Você está na página 1de 30

MateriaisdeConstruoMecnicaI

RELATRIODEATIVIDADESPRTICAS
.................,
2011
RELATRIODEATIVIDADESPRTICAS
RelatriodeatividadesprticasdeMateriaisdeConstruoMecnicaI,docursodeEngenhariade
ProduoMecnica,readasCinciasExatasedaTerra,daUniversidade.....................Campusde
..............
Orientador:.................................
.........................,
2011
RESUMO
Quandonoestadoslido,omaterialbrutopodeserumgroouumapartculafina.Sobreomaterial
brutosedesenvolveumoumaisprocessosdefabricaoparaquefinalmentetenhamosocomponente
desejado,naformacorreta,dimensional,conformetolernciaexigidapeloprojeto,acabamento
superficial,almdevriaspropriedadesintrnsecasaomaterialtaiscomo:resistnciamecnica,
ductibilidade,tenacidade,propriedadestrmicaseatmesmoeletromagnticas.
Aescolhadomaterialaserutilizadodependemuitodaaplicaorequerida,mastambmdos
processosdetransformaodisponveisparatal,almdeumaanlisecustobenefcioondese
relacionaaspropriedadesdesejadaseosmeiosdeproduoaseremutilizados.
Umtcnicoemmecnicadeveconhecerosmateriais,bemcomosuascaractersticasepropriedades
paraquesaibaassociaraespecificaocorretaquegarantaosrequisitosdoprojetoequesejam
executveis(usinveismoldveisetc.).
PalavraschaveTratamentotrmicorealizadoEnsaiodedurezaEnsaiodetrao
Anlisemetalogrfica
LISTADEILUSTRAES

LISTADETABELAS

LISTADESIGLAS
Kgquilograma
mmmilmetro
ssegundos
HBDurezaBrinell
HKDurezaKnoop

HVDurezaVckers
InPolegada
ASTMSociedadeAmericanaparaTesteseMateriais
XIXSculodezenove
XXSculoVinte
METMicroscpioEletrnicodeTransmisso
MEVMicroscpioEletrnicodeVarredura
SUMRIO

1.INTRODUO
1.INTRODUO
Desdeosprimrdiosdaevoluooserhumanoutilizasedediversostiposdemateriaisparaa
fabricaodeutenslios,materiaisosquaisforamdescobertosporacasopelohomem.Atravsdos
muitosanosohomemfoicapazdeaperfeioareestudaressesmateriaisdandosimumaaplicao
muitomaisampla.Emordemcrescentedecomplexidade,podesecitaralgunsexemplosdemateriais
utilizadospelohomem:
Pedras,madeirasefibrasBronze,ferroeoutrosmetaisBorrachasepolmerosCompostoscermicos,
novasligas,materiaiscompsitos.Abuscadomaterialadequadoparaumadeterminadaaplicao
podetrazercomoresultadoumavastalistadepossibilidades.Aescolhadevevisarfatorestaiscomo:
Propriedades(mecnicas,fsicas,qumicas,etc)CustoVidatilFacilidadedeobtenoe
manipulao.
Acinciadosmateriaisbuscaarelaoexistenteentreaestruturadosmateriaisesuaspropriedades.A
estruturadeummaterialestrelacionadaaoarranjointernodeseuscomponentes,sejaaonvel
atmico,microscpicooumacroscpico.Aestruturadeummaterialdependedeseuprocessamento.
Havendoalteraesestruturais,haverotambmmodificaesnaspropriedadesdomateriale,
conseqentemente,emsuaperformance.
Apartirdasegundaguerramundialasindstriasperceberamafaltademateriaisadequadospara
determinadasoperaes.Grandepartedosproblemasvistosnaquelapocasedavaaomauemprego
delesqueconsequentementeproporcionavamumafraturadomaterialantecipadamente.
.
1.FUNDAMENTAOTERICA
1.AOS
SegundoChaverini,aoumaligametlicaformadaessencialmenteporferroecarbono,com
percentagensdesteltimovariandoentre0,008e2,11%.Distinguesedoferrofundido,quetambm
umaligadeferroecarbono,mascomteordecarbonoentre2,11%e6,67%.Ocarbonoummaterial
muitousadonasligasdeferro,pormvariacomousodeoutroselementos

como:magnsio,cromo,vandioetungstnio.Ocarbonoeoutroselementosqumicosagemcomo
agentederesistncia,prevenindoodeslocamentoemqueumtomodeferroemumaestrutura
cristalinaparapassaparaoutro.Adiferenafundamentalentreambosqueoao,pela
suaductibilidade,facilmentedeformvelporforja,laminaoeextruso,enquantoqueumapeaem
ferrofundidomuitofrgil.
1.TRATAMENTOSTRMICOS
Segundo(http://www.ggdmetals.com.br/acoconstrucaomecanica/sae8640/,2013),podemostemosos
seguintesconceitosdostratamentotrmicosaseguir
Recozimento:Otratamentodeveserfeitonatemperaturaprximade830Cpornomnimo1horapara
cada25mm.Resfriarlentamentenofornoat300Ceaseguiremarcalmo.
Normalizao:Otratamentodeveserfeitonatemperaturaprximade860880Cpornomnimo1
horaparacada25mm.Resfriaraoar.Emcasosespeciaispodeseutilizararforado.
Tmpera:Austenitizaremtemperaturaentre840860C.Aquecerpor1horaparacada25mmde
espessura.Resfriaremleooupolmerodetmpera.Oresfriamentoempolmeroconduzamenor
variaodimensionalemaiorhomogeneidademicroestrutural.
Revenimento:Deveserrealizadoimediatamenteapsatmperaquandoatemperaturaatingircercade
70C.Atemperaturaderevenimentodeveserselecionadadeacordocomadurezaespecificadaparao
componente.Paraistoutilizaracurvaderevenimentoorientativaabaixo.Manternatemperaturade
revenimentopornomnimo1horaparacada25mmdeespessuraeutilizarnomnimoporduashoras.
Norevenirnointervalodetemperaturaentre230370Cporcausadapossibilidadedeinduzir
fragilidadeaorevenido.CurvadeTemperabilidadeAsinformaescontidasnestecatlogoso
orientativas,dependendodacaractersticadamatriaprimaedascondiesdeteste.
Nitretao:Esteaopodesernitretadoparaelevararesistnciaaodesgastepeloendurecimento
superficial.Adurezamximadependedacondioprviadetratamentotrmico.Componentes
beneficiadosantesdanitretaoteromelhorcaractersticadeendurecimentoatingindodureza
mximaprximade800HV.Recomendaseprofundidadedeendurecimentoentre0,30e0,60mm.
TmperaSuperficial:Podeserrealizadaporprocessodechamaouinduoparadurezassuperioresa
50HRC.
1.FALHAS
Sodiversasascausasdasfalhas,masosfundamentosdasmesmasso:fratura(dctilefrgil),
flunciaefadiga.
SegundoCallister(2008),fraturadctilummododefraturaacompanhadoporumaextensa
deformaoplsticamacroscpica,efraturafrgil,umafraturaqueocorrepormeiodepropagao
rpidadeumatrincaesemumadeformaomacroscpicaaprecivel.
Callister(2008)classificaflunciacomoumadeformaopermanentedependentedotempoqueocorre
sobtensoefadigacomofalhaemnveisdetensorelativamentebaixos,deestruturassubmetidasa
tensescclicaseoscilantes.
1.FRATURAFRGIL

ConformeCallister(2008)afraturafrgilocorresemqualquerdeformaoaprecivelepelarpida
propagaodeumatrinca.Adireodomovimentodatrincaaproximadamenteperpendicular
direodatensoaplicadaeproduzumasuperfciedefraturarelativamenteplana.
Assuperfciesdefraturadosmateriaisquefalharamdeumamaneirafrgiliropossuirosseus
prpriospadresdedistinoeestaroausentesquaisquersinaisdeumadeformaoplstica
generalizada,citaCallister(2008).
Paraamaioriadosmateriaiscristalinosfrgeis,apropagaodatrincacorresponderuptura
sucessivaerepetidadeligaesatmicasaolongodeplanoscristalogrficosespecficos.Talprocesso
denominadoclivagem.Essetipodefraturachamadodetransgranular,umavezqueastrincasdas
fraturaspassamatravsdosgros(Callister,2008).
DeacordocomCallister(2008)emalgumasligasapropagaodastrincassedaolongodos
contornosdegroessafraturadenominadaintergranular.Essestiposdefraturasresultam
normalmenteapsaocorrnciadeprocessosqueenfraquecemoufragilizamasregiesdoscontornos
degros.
1.FRATURADCTIL
SegundoCallister(2008),assuperfciesdafraturadctiliropossuirasprpriascaractersticas
distintastantononvelmacroscpicoquantonomicroscpico.
Oprocessodefraturaocorrenormalmenteemvriosestgios.Emprimeirolugar,apsoinciodo
empescoamentopequenascavidadesseformamnointeriordaseotransversal.Emseguidana
medidaemqueadeformaoprossegueessesmicrovasiosaumentamseaproximamecoalescem
paraformarumatrincaelpticaaqualpossuioseumaioreixoemumadireoperpendicularda
aplicaodatenso.Atrincacontinuaacresceremumadireoparalelaaoseueixoprincipalporesse
processodecoalescimentodemicrovazios.Finalmenteafraturaocorrepelarpidapropagaodeuma
trincaaoredordopermetroexternodopescoopormeiodedeformaocisalhanteenumngulode
aproximadamente45emrelaoaoeixodetraoesseongulonoqualatensodecisalhamento
mxima,coformeCallister(2008).
1.DUREZA
Callister(2008)citadurezacomoamedidadaresistnciadeummaterialdeformaodesua
superfciedeindentaoouporabraso.
1.EnsaiosdedurezaRockwell
ConformeCallister(2008)osensaiosRockwellconstituemomtodomaiscomumenteutilizadopara
mediradureza.Vriasescalasdiferentespodemserutilizadasapartirdecombinaespossveisde
penetradoresediferentescargas,oquepermiteoensaiodevirtualmente,todasasligasmetlicas.
Ospenetradoresincluemesferasdeaoendurecidas,comdimetrosde1/161/81/4e1/2de
polegada,eumpenetradorcnicodediamante,usadoparaosmateriaismaisduros(Callister,2008).
Comessesistema,umnmerodedurezadeterminadopeladiferenanaprofundidadedepenetrao
resultantedeaplicaodeumacargainicialmenorseguidaporumacargaprincipalmaior,autilizao

deumacargamenoraumentaaprecisodeensaio.Combasenasmagnitudesdeambasascargas,a
menoreaprincipal,existemdoistiposdeensaio:rockwellerockwellsuperficial.Osensaiossuperficiais
sorealizadoscomfrequnciaparacorposdeprovamaisfinos.
1.EnsaiodedurezaBrinell
DeacordocomCallister(2008)nosensaiosdeBrinell,assimcomonasmedidasRockwell,um
penetradoresfricoeduroforadocontraasuperfciedometaltestado.
Odimetrodopenetradordeaoendurecido(oudecarbetodetungstnio)de10,00mm.Ascargas
padresvariamentre500e3000kg,emincrementosde500kg.Duranteumensaio,acargamantida
constanteporumtempoespecificado(entre10e30s).Osmateriaismaisdurosexigemaaplicaode
cargasmaiores(Callister,2008).
OnumerodedurezaBrinell,HB,tantodamagnitudedecargaquantododimetrodeimpresso
resultante.Essedimetromedidocomummicroscpioespecialdebaixoaumento,utilizandouma
escalaqueestgravadanasuaocular.DimetromedidoentoconvertidononmeroHBapropriado
comoauxliodeumatabela,comessatcnica,empregadaemumanicaescala.
1.EnsaiosdemicrodurezaKnoopeVickers
SegundoCallister(2008)paracadaensaio,umpenetradordediamantemuitopequenoecom
geometriapiramidalforadocontraasuperfciedocorpodeprova.Ascargasaplicadassomuito
menoresdoqueparaosensaiosRockwelleBrinell.Aimpressoresultanteobservadaemedidaem
ummicroscpio,essamedidaentoconvertidaemumnmerodedureza.
OsnmerosdedurezaKnoopeVickerssodesignadosporHKeHV,respectivamente,easescalasde
durezaparaambasastcnicassoaproximadamenteequivalentes.Ambossobemadequadosparaa
medidadadurezaemregiespequenaseselecionadasdeumcorpodeprova,almdisso,omtodo
Knoopusadoparaoensaiodefrgeistaiscomooscermicos(Callister,2008).
1.ENSAIODETRAO
Oensaiodetraoumdosensaiosmecnicosdetensodeformaomaisempregadonaanalise
demateriais.Oprocessoconsisteemumaamostraquesedeformaraateafraturapeloaumento
gradativodaforadetraoqueaplicadauniaxialmenteaolongodoeixo.Habitualmenteocorpode
provacircular,comumadiferenadedimetronocentro,emcasosremotosutilizadopadres
retangulares.Segundoespecificaesocorpodeprovatemdimensesprdeterminada
(Callister,2008).
Odimetropadrodeaproximadamente12.8mm(0,5in),enquantoocomprimentodaseoreduzida
deveserde,pelomenos,quatrovezesessedimetro,sendocomumautilizaodeumcomprimento
de60mm(2,0in).(Callister,2008).
SegundoCallister,2008ocorpodeprovafixadopelasextremidadesnasgarrasdamaquinaaqual
exerceumaforademodoaalongarocorpodeprovaaumataxaconstante,aomesmotempoemque
semedeacargainstantneaqueestasendoaplicadaetambmosalongamentosresultantes.
Dessemodoento,osensaiodetraosotranscritosparaumcomputadoroqualapresentaum

grficodetensodeformaodocorpodeprova.Importanteressaltarqueaseotransversalda
peaestadiretamenteassociadaaoesforoqueamquinairfazerparadeterminarogrfico.Por
exemplo,seforcolocadoumdimetrocomodobrodoprimeiroensaioacargapararealizaramesma
deformaoterqueserodobrodaprimeira(Callister,2008).
1.METALOGRAFIA
SegundoColpaert(2008),oestudodamorfologiaeestruturadosmetais.Ametalografiaumarea
damaterialografiaquealmdoestudodosmateriaismetlicos,compreendeaplastografia(materiais
plsticosoupolmricos)eaceramografia(materiaiscermicos).
DeacordocomColpaert(2008),paraarealizaodaanlise,oplanodeinteressedaamostra
cortado,lixado,polidoeatacadacomreagentequmico,demodoarevelarasinterfacesentreos
diferentesconstituintesquecompeometal.
1.Metalografiaqualitativa
SegundoColpaert(2008),adescrioqualitativadosistemacompreendeumalistadascarcatersticas
existentesnestesistemaassimcomoalgumaqualificaodestascaractersticas.Asseesdegros,
interfaceselinhasaparecem,nasimagensbidimensionais,nomicroscpiocomoreas,linhasepontos.
SegundoDeHoff,amaiorutilidadedaavaliaodoestadoqualitativodamicroestrutura,
possivelmente,detectarquaiscaractersticasestoausentesdalinhadecaracterisitcaspossveis.
1.Metalografiaquantitativa
Oobjetivodametalografiaquantitativadeterminarotamanhomdiodosgros,aporcentagemde
cadafaseconstituintedomaterial,aformaeotipodeinclusesnometlicas,aformaeotipoda
grafite,nocasodeferrosfundidoseoutrosdadosespecficosdecadaliga.
Comoquasetodasaspropriedadesmecnicasdosaosdependemdotamanhodogro,estimativas
dotamanhodegroestoentreasmedidasmaisimportantesdametalografiaquantitativa.Asmedidas
maiscomunsparaotamanhodegrosoainterseolinearmdia,eotamanhodegroASTM,dado
porumnmerocalculadoapartirdaintersecolinear(Colpaert,2008).
SegundoColpaert(2008),hdiversosmtodosparamedironmerodegrosporunidadedereaem
umaseodeumaamostrametalogrfica.
Osmtodosplanimtricos,propostosnofinaldosculoXIXporSauveuredesenvolvidosnocomeodo
sculoXXporJeffriesenvolvemacontagemdonmerodegrosdentrodeumareaconhecida,
normalmenteumcrculo.Equipamentosautomticosdeprocessamentodeimagempodemempregaro
mtodoplanimtrico(Colpaert,2008).
DeacordocomColpaert(2008),alternativamente,omtododeinterseo,propostoporHeyn,
empregaumalinhadecomprimentoconhecidoecontaonmerodevezesqueestalinhainterceptaum
contornodegro.
SegundoColpaert(2008),paragarantiramesmaprobabilidadedeinterseocomcontornosdegros
orientadosemtodasasdirees,alinhaempregada,frequentemente,umcrculo.Onmerode
interseespemitecalcularainterseolinearmdiaeareamdiadecontornosdegroporvolume,

assimcomoonmeroquerepresentaotamanhodegroASTM.
Paraqueosresultadossejamsignificativosnecessrioumtamanhomnimodeamostra(50gros,
emalgunsmtodos).Resultadosexperimentaisconfirmamqueamostrasdetamanhoinferior
conduzemaestimativasincorretasdotamanhodegro(Colpaert,2008)
.
Colpaert(2008)citaqueestastcnicaspermitemcalcularumvalordereamdiadosgros
interceptadospeloplanoamostral.importantenotarqueestareanoamdiadareamximade
seotransversaldecadagro,poisosplanosamostraisnosecionamosgrosemsuamaiorrea.
Osmtodosexperimentaispodemserutilizadosdeformamanualedeformaautomatizada,atravsde
umsistemacomputadorizadodeanlisedeimagens.
1.Macrografia
SegundoColpaert(2008),amacrografiaconsistenoexamedoaspectodeumapeaouamostra
metlica,segundoumaseoplanadevidamentepolida,eemgeral,atacadaporumreativo
apropriado.Oaspecto,assimobtido,chamasemacroestrutura.Oexamefeitovistadesarmadaou
comauxliodeumalupa.
Apalavramacrografiatambmempregadaparadesignarosdocumentosquereproduzema
macroestrutura,emtamanhonaturaloucomampliaomximade10vezes.
1.PreparodecorposdeprovaparaMacrografia
Atcnicadopreparodeumcorpodeprovademacrografiaabrangeasseguintesfases:
Escolhaelocalizaodaseoaserestudada.
Asprincipaisseesrealizadasemprodutossemiacabadosedegeometriaregularsoassees
longitudinaisetransversais.Aanlisedealgumascaractersticasmacroestruturaisemgeral,realizada
maisadqeuadamenteemumtipoespecficodeseo.Algumascaractersticasmicroestruturaispara
quaisoscortesemseotransversalopreferidoso,porexemplo,verificaodahomogeneidadedo
materialaolongodesuaseo,caracterizaodaformaeintensidadedesegregao(Colpaert,2008).
SegundoColpaert(2008),ocortelongitudinalpreferidoquandosequerverificar,porexemplo,se
umapeafundida,forjadaoulaminadaavaliaodesoldasporfrico,detopo.
Preparaodeumasuperficieplanaepolidanolugarescolhido.
Aobtenodeumasuperfcieadequadaparaoexamemacrogrficocompreendeduasetapas:corte
oudesbasteepolimento.
SegundoColpaert(2008),ocortefeitocomserraoucomcortadordediscoabrasivoouserra
abrasiva,elocalizaasuperfcieaexaminar.Quandoessesmeiosnososviveis,recorreseao
desbasteporusinagemouporesmerilcomum,atatingiraregiodeinteresseparaoexame.
Jopolimentoparaoexamemacrogrficorealizadocomlixa.Lixasdecarbonetodesilciosoasde
empregomaiscomum.Iniciaseopolimentoemdireonormalaosriscosdeusinagemoudelixa
grossajexistentes,atocompletodesaparecimentodestes.Depoissepassaparaalixamaisfina
seguinte,mudandode90adireodepolimentoecontinuandooigualmenteatteremdesaparecidos

osriscosdalixaanterior,eassimpordiante(Colpaert,2008).
Ataquedessasuperficieporumreagentequmicoadequado.
SegundoColpaert(2008),ocontatodocorpodeprovacomoreativopodeserrealizadodetrs
mtodos:
Ataqueporimerso:asuperfciepolidamergulhadaemumacubacontendocertovolumede
reagente.
Ataqueporaplicao:umacamadadereativoaplicadasobreaseodeestudocomauxliodeum
pincelouchumaodealgodo.
ImpressodiretadeBaumann:umafolhadepapelfotogrfico,convenientementeumedecidocomum
reagenteapropriado,aplicadasobreasuperfciepolida,eobtendosesobreeleumdecalqueda
maneiracomoseencontramdistribudosossulfetos,noao.
DeacordocomColapert(2008),conformesuaduraoeprofundidade,osataquesclassificamseem
lentosouprofundoserpidosousuperficiais.
Osataqueslentosvisamobterumacorrosoprofundanometal,comrelevoacentuado.Oataquepode
durarhoraseatmesmodias.Pormeiodoataquerpido,comreativosfortesparaessefim,obtmse
oefeitodesejadoempoucosminutos.Emboraacorrososejaapenassuperficial,produz,entretanto,
imagenssuficientementevisveis.
1.Micrografia
Consistenoestudodosprodutosmetalrgicos,comoauxliodomicroscpio,ondesepodeobservaras
fasespresenteseidentificaragranulaodomaterial(Tamanhodegro),oteoraproximadode
carbononoao,anatureza,aforma,aquantidade,eadistribuiodosdiversosconstituintesoude
certasincluses.
Analisefeitaemummicroscpiotico.Estetipodemicroscpiopossuibaixocampofocal,permitindo
apenasaobservaodesuperfciesperfeitamenteplanasepolidas.Emrazodisto,apreparao
metalogrficatemgrandeimportncianaqualidadedeumaanliseEstesmicroscpios,emgeral,
possuemsistemasdefotografiaintegrados,quepermitemoregistrodasanlisesrealizadas.
1.Microscopiatica
SegundoColpaert(2008),empregaseluzvisvelqueincidesobreaamostraerefletidaato
observador,comomostraoEsquemadaFigura1.

Figura1Ilustraodemodosdeiluminaoemmicroscpioticoparametalografia.
Fonte:Colpaert(2008)
Diferentestcnicasdeiluminaopodemserempregadasnamicroscopiatica.Ailuminaoobliquaou
inclinadapodeserusadapararessaltaralgunsaspectosdaestruturaoualteraraformacomoo
contrastepercebido.Ailuminaomaiscomumailuminaoparalelaaoeixodomicroscpio.De
formageral,estasformasdeiluminaoresultamemimagensclarasdaregioplanaounoatacada
daamostraemimagensescurasdaspartesnoplanascomotrincas,porosetc.,ouregiesatacadas
quimicamente(Colpaert,2008).
Emalgunscasosexcepcionais,podemserempregadasobjetivascapazesdeiluminarasuperfciedo
corpodeprovaobliquamentecomumfeixecnico,achamadailuminaodecampoescuro.Osraios
luminososqueincidemnaspartespolidasnoserefletemmaisparadentrodaobjetiva.Portanto,estas
reasaparecemescuras.Aspartesatacadas,osbordosdeporos,arestasdetrincasoureasqueno
refletemaluzaparecemclarasou,svezes,brilhantes(Colpaert,2008).
1.PreparaodeamostrasparaMicroscopiatica
Atcnicadepreparaodeamostrasparaarealizaodeumensaiomicrogrficoemmicroscpio
ticopodeserdividanasseguintesfases:
Escolhaelocalizaodaseoaserestudada.
Consistenumprocessosimilaraousadoparamacrografia,oqualjfoidescritoanteriormente.Paraa
microscopiasnecessriolevaremconsideraoopesodaamostra,devidoaopesomximo
suportadopelaportaamostradomicroscpio.
Obtenodeumasuperfcieplanaepolidanolocalescolhidoparaestudo.
ConformeColpaert(2008),napreparaoclssica,apsocortecomserra,plaina,ounotorno,h

duasopesprincipais:aamostraembutidaemplsticoouresinaquepermitemaiorfirmezae
facilidadedemanuseio,almdepermitirmedidasparaapreservaodasarestasduranteopolimento
ouaamostrasubmetidadiretamenteapreparao.Apreparaodasuperfciedeinteresseenvolveo
lixamentoemlixadeirasmotorizadasseguindoumasequnciadepapeisdelixadecarbonetodesilcio,
comresfriamentoelubrificaoporgua.
Exameaomicroscpioparaaobservaodasocorrnciasvisveissemataque.
SegundoColpaert(2008),oexameaomicroscpioantesderealizarqualquerataquetemduas
funes:aprimeirapermiteavaliaraqualidadedopolimentorealizado.Diversosdefeitosdepolimento
podeminfluenciaroresultadodosataquesqumicoseconfundiraavaliaometalogrfica.essencial
que,antesderealizarumataque,aqualidadedopolimentosejasatisfatria.Asegundafuno
importantedoexamemicroscpicosemataqueavaliarcaractersticasestruturaisquesovisveis
nestacondio,taiscomoinclusesnometlicas,grafita,trincas,porosidadeetc.emboramuitas
vezessejanecessrioobservarestascaractersticastambmapsoataque,aobservaosemataque
muitomaisclaraeobjetivaeaausnciadasinformaesproduzidaspeloataqueevitaconfusesna
anlise.
Ataquedasuperfcieporreagentequmicoadequado.
Colpaert(2008)citaque,oprimeiropassoparaarealizaodoataquequmicoaescolhado
reagenteaempregar.Aseguir,necessrioobservaroscuidadosdeseguranadotrabalhoecuidados
ambientaisrelativoaousoeaodescartedoreagenteselecionado.Porfim,determinadosreagentes
somentesosuficientementeativosquandousadosimediatamenteapsapreparao,enquanto
outrospodemserestocados,desdequeobservadasdeterminadascondiesdetemperaturae
exposioaomeioambiente.
Oataquepropriamenteditofeito,normalmente,agitandoocorpodeprovacomasuperfciepolida
mergulhadanoreativo.Aduraodoataquedependedaconcentraodoreativoedanaturezae
estruturadomaterialaserexaminado.Otempomdioparaaoscomunseferrosfundidos,
empregandosereativosusuais,daordemde5a15segundos.
Exameaomicroscpioparaaobservaodamicroestrutura.
Registrodoaspectoobservado(fotografia).
1.Microscopiaeletrnica
SegundoColpaert(2008),amicroscopiaeletrnicaaproveitaograndenumerodefenmenosde
interaoentreeltronsemetais,paraextraisinformaesimportantesdeumaamostra.Emdiversos
fenmenos,eltronstmcomportamentoquepodeserdescritocomoradiao.
DeacordocomColpaert(2008),quandoaamostrasuficientementefinaeaenergiaeacorrentedo
feixesosuficientementeelevadas,possvelobterinformaesdossinaisqueatravessamaamostra.
Estessinaissotipicamenteossinaisanalisadosemmicroscpioeletrnicodetransmisso.As
imagensobservadassooresultadodainteraodeumgrandenmerodeeltronscomaamostra.
Ossinaisquenoatravessamaamostrapodemserempregadosemmicroscpioeletrnicode

varredura.Emfunodasinteraesqueoseltronstemcomomaterialdaamostra,umaregio
significativamentemaiordoqueareadeimpactodofeixe,poreleexcitada(Colpaert,2008).
Todososmicroscpioseletrnicos(tantodetransmissocomodevarredura)tm,emcomum,a
necessidadedeterumafontecapazdegerarumfeixedeeltronscomenergiaeintensidade
compatveleumconjuntodelentescapazesdefocalizareorientarestefeixesobreaamostra
(Colpaert,2008).
SegundoColpaert(2008),osmicroscpioseletrnicosdevarreduratmumconjuntodelentescapazes
defazerofeixevarreraamostraeosmicroscpioseletrnicosdetransmissotemumconjuntotico
queprocessaosfeixestransmitidosedifratadosdemodoaobteraimagemdesejada.
1.OMicroscpioEletrnicodeVarredura
SegundoColpaert(2008),aprincipalcaractersticadomicroscpioeletrnicodevarreduraque
emboraailuminaosejafeitacomumfeixedeeltronsbastantefocalizado,umarearelativamente
grandedaamostrapodeserobservada,poisofeixedeeltronsvarreasuperfciedaamostra.
medidaqueofeixevarreaamostrasinaissogeradosecoletadosporumdosdetectoresdo
microscpioeapresentadosemumatelacomumavarredurasincronizadacomavarreduradofeixe
sobreaamostra.Arelaoentreadimensovarridasobreaamostra,pelofeixe,eadimensovarrida
natela,representaoaumentonessemicroscpio.Comoesquematizadonafigura2.

Figura2EsquemadaoperaodeumMEV
Fonte:Colpert(2008)

Hdoistiposdeeltronsatuantesnamicroscopiaeletrnicadevarredura:eltronssecundriose
eltronsretroespelhados.
DeacordocomColpaert(2008),adistinoenergticaentreeltronssecundrioseretroespelhados
arbitrria.Eltronssecundriossooseltronsdebaixaenergiaemitidospelaamostra.Porseremde
baixaenergia,somenteescampamdeumaregiomuitoprximasuperfciedaamostra.Odetector
deeltronssecundrios,normalmente,colocadoemposioaoladoeacimadaamostrae
polarizadodeformaaselecionaroseltronsqueoatingemporsuaenergia.Asimagensobtidascom
eltronssecundriossoespecialmenteadequadasparaaobservaodosdetalhestopogrficos.
Algunseltrons,aointeragiremcomostomosdaamostra,tmsuatrajetriaalteradaempraticamente
180,semperderenergia,emummecanismosimilaraumchoqueeltrico.Esteseltronsretornam
emdireosuperfciedaamostrae,quandoconseguemescapardaamostra,podemsercaptados
emumdetectorquesesituaemumplanopraticamentenormalaofeixeincidente.Comoofenmeno
deretroespelhamentofortementedependentedonumeroatmicodostomosquecompema
amostra,aintensidadedosinaldependedestagrandezaeaimagemobtida,portanto,trazesta
informao(Colpaert,2008).
Comooseltronsretroespelhandostmumatrajetriadentrodocristalqueestoamostrando,noseu
caminhodevoltaasuperfcie,sofrem,tambm,difrao.Nasultimasdcadasoaproveitamentoda
informaodadifraosofridapeloseltronsretroespelhadossetornouumadasferramentasmais
importantesnaanalisedatexturacristalogrfica,orientaorelativaentrecristaisetc.(Colpaert,2008).
1.MicroscopiaEletrnicadeTransmisso
SegundoColpaert(2008),omicroscpioeletrnicodetransmisso(MET)usa,paraformaode
imagem,osfeixeseletrnicosqueatravessamaamostra.Paratal,asamostrasdevemsersubmetidas
aumprocessodepreparaoqueenvolveaproduoderegiesdeespessuramuitopequena.Como
emgeral,operase,comaumentosbastantegrandes,ovolumedometalqueexaminadonoMET
muitopequeno.Assim,estemicroscpiomaisutilizadoparaavaliarcaractersticasgeraisdaestrutura
doqueparticularidades,umavezquemuitodifcilgarantirquereasdeinteresseparticularsejam
efetivamenteanalisadas.
NasimagensobtidasnoMETpossvelobterdifratogramas(figurasdedifrao)departculas
extremamentepequenasepresentesnomaterialidentificaraorientaocristalogrficadecadagroe
estudarasrelaescristalogrficasentreasfasespossveltambmidentificarasdiscordnciasesua
orientaonometal(Colpaert,2008).
1.ESPECTROMETRIA
Aespectrometriaummtodoparaidentificarosdiferentestomosquecompeumasubstncia.Um
espectrmetrobombardeiaumasubstnciacomeltronsparaproduzirons,outomoseletricamente
carregados.Osonsatravessamumcampomagnticoquecurvasuastrajetriasdemodosdiferentes,
dependendodesuasmassas.Ocamposeparaosonsemumpadrochamadoespectrodemassa.A
massaeacargadosonspodemsermedidasporsuaposionoespectro.Oscientistasidentificam
assimoselementoseistopospresentesnaamostra.

Existemvriostiposdeespectrometriacomoadeemissotica,deraioXedetomos.Mas
trataremosespecificamentedaespectrometriadeemissotica.
1.Espectrometriadeemissotica
Estatcnicaenglobaumasriedemtodosquesebaseiamnaemissoderadiaocaractersticasde
elementosqumicosemcontatocomfontestermicasoueltricas,segundo(www.whitemartins.com.br,
2013).
Estasfontesexcitamostomosanveismaioresdeenergiaqueaenergiadoestadofundamental.
Quandodoestadoexcitadoretornamaoestadofundamental,emitemumaradiaocaractersticasde
comprimentodeondaespecficaparacadaelemento,ouseja,nestemtodo,umacentelhagerada
entreasuperfciemetlicadaamostraeoeletrodo,fazendocomqueoselementospresentesno
materialevaporemeseexcitem,emitindosinaisluminososcaractersticosdecadaelemento,
permitindodestaforma,umaanlisesimultnea.Paraesseprocessoutilizamosoargnioquetemcomo
funoformarumaatmosferainertenanacmaraondeocorreaexcitaodoseltronsdaamostra.
Dependendodoconsumo,ofornecimentopoderserrealizadonaformaliquefeita,emrecipiente
criognico,segundo(www.whitemartins.com.br,2011).
Segundo(www.labmat.com.br,2013)estetipodeespectrometriautilizadonocontroledaqualidade
deindstriassiderrgicas,metalrgicasefundies,anlisedemetaispoluentes,produode
catalisadores,etc.Soanalisadososseguinteselementos:
Basesdeanlise:
Ferro
Cobre
Cobalto
Alumnio
Nquel
Elementosanalisados:Carbono,Silcio,Nquel,Molibdnio,Cobre,Alumnio,
Cobalto,Ferro,Zinco,Zircnio,Chumbo,Arsnio,Csio,Cdmio,Prata,Mangans,Fsforo,Enxofre,
Cromo,Vandio,Tungstnio,Nibio,Titnio,Estanho,Clcio,Magnsio,Antimnio.

Figura3Espectrmetrodeemissotica
Fonte:www.gnrbrasil.net

Caractersticastcnicasdeumespectrmetrotico:
UtilizaPC(softwareMet32)paracontrolartodasassuasfunes,sendoocomandofeitoatravsde
fibraspticasviaUSB2.0.OSolarisCCDPlusdispededetectoresdigitaiseletrnicoscomalta
resoluode3.648elementosativos,at16CCD,dependendodaaplicao,campoespectralde140
800nm,retculohologrficoplanocomluminosidadede2.700linhas/mmedistnciafocalde500mm.
PossuifontedequeimaSparkmultifrequnciaeparmetrosdeexcitaoporcomputador,segundo
(www.gnrbrasil.net,2011).
1.ESFOROSENVOLVIDOSANLISESEMCLCULOS
Esforosdeflexoetoro.
Flexo:SegundoBeer(1995)ocorrequandohcarregamentotransversalentreosapoios.Oesforo
deflexoconfiguraseemumapea,quandoestasofreaodecargascortantes,quevenhama
originarummomentofletorsignificativo.
Toro:DeacordocomBeer(1995),serefereaogirodeumabarraretilneaquandocarregadapor
momentos(outorques)quetendemaproduzirrotaosobreoeixolongitudinaldabarra.
1.FOTOGRAFIADASAMOSTRAS

Figura4Amostra

Fonte:Oautor
Fotografiadaamostraantesdesersubmetidaaoprocessodemetalografiaeentoaansile
microestrutural.

Figura5Amostraprontaparaaanlisemicroscpica.
Fonte:Oautor
Amostrajsubmetidaaoprocessometalogrfico,prontaparaseranalisadamicroscpicamente.
1.MATERIALENVOLVIDO
Foramrealizadostestesdedurezanointeriordocomponentemecnicoenaparteexternadapea.
Realizaramsetrstestesparacadaseodapeadosseguintesmateriais:
AmostradeaoSAE1020
AmostradeaoSAE1045
AmostradeaoSAE8620
AmostradeaoSAE4340
Amostradeferrofundidocinzento
Amostradeferrofundidonodular
Amostradeferrofundidobranco

Apsestesensaiosrealizouseametalografiadomaterial.Inicioseppolimentoutilizandoseuma
sequnciacrescentedelixasdgua(200,320,400e600),subsequentementepoliuseaamostra.
Paraopolimentoutilizouseoxidodealumnio.Essesprocessosestodemonstradosnasfiguras6e7.

Figura6Lixamentodasuperfcieaseranalisada
Fonte:Oautor

Figura7Polimentocomfeltrodasuperfcieaseranalisada
Fonte:Oautor
DepoisderealizartodososprocedimentosdepreparaodasamostrasefetuouseoataquecomNital
eanalisousenomicroscpio.

Figura8Secagemdaamostra.
Fonte:Oautor
Utilizouseosecadordecabeloparaaceleraroprocessodesecagem.

Figura9AmostrasendosubmitidaaoataquequmicodoNital.
1.RESULTADOSEDISCUSSO
Abaixoestodispostososdadosdosensaiosdedureza.

Figura10Amostrasendosubmetidaaoensaiodedureza.

Aparelhodemediodedureza.
MarcaDUROTWINPLUSOT20
ModeloMITUTOYO
Serial/patrimnio036471
CondiodeUsoBOA
1tipodeensaioHRCCargautilizada150Kg
PenetradorPONTADEDIAMANTEINDUSTRIAL
2tipodeensaioHRCSUPERFICIALCargautilizada45Kg
PenetradorPONTADEDIAMANTEINDUSTRIAL
3tipodeensaioBRINELLCargautilizada187,5Kg
PenetradorESFERA2,5MMDEDIMETRO
Tabela1Durezadomaterialapartirdocentrodoeixo
Centrodoeixo(ncleo)
Teste

Dureza
(HRC)

AmostradeaoSAE1045
Semtratamento

12,5

AmostradeaoSAE1045
Temperadoresfriadoagua

49

AmostradeaoSAE1045
Temperadoresfriadoleo

13,5

AmostradeaoSAE1045
normalizado

HRCnula

AmostradeSAE1020
Cementadoresfriadogua

AmostradeSAE1020

56

Cementadoresfriadoleo
44

AmostradeSAE1020
Cementadoresfriadoar
1,5

FONTE:Oautor
Tabela2Durezadomaterialnaparteexternadoeixo
ParteExterna(superfcie)
Teste

Dureza

AmostradeaoSAE1045
Semtratamento

16

AmostradeaoSAE1045
Temperadoresfriadoagua

50,5

AmostradeaoSAE1045
Temperadoresfriadoleo

18,5

AmostradeaoSAE1045
normalizado

AmostradeSAE1020
Cementadoresfriadogua

60

AmostradeSAE1020
Cementadoresfriadoleo
AmostradeSAE1020Cementado
resfriadoar

19

FONTE:Oautor
NoexperimentodetratamentotrmicousouseoaoSAE1045eSAE1020tratadopor
tmpera/cementaoresfriadoaoar,agueleoemqueseobteveosvaloresdedureza,mostrados
natabelaacima.
Analisandoestevalorconcluisequeaformaderesfriamentovaiinterferirdiretamentenadurezafinal
domaterialtratado,quantomaisrpidoeleforresfriadomaiorvaisersuaresistnciaaperfurao,e
quenotasenitidamenteadiferenadedurezaentreasuassuperfciesencleo.Equeenquantona
TmperaeCementaoomaterialtornasemaisduro,nanormalizaoocorreoprocessoinverso,
atravsdoalviodetensesomaterialficamaismole.
Aseguirasimagensdametalografiarealizadacommicroscpico:
MarcaKONTROL
ModeloIM713
Serial/Patrimnio911839/035629
CondiodeusoBOA
AplicaoMICROSCOPIADOSMATERIAISANALIZADOS

Figura11MetalografiadaamostraSAE8640.
Fonte:Oautor
Obsvamosqueesteao8640umdosaosdemdiocarbonoebaixaligamaisutilizados.umao
parabeneficiamentocomtemperabilidademdia.utilizadonafabricaodediferentescomponentes
mecnicoscombinandoelevadaresistnciamecnicacombinadacomresistnciafratura.Podeser
nitretadoparaelevararesistnciaaodesgaste,temperadoporapresentaraquantidadedecarbono
ideal.

Figura12MetalografiadaamostraSAE8620
Fonte:Oautor
Aindaverificaseapresenadeperlitaeferrita,talqual,soalgunsdosmicroconstituintesbsicodo
ao.
Comessasanlisespercebeusequeapeadeaoliga,provavelmenteSAE8620,epercebeuse
tambmqueasuperfciedocomponentemecnicomartensita,portanto,reunindoessasinformaes
juntamentecomosdadosdotestededurezanotousequeomaterialtemtratamentotrmico,talqual
cementao.
SegundoChiaverini(1996)oprocessodecementaoconsistenaintroduodecarbononasuperfcie
doao,demodoaqueeste,depoisdeconvenientementetemperado,apresenteumasuperfciemuito
maisdura.necessrioqueoao,emcontatocomasubstnciacapazdefornecercarbono,seja

aquecidoaumatemperaturaemqueasoluodecarbononoferrosejafcil.Paraissoatemperatura
devesersuperiordazonacritica,ondeoferroseencontrarnaformaalotrpicagama.A
profundidadedepenetraodocarbonodependedatemperaturaedotempo.
Acementaoeposteriorbeneficiamentoligadoaonquel,cromo,emolibdniooquelheconfere
melhortemperabilidade,porconterbaixaquantidadedecarbono.Acementaoutilizadapara
aumentararesistnciaaodesgasteemumncleodeboaresistnciamecnicaefratura.Aps
cementaoadurezasuperficialpodeatingir62HRC.

Figura13MetalografiadaamostraSAE1045
Fonte:Oautor
VerificasequeoSAE1045umaoparabeneficiamentocomtemperabilidadebaixa,ouseja,baixa
penetraodedurezanaseotransversal,noserecomendandoseuusoparaseessuperioresa
60mm.NotasequeestamicroestruturamaisescuraemrelaoaoaoSAE1020,portermaior
concentraocarbonoocorrendoaformaodeFerrita.Possuiumaboarelaoentre
resistnciamecnicaeresistnciafratura.utilizadoemgeralcomdurezasde180a300HB.Para
grandesseesutilizarotratamentotrmicodenormalizao.

Figura14MetalografiadaamostraSAE1020
Fonte:Oautor
OSAE1020umdosaosaocarbonomaiscomumutilizadocomoaoparacementaocom
excelenterelaocustobenefciocomparadocomaosmaisligadosparaomesmopropsito.Notase
apresenadeFerritasendoidentificadacomoaspartespretasePerlitapartebranca.Possuiexcelente
plasticidadeesoldabilidade.Apscementaobeneficiado,maspossuimenorcapacidadede
endurecimento.

Figura15MetalografiadaamostradeFerroFundidoNodular
Fonte:Oautor
Observasequeacomposiodoferrofundidovermicularmuitosimilardocinzento.Agrande
diferenaestnapresenademagnsio.Notradicional,ocinzento,nohmagnsio,ouh
quantidademuitopequena.Novermicular,oelementoqumicotemdesermantidoemumafaixa
bastanteestreita,entre0,010%e0,012%.
Podeseenumeraralgumascaractersticastpicasqueapontamparaoempregodeferrofundido
nodular:
excelenteductilidade(deat20%emcomponentesrecozidos)
tenacidadesuperioraosdosferrosfundidosbrancosecinzentos
limitedeescoamentomaisaltoqueosdemaisferrosfundidoseaoscomuns
melhorresistnciaaoimpactoeafadigaqueosferrosfundidoscinzentos
baixacapacidadedeabsorvervibraese
suausinabilidadeearesistnciaaodesgaste,quedependem,basicamente,damicroestruturada
matriz.

Figura16FerroFundidoCinzento.
Fonte:Oautor
Paraosferrosfundidoscinzentososteoresdecarbonovariamentre2,5e4,0%p,eosteoresdesilcio
variamentre1,0e3,0%p.Umferrofundidocomumaltoteordesilcio(
2%pSi)sofregrafitizaotoimediatamentequeacementita(

)nuncaseforma.Duranteasolidificaosurgemlamelasouflocosdegrafitanometal.
Oferrofundidocinzentocomparativamentefracoefrgil,comductilidadequasedesprezvel,quando
submetidotrao,poisasextremidadesdaslamelasouflocosdegrafitasoafiadasepontiagudas,e
podemservircomopontosdeconcentraodetensesquandoumatensodetraoexterna
aplicada.Masosferroscinzentossoeficientesnoamortecimentodeenergiavibracional,sendo
indicadosparaaplicaesexpostasavibraes,taiscomoasestruturasdebaseparamquinase
equipamentospesados.

Figura17FerroFundidoBranco.
Fonte:Oautor
Apresentamamaioriadocarbono(C)naformadecementita(

)emlugardegrafita.Asuperfciefraturadadessaligadecoloraoesbranquiada.Oferrofundido
brancoextremamenteduro,comfraturafrgileresistenteabraso.
1.CONCLUSO
Comodesenvolvimentodesterelatrio,podeseconcluirquemuitoimportanteconhecerosmateriais
eprincipalmenteostratamentostrmicosquepodemserempregadosnosaos.Verificousequeesses
fatoresfazempartedasprincipaiscaractersticasqueumcomponentemecnicopodeapresentarpara
prolongaravidatil,conformesuaaplicao.Sendoassim,devemosconheceracomposioqumicae
estruturaldocomponenteemquestoeapartirdissorealizarostratamentostrmicosnecessriosque
podemseraplicadosaoao,visandoaprimorarsuaspropriedadesmecnicas.
OaoemquestofoisubmetidoaotratamentotermoqumicodeCementao.Graasaisso,
apresentoufortedurezaemsuasuperfciepararesistnciaaodesgasteencleotenazpararesistncia
aesforosdetoroeflexo.Utilizandotesteslaboratoriais,comoesforosfsicososquaisomaterial
foisubmetido,admitesequeaflexopossatersidoaprincipalcausadoradoproblemamecnico.

Aofinaldestematerialpodemoscitaraspossveiscausasdoproblema.Utilizandoametodologia
adotadaparaostesteslaboratoriais,bemcomoaanlisedeesforosfsicososquaisomaterial
submetido,pressupemsealgumascausas.
1.BIBLIOGRAFIA
BEER,F.P.eJOHNSTON,JR.,E.R.ResistnciadosMateriais,MakronBooks,3Ed.,SoPaulo,1995.
CALLISTERJr,WILLIAND.CinciaeEngenhariadeMateriais:UmaIntroduo.LTC.8aed.Riode
Janeiro.2002.
CHIAVERINI.VicenteAOSEFERROSFUNDIDOSSETIMAEDIO1996ASSOCIAO
BRASILEIRADEMETALURGIAEMATERIAISABM
CHOLLETH.M.Cursoprticoparamecnicos:Omotoreseusacessrios.Hemuslivrariaeditora.1
Ed.SoPaulo.1981.
COLPAERT,Hubertus.MetalografiadosProdutosSiderrgicosComuns.EdgardBlcher.SoPaulo.
2008.
SCHADEK.Manualdomotorumaintroduoaosmotoresautomotivos.Catlogotcnico.
http://www.eticalaboratorio.com.br/laboratoriometalurgico/analisequimica/espectrometriaotica/acesso
dia06/05/2012
www.gnrbrasil.netacessodia03/06/2012
http://www.labmat.com.bracessodia02/05/2012
http://www.professores.uff.br/salete/res1/aula13.pdfacessodia05/06/12
http://www.urisan.tche.br/~lemm/metalografia.pdfacessodia10/05/2012
www.whitemartins.com.br,acessodia16/05/2012

Você também pode gostar