Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Resumo
Tendo em vista que a cartografia escolar se constituiu num conjunto de prticas fortemente naturalizadas, e que essa rea bastante impermevel s inovaes, o artigo investe na identificao do foco
principal dessa naturalizao: trata-se do fundo do mapa, que resulta da combinao entre projeo,
escala e mtrica (forma de medir). Enquanto temas e as possibilidades de linguagem variam, o fundo
do mapa permanece naturalizado sob a proteo do euclidianismo e da suposta verdade topogrfica
que ele portaria. Assim, o artigo tambm investe na desconstruo dessa naturalizao, mostrando
que o fundo do mapa comunicante e produz vises de mundo, e que ele pode ser construdo de vrias formas.
Palavras-chave: cartografia escolar, naturalizao, fundo de mapa.
Abstract
176
Considering that school cartography is constituted of a set of practices strongly naturalized, and that
this area is quite impervious to innovations, the paper invests in identifying the main focus of this
naturalization: this is the map background, that results from the combination of projection, scale and
metric (way of measuring). While themes and possibilities of language vary, the map background
remains naturalized under the protection of the euclidianism and the supposed topographical truth
that it ordinance. Thus, the article also invests in the deconstruction of naturalization, showing that
the map background is communicant and produces world-views, and that it can be constructed in
various ways.
Keywords: school cartography, naturalization, map background.
Resumen
Teniendo en vista que la cartografa escolar se constituy en un conjunto de prctica fuertemente
naturalizadas, y que esta rea es bastante impermeable a las innovaciones, el artculo invierte en
la identificacin del foco principal de esa naturalizacin: se trata del fondo del mapa, que resulta de
la combinacin entre proyeccin y escala mtrica (forma de medir). Mientras los temas e las posibilidades de lenguaje varan, el fondo del mapa permanece naturalizado bajo la proteccin del euclidianismo y de la supuesta verdad topogrfica que portara. As, el artculo tambin invierte en la
deconstruccin de esta naturalizacin, mostrando que el fondo del mapa es comunicante y produce
visiones de mundo, y que puede ser construido en varias formas.
Palabras clave: cartografa escolar, naturalizacin, fondo del mapa.
Introduo
177
(2005).
Oliva, 1999).
resolvidos.
desconstruir a naturalizao.
1
Numa elaborao clebre de Kant, a matria das cincias a ideia,
algo que sempre est sob discusso, sob questionamento. (Ferry, 1991, p. 82).
178
(1999, p. 172).
cusses crticas.
2
Michel Crozier e Erhard Friedberg em seu trabalho clssico Lacteur et
le systme. Les contraites de laction colletive identificam as ideias naturalizadas a esteretipos analticos.
179
euclidiano.
180
alguns exemplos
181
cartografia automtica.
representada.
2.
182
Nesse,
A naturalizao da escala cartogrfica
O primeiro aspecto naturalizado da escala cartogrfica o esquecimento de que ela se refere ao fundo do mapa, logo se relaciona, em
primeiro lugar, com as projees cartogrficas,
para depois se relacionar com uma apreenso geomtrica da superfcie terrestre. Parece
complicado, mas o complicado estabelecer
relao direta entre o mapa e sua escala com a
183
erros.
184
Figura 1
Exemplos de medidas e escalas em uma projeo cilndrica equidistante.
Disponvel em: http://www.progonos.com/furuti/MapProj/Normal/CartProp/DistPres/distPres.html, acesso em 30/03/2012.
185
A naturalizao das projees
186
cado.
187
Figura 2
Mapa-mndi de Gerard Mercator de 1569 (Nova Et Aucta Orbis Terrae Descriptio Ad Usum Navigantium emendate).
Fonte: http://www.henry-davis.com/MAPS/Ren/Ren1/406.htm, acesso em 30/03/2012
188
Europa em cima.
os mapas na Figura 4.
189
Figura 3
Mapas-mndi presentes na edio de 11/09/2011 do Jornal Folha de S. Paulo.
Todos com centragem eurocntrica.
190
Figura 4
A rotao do mundo da ONU e retorno da Europa ao centro (Capdepuy, 2011).
191
Figura 5
Thomas Saarinen (Childrens Mental Maps of the World). Foram coletados mais de 3.800 esboos de mapas-mndi
feitos por crianas de 49 pases e constatou-se que a viso eurocntrica do mundo continua dominante. Esboo de
um mapa-mndi feito por um estudante da Tailndia.
192
no identificado
100% eurocntricos
particular
Alunos de ps-graduao Geogra- 7 mapas
100% eurocntricos
fia USP
193
Figura 6
Mapas de alunos do 7 ano escola particular.
194
(Figura 7).
Figura 7
O Pacfico: 5 vezes o Atlntico. (Brunet, 1987, p. 19)
no como
195
aluno, j que o exerccio foi feito sem consulta. A centragem europeia no questionada
visualmente; 3. o terceiro mapa explicita a
naturalizao da construo dos continentes.
Apresenta a Europa e sia insularizadas, como
entidades separadas, territorialmente.
projees centradas na Europa contribuiu tambm para uma viso naturalizada da prpria
diviso dos continentes. No bom menosprezar o poder instituinte das imagens e dos
mapas nos modos de ver o mundo, e enxergar
os continentes. Poderia se perguntar: mas os
196
dia.
197
Figura 8
Mapa-mndi japons de 1853 (Shintei - chikyu bankoku hozu. Unknown cartographer. Kaei 6)
Disponvel em: http://assemblyman-eph.blogspot.com.br/2009/07/japanese-historical-world-maps.html. Acesso em 30/03/2012
198
Figura 9
Pster com base na projeo de Buckminster Fuller esto disponveis no site do Buckminster Fuller Institute.
Disponvel em : http://bfi.org/ Acesso em 30/03/2012.
199
ra 9).
200
tanto, naturalizado.
1978, p. 135).
diano.
que a geometria
201
s figuras.
ao universo escolar.
202
Figura 10
Mapas que mostram a populao por Unidade da Federao em 2010. Eduardo Dutenkefer.
203
Figura11
Habitar as longitudes: a populao dos fusos horrios. Cartografia
segundo dois modos de representao diferentes. In : LVY, Jacques
(Dir.) LInvention du Monde : Une Gographie de la mondialisation.
Paris : Sciences Po. Les Presses, 2008. P. 17.
204
geogrfica original?
geogrficas.
existia.
205
Figura 12
O mapa da Frana segundo a SNCF (Sociedade Nacional dos Caminhos de Ferro
Franceses). Fonte: SNCF/ Laboratoire Image, Ville, Environnement - ERL7230,
Strasbourg.
Concluso
206
Referncias Bibliogrficas
207
BRENNETOT, Arnaud; MENDIBIL Didier; ROSEMBERG, Muriel. Getting to know Europe: An overview based on a sample of textbooks published in various countries around the world. 7th PC-RD Eurobroadmap WP4 Political visions, 2011. 114 p.
BRINGUIER, Jean-Claude. Conversando com Jean Piaget. Rio de Janeiro/So Paulo: Difel, 1978. 210 p.
BRUNET, Roger. La carte mode demploi. Paris: Fayard/Reclus, 1987. 269 p.
CAPDEPUY, Vincent. Le monde de lONU. Rflexions sur une carte-drapeau.
Mappemonde, no 102,
FERRY, Jean-Marc. Les Puissances de l experience (Tome II : Les ordres de la reconnaissance Le complexe sociopolitique). Paris: Les dition du Cerf. 1991. 252 p.
208
FONSECA, Fernanda Padovesi.; OLIVA, Jaime T. A Geografia e suas linguagens: o caso da Cartografia. In:
CARLOS, Ana Fani Alessandri (Org.). A Geografia na sala de aula. So Paulo: Contexto, 1999. p. 62-78.
GRATALOUP, Christian. Linvention des continents. Paris: Larousse, 2009. 224 p.
GRATALOUP, Christian. Lidentit de la carte. In: Communications, 77, 2005. pp. 235-251. Disponvel em:
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/comm_0588-8018_2005_num_77_1_2271
Acesso em 30/03/2012.
GRATALOUP, Christian. Os perodos do espao. Rio de Janeiro: GEOgraphia, Vol. 8, No 16, 2006. Disponvel em: http://www.uff.br/geographia/ojs/index.php/geographia/article/view/198. Acesso em:
30/03/2012.
HARLEY, Brian. Puede existir una tica cartogrfica. In: La Nueva Naturaleza de los mapas: Ensayos
sobre la historia de la cartografa. Mxico: Fondo de Cultura Econmica, 2005. p. 239-250.
JEGOU, Laurent ; ECKERT, Denis. Quel planisphere de reference pour Google Maps? Mappemonde, n92,
vol. 4, 2008. Disponvel em : http://mappemonde.mgm.fr/num20/internet/int08401.html. Acesso em:
30/03/2012.
LACOSTE, Yves. A geografia isso serve, em primeiro lugar para fazer a guerra. Campinas: Papirus,
1988. 263 p.
209
LVY, Jacques. Distance. In: LVY, Jacques; LUSSAULT, Michel (Org.). Dictionnaire de la Gographie et
de lespace des socits. Paris: Belin, 2003. p. 267-270.
LVY, Jacques. Euclidien (Espace). In: LVY, Jacques; LUSSAULT, Michel (Org.). Dictionnaire de la Gographie et de lespace des socits. Paris: Belin, 2003. p. 351.
LVY, Jacques. Le Tournant Gographique: penser lespace pour lire le monde. Paris: Belin, 1999. 400
p. (Mappemonde, 8)
LVY, Jacques (Dir.) LInvention du Monde: Une Gographie de la mondialisation. Paris : Sciences Po.
Les Presses, 2008.
LUSSAULT, Michel. Naturalisation. In: LVY, Jacques; LUSSAULT, Michel (Org.). Dictionnaire de la Gographie et de lespace des socites. Paris: Belin, 2003. p. 653-654.
MILON, Alain. Vers une cartographie relationnelle. Vdeo. Data de publicao: 15/12/2009. Disponvel
em: http://www.ludigo.net/index.php?rub=4&dossier=3&focus=212864&doc=212883&fsize=1 . Acesso em: 30/03/2012.
210
ticas para o programa nacional do livro didtico. PNLD 2014. Braslia: MEC, 2012. 94 p.
MONMONIER, Mark. Comment faire mentir les cartes: du mauvais usage de la Gographie. Paris: Flammarion, 1993. 233 p.
OLIVA, Jaime; FONSECA, Fernanda Padovesi. Quando no adequado indicar o norte no mapa. Publicado em 26/10/2008. http://jaimeoliva.blogspot.com/. Acesso em: 30/03/2012.
PONCET, Patrick. De la projection au projet. In : LVY, Jacques ; PONCET, Patrick ; TRICOIRE, Emmanuelle. La carte, enjeu contemporain. Paris, Dossier n 8036, Documentation photographique, La Documentation Franaise, 2003. p. 34-35.
SAARINEN, Thomas. The eurocentric nature of mental maps of the world. University of Texas: Research
in Geographic Education, Vol. 2, Pags: 136-178, 1999.