Você está na página 1de 32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

AnoIN03Dezembrode2001QuadrimestralMaringPRBrasilISSN1519.6178

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada(19912001):uma
avaliaopolticaapartirdoBrasil

PauloRobertodeAlmeida**

Sumrio:
1.OMercosulcomoprocessohistricoecomorealidadesociolgica
2.DaintegraoBrasilArgentinaaoMercadoComumdoSul
3.Aeconomiaaserviodapoltica:aconstruodoMercosul
4.DesenvolvimentopolticoeeconmicodoMercosulde1991a2000
5.EstruturajurdicoinstitucionaldoMercosul
6.DesenvolvimentodeumespaointegradoedemocrticonaAmricadoSul

7.RelaesinternacionaisdoMercosul:projeointernacionaledesafiodaAlca
8.UmbalanodoMercosulemseuprimeirosdezanos:realizaeselimites
9.Contextoeconmicoepolticodoprocessohemisfrico:oMercosuleaAlca
10.CronologiarelacionaldoMercosulnocontextoglobal,19902001
10.1.Antecedentesimediatos,1990
10.2.Afasedetransiodoprocessointegracionista,19911994
10.3.OMercosulenquantounioaduaneira,19952001
10.4.DesenvolvimentosdaintegraonasAmricas,20012005
Fontesebibliografia

1.OMercosulcomoprocessohistricoecomorealidadesociolgica
OMercosul,entendidocomoprocessocomplexodeconstruoprogressivadeumespao
integradonoConeSul,transcendeemmuitoasrealizaeseconmicas,polticase
diplomticasacumuladasaolongodosprimeirosdezanosdesuaexistnciaformal,contados
apartirdaassinaturadoTratadodeAssuno,em26demarode1991.Tratasedeuma
realidadesociolgicafortementeembasadanocontextohistricoepolticodosubcontinente
sulamericano,extravasandoosimplesconceitoeconmicodeunioaduaneiraoude
mercadocomum,vistoqueapresentacaractersticasimanentesdopontodevistascio
estruturalquevoalmdosresultadosalcanadosnosplanoscomercial,polticodiplomtico
oumesmosocietaldosquatropasesmembros.Arealidadesociolgicaeoalcanceefetivos
doMercosulnageoeconomiaenahistriapolticarecentedaregioextrapolamasimples
reacobertapeloterritriocombinadodosquatromembrosoriginaisedosdoispases
associados.Damesmaforma,seutempohistricodedesenvolvimentoultrapassaamera
cronologiadeumadcada,devendoseremontarsegundametadedosculoXXpara
projetarsuainflunciarealnasprximasdcadas.
Opresentetextopretendeoferecer,segundoumaperspectivabrasileira,umbalanocrtico
dosprimeirosdezanosdoMercosulemsuasdiferentesvertentes,eportanto,aavaliao
sistmicaaquipropostaestexplicitamenteformuladaapartirdessavisonacionaldo
processointegracionista.Otextosepropeatocarnosseguintesaspectos,quecomporo
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

1/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

suassees:depoisdestaintroduoaodebatedoproblemaedeumabrevedigresso
histricasobreseusantecedentes,serosucessivamenteabordadosoproblemadaopo
integracionistanoquadrodahistriapolticaeeconmicadospasesmembrosnasegunda
metadedosanos1980,comdestaqueparaoprotagonismodosdoissciosprincipais,o
desenvolvimentodoMercosulnosanos1990,suasrealizaesmateriaisefrustraes
econmicas,seuspressupostospolticosesuaestruturajurdicoinstitucional,assimcomoas
lacunasremanescentesdoprocessointegracionista,emfacedosdesafiosexistentesnos
planosregional,hemisfricoeglobal.Umabrevecronologiarelacionaldaintegraono
hemisfriocomplementaaavaliaoaquiempreendida.
Qualqueravaliaoponderadadeumprocessodeconstruointegracionistatocomplexo
comooMercosuldevepartirdepremissasrealistasedecritriosrazoveisdeaferiode
resultadosejulgarossucessosalcanados,assimcomasinsuficinciasmanifestasdo
projetodemercadocomum,emsuaticaemritosprprios,quedevemserosdosobjetivos
originalmentepropostospelospaisfundadoreseexpressosnostextosconstitutivos,nos
mandatosulterioresenasdecisesderivadas,recusando,portanto,aadoodeuma
perspectivaprincipistaqueconsistirianacrticarealidadeexistenteapartirdeummodelo
supostoidealdeintegrao,geralmenteidentificadocomopadroeuropeu.Oautorno
pretendediscutirimplicaestericasoucontrovrsiasjurdicasdoMercosulcomoafalsa
oposioentreodireitocomunitrioeodireitointernacional,nopertinentesaoobjetoem
focoeaoespritodestebalano,queselimitaaodesenvolvimentodosprocessosreaisque
marcaramseuitinerrionosprimeirosdezanosapartirdoTratadodeAssuno.Umrpido
percursosobreasorigenshistricaseosfundamentoseconmicosdoMercosultornase
entretantonecessrioparaidentificarasdiferenas,continuidadeserupturasemrelaoao
processoimediatamenteanterior.

2.DaintegraoBrasilArgentinaaoMercadoComumdoSul
Osprocessosdeaproximao,decooperaoedeintegraoentreaArgentina,oBrasil,o
ParaguaieoUruguai,queresultaramnoTratadodeAssunode1991enaconstruo
integracionistaulterior,associandoaoprojetooutrospasesdoConeSullatinoamericano,
possuemantecedentespolticoseestruturaistantointernosquantoexternosaoesquema
subregional,cujasprincipaisetapashistricasdedesenvolvimentopoderiamsersumariadas
emtornodealgumasdatassimblicasdesselongoitinerrioqueprovavelmenteultrapassa
meiosculodeensaios,logrospositivosefrustraes.
Comefeito,datadoinciodosanos1940,aindaantesdaguerraeuropiaterseconvertido
numconflitomundialdeproporesgigantescas,atentativadeumaprimeiraunioaduaneira
bilateralBrasilArgentina,abertapocaaosdemaispasesdasubregio.Talprojetofoi
descontinuadonoapenasemfunodositinerriospolticosdiversosseguidospelosdois
pasesnaquelaconjunturapolticomilitar,comoprovavelmentetambm,noplanoestrutural,
emrazodeassimetriaseconmicas,dabaixaintercomplementaridadeindustrialedo
carteraindamaisexcntricodesuasrespectivasparceriascomerciaisexternas(Almeida,
1993).Oprojetoseriarenovadonoinciodosanos50,poriniciativaperonista,sobaforma
deumsegundoPactoABC,masasnaturaisdiferenaspolticasedeorientaodiplomtica
hemisfricaentreosgovernosdostrspases,nocontextodaGuerraFria,sepultaram
rapidamenteessatentativadecartermaishegemnicodoquepropriamenteeconmicoou
comercial.Dadaareferidaconjuntura,tantoasprimeirasformulaesdepolticascomercial
eindustrialporpartedaCEPAL(dirigidaentoporRalPrebisch)comooexemploento
oferecidopeloncleooriginaldomercadocomumeuropeu,incitaramoBrasileaArgentinaa
retomaremoprojetointegracionista.Valerecordarque,porlimitaesprpriasaoGATT
1947,eraimpossvelpocaconstituirumasimplesreadeprefernciastarifriasentreos
pasesinteressadosdaregioouconcluirumpactocomercialbilateralmaisavanadoentre
osdoisgrandes,razopelaqualfoiprecisoadotaroformatodeumazonadelivrecomrcio,
consubstanciadanaAlalc,criadapeloprimeiroTratadodeMontevidu(1960).
Noprecisoretomaraquioitinerriodeavanoserecuosdesseesquema,logosofrendoas
restriespolticasdosgovernosmilitaresouacompetiodeprojetosmaisambiciososde
integrao,comoodoPactoAndino(1969).Narealidade,oBrasileaArgentinasempre
realizaramamaiorpartedastransaescomerciaisoperadasaoabrigodosacordos
preferenciaisdaAlalcedosmecanismosdeliquidaodecontasprevistosnoAcordodeSo
Domingode1965(compensaesinterbancriasbasedecrditosrecprocos,
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

2/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

contrariamenteaossistemasdepagamentosmultilateraisrecomendadospeloFMI).Ofato
queoBrasileaArgentina,depoisdepraticamenteduasdcadasdeobjetivosconflitantes
inclusivenoqueserefereaoaproveitamentodosrecursoshdricosdoPrataedeuma
competiomilitartoirracionalpoliticamentequantocustosaeconmicaediplomaticamente
poisqueenvolvendoprojetosnuclearessemqualquercorrespondnciacomasrealidades
estratgicasedeseguranadaregioenoplanoglobal,decidiramretomar,oprojetode
construoprogressivadeummercadocomumbilateral,talcomoinicialmentepropostonos
anos1950porpioneirosdaintegraocomoHlioJaguaribe(Almeida,1993).A
reaproximaonosanosoitentaentreBrasileArgentinafoipossvelgraasaocontextodos
processosderedemocratizaopolticaedosnovosesquemaspreferenciaisexistentesao
abrigodosegundoTratadodeMontevidu(de1980,quecriouaAladi,sucessoradaAlalc)e
daclusuladehabilitaodoGATT(talcomoemanadadaRodadaTquiodenegociaes
comerciaismultilaterais,em1979).
AfasequeseestendedoProgramadeIntegraoedeCooperaoEconmica,desenhado
em1986pordiplomatasdeambosospasessobalideranadospresidentesRaulAlfonsine
JosSarney,ataAtadeBuenosAiresdejulhode1990,passandopeloTratadode
Integraode1988,correspondeaumprocessobilateraldeaprofundamentodomovimento
integracionista,quenotinhapormotivaoexcluiroutrosparceirossubregionais,ecuja
vocaoprimriaerainteiramentecondizentecomoprojetodeindustrializaocompetitiva
dosdoispasesedefortalecimentodeumcentroeconmicoprprionocontextosubregional.
Foiocaso,porexemplodoUruguai,queacompanhoucadaumdosentendimentosmantidos
nasegundametadedosanos1980pelosseusdoisvizinhos,masquenodesejouassociarse
aeles.Atento,aliberalizaorecprocadocomrcioeadefiniodepolticassetoriais
comunsobedeciaaumalgicaindustrialedefortalecimentoconjuntodabaseeconmica
subregional.Osfundamentosempricosdoprocessobilateralnessafaseeramfornecidospor
umnovomodelodeintegraoquecombinavaelementosdirigistasdaexperincia
comunitriaeuropia(aconstituiodeummercadocomumcomoestabelecimentode
polticassetoriaiscomuns,ativamenteorientadasparaaconsolidaodeestruturas
produtivaslocais)comacoberturaparcialtpicadosesquemaspreferenciaisaladianos
(seleodesetoresparaareduoprogressivadasbarreirastarifriasenotarifrias).
Essemodelotinhaavantagemdeserclaroemseusobjetivosdecomplementaridade
industrial,masacarretavaigualmenteadesvantagemderequereranegociaodeacordos
especficos,sempreparciais,paraoestabelecimentodoobjetivodomercadocomumemdez
anos(de1989a1998).Emtodocaso,oconceitodeMercosulestavalanado,assimcomoo
embriodasfuturasinstituiesintergovernamentaisConselhodeMinistros,Grupo
MercadoComum,subgruposdetrabalhoqueiriammarcartodooprocessodeintegrao
nadcadaqueseseguiuedefatoataatualidade.Emtermosderelaesregionaise
internacionais,aspolticasexternasdoBrasiledaArgentinaemesmo,decertomodo,
suaspolticaseconmicasinternaseexternaspassavamaestarindissociavelmenteligadas
einterconectadas,mesmose,emdiversasfaseseparaquestestantotpicascomopara
elementosmaisgeraisdasfilosofiasrespectivasdecadagoverno,suasrespectivaspolticas
externasdivergissemporvezesdramaticamentenoespritoenaletradaconstruo
integracionista.Osregimescambiaiseasalianasexternaspreferenciaissoapenasdoisdos
exemplosmaiseloqentesdasassimetriasediscordnciasqueoBrasileaArgentina
continuaramaexibiraolongodosanos1990emesmodurantemomentosdecrisedo
sistemapolticointernacionaledosistemamultilateraldecomrcio.Oelementonovo,
contudo,aserdestacadocomoresultadodaintegraodosanos1980seriaadefiniode
umarelaoprivilegiadaentreosdoispasesquemodificoudeformarelevanteocenrio
estratgiconaAmricadoSul.

3.Aeconomiaaserviodapoltica:aconstruodoMercosul
Aconjunturapolticaeeconmica,internaeexternaaoConeSul,mudousignificativamente
noperodoentremeadosde1985efinalde1990.AsdifceisnegociaesdaRodadaUruguai
paraaliberalizaodoacessoamercadoseparaaregulaodesetoresnocobertosou
insuficientementecobertospelasregrasdoGATTemservios,investimentos,propriedade
intelectual,agricultura,txteisassimcomoonovoimpulsodadosaosesquemasregionais
deliberalizaoedeintegraointroduziramumnovodesafioparaoesquemaconcertado
entreoBrasileaArgentina.Odebatetinhaavercomoritmoeacoberturadoprocessode
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

3/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

integrao,julgadopormuitosobservadorespocacomoexcessivamentelentoecauteloso
flexvelegradualnostermosdosentendimentosbilaterais.Aentradaemvigordo
acordodelivrecomrcioentreoCanadeosEstadosUnidosem1989eaperspectivadesua
extensoaoutrospasesdohemisfriotalcomopropugnavaaIniciativaparaasAmricas
deGeorgeBushemjunhode1990,aperspectivadeumafortalezaEuropaapartirde1993,
prometidapeloAtonicoEuropeude1986,assimcomoanoconclusodaRodadaUruguai
emdezembrode1990,emBruxelas,comoprevistonoesquemainicial,foramfatoresque,
tomadosconjuntamente,atuaramdemaneiradecisivanadecisoemfavordaconformao
doMercosul.
Semdesconsiderarosfatoresextraregionaisacimamencionados,ofatorsingularmais
importantenatomadadedecisopolticaemfavordoformatoquadrilateraldoMercosul
ocorreuduranteosanosiniciaisdosgovernosCarlosMenemeFernandoCollordeMello,cujo
compromissopolticofoiodebuscaroaprofundamentoeaaceleraodaintegraoadois,
reduzindosignificativamente(paraapenasquatroanos)osprazoseasmodalidadesprevistos
noTratadode1988.OreferidocompromissofoireferendadopelaAtadeBuenosAires,em
julhode1990,esuasconseqnciasnoselimitarammudanaderitmodoprocesso
bilateral,masafetaram,fundamentalmente,ocarterdoprocessodeintegrao.Emlugar
daabordagemdirigistaeflexveldoesquemaanterior,aintegraoassumiuumanatureza
livrecambistaeodesmantelamentodasbarreirasexistentespassouaocorrerdeforma
automtica(Almeida,1998).
Essadecisodramtica,tantoemtermospolticoscomocomerciais,determinouumanova
configuraonosequilbriossubregionais,comaconvocaodereuniesdeconsultasentre
osprincipaisinteressadosnoprocesso,quenessaconjunturaenvolviaoChileeoUruguai,
masnoaindaoParaguai.OpasandinodoPacficologochegouconclusodequeno
poderiaingressarnumprojetodemercadocomumcujospressupostostarifriosiamacontra
correntedeseuperfillineardeumatarifanicaeexclusivade11%,nummomentoemque
BrasileArgentinaaindaexibiammdiastarifriassuperioresa40%,compicosporvezes
superioresa100%.OChileeximiuse,portanto,deingressarnonovoesquemasubregional,
preferindoapostarnumafuturanegociaocomercialcomosEstadosUnidos(retomada
apenasdezanosdepois,emdezembrode2000,ecomresultadosaindabastanteincertos).O
Paraguai,porsuavez,apsterseprovisoriamentereabilitadodeumalongafaseditatoriale
caudilhesca,foiincorporadoaoesquemanegociadorcomoapoiodoBrasil,dadoointeresse
desteltimoemdisciplinarocomrcioilegalnafronteiraentreosdoispases.
ComoresultadodeseismesesdeintensasnegociaesentreosquatropasesdoConeSul,
chegousedefiniodeuminstrumentoplurilateraldeintegraoconhecidodesdeento
porTratadodeAssunocujaslinhasbsicas,entretanto,jtinhamsidodadaspelo
tratadodeintegraobilateralde1988esobretudopeloesquemalivrecambistabilateralda
AtadeBuenosAiresdejulhode1990.Todososmecanismos,instrumentos,rgoseem
especialoscalendriosdedesgravaoeramessencialmenteosmesmos,comalgumas
exceestpicasconcedidasemtermosdeprazosmaiores(umanoadicional)ede
ampliaodalistadeprodutossensveisconcedidasaosdoisnovossciosmenores.Mais
importanteforampreservadasareciprocidadepolticatotaleabsolutaentreospases
membroseaigualdadededireitoseobrigaesentreeles,inclusivenoplanodatomadade
decises,adespeitodosdiferenciaisdepesoeimportnciarelativosintraMercosulainda
maisdramticosdoqueaquelesexistentesentreosintegrantesdooutronicoesquema
historicamenteconhecidoeexitosodemercadocomum,aComunidadeEuropia.Essas
assimetriasabsolutasexistentesnoMercosulcomoBrasilrepresentandoentre70e80%
desuamassafsica,emtermosdeterritrio,populao,produtobrutoecomrcioexterior
tambmviriamaexistirnoNaftaentoemconformao,massemocomplicador,neste
ltimocaso,dosregimesuniformes,daspolticassetoriaisharmonizadas(oupelomenos
coordenadas)e,sobretudo,dapolticacomercialedatarifaexternacomumquesetornam
obrigatriasquandosepassadeumsimplesesquemadelivrecomrcioparaamaior
complexidadedomercadocomum.
OMercosulquadrilateralestava,portanto,formalmentecriado,comonomeoficialnode
tratadodomercadocomumdoSul,comomuitasvezesseacredita,masdetratadoparaa
constituiodeummercadocomumentreArgentina,Brasil,ParaguaieUruguai,colocando
assimnofuturooqueentoeraumprojetoextremamenteambiciosonoquesereferea
prazosenaturezadoscompromissosassumidos(nadamenosqueaharmonizaode
polticassetoriaiseacoordenaodepolticasmacroeconmicas,porexemplo).Naletra,
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

4/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

comosedisse,oTratadodeAssunonadamaissenoumareproduoipsislitterisdos
mecanismosestabelecidosnaAtadeBuenosAires,aindaqueseuespritoformaltenhasido
adaptadoaoesquemaquadrilateraleque,nafasesubsequentedenegociaesinternase
externas,ocontedosubstantivodaspolticaseconmicasecomerciaisadotadas
eventualmenteporcadaumdosquatromembrosoriginaisestivesselongedascaractersticas
deipsisverbisqueseriadeseesperardeumesquemaelaboradodeintegraocomo
pretendeserummercadocomum.Essacaractersticaserefletirianodesenvolvimentodo
Mercosul,comosever.

4.DesenvolvimentopolticoeeconmicodoMercosulde1991a2000
OsdezanosqueseseguiramdatadeassinaturadoTratadodeAssuno,emmarode
1991,forammarcadospordiferentesfasesdedesenvolvimentointernoeexternodo
Mercosul,tantoemfunodoseucalendrioprpriodefinidodemaneirabastante
otimista,deestabelecimentoprogressivoedeconsolidaodomercadocomum(aindaum
objetivonoalcanado,comosesabe),comoemvirtudedeprocessosinternoseexternos
queimpactaramdeformanegativaessasdiferentesetapas,semqueosEstadosmembros
lograssemcontrolar,acadavez,oitinerrioeodesenrolardasforaseconmicasepolticas
emjogonastendnciasdecurtoprazodofuturomercadocomum.Altimadcadapodeser
divididagrossomodoemtrsetapas:(a)afasedetransio,previstanoprpriotratado,at
ofinalde1994(b)aconfiguraoinstitucionaldaunioaduaneira,iniciadaformalmenteem
primeirodejaneirode1995,masquedefatocorrespondeaumasegundafasede
transio,poisqueabrindoespaodetempoadicionalparaquefossemcompletadosos
requisitosdeumazonadelivrecomrciocompletoedeumaunioaduaneiraacabada(c)
finalmente,umaconjunturadecrisepolticaeeconmicaabertacomadesvalorizaodo
realemjaneirode1999eaameaasubsequentededolarizaonaArgentina.Os
contenciososcomerciaiseosreclamosprotecionistasdecorrentesforamemgrandemedida
contornadosporumprogramaderelanamentodoMercosulnoanode2000,adespeitodas
pressesdosEstadosUnidosedeoutrospases(emparticularoChile,quehesitaentrea
adesoplenaaoMercosuleumacordodelivrecomrciocomosEUA)emfavorda
antecipaodosprazosnegociadoresparaaformaodareadelivrecomrciohemisfrica
(Alca).
OsobjetivosfixadosnoArtigo1doTratadodeAssunoparaafasedetransioeram
muitoclaros,asaber:aconstituio,at31dedezembrode1994,deummercadocomum,
caracterizadopelalivrecirculaodebens,serviosefatoresprodutivos,pelo
estabelecimentodeumatarifaexternacomumepelacoordenaodaspolticas
macroeconmicas,assimcomoocompromissodosEstadosPartesdeharmonizarsuas
legislaes,nasreaspertinentes.Noqueserefere,porexemplo,livrecirculaode
bens,serviosefatoresprodutivosentreospasesmembros,taldeveriaseratingidapor
meio,entreoutros,daeliminaodedireitosalfandegriosederestriesnotarifrias
circulaodebenseservios,ouseja,alcanandoseumazonadelivrecomrcio.Noprazo
acordado,asmetasforamatingidasapenasparcialmente,essencialmentenoqueserefere
livrecirculaodebensemboravriosprodutospermanecessemnaslistasdeexcees,
comrestriesdediversasordensmasnonotocanteaserviosouaumaindefinida
categoriadefatoresprodutivos,quepoderiaserconsideradacomooequivalenteda
circulaodetrabalhadores(oupelomenosdetrabalhoespecializado).
Dessepontodevista,emesmoconsiderandoseumasegundafasedetransionoperodo
posteriora1995(quandofoiestabelecidoumprogramaparaoacabamentodosobjetivosdo
TratadodeAssunoconhecidocomoMercosul2000),oMercosulpermaneceumazonade
livrecomrcioincompleta,emboraalivrecirculaodebenscontempleaquasetotalidade
dapautaaduaneira,pelomenosemnmerodeitens.Entretanto,parteexpressivado
comrciointrarregional,senoemvolumepelomenosemvalor,compostoporprodutosdo
setorautomobilstico(automveisepeas),quepermaneceumargemdazonadelivre
comrcioduranteosprimeirosdezanosdoMercosul.Foiapenasemdezembrode2000que,
finalmente,selogrouestabelecerummarcocomum,quadripartiteparaocomrcio
administradoparaessesetor,muitoemboraalgumasdvidassubsistamquantocapacidade
argentina(edosoutrosdoissciosmenores)decumpriroacordado.Umacordomarcopara
alivrecirculaodeserviosProtocolodeMontevidu,adotandobasicamenteomodelodo
GATSfoiadotadoemdezembrode1997,prevendoaliberalizaoprogressivadaofertade
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

5/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

serviosinterregionaisnumprazodedezanos,massuaimplementaodependeda
negociaodeacordossetoriaisespecficosedecompromissosexplcitosdeabertura,quese
encontramatualmentenaSegundaRodadadeNegociaes.
NoquetangeaTarifaExternaComum,estafoiefetivamentedefinidanosprazosfixados(isto
,antesde31.12.94),oqueteoricamenteconverteriaoMercosulemumaunioaduaneiraa
partirde1995,masaimplementaodaTECsofreuigualmentenovosatrasostemporaisea
imposioadicionalderegimestemporriosdeexceo(listasdeexceesnacionais,
definidasporcadaumdosmembros,eportanto,diferenciadasenoaplicadasdeforma
quadripartite).OutrasexceesdizemrespeitosListasdeConvergncia,acordadasna
ReunioMinisterialdeOuroPreto,emdezembrode1994,paraBensdeCapital(comvigncia
at01/01/2001emfasederenegociao)eparaProdutosdoSetordeInformticae
Telecomunicaes(comvignciaat01/01/2006).ATECseapresentacomumaestrutura
racionalemtermoseconmicos,comportandoemseuregimenormalumlequededisperso
relativamentereduzido(de0a20%),queesposoucaractersticasdaprpriatarifaaduaneira
brasileiracompreensivelmenteopasdemaiorrelevnciaparaocomrciointraeextra
regional.
Soboimpactodacrisefinanceiraasiticaeemvistaosproblemasdecorrentesdochoquede
competitividadeexternotantosobreoBrasilquantoaArgentina,aTECfoiobjetodereviso
emdezembrode1997,procedendose,pormeiodeacordoquadripartite,aumaumento
linearde3pontosnasalquotasefetivas,oquerepresentouumaumentode25%natarifa
mdiade14%aplicadageralmentepelospasesmembros.DuranteareuniodoConselhodo
MercadoComum(Florianpolis,14e15/12/2000),osEstadosPartesalegaramnecessidades
fiscaisparanoprocederemreduointegraldoaumentotransitriodaTEC.Nessa
ocasio,foiacordadaareduodosnveistarifriosadicionaispara2,5pontospercentuais,
comocompromissodeestabelecernovasreduesdeacordocomcronogramaaserdefinido
at30dejunhode2001.Emfevereirode2001,contudo,onovoministrodaeconomiada
Argentina,DomingoCavallo,assumiuematmosferadecrise,prometendorevitalizara
economiadeseupas:suaprimeiraprovidnciafoiadesuspenderunilateralmenteavigncia
daTECparaumcertonmerodeprodutos,fixandonovastarifasparadoisgruposde
importaes(basicamente35%parabensdeconsumocorrente,comoformadeproteger
temporariamenteindstriasargentinasameaadas,ezeroparabensdecapital,demaneiraa
estimularlhesacompetitividade).MuitoemborareunioextraordinriadoMercosul,emabril
de2001,tenharatificadoessasmudanaseacolhidoasexceestemporriasacordadas
Argentina,essanovarealidade,maisassucessivasdeclaraesdoministroCavallono
sentidodefazeroMercosulretrocederaumstatusdesimpleszonadelivrecomrcio,
contribuiramparaagravarasituaodecrisepolticavividapeloblocodesdea
desvalorizaobrasileiradejaneirode1999eparacriarumaimpressointernacionalde
inviabilidadedoprojetodemercadocomumemfacedepressesexternastorelevantes
comoacriadacomasnegociaesdaAlca.
ATECdeveriatersidocomplementadaporumapolticacomercialconjuntadospases
membrosemrelaoaterceirospases,masdiversoselementosdessapoltica
permaneceramcarentesdeumadefinio,comonocasodosincentivosfiscais.Durantea
fasedetransio,houveconsensodequesedeveriamidentificaroscasosdepoltica
industrialoufiscalsuscetveisderepresentarsubsdiosouvantagensindevidasparaqualquer
dosmembros,emvistadesuaharmonizaoulterior,comvistasaevitardistores
comerciaisnaregio.Adespeitodeesforosconduzidosnafasesubsequente,nohouve
contudoacordonessesentido,oquealisgeroupolmicasinternasrelativasaregimes
especiaisconcedidosaosetorautomobilsticonoBrasilenaArgentina.OBrasilconsideraque
odesmantelamentodesuapolticadeincentivosfiscaisecreditcios,comoporexemploos
programaspromovidospeloBNDES,vinculaseestreitamenteaocorrespondente
desmantelamentodaaplicaounilateraleabusivadedireitosantidumpingemedidas
compensatriasnocomrciointrazona.Aconsolidaodeumaunioaduaneiraperdesentido
senoforemcriadosmecanismosedisciplinascomunsnessasduasreas.
Nomesmosentido,otemadacoordenaodasparidadescambiais,importanteemvistade
suasrepercussesimediatasnascorrentesdecomrcioenosfluxosdecapitais,foiobjetode
estudosaprofundados,apartirdeumaanlisedosregimescambiaisnacionaisexistentese
dopapel,nadefiniodasparidadesrecprocas,dointercmbiointraeextrazona.Nose
logrou,contudo,umadefiniotendenteadoodeumsistemadebandasconvergentesou
mesmoumsistemamonetriobaseadoemparidadesfixas,tendoemvistaosgrandes
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

6/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

descompassosobservadosnosprocessosdeajusteedeestabilizaomacroeconmica,
praticamentedesdeoinciodoMercosul.AArgentinaadotou,comosesabe,apartirdemaio
de1991(PlanoCavallo),umaleideconversibilidade,sustentadanumaparidadeabsoluta
entreopesoeodlar,enquantooBrasiltardavaat1994parainiciarseuprocessode
estabilizao(PlanoReal),parcialmentesustentadonumancoracambial.Adespeitoda
vontadepolticadosgovernosdosquatropasesmembros,fatoresdepolticaeconmica
internanaArgentinaenoBrasil(recesso,desemprego,sistemasdecmbiodiferentes,
processoseleitorais),acopladossconseqnciasdascrisesfinanceirasinternacionaisdefins
de1994noMxico,de1997nasiaede1998naRssiaenoprprioBrasilemseguida,
causaramsriasdificuldadesparaacontinuadaevoluopositivadoprocessonegociador
regional.
Adesvalorizaodoreal,emjaneirode1999,eaintroduosubsequentedeumregimede
flutuaocambialdeflagraramumagravecrisepolticocomercialedecredibilidadeexterna.
Naesteiradacrisedadesvalorizao,foicriado,emjunhode1999,oGrupodeTrabalho
sobreCoordenaodePolticasMacroeconmicas,comvistasaretomarosentendimentos
sobreotemaeproporaestendentesaoaumentodapercepodecredibilidadedobloco
frenteaosinvestidoresinternacionais.Oexerccioquadripartitedecoordenao
macroeconmicasemdvidaagregaprojeointernacionalaosprogramasdeestabilidade
monetriadospasesdaregio,adespeitodascrticasdequeforamreduzidosseus
resultadosconcretosedequeosganhosemtermosdecredibilidadeexternadoBrasilse
deverammuitomaisaosindicadoresmacroeconmicosalcanadosindividualmentepeloPas
doqueaqualqueriniciativaououtroesforoquesepossareputaraoGrupodeTrabalho
sobreCoordenaodePolticasMacroeconmicas.acertadonotar,noentanto,quea
publicaoemoutubrode2000deindicadoresmacroeconmicossobreaspectosfiscaisea
antecipaodosprazosprevistosparaadefiniodemetasmacroeconmicasnoforam
suficientes,porexemplo,paraevitaraatualcrisedecredibilidadedaArgentinanos
mercadosexternos.
Adesvalorizaodorealfoiigualmenteimpactanteemtermospolticosecomerciais,dadaa
imediatareaodosetorprivadoargentino,logoencampadapeloGovernodeBuenosAires
svsperasdaeleio.Oreceio,quesecomprovouinfundado,deinundaodeprodutos
brasileirosnosmercadosvizinhosoudefugadecapitalparaoBrasilreacendeudemandas
protecionistasporpartedesetoresdemenorcompetitividadenaquelepas.Foipossvel
perceberseamagnitudedoproblema,detodaforma,pelaquedainditanovolumedo
intercmbiointraMercosul,comareduodosaldocomercialatentoacumuladopela
ArgentinacontraoBrasil.Noanoseguinte,porm,osfluxosdecomrciojtinhamretomado
osvaloresanteriorescrise,massubsistiamosproblemasdecompetitividadeargentina
vinculadosemparteaseuregimecambialrgido.Atabela1resumeosvaloresdocomrcio
doBrasilcomseusparceirosdoMercosul,comfluxosemcontnuocrescimentoatoincioda
fasedecrisesfinanceiras,areduoefetivaocorridaem1998esobretudoem1999ea
retomadadefluxosprximosdosnormaisem2000.

Tabela1
ComrciodoBrasilcomospasesdoMercosul
(US$bilhesvaloresaproximados)

Exportaes

importaes

saldo

1990

1,32

2,31

0,99

1991

2,30

2,26

+0,04

1992

4,09

2,28

+1,81

1993

5,38

3,37

+2,01

1994

5,92

4,58

+1,34

1995

6,15

6,84

0,69

1996

7,30

8.30

1,00

1997

9,04

9,51

0,47

http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

7/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

1998

8,87

9,42

0,55

1999

6,77

6,71

+0,06

2000

7,73

7,79

0,06

2001*

2,35

2,47

0,12

*2001=janeiroabril

Deformageral,podesereconhecerqueoMercosulatuou,emseusprimeirosdezanos,
comoumaespciedemecanismoanticcliconoplanodasconjunturaseconmicas,servindo
oBrasil,alis,comoprovedordesaldoscomerciaisparaseusparceiros.Oblococonstituiuse
emfatoreminentementepositivoparaaconsolidaodepolticasorientadasparaa
estabilizaomacroeconmica,paraabuscadecompetitividadeinternaeexternaeparaa
introduodemedidasdeajustefiscalederegimesregulatriosresponsveiseavanados
naregio.Osavanos,quernoplanodaliberalizaodoacessoaosmercadosrecprocos,
quernoterrenodacoordenaoeharmonizaodepolticastmsidomaislentosdoqueo
desejadoporseusplanejadoresoriginaisoupretendidoporalgunsentusiastasdaintegrao,
masacautelanaimplementaodasmedidasprevistasenecessriasrepresenta,talvez,
umagarantiacontraretrocessoseventuais.
Ascrisesocasionaisenfrentadaspelospasesmembrosqueforamconfundidasporvezes
comcrisesdoprprioMercosul,sejaemmatriasdeimprensa,sejaemcomentriosde
observadoresmenosavisadosderamoportunidadeaquealgunsdessesobservadores
sugerissemapassagemainstituiessupranacionais,quandonocriaodeumamoeda
nicadobloco,comoformadecontornarprotecionismossetoriaisoudeseprecavercontra
crisesfinanceirasimportadas.OfalsoconflitoentremoedacomumdoMercosulou
dolarizaounilateralchegoumesmoaseragitadonofinaldomandatodoPresidente
Menem,merecendo,comoseriadeseesperar,cautelosotratamentoporpartedas
autoridadeseconmicasnoBrasilenaArgentina.Adespeitodascrticasquantomorosidade
epoucaeficciadoexercciodecoordenaomacroeconmica,foramdadosemdezembrode
2000osprimeirospassosnadireodeumespaomonetriointegradonoMercosul,como
annciodemetasemecanismosdeconvergnciamacroeconmicareferentes:i)variao
dadvidafiscallquidadosetorpblicoconsolidadoii)dvidalquidadosetorpblico
consolidado(deduzidasasreservasinternacionais)sobreoPIBnominaliii)inflao,com
basenasestatsticasharmonizadaselaboradaspeloGrupodeMonitoramentoEconmico.

5.EstruturajurdicoinstitucionaldoMercosul
Nombitoinstitucional,oProtocolodeOuroPreto,adotadoemdezembrode1994para
atenderaoestipuladonoArtigo18doTratadodeAssuno,confirmouaescolhabsicade
1991porumaestruturaorgnicadetipointergovernamental,descartandose,portanto,o
chamadosaltosupranacionaldesejadoporalgunstericos.EsseProtocoloestabeleceua
seguinteestruturainstitucionaldefinitiva:
a)ConselhodoMercadoComum(CMC):rgosupremodoprocessodeintegrao,
compostopelosministrosdeRelaesExterioresedeEconomiaadotadecises
b)GrupoMercadoComum(GMC):rgoexecutivocujafunoadeassistiroConselho
nasdecisesdenaturezaexecutivaadotaresolues
c)ComissodeComrciodoMercosul(CCM):assisteoGMCnaaplicaodosprincipais
instrumentosdepolticacomercialcomum
d)ComissoParlamentarConjunta(CPC):canalderepresentaodosParlamentosdos
quatropases,encaminhandosuaspropostasaoCMC
e)ForoConsultivoEconmicoSocial(FCES):permiteaosdiferentessetoresdasociedade
(sindicatos,consumidores,sociedadecivilemgeral)encaminharseuspleitoseproposies
aosrgosdedeciso,noseucasoaoGMC
f)SecretariaAdministrativadoMercosul(SAM):comsedeemMonteviduevinculadaao
GMC,fazoregistrodasdecisestomadaspelosrgospermanentesefacilitaoprocessode
soluodecontrovrsiasnafasearbitral.
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

8/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

DesdeaassinaturadoTratadodeOuroPreto,aestruturainstitucionaltemsofridopequenas
modificaes,caracterizadasprincipalmentepelacriaodenovosforos.Altima
reestruturaoinstitucionaldoMercosulfoiaprovadapelaDecisoCMCNo.59/00,durantea
XIXReunioOrdinriadoCMC(Florianpolis,14e15/12/2000).Caberecordarapenasqueo
relanamentocriouforosinformaiseparalelosestruturainstitucional,comoformade
dinamizareelevaraimportnciapolticadecertostemas.Algunsdessesforosinformais
foramfinalmenteincorporadosestruturaaofinaldaCpuladeFlorianpolis.Semalterara
estruturadorsaldoMercosul,aDeciso59/00consagraaseguinteestruturainstitucionaldo
Mercosul:

1GrupoMercadoComum
ASubgruposdeTrabalho:passamaseremnmerodequatorze,asaber:SGT1
ComunicaesSGT2AspectosInstitucionais(oantigoSGT2Mineraofundiusecom
oSGT9efoiincorporadooantigoGrupoAdHocdeAspectosInstitucionais)SGT3
RegulamentosTcnicoseAvaliaodeConformidadeSGT4AssuntosFinanceirosSGT5
TransportesSGT6MeioAmbienteSGT7IndstriaSGT8AgriculturaSGT9
EnergiaeMineraoSGT10AssuntosLaborais,EmpregoeSeguridadeSocialSGT11
SadeSGT12Investimentos(incorporouaantigaComissodeInvestimentosdoSGT4)
SGT13ComrcioEletrnico(incorporouoantigoGrupoAdHocsobreComrcioEletrnico)
SGT14AcompanhamentodaConjunturaEconmicaeComercial(incorporouoantigoGrupo
AdHocdeAcompanhamentodaConjunturaEconmicaeComercial).
BReuniesEspecializadas:passamaseremnmerodeoito,asaber:Autoridadesde
AplicaoemMatriadeDrogas,PrevenodeseuusoindevidoeRecuperaode
DrogadependentesMulherCinciaeTecnologiaComunicaoSocialTurismo
PromooComercialMunicpios/IntendnciasdoMercosulInfraestruturada
Integrao.
CGruposAdHoc:passamaseremnmerodequatro,asaber:ConcessesSetor
AucareiroComprasGovernamentaisRelacionamentoExterno.
DComitdeCooperaoTcnica
EComitdeDiretoresdeAduana
FComitdeSanidadeAnimaleVegetal
GGrupodeServios.

2ComissodeComrciodoMercosul
OsComitsTcnicos:passamaseremnmerodesete,asaber:CT1Tarifas,
NomenclaturaeClassificaodeMercadoriasCT2AssuntosAduaneirosCT3Normase
DisciplinasComerciaisCT4PolticasPblicasqueDistorcemaCompetitividadeCT5
DefesadaConcorrnciaCDCSComitdeDefesaComercialeSalvaguardasCT7Defesa
doConsumidor.ForameliminadosoCT8BarreirasNoTarifrias(temaemtratamento
nombitodoGrupoinformaldeAcessoaMercados),CT9Automotivo(tema
definitivamenteincorporadoaoMercosulpelaDeciso70/00)eCT10Txtil.

MuitoemboraasfinalidadesdoMercosultenhamsidomuitasvezesdefinidascomo
tendencialmentecorrespondentesaosobjetivosperseguidospeloprocessodeintegrao
europia,nosejulgounecessrioemOuroPretoqueosistemainstitucionalseguisseos
mesmospadresqueaquelesimplementadosnombitodoTratadodeRoma.Buscouse,ao
contrrio,garantirummodeloquecorrespondessesrealidadesintrnsecascomtodasas
limitaesdefatoexistentesdoesquemasubregional,preservandoosespaosde
soberanianacionalalocadosaosEstadosmembros.Osresponsveispolticospeloprocesso
deintegraoestavamconscientesdequequalquersaltosupranacionalnessafase
preliminardeimplantaodaunioaduaneira,poderiacomprometerosobjetivosnacionais
deestabilizaomacroeconmicaoualterarodelicadoequilbrioentrecompetncias
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

9/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

nacionaiseatribuiesdecisriascoletivas.
DopontodevistadatomadadedecisesnosrgospolticosdoMercosulConselhoe
GrupoMercadoComum,osistemaadotadooconsensoentreosEstadosPartesena
presenadetodososseusmembros.Esseprocessotemsuasvantagens,mastambm
apresentainconvenientes.AomesmotempoemqueelelevaosquatroEstadosase
colocaremdeacordoparaadotarumadecisovlida,ouseja,obrigaaumanegociao
exaustivadecadapontorelevantedaagendacomum,eleintroduzumacertarigidez
estruturalnoencaminhamentodosproblemas,aocolocarosquatropasesempde
igualdade,independentementedeseupesoeconmicorelativooudamagnitudedeseus
interessesnaconstruodanovareadeintegrao.
Noquetangearesoluodediferendosentreosmembros,oProtocolodeBraslia(1991)
adotadoparaoperododetransioinstituiuumsistemadesoluodecontrovrsiasquefoi
confirmado,emsuasgrandeslinhas,pelaconfernciadeOuroPreto.Omecanismoprev
quatroinstnciasresolutivas,comprocedimentosadequadosacadaumadelas:almde
negociaesdiretasentreaspartesenvolvidasedaintervenodoGrupoMercadoComum,
jprevistasnoprprioTratadodeAssuno,adotouseorecursoaumsistemaarbitral(por
meiodeumTribunaladhoc)epreviuseigualmenteumprocedimentoparaasreclamaes
formuladasporparticulares,nonecessariamentemaisexpedito.OProtocolodeOuroPreto
agregoumaisumainstnciaresolutiva:apsotrminoinsatisfatriodenegociaesdiretas,
possvellevarolitgioconsideraodaComissodeComrcio,antesdesubmetlo
apreciaodiretadoGMC.Essencialmente,osmecanismosprevistosconfiguramdois
mtodoscomplementaresdesoluodecontrovrsia:aviadiplomticatradicionalde
negociaoeorecursoinstnciajurisdicionaldecarterarbitral.Aperfeioamentosnesse
sistema,tendentesaaceleraratransioentreosprocedimentos,deveriamtersido
introduzidosnofinalde2000,masnohouveconsensoentreospasesmembrossobreos
pontosidentificados:elespreviam,basicamente,aeliminaodafasedoGMC,oreforodo
laudoarbitral,critriosparaaconformaodelistasdeespecialistaserbitros(criaode
listaespecficaderbitrospresidentes,comdoisporpas,oquepoderiatrazermaior
harmoniaentreoslaudos)ealternativasparaumainterpretaouniformedanormativa
Mercosul(comportandoalgumasestipulaesparaafasepslaudo,entreelassua
implementaoeeventualretaliaes,aexemplodoquejexistenaOMC).

6.DesenvolvimentodeumespaointegradoedemocrticonaAmricadoSul
AevoluodainterdependnciaeconmicanoConeSuleaconformaodeumespao
econmicointegradoedemocrticonaAmricadoSulforamdoisprocessosnointeiramente
controladospelosestadistas,diplomatasoupelosdemaisresponsveispelaadministraoda
implementaodoTratadodeAssunonestesdezprimeirosanosdoMercosul.Aindaassim,
algumasdasaesresultaramdeiniciativasdosprpriosdirigentesdoprocesso
integracionistanoConeSul,enquantooutrasemergiamcomoreaoouefeitoindiretode
eventosouprocessospolticoseeconmicosocorridosnaregionesseperodo,aosquaisos
governosdospasesmembrosprocuraramenquadrarnaagendadetrabalhodoprojeto
integracionista.Algumasdessasnovasiniciativasdevemsersublinhadas,umavezqueelas
confirmamavocaodoMercosulemultrapassarseusmerosefeitoscomerciaisou
derivaeseconmicasnosentidodefirmarsecomopolodedesenvolvimentodesseespao
integradoedemocrticonaAmricadoSul,objetivoimplcitonaletraenoespritodo
tratado.Asduasrealizaessignificativasaesserespeitoreferemse,porumlado,
chamadaclusulademocrticadoMercosul,impulsionadainvoluntariamentepelas
desventuraspolticasdoParaguai,e,poroutrolado,valorizaodoconceitodeAmricado
SulnoplanejamentopolticodiplomticodofuturodoMercosul,elementoestetributvel
inteiramentediplomaciapresidencialbrasileira.
Arigor,avalorizaodoregimedemocrticocomoprincpioorganizativobsicoda
integraoprecedeoprprioMercosul,umavezque,desdeaDeclaraodeIguau,em
novembrode1985,BrasileArgentinanuncacessaramdereiteraraadesoaosvalores
democrticoscomoumadasvigasmestrasdaconstruodosprojetosdecooperaoede
integrao,tantobilateralmentecomonaregio,demodomaisamplo.Ainvocaotinhasua
razodeser,emvirtudedarecentetransiopolticaemambosospasesedaexistncia,
sobretudonovizinhoplatino,debolsesantidemocrticosentreosmilitaresedegrupos
dispostosatutelar,quandonoacontestar,asdemocraciasrenascentesesuavalorizaodo
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

10/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

jogopolticopartidrio.Masessaadesodemocraciaeaseusprocedimentosformais
somenteadquirestatusderequerimentoindispensvelparticipaonoprocesso
integracionistassetornaumbindingprinciple,comodiriamosanglosaxesquando
porduasvezesocorreaameaaderupturadoregimedemocrticonoParaguai.Emambas
asocasies,ospasesdoMercosul,lideradosporBrasileArgentina,emitiramdeclaraese
produziraminstrumentosapropriadosnombitodoMercosulcomoobjetivoexplcitode
salvaguardarnoapenasaaparncia,massepossvelaessnciadosistemademocrticono
Paraguai.
Em1996,porexemplo,foiassinadaaDeclaraoPresidencialsobreoCompromisso
DemocrticonoMercosul,pelaqualosquatropasesassumiramocompromissode
consultaremseedeaplicaremmedidaspunitivas,dentrodoespaonormativodobloco,em
casoderupturaouameaaderupturadaordemdemocrticaemalgumEstadomembro.
Tratavase,numaprimeiraabordagem,deumafrmulabranda,maselatinhasidodetodo
modoimplementadapreviamente,naprtica,pelaaodecisivadadiplomaciabrasileira
secundadapelosEstadosUnidos,Argentina,UnioEuropiaeoutrospases,inclusivecoma
ameaadeboicotesesanespunitivasquandodaprimeiratentativadegolpemilitarpor
partedoGeneralLinoOviedo.Defato,umgolpedeestadobemsucedidonoParaguaiviolaria
antesoespritodoquealetradoTratadodeAssunoeapesardequeospresidentesda
ArgentinaedoBrasiltivessemadvertidoqueumtaleventosuscitariaaexpulsodoParaguai
doMercosul,nohavia,estritamente,baselegalparafazlo(Dabne,2000:154)
Nasegundavez,setratoudoassassinatodovicepresidente,crimenoqualteriaestado
implicadoomesmoGeneralOviedoequedesatounovacrisepolticacujasconseqncias
foramempartesanadasporigualaodissuasriadadiplomaciabrasileira.Destavez,a
reaopolticafoibemmaisenftica,esetraduziunaadoo,noplanodosinstrumentos
constitutivosdoMercosul,doProtocolodeUshuaia,relativoaocompromissodemocrticono
Mercosul,naBolviaenoChile(24/7/1998),quepassouafazerparteintegrantedosistema
polticoinstitucionaldobloco,numsentidodecondiosinequa,umavezquecomportando
comosanoaexclusopuraesimplesdomembronoqualocorressearupturadaordem
democrtica(naverdade,oartigo5doprotocolomencionaasuspensodosdireitose
obrigaesemergentesdosprocessosdeintegraoentreosEstadosPartes).Emquepese
aocartermeritriodaclusulademocrticanoMercosul,maisprovvelqueos
elementosdissuasriosmaisefetivosemvigornocasodoParaguaitenhammaisavercoma
tradicionalpolticadepoderdoquecomqualquerumdeseusinstrumentosdeclaratrios.
NoquesereferevalorizaodoconceitodeAmricadoSul,elenopropriamenteuma
realizaodoMercosul,muitoemboraadisposiodosmembrosdoblocoeaprprialetra
doTratadodeAssunosejacondizentecomumaexpansoanovosmembrosdaregio
(defato,aaberturaencontradanoTAsedirigiaimplicitamenteaoChile,onicomembroda
Aladiquenoaderia,nomomentodaassinaturadotratado,anenhumoutroesquema
subregionaldeintegrao).Aestratgiadeumaampliaocontinentalsemprepertenceuao
Brasileelaconheceuvriosdesenvolvimentos,desdeoinciodadcadaatosrecentes
progressosdaAlca.Pararegistrohistrico,lembresequeesseprojetotinhasido
apresentado,nagestodochancelerFernandoHenriqueCardosonogovernoItamarFranco,
comoIniciativaAmaznica,depoisampliadoemescalacontinental(pelochancelerCelso
Amorim),soboformatodeumareadeLivreComrcioSulAmericana(ALCSA).
Esseespaodeliberalizaonorecebeu,contudo,noprimeirogovernoFernandoHenrique
Cardoso,acontinuidadeesperadapelosseusproponentesoriginaiseapropostaparecia
colocadanumaespciedelimbopolticopelosnegociadoresdaintegrao.Nasduas
modalidadesmencionadas,estavaprevistaanegociaodeacordosdeliberalizao
comercialentreospasesdoMercosuleosdemaispasesdocontinente(valedizeros
andinos).TalcomoapresentadopeloBrasil,oprojetodaALCSAnodespertouentusiasmo
nosdemaisparceirosdoMercosul,namedidaemquereduziaoimpactodoacesso
preferencialaomercadobrasileiroporpartedessespaseseintroduziaumdifcilprocessode
negociaestriangularesquetinhadelevaremcontanoapenasochamadopatrimnio
histricodaAladi,masaindaacordosdealcanceparcialqueospasesdoMercosuleseus
associadospudessemmantercomoutrospaseslatinoamericanosmembrosdeoutros
esquemasintegracionistas(comopassouaserocasodoMxicoapartirdacriaoda
Nafta).Otemavoltouentretantoafreqentaraagendadadiplomaciabrasileiraepor
extensoadoMercosulmedidaemqueaAlcafaziaprogressosemdireodo
cumprimentodoprogramaestabelecidoemMiami,emdezembrode1994,mesmosea
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

11/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

designaoALCSAjnomaiscomparecianostextosediscursosdosdirigentesbrasileiros.
Nointervalo,em1996,tratousedereforaroblocodoConeSulmedianteaassociao,em
esquemasparalelosdelivrecomrcio,doChileedaBolvia,estaltimamembrooriginaldo
GrupoAndinomasdefatoausentedoesquemadeunioaduaneiraimplementado
parcialmentepelaComunidadeAndina.
Aconcluso,em1998,deumacordoquadrodeliberalizaodocomrcioentreospasesdo
MercosuleaComunidadeAndinaveiorecolocarnumnovopatamarosesforosde
consolidaodeumazonadelivrecomrcionaAmricadoSul,masdefatomuitopouco
progressoprticotenhasidofeitodesdeento.Mudanasecrisespolticasemalgunsdos
integrantesdaCAN(Bolvia,Colmbia,Peru,VenezuelaeEquador),assimcomoavirtual
paralizaodacapacidadenegociadoraexternadeoutro(Colmbia)oumesmoacrise
econmicadoMercosulem1999foramfatoresquecontriburamparadificultara
continuidadedasnegociaes.Entretanto,arealizaodeumaprimeirareuniodechefesde
EstadodaAmricadoSulemBraslia,emagostosetembrode2000,aconvitedopresidente
FernandoHenriqueCardoso,relanouainiciativadoespaoeconmicosulamericano,
fixandoseoprazodedoisanosparaaconclusodasnegociaes.AALCSA(conceitono
utilizadonosentendimentoscomaCAN)representa,paraoBrasil,umaopodemdio
escopoemfacedaAlca,servindoparareforaroesquemaliberalizadornombitogeogrfico
daAmricadoSulcomoreforoindispensvelnabarganhapoltica(enoconcursode
competitividade)contraoesquemahemisfrico.OplenodesenvolvimentodaALCSA
representaria,paraoBrasil,umaestratgiadegrandeimportncianaconformaodeum
projetoeconmicoprprioparaaregio,independentementedavontadepolticadoprincipal
parceirohemisfrico.
Deveseressaltarquesetratasempredeconstituirreasrestritasdelivrecomrcio,ou
seja,parciaistantonaprofundidadedoscompromissoscomonombitogeogrfico,umavez
queparecedifcilaintegraodemaisumnovomembrosulamericanonaunioaduaneira
oficialdoMercosul.Assim,adespeitodaimportantedecisoanunciadanocontextodo
relanamentodoMercosul,noanode2000,nosentidodaintegraoplenadoChileeda
Bolviaaobloco,tinhaseplenaconscinciadasdificuldadesprticaselegaisexistentes,
entreelasadadiferenacrucialnasestruturastarifrias(perfilevalornominaldas
alquotas,maisreduzidasnosdoispasesandinos).Deresto,oChile,consoantesuavocao
declaradadesdeoannciodaIniciativaparaasAmricas,em1990,buscava
prioritariamenteumacordonaAmricadoNorte,sejacomoadesoaoNafta,sejacomo
acordobilateralcomosEstadosUnidos,possibilidadequefoinegadaaopasandinoaotero
CongressoamericanorecusadoummandatonegociadornessesentidoaoExecutivoem1996.
Noobstante,oChilejtinhaumacordodeliberalizaocomoMxicoconcludodesde
1991,nombitodaAladieassinououtrocomoCanadem1998,contendomuitosdos
dispositivostpicosdoNafta.Curiosamente,poucotempoantesdareuniodecpulado
MercosulemFlorianpolis,emdezembrode2000,quedeveriaanunciaraadesoplena
doChileaoMercosul,foidivulgadaanotciadoinciodasnegociaesformaisdopasandino
comosEstadosUnidosvisandoconclusodeumacordodelivrecomrcio.

7.RelaesinternacionaisdoMercosul:projeointernacionaledesafiodaAlca
AntesmesmodaentradaemvigoroficialdoMercosul,osquatromembrosjnegociavam
acordoscomparceirosexternos,comofoiocasodochamadoRoseGardenAgreementcom
osEstadosUnidos(emjunhode1991),queconstituiuumacomissodecomrcioe
investimentos(meramenteparaodilogo,ressaltese)talcomopropostanaIniciativapara
asAmricas.Emmaiode1992,foiavezdaComissoEuropia,comaqualfoiassinado
acordodecooperaotcnica,tambmnoformato4+1,destinadoasubsidiaroMercosul,
emtransioparaummercadocomum,cominformaessobreosrequisitosiniciaisdeum
processoprogressivodeconstruodessetipodeespaoeconmicointegrado.
OProtocolodeOuroPretoatribuiuaoMercosulpersonalidadejurdicadedireitointernacional,
oqueconsolidouaprticaatentoobservadadenegociardeformaquadripartitecom
terceirospasesoucomgruposdepases,comonocasodaUnioEuropiaounombitoda
projetadaAlca,assimcomoemorganismosinternacionais.Enquadrousetambmnessa
perspectivaadefiniodoscritriosdebaseparaanegociaodeacordosdelivrecomrcio
comterceirospases,processoiniciadocomoChileeaBolviaeestendidoprogressivamente
aoutrospasesougruposdepases(comoaCAN,oMxicoeafricadoSul,queentraram
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

12/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

naagendanegociadoranofinaldadcada).Eletambmrepresentouumreforoconsidervel
nopoderdebarganhadosquatropasesemescalamundial,comotestemunhaodilogode
altonvelmantidocomaUnioEuropiadesdeasfasesiniciaisdoMercosule
consubstanciadonoAcordodeCooperaointerregionalMercosulUE,firmadoemdezembro
de1995.Esseacordodesdobrouseemnegociaesconcretasparaaliberalizaocomercial
apartirde2000,asquaisdeverolevaremcontaasensibilidadedecertosprodutos
[refernciaindiretaPolticaAgrcoladaUE]easregrasdaOMC.
Comosepodedepreenderdatabela2,oMercosulsesituaentreosprincipaisblocos
comerciaisdomundoecertamenteoprimeiroentrepasesemdesenvolvimento,levando
seemconsideraoqueaAladiumasimplesreadeprefernciastarifriasequeos
demaisesquemasdeliberalizaoedeintegraojamaisultrapassaram,comabvia
exceodaUnioEuropia,afasedolivrecomrcio.

Tabela2
Comparaoentreosprincipaisblocosdeintegrao
(Populao:milhesvalores:bilhesdeUS$,dadosde
1996)

Popu

PIB

lao

Expor

Impor

taes

taes

UE

372

8.220

1.902

1.889

Nafta

387

8.061

852

1.013

Aladi

410

1.526

198

198

Mercosul

207

1.022

76

82

AECaribe

206

572

130

145

ASEAN

345

554

317

359

G3

151

404

109

104

CAN

100

238

40

39

SADC

126

190

41

35

MCCA

32

44

12

25

CARICOM

18

10

UmdosprincipaisdesafioscolocadosnofuturodoMercosulrepresentadopelochamado
processodeMiami,que,iniciadoem1994ecomnegociaesprevistasat2005,
compreendeumvastoprojetodecooperaohemisfricalideradopelosEstadosUnidose
centradonaconformaodeumareadelivrecomrciodoAlascaTerradoFogo.O
Mercosulnegociaembloco,assimcomoaCANeospasesdaAmricaCentraledoCaribe,o
quenoocasodospasesdoNaftaedoChile.Esteviurecusada,peloCongressodos
EstadosUnidos,em1996,aautorizaoaoExecutivoparaanegociaodeumacordode
livrecomrcio,aproximandoseporissodoMercosulparaconcretizaroquepareciasersua
adesoplenaaoblocodoConeSul.Noobstante,nofinalde2000foramanunciadasas
negociaescomosEstadosUnidos,oquegeroudesconfortonoBrasilenosdemaispases
doMercosulporocasiodoencontropresidencialdesseano.
NareunioministerialdaAlcarealizadaemmaiode1997emBeloHorizontefoiconsagrado
oprincpiodosbuildingblocks,segundooqualnohaveriadiluiodosesquemas
subregionaisnazonadelivrecomrcioprojetada,masaindaassimaamplitudeea
profundidadedoscompromissosaseremeventualmentealcanadosrepresentamumdos
maioresdesafiosmanutenodoMercosulenquantoentidadeindependente.Emmarode
1998,nareunioministerialdeSanJos,foramdefinidasaforma,ocalendrio,alocalizao
easpresidnciassucessivasdoprocessonegociadordaAlca,comacordosobreosprincpios
detransparnciaededecisoconsensualeoestabelecimentodosseguintesgruposde
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

13/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

negociao:acessoamercadosagriculturaserviosinvestimentossubvenes,
antidumpingemedidascompensatriaspolticasdaconcorrnciacomprasgovernamentais
direitosdepropriedadeintelectualesoluodecontrovrsias.Aagendanegociadoraea
coberturadeumaAlcapotencialultrapassa,portanto,osentendimentosinternoslogradosno
mbitodoMercosul,quesequerfinalizouoprocessodeconvergnciadasltimasexcees
TECevinhaenfrentando,noinciode2001,ameaasnoqueserefereseufuturoenquanto
blocoindependente.
Oprimeirotrimestrede2001foiocupadoporintensospreparativosparamaisumaetapado
processohemisfrico,comnegociaesinduzidaspelosEstadosUnidosnosentidodelograr
seufinalantesde2005,deprefernciaem2003,demoldeacontemplarconvenincias
eleitoraisdonovopresidenteamericanoGeorgeW.Bushesuabuscaporumsegundo
mandato.AantecipaohipotticadeumacordosobreaAlcapareciacolocaremquestoo
futuroimediatodoMercosul,umavezqueoconfusodebatesobreaquestojamaisfeitode
mododireto,masconduzidoporintermedirioscomooChile,quenegociavabilateralmente
comosEUA,eaprpriaArgentinadesenvolveusenummomentodecrisepolticanobloco
regional,comforascentrfugasatuandodiretamenteapartirdosgovernosargentinoe
uruguaio.Pelocalendrionormal,definidonaCostaRica,em1998,oBrasileosEstados
UnidosexerceriamacopresidnciadasnegociaesdaAlcaemseuperodoconclusivo,a
partirdenovembrode2002eatofinalde2004,pelomenos(compossibilidadedesua
extensoaolongode2005).Emabrilde2005,finalmente,foiacertadoemBuenosAires,no
planoministerial,elogoemseguidaconfirmadopelospresidentesemQubec,noCanad,no
terceirosummitdasAmricas,ocalendriodafasefinaledecisivadoprocessohemisfrico:
oEquadoreramantidocomocoordenadordasnegociaesatoutubrode2002,passandoem
seguidaaresponsabilidadedoprocessoaosEUAeaoBrasil,emregimedecopresidnciaat
oquesesupesejaaconfernciadecpulaparaaassinaturadofuturotratadodaAlca,em
janeirode2005.Osparlamentossededicariamsuaaprovaonodecorrerdesseano,de
moldeaseteroinciodaimplantaodareahemisfricadelivrecomrcioapartirde
dezembrodesseano.

8.UmbalanodoMercosulemseuprimeirosdezanos:realizaeselimites
OMercosul,adespeitodasdificuldadesprevisveiseinevitveis,emvistadosprazos
relativamenteestreitosparaocumprimentodeseusobjetivosambiciosos,avanou
razoavelmentebememseusprimeirosdezanos,tantoemtermosdeliberalizaode
comrcioedeconformaodeumaagendacomumdeconstruoprogressivadeumespao
econmicointegradonoConeSul,comonoplanomaisgeraldosentendimentospolticos
entreosdirigentesdosEstadosmembros.Certamentequeapropostadesealcanarum
mercadocomumemtosomentequatroanospartindodasituaodebaixaintensidadeno
comrciorecproco(pelomenosparaoBrasil,querealizavamenosde4%deseucomrcio
exteriortotalnaregioem1991)erapoucorealista,levandosetambmemconsiderao
asassimetriasdedesenvolvimentoeconmicoentreosmembros(sobretudonarea
industrial)eonvelaindapoucoelevadodecomplementaridadeintersetorialeintrafirmas,
talcomoexistentesnomomentodepartida.
Ocrescimentodocomrcioeaintensificaodosvnculosdetodaespcieentreosmembros
plenoseosassociadospodem,portanto,serconsideradoscomosatisfatrios(oBrasilpassou
arealizar15%doseucomrcionaregio,porexemplo),emespecialporquenohouve
desvionotveldecomrcioeosfluxoscomerciais,deinvestimentosefinanceiroscom
parceirosexternoscontinuaramaseexpandirnomesmoritmo.Adefiniodeummodelo
abertoecompetitivodeintegraoemcontrastecomosvelhosesquemasprotecionistas,
substitutivosedirigistasdopassadorepresentaumprogressoconceitualemesmoprtico
naadministraodoprocessodeintegrao.Maisimportante,oMercosulimplantouum
marcodedisciplinacoletivanadefinioenaimplementaodepolticaspblicasesetoriais
(comdestaqueparaaimportantevertentedaspolticasmacroeconmicas)que,senologrou
aindaresultadosespetacularesemtermosdecoordenaoedeuniformizaodessas
polticas,conseguiupelomenosintroduzirumamentalidadedesriocomprometimentocom
metascomunsdeestabilidadeeconmicaederesponsabilidadefiscal.Caberessaltaraindao
papeldoMercosulenquantoalavancanegociadoraexterna,potencializandoopoderindividual
dospasesmembrosnoplanointernacionaleaumentandosuacredibilidadeemfacede
processosnegociadorespluriemultilaterais.
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

14/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

Semdvida,muitoaindapodeedeveserfeitoparaconverteroMercosulemverdadeiro
blococomercialepolticodotadodeperfilepesoprpriosnacomunidadeinternacional.No
haindadefiniodepolticasouposiescomunsnumasrieimportantedetemase
questessetoriais,inclusivenaquelesquepertencemnaturalmenteaumaunioaduaneira,
comodefatooMercosul,antesdeselograroobjetivoltimodeummercadocomum.
Considerandoseentretantoosobstculosedificuldadesdetodaordemenfrentadaspelos
pasesmembrosnomomentodolanamentodobloco,em1991sobretudonoquediz
respeitoaocarterinconclusodosprocessosdeestabilizaoeconmicaemquasetodoseles
,podeseconcluirqueosprogressosforamsensveisesatisfatrios.Nohouve
propriamenterecuosoufracassos,tosomentedificuldadescompreensveisparaserealizar
aintegraocompletaemsetoresdeimpactorealnasestruturasindustriaisdospases
comooautomobilsticoounotecidosocialeregionaldealgunsdelesaexemplodo
setoraucareirononortedaArgentina.Outrasdificuldadesrevelamsenaincorporao
insuficientedanormativaMercosullegislaointernaouprpriaprticaaduaneirae
administrativadospasesmembros,criandosedessemodobarreirasnotarifriasplena
consecuodoobjetivofinaldomercadocomum.
Subsistem,portanto,lacunasdoprocessointegracionista,nemtodasvinculadasaproblemas
percebidoscomotaispelaopiniopblicaouporsetoresdeinteresseespecficonesse
processo.Observadoresexternosgeralmenteidentificadoscomoambienteuniversitrioem
suavertentejurdica,assimcomorepresentantesdecentraissindicais,costumamalertar
paraochamadodficitdemocrticodoMercosuleparaafaltadeinstituiesfortes,
fenmenomaisalegadodoqueefetivamenteexistente.Essasquestesdeorganizao
internadoMercosulseronaturalmenteencaminhadasmedidaemqueforemsendo
intensificadososlaosnoexclusivamentecomerciaisqueligamentresiospaseseos
povosdobloco,namedidaemqueesseaprofundamentodevnculostendenecessariamente
aenvolvermaiornmerodepessoasedeinstituiesnasdiversasinstnciasdoprocessode
integrao.OForoConsultivoEconmicoeSocial,quepermiteodilogodosresponsveis
governamentaiscomasociedadecivil,passaraformularpropostasdotadosdemaior
embasamentotcnicoedefactibilidadeoperacionalnamedidaemqueaagendada
integraopermearosprogramasdetrabalhodemaiorvolumedeatoressociais,oqueno
foimanifestamenteocasonestesprimeirosdezanosdoMercosul(atporqueasociedade
civilorganizadapreferepressionardiretamenteseusrespectivosgovernosnacionaisauma
entidadequenocontacompoderdecisrionaestruturainstitucionaldobloco).
Nohavia,noperododecorrido,condiesmnimasparasepensaremalgumtipode
supranacionalidadedasinstituiespermanentes,comoosobservadoresexternosmais
realistasteroadmitido.Emoutrostermos,oquefoirealizadofoioMercosulpossvel,noo
idealouaqueleimaginadoporobservadoresacadmicosoucomentaristaspoucoinformados
dosmeiosdecomunicao.Deresto,oalegadocartersupranacionaldasinstituiesdo
Mercosulmaispensadoemtermoscomparativosdiretaouindiretamentecomo
modeloeuropeu,doquerefletidoefetivamentenasdimensesprpriasdoMercosul,oque
retiracrtica(ouproposta)carterprticoefactvel.Devesereconhecer,porexemplo,
quenoh,nopresentemomentoeapsdezanosdeexperincia,vontadepolticanos
pasesmembros,nemconsensoentreseusdirigentes,paraacriaodeumaestruturacom
caractersticassupranacionaisqueincluaumsecretariado,umtribunaleumparlamento,
segundoummodelocopiadoda,ousimilaraodaUnioEuropia.
Poroutrolado,umdosaspectoscontrovertidosequeaindadevergerarmuitadiscusso
quandoforefetivamenteenfocadonofuturo,dizrespeitoaoprocessodecisriodoMercosul.
Baseadonaregradoconsenso,oatualsistemapermitiuoavanodasnegociaes,comas
conhecidasdificuldadesemsetoresespecficos.Nomomentoemqueaquestodeuma
eventualestruturainstitucionaldetiposupranacionalvieraserexaminadanohavercomo
evitaraquestodaponderaodevotos,aexemplodoqueaconteceudesdeoinciocomo
TratadodeRomaquecriouoMercadoComumEuropeuedoqueacabadeocorrernumadas
muitasrevisesdostextosconstitucionaisdaUE,otratadodeNicequerevisouMaastricht.
AmatriadelicadaporqueenvolveaquestodesoberaniaedeigualdadedeEstados,mas
serdifcilimaginaraaprovaopeloscongressosnacionaisdospasesmaiores,nocasode
umaestruturainstitucionalmaiselaborada,deumsistemadevotaoquenoreconheao
pesorelativodosdiferentespasesmembros.
AsgrandesedifceisquestescomquesedefrontaoMercosultmaver,entretanto,como
seurelacionamentoexterno,especificamenteodesafiodaAlcaeseureforonumcontexto
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

15/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

decontnuasdemandaspormaiorliberalizaoeaceitaoampliadadosprincpiosde
tratamentonacionalenodiscriminaonocontextoregionalenoplanomultilateral.No
queasobrevivnciadoMercosulestejaameaadademodoabsoluto,umavezqueobloco
umaconstruopolticaquepoderesistiradesafiosdetipocomercialoueconmico.Dada
suaidentidadeintegracionistaesuavocaodeworkinprogress,oMercosuldeveapontar
parapatamaresaindamaisavanadosdecoordenaodepolticassetoriaise
macroeconmicas,quandonodeprojetossocietais,afimfortalecerseeimplementar
confidencebuildingmeasuresentreosestratosdirigenteseresponsveispelaconduo
polticaediplomticadoprocesso.OMercosul,assimcomoacontecenoexemplodos
fenmenosmonetrios,representabasicamenteumaquestodeconfianadosusurios:
confianaemsuacapacidadedemantervalor,depermitiratingirdeterminadosobjetivos
valorizadossocialmente(emprego,rendaetc.),quepossamserintercambiadossegundoas
prefernciasdoconsumidor,easeguranadequesuapresenapermeiaoconjuntodas
relaeshumanaseeconmicascadavezqueanecessidadesefazsentir.Emboraalgunsdos
testesaessascapacidadesaindaestejamporvir,oMercosulconseguiurealizar,emseus
primeirosdezanos,umademonstraodesolidezereforoprogressivo.

9.Contextoeconmicoepolticodoprocessohemisfrico:oMercosuleaAlca
Aomesmotempoemqueoprocessonegociadordeumacordohemisfricodelivrecomrcio
pareciaterentrado,apsareuniodecpuladeQubec,emabrilde2001,emsuafase
decisiva,oMercosullutavaparapreservarsuaunidadedepropsitos,emmeioaumacrise
deidentidadecomonuncavistaemsuahistriadedezanos.Ospersistentesproblemas
polticoseeconmicosenfrentadospelaArgentinalevaramseunovoministrodaeconomia,
DomingoCavallo,arealizarumataquefrontalaoprprioconceitodeunioaduaneira,num
momentoemqueofuturodoMercosuleracolocadoemdvidapordiferentesobservadores
dedentroedeforadaregio.
EssaconjunturaderevisodeexpectativasnombitodoMercosulcoincidiu,noprimeiro
semestrede2001,commovimentospreocupantesnoscenrioseconmicoepoltico
mundiais.OsefeitoscombinadosdeumarecessopotencialnosEstadosUnidos,decrises
polticoeconmicasempontosdiferentesdoglobo(dbcledamoedanaTurquia,
persistnciadaestagnaonoJapo,percepodeumesgotamentotcnicodomodelo
cambialdaArgentina),ademaisdeumsentimentodeausnciadeliderana,de
manifestaesdearrognciaimperialederelutnciaemassumiroscustosdahegemoniapor
partedanovaAdministraoamericana,tornarampblicaasensaodequeomundose
encaminhavaparaaretomadadossurtosdeinstabilidadefinanceiraecambial.
Noplanodosacordosdecomrcio,pareciaevidentequeoMercosulagregavaaosantigos
contenciososcomerciaisumelementodecrisepsicolgica,aoseremreveladas,pela
primeiravez,diferenasfundamentaisdeopinioentreseusprincipaisparceirosquantoaos
destinosdoprocessointegracionista.OprojetodaAlca,porsuavez,encaminhavasepara
suasduasetapasfinaispresidnciaequatorianaatoutubrode2002,copresidncia
americanobrasileiraem2003e2004emmeioaumalatenteindefinioquantoaostermos
precisosdomandatonegociadorqueoCongressodosEUAprecisavaatribuiraoExecutivo
paraofechamentodosacordosdeliberalizao.
DiferenastticasedesacordosformaisentreosEstadosUnidoseoBrasiljsetinham
manifestadonareunioministerialdeBuenosAires,em6deabrilde2005,quandoo
GovernoBushtentousubordinarocalendriodasnegociaesssuasconvenincias
eleitorais.AIIICpuladasAmricas,realizadaem21e22deabrilemQubec,confirmou
pormasgrandeslinhasdocronogramaestabelecidodemaneiradifusaemMiami,em
dezembrode1994,edetalhadoemSanJos,emmarode1998,comumadiferena:as
negociaesdevemencerrarseemjaneirode2005eaAlcacomearaserimplementada,
apsaprovaodosparlamentosnacionais,emdezembrodesseano.
Aperspectivaconcretadeumareadelivrecomrciohemisfricaapartirde2006gerou
reaesopostasecontraditriasemtodosospasesdaregio.Grandescorporaesna
AmricadoNorteealgunsgovernosnoConeSul(ChileeUruguai,porexemplo)apoiavam
semrestriesarpidaimplantaodaAlca,aopassoquegruposnogovernamentaise
sindicatosdetodasaslatitudesmanifestavamsuaoposioaoesquema,quetambmera
olhadocomdesconfianaporgovernoseempresriosdepasesdotadosdeumavisocrtica
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

16/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

emrelaoaoprojetolideradopelosEstadosUnidos,comonoBrasilenaVenezuela,entre
outros.Emtodoseemcadaumdospases,argumentosprecontraaAlcaeramesgrimidos
comapaixodasquerelasideolgicas,quandonocomoardordasguerrasdereligio.A
razodetantosdesencontroseraocarteraindadifusodoscompromissosaserem
alcanadosaocabodoesforonegociadorhemisfrico.
Nessecenriodeincertezasexternasededvidasinternas,aopiniopblicabrasileirafoi
finalmenteapresentadaaograndedebateque,nareadapolticaexterna,deverpermeara
campanhaeleitoralnoescrutniopresidencialde2002.Asgrandesperguntaspareciamser:
quaissoasgrandesopesestratgicasdepolticacomercialeindustrialparaoBrasilnos
primeirosanosdosculoXXI?serpossvelgarantirasoberanianacionalnumareade
livrecomrciodominadapelosEUA?osganhosseromaioresqueoscustos?oque
acontecercomoMercosul?Emrelaoaocontextosubregional,estavamemcausa,deum
lado,asobrevivnciadoMercosul,deoutrooespectrodesuadiluionaAlca,alisao
mesmotempoemqueaprpriaeconomianacionalpoderiaperdersualtimareservade
mercadorepresentadapeloesquemadoConeSul,tendodeconviverdiretamentecomoBig
BrothereconmicodoNorte.
OMercosul,comtodososseusproblemasdeunioaduaneiraimperfeitaedezonadelivre
comrcioinacabada,apresentasecomoumdadodarealidadeeconmicaepolticada
AmricadoSul,aomesmotempoemquerepresentaumprocessorealdeaproximaode
posiesentrepasesquejpartilhamdeumahistriacomum.AAlca,porsuavez,uma
hiptesedetrabalho,aomesmotempoemqueaexpressodeumprocessonegociadorque
seapresentacomodedifcilrealizao,porenvolvernaesdetradiesdiversaseque
seguiramitinerrioscontrastantesaolongodotempo.
OMercosulumadecisofundamentalmentepolticaqueserealizaapoiadoemdecisesde
cartereconmico.AAlcaumapropostaessencialmenteeconmicaqueseusproponentes
originaistentamimplementardeformapoltica.OMercosulemergecomoumexercciode
convergnciadeinteressesentrepasessituados,grossomodo,nummesmopatamarde
desenvolvimentoeconmicoesocial,adespeitodediferenasdetamanhoentreeles.AAlca
tencionanivelaroterrenodejogoleveltheplayingfieldentreeconomiasesociedades
ostentandoenormesdiferenasestruturaisentresi,umavezqueconfrontaaprincipal
potnciaplanetria,defatoanicasuperpotnciaexistente,atrsdezenasdeoutrospases
quenochegamaperfazerumquintodesuaprpriamassaatmica.
OMercosulvempraticandoumesforodeautocontenonoslitgiosinternos,utilizandose
basicamentedeummecanismodeadministraopolticadascontrovrsiasligadasao
comrciorecprocoesentorecorrendoaumtipodesoluoarbitraladhoc.AAlca
deverianormalmenteostentarinstnciasresolutivasdosconflitoscomerciaismarcadaspela
suarelativaautomaticidadeeindependnciadosgovernos,comefeitoseconmicosmaisou
menosimediatos.Emsuma,oMercosulumamodestaconstruointegracionistaque
funcionaemregimedecondomnio,comrelativapermeabilidadeeassociativismoentreos
seus,atagora,poucosmembros.AAlcaapresentasecomoumimensoedifciode
escritrios,ondeaimpessoalidadedetratoeafriezadasregraspadronizadasprometem
poucosmomentosdeexcitaoemuitosanosdeaborrecimento.
Osmaisotimistasacreditamquequaisquerquesejamosresultadosdoprocessonegociador
daAlca,oMercosulirnecessariamentesobreviver,aindaquenosesaibaexatamente
comoeemquecondies.Seudesempenhocomercialpodetornarsefrancamentemedocre,
adependerdaprofundidadeeextensodaAlca,assimcomosuasadeeconmicapode
retrocedersignificativamenteemrelaoaosprognsticosrealizadosnoinciodosanos1990.
Elepoder,obviamente,sairfortalecidoeconfirmaroacertadodadecisooriginaldese
construirprogressivamenteummercadocomumcombasenumametodologiainovadoraem
relaosexperinciasexistentesnognero,naverdaderestritasaoprecedentedaUnio
Europia.Mas,elepoderiatambmcaminharparaaerosoeserreduzidoaummero
arranjoparaconsultaspolticasdefachada,semmaioresefeitoscomerciaisefetivos,jque
hipoteticamenteabsorvidooudiludonumaAlcabemmaisambiciosadoqueosexemplos
tradicionaisdezonasdelivrecomrcio.
NocasodaAlca,subsistiam,naprimeirametadede2001,incertezasquantoao
desenvolvimentodoprprioprocessonegociador,comoaausnciaeaindefiniode
contedoemrelaoaonecessriomandatoaseratribudopeloCongressoaoExecutivodos
EUA.Outraslimitaesdenaturezapolticacomoaausnciadeconsultasregularesentre
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

17/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

oslderesdospasesmembros,comoocorrehojeacadasemestrenoMercosulealguns
fatorescondicionantescomoadesproporodepesocomercialentreospases
participantesatuavamparaconverteraimplementaoefetivadaAlcaemumcenriode
incertezas.Seoprocessonegociadornoresultaremacordoatofinalde2004ouoincio
de2005,ocenriohemisfriconosermuitodiferentedoatual,comaproliferaoquase
anrquicadeesquemassubregionais,convivendocomastentativasmultilateralistasde
convivnciapacficaaoabrigodaALADIoudaOMC.Seporacasoasnegociaesse
revelaremexitosas,oMercosulterdeadaptarsuaarquiteturainstitucionalesuaagenda
internanovarealidadedaAlca.
AAlcapodesercomplementaraosarranjossubregionaisjexistentesnoConeSul,
dependendodeseugraudeaprofundamentoedoscompromissosespecficoscontradospelos
pasesparticipamtes.Elano,portanto,necessariamenteexcludenteemrelaoao
Mercosul,masasubstnciadesteltimoconhecer,bvio,inflexeseconmicas
importantesemfunodadisposiodospasesmembrosempreservaressaconstruo
polticaemfacedeumpoderosoconcorrentecomercial.DopontodevistadoBrasil,aopo
peloestabelecimentodeumespaointegradoemseuimediatoentornogeogrfico,talcomo
evidenciadonaexperinciadoMercosulenapropostadeumespaoeconmicosul
americano,constituiumadasprincipaisvertentesdaestratgiabrasileiradeinsero
econmicainternacionalnaatualidade.
OargumentoacimajcomportaumadefiniodeprincpiopeloMercosulcaracterizado
comodestinodoBrasilpelopresidenteFernandoHenriqueCardosoepelochancelerCelso
LafereumaaceitaoextremamentematizadadaAlca,apresentadacomomeraopo,
aserqualificadanaprticaemfunodeseusefeitosesperadosparaaeconomiabrasileira.
Noprimeirosemestrede2001,muitasdasquestesquecercavamodebatesobreas
vantagensedesvantagensdaAlcaparaoBrasileoMercosulvinhamsendocontaminadaspor
umaespciedepartiprisideolgico,ouseja,umaposiodeprincpioque,porumlado,
tendearecusar,emcarterabsoluto,osfundamentoseasimplicaeseconmicasdazona
delivrecomrciohemisfrica,aceitando,poroutrolado,aestratgiapolticademenor
custodoMercosulparaaeconomiabrasileiraouaopopelaassociaodesteblococoma
supostamentemaisbenignaUnioEuropia.Sopoliticamenterealistasoueconomicamente
racionaispontosdevistacomoessesecorrespondemelesaosinteressesbempensadosda
sociedadebrasileira,quepareceterchegadoaumanovaetapadesuatransioparaa
modernidade?
Umarespostarealistaaessasquestesdependedeumexameponderadodecadaumdos
elementosemjogo,tendoemvistaexclusivamenteaformulaodamelhorestratgia
possveldeinseroeconmicainternacionaldoBrasil.Paraaconformaodoprocesso
decisriomaisadequadonaturezadaquestoseriaprecisodiscutircadaumdos
argumentosfavorveisoucontrriosAlca,tentandosepararoqueseapresentacomo
realidadeeconmicadecorrentedaliberalizao,ouseupossveldesdobramento,daquiloque
sepoderiaclassificarcomoposicionamentopolticoemrelaoaoprojetopropostopelosEUA
paraocontinente.Outradistinoimportanteaserfeitaaquelaqueserefereaoquese
poderiachamardecomponentesestruturaisdaAlcaseuselementosimanentes,em
linguagemkantianaeasimplesmecnicadoprocessonegociador,quevemse
desenvolvendodesdeasegundametadedosanos90eprometeestenderseatoinciode
2005,pelomenos,segundooquefoiacordadoemnvelministerialemBuenosAirese
ratificadonacimeiradeQubec,emabrilde2001.
Comefeito,ataconclusodessasnegociaes,cujoscontornosespecficosdependemmuito
docontedodomandatonegociadoraseratribudopeloCongressoaoExecutivodosEstados
Unidos,tornasedifcilespecularsobrebenefcioseameaasdaAlcaparaaeconomiado
BrasileparaoesquemadoMercosul.Podesenoentantoantecipar,combasenasevidncias
ataquidemonstradas,queolegislativoeosnegociadoresamericanostendemavera
construodaAlcacomoummeroresultadodaderrubadadebarreiraslatinoamericanasaos
produtoseserviosdosEUA,cabendolhesmuitopoucofazeremtermosdesuasprprias
barreiras,senoaeliminaogeral,comasexceesdepraxe,dastarifasnormalmente
baixasaplicadasnaimportaodeprodutos.Essanotemsidoavisodadiplomacia
brasileira,quevembuscandocolocarnamesadenegociaesoutroselementosimportantes
comvistasalograrumacordofinalmaisequilibrado,noapenasemtermosdeacessoa
mercadosondesoevidentesdiversosfocossetoriaisdeprotecionismoamericanomas
tambmnoqueserefereanormasedisciplinasdepolticacomercial,terrenonoqualso
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

18/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

igualmenteclarasasrestriesaplicadasaprodutosestrangeirosnomercadoamericano.
Acompreensodoquesejaumacordodelivrecomrciovariamuitodeperspectiva,segundo
sefaaumaanliseacadmicadosresultadosdaaberturaeconmicaedaliberalizaodos
mercadosousepartadeevidnciasmaisempricasresultantesdeumprocessonegociador
concreto.Naprimeiraviso,geralmentedecunhoeconomicista,aliberalizaocomercial,
quaisquerquetenhamsidosuaamplitudeedistribuioentreosparceiros,vistacomo
positiva,poisqueconduzindoaumaalocaotimaderecursoseumautilizaomais
eficientedadotaoemfatores.Nasegundaperspectiva,podesedizerquenoexiste,para
amaiorpartedosnegociadores,essafigurautpicadolivrecomrcio,umconceito
puramenteimaginrioquessematerializanosescritosdostericosacadmicos,masna
verdadedotadodepoucoembasamentoprticoparaeles,setratadelograramelhor
situaopossveldereciprocidadenoprocessodeaberturacomercial,administrandoreas
deliberalizaoprogressivaemfunodasvantagenspercebidasouaparentes.
AAlcarepresentaumaespcieparticularnognerointegracionista,tratandosedeum
processodeliberalizaocontroladadosmercadosedeaberturaadministradadaeconomia
quejvemsendoaplicadopeloBrasildesdequeeleassumiucompromissosnegociaisnesse
sentidoemprincpiosdosanos60(criaodaAlalc)e,commaiornfase,apartirdos
esquemasbilateraisdeintegraocomaArgentina(198688)e,deformaquadrilateral,com
osdemaisparceirosdoMercosul(1991).Osclculossobrecustosebenefciosdessegnero
deaberturaforamconduzidosdeformamaisoumenosempricapelosresponsveispolticos
eeconmicosemcadaumadessasoportunidadesejulgadoscompatveiscomas
necessidadesdedesenvolvimentodoBrasil,aindaqueemnenhumdoscasossetenha
alcanadoaliberalizaototaleaintegraocompletadosmercados.Emoutrostermos,a
AlcapodeserbenficaparaoBrasil,masnosedeveesperarqueelaresolvatodosos
nossosproblemasdedesenvolvimentoeconmicoesocialnocurtooumdioprazoestess
podemserencaminhadosinternamente,comamobilizaodeoutrosvetoresde
transformaoestruturaleducao,capacitaoprofissional,investimentosemcinciae
tecnologia,modernizaoinstitucionaletc.,nodemaneiraexgenaapartirdeumimpulso
originadonoentornoeconmicoexterno.
Emprincpio,AlcaeMercosulsoplenamentecompatveisentresieatcomplementares,
umavezqueosesquemasdelivrecomrcio,mesmobaseadosemprocessosnegociais
autnomoseindependentes,tendemasereforarmutuamenteeaproduzireficincias
dinmicasquepotencializamosganhosalocativos.Noqueserefereespecificamenteaocaso
dessesdoisesquemasamericanos,podeseargumentarqueumazonadelivrecomrcio
maiortendeaabsorvereadiluiramenor,quefoioqueocorreu,comparativamente(no
gnerounioaduaneira),entreoBeneluxeaComunidadeEuropianodecorrerdosanos70
e80.Assim,mesmoqueocomrciointraMercosulsejaabsorvidoedissolvidonoesquema
maisamplodaAlca,oMercosultenderasobreviverenquantoconstruoinstitucional,pois
queresultandodeumadecisopolticanomaisaltonvel,queapontanosentidodesua
progressocontnua,aindaquelentaeporvezesintermitente,emdireodeummercado
comumetalvezatmesmodeumaunioeconmica,aexemplodaEuropadeMaastricht
(pelomenosnoqueserefereuniomonetria).Osperigosquecercamsuaevoluo
comercialderivammaisdosdesafioscompetitivosassociadosaopoloeconmicodominantee
daforacentrfugadodlardosEUA,doquedaAlcaemsi.Mas,mesmonessasituao
extremadeeventualinopernciaeconmicadoMercosulemrazodapreeminnciaabsoluta
dosEUAnoesquemahemisfrico,oprojetosubregionaldoConesultenderiaasobreviver,
poisqueelecompreendebemmaisdoquesimplescompromissosliberalizadores,
estendendoseaentendimentossociais,administrativosedepolticassetoriaisoutrasqueas
meramenteeconmicas(justia,turismoecultura,cinciaeeducao,previdnciasocial,
entrevriasoutras),oquejustificariaacontinuidadedesseprojetopolticoesocietal.

10.CronologiarelacionaldoMercosulnocontextoglobal

10.1.Antecedentesimediatos,1990:
IniciativaparaasAmricas,lanadaemjunhopelopresidenteGeorgeBushpara
acompanharastransformaespolticaseeconmicasemcursonaAmricaLatinaeoferecer
umanovamodalidadederelacionamentodosEUAcomaregio,centradonocomrcio,nos
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

19/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

investimentosenasoluodoproblemadadvida,ecomvistasasechegaraumaZonade
LivreComrcioHemisfrica,estendendosedoAlascaTerradoFogo.Nomesmomomento,
ospresidentesdoMxico,CarlosSalinasdeGortari,edosEUA,GeorgeBush,anunciamasua
intenodenegociarumacordodelivrecomrcioentreosdoispases.
AtadeBuenosAires,assinadaem6dejulho,pelaqualospresidentesdaArgentinaedo
Brasildecidemconformaromercadocomumbilateralat31dedezembrode1994,
estabelecemumametodologiaapropriadaparatalfim(rebaixastarifriasgeneralizadas,
lineareseautomticas,eliminaodebarreirasnotarifrias)ecriamoGrupoMercado
Comum,decarterbinacional.NamesmaocasiofirmadooTratadoparao
EstabelecimentodeumEstatutodasEmpresasBinacionaisBrasileiroArgentinas.
AcordodeComplementaoEconmican14(Aladi),firmadoemdezembropelaArgentinae
Brasil,consolidandooprogramadeliberalizaocomercialconcertadonoTratadode
Integrao,nosprazosdefinidospelaAtadeBuenosAires(at31.12.90),dandoincioaum
processodeconsultasenegociaescomoutrospasesdaregiocomvistasampliaodo
processodeliberalizaocomercialentreoBrasileaArgentina.
OUruguaieoParaguai,naqualidadedeobservadores,comeamaparticipardereunies
entreBrasileArgentina.OChile,quetambmtinhasolicitaoconsultassobreonovo
aprofundamentodaliberalizaodocomrcionoConeSul,decidenoparticipardosacertos
emcursoemvirtudedaincompatibilidadedesuaestruturatarifrialineareuniforme(ento
fixadanumatarifanicade11%)comaquelapretendidaporBrasileArgentinaepelosfutros
doisoutrosmembrosdoMercosul.

10.2.Afasedetransiodoprocessointegracionista,19911994:
1991:
Assinaturaem26demarodoTratadodeAssunovisandoconstituiodeummercado
comumentreaArgentina,oBrasil,oParaguaieoUruguai.Otratadodefiniuumprograma
deliberalizaocomercialdetodoouniversoalfandegrionumperododetransioat31
dedezembrode1994eadotouosmecanismosdecarterintergovernamentaljfixadosno
programabilateralBrasilArgentina,assimdefinidos:Conselho,rgosupremo,denatureza
intergovernamentalGrupoMercadoComum,rgoexecutivo,coordenandoasatividadesde
11SubgruposdetrabalhoComissoParlamentarConjunta,comrepresentantesdesignados
porcadaParlamentonacionalestabelecidososobjetivosdoestabelecimentodeumatarifa
externacomum,coordenaodaspolticasmacroeconmicasesetoriaiseharmonizaodas
legislaesdosEstadosmembros.OMercosulnocriaumdireitocomunitrioeprivilegiao
modeloBeneluxdecarterintergovernamental,deprefernciaaumsistemadetipo
supranacionalcomooeuropeu.
AcordorelativoaumConselhosobreComrcioeInvestimentosentreosquatropasesdo
MercosuleosEUA(junho).
CMCdeBraslia,17/12/1991:SistemadeSoluodeControvrsias(ProtocolodeBraslia),
criaummecanismoadhocdesoluoarbitraldosconflitoscomerciaisentreospases
membrosdoMercosulregimedeSanesaFalsificaesemCertificadosdeOrigem
TermosdeRefernciasparaAcordosSetoriaisRegulamentoInternodoGrupoMercado
Comum(GMC)criaodasreuniesemnvelministerialereuniesespecializadas
delegaoaoGMCdasfaculdadesparaaprovarosprogramasdacooperaotcnica
internacionaldeapoioaoMercosul.
ChileeMxicofirmamnaAladiumacordodeliberalizaodocomrciooGrupodosTrs
(G3)comeanegociaesparaaliberalizaodointercmbioentreColmbia,Venezuelae
Mxico.Diversasoutrasiniciativas,naregioandina,naAmricaCentralenoCaribe,
relanamaintegraocontinental,embasessubregionais.
199194:OMercosulcriargossubsidiriosereuniesdeministros,entreelasade
ministrosdaEconomiaepresidentesdeBancosCentrais(anteriorprpriavignciado
TratadodeAssuno),daEducao(PlanoTrienalparaoSetor),daJustia,doTrabalho,da
Agriculturacriaaindadiversasreuniesespecializadas:demeioambiente,decultura,de
cinciaetecnologia,deturismo,etc..Temlugarintensaatividadedeharmonizaodas
legislaesinternas,deintegraoaduaneiraedeadoodenormaseregulamentostcnicos
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

20/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

comunsparaalivrecirculaodebensnoterritriodosEstadosmembros.Ospases
membrospassamacoordenarsuasposiesnosforoseconmicocomerciaisinternacionaise
oGrupoMercadoComum(GMC)definecritrioscomunsparaanegociaodeacordos
parciaisdecomrcionombitodaAladi.

1992:
AcordodecooperaointerinstitucionalentreaComissodasComunidadesEuropiaseas
instituiesdoMercosulpeloqualseformalizaodilogoeacooperaotcnicaentreasduas
regies.
CMCdeLasLeas,2627/6/1992:CronogramasdelasLeas,extensoprogramademedidas
paraocumprimentodoscompromissosfixadosnoTratadodeAssuno,isto,a
conformaodoMercadoComumdoSulat31dedezembrode1994oGMCfica
encarregadodeadotarumcronogramademedidasadicionaisparaoplenofuncionamentodo
Mercosulem1dejaneirode1995(algunsprazosseroprorrogadosnodecursodos
trabalhos).ADeciso3/92aprovaoprocedimentodereclamaeseconsultasobreprticas
desleaisdecomrcio(dumpingesubsdios),eaDeciso5/92umprotocolodecooperaoe
assistnciajudiciriaemmatriacvel,comercial,trabalhistaeadministrativaPlanoTrienal
deEducaoadoodecritrioscomunsparaasnegociaescomoutrospasesdaAladi.
AssinaturadoTratadodeMaastricht,emfevereiro,criandoaUnioEuropia(UE)eprevendo
inclusiveumauniomonetria.AtravsdoAcordodeCooperaoInterinstitucionalentrea
ComissodasComunidadesEuropiaseasinstituiesdoMercosulformalizadoum
dilogoentreoschanceleresdasduasregies.
CriaodaComissoSindicaldoMercosul,poriniciativadaCoordenadoradeCentrais
SindicaisdoConeSul(CCSCS),entidadeconstitudaem1986,congregandocentraissindicais
dosquatropasesmembros,almdoChileedaBolviapeloBrasilparticipamaCentral
nicadosTrabalhadores(CUT),aConfederaoGeraldosTrabalhadores(CGT)eaFora
Sindical(FS).ComeaasereuniroSubgrupodeTrabalho(tripartite)n11(SGT11),
AssuntosTrabalhistas,posteriormentedenominadoRelaesTrabalhistas,Empregoe
SeguridadeSocial.Diversasentidadesdosetorpropem,apardeumForoSocial,uma
CartadosTrabalhadoresdoMercosul,sistematizandoprincpiosbsicosnareasociale
trabalhista.Ulteriormente,ogovernobrasileirodeclarouserfavorveladoodeuma
CartadeDireitosFundamentais,masseopevinculaodequestescomerciaiscomas
trabalhistas.
CMCdeMontevidu,28/12/1992:CriaodareuniodeministrosdaAgricultura.

1993:
Resoluo(7/93)cria,nombitodoGMC,oGrupoAdhocsobreAspectosInstitucionais,
encarregadodeformularpropostassobreafuturaarquiteturajurdicadoMercosul(artigo18
doTratado).MercosuleBancoInteramericanodeDesenvolvimento(BID)firmamconvniode
cooperaotcnicanoreembolsvel,destinadorealizaodeestudostcnicosede
projetosdeconsultoriasobrereconversoprodutiva.
CMCdeAssuno,1/7/1993:AprovaoacordoparaaAplicaodeControlesIntegradosde
Fronteira(AcordodeRecife)AcordoSanitrioeFitossanitrioregulamentorelativo
defesacontraimportaesquesejamobjetodedumpingousubsdios.
RatificaodoNaftapelosPoderesLegislativosdostrspases.Emsetembro,assinaturade
doisacordosparalelosaoNafta:oAcordoNorteAmericanodeCooperaosobreoTrabalho
eoAcordoNorteAmericanodeCooperaosobreoMeioAmbiente,devidoaosesforosdo
governodosEUA,pressionadopelosmovimentosambientalistasesindicaisdopas.
Emoutubro,duranteaVIIReuniodosPresidentesdoGrupodoRio,realizadaemSantiago,
Chile,opresidentedoBrasil(ItamarFranco)lanaaidiadeformaodeumareadeLivre
ComrcioSulAmericana(ALCSA)queincluiriaospasesdoMercosul,daComunidadeAndina
(CAN)eoChile.
ConclusoemdezembrodasnegociaesdosacordosmultilateraisdaRodadaUruguaio
Mercosulobjetodeatentoexame,aindaemcurso,pelasPartesContratantes,pormeiode
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

21/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

GrupodeTrabalhonombitodoComitdeComrcioeDesenvolvimento.
199394:NegociaodaTarifaExternaComum(TEC)noMercosul:diferenasdeestruturae
denveisdedesenvolvimentoindustrialentreoBrasileosdemaisparceirosresultamna
aceitao,duranteumafasedeconvergncia(at20012006),delistasnacionaisde
excluso(parabensinformticosedecapital,porexemplo).Ospasesmembrostambm
decidemharmonizarosincentivossexportaes,respeitandodisposiesdoGATT.

1994:
ONaftaeseusdoisacordosparalelosentramemvigorem1dejaneiro.
CMCdeColnia,17/1/1994:ProtocolodeColniaoqualprevgarantiasmnimasparaos
investimentosrealizadosdentrodoblocoporinvestidoresdoMercosulregrasparaas
operaesinternacionaisdomercadodecapitaisnombitodoMercosul.
AssinaturaemMarraqueshdosresultadosdasnegociaescomerciaisdaRodadaUruguai,
comacriaodaOrganizaoMundialdoComrcio(OMC),emfuncionamentoapartirde
01.01.95.
CMCdeBuenosAires,45/8/1994:ProtocolodeBuenosAiressobreJurisdioInternacional
emMatriaContratualAcordosobreTransportedeProdutosPerigososProtocolode
IntegraoEducativaRegimedeAdequaofinalUnioAduaneiraregulamento
correspondenteaoRegimedeOrigemProjetodeTarifaExternaComumProtocolosobre
PromooReciprocadeinvestimentosentreoMercosuleestadosnomembros.OCMC
tambmcriaaComissodeComrciodoMercosul(CCM),decarterintergovernamental,
destinadaaadministrarafuturaunioaduaneiraemsuaprimeirareunio(67/10),aCCM
aprovaseuregimentointerno,definindoreuniesmensais.
CpuladasAmricas,de9a11dedezembro,emMiami:adeclaraofinaldoschefesde
EstadoproclamaoobjetivodenegociarumareadeLivreComrcioHemisfricaat2005a
OrganizaodosEstadosAmericanos(OEA),aCEPALeoBIDatuamcomosuportetcnicoe
apoiodesecretaria.
CMCdeOuroPreto,1617/12/1994:AssinadooProtocolodeOuroPreto,quemodifica
parcialmenteoTratadodeAssunoedpersonalidadejurdicainternacionalaoMercosul
TarifaExternaComumCdigoAduaneirodeterminaodascondiesdoregimedeorigem
normasdeaplicaosobredespachoaduaneiroesobrevaloraoaduaneirademercadorias
pautasbsicasdedefesadaconcorrnciaprotocolodemedidascautelaresAcordode
TransporteMultimodalprincpiosdeSupervisoBancriaGlobalConsolidada.Naocasio,
soaprovadaslistasnacionaisdeprodutosemregimedeadequaofinalunioaduaneira
(comprazosadicionaisparasuaintegraoTECat2001ou2006,segundooscasos)
criaodocomittcnicoencarregadodedefinir,antesdedezembrode1997,oregime
comumparaosetorautomotivo,oqualdeveriaentraremvigoremjaneirode2000.Acordo
bilateralBrasilArgentinasobreinternaodebensdezonasfrancas.
AnovaestruturainstitucionaldefinidanoProtocolodeOuroPreto(queaindapermanece
intergovernamental)compreendeosseguintesrgos:
1.ConselhodoMercadoComum(CMC)
2.GrupoMercadoComum(GMC)
3.ComissodeComrciodoMercosul(CCM)
4.ComissoParlamentarConjunta(CPC)
5.ForoConsultivoEconmicoSocial(FCES)
6.SecretariaAdministrativadoMercosul(SAM).
AsDecisesdoConselho,asResoluesdoGMCeasDiretrizesdaCCMconstituemfontes
jurdicasdoMercosulesoobrigatrias,dedireito,paraosEstadosmembrostodosos
rgossoigualitriosatomadadedecisosefazporconsensoacoordenaoprincipalse
dentreosministriosdasrelaesexterioresdosquatropases.
DeclaraoSoleneConjuntaentreoMercosuleaUnioEuropia,em22dedezembro,em
Bruxelas,prevendoanegociao,em1995,deumAcordoQuadroInterRegionalde
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

22/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

CooperaoEconmica,conduzindo,emltimainstncia,liberalizaodocomrcioentreas
duasregies.

10.3.OMercosulenquantounioaduaneira,19952001
1995:
Entradaemvigor,em1dejaneiro,daUnioAduaneira(emimplementao)doMercosul.
EncontrodospresidentesdoConeSulemBraslia,nodia2dejaneiro:BolviaeChile
comeamanegociarsuaassociaoaoMercosul,capacitandoseaparticiparcomo
observadoresnasinstnciastcnicasdoMercosul.
Acrisemonetriamexicanadedezembrode1994abalaoNaftaeprovocarepercussesno
restodaregio.
ReunioespecializadadeministrosdaCulturadoMercosul,emBuenosAires(15/03),lanao
MercosulCultural,comaassinaturadeProtocoloprevendoofuncionamentodesete
comisses.
EncontroentreosministrosdasRelaesExterioresdoMercosuledaUnioEuropia(UE),
nodia17demaro,emParis,reafirmaoobjetivodesechegaraumamploespaode
cooperaoedeintegraounindoambasasentidades.
Primeirareunioministerialdoprocessodeintegraohemisfrico,emDenver,emjunho,
ondesoconstitudossetegruposdetrabalhoparaprepararoinciodasnegociaes,
equilibradaseabrangentes(aseremconcludasat2005),sobreabasedosacordos
subregionaisexistentesedeformaplenamentecompatvelcomasobrigaesexistentesna
OMC.
CMCdeAssuno,45/8/1995:ProtocolodeHarmonizaodeNormassobrepropriedade
intelectualemmatriademarcas,indicaesdeprocednciaedenominaesdeorigem
criaodereuniesdeministrosdaAgriculturaedeSadeiniciodasnegociaescoma
UnioEuropiaparaaassinaturadoacordomtuointerregionalcomvistasaumaintegrao
entreaUnioEuropiaeoMercosul.
CMCdePuntadelLeste67/12/1995:ProgramadeAodoMercosulparaantesde2000.
FirmadoemdezembrooAcordoQuadrodecooperaointerregionalentreaUEeoMercosul,
emMadri:aliberalizaocomercialdeverlevaremcontaasensibilidadedecertos
produtos(refernciaPolticaAgrcolaComum)easregrasdaOMC.

1996:
OCongressodosEUAnegaaautorizaoparaoExecutivonegociar,chamadafasttrack,o
ingressodoChilenoNafta,oquelevaessepasaseaproximarmaisdoMercosul.
IIReunioMinisterialdaAlca,realizadaemCartagena,Colmbia,emmaro:quatrogrupos
adicionaisdetrabalhosoconstitudoseproclamadooobjetivodeprogressosconcretos
atofinaldosculo.
CMCdeBuenosAireseencontropresidencialdeSanLus,2425/7/1996:Acordode
ComplementaoeconmicaentreMercosuleChile.AssinadaaDeclaraoPresidencialsobre
CompromissoDemocrticonoMercosulpelaqualosquatropasesassumemocompromisso
deconsultaremseedeaplicaremmedidaspunitivas,dentrodoespaonormativodoBloco,
emcasoderupturaouameaaderupturadaordemdemocrticaemalgumEstadomembro.
Ospresidentesassinamtambmumadeclaraosobredilogopoltico,estabelecendoum
mecanismodeconsultaedeconcertaopolticamtua.AssinaturadeacordosdeAssociao
doChileedaBolviaaoMercosul,ocorrendoantesdoinciodanegociaodeacordos
semelhantescompasesdaCAN.
CMCdeFortaleza,1617/12/1996:ProtocolodeIntegraoEducacionalparaarealizaode
estudosdepsgraduaonasuniversidadesdosEstadosmembrosdoMercosulProtocolode
IntegraoCulturaldoMercosulfixaodecritriosparaaparticipaodeterceirospases
nasreuniesdoMercosulregulamentorelativoaplicaodemedidasdesalvaguardas
importaesprovenientesdepasesnomembrosdoMercosulProtocolodeDefesada
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

23/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

ConcorrncianoMercosulcriaodereuniesdeministrosdointerior.

1997:
IIIReunioMinisterialdaAlca,realizadaemBeloHorizonte,emmaio:criouumGrupode
TrabalhosobreSoluodeControvrsias,masnologroudefiniroformato,cronogramae
organizaodasnegociaes.OspasesdoMercosultomamposiescomoBlocoeno
individualmente.Naocasiofoirealizadoencontrodenegcios,oForoEmpresarial,quevem
tendosignificativosucessonaampliaodointercmbioemtodaaregio.Ochanceler
brasileirosugereacriaodeumFrumSindicalcomafinalidadedeampliaraparticipao
naAlca,masaidiavetadaporalgunspases.
CMCdeAssuno,19/6/1997:OMercosulficouconfiguradocomoumprocessopolticoque
representaseispases,produzindoseumamudanaqualitativanarelaoentreoblocoeos
pasesassociados,ChileeBolviarecomendouseformarummecanismodeconsultae
coordenaoparaaeventualidadedealgumdospasesmembrosdecidiraplicarnovas
barreirasnotarifriasrecomendousearpidaintroduodenormasquecorrijamesse
tipoderestrioeaeliminaodasbarreirasburocrticas.
ReuniodaprimeiraConfernciaParlamentardasAmricascomapresenademaisde600
parlamentaresde35pasesdasAmricasedoCaribe,incluindoCuba,emQuebec,Canad,
emsetembro.Osparlamentarespedemumamaiorparticipao,adiversosnveis,sobreo
processodenegociaodaAlcaeanalisam,emparticular,asdimensessociais,polticase
culturaisdaintegraoemcurso.NasuaDeclaraoFinal,insistemnaimportnciade
diminuirodficitdemocrticodoprocessoemcurso.
ReunidosemGuanacaste,CostaRica,de28a30deoutubro,osviceministrosresponsveis
pelocomrcionohemisfrioexaminamosprogressoshavidosnospreparativosparaa
aberturadoprocessodenegociaodafuturaAlca.
OCongressodosEUAnegaofasttrackaoExecutivoque,assim,notemautoridadepara
negociarcomumaposiodeforajuntoos33outrospases.
AcordoBrasilArgentina,emnovembro,decideelevaraTarifaExternaComumemtrs
pontospercentuais,medidaaserimplementadapelosquatropasesmembrosat31de
dezembrode2000.
CMCdeMontevidu,1516/12/1997:AcordoQuadrosobreserviosnoMercosul(Protocolo
deMontevidu):liberalizaoprogressivadosserviosinterregionaisnoprazodedezanos,
dependentedanegociaodeprotocolossetoriaisparaaliberalizaodesetoresespecficos
regrascontraprticasdesleaisdecomrcio,comprasgovernamentaisenormasde
previdnciasocialconcordouseemampliaraparticipaochilenaemtodasasinstncias
institucionaisdopactosubregional,includasaamximainstnciaexecutivadoMercosul,as
reuniesministeriaisetcnicaseseusforosnegociadoresacpulapresidencialdoMercosul
formalizouadecisodeArgentinaeBrasildeaumentaremtrspontospercentuaisaTarifa
ExternaComum,comaoutorgadeconcessesqueexcetuamdesseaumentoumalistade
bensuruguaioseparaguaiosexportadosparaasubregio.

1998:
Difceisnegociaesparaadefiniodeumregimeautomotivocomumentreospasesdo
Mercosuleparaaliberalizaodosetoraucareiro:esteprotegidonaArgentina,quepor
suavezacusaoBrasildesubsidilo.
AComissoEuropia,principalrgoexecutivodaUE,decideproporaoConselhodos15
MinistrosiniciarnegociaescomoMercosuleoChilecomointuitodedesenvolveruma
associaointerregional,estabelecendo,entreoutrosobjetivos,umazonadelivrecomrcio.
IVReunioministerialdoprocessodeintegraohemisfrica,emmaro,emSanJos,Costa
Rica,comdefiniodoformato,daagendanegociadoraedoslocaisepresidncias
sucessivasdoprocessodenegociao(Comitenovegruposdenegociao),tendosecomo
baseosprincpiosdatransparncia,daparticipaoedadecisoconsensual.Paralelamente
realizaramseoIVForoEmpresarialeumencontroacadmicosobreotemadaintegrao
hemisfrica,reunindointelectuaisdaregio.OsnoveGruposdeNegociaosoosseguintes:
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

24/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

AcessoaMercadosAgriculturaServiosInvestimentosSubsdios,AntidumpingeMedidas
CompensatriasPolticasdeConcorrnciaComprasGovernamentaisDireitosde
PropriedadeIntelectualeSoluodeControvrsias.
OspasesdoMercosuledaCANassinamemBuenosAires,emabril,umAcordoQuadroque
prevacriaodeumazonadelivrecomrcioentreosdoisblocosapartirdejaneirode
2000.
IICpuladasAmricasemabril,emSantiagodoChile,comDeclaraoPolticados
PresidentesePlanodeAo,cujosprincipaistemassoaeducao,olivrecomrcio,a
democracia,osdireitoshumanoseaerradicaodapobreza.
Emmaio,oComitdeAcompanhamentodaConfernciaParlamentardasAmricasserene
emSanJuan,PortoRico,esugerequeoBrasilorganizeepresidaaIIConferncia
Parlamentar.
ReuniodoComitdeNegociaoComercial,emBuenosAires,emjunho,ondesediscute,
entrevriosassuntos,umaformaatravsdaqualostrabalhadorespossamparticiparmais
ativamentedosdestinosdaAlca,contribuindoparaademocratizaodoprocesso.O
chancelerbrasileiroexternalizaasreservasdoblocoMercosulemrelaoaotimingdo
processodeintegrao,quesegundoeleafiguraseacelerado.
CMCdeUshuaia,24/7/1998:ProtocolorelativoaocompromissodemocrticonoMercosul,na
BolviaenoChiledeclaraoPolticadoMercosul,daBolviaedoChilecomozonadepaz
PlanodeCooperaoeAssistnciaRecprocaparaaSeguranaRegional.
CubaaceitacomodcimosegundopasmembrodaAladi,depoisdeterparticipadodeseus
trabalhos,nacondiodeobservador,desde1986.
OCongressodosEUAnegadenovo,emsetembro,ofasttrackaogovernoClinton.
NovareuniodoComitdeNegociaoComercialdaAlca,emParamaribo,emdezembro,
paratratardemedidasdefacilitaodenegcios.
CMCdoRiodeJaneiro,10/12/1998:ProclamaodoRiodeJaneiro:reafirmaramseos
direitoshumanoseasliberdadesfundamentaisreafirmouseaprioridadedoprocessode
integraoeconfirmousequeoMercosuluminstrumentoeficazpararealizaresse
objetivomanifestouseapoiopelaevoluodasnegociaescomaComunidadeAndina,que
deveriaconduziraumacordodelivrecomrcionoano2000expressouseconfiananos
trabalhospreparatriosCpulaAmricaLatinaeoCaribeUnioEuropia,programadapara
junhode1999noRiodeJaneiro.AssinaturadaDeclaraoSciolaboraldoMercosul,criando
umComittripartite.
199899:NegociaesentreoMercosuleaCANdeumacordodeprefernciastarifrias
sobreabasedopatrimniohistrico,masquepodeincluirprodutosnovos.Esseacordodeve
substituirosdealcanceparcialexistentesentreospasesdasduasregies.

1999:
Adoodoeuro,em1dejaneiro,comomoedanicadeonzedosquinzemembrosdaUE,
consagrandosuauniomonetria.
Desvalorizaodorealeintroduodoregimedeflutuaocambial,emjaneiro,iniciacrise
polticaentreoBrasileaArgentinamedidasprotecionistasadotadaspelosetorprivadoe
pelogovernodaArgentinacontraprodutosbrasileiros(txteis,avcolas,siderrgicos,
calados,papel,reforodebarreirasditassanitrias)Brasilfazapeloaomecanismode
soluodecontrovrsiasdoMercosuleameaalevarcontenciososapreciaodaOMC
PresidenteargentinoMenemameaarecorrerdolarizaounilateralepedeumamoeda
comumparaoMercosulBrasilconcordaemdiscutirharmonizaosetorialcomocondio
prviacoordenao,nomdioprazo,daspolticasmacroeconmicas.
Emmaro,criaodaComissoSciolaboraldoMercosulpeloResoluoN15/99doGMC.
Essacomissoquenotempodersancionadorefuncionaratravsderecomendaes
diretasaoGMC,dependersobretudodaaopolticaedapressosindicalparaampliaro
seupapeletransformlaefetivamenteemumespaodenegociao,levandoparaoGMCas
questessociais.
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

25/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

Emabril,assinaturadoprimeiroContratoColetivodeTrabalhonoMercosul,entrea
VolkswagendoBrasiledaArgentinaeossindicatosdosmetalrgicosdestesdoispases,
estabelecendoosprincpiosbsicosderelacionamentoentrecapitaletrabalhonombitodo
Mercosul.
Emmaio,reunioedeclarao,noRiodeJaneiro,dascentraissindicaislatinoamericanas,
caribenhaseeuropiasparadiscutireencaminharpropostasdemedidassignificativaspara
alcanaroprogressosocial,noquetangeaosprocessosdeintegraoemcurso.
CMCdeAssuno,15/6/1999:Ratificouseaplenavignciadasinstituiesdemocrticasno
Mercosulcomocondioparaodesenvolvimentodaintegraoearelevnciadaclusula
democrticaestabelecidanoProtocolodeUshuaiareafirmouseoobjetivodecontinuar
aprofundandooprocessodeintegrao,emrelaoaoqualosrgosdoMercosuldevero
prosseguircomosesforosdestinadosaobteravanossignificativosnaagendade
ConsolidaoeAprofundamentodoMercosulmanifestouseavontadedefortaleceras
relaescomaUnioEuropiaeaformaodeumaassociaoeconmicainterregionalde
carterpolticoeeconmico,deconformidadecomoacordodeMadride1995destacousea
importnciaqueospasesdoMercosuloutorgamaosistemamultilateraldecomrcioeao
lanamentodeumanovarodadadenegociaesmultilateraisglobaisdentrodosmarcosda
OMC,levandoseemcontaosmandatosdaRodadaUruguai(ospasesdoMercosul
procuraroagirdemaneiraconjuntaecoordenadanafuturarodadadenegociaesdaOMC,
aserlanadaemSeattle)AcordodeCooperaoeFacilitaosobreaProteodas
ObtenesVegetaisAcordodeAdmissodeTtuloseGrausUniversitriosparaoExerccio
deAtividadesAcadmicasnosPasesMembrosdoMercosulcriaodoGrupoAdHocde
AcompanhamentodaConjunturaEconmicaeComercial.
Realizao,noRiodeJaneironofinaldejunho,daprimeiraConfernciadeCpula(Cimeira)
entreosChefesdeEstadoedeGovernodaAmricaLatina,doCaribeedaUnioEuropia,
comvistasaestreitaroslaosdecooperaoedeintegraoeconmicaentreasduas
regies.Nadeclaraofinal,assinadanodia29dejunho,osChefesdeEstadoedeGoverno
secomprometeramemavanarnaconsolidaodeumaparceriaestratgicaentreasduas
regies,decarterpoltico,econmicoesociocultural.
Namesmaoportunidade,assinaturadeumcomunicadoconjuntoentreoFCESdoMercosule
oComitEconmicoeSocialdasComunidadesEuropia(CES),defendendoacooperao
interinstitucional,ofortalecimentodadimensosocialnosacordosdecooperaoexistentes,
aparticipaodasinstituiesrepresentativasdasociedadecivilnosprocessosdenegociao
e,finalmente,acriaodeumComitConsultivoMisto,formadopeloFCESeoCES,comoj
existeemoutrosacordosdaUEcomoutrosespaoseconmicos.
AssinaturadadeclaraodoRiodeJaneiro,emjunho,peloFrumdaSociedadeCivilparao
DilogoEuropa,AmricaLatinaeCaribe,defendendoaconstruodeumaAlianaSocial
ContinentalentreorganizaessociaisesindicaisdospasesdastrsAmricasedaUE.
Emnovembro,reunioministerialdeintegraohemisfrica,emToronto,Canad,onde
discutese,entreoutrosassuntos,arealizaodaIIICpulasdaAmricasnoCanad.
OChilereafirmaoseudesejodeseintegraraoNaftaeiniciaconversaestcnicasneste
sentidocomosEstadosUnidos,emboraoCongressonotenhaaprovadoofasttrackpara
estefim.
FracassodaconfernciadaOMCemSeattle,emdezembro,noporcausademanifestaes
antiglobalizao,masdevidoaposiesrgidasdapartedosEstadosUnidosemmatriade
antidumpingeclusulassocialeambiental,assimcomoemoutrositensdaagenda,de
interessedaUEedepasesemdesenvolvimento.
CMCdeMontevidu,0708/12/1999:DiscussosobreaprimeirareuniodoConselhode
CooperaoMercosulUnioEuropia,paradefinirametodologia,estruturaecalendrioda
negociaointerregionalpreocupaopelafaltaderesultadosdaReunioMinisterialda
OMC,realizadaemSeattleexamedoestadodeimplementaodoProgramadeAo,em
facedasdificuldadeseconmicasdospasesmembrosdiscussoemtornodapoltica
automotrizcomum,aindanodefinidaentreospasesmembros,oqueinviabilizaseu
estabelecimentoem2000reuniodealtonvelsobrecoordenaodepolticas
macroeconmicas:harmonizaoestatsticaemquatroreas:fiscal,monetriofinanceira,
setorexternoesetorrealChileeBolviaforamconvidadosaintegrarasdiscussessobre
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

26/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

coordenaomacroeconmicaConvniodeCooperaoentreAutoridadesSupervisorasde
EmpresasSeguradorasMemorandodeEntendimentoRelativoaosIntercmbiosGasferos
AcordodeAssunosobreRestituiodeVeculosAutomotoresTerrestrese/ouEmbarcaes
queTranspemIlegalmenteasFronteirasPlanoGeraldeCooperaoeCoordenao
RecprocaparaaSeguranaRegional.

2000:
ChiledeclaramaisumavezsuadisposioemlograringressoplenonoMercosul.
Novogovernoargentino,doPresidenteFernandoDeLaRa,concordacomplanobrasileirode
relanamentodoMercosulmaspersistemasdificuldadesparaaconclusodefinitivado
acordorelativoaossetoresautomobilsticoeaucareiro.
ReunioministerialBrasilArgentina,emBuenosAires,em2728deabril,comapresena
dosministrosdasrelaesexteriores,fazendaedefesadosdoispases,comoobjetivode
relanaroMercosul,medianteumaagendaampladecooperaobilateral,nasreaspoltico
diplomtica,comercial,decoordenaomacroeconmicaedesegurana.BrasileArgentina
decidiram:realizarconsultasecoordenaodeposies,nosentidodoestabelecimento
futurodelinhasdeaocomunsemmatriadepolticaexternaotratamentodostemasde
defesadeveconstardarelaobilateralecontribuirparaofortalecimentodademocracia
iniciarcoordenaomacroeconmicapormeiodaunificao,atsetembrode2000,dos
critriosdeclculodeumasriedeindicadoresdareafiscal,eestabelecermetaspara
estesindicadores,comnfasenoequilbriofiscalenaestabilidadedepreoscriaodeum
GrupoBilateraldeMonitoramentoMacroeconmico,paraverificarocumprimentodessas
metasmacroeconmicasconvidarChileeBolviaaparticipardacoordenao
macroeconmica,bemcomoParaguaieUruguaiavanarnaintegraodosmercadosde
capital,adaptandoasregulaesvigentesnosdoispasesaonovocontextoregionalcriao
deumGrupoBilateraldeConsultaeMonitoramento,paraexaminartemasrelativosdefesa
daconcorrncia,subsdiosestatais,edefesacomercialintrazonaeaplicvelaterceiros
pasesaperfeioar,juntocomParaguaieUruguai,osmecanismosdesoluode
controvrsiaseliminar,at30dejunhode2000,aslicenasprviasaplicadasaocomrcio
intrazonaenoprevistasnoArtigo50doTratadodeMontevidude1980aprofundara
integraonosetorenergtico(gs,petrleoeeletricidade).
CMCdeBuenosAires,29/06/2000:Primeirarodadadenegociaodecompromissos
especficosemmatriadeserviosdisposiessobreorelanamentodoMercosulem
matriadeacessoaosmercados,normativaMercosul,aperfeioamentodosistemade
soluodecontrovrsiasdoProtocolodeBraslia,TarifaExternaComum,defesacomercial,
concorrncia,subsdios,coordenaomacroeconmica,incentivosaosinvestimentosetc.
autorizaoGMCainiciarnegociaescomaRepblicadafricadoSulecomoMxico.
RealizaoemBraslia,em31deagostoe1desetembro,aconvitedopresidenteFernando
HenriqueCardoso,deumareuniodechefesdeEstadodaAmricadoSul,paradiscutir
temasvinculadosdemocracia,cooperaopolticaeintegraofsicadosubcontinente.
Tratousedaprimeiragrandeiniciativadepolticaexternaregionaldogovernobrasileiro
desdeaOperaoPanAmericana(OPA,19581959)dopresidenteJuscelinoKubitschek,que
permitiu,entreoutrosobjetivos,acriaodoBancoInteramericanodeDesenvolvimento,o
primeirodosbancosregionaisdedesenvolvimento.
Emoutubroanunciadoacordosobremetasdeconvergnciamacroeconmicaapartirde
2002,comfasedetransioem2001asmetasdevemincidirsobreosseguinteselementos:
variaodadvidafiscallquidadosetorpblico(3%doPIB,paratodosospasesno
perododeadequao,20022003,avariaonopoderexceder3,5%doPIB)dvida
lquidadosetorpblico(limitemximoindicativocomumparatodosospasesde40%do
PIB,apartirde2010)inflao(ndicemximoparaoperododeadequao,20022005,de
5%apartirde2006,ovalormximoserde4%a.a.,comtendnciadoncleo
inflacionrionosuperiora3%a.a.)soestabelecidosprocedimentosparaacorreode
desviosemrelaoaessasmetas.
GovernosdoChileedosEstadosUnidosanunciam,emnovembro,mesmosemaconcesso
deautorizaocongressual,decisodeiniciarnegociaesparaaconclusodeumacordode
livrecomrcio,gerandocomissovisveldesconfortonospasesmembrosdoMercosul.
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

27/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

CMCdeFlorianpolis,1415/12/2000:Assinadosumacordoquadroparaacriaodeuma
zonadelivrecomrcioentreoMercosuleaRepblicadafricadoSuleumaDeclaraode
DireitosFundamentaisdosConsumidoresdoMercosul.revistaaestruturaoperacionaldo
Mercosul,emtermosdesubgruposdetrabalhoedecomitstcnicos.Convniode
cooperaoentreosbancoscentraisparaaprevenoerepressodeativosilcitosregime
deorigemdoMercosulacordosobreisenodevistosSGPdecisessobreacessoa
mercados,criaodereuniodeministrosdedesenvolvimentosocial,aperfeioamentodo
sistemadesoluodecontrovrsias,defesacomercialeconcorrncia,revisodaTEC,
regimesaduaneirosespeciaisdeimportao.OspresidentesMercosul,daBolviaedoChile
dosuaaprovao(DeclaraoPresidencialsobreConvergnciaMacroeconmica)smetase
mecanismosdeconvergnciamacroeconmicos,referenciadosnasestatsticasharmonizadas,
queforamanunciadasem31deoutubro,edeclaramseucompromissodeenvidartodosos
esforosparaalcanarocumprimentodasmetasestabelecidas.

2001:
AassunodeDomingoCavallocomonovoministrodaEconomiadaArgentina,emfevereiro,
despertatemoresquantoaumrecuodoMercosulaumasituaodezonadelivrecomrcio,
emvirtudedesuaspesadascrticascontraaTECeofuncionamentodaunioaduaneira,eda
exignciaunilateraldeexceesnacionaisargentinasadiversoscomponentesdaTEC,como
bensdecapital,informticaealgunsinsumoseprodutoseletrnicos.Aposturafirmedo
BrasilatuounosentidodepreservaroMercosulderecuosinstitucionaisedesgastespolticos
eeconmicosmaisgraves,inclusiveparapreservarseupoderdebarganhanodecorrerda
fasefinaledecisivadoprocessohemisfrico.
CMCdeAssuno,2122/06/2001(XXreuniopresidencial):Participao,comoconvidado,
doPresidenteHugoChaves,daVenezuela,quedeveconfirmarsuadecisodemaio,
medianteaqualanunciouafirmeintenodeseupasdeingressar,individualmente,como
novomembroassociadodoMercosul

10.4.DesenvolvimentosdaintegraonasAmricas,20012005:
2001:RealizaodereunioministerialdaAlca,emBuenosAiresedaIIICpuladas
AmricasemQubec,noCanad,ambasemabril.Definidoumcalendrioparaasduas
ltimasetapasdoprocessonegociador,aseremconduzidas,respectivamente,peloEquador,
atoutubrode2002,eapartirdeento,atofinal,peloBrasilepelosEstadosUnidos,
conjuntamente.Asnegociaesdeveroestarconcludas,omaistardar,emjaneirode2005,
paraqueaAlcapossaentraremvigoraindaemdezembrodesseano.OprasidenteHugo
Chavez,daVenezuela,emitiuporsuavez,namesmareuniodecpuladeQubec,reservas
quantoaocalendriopropostoparaaimplementaodaAlcaedeclarou,semcoordenao
prviacomosdemaispasesdaCAN,suaintenodecolocarseupascomomembropleno
doMercosul.Vriasdvidassubsistemquantospossibilidadesdeumacordoemtornoda
Alca,emfunodaresistnciadoCongressodosEUAemconcederummandatonegociador
aoExecutivoedaposturabrasileira,edealgunsoutrospases,delograrresultados
verdadeiramenteequilibradossobreacessoamercadosemsetorescomoacar,
siderrgicoseprodutosagrcolasenoqueserefereanormassobresubsdiosebarreiras
notarifrias.
2001:Naetapadetransio,em2001,paraoregimedeconvergnciamacroeconmica,os
pasesdoMercosulanunciaro,conjuntamente,seusobjetivosespecficosdeinflao,
variaodadvidafiscallquidadosetorpblicoconsolidadoedvidalquidadosetorpblico
consolidado(deduzidasasreservasinternacionais)paraesseano.Osobjetivosdeveroser
consistentescomasmetascomunsacordadasapartirdoano2002.
200105:ProcessodeconvergnciadasltimasexceesTECdoMercosulemfasede
revisoemvirtudedascrticasargentinasaoperfiltarifriocomumedadisposiobrasileira
deacolherdeterminadasacomodaespontuais..
2002:Circulaodemoedasebilhetesemeuronospasespertencenteszonamonetria
nicadaUE,quepassaacontarcomaGrcia,comonovomembrodaUEM12.
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

28/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

200205:BrasileEstadosUnidosexercemacopresidnciadasnegociaes,entrenovembro
de2002ejaneirode2005,nafasefinaledecisivadoprocessodediscussodaAlca.
2005:Trminohipotticodasnegociaeshemisfricasparaaconformao,apartirde2006,
daAlca.Sebemsucedidaanegociao,oprocessodeimplementaodeumazonadelivre
comrciohemisfricapodedelongarsepormaisdedezanos,pelomenos.Possvelprazo,
tambm,paraaentradaemvigordeumacordodeassociaoentreoMercosuleaUE,seas
negociaesserevelaremexitosas.
Opresentetextoapresentaargumentoseopiniespessoaisdoautorenotem
qualquerpretensoderefletirourepresentarposiesoficiaisdoGoverno
brasileiro,nemexpressaroudefenderpolticasoudeclaraesdoMinistriodas
RelaesExterioresdoBrasilcomrelaointegraosubregional,aoMercosul,
ouaoprocessodenegociaeshemisfricasparaconstituiodareadeLivre
ComrciodasAmricas.
**DoutoremCinciasSociais.Diplomatadecarreira.

Fontesebibliografia:

FontesprimriaserecursosparapesquisanaInternet:
Aladi:www.aladi.org
Alca:www.ftaaalca.org
AmericasNet/FloridaInternationalUniversity:http://americas.fiu.edu
AsiaPacificEconomicCooperation/APEC:www.apecsec.org.sg
AssociationofCaribbeanStates:www.acsaec.org
AssociationofSoutheastAsianNation:www.asean.or.id
CAN:www.comunidadandina.org
CaribbeanCommunity:www.caricom.org
CentrobrasileirodedocumentaoedeestudosdaBaciadoPrata:
www.cedep.ifch.ufrgs.br/
Mercosul(SecretariaAdministrativa):www.mercosur.org.uy
MinistriodasRelaesExterioresdoBrasil:www.mre.gov.br
Nafta:www.nafta.net
RedAcademicauruguaya:www.rau.edu.uy/mercosur/
UnioEuropia:www.europa.eu.int

Bibliografiasecundria:
ALMEIDA,PauloRobertode,LeMercosud:unmarchcommunpourlAmriquedu
Sud,Paris,LHarmattan,2000
,OfuturodoMercosul:Osdesafiosdaagendainternaedaliberalizao
hemisfrica,inMarcosCostaLimaeMarcelodeAlmeidaMedeiros(orgs.),O
MercosulnolimiardosculoXXI,SoPaulo:CortezBuenosAires:CLACSO,
2000,pp.1726
,OBrasileofuturodoMercosul:dilemaseopesinPauloBorbaCasella
(coord.),MERCOSUL:integraoregionaleglobalizao,RiodeJaneiro:Renovar,
2000,pp.1338
,Adimensosocialdosprocessosdeintegrao,inCHALOULT,Yveset
ALMEIDA,PauloRobertode(orgs.),Mercosul,NaftaeAlca:adimensosocial,
SoPaulo,LTr,1999
,Mercosul:fundamentoseperspectivas,SoPaulo,LTr,1998
,BrasilyelfuturodelMercosur:dilemasyopciones,Integracin&
Comrcio,BuenosAires,BIDINTAL,II,6,set.dec.1998,pp.6581
,OMercosulnocontextoregionaleinternacional,SoPaulo,Aduaneiras,
1993
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

29/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

ALMEIDAMEDEIROS,OMercosuleaUnioEuropia:umaabordagem
comparadadoprocessodeformaodeinstituies,ContextoInternacional,
janeirojunho1996,pp.89119
ARAGO,JosMaria,AharmonizaodepolticasmacroeconmicasnoMercosul:
aconstruodeummercadocomum,BuenosAires,INTAL,1993
ARAUJO,Nadiade,MARQUES,FredericoV.M.etREIS,MarcioM.,Cdigodo
Mercosul:tratadoselegislao,RiodeJaneiro,Renovar,1998
BAPTISTA,LuizOlavo,OMercosul:suasinstituieseordenamentojurdico,So
Paulo,LTr,1998
MERCADANTE,AramintadeAzevedo,CASELLA,PauloBorba,Mercosul:das
negociaesimplantao,SoPaulo,LTr,1994
BARBOSA,RubensAntonio,AmricaLatinaemPerspectiva:AIntegraoRegional
daRetricaRealidade,SoPaulo,EdiesAduaneiras,1991
readeLivreComrciodaAmricadoSul:conformaodeumnovo
espaoeconmico,BoletimdeIntegraoLatinoAmericana,Braslia,Ministrio
dasRelaesExteriores,n18,jan.jun.1996
BASSO,Maristela(org.),Mercosul:seusefeitosjurdicos,econmicosepolticos
nosEstadosMembros,PortoAlegre,LivrariadoAdvogadoEditora,1996
BRANCO,LuizellaGiardinoB.,SistemadeSoluodeControvrsianoMercosul:
perspectivasparaaconstruodeummodeloinstitucionalpermanent,SoPaulo,
LTr,1997
BRANDO,AntnioSalazarP.eLiaVallsPereira(orgs.),Mercosul:perspectivas
daintegrao,RiodeJaneiro,EditoradaFundaoGetlioVargas,1996
CARAMUTI,OfeliaStahringerde(coord.),ElMercosurenelNuevoOrdenMundial,
BuenosAires,EdicionesCiudadArgentina,1996
CASELLA,PauloBorba,(coord.),Mercosul:integraoregionaleglobalizao(Rio
deJaneiro:Renovar,2000
Mercosul:exignciaseperspectivas,integraoeconsolidaodoespao
econmico(199520012005),SoPaulo,LTr,1996
CHALOULT,YvesALMEIDA,PauloRobertode(orgs.),Mercosul,NaftaeAlca:a
dimensosocial,SoPaulo,LTr,1999
COSTALIMA,MarcosALMEIDAMEDEIROS,Marcelode,OMercosulnolimiardo
sculoXXI,SoPaulo,CortezEditoraBuenosAires,CLACSO,2000
DABENE,Olivier(d.),Mercosurentrelargissementetapprofondissement,Paris,
Karthala,1999
TodaviatieneunproyectoelMercosur?inCOSTALIMA,Marcos
ALMEIDAMEDEIROS,Marcelode,OMercosulnolimiardosculoXXI,SoPaulo,
CortezEditoraBuenosAires,CLACSO,2000,pp.151162
FARIA,JosngeloEstrella,OMercosul:princpios,finalidadeealcancedo
TratadodeAssuno,Braslia,MinistriodasRelaesExteriores,1993
FARIA,Werter,MtodosdeharmonizaoaplicveisnoMercosuleincorporao
dasnormascorrespondentesnasordensjurdicasinternasinBASSO,Maristela
(org.),Mercosul:seusefeitosjurdicos,econmicosepolticosnosEstados
Membros,PortoAlegre,LivrariadoAdvogadoEditora,1996
FLORENCIO,SrgioAbreueLimaeARAJO,ErnestoHenriqueFraga,Mercosul
Hoje,SoPaulo,EditoraAlfaOmega,1996
GARRCOPELLO,Belter,ElTratadodeAsuncinyelMercadoComndelSur
(Mercosur):losmegablocoseconmicosyAmricaAustral,Montevideo,Ed.
Universidad,1991
INTAL,InstitutoparalaIntegracindeAmricaLatinayelCaribeInforme
Mercosur,BuenosAires,BIDINTAL,boletimsemestral,1996
IntegrationandTrade,BuenosAires,revistaquadrimestral,1997(tambm
emespanholhttp://www.iadb.org/intal/ingles/publicaciones/ii&c.htm)
IRELA.Mercosur,Prospectsforanemergingbloc,Madrid,Institutoderelaciones
europeolatinoamericanas,workingpaper,1997
MARTINS,IvesGandradaSilva(d.),TributaonoMercosul,SoPaulo,Editora
RevistadosTribunais,1997
MELO,CelsoAlbuquerquede,DireitoInternacionaldeIntegrao,RiodeJaneiro,
Renovar,1996
Mercosul:acordoseprotocolosnareajurdica,PortoAlegre,Livrariado
AdvogadoEditora,1996
http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

30/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

OTERMIN,JorgePerez,ElMercadoComndelSur:desdeAsuncinaOuroPreto,
aspectosjurdicoinstitucionales,Montevideo,FundacindeCulturaUniversitaria,
1995
SolucindeControversiasenelMercosur,Montevideo,Ministeriode
RelacionesExteriores,1992
PABST,Haroldo,Mercosul:direitodaintegrao,RiodeJaneiro,Forense,1997
PEREIRA,AnaCristinaPaulo,Mercosul:onovoquadrojurdicodasrelaes
comerciaisnaAmricaLatina,RiodeJaneiro,EditoraLumenJuris,1997
PL,JuanAlgorta(coord.),OMercosuleaComunidadeEuropia:uma
abordagemcomparativa,PortoAlegre,Ed.daUFRGS,InstitutoGoethe/ICBA,
1994
PUCCI,AdrianaNoemi,ArbitragemComercialnospasesdoMercosul:anlise
comparativadalegislao,jurisprudnciaedoutrinadosautoresdaArgentina,
Brasil,ParaguaieUruguairelativasarbitragem,SoPaulo,LTr,1997
REVISTAdeDireitodoMercosul/RevistadeDerechodelMercosur,BuenosAires,
EditorialLaLey,1997
RODRIGUES,HorcioWanderley(org.),SoluodeControvrsiasnoMercosul,
PortoAlegre,LivrariadoAdvogadoEditora,1997
SEITENFUS,Ricardo,Manualdasorganizaesinternacionais,PortoAlegre,
LivrariadoAdvogadoEditora,1997
SILVEIRA,PauloAntnioCaliendoV.da,DefesadaconcorrncianoMercosul:
acordosentreempresas,abusodeposiodominanteeconcentraes,So
Paulo,LTr,1998
SOARES,GuidoF.S.,UmaRevisoemProfundidade,em1996,de:As
InstituiesdoMercosuleasSoluesdeLitgiosnoseumbitoSugestesDe
LegeFerendainBAPTISTA,LuizOlavo,MERCADANTE,AramintadeA.et
CASELA,PauloBorba(coords.),Mercosul:DasNegociaesImplantao,2e
d.,SoPaulo,LTr.,1998
AcompatibilizaodaAladiedoMercosulcomoGATT,Boletimde
IntegraoLatinoAmericana,Braslia,MinistriodasRelaesExteriores,n16,
1995,pp.1838
THORSTENSEN,Vera,RelaescomerciaisentreaUnioEuropiaeoMercosul:
impactodaformaodoblocoeuropeuedapolticadecomrcioexternodaUE
paraoMercosul,BoletimdeIntegraoLatinoAmericana,Braslia,Ministrio
dasRelaesExteriores,n14,juil.sept1994,pp.3359
VALLADO,Alfredo,OsdoistrunfosdoMercosul:Soberaniacompartilhadae
Miscigenaocultural,inOMercosuleaIntegraoSulAmericana:Maisdoque
aEconomia,Brasilia,FUNAG,1997
Leretourdupanamricanisme:lastratgiedestatsUnisenAmrique
latineaprslaGuerrefroide,Paris,CREST(colePolytechnique),La
DocumentationFranaise,1995
VELLOSO,JooPaulodosReis(coord.),MercosuleNafta:oBrasileaintegrao
hemisfrica,RiodeJaneiro,JosOlympioEditora,1995
VENTURA,DeisydeFreitasLima(org.),DireitoComunitriodoMercosul,Porto
Alegre,LivrariadoAdvogadoEditora,1997
AordemjurdicadoMercosul,PortoAlegre,LivrariadoAdvogadoEditora,
1996
(org.),Mercosul:acordoseprotocolosnareajurdica,Braslia,Ministrio
daJustia,1996
VIGEVANI,Tullo,Mercosul:ImpactosparaTrabalhadoreseSindicatos,SoPaulo,
LTr,1998

PreparadoparalivroemhomenagemaoDr.WerterFaria
EdiocoordenadapeloProf.LuizOvioPimentel(pimentel@matrix.com.br),
UFSC.
[Washington,769:28janeiro2001reviso:08e20.02.2001
793:Novotexto,inteiramenterevisto,em18dejunhode2001]

http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

31/32

24/04/2016

TrajetriadoMercosulemsuaprimeiradcada...

pralmeida@brasilemb.org

http://pralmeida.tripod.com

http://www.urutagua.uem.br//03almeida.htm

32/32

Você também pode gostar