuo
lom, om sInloso, o uol do ioioduzIi o do
munloi u logIcu do sIslomu, oIs udulu os
IndIvIduos uo modolo olIlIco-oconmIco
oxIslonlo.
A Lducuuo Poului o LIhoiludoiu, uo
conliiIo, ioconloco quo os oducundos suo
sujoIlos consliuloios do sous conlocImonlos
o quo ossus consliuoos uilom, nocossuiIu-
monlo, dus suus lIsloiIus do vIdu, du ioulIdudo
om quo osluo InsoiIdos. Os comiomIssos
dossu vIsuo do oducuuo osluo volludos
liunsIoimuuo du ioulIdudo.
O oxIlIo so oslondou oi 14 unos. Alom do
ClIlo, vIvou nos Lsludo InIdos o, u odIdo do
Consollo MundIul do Igiojus undou olu IiIcu,
sIu, OcounIu o olu AmoiIcu, monos no BiusIl.
Suus ioIloxoos ucoicu du ulIuholIzuuo soguIium
mundo u Ioiu o InIluoncIuium, InclusIvo,
cumunlus do ulIuholIzuuo do Cuhu o du
NIcuiguu. A ousudIu om ciIui um molodo do
ulIuholIzuuo vInculudo u um iocosso do
conscIonlIzuuo, ondo o oiImIdo uiondo u loi
o u osciovoi como Ioimu do lIhoiluuo, cuslou u
Imugom do oxcnliIco o louco o, u soguIi, do
suhvoisIvo.
Lm 1u8u ioloinu uo BiusIl. Os unos
soguInlos Ioium do muIlu ImoilncIu, oIs
suu ohiu so ulusliou donlio o Ioiu do BiusIl
uliuvos do conlonus do mIlluios do ossous
comiomolIdus com us cuusus do ovo. Lm
1u88, cusu-so com Anu MuiIu Aiujo (NIlu
lioIio] o, om 1u8u, loinu-so SocioliIo do
Lducuuo do munIcIIo do Suo Puulo, nu
gosluo do PuilIdo dos Tiuhulludoios o du
ioIoIlu LuIzu LiundInu.
Lm 1uu7, uos 7 unos, moiio vIlImu do
InIuilo, oiom, suu looiIu o sou molodo
oimunocom vIvos onlio uquolos quo so
colocum uo ludo dos oxcluIdos.
O logudo do lioIio IoI consliuIdo u uilIi
do umu vIsuo do soi lumuno o do mundo o o
nossu liumu lomom-mulloi-mundo, quo so
duo os iocossos do lumunIzuuo, oIs uo
oicohoi o onlom, o lojo o o umunlu, o soi
lumuno oicoho u consoquncIu du suu uuo
sohio o mundo, nus dIIoionlos oocus
lIsloiIcus. So loinu o sujoIlo du suu lIsloiIu o
oi Isso iosonsvol oi olu", uIIimu lioIio.
Puiu lioIio u nuluiozu du oducuuo o olIlIcu,
odondo o ulo do conlocoi soi domoslIcudoi
ou lIhoiludoi, como dIsculIiomos u soguIi.
Lcnc 8oryes
2
L iocIso clumui ulonuo uiu o Iulo do quo,
quunlo muIs lomos cluiozu sohio o sonlIdo
olIlIco do ulo oduculIvo, lunlo muIs oicoho-
iomos u ImossIhIlIdudo do souiui u oducuuo
du olIlIcu, hom como souiui o ulo oduculIvo
du oscollu molodologIcu.
LnsInui o Iuzoi oscollus molodologIcus,
sogundo u Lducuuo Poului, ioquoi iIncI-
Ios, como os quo osluo doslucudos uhuIxo.
Ningum educa ningum,
ningum educa a si mesmo
A Lducuuo Poului suoiu us ioluoos
osluholocIdus liudIcIonulmonlo, om quo uonus
um onsInu o ioIossoi. AquI, oducudoios o
oducundos, numu oisoclIvu loiIzonlul, om
quo um onsInu o oulio, o o oulio uo uiondoi
lumhom onsInu, lom o dIlogo como o
uilIculudoi dus uoos do onsInui o uiondoi.
0iIogo
As ioluoos onlio oducudoi o oducundo nuo
odom so dui Ioiu do dIlogo, umu voz quo
oslo o condIuo uiu quo os suhoios do umhos
ossum soi liocudos o, ucImu do ludo, iohlo-
mulIzudos o suoiudos.
O dIlogo lumhom o Iundumonlul uiu
quo os oducudoios uiondum u iosoIlui us
oxoiIncIus dos oducundos, u umui o u conIIui
nu cuucIdudo do oulio, como uquolo quo
odo, com osoiunu o ulogiIu, liunsIoimui u
ioulIdudo.
AIegria e esperana
Lm lomos do dososoiunu o do ImosIuo
du IdoIu do quo ludo quo osl uI nuo odo soi
mududo, iosgului o dIlogo onquunlo umu oxI-
gncIu oxIsloncIul o o mosmo quo iociIui u vIdu.
Homons o mulloios lm nu suu lumunI-
dudo, u ulogiIu o u osoiunu como ulImonlo dos
sonlos, oi Isso, u Lducuuo Poului lom
comiomIsso com u conscIonlIzuuo o com u
liunsIoimuuo.
Conscientizao
e Transformao
Lm PodugogIu du AulonomIu, lioIio dIz quo
onsInui oxIgo u convIcuo do quo u mudunu
o ossIvol", oIs, cuso conliiIo, u Lducuuo
Poului oidoiIu o sonlIdo do Iuluio.
Nuo somos, oducudoios o oducundos,
ohjolos du lIsloiIu, mus sujoIlos cuuzos do,
uo ioIlolIi sohio u ioulIdudo, huscui u mudunu.
Puiu lunlo, oducudoios lm como luioIu ciIui
condIoos odugogIcus uiu quo os oducundos
onsom sohio suus condIoos do vIdu, Iuum u
loIluiu do mundo o ioosciovum u lIsloiIu.
"A Fducun Buncriu o trudicinnul
cnnsidoru ns oducundns cnmn possnus
isnludus dn mundn, cnmn rocipiontos
quo dovom sor "proonchidns" do
cnntodns ropussudns pnr quom suho
muis.
[...J A Fducun Pnpulur o Lihortudnru,
un cnntrrin, rocnnhoco quo ns
oducundns sn su|oitns cnnstrutnros do
sous cnnhocimontns o quo ossus
cnnstruos purtom, nocossuriumonto,
dus suus histrius do vidu, du
roulidudo om quo ostn insoridns."
Ler o mundo pcrc ler c pclcvrc. Al]cbetzco em Pculo Frere
26
Conceito e Mtodo
de AIfabetizao em Freire
A Imlunluuo do modolo noolIhoiul, ucomu-
nludo do ioIundos uvunos du locnologIu,
du glohulIzuuo du oconomIu o du culluiu, lom
ioduzIdo no BiusIl oIoIlos noIuslos, cuiuclo-
iIzudos, iIncIulmonlo, olu oxclusuo du
muIoiIu du ouluuo dus condIoos hsIcus
do sohiovIvncIu.
Hojo, lulvoz muIs do quo nos unos sossonlu,
u Lducuuo Poului so Iuz uigonlo o nocossiIu
oiquo o ucosso uo conlocImonlo odo sIgnIIIcui
u lomudu do conscIncIu sohio u ioulIdudo o u
oigunIzuuo do osliulogIus do liunsIoimuuo.
A ulIuholIzuuo nu oisoclIvu IioIiounu
dovo, como iossuoslo, Incoioiui u loIluiu
do mundo dos oducundos como onlo do
uilIdu uiu u loIluiu du uluviu. O onlo do
clogudu du ulIuholIzuuo (suhoi loi o osciovoi]
osl ussocIudo oluhoiuuo do novos iojolos
do socIodudo o oigunIzuuo do osuos do
uilIcIuuo oului. Lssu ilIcu oduculIvu
donomInu-so AlIuholIzuuo como Auo Culluiul.
Sohio o clumudo Molodo Puulo lioIio, o
iocIso locoi ulgumus consIdoiuoos. A
iImoIiu osl ulioludu uo comononlo lIslo-
iIco, oiquo lioIio ioulIzou suus oxoiIncIus
no quo luvIu dIsonIvol, Islo o, o molodo du
sIluhuuo.
A sogundu, j quo lioIio nuo oiu um
osludIoso no cumo du lInguIslIcu, mus du
unlioologIu, du socIologIu, oi oxomlo, cuho
u nos ussocIuimos u Lducuuo Poului uos
osludos do socIo-consliulIvIsmo. AlIs, olo
somio iocomondou quo suu ohiu nuncu Iosso
coIudu como um modolo, mus iociIudu
oimunonlomonlo.
A olmIcu sohio u suoiuuo do molodo
Puulo lioIio IoI voncIdu om moudos dos unos
uu, oiquo so IdonlIIIcou om lioIio o Vygolsly
ulgumus uioxImuoos, om osocIul, quo u huso
du uiondIzugom osl nu Inloiuuo do oducun-
do com o moIo socIul, com os oulios oducundos
o com o oducudoi.
AIndu sohio o Molodo Puulo lioIio, uiu
ulom dus quosloos iolulIvus sIcognoso
(como uconloco u consliuuo du osciIlu],
iouIIimumos u ImoilncIu do osludo du ioulI-
dudo como Insliumonlo du ulIuholIzuuo
lIhoiludoiu.
O osludo du ioulIdudo uilo du osculu dus
lALAS DOS LDICANDOS, mus uiu quo Isso
ocoiiu, o nocossiIo quo os oducudoios,
iImoIiumonlo, oigunIzom osuos do dIlogo
onlio oducundos o u ioulIdudo, onlio oducundos
o oducundos o onlio oducundos o oducudoios.
A soguIi, vom u oluu du ORGANIZAAO
DOS DADOS, ulIvIdudo Inoionlo uos oducudoios,
oIs u olos o uliIhuIdu u Iunuo do MAPLAR
OS PROBLLMAS, us SITIAOLS-LIMITLS,
uiu duI, cololIvumonlo, iolIiui o TLMA
GLRADOR.
"A ulfuhotizun, nu porspoctivu
froiriunu dovo, cnmn prossupnstn,
incnrpnrur u loituru do mundn dns
oducundns cnmn pnntn do purtidu
puru u loituru du puluvru. O pnntn do
chogudu du ulfuhotizun [suhor lor o
oscrovorJ ost ussnciudn oluhnrun
do nnvns prn|otns do snciodudo o
nrgunizun do ospuns do
purticipun pnpulur. Fssu prticu
oducutivu donnminu-so Alfuhotizun
cnmn An Culturul."
Lcnc 8oryes
27
O Tomu Goiudoi, oilunlo, o iohlomu-
lIzudo u uilIi dos suhoios do ovo sonso
comum, nu uilIculuuo com os suhoios sIslomulI-
zudos. Dosso dIlogo nusco u vIsuo ciIlIcu sohio
u ioulIdudo conscIncIu ciIlIcu, hom como us
ossIhIlIdudos do liunsIoimuuo du ioulIdudo.
Puiu umu molloi comioonsuo do osludo
du ioulIdudo, ohsoivo us suus oluus:
LIolorooo coIclvo Jo pIoncjomcnlo
Jo csluJo Jo rcoIJoJc, ou scjo, Jo
pcsquso {oljclvos, pcssoos o cnvoIvcr,
IocoI, prozos, qucslocs, rolcro clc.j,
Orgonzooo Jo molcroI ncccssro
o soJo Jc compo,
Dvsoo Jc lorcfos cnlrc cJucoJorcs c
cJuconJos,
CoIclo Jos JoJos por mco Jc nslru-
mcnlos JcfnJos cm conjunlo,
Sslcmolzooo Jos JoJos coIcloJos,
LscoIho Jo lcmo gcroJor,
ProlIcmolzooo Jo lcmo gcroJor o
porlr Jc um pIoncjomcnlo quc
orlcuIc os Jfcrcnlcs solcrcs solcr
Jo scnso-comum c solcr sslcmo-
lzoJo,
AvoIooo onIsc Jos possvcs
oIlcrnolvos Jc supcrooo Jo sluo-
oo-Imlc {lcmo gcroJorj c Jos nJco-
lvos Jc lronsformooo Jo rcoIJoJc.
A presena de PauIo Freire
A llImu docudu, om docoiincIu dus liunsIoi-
muoos nu logIsluuo du oducuuo hiusIloIiu o
do ucmulo do ucoidos ioduzIdos om
conIoincIus nucIonuIs o InloinucIonuIs,
iocolocou u Lducuuo do Jovons o Adullos no
conlio do dohulo dus olIlIcus hlIcus.
Junlo com osso movImonlo, umu soiIo do
quosloos suigIium om loino do como oigunIzui
os lomos do onsInui o uiondoi om Iunuo dus
dImonsoos o nocossIdudos du vIdu udullu o
juvonIl o, como iososlu, u Lducuuo Poului o
iocolocudu no coniIo dus ossIhIlIdudos, umu
voz quo olu o, lojo, u quo molloi iosondo uos
unsoIos dos oxcluIdos.
Aciosconlo-so u Isso, oulios quulio usoclos
quo julgumos iosonsvoIs olo IoilulocImonlo
du Lducuuo Poului nos unos novonlu:
o Jo Jc PouIo lrcrc poro o Sccrcloro
Jc LJucooo Jo cJoJc Jc Soo PouIo,
pos o BcJc MuncpoI vvcncou o gcsloo
Jcmocrlco c o rcorcnlooo currcuIor
no pIcnluJc. O propro lrcrc Jcscn-
coJcou o JIogo cnlrc o govcrno c o
BcJc, cxcmpIo concrclo Jc rcspclo os
cxpcrcncos Jos profcssorcs c Jos
comunJoJcs cscoIorcs,
um nmcro sgnfcolvo Jc oJmns-
lroocs plIcos muncpos c csloJuos
posso os moos Jc govcrnos popuIorcs c
"A ltimu dcudu, om docnrrnciu dus
trunsfnrmuos nu logislun du
oducun hrusiloiru o dn ucmuln do
ucnrdns prnduzidns om cnnforncius
nucinnuis o intornucinnuis, rocnlncnu u
Fducun do Jnvons o Adultns nn
contrn dn dohuto dus pnlticus
phlicus. [...J O quo so impo, ontn,
puru tndns ns, posquisudnros,
oducudnros o gostnros do pnlticus
phlicus, dn cumpn pnpulur, u nnssn
vor, u cnnstrun do prncossns do
ulfuhotizun quo ostuholoum u
loituru do mundn cnmn cnndin
loituru du puluvru."
Ler o mundo pcrc ler c pclcvrc. Al]cbetzco em Pculo Frere
28
Jcmocrlcos. Com sso, os poIlcos
cJucoconos mpIonloJos nos Jvcrsos
BcJcs, sc Joo o porlr Jo Jsscmnooo
Jo pcJogogo Jc lrcrc,
os movmcnlos socos c popuIorcs sc
cxponJcm Jc moJo surprccnJcnlc.
Orgonzoocs quc Jsculcm os qucs-
locs Jc gcncro, Jc clno, Jc Jrclos
humonos, Jc Iulo pcIo lcrro, pcIo
prcscrvooo Jo mco omlcnlc, clc,
lomom o LJucooo PopuIor como o
prncpoI rcfcrcnco lcorco.
os ccnlros Jc pcsquso c os unvcr-
sJoJcs sc ocuporom com o rcfIcxoo
c com o sslcmolzooo Jc cxpcrcn-
cos JcnlfcoJos com lrcrc, proJuzn-
Jo um scm-nmcro Jc Jsscrloocs,
lcscs c pulIcoocs solrc o lcmo.
Puiu socIulIzui o IndIcui ulgumus ilIcus
quo osluo om cuiso, comoumos olos MOVAS
MovImonlos do AlIuholIzuuo do Jovons o
Adullos, lojo iosonlos nus AdmInIsliuoos
Pouluios. O iImoIio MOVA IoI oigunIzudo
oi Puulo lioIio o Podio Ponluul, om Suo Puulo
(MOVA-SP]. Hojo, como somum, uioxI-
mudumonlo, quuionlu MOVAs, IoI ciIudu umu
iodo nucIonul (MOVA BiusIl
#
], quo so onconliu
unuulmonlo. CIludus oi lioIio, us ilIcus do
MovImonlo dos Tiuhulludoios RuiuIs som
Toiiu o do BB- Lducui, lumhom suo oxomlos
u soiom nomoudos.
Puiu nuo coiioi o iIsco do osquocoi do
lunlus oulius, oloncumos u Rodo do AoIo u
Auo AlIuholIzudoiu do BiusIl (RAAAB], como
osuo do onconlio do IioIiounos udvIndos do
oigunIsmos govoinumonluIs o nuo-govoinu-
monluIs. Oulio osuo ugiogudoi suo os Ioiuns
osluduuIs do oducuuo do jovons o udullos
iosonlos om culoizo osludos hiusIloIios.
#
O 8' Lnconlio Naclonal dos MOVAs ocoiioi om Golnla, om moados do agoslo do 2uu8.
O quo so Imoo, onluo, uiu lodos o lodus
nos, osquIsudoios, oducudoios o gosloios do
olIlIcus hlIcus, do cumo oului, uo nosso
voi, o u consliuuo do iocossos do ulIuho-
lIzuuo quo osluholoum u loIluiu do mundo
como condIuo loIluiu du uluviu.
Peferncias ibIiogrficas
lRLIRL, Paulo. Podugngiu dn nprimidn. RIo do
JanoIio: Paz o Toiia, 1u7.
_______, Paulo . Fducun cnmn prticu du
lihordudo. RIo do JanoIio: Paz o Toiia, 1u7.
_______,Paulo.CiIando molodos do osquIsa
alloinalIva: aiondondo a Iaz-la molloi aliavos
da aao. In: Biandao, Cailos RodiIguos. Posquisu
Purticipunto. Sao Paulo: BiasIlIonso, 1u81.
_______, Paulo. Fducun o Mudunu. RIo do
JanoIio, Paz o Toiia, 1u82.
_______,Paulo. A Impnrtnciu dn utn do lor. Sao
Paulo: Coiloz, 1u8.
_______,Paulo. snmhru dossu munguoiru. Sao
Paulo: Ollo D'gua, 1uu.
_______, Paulo. Podugngiu du Autnnnmiu. RIo do
JanoIio, Paz o Toiia, 1uu7.
Lcnc 8oryes
2u
|todo SIlbIco:
do passado atualIdade
Sllblco
AlIabllco
AlIabollzado
Al]cbetzcr cdultos em trs meses. PosConstrutvsmo e c Propostc 0dctcc 6eempcnc
"A Orgunizun dus turmus om tnrnn
do um nclon cnmum so sustontu nu
domnnstrun do quo us
uprondizugons pndom sor fucilitudus
so ns uprondontos uprosontum um
nclon cnmum do cnnhocimontns. A
vulidudo dn curtor snciul dn cnntoxtn
oscnlur, om purticulur du sulu do uulu
huhitudu pnr umu turmu fixu do
ulunns - cnlogus do umu srio num
dotorminudn porndn lotivn, nn umu
cnntingnciu indoso|udu nu um morn
urrun|n prugmticn puru nrgunizur
turmus do ulunns."
6u
do conloxlo oscolui, om uilIcului du sulu do
uulu luhIludu oi umu luimu IIxu do ulunos -
cologus do umu soiIo num doloimInudo oiIodo
lolIvo, nuo o umu conlIngncIu Indosojudu ou
um moio uiiunjo iugmlIco uiu oigunIzui
luimus do ulunos. Tiulu-so sIm, do conslIluIi
uicoIios quo nuo odom oslui om ulumuios
muIlo dIslunlos com ioluuo uo quo so quoi
uiondoi. Poi Isso, o ncloo comum do suhoios
o nuo suhoios o o uimolio docIsoiIo uiu
oigunIzui umu luimu do ulunos, u quul oxIslo
oi conlu do ioosIlo do, junlos, uiondoiom
ulgo dosojudo.
O Conliulo dIdlIco num lomo o osuo
oslvoIs so Iundumonlu nu consluluuo do quo o
iohlomu du uiondIzugom o um Ionmono do
uigncIu, ondo o ossIvol o dosojvol lunojui u
oscoluiIdudo uiu quo, num coilo oiIodo do
lomo, lodos os ulunos lonlum ucosso uos
Insliumonlos do onsumonlo dIsonIvoIs uiu
uquolo Inslunlo. Islo o ossIvol oiquo uiondoi
o um suhslIlulo do InslInlo uiu os lumunos.
Aiondoi o um Ionmono culluiul o nuo nuluiul.
Quulquoi IndIvIduo udullo quo lonlu um
ioIossoi comolonlo o cuuz do loi o osciovoi
om lis mosos. So nuo o Iuz, nuo o iohlomu do
uluno, nom quosluo do muIs lomo. L, IndIscu-
lIvolmonlo, um iohlomu do onsIno o nuo do
uiondIzugom.
A Imoisuo nu culluiu o u moiondu como
ulIvIdudo dIdlIcu ossIhIlIlum ulIuholIzui
moigullundo os ulunos om um conloxlo culluiul
do ucosso lIloiuluiu, uo cInomu, uo loulio,
msIcu, uo osoilo o s uilos lslIcus, uiu
Iuvoiocoi-llos u Insoiuo no mundo loliudo o u
usconsuo socIul o do odoi. AssIm, nInguom
uiondo u loi o osciovoi hom so ossu uiondI-
zugom nuo Ioi IoIlu no coiuuo du culluiu ondo
oslo uluno oslIvoi InsoiIdo. A moiondu como
ulIvIdudo dIdlIcu lom o odoi do Ii ulom du
Iomo hIologIcu, mus do dosoncudoui u sodo o u
Iomo do holozu o do uiondIzugons, oIs vom
cuiiogudu do lomhiunus InIInIlus.
O Tiuhullo om suh-giuos ulIcos o suu
osocIul oigunIzuuo vIu oloIuo do lIdoios, nusco
do duus dImonsoos quo so onliociuzum nu huso
du oxIslncIu lumunu - u iudIcul domundu do
uiondIzugom o u suu osliuluiu gonolIcumonlo
socIul. Amhus ooium consoquncIus Imoi-
lunlos no osluholocImonlo do condIoos
uioiIudus uiu o uiondoi nu oscolu, umu voz
quo umu giundo doIusugom o um ImodIlIvo do
dIlogo o do liocus. DIlogos o liocus ciIum um
clImu ioIcIo uiu u ocoiincIu do uiondoi,
sohioludo nus Iusos dIscuisIvus do iocosso
cognIlIvo, ondo u liocu onlio IguuIs o muIlo muIs
Iocundu do quo u Inloivonuo do ioIossoi com
o oso do suu uuloiIdudo do suoslo suhoi.
Aiondo-so muIs om giuos ulIcos, oIs us
liocus suo mllIlus onlio os uiondonlos.
Os Jogos como umu dus Ioimus iIvIlogIudus
do iooi iovocuoos, ulom du IInulIdudo
dIdlIcu osocIIIcu u quo so doslInum o jogos
so ioslum u InIInIlus ossIhIlIdudos
liuhullum uIndu o suhoi oidoi, oiquo nuo so
gunlu somio o o iocIso u uiondIzugom do
lulo o du oidu o o quoioi gunlui, oIs o iocIso
uiondoi com us oidus ou Iiucussos, lIiundo
lIoos duI, InclusIvo du oiIoimunco do
udvoisiIo uiu uvunui nu suu uluuuo o
uiondoi u gunlui olIcumonlo.
A CuiucloiIzuuo dos nIvoIs cognIlIvos, os
iIlos do ussugom do um u oulio o o liuhullo
dIvoisIIIcudo sogundo os nIvoIs lm como huso
u uvulIuuo IoIlu nu iovu umlu quo ovIdoncIu
umu iodo do lIolosos o so conslioI umu
"oscudInlu dos nIvoIs", ondo cudu uluno odoi
ucomunlui sou iogiosso nu consliuuo du
ioiIu ulIuholIzuuo. Lslus oscudus oimunocom
nu sulu como Ionlo do oiIonluuo uiu u
Inloivonuo do ioIossoi o como Insliumonlo
quo cuusu oxoclulIvu o dosoilu o dosojo do
Esther Pllcr 6ross e Frcncsco Celso Crsostomo Secundno
61
uiondoi, oIs "so os oulios odom, ou lumhom
vou consoguIi". A uilIi du "oscudInlu dos
nIvoIs", o ioIossoi iouiu liuhullos dIvoisI-
IIcudos uiu cudu uluno conIoimo os nIvoIs.
A LIuo do Cusu, suu ImoilncIu o conliI-
huIuo IndIvIduulIzunlo, lom giundo vulIu
quundo usudu udoquudumonlo, oIs om cusu
suoo-so quo o uluno liuhullo IndIvIduulmonlo
num conloxlo dIIoionlo du sulu do uulu, oiom
u lIuo do cusu vIsu iolongui u uulu.
A AvulIuuo com novo onIoquo, ondo us
IgnoincIus lm sou uol iovoludoi, liulu-so do
umu conjunuo dolIcudu onlio o dIioIlo do
oquIvocui-so o Ioimului lIolosos Incomlolus,
ucoIlus lomoiuiIumonlo, mus uo mosmo lomo
com o ImoiulIvo do loi quo udmIlIi sou oquIvoco
como condIuo uiu uvunui. L um novo oIxo
uiu o onsIno, doIxundo u logIcu do conlodo o
iovulocondo u logIcu do iocosso do uluno.
Aiondoi lom duus Iusos, u clumudu oi PIugol
do dIulolIcu, quo o Iuso do conIlIlo cuusudo olu
lomudu do conscIncIu du Incomloludo du
lIoloso o nocossIdudo do iuluiu, o u
dIscuisIvu, Iuso vIvIdu uos u Ioimuluuo do umu
lIoloso o sou ucollImonlo oi um coilo lomo.
Ousui om ulIuholIzui com Lvusuo zoio,
1uu% do ussIduIdudo o onluulIdudo lom lodu
iuzuo do soi nu cionu do quo domociucIu do
suhoi o uiondIzugom o oiono com "Nonlum u
Monos", oIs u luimu o um coio o u Iullu do
umu uilo onIiuquoco o lodo.
PesuItados aIcanados
e que possam ser esperados
peIas situaes mais
rotineiras
A Piooslu DIdlIcu GoomIunu, quo ulIuholIzu
om lis mosos, iolucIonu iosulludos Iuhulosos
como om lloiIunoolIs, nu oxoiIncIu IonoIiu
do Iiono ToiozInlu lucl, om Poilo Alogio, com
u ulIuholIzuuo do 1.uuu mulloios do 17 u 86
unos, ulom do HoiIzonlInu, VIumuo o Cunous.
InsIiudu no xIlo du DIdlIcu GoomIunu,
no uno 2uuu, u ComIssuo do Lducuuo, Culluiu
o Dosoilo du Cmuiu dos Douludos, om
uicoiIu com u SocioluiIu do Lducuuo do DIsliIlo
lodoiul, ioulIzou u ulIuholIzuuo do 127
IuncIoniIos loicoIiIzudos du Cmuiu o Sonudo,
quo goiou o Rolulo do LxoiIncIus "Vollu uos
Lsludos" dIsliIhuIdo olu Cmuiu dos Dou-
ludos.
Como consoquncIu do xIlo doslo liuhu-
llo, om 2uu1 o GLLMPA ioulIzou cuisos uiu
quuso 1uuu ioIossoios ulIuholIzudoios om
BiusIlIu o Poilo Alogio, sondo quo uIndu noslo
uno lIvomos u oxoiIncIu do CunIndo (CL] com
u ulIuholIzuuo do 6u udullos om 8 mosos.
No uno do 2uu2, lIvomos umu giundo
umlIuuo dus oxoiIncIus quo onvolvoium
viIos osludos. No Coui: CunIndo, IcuuI,
QuIxud, Suo Gonulo do Amuiunlo, Ocuiu,
TiuIiI o Muico; om Poinumhuco: CumuiugIho; no
Puiun: LondiInu; no RIo Giundo do Sul: Sunlu
Bihuiu do Sul o Suo Boiju; no RIo do JunoIio:
Rosondo; om Suo Puulo: Suo Joso do RIo Piolo o
no PIuuI: GuuiIhus o Acuuu.
A Iuhulosu conliIhuIuo du sIcognoso du
ulIuholIzuuo o du DIdlIcu GoomIunu, husoudu
nu iovocuuo do uluno o suu Imoisuo no
umhIonlo ulIuholIzudoi, do loliumonlo, du sulu
do uulu, dus ulIvIdudos com loxlos, uluvius,
lolius o momonlos culluiuIs domonslium quo o
ossIvol ulIuholIzui udullos om lis mosos o quo
oslu uiondIzugom o oiono, oIs InloinulIzudu
soi uulomulIzudu olo oigunIsmo como lodus
us uiondIzugons quo nuo suo uonus ImIludus.
AlIuholIzui udullos om lis mosos o ciIun-
us om um uno o ossIvol o vIvol, oIs onsui
om lomos muIs longos nos lovu u nuo olImIzui
o lomo, ucuhumos nuo onsInundo o os ulunos,
uo ohsoivuiom ioolIi o Insucosso do oulius
Al]cbetzcr cdultos em trs meses. PosConstrutvsmo e c Propostc 0dctcc 6eempcnc
62
lonlulIvus, ovudom oi uio modo do novumonlo
Iiucussuiom.
As oxoiIncIus ucumuludus olo GLLM-
PA lovum-nos u clumui u ulonuo uiu lis ious
hsIcus, u suhoi, u coioiul, u diumlIcu o u logIcu,
som us quuIs us uiondIzugons IIcum Incomlolus
ou nuo uconlocom.
ConcIuses
Mudui o sonso comum do quo uiondoi nuo o
uiu lodo mundo, Islo o, do quo l dIIIculdudos
do uiondIzugom InsuoivoIs uiu um coilo
nmoio do ulunos, o luioIu conliul du odugogIu
o du domociucIu, u uilIi du doscohoilu do quo
"lodos odom uiondoi". Islo ImlIcu om moxoi
com concooos do ioIossoios do quo, som ulgo
oxloiIoi uo conloxlo du sulu do uulu, como sossoos
do ioIoio, uoIo sIcoodugogIco ou ulon-
gumonlo do oiIodo lolIvo, coilos ulunos nuo
ulIngom o hsIco iovIslo do uiondIzugons do
cuiiIculo oscolui. Imu vIsuo umulgumudu onlio
IumIlIu o oscolu o um dos IngiodIonlos doslo
sonso comum. Im uluno cuiucloiIzudo como
oiIundo do "umu IumIlIu dososliuluiudu" o
Inuduludo nu oscolu o Iududo uo Iiucusso om
sou iondImonlo Inlolocluul. Imolonlo dIunlo
doslos ulunos, o ioIossoi so dosonoiu du
iosonsuhIlIdudo do onsInui-llos. Isso ocoiio
como so om umu "IumIlIu dososliuluiudu", o quo
dovIu soi onlondIdo como ondo Iullu o dosojo,
oxIslo ulcoolIsmo, vIolncIu olc., soju Ionmono,
sonuo osocIIIco, uo monos Ioilomonlo ussocIudo
somonlo s clussos ouluios. LscumoloIu-so suu
ocoiincIu onlio us cumudus modIu o ullu.
Donlio doslo conloxlo, us ioIossoius, vIu
do iogiu, osluholocom um uimolio uo quul
dovom coiiosondoi lodos os sous ulunos, u IIm
do quo olus consIdoiom ossIvol guiunlIi-llos
uiondIzugom. DuI docoiiom suus iovIsoos
uIIimulIvus do quo u 7u ou 8u% dos ulunos olus
odom guiunlIi uiondIzugom. A 1uu% o
ImossIvol.
Lm IolIcIssImu ulogoiIu do MIguol Mussolo,
sIcunulIslu uigonlIno du oquIo doconlo do
Goomu, u IuIxu onlio o ossIvol (7u o 1uu%] o o
lugui u soi ioonclIdo olo dosojo do onsInui
do voidudo. So o dosojo odo dui conlu doslo
Inloivulo onlio 7u o 1uu% do sucosso, oiquo o
dosojo, oi ossncIu, oisoguo o ImossIvol,
quoi dIzoi, vonco ImossIvoIs uliuvos du
Invonuo. O ossIvol o ulcunudo com o j Invon-
ludo, com uquIlo quo j IoI ucumuludo cIonlIIIcu
o culluiulmonlo. O ossIvol so sIluu nos lImIlos
du moiul, u quul conslIluI um "dovoi soi." O
ImossIvol suoiu u moiul olo comiomIsso
olIco com o dosojo do onconliui cumInlos uIndu
nuo liIlludos. O dosojo onIionlu o dosconlo-
cIdo oi moIo do ulloinulIvus unlos nuo onsudus.
A oslu uvonluiu osluo convIdudos os quo nuo
quoiom oimunocoi no mhIlo do ossIvol, Islo
o, lodos os quo nuscom do um lomom o do umu
mulloi, oIs oslu o u iocIuu vocuuo lumunu.
"[...) o Jesejo, por essnc|n, persegue
o |mpossIve|, quer J|zer, vence
|mpossIve|s nlrnves Jn |nven0o. O
possIve| e n|cnnnJo com o j
|nvenlnJo, com nqu||o que j fo|
ncumu|nJo c|enlIf|cn e
cu|lurn|menle. O possIve| se s|lun nos
||m|les Jn morn|, n qun| consl|lu| um
"Jever ser." O |mpossIve| supern n
morn| pe|o comprom|sso el|co com o
Jesejo Je enconlrnr cnm|nhos n|nJn
n0o lr||hnJos. O Jesejo enfrenln o
Jesconhec|Jo por me|o Je
n|lernnl|vns nnles n0o pensnJns."
Esther Pllcr 6ross e Frcncsco Celso Crsostomo Secundno
68
Al]cbetzcr cdultos em trs meses. PosConstrutvsmo e c Propostc 0dctcc 6eempcnc
A oscolu, uiu onsInui u lodos, lom quo
uhiuui oslu uvonluiu o, consoquonlomonlo, lom
como io-ioquIsIlo quo o ioIossoi osloju somio
Invonlundo o uiondondo. Aiondondo com
sous cologus om iounIoos somunuIs do osludo,
uiondondo com moslios om cuisos o om ucoivo
hIhlIogiIIco o uiondondo oi moIo do suu
ioiIu ioduuo osciIlu.
64
Processo de alfabetIzao
com 8ase LInguistIca
6ulhermnc Pererc Ccrrc
Apresentao
A oducuuo do jovons o udullos no BiusIl j uliuvossou viIus cumunlus
do ulIuholIzuuo. LxoicIcIo do olIlIzuuo ou do dosolIlIzuuo, movImonlos
como u Ciuzudu ABC, MOBRAL, LDICAR o ALlABLTIZAAO
SOLIDRIA suo osliulogIus uiu ulIuholIzui quo lm o ohjolIvo do coiiIgIi
u InjuslIu socIul, lumhom iovocudu olu iociIu sIluuuo oducucIonul
do uIs.
Nu docudu do 8u, com u dIIusuo dus ohius IundumonluIs do PIugol o,
sohioludo, com u dIvulguuo dos osludos du uigonlInu LmIlIu loiioIio o
sous coluhoiudoios sohio lInguu osciIlu, cioscou, no conloxlo oducucIonul
hiusIloIio, u looiIu odugogIcu quo iIvIlogIu u "consliuuo" do
conlocImonlo. O ConsliulIvIsmo, onquunlo concouo oIslomologIcu,
IoI sIslomulIzudo como muliIz ulIcvol u quulquoi cumo do conlocImonlo,
InclusIvo, ou iIncIulmonlo, ulIuholIzuuo.
Nu docudu do uu, quo so InIcIou com o Ano InloinucIonul du
AlIuholIzuuo, IdoIus do Puulo lioIio lIdoiuium us cumunlus do
ulIuholIzuuo do udullos. Somio onvolvIdo om movImonlos ouluios,
Puulo lioIio osludou u lInguugom do ovo, suu vIvncIu o omunlou u
hundoIiu du lIhoiluuo dus cuusus do ovo oiImIdo, ioocuundo-so
sohiomunoIiu com u suoiuuo do unulIuholIsmo, com u ioIundu cionu
do quo u uquIsIuo du loIluiu-osciIlu o IndIsonsvol uiu quo o cIduduo
loIu o mundo o ossu liunsIoim-lo.
Quom conloco u lInlu do Puulo lioIio o u do ConsliulIvIsmo sonlo u
convoigncIu onlio us duus. A dImonsuo socIul o InloiulIvu do ConsliulI-
vIsmo osl Inoionlo nos iossuoslos o vuloios odugogIcos, nus oluhoiuoos
* FioIossoia do Doailamonlo do Lnguas o Llloialuia Voincula da UIFA, llconclada om
Lolias, Moslio om Llngusllca. L Cooidonadoia do Fiogiama do Lducaao a Dlslncla da
Unlvoisldado Iodoial do Fai.
"Nu dcudu do 80, cnm u
difusn dus nhrus
fundumontuis do Piugot o,
snhrotudn, cnm u
divulgun dns ostudns
du urgontinu Fmliu
Forroirn o sous
cnluhnrudnros snhro
lnguu oscritu, croscou, nn
cnntoxtn oducucinnul
hrusiloirn, u tonriu
poduggicu quo privilogiu
u 'cnnstrun' dn
cnnhocimontn. [...JNu
dcudu do 00, quo so
inicinu cnm n Ann
Intornucinnul du
Alfuhotizun, idius do
Puuln Froiro lidorurum us
cumpunhus do
ulfuhotizun do udultns."
6
dus iooslus o nu ilIcu socIul do Puulo lioIio,
quo iogu u oimunonlo ioconsliuuo dus
ilIcus odugogIcus, iIncIIo consolIdudo no
ConsliulIvIsmo.
Suo ossus ilIcus oducucIonuIs iogiossIs-
lus, comiomolIdus com iojolos ouluios,
com vuloios domocilIcos o do cIdudunIu lonu,
quo domInum us IdoIus oducucIonuIs om nosso
BiusIl uluul, ossoncIulmonlo no quo so ioIoio
uquIsIuo du loIluiu-osciIlu.
Teorias renovadoras
e prticas anacrnicas
Os iocodImonlos o osluius uiiuIgudus uIndu
suo huiioIius u voncoi, nu muIoiIu dus oscolus
doslo Imonso PuIs. Suho-so quo, oi muIs
odoiosu quo soju u mudunu, olu nuo conso-
guIi so Imoi liunquIlu ou ioonlInumonlo.
Mosmo quo ionovuoos j so sInlum, o iocosso
do InIcIuuo loIluiu-osciIlu husIcumonlo nuo so
ulloiou. Quundo o ulIuholIzundo, quulquoi quo
soju sou oiIIl, clogu clusso, o lovudo u ioduzIi
o codIgo osciIlo, som suhoi quo osl dosonlundo
sImholos quo ioiosonlum uquIlo quo Iulu. L
lovudo u, ImodIulumonlo, dosonlui lolius, u
coIui uluvius ou Iiusos, u dIvIdIi sIluhus, Islo
o, u Iuzoi unlos do comioondoi o quo Iuz. Nu
voidudo, nus oscolus do Ioimuuo uiu o
mugIsloiIo, om nonlum giuu do onsIno l u
ioocuuuo oIolIvu com u ilIcu du ulIuho-
lIzuuo. Nu hugugom do ulIuholIzudoi, muIlus
vozos, osl u Incoioiuuo do molodologIus o do
iIncIIos looiIcos oxliomumonlo iIcos, mus quo
nuo suo suIIcIonlos uiu mudui u ilIcu nu
oscolu. lullu-llo umu dIiouo lInguIslIcu, quo
nuo odo soi conIundIdu com iIgIdoz, com
udionIzuuo ou com iosciIuo, osluius
condonudus nuo so olo ConsliulIvIsmo, mus
oi lodo liuhullo oducucIonul do vunguuidu. O
ulIuholIzudoi dovo oslui iouiudo uiu soi o
modIudoi o oquIlIhiudoi nuo so om sIluuoos do
uiondIzugom, do Inloiuuo o do conIlIlos om
sulu do uulu, mus lumhom om momonlos iocIsos
do iocosso do uquIsIuo du loIluiu-osciIlu. Isso
ujudui o osludunlo u ussui com liunquIlIdudo
oi osliudus quo uliuvossum InIoincIus o
lIolosos, uiu Inloiioluuo o codIIIcuuo do
loxlo, hom como uiu o dosonvolvImonlo do suu
conscIncIu molulInguIslIcu, quo o u cuucIdudo
do Iulunlo ioIlolIi sohio u lInguu.
Ds mtodos usados e a
mediao fonoIgica
Nuo so liulu do quoslIonui molodos. O ulIuholIco,
u sIluhuuo, u sonloncIuuo ou o do conlo, lodos
olos lovum o osludunlo uquIsIuo du conscIn-
cIu IonologIcu. LmIlIu loiioIio (1u87], domons-
liundo us Iusos olus quuIs os osludunlos ussum
ulo u uiondoi u loi, iovolu quo u Iuso muIs
udIunludu du ciIunu nu ovoluuo dos usoclos
consliulIvos du loIluiu-osciIlu coiiosondo uo
nIvol ulIuholIco, quundo o ulIuholIzundo oicoho
quo cudu um dos cuiucloios du osciIlu coiios-
ondo u um vuloi sonoio. PInloIio (1uu4], nu
suu loso do douloiumonlo, domonsliu, oi moIo
do Inlonsu osquIsu, quo no BiusIl nuo so ulIcu
nonlum molodo do uquIsIuo do loIluiu-osciIlu
quo nuo soju oi moIo do um iocosso
IonologIco. Lnluo, numu lInguu do ioiosonluuo
ulIuholIcu como u nossu, o iocosso do uquIsIuo
do loIluiu-osciIlu, consoquonlomonlo, onvolvo
somio modIuuo IonologIcu, Islo o, o IoIlo oi
moIo do iogius do coiiosondncIu loliu-som.
O InIcIo do iocosso do uiondIzugom odo
ocoiioi do Ioimus dIslInlus. Podo-so comoui
olu uilo mInImu du Iulu, molodo sInlolIco, ou
comoui oi uilos muIoios ulo clogui uo Ionomu/
loliu, molodo unulIlIco. O Imoilunlo o onconliui
osliulogIus uiu ujudui o ulIuholIzundo u loi
sucosso no sou cumInlo uiu udquIiIi muIs umu
Processo de Al]cbetzco com 8cse Lnystcc
66
Ioimu do comunIcuuo, u loIluiu-osciIlu. As
comlIcudus sImholIzuoos onlio lolius o sons
du Iulu dIIIcullum u ulIuholIzuuo, so o ulIuho-
lIzudoi nuo conlocoi u osliuluiu du iodo do
ioluoos sImholIcus onlio osciIlu o Iulu.
AIfabetizao com ase
Lingstica - AL
Imu ulIuholIzuuo ionovudoiu lom do loi huso
lInguIslIcu. Dui huso lInguIslIcu sIgnIIIcu, InIcIul-
monlo, Invoiloi o iocosso do ulIuholIzuuo du
oscolu liudIcIonul, Islo o, molIvui o osludunlo u
voi u lInguugom osciIlu como ossIhIlIdudo do
ioiosonlui u lInguugom oiul, iocoiiondo-so u um
sIslomu vIsuul. Nu ulIuholIzuuo com huso
lInguIslIcu, o osludunlo sonlo quo uiondoi u
loi o u osciovoi nuo o, sImlosmonlo, sIgnIIIcui
o nomo dos ohjolos, do uoos, do ossous, do
uluvius-cluvo. L oxiossui o Inloiiolui IdoIus
o quo os loxlos suo moIos uiu oxiossuimos
nossus IdoIus. O iocosso do ulIuholIzui com huso
lInguIslIcu lovu om conlu u luiulIdudo o u
dIIoionu onlio Iulu o osciIlu, com ohjolIvos
volludos uiu umu odugogIu culluiulmonlo
iolovunlo o ciIlIcu, quo liuhullu com muloiIul o
osliulogIus quo dosonvolvom us luhIlIdudos do
lInguugom.
L nocossiIo voi u uquIsIuo du loIluiu-
osciIlu como u ossIhIlIdudo do udquIiIi o doson-
volvoi novos sIslomus do comunIcuuo o oi Isso
dovo-so lovui om consIdoiuuo u dIvoisIdudo o
comloxIdudo do ooiuoos do lInguugom om
dIIoionlos nIvoIs uiu sIluuoos do comunIcu-
uo cudu voz muIs comloxus.
A vuloiIzuuo do conloxlo socIo-culluiul o
us ilIcus culluiuIs consliulIvIslus nuo odom
soi Isoludus dus mllIlus ooiuoos nus quuIs
so Iundumonlum os iocossos do uquIsIuo du
loIluiu-osciIlu. L iocIso Ii ulom dus looiIus o
molodos oducucIonuIs o clogui ulIcuuo do
mocunIsmos voidudoIiumonlo lInguIslIcos, o quo
so o ossIvol oi moIo do unIdudos lInguIslIcus
ulIlIzudus nu comunIcuuo lumunu. A ioduuo
do loxlos osciIlos ImlIcu nu liunsIoimuuo do
um sIslomu j oxIslonlo - u lInguu oiul. Lsso
sIslomu liunsIoimudo iossuoo u Inloivonuo
do sIgnos quo conliolum u ioduuo du
lInguugom. L u comloxIdudo dossos sIgnos
iocIsu soi lunojudu, conlioludu, conlocIdu
olo ulIuholIzudoi, uiu quo so lonlu xIlo no
onsIno uiondIzugom du loIluiu-osciIlu.
O iocosso do ulIuholIzuuo quo uiosonlu-
mos lom o ioosIlo do uonlui um iumo quo
umonIzo ou, quom suho, solucIono um dos
iohlomus quo uIndu oisIslom nu oducuuo
hiusIloIiu, u InoIIcIonlo Ioimuuo lInguIslIcu do
ulIuholIzudoi.
ComhInundo us looiIus sIcolInguIslIcus do
liunl SmIll (1uu1], LmIlIu loiioIio-Anu
Tohoiosly (1u88] o Angolu PInloIio (1uu4], com
us looiIus lInguIslIcus do MyiIun Buihosu du SIlvu
(1u81] o MIiIun Lomlo (1u88] o ohsoivundo,
lumhom, us uhoidugons do VIgolsly (1uu1] o
Sclnouvly (1u88] sohio uquIsIuo du lInguugom
osciIlu, ioomos um iocosso do ulIuholIzuuo
quo so dosonvolvo om loxlos. Nosso iocosso, o
ulIuholIzudoi comou sou liuhullo do InIcIuuo
du loIluiu-osciIlu, ioiIumonlo dIlu, mosliundo
uo osludunlo u ioluuo lInguugom oiul -
lInguugom osciIlu, oi moIo do cInco lIos do
loIluiu quo ujudum o ulIuholIzundo u dosonvolvoi
suu conscIncIu molulInguIslIcu, numu Iuso
oicolIvu, uiu dooIs comoui u ioduzIi,
liunsIoiIndo o conlocImonlo du modulIdudo oiul
uiu u osciIlu.
Nossu liunsIoincIu du modulIdudo oiul uiu
u osciIlu, l umu oidom u soguIi: comou-so olos
olomonlos muIs iodulIvos o olos do ioluuo
muIs sImlos o, iogiossIvumonlo, uumonlu-so
o giuu do dIIIculdudo. Donlio dus voguIs lumhom
l umu oidom, InIcIu-so u liunsIoincIu Ionomu/
6ulhermnc Pererc Corrc
67
loliu, soguIdu dus consounlos, lumhom numu
osculu ciosconlo do dIIIculdudos do ioioson-
luuo, somio donlio do loxlo, donlio dus ulu-
vius, InIcIulmonlo om sIluhus do lIo consounlo
muIs vogul, ulo comlolui lodos os udioos
sIlhIcos du lInguu oiluguosu.
A fase da percepo:
a reIao Iinguagem faIadal
Iinguagem escrita
Lm iImoIio lugui, iocuiu-so dosonvolvoi no
ulIuholIzundo u Iuso du oicouo (SILVA, 1u81:
], uiovoIlundo os onsInumonlos do SmIll
(1uu1], quo dIz quo us ciIunus comioondom u
lInguugom osciIlu so lIvoiom um conloxlo
ioIcIudoi, ussIm como uiondom u Iului. Doslo
modo, liuhullu-so com loxlos, u muIoiIu
ioduzIdos olos ioIossoios, s vozos com sous
ulunos, muIlos dolos ioIlolIndo o dIu-u-dIu dos
luhIlunlos du iogIuo. DooIs do oxloiudo o
conlodo do loxlo, ioioduzIdo no quudio, o
ulIuholIzudoi clumu u ulonuo uiu u Ioimu,
iolucIonundo u osliuluiu IIsIcu com o quo so l,
oi moIo dos cIludos cInco lIos do loIluiu.
A iImoIiu loIluiu o IoIlu do munoIiu hom
osonlnou, como so o ioIossoi oslIvosso
convoisundo ou conlundo umu lIsloiIu,
uonlundo u dIiouo quo us uluvius lomum nu
osciIlu.
!
A sogundu o IoIlu muIs dovugui,
ohsoivundo-so os lImIlos do cudu Iiuso. AI so
juslIIIcum os sInuIs do onluuuo o u oigunI-
zuuo om uigiuIos. A loicoIiu loIluiu o lonlu o
uilIIIcIul uiu quo so ossu mosliui os lImIlos
dus uluvius, uiu dosoilui no ulIuholIzundo u
conscIncIu do quo nu Iulu nuo l ioocuuuo
com os lImIlos do uluvius, mus osciovo-so com
ossu lImIluuo.
"
A quuilu loIluiu o IoIlu uiu
mosliui os lImIlos do sIluhus, uiu, conIoimo
M. SIlvu,
#
iooicIonui uos osludunlos
condIoos nocossiIus uiu oicohoiom muIs
iuIdumonlo os mocunIsmos du osciIlu ulIuholIcu,
!
A soquncla osao dlioclonal vom sondo lgnoiada o oi soi um olomonlo lnlioduzldo na oscilla, dovo
soi mollvo do aiondlzagom, objolo do liolnamonlo. |...] Nao iaio, lambm, a lnsoguiana no ioconloclmonlo
da dlioao das Ioimas iovoca um iolaidamonlo no illmo da lolluia" (SILVA, 1u81: u-1u).
"
No Iluxo da llnguagom oial, as alavias soam como oncadoamonlos lndlIoionclados, sondo dlIcll aia
a cilana, na Ioimulaao do lllosos Ionllcas, doloclai o limlno do uma alavia o o lnclo do oulia".
(SILVA, 1uu1: 2u).
#
Sllva (1u81:17) aIlima: Soila lnoIlcaz o liaballo do alIabollzaao quo so ioslilngo a liolnai o ioconloclmonlo
da alavia oscilla som iooiclonai aos alunos condloos nocossilas aia oicoboi mals ialdamonlo o
mocanlsmo da oscilla alIabllca, ou soja, o iolaclonamonlo dos smbolos giIlcos com as ailos monoios da
Iala."
Processo de Al]cbetzco com 8cse Lnystcc
"Nessn lrnnsfernc|n Jn moJn||JnJe
orn| pnrn n escr|ln, h umn orJem n
segu|r. comen-se pe|os e|emenlos
mn|s proJul|vos e pe|os Je re|n0o
mn|s s|mp|es e, progress|vnmenle,
numenln-se o grnu Je J|f|cu|JnJe.
Denlro Jns vogn|s lnmbem h umn
orJem, |n|c|n-se n lrnnsfernc|n
fonemn/|elrn, segu|Jn Jns
consonnles, lnmbem numn escn|n
crescenle Je J|f|cu|JnJes Je
represenln0o, sempre Jenlro Jo
lexlo, Jenlro Jns pn|nvrns,
|n|c|n|menle em sI|nbns Jo l|po
consonnle mn|s vogn|, nle comp|elnr
loJos os pnJres s||b|cos Jn |Ingun
porluguesn."
68
ou soju, o iolucIonumonlo dos sImholos giIIcos
com us uilos monoios du Iulu. luz-so u quInlu
loIluiu uilIIIcIul, muIs luimonIosu, oscundIdu,
ondo so sulIonlu u sIluhu lnIcu dus uluvius.
Algumus iogius oilogiIIcus husoIum-so nu
uconluuuo lnIcu, oi Isso iocomondu-so quo
dosdo codo o osludunlo lomo conlocImonlo do
vuloi IonmIco do uconlo lnIco, quo so ioIlolo
nu osciIlu.
Lssus loIluius, s vozos, lodus olus IoIlus
om um loxlo, oulius vozos, om loxlos dIIoionlos,
Iuzom com quo os osludunlos uliuvossom u Iuso
du oicouo com u ujudu do ioIossoi.
A produo - Sons e Letras
- as Vogais
Illiuussudu u Iuso du oicouo, o ulIuholIzun-
do clogu Iuso om quo liunsoi o conlo-
cImonlo du modulIdudo oiul uiu u modulIdudo
osciIlu du lInguu, u Iuso du ioduuo. Lnluo, suo
uumonludus us condIoos do oicouo do
mocunIsmo du osciIlu ulIuholIcu.
A liunsIoincIu comou olus lolius u, I, u,
umu do cudu voz
$
, somio iocodIdu do
oscluiocImonlos sohio o conlodo o u Ioimu do
loxlo. L-so o loxlo, onIulIzundo us sIluhus dus
uluvius om quo u loliu u osl ioiosonlundo o
Ionomu /u/ lnIco, oiul, uonlundo uiu u loliu.
As uluvius suo doslucudus uiu oxoicIcIos quo
IucIlIlom u IIxuuo du uiondIzugom o vuI-so
uuxIlIundo o osludunlo u osciovoi u loliu u om
lodus us suus Ioimus, ulIlIzundo-so o loxlo uiu
oxlIcui u vuiIuuo do Ioimus o sous omiogos.
A mosmu coIsu Iuz-so com us loliu I o u lumhom
om loxlos om quo u loliu, ohjolIvo do onsIno-
uiondIzugom, oslIvoi om sIluhu lnIcu, como
vogul oiul.
Lomlo (1u87: 27-8u] lomhiu quo o ioIossoi
docIdo quunlo lomo dovo liuhullui com u ioluuo
do um uiu um. Rocomondu quo nuo so doIxo
quo o uiondIz "so IIxo com oxcossIvo uogo u
um concoIlo IlusoiIo du iodo do ioluoos onlio
sons o lolius", oIs Islo "uncoiu o uluno numu
oluu olu quul InovIluvolmonlo ussu, mus du
quul dovo soi ionlumonlo ujududo u suIi".
Somio no loxlo o ulIlIzundo us voguIs
lnIcus, ussu-so ioluuo du loliu o com os
Ionomus /o/ o /o/ o du loliu o com os Ionomus /o
/o/. As voguIs lonus nuo suo dosiozudus.
Quundo us lolius o ou o uuiocom como voguIs
lonus ou somIvoguIs, dovo soi oscluiocIdo o
Ionomu quo ossus voguIs lonus ou somIvoguIs
osluo ioiosonlundo o us cIicunslncIus.
PeIao de identidade
entre Ietras e sons
consonantais
IdonlIIIcudus us solo voguIs oiuIs o suus ioio-
sonluoos, us ossIhIlIdudos do comhInuoos
sIlhIcus vuo ouco u ouco sondo IoIlus com u
Inlioduuo dus consounlos. Lm iImoIio lugui,
liuhullu-so com us consounlos quo munlm, com
suus ioiosonluoos, umu ioluuo hIunIvocu,
sogundo Lomlo, Islo o, v, d, , l, h, I.
A uilIi duI o ulIuholIzundo odo comoui
o cumInlo do vollu. Com u comunlIu do ioIos-
soi, olo uilIu do loxlo, cumInlou olus Iiusos,
olus uluvius o sIluhus o clogou uo Ionomu.
Agoiu olo suI do Ionomu, ussu olu sIluhu o clogu
uluviu uiu Ii Iiuso, uo loxlo.
O iocodImonlo do ioIossoi o, do InIcIo,
o mosmo quo lovo oi ocusIuo do liuhullo com
us voguIs. Com o loxlo no quudio, uiosonlu o
ohjolIvo du uulu, liuhullundo u ioluuo Ionomu-
$
Cada loxlo do um iogiama do alIabollzaao dovo, aliavs do liolnamonlo aioilado, vlsai a liansIoincla
do um olomonlo llngusllco" (SILVA, 1u81:1u).
6ulhermnc Pererc Corrc
6u
loliu nus sIluhus do lIo consounlo muIs vogul
%
.
L nus uluvius do loxlo quo o ulIuholIzundo
oicoho u ossIhIlIdudo du loliu/o Ionomu
comhInui-so com us voguIs j conlocIdus.
Lm soguIdu, o ioIossoi oscollo umu
uluviu InsoiIdu com o ohjolIvo do ulondoi suu
Inlonuo do liuhullui com u clusso u osliuluiuuo
dossu uluviu uiu u Ioimuuo do novus,
ulIlIzundo os mocunIsmos do suhslIluIuo,
quodu, ucioscImos, Invoisuo olc do lolius, j
conlocIdus
&
. DooIs doslo oxoicIcIo, o osludunlo
l o osciovo quulquoi uluviu giuIudu com us
lolius vIslus, do sIluhus consounlos-vogul/CV. A
iIncIIo, us ossIhIlIdudos do osludunlo suo
oquonus oiquo sous iocuisos suo ioduzIdos.
A posio na paIavra e a
mudana de representao
Anlos do loimInui o osludo com us consounlos
"hIunIvocus", o ioIossoi liuhullu um novo lIo
do sIluhu com sous ulunos, u quo lom dIlongo
dociosconlo oiul. PioIossoi o uluno soguom o
osludo com novo giuo do consounlos, us
sImholIzudus oi lolius quo mudum do ioioson-
luuo, conIoimo u osIuo nu uluviu: l, i, m,
n.
'
LsocIul ulonuo o dudu loliu m com us
suus ioiosonluoos. A uilIi duquI suo osludu-
dos os sons nusuIs com suus sImhologIus o
lumhom uluvius com dIlongos dociosconlos
nusuIs. Tumhom suo ohjolo do ulonuo uluvius
com sIluhus com muIs do umu consounlo, u uilIi
dosso giuo.
A infIuncia da companhia na
representao simbIica
Pussu-so uiu o loicoIio giuo, uquolo cujus lolius
mudum do ioiosonluuo, conIoimo u comu-
nlIu, o c o o g, soguIdos do u, o ou u. Lsludum-
so oulius Ioimus do uiosonluuo dos Ionomus
quo osluo ioiosonludos olus lolius do giuo.
Suigo u sIluhu com dIlongo ciosconlo o u
%
a laioIa do lovai os alunos a oicoboiom a iolaao onlio lolia o Ionoma soi lanlo mals Icll, quanlo mals
slmlos Iol o adiao sllblco das alavias no lnclo da aiondlzagom. Asslm, os alunos loiao do ldonllIlcai
monoi numoio do olomonlos quo so dlsllnguom oi maloi numoio do liaos" (SILVA, 1u81:1u).
&
Sogundo a oilonlaao do M. Sllva, j vlsla, a alavia ullllzada lom aonas um olomonlo dosconlocldo, ou
iocm-conlocldo, o da llao om ovldncla. Lslo oxoicclo ioolldo cada voz quo osludada uma iolaao
Ionoma-lolia.
'
Na classlIlcaao do Lomlo (1uu8), oilonco ao 2' giuo a lolia s o ao 8', a lolia i. FioIoio-so dolxai a lolia s
aia o Ilnal do osludo das consoanlos o lncluli a lolia i noslo sogundo giuo oiquo so liaballa, om ilmolio
lugai, com os olomonlos do iolaao mals slmlos. A lolia s, alm do ioiosonlai dols Ionomas, um dossos
Ionomas, o /s/ lom oulias ioiosonlaoos, como c, , ss, sc, xc, x, som quo aonas a oslao jusllIlquo a
ioiosonlaao. A lolia i ioiosonla dols Ionomas, mas ossos Ionomas s sao ioiosonlados oi ossa lolia. O
giuo l, i, m, n alnda quo as lolias ioiosonlom mals do um Ionoma, a oslao dolas Iaclllla a Ioimulaao do
iogias.
Processo de Al]cbetzco com 8cse Lnystcc
"IJenl|f|cnJns ns sele vogn|s orn|s e
suns represenlnes, ns
poss|b|||JnJes Je comb|nnes
s||b|cns v0o pouco n pouco senJo
fe|lns com n |nlroJu0o Jns
consonnles. Em pr|me|ro |ugnr,
lrnbn|hn-se com ns consonnles que
mnnlm, com suns represenlnes,
umn re|n0o b|unIvocn, segunJo
Lem|e, |slo e, v, J, p, l, b, f."
7u
sImholIzuuo vuiIudu du loliu u o ohjolo do cuIdu-
do osocIul.
Lnlio u uiosonluuo dus duus lolius do
giuo, Insoio-so o dIgiuIo nl ovIlundo-so o
osludo soguIdo do consounlos lomoignIcus,
ohjolo do conIusuo onlio os uiondIzos. Aosui
do oslui onlio us "hIunIvocus" do SIlvu, o dIgiuIo
so ugoiu uuioco, nuo so olo Iulo do loi-so duus
lolius nu ioiosonluuo do um Ionomu, dIIoionlo
do quo uconloco com o giuo dus hIunIvocus,
como lumhom oi osluimos nos vulondo du
dosculu odugogIcu do soi umu ioiosonluuo
monos iodulIvu.
PesuItados e ConcIuses
Alom du ioocuuuo lInguIslIcu, o nocossiIo
Imlomonlui osliulogIus do onsIno- uiondIzugom
cuuzos do clogui uos muIs dIslunlos luguios o
s muIs vuiIudus ossous com Iguul quulIdudo,
noslo uIs com lodos os "longos" mullIlIcudos
oi lodus us cuincIus. L u oducuuo u dIslncIu
quo iocIsu gunlui Ioius uiu quo so cusom
novus Ioimus do onsInui com novus Ioimus do
uiondoi, oimIlIndo quo ossous, quo oi
iuzoos socIuIs, IIsIcus, googiIIcus ou ocon-
mIcus, nuo lonlum lIdo ucosso oscolu comum,
onconliom nu oducuuo u dIslncIu u ulloinulIvu
udoquudu uiu consliuIiom sou iogiosso o o
du socIodudo om quo vIvom.
loI com u mosclugom do iocosso do
ulIuholIzuuo com huso lInguIslIcu, com o muloiIul
Imiosso o u oducuuo u dIslncIu, com uilo
iosoncIul o sIslomu do luloiIu, quo so consoguIu
Ioimui hons ulIuholIzudoios o ioduzIi u ovusuo
do 4u uiu 1u%, com juslIIIculIvus odugo-
gIcumonlo IiiomodIvoIs (mudunus, colloIlu,
doonu, cluvus Inlonsus, onclonlo] o loi
uiovoIlumonlo om loino do 8u% nus clussos
InIcIuIs, cujos ioIossoios Ioium cuucIludos
uiu ulIlIzui o iocosso. Lslu oxoiIncIu
uconlocou om oscolus munIcIuIs do Sunluiom,
onlio os unos do u7 o 2uuu o nus clussos do ulIuho-
lIzuuo do jovons o udullos dos ussonlumonlos
do INCRA, dus cIdudos do IIxunu, Novu
Lsoiunu do PIiI, GuiiuIuo do Noilo, CuclooIiu
do PIiI, VIsou, Sunlu LuzIu, Cuslunlul, Muo
do RIo, Tomo-Au, Acui, Moju, TuIlndIu,
Bolloiiu, Sunluiom, Alonquoi o OiIxImIn,
InloiIoi do Pui, ulIuholIzundo 4.1u2 (quulio mIl
conlo o doIs] ussonludos do INCRA, no oiIodo
do 2uuu u 2uu8.
A oxoiIncIu ucumuludu do ioIIssIonuIs
quo ioduzIium molodos o locnIcus do ulIuho-
lIzuuo nos oimIlIium clogui ulo uquI. Mus,
como GonouviIoi uIIimu (1uu8:21], suhomos
quo "oi muIs odoiosu quo soju, u lIoloso do
lojo soi ulliuussudu olu do umunlu, mus u
ossIhIlIlui o doIxui voslIgIos... o us condIoos
do suhoi doscunsum numu oimunonlo conlos-
Processo de Al]cbetzco com 8cse Lnystcc
Fodo soi oblldo om: Blblloloca Conlial (u1) 811-2u21 o Doailamonlo do Lducaao a Dlslncla da UIFA.
Camus Unlvoisllilo 1, Av. Auguslo Coiia n'. 1, Guam, Blom/FA. CLF: 66u7-11u
"Fo| com n mesc|ngem Jo processo Je
n|fnbel|zn0o com bnse ||nguIsl|cn,
com o mnler|n| |mpresso e n
eJucn0o n J|sl0nc|n, com pnrle
presenc|n| e s|slemn Je lulor|n, que
se consegu|u formnr bons
n|fnbel|znJores e reJuz|r n evns0o Je
40 pnrn 10%, com jusl|f|cnl|vns
peJngog|cnmenle |rremeJ|ve|s
[muJnnns, co|he|ln, Joenn, chuvns
|nlensns, enchenle) e ler
nprove|lnmenlo em lorno Je 80% nns
c|nsses |n|c|n|s, cujos professores
fornm cnpnc|lnJos pnrn ul|||znr o
processo."
72
luuo. Todu osquIsu o uvonluiu, iIsco o
iomossu. O odugogIco nuo so oscuu dossu
loI. AssIm o"
ToduvIu, lojo, lomos u mosmu convIcuo
do JK uo Inuuguiui BiusIlIu:
"... Iono os oIhos solrc o omonho Jo
mcu pos c onlcvcjo cslo oIvoroJo com
fc nquclronlvcI c umo confono scm
Imlcs no scu gronJc Jcslno" {jusccIno
lullschck Jc OIvcroj.
Peferncias ibIiogrficas
ABAURRL, M. B. M. ol allI. Conus do uquisin du
oscritu. O su|oitn o n truhulhn cnm n toxtn.
CamInas: Moicado das Lolias, 1uu7.
BAKHTIN, MIllaIl. Fstticu du criun vorhul. Sao
Paulo: MailIns lonlos, |1u7u] 1uu2.
BLAUGRANDL, Rohoil do. Now fnundutinns fnr u
scionco nf toxt discnurso: cngnitinn, cnmmuni-
cutinn und froodnm nf ucoss tn knnwlodgo und
sncioty. Noivood, Nov Joisoy: Ahlox PuhlIslIng
CoioialIon, 1uu7.
BLINKSTLIN, IsIdoio. Tcnicus do cnmunicun
oscritu. Sao Paulo: AlIca, 1uu.
BRLGUNCI, MaiIa das Giaas do Caslio. Cnnstruti-
vismn. Grundos o poquonus dvidus. Inloimo-
dIo. Cadoinos CLALL. Volumo 1. laculdado do
Lducaao- UlMG.
BRONCKART, Joan-Paul. Atividudo do linguugom,
toxtns o discursns: pnr um intorucinnismn
scin-discursivn. Sao Paulo: Lduc, 1uuu.
CAGLIARI, LuIz Cailos. A rospoitn do ulguns futns
dn onsinn o du uprondizugom du loituru o du
oscritu polus criunus nu ulfuhotizun. In:
ROJO, Roxano (Oig.]. AlIaholIzaao o Lolia-
monlo. PoisoclIvas lInguIslIcas. CamInas:
Moicado das Lolias, 1uu8.
CALDART, RosolI o KOLLING, Ldgai Joigo. Puuln
Froiro, um oducudnr dn pnvn. Sao Paulo: GiIIca
o LdIloia Poios, 2uu2.
CASTILHO, AlalIha. A lnguu fuludu nn onsinn do
pnrtugus. Sao Paulo: Conloxlo, 1uu8.
CORRLA, GuIlloimIna PoioIia. Alfuhotizun cnm
huso lingsticu. Bolom: UlPA, 1uu. (DIssoi-
laao do Mosliado].
COSTA VAL, MaiIa da Giaa, GUIMARALS, Vanossa
Caidoso. Cnnstruindn n discursn oscritn:
histrius o curtus "ontro u nrulidudo o u oscritu.
RovIsla do Lsludos da LInguagom. laculdado do
Lolias da UlMG. jan./jun. 2uuuh.
COSTA VAL, MaiIa da Giaa. Du fulu oscritu; umu
criunu o suus histrius. In: GONALVLS,
GlucIa Ronalo o RAVLTTI, GiacIola. Lugaios
CiIlIcos. LInguas Culluias LIloialuias. Bolo
HoiIzonlo: Oioh LdIoos, 1uu8.
lLRRLIRO, LmIlIa o TLBLROSKY, Ana. Psicngnoso
du lnguu oscritu. Poilo Alogio: Ailos ModIcas,
1uu7.
GLNOUVRILR, LmIlo o PLITARD, Joan. Lingsticu
o Fnsinn dn Pnrtugus. CoImhia: AlmodIna,
1u78.
GLRALDI, Joao Wandoiloy (Oig.]. O toxtn nu sulu
do uulu. Cascavol: Assooslo, 1u88.
GOLS, M. C. R. A criunu o u oscritu: oxplnrundn u
dimonsn rofloxivu dn utn do oscrovor. In:
SMOLKA, A. L. B. o GOLS, M. C. R. (Oig.]. A
lInguagom o o oulio no osao oscolai:Vygolsly
o a consliuao do conlocImonlo. od. CamI-
nas: PaIius, 1uu7.
KATO, Maiy. Nn mundn du oscritu: umu porspoctivu
psicnlingsticu. Sao Paulo: AlIca, 1u86.
LLMLL, MIiIam. Guiu toricn dn ulfuhotizudnr. Sao
Paulo: AlIca, 1uu7.
MASSINI-CAGLIARI, GladIs. O toxtn nu ulfuhoti-
zun. Cnosn o cnornciu. CamInas: Ponlos,
1uu7.
MINISTLRIO DA LDUCAAO. Purmotrns Curricu-
luros Nucinnuis - Lnguu Pnrtuguosu. BiasIlIa:
MLC, 1uu7.
PINHLIRO, A.M.V. Loituru o oscritu. Umu unliso
cngnitivu. CamInas: LdIloia Psy II, 1uu4.
RAMOS, JnIa M. O ospun du nrulidudo nu sulu do
uulu. Sao Paulo: MailIns lonlos, 1uu7.
SCHNLUWLY, Boinaid. Lo Lungugo Fcrit Choz
L'Fnfunt. Lu prnductinn dos toxtos infnrmutifs
ot urgumontutifos. PaiIs: Dolaclaux 8 NIosllo,
1u88.
SILVA, Adomai da. Alfuhotizun. A oscritu
ospnntnou. Sao Paulo: Conloxlo, 1uu1.
SILVA, MyiIan Baihosa da. Loituru, nrtngrufiu o
fnnnlngiu. Sao Paulo: AlIca, 1u81.
SMITH, lianl. Cnmproondondn u loituru: umu
unliso psicnlingsticu du loituru o dn uprondor
u lor. Tiad. DaIso BalIsla. Poilo Alogio: Ailos
ModIca, 1uu1.
6ulhermnc Pererc Corrc
78
SMOLKA, Ana LuIza B., GOLS, MaiIa CocIlIa R. do.
A linguugom o n nutrn nn ospun oscnlur:
Vygntsky o u cnnstrun dn cnnhocimontn. Sao
Paulo: PaIius, 1uu7.
SOARLS, Magda. Loliamonlo. Um tomu om trs
gnorns. Bolo HoiIzonlo: AulnlIca, 2uuu.
TLBLROSKY, Ana. Psicnpodugngiu du linguugom
oscritu. Tiad. BoaliIz Caidoso. PoliolIs, RJ:
Vozos, 1uu8.
VYGOTSKY L.S. A fnrmun snciul du monto, n
dosonvnlvimontn dns prncossns psicnlgicns
suporinros. Tiaduao do Joso CIolla Nolo, LuIs
SIlvoIia Monna Baiiolo o Solango Caslio AIoclo.
Sao Paulo: MailIns lonlos, 1uu1.
VYGOTSKY L.S. Ponsumontn o Linguugom. Tiadu-
ao do JoIoison LuIz Camaigo. Sao Paulo: MailIns
lonlos, 1u87.
Processo de Al]cbetzco com 8cse Lnystcc
74
A titulo de
algumas concluses
0crs Scntcs de Fcrc
Os loxlos uiosonludos noslu uhlIcuuo IndIcum usoclos oxliomu-
monlo Imoilunlos uiu u ulIuholIzuuo do jovons o udullos.
PiImoIiumonlo, oicoho-so quo lodos os uuloios osluo oxliomumonlo
sonsIhIlIzudos olos usoclos socIuIs quo onvolvom u ulIuholIzuuo.
Coilumonlo quo o comiomIsso dolos com u cuusu du lulu oi juslIu
socIul o um usoclo ossoncIul uiu u dodIcuuo com quo uluum nu
ulIuholIzuuo, uiu u iosluuiuuo du uulo-oslImu o u molIvuuo do ulunudo
o uiu o sucosso dos sous iojolos.
Todos os liuhullos uquI ioluludos ohlIvoium muIlo sucosso com us
clussos do ulIuholIzuuo. Isso uioco IndIcui quo u molodologIu do onsIno
- uosui du ImoilncIu quo somio lom - nuo o o nIco Iuloi uiu os hons
iosulludos om ulIuholIzuuo do udullos. A cuucIdudo do onvolvoi sIquIcu
o omocIonulmonlo os ulunos com o iocosso do uiondIzugom o uilo
doslo sucosso, com lodu coilozu oiquo uilom dus sIluuoos do Inloiosso
dos IndIvIduos o do suus comunIdudos, num uulnlIco iocosso do
socIulIzuuo dus oxoiIncIus o soluoos do iohlomus. Todos oslos osludos
osluo conliudos nu vIdu du comunIdudo o sous IndIvIduos ulIuholIzundos,
oslus us sulIs dIIoionus do ludo, loimInum lungoncIundo o quo Ioimulu
RoIs (Cu. ] como sIluuuo-iohlomu-dosuIIo".
Lnliolunlo, muIlus oulius suo uIndu us sImIluiIdudos onlio os osludos
uquI ioluludos.
Do onlo do vIslu du Iundumonluuo looiIcu, lodos olos ioIlolom
iocodImonlos ciIulIvos u uilIi dos iIncIIos olIlIco-odugogIcos do
Puulo lioIio quo Boigos (Cu. 2] lumhom uiosonlu. Lm muIoi ou monoi
modIdu, lodos lumhom soIiom InIluncIus du sIcognoso do PIugol,
iojoludu sohio u uquIsIuo du loIluiu o osciIlu o Inlogiundo, oxlIcIlumonlo
ou nuo, o socIo-consliulIvIsmo do Vygolsly quo, uo iossullui u ImoilncIu
* Oiganlzadoia doslo llvio.
" Tndns ns truhulhns uqui
rolutudns nhtivorum
muitn sucossn cnm us
clussos do ulfuhotizun. Issn
puroco indicur quo u
motndnlngiu do onsinn -
uposur du impnrtnciu
quo sompro tom - nn n
nicn futnr puru ns hnns
rosultudns om ulfuhotizun
do udultns. A cupucidudo do
onvnlvor psquicu o
omncinnulmonto
ns ulunns cnm n prncossn
do uprondizugom purto
dosto sucossn, cnm tndu
cortozu pnrquo purtom dus
situuos do intorosso dns
indivduns o do suus
cnmunidudos, num
uutnticn prncossn do
snciulizun dus
oxporincius o snluos
do prnhlomus."
7
do socIul uiu u uiondIzugom, suoilu
looiIcumonlo lodu u Ioimuluuo do Puulo lioIio.
Lslo o o coniIo looiIco quo vuI soivIi do huso
uiu os cumInlos do cudu uuloi nu cuiucloiIzuuo
du conloxluulIzuuo socIul quo duo s suus oxo-
iIncIus o quo, om giundo modIdu, iosondom
olo sucosso quo consoguom ulcunui.
No goiul, lodos lumhom uiocom udolui um
coilo oclolIsmo molodologIco, com o uso do
molodos clumudos unulIlIco-sInlolIcos, como-
undo oi uluvius (molodo du uluviuuo] o
clogundo u sIluhus o Ionomus, nu dIiouo du
unlIso, o osloiIoimonlo Invoilondo o iocosso,
oi sInlosos u uilIi do novus sIluhus (molodo
du sIluhuuo] quo comoom novus uluvius.
Puioco luvoi lojo u cluiozu do quo u udouo do
um nIco doslos molodos nuo soiIu suIIcIonlo
uiu u oIIccIu du ulIuholIzuuo conIoimo nuiiu
V. Coiiu (Cu. 8], dudo quo o onsumonlo lu-
muno (o, oi consoquncIu u uiondIzugom,
mosmo du loIluiu o du osciIlu] o lunlo unulIlIco
quunlo sInlolIco.
Tulvoz oi Isso, lodos uuloios - lumhom
como Ioz Puulo lioIio - uiocom loimInui
ulIlIzundo o molodo du sIluhuuo, oIs mosmo
uilIndo do lomu o/ou uluviu goiudoiu, nuo so
iosliIngom u olu(s], mus conconlium-so no osludo
dus IumIlIus sIlhIcus uiu comoiom novus
uluvius.
Podom onvolvoi (ou nuo] dosonlo, jogos,
dohulos ou quulquoi oulio iocodImonlo
modIudoi. Comoiuo lodos um quudio do
sIluhus do osciIlu muIs sImlos quo so junluiuo
u oulius o comoiuo novus uluvius o cudu voz
muIs o iocosso uhoidui sIluuoos muIs
comloxus, giudulIvumonlo ulIngIndo loxlos
muIs oluhoiudos.
Todos dovom conslunlomonlo Ii o vollui do
muIs goiul (uluviu] uiu o muIs uilIcului
(sIluhu], num movImonlo sunIonudo doloimInudo
olus sIluuoos muIs osocIIIcus quo suo goiudus
nus sulus do uulus om quo o onsIno o conliudo
om usoclos ioiIos du luimu do ulunos o
comunIdudo(s] onvolvIdu(s].
O onlo do uilIdu uiu oslo iocosso odo
uiosonlui dIIoionus onlio os uuloios. No
molodo Dom Bosco, us (27] uluvius-cluvo j
osluo doIInIdus (Cu. 4]. Oulius Ioimus odom
soi InvoslIgui o unIvoiso vocuhului du luimu do
ulunos o suu comunIdudo, como us dIvoisus
oxoiIncIus do oiIonluuo IioIiIunu, InclusIvo
com oluhoiudus osquIsus no soIo du(s]
comunIdudo(s]. Donlio oslus oxIslom muIlus
vuiIunlos, como Iuz SIlvIuno Buihulo (Cu. 6],
uo ulIlIzui dudos du culluiu locul, oxiossus om
sous osciIlos, lIvios, muios, cuiluzos olc.
Lslu uuloiu (Buihulo, cIludu ucImu], ussIm
como GuIlloimInu Coiiu (Cu. 8] uilom do
um loxlo sImlos, osciIlo nu ioiIu sulu do uulu,
olo ulIuholIzudoi o sous ulunos.
Coiiu (mosmu cIluuo] lumhom dolullu
iocodImonlos muIlo iolovunlos uiu quom quoi
uluui como ulIuholIzudoi: osocIIIcu, uiu InIcIui
o iocosso, cInco lIos do loIluius dIIoionlos
no mosmo loxlo, soquoncIudus, dosonvolvondo
no uluno u oicouo do quo oxIslo umu ioluuo
onlio u lInguugom Iuludu o osciIlu. Somio no
loxlo, o ioIossoi cumInlu olus Iiusos, uluvius,
sIluhus o clogu uos Ionomus o doslos ussu u
Iuzoi o cumInlo Invoiso, vollundo sIluhu o dolu
s uluvius, Iiusos o loxlo(s]. As sIluhus muIs
sImlos, do lIo consounlo-vogul, soguom-so
oulius muIs comloxus o com muIs lolius, ulo
clogui uo uso do sIluhus com lolius o liIlongos.
Novus uluvius suo InlioduzIdus oi mocunIs-
mos do suhslIluIuo, quodu, ucioscImos o
Invoisuo do lolius nus uluvius j conlocIdus.
O molodo lInguIslIco uioco soi molloi
oxoculudo olo ossoul do lolius, muIlo omhoiu
loIgos o oulius Ioimuoos ioIIssIonuIs lumhom
ossum soi lioInudus noslo molodo, osocIul-
monlo os oiIundos du odugogIu. GiossI o
A ttulo de clyumcs concluses
76
SocundIno (Cu. 7] doIondom u uluuuo do io-
Iossoios, om goiul, uiu u ulIuholIzuuo. Llos
uigumonlum quo uilo dos iohlomus quo so
ohsoivum dovom-so uo Iulo do ossous som
osocIulIzuuo osluiom uluundo como ulIuholI-
zudoios. L um onlo quo moioco ulonuo do
lodos, osocIulmonlo dos loIgos quo dosojum vIi
u soi ulIuholIzudoios. L somio nocossiIo loi
umu cuucIluuo osocIul uiu lul.
No onlunlo, dudus us condIoos conciolus
doslo uIs - om quo l umu oxliomu cuincIu do
ioIossoios, mosmo uiu o onsIno InIunlIl nus
soiIos ioguluios -, o onsIno do jovons o udullos
Ioiu do sIslomu iogului liunsIoimu-so numu
sIluuuo quuso som soluuo, u monos quo so
ussumum cumInlos ulloinulIvos, ciIulIvos o
dosuIIunlos, como o do onvolvImonlo do
volunluiIudo o u cuucIluuo doslos ulIuholI-
zudoios loIgos, uiu onIionlui oslu voidudoIiu
guoiiu oxclusuo socIul no BiusIl. So u lIlulo do
dImonsIonumonlo, dzIu do mIlloos do
unulIuholos do lojo so somuiuo oulios lunlos om
muIs cInco unos oiquo j osluo om iocosso do
oxclusuo do sIslomu oscolui iogului. Im quudio
som somhiu do dvIdu dos muIs diumlIcos o
uluimunlos quo umu nuuo ossu ussui!
Como lodos os iolulos uiosonludos noslo
volumo consIslom do oxoiIncIus muIlo
oxIlosus, uioco quo u oIIccIu o u oIIcIncIu nuo
suo dovIdus u dIIoionus molodologIcus, mus
oxulumonlo s suus sImIluiIdudos: conloxluu-
lIzuuo num coniIo IdonlIIIcudo com u vIdu do
uluno o suu comunIdudo; Inlonso onvolvImonlo
do lodos com u sIluuuo do onsIno; uso do loxlos
iolucIonudos com oslo conloxlo, InIcIundo olos
muIs sImlos o clogundo u nIvoIs do comloxI-
dudo hom muIoios; iocodImonlos unlogos uiu
lIdui com us sIluhus - lunlo u uilIi do suu
docomosIuo do loxlo como suu iocomosIuo
om novus uluvius o novos loxlos, cudu voz muIs
comloxos olc.; do modo quo o loIloi dovo,
coilumonlo, loi com ulonuo lodos os iolulos uquI
iosonlos oIs uo longo do lomo, oiu umu
oxoiIncIu, oiu ouliu odoiuo ujud-lo muIlo
noslo iIco iocosso do ulIuholIzui ossous
udullus.
Im oulio onlo comum u lodos o quo
liuhulluium om clussos do ulunos, coilumonlo
um ioquIsIlo muIlo Imoilunlo uiu o sucosso
dossus oxoiIncIus, No onlunlo, lumhom lomos
quo ciIui ossIhIlIdudos uiu uquolos quo nuo
odom ou nuo quoiom Iioquonlui luimus. Aosui
do coilumonlo soi muIlo muIs iohlomlIco
liuhullui Isoludumonlo, mosmo ussIm ulgo l
quo soi IoIlo oIs l giundo ossIhIlIdudo do
quo - so um unulIuholo sonlo-so onvoigonludo o
"Como loJos os re|nlos npresenlnJos
nesle vo|ume cons|slem Je
exper|nc|ns mu|lo ex|losns, pnrece
que n ef|cc|n e n ef|c|nc|n n0o s0o
Jev|Jns n J|ferenns meloJo|g|cns,
mns exnlnmenle ns suns
s|m||nr|JnJes. conlexlun||zn0o num
cenr|o |Jenl|f|cnJo com n v|Jn Jo
n|uno e sun comun|JnJe, |nlenso
envo|v|menlo Je loJos com n
s|lun0o Je ens|no, uso Je lexlos
re|nc|onnJos com esle conlexlo,
|n|c|nnJo pe|os mn|s s|mp|es e
chegnnJo n nIve|s Je comp|ex|JnJe
bem mn|ores, proceJ|menlos
nn|ogos pnrn ||Jnr com ns sI|nbns -
lnnlo n pnrl|r Je sun Jecompos|0o
Jo lexlo como sun recompos|0o em
novns pn|nvrns e novos lexlos, cnJn
vez mn|s comp|exos elc."
0ors Scntos de Fcrc
77
som condIoos do onIionlui u ulIuholIzuuo nu
iosonu do oulios, usso u sonlIi-so muIs oslI-
muludo o soguio uos consoguIi ulguns uvunos.
MuIlus vozos, dooIs quo olos vom quo j conso-
guom loi o osciovoi suus iImoIius uluvius,
ussum u ucoIlui Iioquonlui clussos do uulus. O
Iulo o quo dovomos loi ulloinulIvus uiu lodus
us sIluuoos, oIs oslo uIs iocIsu iocuoiui o
doIIcIl socIul quo o colocu onlio us nuoos muIs
Injuslus, do onlo do vIslu socIo-oconomIco.
Do quulquoi modo o om quulquoi sIluuuo,
o ulIuholIzudoi dovo oslui somio om conlulo com
oulius ossous quo ulIuholIzum, lunlo nus clussos
ioguluios quunlo nus InslIluIoos do onsIno
suoiIoi quo ucomunlum oslus luimus. Lslo
conlulo o ossoncIul uiu o sucosso du omioIludu
oIs os iohlomus quo so uiosonlum j Ioium
vIvoncIudos oi oulios, l muIlu oxoiIncIu
ucumuludu o, coilumonlo, Isso vuI conliIhuIi
lumhom uiu suu oIIcIncIu. Som oslo conlulo o
iocosso odo loimInui IIcundo iduo, doloioso
o dososlImulunlo, umu lslImu uiu sI ioiIo
o, Ioi uIndu, uiu o unulIuholo ioxImo doslo
ulIuholIzudoi. Poilunlo, mosmo volunliIo o
uluundo sozInlo, nInguom dovo IIcui Isoludo.
AciodIlumos quo mosmo os cusos do ovusuo
o/ou Iiucusso nu ulIuholIzuuo lumhom dovum-so
Iullu do iocuisos uiu munulonuo do onsIno
oi muIs lomo quo um somoslio o u Iullu do
oscolus quo ossIhIlIlom u conlInuIdudo dos
osludos. Lslo llImo Iuloi - oxliomumonlo giuvo
- odo comiomoloi lodo o sucosso do
onIionlumonlo du ulIuholIzuuo olu socIodudo
hiusIloIiu conlomoinou, ulIuholIzundo os uluuIs
12 mIlloos do unulIuholos, mus doIxundo quo
oulios lunlos udonliom noslu condIuo nos
ioxImos unos oi Iullu do oscolu no sIslomu
iogului. Mosmo os quo vonlum u soi ulIuholI-
zudos ioliocodoiuo, cuso nuo consIgum onliui
num unIvoiso culluiul muIs loliudo, o iImoIio
dolos u oscolu iogului. AlIs, Buihulo, GiossI o
A ttulo de clyumcs concluses
SocundIno clumum u ulonuo uiu u ImoilncIu
du culluiu do loliumonlo no umhIonlo do
ulIuholIzundo, oIs om um mundo som lIvios,
iovIslus o oulius oxosIoos du osciIlu, como
munloi umu ossou ulIuholIzudu
Poi IIm, o oslgIo do uluno dovo soi
ucomunludo IndIvIduulmonlo - dIvoisos suo
os molodos udoludos olos uuloios uiosonludos
-, do modo quo lumhom duiunlo us uulus olo
lonlu ulonuo osocIIIcu o udoquudu uo sou nIvol,
olo ulIuholIzudoi. Ao longo dus uvulIuoos, os
iogIslios dossos oslgIos om ioluuo loIluiu,
osciIlu, oxiossuo oiul o mulomlIcu ossIhIlIluiuo
o ucomunlumonlo do dosonvolvImonlo do
uluno, ulo u suu conclusuo du oluu du
ulIuholIzuuo, quundo dovoi soi cuuz do loi o
ioduzIi loxlos sImlos, comioondondo os
sonlIdos, comunIcundo-so coiiolumonlo o sondo
cuuz do dosomonlui, com iolulIvu dosonvol-
luiu, us ulIvIdudos ioguluios do onsIno Iundu-
monlul. Tudo Isso om comlomonluuo u umu
vIdu socIul ulIvu o cuuz do uilIcIui dos
iocossos do liunsIoimuuo quo u socIodudo
hiusIloIiu nocossIlu, com cIdudunIu!
78
Acre
Socrotrin do Fstudn du Fducun:
Ainblo Maiquos do Almolda Junloi
Rua Rlo Giando do Sul 1uu7 - Aoiooilo Vollo
Co: 6uuu8 - Rlo Bianco - AC
Iono: (u68) 228 u866
IAX: (u68) 228 888
L-mall: soocom_ac.gov.bi soogab_gov.bi
AIagoas
Socrotriu do Fstudn do Fducun:
Roslnoldo Llma Llns Cosla
Rua Baiao do Alagoas, 141 Conlio
CLF: 7u2u-21u- Macol - AL
Iono: (u82) 228-46u
IAX:(u82) 221-286
L-mall: Iagundos_sod.al.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.soo.ldal.com.bi
Frum do FJA do Alugnus
A/c Tnla Maila do Molo Mouia - UIAL
F. Vlscondo do Slmbu, 2u6 - Conlio
CLF 7u2u-72u - Macol - Alagoas
(u82) 28 8482/ 221 4172/ 214 22uu
lmmm_codu.uIal.bi/lanla_codu.uIal.bi
Frum do FJA do Alugnus
A/c Mailnaldo Llma do Quoliz - SML/DLJA
R. Gonoial Hoimos, 11uu
uu17-uuu - Macol - AL
(u82) 81 47u
naldo12_lolmall.com.bi
Socrotriu Municipul do Fducun do Mucoi
Maila Slvla da Cosla - Doailamonlo do Lducaao do
Jovons o Adullos
Rua Gonoial Hoimos, 11uu
uu17-uuu - Macol - AL
Iono: (uxx82) 826.8766 - Iax: (uxx82) 826.8822/2u21
L-mall: scosla_lolmall.com
Institutn Cuturso do Fnmontn o Ciduduniu/AL
Av. Juc Samalo, 122 Ciuz das Almas - Macol/AL
Walmai Buaiquo
(82) 8-62uu/612u
Amap
Socrotriu do Fstudn du Fducun:
Maila Vllila da Cosla Clagas
Av. IAB, uuu6 - Conlio
CLF: 68uuu-uu6 - Maca - AF
Iono: (uu6) 212-2uu, 212-1u2
IAX: (uu6) 212-274
L-mall: sood_sood.a.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.amaa.gov.bi/sood/lndox.llm
Amazonas
Socrotriu do Fstudn du Fducun o Quulidudo
dn Fnsinn:
Rosano Maiquos Cioso Cosla
8' Vlco-Fiosldonlo do CONSLD
Av. Foilmolial D 1u84, Conjunlo 82 do maio - Jallm
II - Conlio - CLF: 6uu2u-u1u- Manaus - AM
Iono: (uu2) 618-6688/ 618-6888 /287- 224
IAX: (uu2)287-uu4
L-mall: aologab_soduc.am.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.soduc.am.gov.bi
ANEX0 1
Entidades e grupos que trabaIham com
aIfabetizao por Unidade da Federao
7u
Univorsidudo dn Fstudn dn Amuznnus
Avonlda Djalma Ballsla n'878 Baliio da Claada
Manaus - AM CLF:6uuu.u8u
(u2)286.8776/288-8u1u
Maila do Nazai coiia da Sllva
oxlonsao_uoa.odu.bi
ahia
Socrotriu do Fstudn du Fducun:
Ronala Adilana Fiosilo Ionlos Llma
Avonlda Lulz Vlana Illlo, u - 8' andai, Conlio
Admlnlsliallvo da Balla
CLF: 41746-uuu - Salvadoi - BA
Iono: (71) 87u-1264/118u IAX: 871-6u
L-mall: sociolailo_soc.ba.gov.bi /
alcbianco_soc.ba.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.soc.ba.gov.bi
Frum do FJA du Buhiu
A/c Magdalnla Cauby Iiana - UNLB
Rua Bombolio Lllozoi Aloxandilno 1u7 - Imbul -
Condomnlo Ros. Coquolios - Ld. Ilaclmlilm 8u4
4171-88u - Salvadoi - BA
Iono/Iax: (u71) 28u-u482
o-mall: magda_Iianca_bol.com.bi
Frum do FJA dn Fxtromn Sul du Buhiu
A/C Nalva Aiaujo - UNLB Tolxolia do Iiollas
Rua Nossa Sonloia d'Ajuda, 288
4uu-uuu Tolxolia do Iiollas - BA
(u78) 2u1 88uu
camus_bol.com.bi
nalva.aiaujo_bol.com.bi
Socroturiu Fstuduul do Fducun du Buhiu - AJA
FlalaIoima V ' Avonlda n'u Conlio Admlnlsliallvo
da Balla Salvadoi - BA CLF:41746.uuu
(71)87u.1264/126/124
Ronala Fiosoilo
Cear
Socrotriu do Fstudn du Fducun Bsicu:
SoIla Loiclo Vlolia
Avonlda Gonoial AIonso Albuquoiquo do Llma, s/n'
Conlio Admlnlsliallvo Vligllo Tvoia - Camboba
CLF: 6u88u-uuu - Ioilaloza - CL
Iono:(u8)488-88uu,488-88u8,488-88u2,488-88u
IAX: (u8) 488-881u/488-8811
L-mall: soIlaloiclo_soduc.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.soduc.co.gov.bi
Frum do FJA dn Cour
A/c Lllano Dayso Iuilado - UICL
Rua Mailo Lanza, 211 - alo. 1u4 - Aldoola
6u18-27u - Ioilaloza - CL
(8) 271-168
ollano_Iuilado_vobcabo.com.bi
Univorsidudo Fodorul dn Cour - Fuculdudo do
Fducun - Prnfu. Fliuno Duyso Furtudn
Rua Waldoiy Ucloa, u1
6uu2u-u1u - Ioilaloza - CL
Iono: (uxx8) 248.461/188/248-628 - Iax: (uxx8)
281.1u2
L-mall: ollano_Iuilado_vobcabo.com.bi
Comlssao do admlnlsliaoos ubllcas:
Socroturiu do Fducun dn Cour
(8) 48888u2/u4 488882u/21
FioI. SoIla Loiclo Vlolia
soIlaloiclo_soduc.co.gov.bi
SFSI - CF
(8) 466-81u
Auillono
SFNAR - CF
(8) 4u4-8u88
Alboillna Mala
suoi_sonai_co.oig.bi
SFSC - CF
(8) 42-uuu4
Maila Maila Aiaujo Foiolia
mailamaila.oiolia_bol.com.bi
8u
Contrn do Fducun do Jnvons o Adultns Puuln
Froiro - CF
(8) 287-28/6244/286-4u8
Adolma Ionlolos
cauloIiolio_yaloo.com.bi
Univorsidudo Fstuduul dn CF
(8) 88u7-668 2uu-2
Cndlda B. C. Nolo
ioox_uoco.bi
Univorsidudo do Fnrtulozu - UNIFOR
(8) 477-828u
Lodlna C. Llma
loadlna_unlIoi.bi
0istrito FederaI
Socrotriu do Fstudn du Fducun:
Mailslola do Molo Novos
Anoxo do Falclo do Builll - u' andai
CLF: 7uu7-uuu - Biaslla - DI
Iono(s): (u61) 224-uu68/ 228-1428
IAX: (u61) 821-u4
L-mall: so_so.dI.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.so.dI.gov.bi
Frum do FJA dn Distritn Fodorul
GTFA - Giuo do Tiaballo Fi AlIabollzaao
A/c FioIa. Maila Lulza Foiolia Angollm - UNB
Collna UNB - Bloco H - Alo. 1u
Camus Unlvoisllilo - Asa Noilo
7uu1uuuu - Biaslla - DI
L-mall mlangollm_Io.unb.bi
Contrn do Fducun o Posquisu do
Alfuhohotizun o Culturu do Snhrudinhn -
CFPACS
Rosonsvol: Iianclsjalio Ananlas da Sllva
Lndoioo: Quadia u - AL 4 - Lolo 8 - Ld. Do Billo -
Sobiadlnlo - 78u2u-61u
ToloIonos: 488-282 - 814-4448
CNBB - BSB
ConIoincla Naclonal dos Blsos do Biasll - SL/Sul
Quadia 8u1 Conjunlo B / CLF: 7u.2u-u7u - Biaslla
uxx61-818-88uu / 818-88u8
Ii. Falicla Sllva
lmiosa_cnbb.oig.bi
Vnluntrins Cundungns -
Contrn do Vnlunturiudn dn DF
SLFN u6, Bloco C, sala u1LdlIclo da Folcla
Rodovlila Iodoial (subsolo)
uxx61-84u-6127
lll://lomo.yavl.com.bi/volunlailos
vvv.volunlailos.oig.bi
Fusuhru
uxx61-84u-u11 / 84u-171
lll://vvv.Iasubia.com.bi
Fundun Buncn dn Brusil
SCN Qd 1 Bl A, Ld. Numboi Ono - 1u' andai 7u711-
uuu, Biaslla-DI
81u-1uuu / 1u6u 1uu6(Illa Soc. Fios)
M Dulco Rozondo do Valo
dulco_Ibb.oig.bi
Alfuhotizun Snlidriu
SAS QD. u Sala u4 Bl. K 18' andai Ld. OK OIIlco
Tovoi Biaslla - DI CLF: 7uu7u.uu
81u.881/882
Roglna Clla Vasconcolos Lslovos
vvv.alIabollzaao.oig.bi
SFSI - Nucinnul
SBN QD. u1 Bl. C Ld. Roboilo Slmosson CLF:
7uu4u.uu8
817.u87/u8u / uu64 / uu6
Di. Ollon LuIislo do Sanlana
ollo.sanlana_sosl.oig.bi
SFNAR - Nucinnul
SBN QD. u1 2' andai Ld. Falclo da Agilculluia
Biaslla - DI CLF: 7uu4u.uu8
826.26/u68
Maila Aaioclda Sanlos Loos
cldaloos_sonai.oig.bi
Assnciun Nucinnul do Poquonns Agricultnros
Qd u6 Bl A sala 2u1, Ld. Ainaldo Vlllaios CLF 7u824-
uuu Biaslla-DI
822-2427 / 1418
Romilo Rossolo
manaclonal_biluibo.com
81
Sulosiunns dn Brusil
SRTS Qd 7u1 Conj. L Bl u1, sala 418 CLF 7u84u-uu6
Biaslla-DI
822-1772 / 828-1187 / 821-4681
Josslmai Dlas Foiolia
josslmai_saloslanosdodombosco.oig
Univorsidudo Cutlicu do Brusliu
Contrn do Fducun, Posquisu, Alfuhotizun o
Culturu do Snhrudinhn - CFPACS
Qd. uu Aioa Lsoclal u4 loja u8 LdlIclo do Billo CLF
78u2u-61u Sobiadlnlo-DI
488-282 / 84u
Mailsolma Sllva Maclol
Contrn do Culturu o Dosonvnlvimontn dn
Purunn - CFDFP
Qd uu Conj. D Aioa Lsoclal u1 CLF 717u-uuu
Faiano-DI
86u-244 / 2667
Maila Ciouza Lvangollsla do Aqulno
Contrn do Fducun Puuln Froiro do Coilndiu -
CFPAFRF
CNN u1 Bl L sala 81 2' andai CLF 7222-uu
Collndla Noilo - DI
81-1488 / 88-2u67
Osmai Ollvolia Agulai
Contrn do Fducun Pnpulur do Sn Sohustin -
CFPSS
Rua da Gamololia n' 211, Conlio CLF 716uu-uuu Sao
Sobasllao-DI
88-778 / 4864
Iianclsca do Sousa Clavos
Assnciun Cnmunitriu du Fxpunsn dn Sotnr
"O" do Coilndiu - ACFSO
QNO 18/1u Galao Comunllilo - Lxansao do Soloi
"O" CLF 722uu-uuu Collndla-DI
8-76 / 87-71u7
Lulz Ioinando Sanlos
Contrn do Culturu o Dosonvnlvimontn dn
Purunn [CFDFPJ:
Quadia 1u, Conjunlo D, Aioa Lsoclal n` u1
Faiano, Biaslla-DI
CLF: 717u-uuu
ToloIono: 61 86u-244
Coiiolo Llolinlco: codo_o.com.bi
Grupn do Fnsinn, Posquisu, Fxtonsn om
Fducun Pnpulur o Fstudns Filnsficns o
Histricn-Culturuis [GFNPFXJ:
Sala 11, Iaculdado do Lducaao, Unlvoisldado do
Biaslla
Camus Unlvoisllilo Daicy Rlbolio
Asa Noilo, Biaslla-DI
CLF: 7uu1u-uuu
ToloIono: 61 8u7-2u67
Coiiolo Llolinlco: gonox_Io.unb.bi
Esprito Santo
Socrotrin do Fstudn du Fducun:
Jos Lugnlo Vlolia
Av. Csai Hllal, 1111 - Fiala do Su
CLF: 2uu2-281 - Vllila - LS
Iono: (27) 822-uu77, 8227-u2u1, 8824-1844
IAX: (27) 8824-188u/881-487
L-mall: golaaobos_bol.com.bi
oslallsllcaos_lno.gov.bi
Frum do FJA dn Fspritn Suntn
A/C Ldna Caslio - UILS -Nucloo do Lducaao do
Jovons o Adullos
Av. Ioinando Ioiiail s/N - Camus do Golabolias
2uu6u-u7u - Vllila -LS
(u27) 888 7764/ 888 281
angol_nd.uIos.bi/nojauIos_zlmall.com.bi/
luclllo_zlmall.com.bi
Frum do FJA dn Fspritn Suntn
A/C Voia Slmoos- SML do Vllila
Soivlo do Acomanlamonlo o Avallaao do Lnslno
Noluino
R. Iiodoilco Gomos, 8u
2uu2-u2u - Vllila - LS
(27) 818 1u48/ 884 8u21
Iax. (u27) 88 8741
SLML_vlloila.LS.gov.bi
Fundun Fducucinnul Antnin Dudultn
Av. Iloionllno Avldos, n' 26u 8' andai CLF 2uu2u-
u4u, Vllila - LS
(27) 222-18
Lla Caivallo ou Maiclo Biandao
Ioad.vlx_loiia.com.bi
82
Fscnlu Fumliu Agrcnlu - FFA Cusu Fumiliur
Rurul - CFR
Avonlda Zulmlia Rosa Anlunos s/n Baliio Juslla
Calxa Foslal 4 CLF 2u28u-uuu Ancllola LS
FioI Idalglza Jos Monoqul
(28) 886-2u74
unlIab_ancllolaonllno.com.bi
Cois
Socrotriu do Fstudn du Fducun:
Lllana Maila Iiana Cainolio
2' Vlco-Fiosldonlo do CONSLD
Av. Anlaguoia n' 1u - Soloi Ooslo
CLF 7412-u1 Golnla - GO
Iono: 62- 281-6884 / 687u
IAX: (62) 281-68u1 / 68u2
L-mall: ollanoc_soo.go.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.oducao.go.gov.bi
Frum do FJA do Gniniu
A/c Maila Maigailda Maclado o/ou Maila Lmlla do
Caslio Rodilguos
UIGO - Iaculdado do Lducaao
R. Dolonda Rozondo do Molo s/n
74 6u-uu - Golnla - GO
(u62) 2u2 281u/(u62) 2u2 1822 R. 218
mmm2_zaz.com.bi/ mo.caslio_loiia.com.bi
Frum do FJA do Gniniu
A/C Mailsa Claudlno da Cosla Baibosa - SML
Cooidonaao do Lnslno Noluino
R. 226 osq. c/ 28/286 s/n - Soloi Unlvoisllilo
7461u-18u - Golnla - GO
(u62) 24-8u1u/2u/21
doodalo_bol.com.bi
UFG - Univorsidudo Fstuduul do Gnis
Av. Juscollno KubllscloI, 146 CLF 711u-8uu,
Anolls-GO. Tol: (62) 828-11u8
FioI. Claudlo do Molo (Cooid. Goial do Fiojolo) o FioI.
Voia Maila (Fi-Rolloia do Lxlonsao)
vagaIyno_uog.igl.bi ou claudlodlmolo_uog.igl.bi
Socroturiu Municipul do Fducun do Gniniu
Av. FL u1 ' andai Fao Munlclal, FaiI Lozandos CLF
74884-uuu - Glonla/GO
(62)24-1u2u / 1u8
Fodio Wllson Gulmaiaos
ioIollo_golanla.go.gov.bi
Quintul du Aldoiu Contrn do Vivncius Criutivus/
GO
Munlclo do Flionolls/GO
(62) 8811u11/2884
Daiana o Faulo
Maranho
Goronto do Dosonvnlvimontn Humunn:
Lulz Ioinando Mouia o Sllva
Rua Vligllo Domlnguos, 741 - Sao Iianclsco
CLF: 6u76-4u - Sao Luls - MA
Iono: (u8) 227-7u22, 227-744u, 227-7u84
IAX: (u8) 227-772
L-mall: gablnolo2_gdl.ma.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.gdl.ma.gov.bi
Profoituru Municipul do Cuxius - MA
Fiaa do Fanloon S/N Conlio do Culluia Acadmlco
Jos Sainoy Caxlas - MA CLF:66uu.uuu
(uu) 21.288
FioI Clla Amado Gomos do Nasclmonlo
Mato Crosso
Socrotrin do Fstudn du Fducun:
Gabilol Novls Novos
Av. B s/n' - Conlio Folllco Admlnlsliallvo
CLF:78u-u71 - Culab - MT
Iono(s): (u6) 618-688u
IAX/GAB: (u6) 618-6841
L-mall: oslallsllcaml_lno.gov.bi /
ascomsoduc_bol.com.bi
Homo Fago: lll://vvv.soduc.ml.gov.bi/
Frum do FJA dn Mutn Grnssn
Consollo Lsladual do Lducaao
A/c FioIa. Alados Mandlola
coo.ml_o.com.bi
R. Camo Giando 271
78uu 86u Culab MT
(u6)624 u484
88
Mato Crosso do SuI
Socrotrin do Fstudn du Fducun:
Hllo do Llma
Faiquo dos Fodoios - Bloco V
CLF: 7uu81-uu2 - Camo Giando - MS
Iono: (u67) 818-22uu/818-284
IAX: (u67) 818-22uu
L-mall: lollo_oducai.ms.gov.bi /
ailolo_oducai.ms.com.bi
Homo Fago: lll://vvv.oducai.ms.gov.bi/
Minas Cerais
Socrotriu do Fstudn du Fducun:
Vanossa Gulmaiaos Flnlo
Av. Amazonas, 8 - Gamololia
CLF: 8u1u-uuu - Bolo Hoilzonlo - MG
Iono(s): (u81) 887u-88uu/88u1/88u2/82uu
IAX: (u81) 887u-82uu
L-mall: gabsoomg_iodomgo.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.oducacao.mg.gov.bi
Frum do FJA do Minus Goruis
A/C Gllvanlco Muslal o/ou Glucla Joigo
ULMG - Unlvoisldado Lsladual do MG
Fiaa Boinaido da Volga, u/4u4
812u-84u - Bolo Hoilzonlo - MG
(u81) 8274 2784 gllvanlco_aol.com
(u81) 8428.862u/u182.u62u glauclajoigo_aol.com
Frum do FJA dn Losto Do Minus
A/C Romllda Illa Dulia
SML do Iallnga - Dolo. Fodagglco
Movlmonlo do AlIabollzaao
Av. Concidla s/n
8116u-uuu - Iallnga - MG
(u81) 882u 886u/ 8828/Iax. (u81) 882u 8861
lallnga_biIioo.com.bi/mova.lallnga_biIioo.com.bi
Institutn dns Truhulhudnros o Truhulhudnrus nu
Agriculturu dn Vulo dn Joquitinhnnhu
Av. Bolo Hoilzonlo Sala u, Conlio CLF 8u62u-uuu
Modlna-MG
(88) 878-1u21
Lvlna Tolxolia da Ciuz
Prngrumu Minoirn du Quulidudo o Prndutividudo
Rua Tlmblias, 12uu Sala 4u6 Conlio CLF 8uu4u16u
Bolo Hoilzonlo-MG
(81) 8218-1248/8274-712
Ldgaido Ccoios
mq_mq.com.bi
Par
Socrotriu-Fxocutivu do Fstudn du Fducun:
Rosa Maila Clavos da Cunla
Rodovla Auguslo Monlonogio, KM 1u s/n - Icoaiacl
CLF: 6682u-uuu - Bolm - FA
Iono: GAB: ( u1) 278-77uu. Iax: (u1) 248-262
L-mall: soduc12_iodoa.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.soduc.a.gov.bi/
Paraba
Socrotrin do Fstudn du Fducun o Culturu:
Noioaldo Fonlos do Azovodo
1' Vlco-Fiosldonlo do CONSLD
Av. Joao da Mala, s/n' - Conlio Admlnlsliallvo
Bloco I - 6' andai - Baliio Jaguailbo
CLF: 8u1u-uuu - Joao Fossoa - FB
Iono: GAB: (88) 218-4uu2
IAX:(88) 218-4u11-218-44
L-mall: noioaldo_oduc.b.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.oduc.b.gov.bi
Frum do FJA du Puruhu
A/C FioI. Tlmolly D. Iioland
UIFB- Unlvoisldado Iodoial da Faiaba
Fidlo da Rolloila - 8' andai Camus Unlvoisllilo
8uu-uuu - Joao Fossoa - FB
(u88) 216 716/ 22 1uu1
llmolly_iolloila.uIb.bi
Paran
Socrotrin do Fstudn du Fducun:
Mauilco Roqulao do Molo o Sllva
Av. Agua Voido, 214u - Vlla Izabol
CLF: 8u24u-uuu - Cuilllba - FR
Iono: (41) 842-641, 84u-112
IAX: (41) 8421u7
L-mall: mioqulao_i.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.i.gov.bi/sood/
84
Frum do FJA dn Purun
A/c Maila Aaioclda Zanolll
Unlvoisldado Iodoial do Faian
R. Gal. Cainolio, 46u. CLF: 8uu6u-1u - Cuilllba - FR
(u41) u184 4486
mzanolll_oducacao.uIi.bi
Contrn do Prnton du Vidu do Assis
Chutouuhriund - PR
Av. dos Flonolios, 788
CLF 8u8-uuu Assls Claloaubiland - FR
(44) 28-41u / 147u
Jos Faidlnlo Souza
coov_uol.com.bi
APFART - Assnciun Prn|otn Fducun dn
Assuluriudn Rurul Tompnrrin
Av. Sanlos Dumonl, 417 - Jaidlm Aoiooilo
CLF 86u8u-uuu Londilna/FR
(48) 82-86u4
assoail_soicomlol.com.bi
comunlca.aoail_aoail.oig.bi vvv.aoail.oig.bi
Pustnrul du Criunu - Fducun do Jnvons o
Adultns
Cooidonaao Naclonal - Rua Fasloui, 27u
CLF: 8u2u-uu2 Cuilllba/FR
uxx41-822-7267/ 224-6u86
Dia. Boalilz Hobold
Rodo Brusiloiru do Infnrmun o Dncumontun
snhro Infnciu o Adnloscnciu - Pustnrul du
Criunu CNBB/PR
Rua Jacaiozlnlo 16u1 - Moics Co:8u81u-uuu -
Cuilllba - Faian - Biasll
uxx41-886-u2u / uxx41-886-uu4u
Dom Aloyslo Joso Loal Fonna
lll://vvv.iobldla.oig.bi
Pernambuco
Socrotrin do Fstudn du Fducun o Fspnrto:
Moizail Novos Ramos
Rua Slquolia Camos, 8u4 - Sanlo Anlnlo
CLF: uu1u-u1u - RoclIo - FL
Iono: (u81) 8224-6u, 8224-6612
GAB: 8224-8888
IAX: (u81) 8224-6268, 8224-6u6u
L-mall: mozailni_oducacao.o.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.Ilsoo.o.gov.bi/soo
Articulun Pornumhucunu polu FJA
A/c Conlio Faulo Iiolio
Conlio do Lducaao da UIFL
Rua Acadmlca Ramos s/n. Cldado Unlvoisllila
u67u-uu1 - RoclIo - FL
(u87) 8271 882u/ 8271 8822
cIiolio_zlmall.com.bi
Fuculdudo do Fnrmun do Prnfossnros du Mutu
Sul - FAMASUL
BR 1u1 Sul, Km 186 Camus Unlvoisllilo CLF
4u-uuu, Falmaios-FL
(81) 8661-u828 8662-2288 / 227u / 28u
Ilvlo do Mlianda Ollvolia - Dlioloi
aomasul-Iamasul_bol.com.bi
Socroturiu do Fducun do Igurussu - PF
Fiaa da Bandolia, n' 14 - Conlio
(81) 848-1814
Jaquollno Moiolia Salusllano
soolg_zlmall.com.bi
Prngrumu Pnlticus Phlicus dn Contrn Jnsu do
Custrn/PF
Rua Sao Gonalo n' 118, Boa Vlsla - RoclIo - FL
(81) 8428-28uu/u6u1-7u
Maila Bolnla Tonilo dos Sanlos
ol.ubl_loiia.com.bi
SFSI - PF
Av. Jos BonlIclo n' 747, Toiio RoclIo/FL
(81) 8227-718/u288
Juclnoldo Faos do Andiado
lcsosl_liuonol.com.bi
Socroturiu do Fducun dn Rocifo/PF
Rua Linoslo do Faula Sanlos, 867 Boa Vlagom CLF
1u21-88u
(81) 8826-u774/88u1-1482
Lolla Maila Loos Louiolio
lolla_ioclIo.o.gov.bi
Profoituru do Curuuru/PF
Av. Di. Fodio Joidao n' 1u1u Mauiclo do Nassau
(81) 8721-4228
Aula Coidolio do Iailas Flios
Univorsidudo Fodorul do Pornumhucn
Rua Lngonlolio ToIllo do Iiollas n' 11u/8u1 Doiby
CLF 2u1u-1uu
Lucla do Souza Loao
8
Socroturiu Municipul do Fducun o Dospnrtn do
Olindu/PF
Rua Dlicou Boigos n' u Rlo Doco CLF 8u4u-u8u
Ollnda - FL
(81) 8481-uu
Maila Salolo Sanlos Maldonado
oducollnda_lolmall.com
Socroturiu do Fducun du Profoituru Municipul
do Cumurugiho/PF
Av. Di. Bolmlno Coiiola,284u Tlmbl CLF 4768-uuu
(81) 848-2428
Ldna Maila Gaicla da Rocla Fossoa
oducacao_camaiaglbo.o.gov.bi
Profoituru Municipul do Bozorrns
Rua Manool do Andiado Sanlos s/n Conlio -
Bozoiios/FL
(81) 87286717
Profoituru Municipul do Ornh
Av. Govoinadoi Lslclo Colmbia, 1u Conlio - Oiob/
FL CLF 74uuu
(81) 866116
Josoja Maillns Rols
moiobo_llgbi.com.bi
Profoituru Municipul do Puulistu/PF
Fiaa Agamonon Magallaos s/n' CLF 81u1-uuu
(81) 8488-1uu
Anlnlo Wllson SocI
CIFF - Contrn do Intogrun Fmprosu Fscnlu do
Pornumhucn
Rua do Fiogiosso, 46 Ld. Vllla Lmiosailal Boa Vlsla
RoclIo CLF uu7u-u2u
(81) 8418-1
Goimano Coollo
vvv.cloo.o.oig.bi
Socroturiu Municipul do Fducun, Cinciu o
Tocnnlngiu do Curuuru
Rua Ioinao Dlas Faos, 81 Mauiclo do Nassau -
Caiuaiu/FL CLF u14-88
Piau
Socrotrin do Fstudn du Fducun o Culturu:
Anlonlo Jos Caslolo Bianco Modolios
Av. Fodio Iiollas s/n' - Conlio Admlnlsliallvo - Bloco
D o I - CLF: 64u18-uuu - Toioslna - FI
Iono(s): (u86) 216-82u4 218-1288 216-8218
GAB: 218-12. IAX: (u86) 218-12u8 /218-1266
L-mall:maiclag_l.gov.bi
Pio Crande do Norte
Socrotriu do Fstudn du Fducun, du Culturu o
dns Dospnrtns:
Maila do Rosilo do Illma do Caivallo
Conlio Admlnlsliallvo da Lagoa Nova - BL. I - 2'
andai - CLF: uu64-uu1 - Nalal - RN
GAB: (84) 282-1881, 282-18u8, 282-18u
IAX: (84) 282-184u/ 282-18u7
L-mall: gabsocd_in.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.in.gov.bi/lgovin/soc/
Frum do FJA dn Rin Grundo dn Nnrto
A/c FioI. Sandio Soaios - Unlvoisldado Roglonal do
Rlo G. do Noilo. Iaculdado do Lducaao
BR 11o KM 48. CLF: u6uu-uuu - Mossoi - RN
(u84) 812 2772 R. 214
sandiosoaiosd_uol.com.bi
SFDUC-RN SUFJA
u481uu72
Lullla Voia Lucla Iiaga Louiquln
Socroturiu du Fducun, Culturu o dns Dospnrtns
Dn Rin Grundo Dn Nnrto
Lullla Voia Lucla Iiaga Louiquln
Subcooidonadoia Do Lducaao Do Jovons L Adullos
84 282.1418 / 1416 / 142u / 1417 / 1421. Iax. 84 282.141u.
Pio Crande do SuI
Socrotrin do Fstudn du Fducun:
Jos Alboilo Ioilunall
Av. Boigos do Modolios, 1u1 - FlalaIoima
CLF: uu11u-uuu - Foilo Alogio - RS
Iono(s): (1) 8288-4711/4712/47uu
IAX: (u1) 8288-4761
L-mall: gabsois_io.vla-is.com.bi
Homo Fago: lll://vvv.oducacao.is.gov.bi
86
Frum do FJA dn Frum do F|u dn RS
A/c Nollon Dioscl - UIRGS
Av. Faulo Gama, 11u - Fidlo da Rolloila
uuu46-uuu - Foilo Alogio RS
(u1) 816 8u82/816 84u7
nuooja_iooxl.uIigs.bi
janollon_odu.uIigs.bi
Frum do FJA dn RS
A/C Luclana Coidolio - SLSI
Av. Assls Biasll,8787
u114u-uu1 - Foilo Alogio - RS
(u1) 8847 8uu/8847 8787/8847 8u7
lcoidolio_soslis.oig.bi
Socroturiu do Fstudn du Fducun dn Rin Grundo
dn Sul
Llana da Sllva Boigos, Doailamonlo do Lducaao do
Jovons o Adullos
Av. Boigos do Modolios, 1u1
uu11u-uuu - Foilo Alogio - RS - Biasll
Iono: (uxx1) 212.1688 iamal 224/284 - Iax: (uxx1)
22.u867
L-mall: lsbo_zaz.com.bi
Assnciun dns Apnsontudns o Ponsinnistus dn
Buncn dn Brusil - RS
Rua Uiugual, 8uu - 11' andai CLF uuu1u-14u, Foilo
Alogio-RS
Milo Juaioz do Ollvolia (Fiosldonlo)
aIabb_is_loiia.com.bi
Prof. Munic.do St Brhuru dn Sul - RS
Cx.F. 11 CLF u824u-uuu Sanla Bibaia do Sul - RS
() 8872-1161 / 1u18
Jos Inclo Ioiiolia Flios (FioIollo)
msabasul_oxioss.com.bi
Roprosontunto du CGT - Cnnfodorun Gorul dns
Truhulhudnros nn Fnrum Mundiul
uxx1-828u-17u4 / 8282-1874 / 8282-8847
Rosmoiy Baldl Maiquos
UNIVATFS - Contrn Univorsitrin
Lajoado
Rua Avollno Talllnl, 171
Baliio Unlvoisllilo
Cx. Foslal 1
CLF: uuuu-uuu Lajoado - RS
Iono: (1)8714-7uuu Iax: (1)8714-7uu1
UNIVATFS - Contrn Univorsitrin
Lncanlado
Rua Solo Iimaos, 81. Baliio Conlio
CLF: uu6u-uuu Lncanlado - RS
Iono: (1) 871-2222
UNIVATFS - Contrn Univorsitrin
Taquail
Rua Anlnlo FoiIilo da Cosla, u1. Baliio Calolia
CLF: u86u-uuu Taquail - RS
Iono: (1) 68-727
UNIVATFS - Contrn Univorsitrin
Toulnla
Rua Dom Fodio II, 88u (Junlo ao Colglo Conoclsla do
Baliio Canabaiio). Baliio Canabaiio
CLF: u8uu-uuu Toulnla - RS
Iono: (1) 8762-7u81
Pio de Janeiro
Socrotriu do Fstudn du Fducun:
Daiclla Aaioclda da Sllva Lollo
Rua da Ajuda n' u - ' andai - Conlio
CLF: 2uu4u-uuu - Rlo do Janolio - RJ
Iono GAB: 22uu-86u6, 22uu-86u1 - 22uu-86u7
IAX/GAB: (u21) 22uu-86u8
L-mall: daiclllalollo_soo.ij.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.soo.ij.gov.bi
Frum do Fducun do Jnvons o Adultns dn RJ
ULRJ - Unlvoisldado Lsladual do Rlo do Janolio
Rua Sao Iianclsco Xavloi,24 - s/1u14 Bloco C-
Maiacana
2uu-u18 Rlo do Janolio - RJ
(u21) 42 88u4/ 87 778u
Ioiumoja_uoij.com.bi
Conlalo: FioIa. Jano Falva, col (21) u621-u61u
SAPF - Sorvins do Apnin Posquisu om
Fducun - Aloxundro Aguiur
Rua Gonoial Juslo, 27 - sala 812
2uu21-18u - Rlo do Janolio - RJ - Biasll
Iono/Iax: (uxx21) 224.122
L-mall: sao_ax.ac.oig
87
CFDAC - Contrn do An Cnmunitriu - Sniu
Schnoidor
R. Bonjamln Conslanl, 1u8
2u241-1u - Rlo do Janolio - RJ - Biasll
Iono: (uxx21) uu.u268 - Iax: (uxx21) 222.227
L-mall: codac_ax.ac.oig
Comlssao do Unlvoisldados:
Nnvu FAFTFC - Fundun do Apnin Fscnlu
Tcnicu [Socroturiu do Fstudn do Cinciu o
Tocnnlngiu dn RJ
Rua: Clailmundo do Molo n'847 Qulnllno - RJ CLF:
21811.28u
(21) 2u7.u18/2u1.u774
Claudlo Mondona - Fiosldonlo
cimondona_uol.com.bi
Alfulit Brusil
R. Saigonlo Sllva Nunos, 118 - Ramos CLF 21u4u-
28u, Rlo do Janolio-RJ
(21) 26u-2u2 / 261-288u
Siglo Lacoida ou Suoly Llma
oducacao_alIalllbiasll.com.bi
Contrn Univorsitrin du Cidudo [UnivorCidudoJ
Rua do Humall, 27 CLF 22261-uuu Rlo do Janolio-
RJ
(21) 286-uu1 / u1u
Faulo Csai Maillnoz y Alonso - Rolloi
lnIo_UnlvoiCldado.odu
Contrn do Infnrmuos Culturuis
R. Tonoloios, 1u6 al' 8u1 Coacabana, CLF 2222u-
uuu Rlo do Janolio-RJ
Iianclsco Ruas Sanlos (Dlioloi)
Pondnia
Socrotrin do Fstudn du Fducun:
Csai Llcilo
Rua Gonoial Osilo, n' 41 - Conlio - Lnlio Ruas u7
do solombio o Almlianlo Baiioso
CLF: 78uuu-uuu Foilo Vollo - RO
Iono(s): (u6u) 228-2884/ 22u-88u/ 22u-788
IAX: (u6u) 216-88u
L-mall: soduc_soduc.io.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.soduc.io.gov.bi
Univorsidudo Fodorul do Rnndniu
Cooidonaao Goial do Fiogiama/UNIR na Fi-Rolloila
do Fs-giaduaao, Lnslno o Lxlonsao -FROFLX .
ToloIono(uXX6u): 216 8 16 FROFLX
IAX 216 8 1 as_unli.bi
Poraima
Socrotriu do Fstudn du Fducun, Culturu o
Dospnrtns:
Ana Maila Llma do Iiollas
Fiaa do Conlio Cvlco, 471 - Conlio
CLF: 6u8u1-88u - Boa Vlsla - RR
Iono(s): u 628-18u8 IAX: u 624-14u8
L-mall: oslallsllcaii_lno.gov.bi Homo Fago: lll://
vvv.oducacao.ii.gov.bi
INCRA - RR
Inslllulo Naclonal do Colonlzaao o RoIoima Agiila -
ToloIono: xx-u-624-16
Lndoioo: Rua Iloilano Folxolo, n' 24 - Conlio -
CLF: 8u.8u1-82u
Fiogiama: FRONLRA - Fiogiama Naclonal do
Lducaao na RoIoima Agiila Soguiadoia Lsladual.
Cooidonadoia: Doioclldo Flnlo da Sllva.
SFSC - RR
Soivlo Soclal do Comiclo - ToloIono: xx-u-621-
1287/621-1228
Lndoioo: Rua Aiaujo Illlo, n' 2u - Conlio - CLF.:
6u.8u1-uuu
Fiogiama: FROLLR - Fiojolo SLSC Loi.
Cooidonadoia: Louda Lvangollsla do Ollvolia
SFMFDF - RR
Sociolaila Munlclal do Lducaao - ToloIono: xx-u-
628-2626 - Ramal: 2u
Lndoioo: Rua Iloilano Folxolo, n' 182 - Conlio -
CLF.: 6u.88u-u8u
Fiogiama: Lducaao do Jovons o Adullos.
Cooidonadoia: FioI Maila Collna do Assls
SFNAR - RR
Soivlo Naclonal do Aiondlzagom Ruial - ToloIono:
xx-u-224-7u24
Lndoioo: Avonlda Majoi Wllllams, n' 1.u18 - Sao
Iianclsco - CLF: 6u.8u1-11u
Fiogiama: AlIabollzaao do Jovons o Adullos om Aioas
do Assonlamonlos o Comunldados Ruials.
Cooidonadoia: Maila Angollla do Molo Baibosa.
88
SFSI - RR
Soivlo Soclal da Induslila
ToloIono: xx-u-628-u282/628-u221
Lndoioo: Rua Favao, n' 2u6 - Mocojana
CLF.: 6u.8u4-uu
Fiogiama: SLSI Lducaao do Tiaballadoi.
Cooidonadoia: Lllon Rodilguos Cavalcanlo.
Santa Catarina
Socrotrin do Fstudn du Fducun o dn Dospnrtn:
Jac Andoilo
4'Vlco-Fiosldonlo do CONSLD
Rua Anlnlo Luz, 1u1 - 1u' andai - Conlio
CLF: 88u1u-41u -Iloilanolls -SC
TLLLIAX: (u48) 221-616, 221-6142
L-mall: mlilam_sod.icl-sc.bi /
gabsoduca_lolmall.com
Homo Fago: lll://vvv.sood.icl-sc.bi
Frum do FJA do Suntu Cuturinu
Clailco Foilolla do Llma - Sociolaila do Lslado da
Lducaao
R. Anlnlo Lulz, 111 - 4' andai - sala 4u4
88u1u-41u - Iloilanolls - SC
(u48) 221 62
clailco_sol.icl-sc.bi
So PauIo
Socrotrin do Fstudn du Fducun:
Gabilol Clallla
Fiosldonlo do CONSLD
Fiaa da Roubllca, 8
CLF: u1u4-uu8 - Sao Faulo - SF
Iono(s): (11) 8218-2uu1/2uu2/2uu8/2uu4
IAX: (11) 828-617u
L-mall: so_oducacao.s.gov.bi/
ass6_oducacao.s.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.oducacao.s.gov.bi
Frum do FJA do Sn Puuln
Conlio Clda Romano
A/C Valdocl F.J. Ignclo o Clda Hoila
R. Mlnlslio do Godl, 1484 - Foidlzos
uu1-uuu - Sao Faulo - SF
(11) 8866 278
cocli_sodos.oig.bi
Frum do FJA dn Nnrdosto Puulistu
A/c SML - Rlboliao Fiolo
Rua Allo do Sao Bonlo, 11 - Conlio
14u8-u - Rlboliao Fiolo -SF
(16) 8u77 u127/8u77 u1uu
aja.socodu_codoi.com.bi
An Fducutivu - Muriu Cluru Di Piorrn o/nu
Cludiu Lomns Vvin
Rua Gonoial Jaidlm, 66u - Vlla Buaiquo
u1228-u1u - Sao Faulo - SF - Biasll
Iono: (uxx11) 811.2888 iamal 182 - Iax: (uxx11)
811.2888 iamal 4
L-mall: acaooduca_acaooducallva.oig
Institutn Puuln Froiro - Sniu Cnutn Foitnzu
R. Coiio Coi, u - 2o andai, cj. 22
uu61-1uu - Sao Faulo - SF - Biasll
Iono: (uxx11) 8u21.86 - Iax: (uxx11) 8u21.8u
L-mall: lI_auloIiolio.oig
An Cnmunitriu
Rua das Magnllas, 88 Jaidlm Filmavoia - CLF
11482-uuu Guaiuj-SF
(18) u776-68u7 / u7u4-6481
Falicla NozaI - Fiosldonlo
valloimaclol_yaloo.com.bi
UMFS - Unin Municipul dns Fstuduntos
Socunduristus
Rua Rul Baibosa, 828 Bola Vlsla CLF u1826-u1u Sao
Faulo-SF
(11) 28u-7411 / 871
Maico Anlonlo Andi (Fiosldonlo)
umos_umos.oig.bi
Mnvimontn Floru Frugnsn do Diroitns Humunns
uxx11-827-u164
Raquol Cunla
Unisn - Univorsidudo do Snrncuhu
1 - Rodovla Raoso Tavaios, Km u2,, CLF: 18u28-
uuu - Soiocaba/SF; 2 - Avonlda Lugnlo Salomo n'14u
CLF:18u8.48u Soiocaba-SF
(1) 22u.u2uu/ 221.uu2
Fi-Rolloila do Lxlonsao o Assunlos Comunllilos
unlso_unlso.bi
8u
Fodorun dns Sindicutns dns Sorvidnros
Phlicns nn Fstudn do Sn Puuln/CFASP
Rua Consollolio Cilslano n'6u 8' andai Conj. 81/82
Conlio Sao Faulo - SF CLF: u1u87.uu1
(11) 8211.8u8u/827.781/687
Mailo Siglo Moiolia
iosldoncla_Ioss-os.oig.bi
Cnnfodorun dus Mulhoros dn Brusil
Rua Basllo da Cunla n'186 Acllmaao Sao Faulo
CLF: u144.uuu
(11)7u.u878/6817
Maicla do Camos Foiolia
c.m.b_lg.com.bi
Assnciun Nucinnul do Cnnporun Agrcnlu -
ANCA
Alamoda Baiao do Llmolia 1.282 Camos Lllsoos CLF
u12u2-uu2 Sao Faulo
(11) 8861-8866 (61)822-u8
Ldgai Joigo Kolllng Rlla Zanollo
ancabsb_loiia.com.bi
Fundun Ahrinq
(11) 8u81 u6uu R. 2u7
Lvla ou Aloxandio
asclnoldoi_Iundabilnq.oig.bi
Cnngrossn Nucinnul Afrn-Brusiloirn
Sodo Naclonal: R. Lsailaco n' 8u - L Vlla Romana
Laa CLF uu4-uuu Sao Faulo - SF
(11) 867-282
Lduaido Ioiiolia do Ollvolia
cnabnaclonal_zlmall.com.bi
Profoituru Municipul do Sn Jns dn Rin Protn
Rua Gonoial Gllcilo, 8u47 Vlla Imoilal CLF 1u1-
4uu Sao Jos do Rlo Fiolo/SF
(17) 284-274
FioI. Maila do Rosilo Coivolo Laguna
smodu_omio.com.bi
Contrul Gorul dns Truhulhudnros dn Brusil/SP
Rua Milo do Andiado, 61 CLF u114-u6u Sao Faulo
(11) 8668-u478
Anlonlo Nolo
Sergipe
Socrotrin do Fstudn du Fducun, dn Dospnrtn o
dn Luzor:
Maicos Auillo Fiado Dlas
Rua Gulomboig Clagas N'16u
Baliio Inclo Baibosa
CLF: 4u.u4u-78u - Aiacaju - SL
ToloIax: (7u) 2111u2, 211288, 214uu88 i. 228
L-mall: maicosd_iodaso.com.bi
Homo Fago: lll://vvv.sood.so.gov.bi
Lur Mo Muriu - Bihlintocu o Aos Snlidrius
R. JacIson Ilguoliodo, 114 - Conlio CLF 4u22u-uuu
Aiau - SL
(7u) 47-187
Jos Cailos do Nasclmonlo
Tocantins
Socrotriu do Fstudn du Fducun o Culturu:
Maila Auxllladoia Soabia Rosondo
Lslanada das Sociolailas, Fiaa dos Gliassls, s/n'
CLF: 77.uu8-uuu - Falmas - TO
Ionos: (u68) 218-14u2, 218-14u
IAX: (u68) 218-14u1
L-mall: soduc_soduc.lo.gov.bi/
oslallsllcalo_lno.gov.bi
Homo Fago: lll://vvv.soduc.lo.gov.bi
Frum do FJA do Tncuntins
A/C Iolanda Iollo do Ollvolia
COLJA - Sociolaila do Lducaao do Tocanllns
Lslanada das Sociolailas Fa. dos Gliassls
77uu8uuu - Falmas - TO
(68) 218-2226/88
oslallsllcalo_lno.gov.bi
Frum do FJA do Tncuntins
A/c Luclana Baibosa SLSI
Av. D. Lmanuol 1847 - B. Sonadoi
CLF. 77818-2u - Aiaguana -TO
(u68) 414 8181/8uu4/8u42
lubaibosa_Ilolo.com.bi ou ndo_Ilolo.com.bi
uu
ANEX0 2
ibIiografia CompIementar
ABRAHAO, MaiIa Holona Monna Baiiolo. As
roluos oducun o truhulhn nu oscnlu dn
"nn-truhulhn" : o aluno-liahalladoi o o
ioIossoi 'nao-liahalladoi'. Poilo Alogio, 1u8u.
81 . Toso (Douloiado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial do RIo
Giando do Sul.
ABRANTLS, Wanda Modiado. A didticu du
oducun hsicu do |nvons o udultns : uma
consliuao a ailIi da ilIca do ioIossoi. RIo
do JanoIio, 1uu1. 241 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca
do RIo do JanoIio.
ALBUQULRQUL, MaiIa LucImai MIianda do. Umu
oxporinciu do oducun cnmunitriu nn
cnntoxtn du pnlticu snciul dn Fstudn. loilaloza,
1u88. 181 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado
lodoial do Coai.
ALMLIDA, LlIsaholl Gomos do. Nu rolun oscnlu-
truhulhn, n snnhn quo uindu pormunoco : um
osludo sohio a ioiosonlaao quo alunos da
sulncIa II da iodo munIcIal do onsIno Iazom
da socIalIzaao oscolai. Sao Paulo, 1uu8. u7 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado do Sao Paulo.
ALMLIDA, Joso LuIs VIoIia do. A quostn podu-
ggicu du oducun pnpulur : uma anlIso da
ilIca oducalIva da oducaao oulai no BiasIl
- oiIodo : docadas do 6u a 8u. CamInas, 1u88.
144 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado Lsladual do CamInas.
ALMLIDA, LauiInda Ramallo do. O Prn|otn
Nnturnn : Incuisoos no vIvIdo oi oducadoios o
alunos do oscolas hlIcas aulIslas quo
lonlaiam um joIlo novo do camInlai. Sao Paulo,
1uu2. 212 . Toso (Douloiado om Lducaao] -
PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
ALVARLNGA, MicIa Soaios do. A intor-rolun
ontro oducun pnpulur o nrgunizun cnmuni-
triu cnmn um futnr do cnntrihuin du cidudu-
niu : um osludo do caso. RIo do JanoIio, 1uu1.
12u . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial do RIo do JanoIio.
ALVARIM, VnIa MaiIa do Souza. Fscnlu nnturnu :
sonlos o lulas dos liahalladoios. NIloiI, 1uu2.
187 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial llumInonso.
ALVLS, liancIsco Ailui PInloIio. O prn|otn do
oducun pnpulur o dosonvnlvimontn cnmuni-
trin du Arquidincoso do Fnrtulozu om Curquoi-
|u, municpin do Cupistrunn : 1u6/1u7.
loilaloza, 1uu8. 177 . + anoxos. DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do Coai.
ALVLS, MaiIa Joso Soaios. Fducun do |nvons o
udultns viu suplotivn : uma anlIso do mdulos
do onsIno, adolados nos Conlios do Lsludos
SulolIvos (quInla a oIlava soiIos], no MunIcIIo
do RIo do JanoIio. RIo do JanoIio, 1uu1. 11 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado Lsladual do RIo do
JanoIio.
ALVLS, MiIo LuIz. A oducun do udultns utruvs
dn onsinn suplotivn : a ilIca do Conlio do
Lsludos SulolIvos do Douiados - MS. Camo
Giando, 1uu1. 814 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do Malo Giosso
do Sul.
AMARAL, Ivono Loda Taado do. Fnsinn suplotivn :
um osludo da clIonlola iosonlo aos oxamos
sulolIvos do sogundo giau. Poilo Alogio, 1u87.
286 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
laculdado do Lducaao, PonlIIIcIa UnIvoisIdado
CallIca do RIo Giando do Sul.
AMAZONAS, UIlma RodiIguos do Malos. O signifi-
cudn do umu ultornutivu oducucinnul onvnl-
vondn oducun o truhulhn : um osludo do sIlIo
do monoi liahalladoi, om Ilahuna. Salvadoi,
1uu1. 184 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado lodoial da BalIa.
AMORIM, NoIdo CoiioIa Sanl'Ana do. A pruxis
u1
poduggicu nn prncossn do oscnlurizun dn
truhulhudnr : o caso do CamaaiI. Salvadoi,
1uuu. 148 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado
lodoial da BalIa.
ANDRADL, Joiusa PoioIia do. Prn|otn Lngns II nu
Puruhu : IngoincIas olIlIcas o ImlIcaoos na
sua ioosla olIlIco-odaggIca. Joao Possoa,
1uu. 164 . + anoxos. DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
ANDRLOLA, BalduIno AnlnIo.(1u84]. ConliIhuI-
ao da odagogIa do Paulo lioIio aia o dIlogo
Inloiculluial. lJucooo c BcolJoJc, Sao Paulo,
maI./ago.
________. (1u8]. HoiIzonlos loimonulIcos da ohia
do Paulo lioIio. Bolclm lllogtfco Jo
Bllolcco Sclotol Jc lJucooo/UlBGS. Poilo
Alogio, jan./mai. 1u76. Nova odIao, jan./jun.
________. (1u8a]. Fmmunuol Mnunior ot Puuln
Froiro: uno podugngio do lu porsnnno ot do lu
cnmmunuuto. DIssoilaao do douloiamonlo.
Lducaao.LouvaIn La Nouvo, lacullo do Psyclo-
logIo ol dos ScIoncoi do L'LducalIon, UnIvoisIlo
CallolIquo do LouvaIn.
ANGLLIM, MaiIa LuIza PoioIia. Fducur doscnhrir
: um osludo ohsoivacIonal oxloialiIo. BiasIlIa,
1u88. Pag. Iiiogulai. DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisI-
dado do BiasIlIa.
ANUNCIACAO, MaiIa ColIa Loos do. Tolocursn do
primoirn gruu om Pornumhucn : um osludo
avalIalIvo. PIiacIcaha, 1u86. 284 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado MolodIs-
la do PIiacIcaha.
ARANHA, lolIo Soaios. Fducudnros pnpuluros o
mnvimontns pnpuluros : iolaao do sahoi. Bolo
HoiIzonlo, 1u8u. 26 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do MInas
GoiaIs.
ARAUJO, LIana BiIlo do Caslio. O vulnr du
linguugom oscritu puru n oducundn |nvom o
udultn : om husca da cIdadanIa nogada. Sao
Cailos : UlSCai, 1uu. 148 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do Sao Cailos.
ARRAIS, CiIslIano Holanda. Truhulhn o onsinn
nnturnn : uma alloinalIva do oscola aia as
classos liahalladoias. loilaloza, 1uu4. 17 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do Coai.
ARRUDA, JudIlo SohaslIany. Umu prnpnstu
poduggicu prngrossivistu nn onsinn nnturnn :
dIIIculdados o conliadIoos na sua Imlanlaao.
Poilo Alogio, 1uu2. 18 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do RIo
Giando do Sul.
AVLLAR, Aydo MicIa CaslIllo. Fnsinn suplotivn :
ioalIdado o ioiosonlaao. Sao Cailos, 1u87. 28
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial do Sao Cailos.
BANDLIRA, Caimon LcIa B. ABC dus oscnlus
cnmunitrius : iIncIIos do uma odagogIa
oulai. RocIIo, 1u8u. 111 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - Conlio do Lducaao,
UnIvoisIdado lodoial do Poinamhuco.
BARBOSA, Doily. Fducun pnpulur nu oscnlu :
consliuIndo uma ioosla cuiiIculai do HIsliIa
o GoogiaIIa aia o onsIno sulolIvo, na oisoc-
lIva omancIaliIa. Sao Paulo, 1uu1. 2u8 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa
UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
BARBOSA, MaiIa Ins AIonso. (1u82]. O mtndn
do oducun pnlticu do udultns om Puuln
Froiro. DIssoilaao do Mosliado, URlJ.
BARBOSA, Paulo Coiioa. Quundn Muriu uprondo u
lor muriu : a Iala do um giuo do mulloios do
Moiio do Boiol o da Iavola da IndIana, a iosoIlo
da alIaholIzaao. RIo do JanoIio, 1uu4. 81 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial do RIo do
JanoIio.
BARRLTO, Jandyia do OlIvoIia. Invostigun
intorutivu : a oxoiIncIa do colIdIano suhsIdIan-
do uma ioosla do locnologIa alloinalIva aia
uma classo do alIaholIzaao do onsIno sulolIvo.
RIo do JanoIio, 1u8u. 8 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisI-
dado Lsladual do RIo do JanoIio.
BARROS, liancIsca AigonlIna GoIs. Mnvimontn do
Fducun do Buso [MFBJ om Sorgipo : 1u61-
1u64 : uma ioconslIluIao lIsliIca. Joao Possoa,
1uu. 168 .+ anoxos. DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
BASTOS, Joao BalIsla. O onsinn suplotivn : anlIso
ciIlIca. RIo do JanoIio, 1u86. 1u7 . Toso
(Douloiado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do RIo do JanoIio.
BLISILGLL, Colso do RuI. (1u7u]. Culluia do ovo o
oducaao oulai. Bcvslo Jo loculJoJc Jc
lJucooo Jo USP. Sao Paulo.
________ (1u74]. Fstudn o Fducun Pnpulur: um
ostudn snhro u oducun do udultns. Sao Paulo,
PIonoIia.
________. (1u82]. Pnlticu o Fducun Pnpulur: u
tonriu o u prticu do Puuln Froiro nn Brusil.
LnsaIos 8. Sao Paulo, AlIca.
________. (1u6]. Uma camanla do Lducaao do
Adullos no BiasIl. PosquIsa o Planojamonlo, Sao
Paulo. Pullcooo ClPl - Conlio RogIonal do
PosquIsas LducacIonaIs.
________. (1u72]. A oducun do udultns nn Fstudn
do Sn Puuln. DIssoilaao do Mosliado. Doai-
u2
lamonlo do CIncIas SocIaIs da llLCH da
UnIvoisIdado do Sao Paulo. Sao Paulo.
BINZ, Jussaia loiioIia. Opinios do ulunns do um
cursn suplotivn do oducun gorul, om nvol dn
onsinn do sogundn gruu, quuntn uns mtndns
do onsinn utilizudns polns prnfossnros : um
osludo do caso. Poilo Alogio, 1u8u. 12u . +
anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do RIo Giando
do Sul.
BITLS, MaiIa liancIsca do Souza C. O onsinn
nnturnn om Gniniu : um dIagnslIco. GoInIa,
1uu2. 24 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado
lodoial do GoIs.
BLACK, LmIlIa. Fducun do udultns. CamInas,
1uuu. 1u . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado
Lsladual do CamInas.
BORTOLOZO, MoacIi. Incursos polu cnncopn
do suh|otividudo dn ponsumontn poduggicn do
Puuln Froiro : um oshoo ciIlIco. CamInas, 1uu8.
122 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado Lsladual
do CamInas.
BOUlLLULR, Joso Podio. (1uu1]. Podugngiu Lutinn
Amoricunu - Froiro o Dussol. Ld UNIJU, IjuI.
BRAGA, Alvaio Joso PoioIia. Dn Mnhrul un
cnmputudnr : a Imlanlaao do um iojolo do
InIoimlIca oducalIva na oducaao do jovons o
adullos. CamInas, 1uu6. DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado Lsladual do
CamInas.
BRANDAO, Cailos RodiIguos. Oig. BRINGUILR,
Joan-Claudo. Cnnvorsundn cnm Piugot. DIIol,
RIo do JanoIio, 1u78.
______, Cailos RodiIguos. Ll Molodo Paulo lioIio
aia la AlIaholIzacIn, do Adullos. CuoJctnos
Jcl CBllAl n.' 8., MoxIco, 1u77.
______, Cailos RodiIguos. O quo Mtndn Puuln
Froiro. Sao Paulo: BiasIlIonso, 1u81, 18
=
odIao.
______, Cailos RodiIguos. O cJucoJot. VJo c Motlc.
Ld. Giaal: RIo do JanoIio, 1u82.
BRITO, Lauia MaiIa do laiIas. Animudnros do
cnmunidudo om prncossn do fnrmun. Joao
Possoa, 1u87. DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
BROGGIO, AnlnIo Colso. Fducun suplotivu :
uma avalIaao da ioosla oIIcIal no colIdIano
do Conlio Lsladual do Lducaao SulolIva PioI.
AnlnIo Joso lalcono om PIiacIcaha. PIiacIcaha,
1uu8. 7 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado MolodIsla do PIiacIcaha.
BUllA, Lsloi. Fducun o ciduduniu. SP: Coiloz,
Auloios AssocIados, 1u87. (Coloao olmIcas
do nosso lomo; 28]
CAllLR, MaiIa AaiocIda Monozos. O onsinn
nnturnn om umu oscnlu do poriforiu do Sn
Curlns : uma Insoiao no sou colIdIano. Sao
Cailos, 1uuu. 22u . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do Sao Cailos.
CAGLIARI, LuIz Cailos. Alfuhotizundn som n h,
h, hi, h, hu. Sao Paulo: ScIIono, 1uu8.
CALHAU, MaiIa do Socoiio MailIns. "Fu t virundn
nutrn" : um liahallo com ooiiIos da Consliu-
ao CIvIl. RIo do JanoIio, 1uu4. 28 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do RIo do JanoIio.
CALVO HLRNANDLZ, Ivano RoIs. Alfuhotizun do
udultns : a iocuia do um ioIoioncIal molodo-
lgIco. Poilo Alogio, 1uu1. 271 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do
RIo Giando do Sul.
CAMARGO, Rull Auioia da SIlvoIia. A ulfuho-
tizun do |nvons o udultns nn Municpin do
Sn Puuln nu gostn du profoitu Luizu Frundinu
do Snusu [1080-1002J. Sao Paulo, 1uu6. 86 . +
anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
CAMPOS, SIlmaia do. O truhulhn dnconto nu
oducun do |nvons o udultns truhulhudnros :
goslao LuIza LiundIna/ Paulo lioIio no munIcIIo
do Sao Paulo : 1u8u-1uu2. CamInas, 1uu8. 1u1
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado Lsladual
do CamInas.
CARNLIRO, Ana MaiIa. Aprondizudn du snhrovi-
vnciu : liahalladoios iuiaIs do AiauaI (MG].
RIo do JanoIio, 1u86. 228 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - InslIlulo do Lsludos
Avanados om Lducaao, lundaao GollIo
Vaigas.
CARVALHO, DIono LucclosI do. A intorun ontro
n cnnhocimontn mutomticn du prticu o n
oscnlur. CamInas, 1uu. 2u . Toso (Douloiado
om Lducaao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisI-
dado Lsladual do CamInas.
CASLRIO, Voia MaiIza RogIno. A udministrun du
oducun do udultns om Buuru [108-1088J :
iolalo do uma oxoiIncIa. PIiacIcaha, 1uu6. 162
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado MolodIsla do PIiacIcaha.
CASTRO, Llza MaiIa NoIIa VIoIia do. Do truhu-
lhudnros prnduzidns u su|oitns do umu pruxis
oducutivu : osludo o ioosla do aao na iogIao
do Valo do RIo Piolo. RIo do JanoIio, 1uuu. 1u7 .
+ anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao]
- InslIlulo do Lsludos Avanados om Lducaao,
lundaao GollIo Vaigas.
CAVALCANTI, AmalIla MaiIa Cosla LIma. Pnlticu
oducucinnul dn Fstudn hrusiloirn snhro n onsinn
u8
suplotivn : 1u61-71. Joao Possoa, 1u87. 182 . +
anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
CLCILIO, MaiIa AaiocIda. Avuliun o oducun
pnpulur. PIiacIcaha, 1uu7. 122 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado Molo-
dIsla do PIiacIcaha.
CLSANA, MaiIna RanIoiI. O rotnrnn oscnlu :
sulncIa II na iodo osladual do onsIno do Sao
Paulo. Sao Paulo, 1uu2. 127 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do Sao Paulo.
CHRISTOlOLLTTI, LlIsaholo do Louidos. Fducun
pnpulur : IacIlIladoia do iocosso do liansIoi-
maao socIal : uma loIluia a iosoIlo do movI-
monlo do conscIncIa om oducadoios do adullos.
CamInas, 1uu4. 1u2 . + anoxos. DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado Lsladual
do CamInas.
CHRISTOV, LuIza Holona da SIlva. Fuzor o uprondor
nn truhulhn, n truhulhn do tndn diu. Sao Paulo,
1uu2. 1u2 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao
Paulo.
CIANlA, ColIa RogIna do Laia. A impnrtnciu dus
roluos intorpossnuis nu oducun do udultns.
CamInas, 1uu6. 8u . + anoxos. DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado Lsladual do CamInas.
CINTRA, BonodIlo LlIsou LoIlo. Puuln Froiro, ontro
n grogn o n somitu - Fducun: Filnsnfiu o
Cnmunhn. Ld. LDIPUCRS, 1uu8.
COLLLLO, SIlva Mallos GasaiIan. Alfuhotizun
om quostn. RJ: Paz o Toiia, 1uu.
COLTRO, Dohoial llIma PIios. Prnfossnr dn cursn
nnturnn do primoirn o sogundn gruus : liajoliIa
oscolai, aluaao ioIIssIonal o concooos acoica
do onsIno noluino. Sao Paulo, 1uu4. 142 .
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do Sao Paulo.
COMLRLATO, DonIso MaiIa. Os tru|otns dn
imuginrin o u ulfuhotizun do udultns. Poilo
Alogio, 1uu4. 18 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisI-
dado lodoial do RIo Giando do Sul.
CORRLA, Noima LlIsaholl PoioIia. Os lihortrins o
u oducun nn Rin Grundo dn Sul : 18u-1u26.
Poilo Alogio, 1u87. 224 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do RIo
Giando do Sul.
CORTLLLA, MiIo SoigIo. A oscnlu o n cnnhoci-
montn - fundumontns opistomnlgicns o pnlti-
cns. Sao Paulo, Coiloz /IPl, 1uu8.
COSTA, AlIco RolIm Ponlos. "A voz nnssu" : uma
lolo-vIsao do como alIaholIzai adullos. RocIIo,
1u87. 28u . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - Conlio do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial
do Poinamhuco.
COSTA, OlavIana Maioja Jalos. Fstudn snhro n nvol
intoloctuul dn ulunn dn MOBRAL du cidudo do
Cumpinus - SP. CamInas, 1u87. 144 . DIssoila-
ao (Mosliado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado Lsladual do CamInas.
CRUZ, Joso MaiIa SImoao da. A prticu dnconto nn
primoirn sogmontn dn primoirn gruu rogulur
nnturnn : uma quoslao do Inadoquaao
clIonlola. RIo do JanoIio, 1uu4. 148 . DIssoila-
ao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado
lodoial do RIo do JanoIio.
CRUZ, MaiIa Walosla. Prncossn do ulfuhotizun
do udultns : sonlImonlos vIvIdos nosla liajoliIa.
Poilo Alogio, 1uu8. 188 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca
do RIo Giando do Sul.
CRUZ, SoigIo AmancIo. A pcJogogo Jc Poulo ltctc
. qucslocs cpslcmologcos. CamInas, 1u87. 1
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado Lsladual do CamInas.
DALPIAZ, MaiIa Mailla. Cnnsciontizun o
oducun pnpulur : uma oxoiIncIa no onsIno
sulolIvo noluino. Poilo Alogio, 1u88. 1u1 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial do RIo
Giando do Sul.
DAYRLLL, Juaioz TaicIsIo. Do nlhn nu oscnlu : as
oxoiIncIas oducalIvas o a oscola na lIca do
aluno-liahalladoi. Bolo HoiIzonlo, 1u8u. 8uu .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do MInas GoiaIs .
DL CAMILLIS, MaiIa do Louidos Slamalo. O
cnntodn dn onsinn suplotivn : uma InvoslIgaao
a ailIi da oisoclIva do alunos o ioIossoios
do sulncIa II no Lslado do Sao Paulo. Sao Paulo,
1u88. 12u . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao
Paulo.
Do WITT, Joln loIIoison. An oxpnsitinn und unulysis
nf Puuln Froiro's rudicul psychn-snciul undru-
gngy nf dovolnpmont. DIssoilaao do douloia-
monlo Boslon, Sclool oI LducalIon, Boslon
UnIvoisIly, 1u71.
DI GIORGI, CiIslIano Amaial GaihoggInI. O puru-
digmu du oducun pnpulur o suus vortontos.
Sao Paulo, 1u87. 67 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do
Sao Paulo.
DI PILRRO, MaiIa Claia. Pnlticus municipuis do
oducun hsicu do |nvons o udultns nn Brusil
: um osludo do caso do Poilo Alogio - RS. Sao
Paulo, 1uu6. 14u . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do
Sao Paulo.
u4
DIAS, MaiIa RoslIa Coiioa. Idontidudos cruzudus :
soi aluno aia conlInuai oao. Salvadoi, 1uu8.
1uu . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial da BalIa.
DOMINGULS, ColIa AaiocIda. Prn|otn oscnlu do
ponsur : uma oxoiIncIa do oducaao oulai
om PIiacIcaha. PIiacIcaha, 1uu4. 224 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado MolodIsla do PIiacIcaha.
DORNLLLS, MalvIna do Amaial. O Mnhrul cnmn
pnlticu phlicu : a InslIlucIonalIzaao do
analIaholIsmo. Poilo Alogio, 1uuu. 27u .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do RIo Giando do Sul.
DUARTL, Novlon. A rolun ontro n lgicn o n
histricn nn onsinn du mutomticu olomontur.
Sao Cailos, 1u87. 18 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - Conlio do Lducaao o CIncIas
Humanas, UnIvoisIdado lodoial do Sao Cailos.
DURANTL, Maila. A divorsidudo toxtuul nu
oducun do udultns : um osludo do caso com
ooiiIos da consliuao cIvIl. Sao Paulo, 1uu6.
167 . + anoxos. DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do
Sao Paulo.
LSAU, MaiIlIa Alvos Podiosa. Aposur dus umurrus,
h vidu nu oscnlu : uma loIluia da oscola Ioimal
IoIla a ailIi das Ialas dos alunos do onsIno
sulolIvo : modalIdado sulncIa do sogundo
giau. Sao Paulo, 1u8u. 26. Toso (Douloiado
om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca
do Sao Paulo.
LSCARIAO, GloiIa das Novos Dulia. Fducun
oscnlur o truhulhn : um osludo sohio o sIgnIII-
cado da oducaao oscolai o liahallo a ailIi das
ioiosonlaoos socIaIs dos osludanlos-liahalla-
doios. Joao Possoa, 1uu6. 186 . + anoxos.
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial da PaiaIha.
lAGUNDLS, Joso Alvos. Umu unliso dn porfil dn
migrunto numu porspoctivu histricu-culturul.
PIiacIcaha, 1uuu. 1u2 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado MolodIsla do
PIiacIcaha.
lARIAS, MaiIa do Louidos do. Rofloxos crticus
snhro oducun do udultns om situun ospociul
: um osludo dosciIlIvo-InloiiolalIvo o uma
ioosla do iossocIalIzaao. Poilo Alogio, 1u8u.
2u4 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial do RIo Giando do Sul.
lAUNDLZ, AnlonIo. Orulidudo o osritu: oxporinciu
oducucinnuis nu fricu o nu Amricu Lutinu.
PioIcIo do Paulo lioIio. Tiaduao do MaiIa da
Giaa Ahiou. RJ. Paz o Toiia, 1u8u.
lLIGLL, ZIlda. Umu uvuliun dns Contrns do
Fstudns Suplotivns. RIo do JanoIio, 1uu1. 77 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do RIo do JanoIio.
lLRNANDLS, DoigIval Gonalvos. Alfuhotizun do
|nvons o udultns : as ioiosonlaoos socIaIs do
alIaholIzandos o alIaholIzadoios. Joao Possoa,
1uu7. 17u . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - Conlio do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial
da PaiaIha.
lLRRAZ, MaiIlono do Caivallo. O cursn nnturnn, n
ulunn-truhulhudnr o n cnnhocimontn oscnlur,
nu visn dns prnfossnros. RocIIo, 1u8u. u1 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do Poinamhuco.
lLRRLIRO, LmIlIa. Alfuhotizun om prncossn.
Tiaduao Saia Cunla LIma, MaiIsa do NascI-
monlo Paio. SP: Coiloz, 2uu1, 14
=
od.
lIALHO, ClounIco Doinollos. Cnnsidoruos ucorcu
dn truhulhn cnmn princpin oducutivn. Sanla
MaiIa, 1uu2. 127 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do Sanla
MaiIa.
lIKLR, SoigIo. Fscnlu nnturnu : a dula condIao do
liahalladoi-osludanlo. Sao Paulo, 1u8u. 1u4 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado do Sao Paulo.
lISCHLR, MaiIa Claia Buono. Dn ugonto un
oducudnr pnpulur : ioIloxoos sohio um liahallo
oulai. Poilo Alogio, 1u87. 1u . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado lodoial do RIo Giando
do Sul.
lOLTRAN, NoiIlda Sanlos. Vnltundn uns huncns
oscnluros : um osludo da quoslao com os alunos
do giuo do alIaholIzaao do adullos do Balno-
iIo do CamhoiIu. Sao Paulo, 1uu8. 84 . +
anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
lONSLCA, lhIo do NascImonlo. Futnros dotormi-
nuntos du ovusn numu oxporinciu do oducu-
n do udultns truhulhudnros : um osludo do
caso. Joao Possoa, 1uu6. DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
lRLIRL, Paulo. Fducun o utuulidudo hrusiloiru.
Sao Paulo: LdIloia, Coiloz/IPl, 2uu1.
_____, Paulo. Fducun cnmn prticu du lihor-
dudo.Sao Paulo: Paz o Toiia, 28
=
od.
_____, Paulo. Podugngiu dn Oprimidn. Sao Paulo:
LdIloia Paz o Toiia 1u7u, 28
=
LdIao.
_____, Paulo. Fxtonsn nu Cnmunicun. Sao Paulo:
Paz o Toiia, 1uu2, 1u
=
LdIao.
_____, Paulo. An Culturul puru u lihordudo o
nutrns oscritns. Sao Paulo: Paz o Toiia, 1u76.
_____, Paulo. Curtus o Gun-Bissuu. Sao Paulo: Paz o
Toiia, 1u77.
_____, Paulo. Fducun o mudunu. Sao Paulo: Paz o
Toiia, 1u81.
u
_____, Paulo. Fducun o ciduduniu. Coiloz, 1uu1.
_____, Paulo. Podugngiu du osporunu. Sao Paulo:
Paz o Toiia, 1uu2.
_____, Paulo. Prnfossnru sim, tiu nn: curtus o quom
nusu onsinur. Ollo d'Agua, 1uu8.
_____, Paulo. Pnlticu o Fducun. Coiloz, 1uu8.
_____, Paulo. Curtus u Cristinu. Sao Paulo: Paz o Toiia,
1uu4.
_____, Paulo. Podugngiu du Autnnnmiu - Suhoros
nocossrins prticu oducutivu. Sao Paulo: Paz
o Toiia (Coloao LoIluia], 1uu6.
_____, Paulo. Podugngiu: dilngn o cnnflitn (4
=
Ld. -
1uu, LdIloia Coiloz]
_____, Paulo 8 GUIMARALS, SoigIo. Snhro Fducu-
n [dilngnsJ. Vol. 1, Sao Paulo: Paz o Toiia, 4
=
odIao, 1u88.
_____, Paulo. Aprondondn cnm u ppriu histriu.
Vol. 1. Sao Paulo: Paz o Toiia, 1u87.
_____, Paulo. Vidu o nhru. OiganIzado oi Ana Ins
Souza. Sao Paulo: Lxiossao oulai, 2uu1.
_____, Paulo. A impnrtnciu dn utn do lor: om trs
urtigns quo so cnmplotum. 48 od. - Sao Paulo:
Coiloz, 2uu2
_____, Paulo 8 lAUNDLZ, AnlonIo. Pnr umu
podugngiu du porguntu. Sao Paulo: Paz o Toiia,
8
=
LdIao, 1u8.
_____, Paulo 8 SHOR, Iia. Modn o nusudiu. Sao Paulo:
Paz o Toiia, 1u87.
_____, Paulo 8 NOGULIRA, AdiIano o MAZZA,
Dohoia. Nu oscnlu quo fuzomns: umu rofloxn
intordisciplinur om oducun pnpulur. Poli-
olIs: Vozos, 1u88.
_____, Paulo. Fuzor oscnlu cnnhocondn u vidu. 8
=
od. CamInas: PaIius, 1u87.
_____, Paulo 8 NOGULIRA, AdiIano. Quo fuzor:
tonriu o prticu om oducun pnpulur. PololIs:
Vozos, 1u8u.
_____, Paulo 8 MACLDO, Donaldo. Alfuhotizun -
Loituru dn mundn, loituru du puluvru. Sao Paulo:
Paz o Toiia, 1uuu.
lRLITAS, Jussaia da Rocla. Alunns o ulunus du
clusso truhulhudnru nu oscnlu nnturnu: oho-
dIncIa o iosIslncIa. Poilo Alogio, 1uu4. 87 .
+ anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao]
- PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do RIo Giando
do Sul.
lRLITAS, MaiIa VIigInIa do. Jnvons nn onsinn
suplotivn : dIvoisIdado do oxoiIncIas. Sao
Paulo, 1uu. 26 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisI-
dado do Sao Paulo.
GALINDO, Nousa Pialos. O ulunn truhulhudnr dn
cursn nnturnn : um osludo oxloialiIo. MaiIlIa,
1uu6. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado Lsladual PaulIsla - Camus MaiIlIa.
GARCIA, RogIna LoIlo o OLIVLIRA, Anno MaiIo
MIlon. Alfuhotizun dns ulunns dus clussos
pnpuluros, uindu um dosufin. 8
=
od. SP. Coiloz,
1uu7.
GASPARINI, Joao BalIsla. A loi diulticu du nogun
du nogun nu huscu do suporun du dicntn-
miu ontro n cnnhocimontn prvin dn ulunn o n
suhor oscnlur. Sao Cailos, 1uuu. 21 . DIssoila-
ao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado
lodoial do Sao Cailos.
GIGLIO, Angola MicIa Zago. O modn nu oscnlu :
oicoao do alunos jovons o adullos do onsIno
sulolIvo. Sao Paulo, 1uu8. 162 . - DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do Sao Paulo.
GIROTTO, CynllIa GiazIolla GuIzolIm SImoos.
Loitnros o oscritnros om cnnstrun : anlIso do
uma ilIca junlo a adullos s-alIaholIzandos.
Sao Cailos, 1uu. 26u . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do Sao
Cailos.
GIUBILLI, SonIa. Truhulhundn cnm udultns,
fnrmundn prnfossnros. CamInas, 1uu8. 2uu .
Toso (Douloiado om Lducaao] - UnIvoisIdado
Lsladual do CamInas.
GONALVLS, MaiIa das Giaas. O significudn dn
dnmnin do linguugom cultu nn itinorrin dus
lidorunus pnpuluros. RIo do JanoIio, 1uu1. 1u1
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial llumInonso.
GONALVLS, Roso Maiy GImonoz. O cursn do
oducun gorul nnturnn nn sogundn gruu
rogulur : o conliovoilIdo acosso oducaao : uma
oxoiIncIa aianaonso . CuiIlIha, 1uu2. 221 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do Paian.
GRANGLIRO, LcIa Holona lonsoca. Fducun
pnpulur : lImIlos o ossIhIlIdados no aaiollo
do oslado. loilaloza, 1uu4. u1 . + anoxos.
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do Coai.
GUIDLLLI, Rosngola CiIslIna. A prticu podug-
gicu dn prnfossnr dn onsinn hsicn do |nvons o
udultns : dosacoilos, lonlalIvas, acoilos... Sao
Cailos, 1uu6. 187 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do Sao Cailos.
GUIMARALS, LlIsaholl da lonsoca. O ulunn
truhulhudnr : das ossIhIlIdados do um colIdIano
olIlIco a uma olIlIca aia o colIdIano.
CamInas, 1uuu. 184 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado Lsladual do
CamInas.
HADDAD, SoigIo. Fstudn o oducun do udultns
[104-108J. Sao Paulo, 1uu1. 86u . Toso
(Douloiado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado do Sao Paulo.
HARACLMIV, SonIa MaiIa Clavos. Qumicu nu
u6
oducun do udultns : uma ioosla do ailIcu-
laao do conlodo oscolai do conlio sulolIvo
com o conlodo do colIdIano. lloiIanolIs,
1uu4. 18 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - Conlio do CIncIas da Lducaao, UnIvoisI-
dado lodoial do Sanla CalaiIna.
HLNRIQULS, MaiIlda do Josus. Prngrumu do
oducun |uvonil : uma nova ioosla do
alIaholIzaao do adolosconlos. RIo do JanoIio,
1u88. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial do RIo do JanoIio.
HICKMANN, RosolI Ins. Fstudur o/nu truhulhur :
soi aluno-liahalladoi o ossIvol. Poilo Alogio,
1uu2. 1 . + anoxos. DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do RIo
Giando do Sul.
JLSUS, SonIa MoIio Sanlos Azovodo do. A huscu do
significudns cnmpurtilhudns puru u cnnstrun
do um currculn. Aiacaju, 1uu7. 1u4 .+ anoxo.
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do SoigIo.
JUNQULIRA, LIlIano Rozondo. Umu invostigun
snhro u cnnscinciu pnlticu dn oducundn do
ulfuhotizun do udultns. Sao Paulo, 1u86. 181
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
KALAl, MaiIa LcIa. A rovolun dn uvossn : o aluno
sulolIvo oi olo mosmo (um osludo olnogiIIco].
RIo do JanoIio, 1uuu. 14u . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do RIo do JanoIio.
KATO, Dalva MaiIa Caivallo. Oficinu du Puluvru :
iolalo do uma oxoiIncIa odaggIca com
alunos da Iaso IV do onsIno sulolIvo. RIo do
JanoIio, 1uu2. 12u . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do RIo do
JanoIio.
KNIJNIK, Golsa. Culturu, mutomticu, oducun nu
lutu polu oscnlu. Poilo Alogio, 1uu. 2 . Toso
(Douloiado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do RIo Giando do Sul.
LASSALVIA, DIgolza llavIa Cmaia. O rotnrnn
oscnlu : o Conlio Lsladual do Lsludos SulolIvos
Dona Claia ManlollI. Sao Paulo, 1uu2. 12u .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa
UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
LLITL, LIgIa MaiIa Cosla. A mugiu dns invoncvois.
RIo do JanoIio, 1u87. 287 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - InslIlulo do Lsludos
Avanados om Lducaao, lundaao GollIo
Vaigas.
LIMA, RaImundo Nonalo NoguoIia. Fducun
pnpulur om quostn : ioIloxoos a ailIi (o aia
alom] do uma ilIca. loilaloza, 1uu7. 12 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do Coai.
MACHADO, MaiIa MaigaiIda. Pnlticu oducucin-
nul puru |nvons o udultns : a oxoiIncIa do
Piojolo AJA (u8/u6] na SociolaiIa MunIcIal da
Lducaao do GoInIa. GoInIa, 1uu7. 1u . +
anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial
do GoIs.
MACHADO, ToiozInla Cosla da SIlva. O porfil dn
prnfossnr do onsinn suplotivn : um osludo com
onIoquo nas suas ioiosonlaoos conloxluaIs
iovoladas ola calogoiIa lInguagom". RIo do
JanoIio, 1uuu. 1u2 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - InslIlulo do Lsludos Avanados om
Lducaao, lundaao GollIo Vaigas.
MACILL, liancIsca Izahol PoioIia. O unulfuhotn :
vIda o lIda som osciIla. Bolo HoiIzonlo, 1uu4.
177 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial
do MInas GoiaIs.
MACILL, MaiIa Holona RIhoIio. A cnmunidudo
oclosiul do huso : um osao aia a oducaao
oulai. Joao Possoa, 1u86. 12u . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
da PaiaIha.
MANZANO, Joso Cailos Mondos. A prndun dn
suhor o n suhor du prndun : a oxoiIncIa do
onsIno na oscola do iImoIio o sogundo giaus
Vollsvagon. Sao Paulo : USP, 1u8u. 26u .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado do Sao Paulo.
MARQULS, MaiIa OinolIa da SIlvoIia. Os |nvons
nu oscnlu nnturnu : uma nova iosona. Sao
Paulo, 1uu. 21 . Toso (Douloiado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado do
Sao Paulo.
MATTOS, Olga MaiIa SIlva. A oducun do udultns
nn Fstudn dn Purun : a oxoiIncIa odaggIca
dos CLS o dos NALS. Sao Paulo, 1uu2. 228 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa
UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
MAZZLU, liancIsco Joso Caivallo. O significudn
dus tcnicus do cnmunicun oscritu o n onsinn
du Ortngrufiu nu ps-ulfuhotizun. Sao Cailos,
1uu2. 18 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado lodoial do Sao Cailos.
MLLO, OilInda MaiIa do llIma CaiiIjo. Do
ulfuhotizun o ulfuhotizuos : a husca do
ossIvol. CamInas, 1uu1. 17 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado Lsladual
do CamInas.
MLNIN, Ana MaiIa da Cosla Sanlos. Fnrmun do
prnfossnros o n frucussn oscnlur nus quintu
srios dn porndn nnturnn. MaiIlIa, 1uu4. 177
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado Lsladual PaulIsla - Camus
MaiIlIa.
u7
MIYAHARA, SoigIo lumIo. O rotnrnn oscnlu :
Conlio Lsladual do Lducaao SulolIva PioIos-
soia CocIlIa Dullia Caiam om RIhoIiao Piolo.
Sao Paulo, 1uu2. 128 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca
do Sao Paulo.
MOLL, JaquolIno. Rodos snciuis o prncossns
oducutivns : um osludo dos noxos da oducaao
do adullos com o movImonlo comunIliIo o as
ilIcas oscolaios no Moiio Alogio (Poilo Alogio].
Poilo Alogio, 1uu8. 2u .+ anoxos., Il. Toso
(Douloiado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do RIo Giando do Sul.
MONTLIRO, AloxandiIna. Ftnnmutomticu : as
ossIhIlIdados odaggIcas num cuiso do
alIaholIzaao aia liahalladoios iuiaIs assonla-
dos. CamInas, 1uu8. 168 . + anoxos. Toso
(Douloiado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado Lsladual do CamInas.
MONTLIRO, AloxandiIna. O onsinn du Mutomti-
cu puru udultns utruvs dn Mtndn Mndolugom
Mutomticu. RIo Claio, 1uu2. 81u . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado Lsladual
PaulIsla - Camus RIo Claio.
MORIN, Ldgai. Os soto suhoros nocossrins
oducun dn futurn. Tiaduao do CalaiIna
Lloonoda l. da SIlva o Joanno Savaya. RovIsao
locnIca do Ldgaid do AssIs Caivallo. 6
=
od.
SP.Coiloz, 2uu2.
NLPTUNL, Jussaia Biossan. CFPFC: u oscnlu cidud.
CamInas, 1u8u. 12 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisI-
dado Lsladual do CamInas.
NLVLS, ClaudIa LlIzaholl Ahhos Baola. Um nlhur
curtngrufundn u oscnlu dn ulunn truhulhudnr.
NIloiI, 1uu2. 118 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial llumInonso.
NLVLS, MaiIa da Luz dos Sanlos. O truhulhn :
ioiosonlaoos do osludanlo-liahalladoi : osludo
do caso numa oscola osladual. Joao Possoa, 1u8.
u8 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao]
UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
NUNLS, AnlonIolla do AguIai. Lutundn puru ostu-
dur : o aluno o a oscola modIa noluina om Salva-
doi. Salvadoi, 1uu. 1u1 . + anoxos. DIssoilaao
(Mosliado] - UnIvoisIdado lodoial da BalIa.
OLIVLIRA, AmolIsla Nunos do. A oscnlu nnturnu :
ohslculo ou uma osoiana aia o aluno
liahalladoi. Salvadoi, 1uu1. 124 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
da BalIa.
OLIVLIRA, CIholo. O ulfuhotizudnr o u loituru :
anlIso do uma oxoiIncIa do Ioimaao om
soivIo. CamInas, 1uu4. 161 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - InslIlulo do Lsludos
da LInguagom, UnIvoisIdado Lsladual do
CamInas.
OLIVLIRA, Ldna Caslio do. A oscritu do udultns o
udnloscontos : iocosso do aquIsIao o loIluia do
mundo. VIloiIa, 1u88. 1 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do LsIiIlo Sanlo.
OLIVLIRA, Joso LuIz. As nrigons dn MOBRAL. RIo
do JanoIio, 1u8u. 22 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - InslIlulo do Lsludos Avanados
om Lducaao, lundaao GollIo Vaigas.
OLIVLIRA, MaiIa Joso CassIano do. Tru|otrius
oscnluros do ulunns truhulhudnros dn onsinn
mdin nnturnn : o sIgnIIIcado da volla oscola.
Bolo HoiIzonlo, 1uu4. 288 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do MInas GoiaIs.
OLIVLIRA, MaiIlIa CazalI. Motumnrfnso nu
cnnstrun dn ulfuhotizundn-possnu. Poilo
Alogio, 1uu6. DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do RIo
Giando do Sul.
OLIVLIRA, MaiIlIa VIllola do. O pupol dn prnfossnr
nn cnnstrutivismn : uma anlIso aliavos do
Piogiama MunIcIal do LiiadIcaao do AnalIa-
holIsmo do UhoilndIa. Sao Paulo, 1uu. 16 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa
UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
OLIVLIRA, RaImundo Nonalo do. Fnsinn suplotivn
: osao do Incoioiaao do oulai" o goslaao
do um sahoi ciIlIco-liansIoimadoi. Joao Possoa,
1uu6. 26 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
OZLLAML, BolonI. Alfuhotizun do udultns : IdoIas
conlialIzadoias o oiganIzadoias. Poilo Alogio,
1uu8. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - PonlI-
IIcIa UnIvoisIdado CallIca do RIo Giando do Sul.
PAGOTTI, AnlnIo WIlson. Fm huscu du cnmproon-
sn o suporun dn insucossn oscnlur nn onsinn
nnturnn do primoirn gruu. Sao Paulo, 1uu2. 1uu
. Toso (Douloiado om Lducaao] - PonlIIIcIa
UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
PALMLIRAS, MaiIa Rosa das. Fducun do udultns
cnmn pnssihilidudo do fnrmun cidud.
PIiacIcaha, 1uu8. 81 .+ anoxos. DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado Molo-
dIsla do PIiacIcaha.
PLDROSO, Anlullo Rosa. A oducun fsicu nn
onsinn nnturnn o n ulunn truhulhudnr : como
lIdai. UhoilndIa, 1uu6. DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do
UhoilndIa.
PLIXOTO lILHO, Joso PoioIia. A oducun hsicu
do |nvons o udultns : a liajoliIa da maigIna-
lIdado. RIo do JanoIio, 1uu4. 162 . Toso
(Douloiado om Lducaao] - laculdado do Lduca-
ao, UnIvoisIdado lodoial do RIo do JanoIio.
u8
PLIXOTO lILHO, Joso PoioIia. A truvossiu dn
pnpulur nu cnntrudunu du oducun. RIo do
JanoIio, 1u86. 27u . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - InslIlulo do Lsludos Avanados om
Lducaao, lundaao GollIo Vaigas.
PLPATO, SonIa AaiocIda Alvaios do OlIvoIia.
Rovisitundn n frucussn oscnlur utruvs dus
histrius do vidu. UhoilndIa, 1uu7. 1u .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do UhoilndIa.
PLRLIRA, liancIsco DonIzolo. Filnsnfiu o prnhlo-
mutizun du cnncopn prugmticu du
roulidudo nn onsinn nnturnn : uma ahoidagom
a ailIi das huscas, valoios o concooos do
mundo dos alunos. Sao Paulo, 1uu. 17 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa
UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
PLRLIRA, RIla AaiocIda BoinaidI. A funn du
logihilidudo nn dosonvnlvimontn du rolun
ponsumontn-linguugom oscritu poln ulfuho-
tizundn udultn iniciunto. Sao Cailos, 1u87. 168
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial do Sao Cailos.
PICONLZ, Slola ConcoIao Boillolo. Fducun
oscnlur do udultns : ossIhIlIdados do iocons-
liuao do conlocImonlos no dosonvolvImonlo do
liahallo odaggIco o suas ImlIcaoos na
Ioimaao do ioIossoios. Sao Paulo, 1uu. 261
. Toso (Douloiado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado do Sao Paulo.
PINHLIRO, RosanlIa do S LoIlao. CFS: u oscnlu
suplotivu om Nutul - RN nns unns 70. Nalal,
1u88. 188 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado lodoial do RIo Giando do
Noilo.
PIOLA, MaiIa AaiocIda Gomos. Os drumus o us
trumus : o conlocImonlo da ioalIdado vIvIda oi
adolosconlos o adullos do cuiso sulolIvo o o
iocosso do alIaholIzaao. MaiIlIa, 1uu4. 1uu .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado Lsladual PaulIsla - Camus MaiIlIa.
PONTUAL, Podio. Dosufins poduggicns nu cnnstru-
n do umu rolun do purcoriu ontro mnvimon-
tns pnpuluros o n Gnvornn Municipul du Cidudo
do Sn Puuln nu gostn Luizu Frundinu : a
oxoiIncIa do MOVA-SP. Sao Paulo, 1uu. 248
. + anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao]
- PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
PORTALUPPI, Juacy PoioIia. A quulidudo du
oxprossn oscritu o us idius uprosontudus snhro
u impnrtnciu do ostudur pnr ulunns dn onsinn
suplotivn. Poilo Alogio, 1uu6. DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do RIo Giando do Sul.
PORTLLA, Ldy LuIza lolIx. Vulnros modiudns poln
currculn nu porcopn dn ulunn truhulhudnr
du oscnlu nnturnu do sogundn gruu. CuiIlIha,
1u8u. 812 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado
lodoial do Paian
PRADA, LuIs Lduaido Alvaiado. A fnrmun om
sorvin do dncontos do udultns : s-alIaholI-
zaao. CamInas, 1uu. 182 . Toso (Douloiado
om Lducaao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisI-
dado Lsladual do CamInas.
QULIROZ, Noima LcIa NoiIs do. Mntivuos puru
u ulfuhotizun ontro |nvons o udultns : osludo
do caso om lis oxoiIncIas do alIaholIzaao
no DIsliIlo lodoial. BiasIlIa, 1uu8. 27 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado do BiasIlIa.
RABLLO, JosoIa JacllIno. Os omprosrins o u
intorvonn nu oducun : InvoslIgando Inloios-
sos : o iojolo do alIaholIzaao dos ooiiIos da
consliuao cIvIl : SLSI o SINDUSCON. loilaloza,
1uu7. 188 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado lodoial do Coai.
RABONI, Paulo Cosai do AlmoIda. A fuhricun do
um culns : iosgalo das iolaoos socIaIs, do uso o
da ioduao do conlocImonlo no liahallo.
CamInas , 1uu8. 14u . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado Lsladual do
CamInas.
RAGONLSI, MaiIsa LugonIa MolIllo MoIia. A
oducun do udultns : Insliumonlo do oxclusao
ou domocialIzaao : um osludo sohio a ovasao
om cuisos do oducaao hsIca do adullos. Sao
Paulo, 1uuu. 81u . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do
Sao Paulo.
RLBOUAS, LuIs PoioIia. Loituru o lutu : uma
oxoiIncIa do alIaholIzaao com os liahalla-
doios da IndusliIa do consliuao cIvIl do
loilaloza. loilaloza, 1uu1. 2uu . + anoxos.
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial do Coai.
RLGINATO, Ana MaiIa. O cursn nnturnn o u
oxclusn dn ulunn truhulhudnr : um osludo do
caso. PIiacIcaha, 1uu. 17 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado Molo-
dIsla do PIiacIcaha.
RIBLIRO, BolanIa do OlIvoIia Laloiza. Fstudn
fonnmonnlgicn dn onsinn uprondizugom nu
oscnlu nnturnu : casuIslIca do ovasao o iooln-
cIa. UhoilndIa, 1uu2. u8 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do UhoilndIa.
RIBLIRO, liancIna MaiIa MonloIio. A prnpnstu
curriculur do histriu dn cursn suplotivn do
primoirn gruu du rodo phlicu dn Fstudn do
Minus Goruis : uma avalIaao laidIa. RIo do
JanoIio, 1uuu. 1u2 . DIssoilaao (Mosliado om
uu
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do RIo do
JanoIio.
RIBLIRO, Voia MaiIa Masagao. Alfuhotismn o
utitudos : osquIsa junlo a jovons o adullos
aulIslanos. Sao Paulo, 1uu8. 2u7 . Toso
(Douloiado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do Sao Paulo.
RODRIGULS, Lduaido Magiono. Fvusn oscnlur nn
onsinn nnturnn do sogundn gruu : um osludo do
caso. Poilo Alogio, 1uu4. 22u . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do RIo Giando do Sul.
ROMANO, MaiIa Caimon Jacoh do Souza. O quo
pintu do nnvn pintu nu tolu dn pnvn : o uso do
vIdoo na oducaao oulai. NIloiI, 1uuu. 2u1
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial
llumInonso.
ROMBALDI, MaiIa Rosa. O onsinn nnturnn o u
fnrmun dn truhulhudnr. Poilo Alogio, 1uuu.
186 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial do RIo Giando do Sul.
ROSA, CiIslIna MaiIa. Nnvus cnmpotncius puru
um nutrn sculn : um osludo ciIlIco da conscIon-
lIzaao na oducaao do adullos. Sanla MaiIa,
1uu7. 1u6 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado
lodoial do Sanla MaiIa.
ROSAS, Judy MauiIa GuoIios. Purticipun pnpulur
: a oxclusao socIal na olIlIca do oducaao do
jovons o adullos. RocIIo, 1uu6. DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do Poinamhuco.
SA, AnlnIo LIno RodiIguos do. Altornutivu do
oducun pnpulur om oscnlu phlicu : um
osludo sohio a oxoiIncIa da Lscola La Sallo
om RondonolIs - MT. Sao Paulo, 1u87. Pag.
Iiiogulai. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
SACHLTTI, VIigInIa Azovodo RoIs. A urto do onsinur
: um osludo das oxoclalIvas o concooos do
alunos adullos analIaholos sohio o dosomonlo
do ioIossoi. Sao Paulo, 1uu2. u2 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do Sao Paulo.
SAMPAIO, MaiIa das Moics loiioIia. Fnsinn
rogulur om porndn nnturnn du rodo phlicu dn
Fstudn do Sn Puuln : um osludo sohio sous io-
hlomas o lonlalIvas do soluao. Sao Paulo, 1u88.
177 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
SANTA CLCLIA, MaiIa Boinadolo da Cosla. A
trunsmissn dn cnnhocimontn nu dinmicu
intornu. Sao Paulo, 1u86. 217 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do Sao Paulo.
SANTANA, LucIono. Usns o funos du loituru o du
oscritu puru unulfuhotns o rocm-ulfuhotizudns.
Bolo HoiIzonlo, 1uu6. 288 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do MInas GoiaIs.
SANTOS, LlIsou MunIz dos. Toloducun nn onsinn
hsicn - suplnciu : um osludo hIhlIogiIIco do
oiIodo 1u86-1uu6. Sao Paulo, 1uu7. 1u2 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa
UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
SANTOS, Isahol CiIslIna dos. Hnmom / nuturozu:
umu oxporinciu do uprondizugom : uma loIluia
oducalIva da ioduao do osao. Joao Possoa,
1uu. 18 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
SANTOS, LIgIa PoioIia dos. O prncossn do prndun
do toxtns o u ulfuhotizun do |nvons o udultns
nu cnnstrun du oscnlu phlicu pnpulur. Joao
Possoa, 1uu8. 186 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
SANTOS, MIlz Holona do Souza. Fducun do
|nvons o udultns : osludo do um iojolo olIlIco-
odaggIco oulai. RocIIo, 1uu2. 278 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado lodoial do Poinamhuco.
SARAIVA, MaiIa Ins MailIns. Histrius do vidu o
nutrus histrius : naiiaao o momiIas na
alIaholIzaao do adullos. NIloiI, 1uu8. 287 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - laculdado
do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial llumInonso
SAUNLR, NolIla loiiaz do Mollo. Alfuhotizun do
udultns : a Inloiiolaao do loxlos acomanlados
do Imagom. Sao Paulo, 1uu4. 26 . Toso
(Douloiado om Lducaao] - UnIvoisIdado do Sao
Paulo.
SCALCO, GIldo. Fducun o uutnnnmiu. Bolo
HoiIzonlo, 1u87. 228 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisI-
dado lodoial do MInas GoiaIs.
SCOMAZZON, Rosa LcIa GiassI. Fducun do
|nvons o udultns truhulhudnros : anlIso do uma
ioosla oducalIva no colIdIano do ioIossoios o
alunos. Poilo Alogio, 1uu1. 17 ., Il. DIssoi-
laao (Mosliado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado lodoial do RIo Giando
do Sul.
SLNNA, LunIco do HIolIlo. Pnlticus snciuis
phlicus cnmn ospun puru n rosguto du
ciduduniu : anlIso do um iojolo do oducaao
do adullos com IamIlIas omohiocIdas do cInco
comunIdados do munIcIIo do Camos dos
GoIlacazos. RIo do JanoIio, 1uu8. 8u . DIssoila-
ao (Mosliado om Lducaao] - InslIlulo do
Lsludos Avanados om Lducaao, lundaao
GollIo Vaigas.
1uu
SILVA lILHO, Lauio do Baiios. O ponsumontn
undruggicn hrusiloirn [n ostudn dn cnnhoci-
montn om mutriu do oducun do udultnsJ :
olucIdaoos. RIo do JanoIio, 1uu1. 822 . Toso
(Douloiado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
do RIo do JanoIio.
SILVA, ConIia MaiIa Boihoil AIios da. Fnsinn
suplotivn nn Tncuntins : Piojolo Palmas -
Inlonao x ioalIdado. BiasIlIa, 1uu. 147 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado do BiasIlIa.
SILVA, HIlda Loho da. Intorprotun quulitutivu du
ovusn nn cnntoxtn oscnlur : o caso do Conlio
do Lsludos SulolIvos do VIliIa. VIliIa, 1u87.
161 . + anoxos. DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do LsIiIlo
Sanlo.
SILVA, Joso Baihosa da. Assossnriu o mnvimontn
pnpulur : um osludo do SoivIo do Lducaao
Poulai (SLDUP]. Joao Possoa, 1uu2. 228. +
anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
SILVA, MaiIa LgiacIaia loiiaio da. s murgons du
oducun. RIo do JanoIio, 1uu8. 178 . DIssoila-
ao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado
lodoial do RIo do JanoIio.
SILVA, MaiIa ValoiIa Jacquos do ModoIios da.
Fducun pormunonto : um halano loiIco.
CamInas, 1uu8. 1u6 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado Lsladual do
CamInas.
SILVA, SonIa MaiIa CndIdo da. O cnlotivn do
prn|otns pnpuluros do oducun do |nvons o
udultns : a oxoiIncIa do sua ailIculaao o
oiganIzaao duianlo a goslao oulai do RocIIo
(1u8 a 1u88]. Joao Possoa, 1uu4. 16 . +
anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
Conlio do Lducaao, UnIvoisIdado lodoial da
PaiaIha.
SLOMP, Paulo liancIsco. Cnncoituulizun du
loituru o oscritu pnr udultns nn-ulfuhotizudns.
Poilo Alogio, 1uuu. 216 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do RIo
Giando do Sul.
SOARLS, LoncIo Joso Gomos. Dn truhulhn puru u
oscnlu : as conliadIoos dossa liajoliIa a ailIi
do uma oxoiIncIa do oscolaiIzaao do adullos.
Bolo HoiIzonlo, 1u87. 21u . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado lodoial do MInas
GoiaIs.
SOARLS, LoncIo Joso Gomos. Fducun do udultns
om Minus Goruis : conlInuIdados o iuluias. Sao
Paulo, 1uu. 82u . Toso (Douloiado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado do
Sao Paulo.
SOUSA, Rosa MaiIa AuxIlIadoia MoioIia do. Fnsinn
Suplotivn : os Ialoios olIlIco-IdoolgIcos quo
oimoIam sua ilIca odaggIca. loilaloza,
1uu1. 11u . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado
lodoial do Coai.
SOUZA, AhIlono BIso do. A oscnlu roprosontudu
pnr ulunns do cursns do ulfuhotizun o ps-
ulfuhotizun do |nvons o udultns quo pussurum
untorinrmonto poln onsinn rogulur : conliIhuI-
ao a comioonsao do colIdIano oscolai. Sao
Paulo, 1uu4. 276 . DIssoilaao (Mosliado om
Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do
Sao Paulo.
SOUZA, MaiIa CiIslIna Voigaia LmmoiIcl. Cnn-
copos snhro uutnridudo dnconto : um osludo
com alunos do cuiso noluino. Sao Paulo, 1uu8.
12u . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
PonlIIIcIa UnIvoisIdado CallIca do Sao Paulo.
SOUZA, MaiIa do llIma Malos do. Fstudn o
pnlticus do oducun do |nvons o udultns.
PIiacIcaha, 1uu8. 118 . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado MolodIsla do
PIiacIcaha.
SOUZA, Rosa llIma do. Clussos pnpuluros o
oducun pnpulur nu Primoiru Ropuhlicu :
iohlomas, valoios o lulas. CamInas, 1uu1. 181
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado Lsladual do CamInas.
SOUZA, RosIlda SIlvIo. A pnlticu oducucinnul du
udministrun dn Purtidn dns Truhulhudnros
om Suntn Andr : a oducaao do jovons o adullos.
Sao Paulo, 1uu4. 78 . + anoxos. DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado do Sao
Paulo.
SOUZA, SuzanI CassIanI do. Suplotivn indivi-
duulizudn : ossIhIlIdados, oquIvocos o lImIlos
no onsIno do cIncIas. CamInas, 1uu. 122 .
+ anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao]
- UnIvoisIdado Lsladual do CamInas.
STIVAL, DavId. O prncossn oducutivn dns ugricul-
tnros som-torru nu tru|otriu du lutu polu torru.
Poilo Alogio, 1u88. 21u . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial do RIo
Giando do Sul.
TALAVLRA, Joao Rohoilo. Umu oxporinciu
oducucinnul ussontudu om Nnvn Hnriznnto : os
dosonconlios dos hom-InloncIonados agonlos do
liansIoimaao". Camo Giando, 1uu4. 17u .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - Conlio
do CIncIas Humanas o SocIaIs, UnIvoisIdado
lodoial do Malo Giosso do Sul.
TLRRA, DonIso MaiIa Anlunos CoidoIio. Pnr dotrs
dns tupumos : dosvolando o liahallo o a
alIaholIzaao no canloIio do ohias. NIloiI, 1uu.
1u1
12 . DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial llumInonso.
TLRRA, Nouza Sallos. Cnncopos do ulfuhotizun
do udultns nn Brusil nn porndn do 104 u 104.
RIo do JanoIio, 1uu1. 1uu . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - laculdado do
Lducaao, UnIvoisIdado do Lslado do RIo do
JanoIio.
TILNGO, Ailolo. O ostudn suplotivn utruvs dn
onsinn individuulizudn pnr mdulns umu
snlun udoquudu? : um osludo avalIalIvo com
mdulos do MalomlIca. VIliIa, 1u88. 274 . +
anoxos. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] -
UnIvoisIdado lodoial do LsIiIlo Sanlo.
TOLLDO, Paulo do Taiso GasaiollI do. O prncossn
do fnrmun do prnfossnrus/os puru u oducun
do |nvons o udultns nn cursn do ostudns
udicinnuis dn Institutn do Fducun dn Rin do
Junoirn. NIloiI, 1uu8. 1u8 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - UnIvoisIdado lodoial
llumInonso.
TORRLS, LlIano AaiocIda. Umu uhnrdugom snhro
n onsinn suplotivn : o Conlio Lsladual do
Lducaao SulolIva no Lslado do Sao Paulo.
CamInas, 1uu7. 18u . DIssoilaao (Mosliado
om Lducaao] - UnIvoisIdado Lsladual do
CamInas.
TRLIN, LunIco SclIllIng. Fducun pnpulur :
Insliumonlo do IoilalocImonlo da socIodado cIvIl
: dosaIIo dos anos 8u. RIo do JanoIio, 1u87. 124
. DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - InslIlulo
do Lsludos Avanados om Lducaao, lundaao
GollIo Vaigas.
TROTTA, liancosco. Truhulhudnros o u oducun
pnpulur : as coiionlos anaiquIsla o liahallIsla o
a oducaao oulai no RIo do JanoIio (1888-
1u2u]. RIo do JanoIio, 1uu1. 8uu . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do RIo do JanoIio.
VASCONCLLLOS, IolanI. Univorsidudo o oducun
pnpulur : o iojolo da UnIvoisIdado CallIca do
GoIs. RIo do JanoIio, 1uuu. 116 . DIssoilaao
(Mosliado om Lducaao] - PonlIIIcIa UnIvoisI-
dado CallIca do RIo do JanoIio.
VASCONCLLOS, LuzIa SIquoIia. O onfnquo
uutnnnmistu du oducun : ciIlIca ioosla
do oducaao oulai aulnoma. CamInas,
1u8u. 142 . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - laculdado do Lducaao, UnIvoisIdado
Lsladual do CamInas.
VILIRA, LlIo. Fducun, truhulhn o purticipun :
um osludo hasoado om oxoiIncIas vIvIdas no
moIo iuial haIano. Sao Paulo, 1uuu. 861 .
DIssoilaao (Mosliado om Lducaao] - UnIvoisI-
dado do Sao Paulo.
ZORZO, VIconlo PalollI. O imuginrin dns oducu-
dnros : um osludo junlo as alIaholIzadoias do
um iojolo do oducaao oulai. Joao Possoa,
1uuu. 17u . DIssoilaao (Mosliado om Lduca-
ao] - UnIvoisIdado lodoial da PaiaIha.
1u2
ANEX0 J
ProcedImentos de AvalIao
do estgIo do alfabetIzando
pelo 0ecanato de Extenso
da UnIversIdade de 8rasilIa
Antnc Clc 8crrcs de Lns 8cn]m
Slvcne 8crbctc
* Lsoclallsla om Lducaao a Dlslncla. L Cooidonadoia do Fiogiama do AlIabollzaao do Jovons o Adullos
do Docanalo do Lxlonsao da UnB.
** FioIossoia do Inslllulo do Fslcologla da UnB.
AvulIuuo o um iocosso om quo so huscu
suhoi, om viIos momonlos do cuiso, so o uluno
osl udquIiIndo us luhIlIdudos do loIluiu o
osciIlu. No nosso iogiumu, o uluno o ucomu-
nludo do lis Ioimus:
oj foz lrcs sonJogcns. Umo no nco Jo
curso, onJc sc vcrfco sc o oIfolclzonJo j
oprcscnlo oIgum conhccmcnlo Jc Icluro ou
cscrlo, por mco Jo oprcscnlooo Jc fguros
conlcxluoIzoJos, o fm Jc quc scjo ossocoJo
oo nomc, o oljclos c smloIos conhccJos
por cIc. ApIcomos, lomlcm, umo sonJogcm
Jc molcmlco poro vcrfcor o conhccmcnlo
Jo cscrlo Jos nmcros c o rococno Iogco-
molcmlco no rcsoIuoo Jc prolIcmos.
No scgunJo c lcrccro sonJogcns soo
JcJcoJos o vcrfcor o oprcnJzoJo Jos
poIovros, froscs, pcqucnos lcxlos c olc mcsmo
Iclros c sIolos rcIoconoJos oos lcmos
lroloIhoJos cm soIo. UlIzomos cxcrccos,
los como. Jc Icluro Jc poIovros c froscs,
formooo Jc poIovros por mco Jos fomIos
sIlcos c poIovros com Iclros msluroJos,
compIcmcnlooo Jc poIovros c froscs, Igooo
fguro-poIovro c cscrlo Jc poIovros, froscs c
um pcqucno lcxlo solrc um Jos lcmos. Lm
oIgumos ocosocs, ulIzomos cxcrccos Jc
Jcscroo Jc poIovros, froscs c lcxlos smpIcs
o porlr Jc folos com fguros Jo IocoIJoJc
onJc ocorrc o oIfolclzooo ou Jc oulros
mogcns Jc posogcns clc.
lj o oIfolclzoJor coIclo mcnsoImcnlc
um cxcmpIor Jc lroloIho JcscnvoIvJo por
coJo oIfolclzonJo com o oljclvo Jc
conslrur umo vsoo gcroI Jo JcscnvoIvmcnlo
Jo Icluro-cscrlo Jc coJo um oo Iongo Jo
pcroJo Jc funconomcnlo Jo curso Jc
oIfolclzooo. ToJos os molcros proJuzJos
pcIo oIuno, oo Iongo Jc suo pcrmoncnco
cm soIo, soo voIorzoJos no ovoIooo fnoI
c o oIfolclzoJor c nccnlvoJo o monlcr ono-
loocs mcnsos com suos mprcssocs solrc o
JcscnvoIvmcnlo Jc scus oIunos. Lm coso
Jc JvJos rccorrcmos os poslos com o coIc-
lnco Jc lroloIhos c coJcrnos Jos oIunos.
cj o oIfolclzoJor monlcm, lomlcm, umo
fcho poro coJo oIuno com o ovoIooo
mcnsoI solrc o JcscnvoIvmcnlo Jos holI-
JoJcs Jc Icluro, cscrlo c oroIJoJc, cons-
JcronJo sc fcz soznho, fcz com ojuJo {Jo
1u8
oIfolclzoJorj, noo fcz, conformc quoJro no
pgno scgunlc.
Cr|lr|o F|nn|. So o oIuno soulcr Icr c
cscrcvcr poIovros c froscs smpIcs oo fnoI
Jo curso, oIconou o oljclvo Jo oIfolcl-
zooo. AIunos quc j Jomnovom oIguns
prncpos, poJcm chcgor o cscrcvcr pcquc-
nos lcxlos, mos gcroImcnlc, qucm chcgou
com pouqussmo nformooo solrc como sc
Ic c sc cscrcvc convcnconoImcnlc, vo oIcon-
or o Icluro c o cscrlo Jc scrcs Jc poIovros
c froscs. Lslc cnloo c o oljclvo Jo ovoIooo
no oIfolclzooo.
Instrumento de AvaIiao
(1] loz SozInlo
(2] loz com ujudu
(8] Nuo Ioz
Tipns do cnnhocimontns
Quuntn u Orulidudo
Quuntn u Loituru
Quuntn u Fscritu
Cnncoitns/Huhilidudos
PuilIcIu dus dIscussoos
PuilIcIu dus dIscussoos dosonvolvondo onlos
do vIslu cooionlos com o lomu dIsculIdo
Comioondo o Inloiiolu oiulmonlo o
sIgnIIIcudo dos loxlos lIdos o osciIlos om sulu
Suho o nomo dus lolius
IdonlIIIcu lolius om loxlo
L oduo do uluvius
L uluvius
IdonlIIIcu uluvius om loxlo
L Iiusos
L lioclos do loxlos
Lsciovo lolius Isoludus
Lsciovo oduos do sIluhus Isoludus
Lsciovo uluvius
Lsciovo Iiusos
Lsciovo lioclos do loxlo
Lsciovo hiovo loxlos com lIlulo
L
N
G
U
A
P
O
R
T
U
G
U
F
S
A
1 Z 8
SFCRFTARIA NACIONAL FXTRAORDINRIA DF FRRADICAO DO ANALFABFTISMO/MFC
DFCANATO DF FXTFNSO/UNB
UNFSCO
FDITORA DA UNB