Você está na página 1de 33
re pak ee annals face we EMARK ELETRONICA Diretores Carlos W. Malagol Vaio P. Marques Wilson Malagol Diretor Técnico Béda Marques Colaboradores José A, Sousa (Desenho Técnico) ‘Joao Pacheco (quactinhos) Publicidade KAPRON PROPAGANDA LTDA. (011) 223-2037 ‘Composi¢go ARTE CONTEXTO Fotoltos da Capa Fotolitos do Miolo FOTOTRAGO LTDA, impresséo Edltora Parma Lida, DDistribuicdo Nacional e/ Exclusividad FERNANDO CHINAGLIA DISTR. S/A.| ua Teodoro da Silva, 907 = Ri de Janeiro (021) 268-9112 APRENDENDO E PRATICANDO ELETRONICA (Kaprom Editora, Distt, e Propagane Jda. Lida - Emark Eletrénica Comer- cial Lida, - Redagdo, Administracao | Publicidade: Rua General Osério, 157] CEP 01213 - Sao Paulo SP, Fone: (011)223-2037 AO LEITOR Sord que tom Loior que 18 EDITORIAL. Paricularmente o Redetor \dessas “imal batias” ins nunca i esse negéco de Ecitora de nenturna Feviste..Eniretanio,o fel obbysta que aoompanha APE desde seus primel- ros ntmeros, seguramente 0 “AO LEITOR, @ a prova disso vemos na enorme repercusséo do Eatoval de APE n®16, quando, num inocente dino pardcrafo, mencionamos en passant uma tal de “Reviste-Curso" que est Fla “pintando" por au. ‘Simplesmento “choverar” cartas pecindo esclarecimenios, detalhes, dando sugesttes, enim, repetas do vontade de participar(fto que no nos surpreende, dado o elevaco nivel de interesse que o Lelio de APE sempre ‘éemonstzou por tudo o que “enflamos” nas nossas “magras” paginas... Pols bom... Por enquanto, podomos ediantar que a “ims cagula” de APE je enconira em fase adlantada de producéo, © dever ser lancada af pelo incio de 1991, consisindo, basicamente, de uma verdadeira “Revista- Curso'diigida especiicaments a quem pretend "comegar do zero" a Sua caminhada polos fantisticos labintos da EletrGnical Voo8s todos sordo co- ‘municados (através das piginas de APE.) sobre a cata exeta de langemen to Gesse novo @ fantistico vefcuo, que inferessara multo aos Hobbystas {que [6 dominam boa parte da técnica mas pouco da teria, o também a Estue antes © Proiessores, que enconraro na... (0 name ainda & segredo) um “bata apoio pera eprencizado descomplicado, da Eletidnica igorosernen= te dentro do estlo e flosofa que j& demonstaram sua valiéade aqui em APE. Por enquanto, amigos novos © antigos (hcuindo os recém-cheganr tesa), podem ir “aprendendo & pratcando” com a gostosa selagfo de projo- tos da presente APE (como sempre alondando @ todos 08 tips de interesse ' grau de envolvimenio com a EletrGnice.., ¢ desde d “preparando o cam po" para a chogada da imézinha de APE. ceoror, NESTE NUMERO: 7 © MINI-ELIMINADOR DE PILHAS (SEM TRANSFORMADOR) 12 © ROLETAO I 18 © CAIXA DE MUSICA 5313 27 @ RISADINHA ELETRONICA 36 © INTERRUPTOR CREPUSCULAR PROFISSIONAL : 42 © LUZ FANTASMA £ vedadia a reprodugSo total ou parcial de textot, artes ou fotos que compo. ‘nham 3 presente Edie, som a autorizardo expressa dos Editoret. Os Projetos Eletronicos aqui descritos destinam-se unicamente a aplicagées como hobby bu utilizar30 pessoal, sendo proibida a sua comercilizagso ou industrial zago sem 9 autorizacBo expressa dos autores ou detentores oe eventual, direitos a patontes. A Revista ndo se responsabiliza palo mau funcionamento ‘ou no funcionamento das montagens aqui descrtas, no se obrigando 3 renhum tipe de assisténcia técnica aos leitores EXERCEMOS MUTTAS FUNCBED on MAS VOCES: a pete ‘UE AGA FREQUENGIA) ero tel ESTABILIPADE | ‘Gama EM QUALQUER CABO E MUNTO I tae tule nek Quanto 40 & FENCIALMENTE ei sien aa son Instrucdes Gerais paraas Montagens ‘As pequenas regras e Instrucées aqui descritas destinam-se aos principiantes ou hobbystas ainda sem muita prética e constituem um verdadeiro MINIMANUAL DE MONTAGENS, valendo para a realizag#o de todo e qualquer projeto de EletrOnica (sejam os publicados em A.P.E., sejam os mostrados em livros ou outras publicacdes..... Sempre que ocorrerem davidas, durante a montagem de qualquer projeto, recomenda-se a0 Leitor consultar as presentes Instrugdes, cujo cardter Geral © Permanente faz com que estejam SEMPRE presentes aqui, nas primeiras paginas de todo exemplar de APE. 0s conronenres a ee, «eer eee ee SO ee ee ee oe oS ee Feo pee ANR epic! aupwasiaigtredowin Sia peti meat Senos Conimationes ie g memati Sa ae eet PLE Re ES Seine hs Taga tear gene eee Clee etcetera arn Pe ae ee eae: ee ee te ee ee See eet nnie Career enn, Guemi tee ae OPK BEd toda shale” Bare 4 exe (eguibandose um ote de en, feaar S02 ld ape letorsdosilorn cigs ds RESIS” Sldnsobu‘eBy Oaus tsherd o con ae, Sesemmla oe, poy TORESTCAPRGHTGRESSOTIESTTR, ato ito comm lems incr um comet mal ft ants EAPACITORES DISCO CORACOS, gis wpe coenis ds pes de _ en gina cance) St: Sem ae ous eg of Cha inprsyecriseApme ce aos emi ee ee ‘mente fimpas (com lixa fina om patha ‘ou pontas de flos ( 10 cobreado} “TABELAO” deem ser consultaas. Se ago) antes dae soldugens. O Cobre apSr roots ‘conferéncia quanto. 308 #0: pines components doccuios Saarinen augue ioe Mons pnn peta te Se peepee te LMA ae nies) memes ep ap aera eee BBsTo"at ca Cimiinm cn Gu bal oy he lbs pte nee Sy enc’ Ch poisiosnmetiertam nots qm iepcs te ipa’ Se amas tcl prover cor ae i er cote ee reese ator MC ent eS eter ge eel gee sene eta ERMGCTRMETHAGRTOMS — nte'itastoriccens Mnwpnto w RIENCRG ‘ratings drat, Pees Gcvanmneeteycnte Hata fncina a atniepoctn Me Gurus OS pgace Se Gorey ptmbincas Gree: Hara SA San Mian aan meats Pras SOE WTEGRADOS: cc moto me fTNS upae,’pufetangs os Gonna eleetin Sapna st Tomivge med shewies: EttenSreana te mapnas Si isrge" pedal the ater fonues lor niger’ brine Surtemnga pe YO08 a ign a fe moe See Beret caer pre cba | o datarels Cs War teahite tel uel Pee eae oe teins desses Componentes fique ete, aif qus-o metal fque impos bet devem sor tonlader por equokes Gor it Huuean' breeds askon is scaase Ec) nfs getclds peg é tone, n'a tania eran op ‘ocasionard 0 nao funcionamento do cir @ Verificar sempre se ndo existe defeitos ies seach Reece, bee aia Ee ee irae Ta ee ee ee eee G“TABELAO” mostra grande msioris GS'antes dese colocr ox Componentes mentacdes, Procure seguir ti supestOrs Sos camera noma wile 3 SEM CSN Suir ar ee modien ce parionaas de APE ccm iis aglvty clmmn wetmpltascon @ATENGAG is ualates pocianens apucncnn pagers ¢ sinblos Ovar- — Ent"ornga ge olds caldsionmnents "aus celts ou dhipodtbos gue tabs: ey om eigen carey Pee eae licada. Ja eventuais “curtos” entre ‘hem sob tensbes e/ou correntes eleva te canes cmpments.cup ina TRON panetaen er moideise Sa" Gunds"s igatt sie coatae Ho siurlnmpadsaoTABELAG™, unica atlinOmunrtenaena — dixu't"ebs CA dona U8 eee, se tioeae, ‘de ponta afiada. 90 220 volts) DESLIGUE 4 chive eral the memlgms ates se nies CoQ fotos comrannin cance SLAF. Rs dopo sme” starts objets tos jan ings decade foe copia cu bi orem ee ene sae Sea este ard LIGANDO E SOLDANDO eee Cemieee —Tepetes Soren Jere a pat fePracmente todas as mening: aqui ANTPGRABOR TRANSISTORS, Qalenas‘enlande damon por Warne wie lmekmenaeienets Blososr caPNciTONES ELETROL: ‘6 ds pws quimich oremene REMGRCUTO'INERESSO. "Ra's COS LEDs ScReTRIAG sie) Souomas) comet no ior aes ede a etree era fone nee Se FER Ew ines as ee pel Sil SGntsin Ssithprdamtonse po AS POLARIEADAS) Sango montacem 84, iDMiniEli de Pilhas (sem transformador)./ PEQUENA € EFICIENTE FONTE ALIMENTADA DIRETAMENTE PELA C.A, LOCAL, CAPAZ DE FORNECER, OPCIONALMENTE, TENSOES C.C. DE 3V, 6V, 9 OU 12V (OU MESMO, OUTRAS: TENSOES, A ESCOLHA DO “FREGUES”..), ATRAVES DE UM CIRCUITO SIMPLES, DE BAIXO CUSTO, E QUE NAO USA TRANSFORMADOR! 0 “ELIMINADOR DE PILHAS” IDEAL PA- RA A ALIMENTACAO DE PEQUENOS CIRCUITOS, PROJETOS, DISPOSITIVOS OU APARELHOS, QUE CONSUMAM CORREN- TE MODERADA PAGA-SE A SI PROPRIO EM POUQUISSIMO. ‘TEMPO, SO COM A ECONOMIA EM PILHAS! Entre “‘congelamentos"” © ou fer seu custo reduzido”! Desa “descongelamentos”, “aumentos”” premissa surgiu um projeto de uso ¢ “desaumentos” com os quais 0 piético que — temos certeza ~ agra- ‘brasileiro aprendeu (na marra..) a darf_a_ muitos Hobbystas, pois conviver nos ltimos anos, um atende diretamente &s necessidades fenémeno persistu: pilhas, sejam de alimentacio de imtmeros apare- as comuuns (zinco/carvo), sejam as Ihos, dispositivos e mesmo peque- alcalinas, sio inexplicavelmente n0 projetos eletrOnicos mostrados ‘caras, onerando, inevitavelmente, anteriormente aqui na APE! Trata- (© custo operacional de qualquer se do MINE-ELIMINADOR DE ispositivo cuja alimentagio deva PILHAS (SEM TRANSFORMA- ser felta com elas. DOR), uma montagem de aplicagio E verdade que, em certos apa- imediata, extremamente til. © relhos de uso exclusivamente porté- econdmica e que apresenta uma sé rie de caractertsticas vantajosas pa- ra 05 fins a que se destina, entre ‘outras, a possibilidade de apresen- fretanto, em muitas aplicagSes de tar safda C.C. de proticamente uso semi-portétil ou mesmo fixo,a qualquer valor (entre 3 © 12V) coeréncia e a economia levam aum compatibilizando sua _utilizagio tinico caminho: a utilizago de pe- com qualquer dispositive alimenta- quenas fontes ligadas 4 C.A. local, do normalmente a plas, desde que também chamadas de “converso- demande corrente moderada (mie res" ou “eliminadores de pilhas"”. ximo de SOmA), como 6 0 caso de Esses priticos dispositives podem radinhos, brinquedos.eletrénicos, até apresentar um preco “salgado", _projetos ou circuitos simples! f@ principio, porém mais cedo ot A caracteristica marcante do ‘mais tarde’ acabam compensando MINI-ELIMINADOR DE PILHAS. pois, ao contririo das pilhas, no se (ou. simplesmente MEPIST, para Mesgotam” © podem (se coreta- simplificar também o nome...) € mente aplicades) ser usados indefi- que 0 circuito nilo usa o tradicional nidamente, transformador de forga, componen- ‘A idéia em si j& € boa, porém te grande, pesado e... caro! Embora ‘8 Leitores “‘contumazes"” sabem muitos dos Leitores mais “avanci- que a filosofia de APE é: “tude dinhos” talvez j& conhecam proje- pode ser melhorado, simplificado tos desse tipo (minifontes sem transformador), 0 MEPIST segura mente apresenta solugées muito ‘melhores do que as normalmente Propostas em projetos do género! Enfim, um dispositivo peque- no, leve, de custo reduzido, monta- ‘gem fécil © aplicagio “universal”. Um projeto de uso pritico quase que obrigatGrio para o Leitor © Hobbystal CARACTERISTICAS = Cireuito conversor CACC. para ligagio & rede local, ¢ sada Gescoiha) enue 3 ¢ 12'V.CC., filtada ¢ estabilizada. — Corrente maxima de safda: SOmA (Compativel com as necessidades 4e indmeros pequenos aparelhos ‘ou circuitos). ~ Entrada: 110 00 220 V.C.A., @ partir de pequena alters cir Calta, j& prevista na prdpria pla- = Cizeuito: pequeno e leve, sem ‘ansformador, podendo ser fan cilmente acomodado em contai- ‘ners préprios pars “‘climinadores de pilhas”, encontrdveis no mer- teado de componentes. = Montagem: simples, 20 alcance dos iniciantes ou hobbystas com pouca prética. ‘OcIRCUITO ‘© diagrama esquemstico do MEPIST esté na fig. 1. O Leitor jé acostumado a ver circuitos de fon- tes de alimentagio incorporadas iversos. projetos mostrados em "APE ou outras publicacées, notard, logo “ide cara”, uma série de novie ddades, sobre as quais detalharemos alguns pontos importantes... Antes porém gostarfamos de layrar © nosso protesto formal con- MONTAGEM {ro nome que inventaram para os vos. do. género: NADOR DE PILHAS”... Trat-so, nna nossa opinifo, da mais idiota esignagao que algum apareiho j4 recebeus jf gue toda a Iogica apon- ta para’ nome “SUBSTITUTO tudo, pois o nome jé se encontra popularizado © 6 muito diffeil (com © perdo da palavra..) eliminar vicios. antigos.... Um verdadeiro climinador de pilhas pode ser cons- truldo a custo absolutamente irrisé- Ho e com altfesima eficiéncia, a se- ‘guinte maneira: toms-se um pedaco de fio de cobre grosso (n° 14 ou 16 serve) e retira-se um pouco do iso- lamento nas duas extremidades. Pronto! Af-esté 0 melhor, mais in- falivel © eficiente ELIMINADOR DE PILHAS, a um custo tio pré- ximo de zero quanto possfvel! Du- vidam? Ente encostem as duas ppontas do fio aos polos da pilha Gualquer delas, pequena, média, grande...) © contem até 20, pausa- damente (segurem 0 fio pelo isola- ‘mento, pois ele vai aquecer.... A pilha ‘seré completamente elimi- ‘nada, comprovando @ eficiéncia do dispositive! ‘Saindo das brincadoiras, vamos ‘20 que interessa: 0 circuito do ME- PIS... Para fugir do uso do caro grande | tansformador de forea, ‘usamos © sistema de redugSo por reatfincia capacitiva, colocando em série com a entrada de energia pro- ‘veniente da rede, um (ou dois) ca- ppacitor de alto valor e boa isolagio (GOOV, no mfnimo, para garantir funcionamento mesmo em rede de 220V), No MEPIST esse capacitor deve ter 2u (dois de Iu em parale~ Jo) para redes de 110 ou iu para redes de 220, Assim, conforme in- dica 0 asterisco no esquema, se 2 sua rede local for de 220V, basta do colocar no circuito 0 capacitor assinalado, O resistor de 150R li- rita a corrente de carga moment’ rhea do capacitor, enguanto que o resistor de IM efetua a descarga do capacitor, quando o MEPIST for desligado, Em funcionamento nor- ‘mal, 0 capacitor agiré como um re- sistor (devido ao efeito da chamada reatancia capacitiva), porgm com luma importante vantagem: um ca- pacitor, sob C.A. apresenta a cor- LIMINADOR DE PILHAS (SEM TRANSFORMADOR) ente e a tensio completamente fora de fase, com © que mio hé dissi- pagio, ou seja, no ocorre aqueci- mento’ pelo trabalho de redugio realizado pelo componente! O ca pacitor, écoricamente, poderia set simplesmente substituldo por um resistor de alta wattagem, porém, esse 880, 0 aquecimento. seria inevitivel. Isso tomaria problems tica a acomodagio do circuito numa caixa de pequenas dimensSes, por- tanto, a solucio proposta é a mais I6giea, sob todos o& aspectos (ta- ‘manho e dissipacao). ‘Com a C.A. j6 “reduzida” pelo ‘rfinsito através da reatincia capaci- tiva, aplicamos a energia a uma ponte de diodos, efetuando assim ‘uma retificago ém onda completa (muito mais eficiente do que a reti- ficacio com um tinico diodo, nor- malmente vista em fontes do géne- ro). A C.C. pulsada presente na safda da ponte € entio entregue @ tum capacitor eletroliico de bom ‘valor (220u) que fitrae armazena @ energia, transformando-a jé quase ‘numa C.C. de baixo valor. Toda a sofisticagio do “ME- IST surge entio, na forma de um regulador/estabilizador com transts- tor/série e diodo zener, O resistor de 330R limita a corrente sobre 0 zener e este, por sua vez, fomece a tensio. de ‘referéncia 2 base do ‘wansistor, que se encarrega do servigo pesado". © capacitor de 100n, em paralelo com o zener (© ccujo valor matemética, ao caso, re~ sulla da sua capacitineia nominal multiplicada pelo ganho do transis- ‘ajuda a eliminar completa mente 0 riple ou zumbido de C.A. ‘(que constitui a principal deficién- cla de fontes mais simples, sem ‘ransformador). © resultado final € wifa tenséio C.C. estivel e regulada, bem filtra- da, sob condigées de corrente de até SOmAt (© importante € lembrar que apenas variando a referéncia de ‘tenslo na base do transistor, pode- mos também escolher a tensio de safda, simplesmente recorrendo & TABELA mostrada a seguir: MONTAGEM 94 — MINF-ELIMINADOR DE PILHAS (SEM TRANSFORMADOA) TABELA DE TENSOES Saida (V) Zener (V) Cédigo do Zener 3.0 36 BEXTOCIVG on INTAT 43 sa BZX7OCSVI ot INTS} 60 8 BZX79C6VS ou IN754 75 82 BZX79C3V2 ou IN756 90 100 BZX79C10 ou IN7SE 120 130 BZX79C13_on IND64 IMPORTANTE: Por especial convénio com @ firma autorizada ‘com exclusividade a comercializar 0s KITs dos projetos publicados ‘aqui em APE, os KITs do MEPIST incluirio os dois capacitores de re- ducio (Iu x 400V cada) possibil tando assim a escolha do montador para redes de 110 ou 220 volts, bem como diodes zener de 3V6, OVS, 10V e 12V, que possibilitam. a escolha da tensio estabilizada de ssafda em respectivamente: 3V, 6V, 9V ou 12V (que sio as voltagens nominais mais comuns nos elimina- dores de pilhas). Assim, na LISTA DE PEAS a seguir, tais compo- nentes estio relacionados confor me so fornecidos nos KITS. ‘Quem quiser, contudo, individusli- zar a sua montagem, para, por ‘exemplo, rede de 220V'e safda de 6 V.C.C., poderd, simplesmente, ad- ‘quirir apenas um capacitor de re- ducio, bem como apenas o diodo zener para 6,8 V, ¢ assim por dian- e. ‘0S COMPONENTES Conforme jé ficou claro, os : 5 cireuitais que permitem ‘a0 MEPIST “fugir” do uso de um tradicional transformador de forca, derrubam 0 custo total da monte gem a um nfvel bastante aceitével. Todos 0s componentes slo de uso corrente, ficeis de obter nos fore- ‘cedores das cidades principais... De qualquer maneira, existe a possibi- lidade de aquisicio em KIT, ou ‘mesmo da oblencio dos componen- tes via Comeio (consultem os anun- ciantes da presente edicio de APE...) para 05 Leitores e hobbys- tas que residam nas cidades meno- res ou mals afastadas das Capi- tals. ‘Hate as pecas que formam 0 cireuito do MEPIST, as que mere- ‘com mais aten¢do (como sempre...) ‘so aquelas que apresentam posi¢ao ‘certa para ligagio & placa, quais se- Jam: 0 transistor, 0 diodo zener, os Giodos Tetificadores e o capacitor eletroltico. 0 TABELAO APE dé tum monte de “dicas"” importantes para a comreta idemtificagio dos ferminais © polaridades de tais pe- «gas, devendo ser consultado se sur- ‘girem divides (apesar de que as Ilustragdes ¢ “chapeados” do pre- sente artigo sio mais do que cla- Lemibrar apenas a questo do(s) ‘capacitor(es) de Iu x 400V: usar apenas um para rede de 220V © 05 dois para rede de 110V. Também a ‘questio do zener, em fungio da de- sejada tensSo de salda, & impor te: ver TABELA DE TENSOES, LISTA DE PECAS e diagrama es- quemstico (fig. 1). ‘Todos os componentes identifi- cados, terminais © polaridades re- conhetidos, tensbes de rede e de safda decididas, podemos passar 3 parte “postosa”” que € a soldagem das pegas. AMONTAGEM (© arranjo de ihas © pistas do ‘Circuito Impresso espectfico para a montagem do MEPIST tom seu lay ‘out, em tamanho natural, mostrado na fig. 2. O padrao nao’ compli- cado ¢ pode ser facilmente repro- dduzido por quem esteja disposto & confeccionar sua prépria plaquinha. ‘As dimensdes gerais do lay out ‘esto programadas para 0 encapsu- lamento do circuito no container modelo CF066 da “Patola", porém ‘nada impede que Leitor 0 acomo- de em caixas maiores, & sua esco- tha. LISTA DE PEGAS. 1 Transistor BC337 (nfo se recomend equivalentes) © 1 Diodo Zener para 3V6 x 0, 1 iodo Zener para 6V8 x. 0,5 1" Diodo Zener para 10V x o,sW 1 Diodo Zener para 13V x 0,5 4 Diodos 1N4004 ou equiva: lentes 1 Resistor 150R x 1/2 watt (a- tengo 8 wattagem) 1 Resistor 330R x 1/4 watt 1 Resistor 1M x 1/4 watt 1 Capacitor (poliéster) 1000 © 2 Capacitores (poligster) Iu x 400V (atencao & voltagem) © 1 Capacitor eletrolftico 2200 x 40V (ou tensio maior) © 1 Placa de Circuito Impresso, especffica para a montagem 6,9x3,3m) © 1 *Rabicho™ (cabo de forca fplugue C.A. incomporado) © 30 cm de cabo paralelo ver ‘melho/preto para a Safda do MEPIST 1 Fig c solda para as ligagées ‘OPCIONAIS/DIVERSOS '¢ 1 Container “Patola”” mod. C066 (6,6 x 5,0 x 4,5 cm) para quem preferir acomodar © circuito numa caixa propria para climinador de pilhas (ver ‘detalhes mais adiante). Qual- quer outra caixa, com dik mensées iguais ou maiores, tambéin poderd ser usada, de- endendo da instalacdo e uti- lizagéo pretendida. Je 1 Piogue apropriado para a utilizacao pretendida (PI, P2, P4 etc.), para “‘casamento” com 0” jaque eventualmente cexistents no dispositivo a ser Alimentado, se for 0 caso. 10 MONTAGEM 94 — MINI-ELIMINADOR DE PILHAS (SEM TRANSFORMADOR) Na fig. 3 esté 0 “chapeado™ (para os qbe esti chegando aeom, SShapeado" € 0. nome. que aq damon ao, dingramn extilizndo doe components dspostes sobre a face mio cobreada da placa, com todas ts pesas, eSdigos, valores, polari= -dades ot, claruente inicados ts montagem, que dove eer cul dlosamente seguido e rempitado pi grant ©. exilo no. proj. ‘Atengio is posigies. dos compo- fentespolanzados taasator, 2 er, diodos © eletolifico, bem 2o- Tio ave valores Gos domis compo Dente, em rela As poses que cup na placa, Observer que © Zener ndo tem indicagdo de ensio, pols fea ecotha 6 sun, Notr ain: Ga que os dois capactones Seeieses”s oe eae 400V) so tmostrados, porém, se © MEDIST for tabalbar sob tonsto de rede de 220, um dos dots de- ‘ord sr desprezado (ao colocado na placa.) No mais € usar 0 bom senso ©# stengio, consultando previamente as INSTRUCOES GERAIS PARA ‘AS MONTAGENS (principalmente Se Letr forum novao ho ss tows), apenas cortans as sobras de terminals (pelo lado. cobreado. da placa) apés cenfcer-e de que to So stl rigorosamente. "nos in "3 As conexées extemas & placa (vistas om dlagrima, na fig. 4) slo Poueas e dgetas: apenas a coada Se CA. (larameoteindicads) para sconextio do “abicho” © a sfda de C.cy, com sia polardade ind Gad (usar Ho verino pas 0 po tagem, se 0 Leitor dispuser de um rmultimetro, poder j4 gar 0 circuic to ACA. ¢-conferir a tensio C. presente ‘na safda (“em aberto’ sem consumo, a tensio pode ser um. pouco superior A nominal, mio Constituindo tal fato um indicative dde problemas ou mau funcionamen- to... ACAIKA/A UTILIZAGAO. Com a disposigio bésica mos- ‘ada na fig. 4, 0 circuito pode ser fembutido numa caixinha de di- ‘mensées compativeis (caixa plésti- cca, para evitar problemas de iso- lagio), da qual sobressairio, ob- viamente, apenas 0 “rabicho” © © par vermelho/preto de fios da salda C.C. No entanto, quem quiser dar a9 MEPIST uma acabamento real- mente profissional, poder basear- se na fig. 5, que mostra a “cara do bicho” se cle for “enjaulada” no container sugerido no item OP- CIONAIS/DIVERSOS da LISTA DE PECAS. No caso, 08 pinos in- ccorporados & caixa dever ser Hign- ddos por pedacos curtos de fio 205 pontos marcados com “CA” na pplaca, enquanto que @ conexlio de safda pode ser feita por cabo para- Ielo fino, temninado por um plague ‘compativel com a “fmea’ existen- te no aparelho que se pretends ali- mentar (P1, P2, P4 etc.). A caixk tha CF066 foi desenhada pela fa brica “Patola”” justamente para = utilizagdo em “liminadores de pi- has", portanto © resultado final serd elegante e funcional. A utlizacgo € mais do que oo ‘via: basta usar o MEPIST na ali- mentagio de quaisquer_pequenos ‘aparethos, dispositives, cireuitos ou projetos cujas carencias de tensio © Corrente estejam dentro das especi- ficagGes (ver CARACTERISTI- CAS). Alguns exemplos priticos: pilhas pequenas de 1,5 volts co- da (otal 3 volts). = Brinquedos eletrOnicos diversos que originalmente trabalhem com pplhas pequenas ou miniatura, sob tensdes totais de 3, 6 ou 9 volts. = Cirouitos © projetos eletrénicos fisticado para uma fonte tio singe- Ja, mais 0 uso de retificagso em ponto (onda completa), o riple do MEPIST 6 muito baixo, com o que aé circuitos de pré-amplificacso de Suudio (desde que bem desacoplados € protegidos contra rufdos da rede) podem ser alimentados com o MI- NI-ELIMINADOR... So muita cenfim, as possibilidades aplicati- ‘© hobbysta que gosta de dar tum “toque pessoal”? em tudo, ex- tmaindo 0 méximo de cada projeto, poderd, com o aproveitamento da mesma placa bésica do MEPIST, incluindo porém alguns chaves mentos exiemos cuidadosament= ‘conectades, realizar a montagem de ‘modo realmente “universal”, com possibilidade de trabalhar em 110 ‘ou 220V (via uma simples chavinha {ue coloca ou nfo 0 segundo capa- ‘itor de reducio no circuito) e for never tenses diversas (entre 3 12V), simplesmente chaveando um ‘conjunto de zeners através de uma rolativa de 1 polo x varias posigdes antas quantes forem os zeners re- ‘queridos). Nesse caso, uma otima ‘mini-fonte para bancada sero re- ‘Qualquer que seja a opeio ou aplicacio, contudo, 0 MEPIST se ‘pagaré a si proprio em poucos me- 88, 86 com a economia de pilhas. Afinal, 6 justamente para isso que le foi pessado. SS od © “ROLETAO II" vem aten- der as solicitacbes dos Leitores € Hobbystas quanto a uma sofisti- ‘cago em relaglo a jogos eletréni- ‘cos do género, atualmente & dispo- sigo no mercado, © que — embora funcionais — so uim tanto modestos fem matéria de efeitos © compor- famento. Assim, usando todas as ppotencislidades de apenas dois In- fegrados, conhecidos © verséteis, nosso Laboratério desenvolveu um, conjunto de montagem muito sim ples, com reduzido niimero de componentes, custo proporcional- mente baixo, porém dotado de tudo ‘© que se poderia esperar de um jo- go! efeitos visuals bonitos, feito sonoro realists, decaimento au tomético da velocidade, em perfeita sinmulacfo com o funcionamento de ‘uma roleta real e — para completar a sofisticagio — conizole de aciona- ‘mento por toque (sem bot6es ou in- teruptores ~ basta encomar 0 do- D. Basicamente o ROL Il (simpli- ficando 0 nome da “coisa’ ‘aciona sequencialmente um cffculo formado por 10 LEDs que, inicial- mente, ‘‘giram” em grande veloci- dade, efeito este acompanhado por uma manifestago sonora sincroni- zada, ol soja: cujafrequéncia acompanha a “‘velocidade de gi- ro”. Progressivamente (igualzinho ‘corre mums roleta “mecinica”), a ‘velociadade de giro vai diminuindo (© mesmo ocorrendo com 0 efeito sonoro simultineo, numa forma ex- ‘emamente realists), até que 0 giro ‘cessa, restando aceso apenas um dos 10 LEDs, indicando assim um resultado completamente aleat6rio e improvistvell O acionamento se dé pot toque de, um dedo sobre um par de contatos “‘sensfveis”, que “dis- para” o giro inicial da ROL I, em ‘grande velocidade, de modo que toma-se absolutamente incontrolt JOGO ELETRONICO, COMPLETO E MULTI-APLICAVEL! VER- DADEIRA E EMOCIONANTE “ROLETA ELETRONICA” CO- MANDADA POR TOQUE, DOTADA DE EFEITO SONORO REA- LISTA E DECAIMENTO AUTOMATICO NA VELOCIDADE DE “GIRO”, SIMULANDO COM PERFEICAO O FUNCIONAMENTO. DE UMA ROLETA.“MECANICA” COMUM! RESULTADO COM- PLETAMENTE ALEATORIO DENTRE 10 POSSIBILIDADES! PODE SER _USADA COMO UM JOGO EM SI PROPRIO, OU COMO “APOIO” A INUMEROS OUTROS JOGOS OU BRINCA- DEIRAS! vel pelo operador, qualquer tentati- “Super-Roleta”, acionando poten Ya de tendenciar ou “forgar” um tos limpadas incandescentes © do- eterminado resultado! tada de cfeito sonar “bravo”. ‘Conforme foi dito no lead, a condicGes capazes de permitir sua ROL Il tanto pode ser usada sozi- utilizagio em grandes. ambientes, nha, como um jogo completo em si audit6rios, sorteios pablicos, etc. (com apostas correndo como mum : jogo normal de Roleta), quanto CARACTERISTICAS aplicada em muitos outres jogos ou brincadeiras, inclusive em pro — Sorteador eletrénico, com dis- ‘modes comerciais, sorteios © coi- Play em forma de “roleta” (cir- eee ular) com 10 pontos de “resul= ‘A simplicidade da montagem, do”, indicados pela uminago ‘linda & elegéncia do lay out gerai _Sequencial de 10 LEDs. do projeto, tomam a ROL Il uma — Resultado aleatsrio, imprevist- ‘das realizagées mais atrativas aif 0 Yel- momento mostradas aqui em APE, — © “rolar” do dispositive € Mesmo um hobbysta iniciante nfo acompanhado ‘de feito. sonore encontrar obstéculos na mont __sincrOnizado e simultineo, id8n- xem, que € fécil e direta, de resul- ‘30 ouvido nama roleta fados © funcionamento tesiados ¢ “seal” com trava, comprovados. = Acionamento por toque do dedo Para aqueles que gostam de sobre dois contactos metélicos. “agigantar” tudo, no final do pre- ~ Decaimento automtico da velo- sente artigo damos algumas dicas cidade (ainda simolando roleta ara transformar a ROL I numa teal), com 0 “giro” parando ap6s MONTAGEM 65 — ROLETAO IL 3 ‘alguns segundos, © indicando 0 resultada através do LED que estar aceso. — Alimentagio: 9VCC_ (bateria ‘“quadradinha” ou pilhas) sob bbaixe consumo de corrente. — Transducio do efeito sonoro: por cépsula piezo. — Montagem: compacta, com © display circular j incorporado 20 préprio lay out do Circuito Impresso. = Possibilidade fécil de “potencia- lizacio” dos efeitos visuais e so- nnores, para acionamento de “Ro- Jeta “Gigante” (VER DETA- LHES NO FINAL DO ARTE Go). ‘© CIRCUITO Conform jf foi dito, 0 cireuito ROL Il aproveita com criatividade tudo 0 que dois conhecidos Inte- grados da famflia digital C-MOS (4093 © 4017) tém de versitile fa- vordvel... A fig. 1 mostra 0 “es- ‘quema” da ROL TI que, considera da a complexidade aparente das fungées, € muito simples: o nécleo da coisa € um VCO (Oscilador CControlado por Voltagem) baseado ‘num dos gates (pines 8-9-10) do 4093, © cuja frequéncia bisica € determinada pelo capacitor de tue resistor de 10K (cm série com 0 iodo IN4148), Para controlar pro- sgressivamente (e em deeaimento) a Hreguéncia dese oscilador, 0 pri- meiro gate (pinos 11-1213) do 4093 exccuta importantes fungoes: ‘atua como ‘‘chave” sensfvel 20 to- ‘que, pois quando o dedo do opera dot “curto-circuita” os terminals de acionamento, coloca em nivel digi- ‘al baixo as cnadas desse gate (Gm relagio eo resistor de 10M que Imantém a entrada alt, em stand by, a resisizncia do dodo € prat- camente um “curo-cireuito”..)- ‘Arranjado como simples inversor, tal gate, durante 0 toque do dedo do operador, passa a apresentar ni= vel alto em sua saida (pino 11), om 0 que, através do diodo de iso- lagio. INS148, carrega 0 capacitor eleolftico de 100u. Quando 0 ope- rador tira 0 dedo, 9 nfvel na safda do gate retoma a “zero”, porém © iodo, gore inversamente polar- zado, evita que 0 capacitor se des- carregue rapidamente, Assim, resta ‘20 capacitor, o “caminho lento” de descarga, através do resistor de alto valor (1X1) em paralelo com 0 dito cepacitor, Enguanto dura tal des- ‘carga, 0 nivel CC aplicado & entra dda do gate oscilador (via resistor “separador” de 100K), inicialmen- te alto, vai Ientamente decaindo. Tnicialmente, com o nfvel de tensio alto aplicado, o oscilador funciona “a toda”, porém, com a queda da tensio de controle, a frequéncia Vai, proporeionalmente diminuindo, al que cessa completamente a 0s cilagio. ‘Gragas a presenca do diodo IN4I48 na rede resistiva que de- termina a frequéncia basica de osci- lagio, o clock é formado por um trem de pulsos negativos, estreitos € ripidos. Esses pulsos séo inverti- dos por um terceiro gate (pinos 45-6) do 4093, antes de serem aplicados A entrada do Integrado 4017, 0 qual se encarrega do se quenciamento, mostrado através dos LEDs comandados por suas 10 safdas. Um capacitor de valor reduzido (In) “filtra” os. sinais aplicados a0 Integrado sequencia- dor, de modo a reduzir interterén- clas ou instabilidades que possam invalidar © funcionamento do con- € utilizado, entio, para 0 aciona- mento de uma cfpsula piezo (ou ‘microfone de cristal na fungio de “mini alto-falante”). Esse quarto ate (pinos 1-2-3 do 4093) recolhe ‘08 pulsos logo na safda do oscila- dor controlade por tensio, inver- te-0s, reforga-os ¢ aplica-os direta- mente a cépsula, gue, gera assim uum som de “I6e..t60..." rigorosa- mente sincronizado ¢. simultineo com o “giro” da roleta! Falando em “giro”, toda a idéia da ROL IL € baseada’ apenas no fato dos 10 LEDs sequenciais, comandados pe- Jo 4017, estarem no display final dispostos em cfreulo, com que a sensacio visual de “uma roda lu- mminosa girando” € absolutamente perfeita © compatfvel com 0 que se ‘esperuria de uma roleta “de verda- ne ‘Um capacitor eletroitico de va- lor relativamente alto (100u) desa- copla a alimentacio, evitando efei- tos interferentes causados pela mo- dlifieagio da propria impedincia in- terna das pilhas ou bateria 20 longo do. uso, bem como “‘absorvendo” 14 MONTAGEM 85 — ROLETAO I LISTA DE PEGAS © 1 Circuito Inegrado C.MOS 40178 © 1 Circuito Integrado C.MOS 40938 © 10 LEDs (basicamente verme- thos, Smm, alto rendimento, podendo, ‘ contudo, — serem ‘substitufdos por quaisquer ou= tos formatos, cores ol. tama tnhos, “ao ‘gosto do fre- © 2 Diodos IN4148 on equiva: lentes 1 Resistor 10K x 1/4 watt 1 Resistor 100K x 1/4 watt 1 Resistor IM x 174 watt A Resistor 10M x 1/4 watt 1 Capacitor (poliéster) In 1 Capacitor (eletrolitico) 1u x 16V, © 2. Capacitores (eletrolfticos) 100u x 16V) © 1 Cépeula piezo (pode ser ‘usado ‘um microfone de cristal cenacpsulado, ou uma eépsula transdutora tipo “MP") © 1 “Clip” para bateria “qua = Denon Cree Cemente “gtakwer recuste, Now. | “[ euETRONICA DIGITAL] —~ NAS ioe. ial 8 tenséo de ali- o Somacao eo teasio superior a 6| |, [_TVEM PRETO E BRANCO onto 3 tells 0 funconaneato ni pode ser ae, “onto ou prolongado, sb pena de ||/| MICROPROCESSADORES E es) on -dano do Integrado, MINICOMPUTADORES eS Ges) RE oe pL Sib depaetee iba ai psa || aay et do altorfalane (ado utlizar falantes || /__/__/__| _| TWACORES |_ ‘aay ‘com menos de 8 ohs) e do valor do + E ie ‘SGhater setroliiea Asimeste Gi. || | PROJETO DE CIRCUITOS |\ tno pode (er seu valor experimeatal- sELETRONICOS | iment alerado, na busca de diferentes | {— 7 = =Provavelmente. © mais “muguirna” tons ou frequéncis. / | [eraticas prorrais dos circuits capes Je gerar umsinal —A “coisd" & tio peyvena que o CIR- i {2 fadio de munivelinemsidade (a CUITIM pode af ser montado no is- |] renee nen oso atn Conando divtament um alto falante) tema “aranhat” (Gem placa de Impres- | | ~ancos pores 0 CIRCUITIM ora mostndo! Um $0), sldando os poucos componente || fur Ar 2, sa. sh ntegeado $55. (manjdiino) © um ponto-a-ponlo e, eventualmente,co- | |__Cxba ons Si CEP O90 Fone 26178 equeno capacitor cltrliico ©. lando com epoxy o Integrado €0 die |] yomw montacem 86 Caixa de Musica 5313. Nesta Secéo, especialmente patrocinada pela EMARK ~ ELE- TRONICA COMERCIAL LTDA, so mostrados, em cardter ex- e2pclonal e EXCLUSIVO, os projetos (com todos os detalhes construcionais) de KITs cujos “esquemas”, até o momento, nao tinham ‘sido levados 0 conhecimento. do pablico hobbysta, através de artigos normais publicados nesta ou em outras Re Vistas! Trata-se de uma verdadeira “revelagéo de segredos” Comercials, pela primeira vez liberados! Assim, eventualmento, ‘algum componente constante dos projetos liberados para esta Seco, pode ser de comercializagéo EXCLUSIVA do Patrocina- dor, onde 9 Leltor encontrard, seguramente, todas as pecas ne- assis & montagem ou, de manera alnda mals prea, po- ord obler 0 CONJUNTO COMPLETO, na forma de KIT com Instrugées detalhadas © todos os implementos destinados.& construcao do projeto! VERDADEIRA “CAIXINHA DE adlante..). As especiais carac- MUSICA” TOTALMENTE ELE- terfsticas do Integrado permitem TRONICA E MINIATURIZADA, —@ alimentagio do circuito, como UTILIZANDO _INTEGRADO _um todo, sob baixa tenslo, pro- ESPECIFICO & EXCLUSIVO! Yeniente'de pilhas, e sob consu- MONTAGEM EXTREMAMENTE mo muito baixo de corrente, be- SIMPLES, USANDO POUQUIS- _neficiando qualquer idéia de mi- ‘SIMOS COMPONENTES! A ME. tlaturizagéo do médulo, que as- LODIA GA PROGRAMADA NO sim pode, facilmente, ser incor- INTEGRADO) E EXECUTADA — porado a brinquedos, porta-jias, DE FORMA —PERFEITA, —_sonorizacio de espera para telo- HARMONICA E AGRADAVEL, — fone ete. Em qualquer caso, @ PODENDO 0 DISPOSITIVO SER montagem em si seré muito sim- FACILMENTE ADAPTADO A ples, a0 aleance das “habilida- INUMERAS FUNQOES: COMO des” mesmo do mais tenro prin SCAIXINHA DE MUSICA” — cipiante em Eleténica. 14 a MESMO, EM “PORTA-JOIAS”, adaptacéo em fungdes_ ou apli- EM BRINQUEDOS, EM“"SONO” _eagdes especfficas, fica por conta RIZACAO DE ESPERA” PARA a criatividade © imaginacéo de TELEFONE ETC. cada um. = © PROJETO — Gragas a um — FIG. 1 — 0 CIRCUITO ~ A modemo e exclusivo Integrado, _quase inacreditével simplicidade fabricado pela Samsung, que jé do circuito fica clara na fig. 1, traz programada nas suas “entra- que mostra o equema da CAL ‘nhas” uma melodia, fica ext- XINHA DE MUSICA 5313. mamente ffeil “extrar-se” amé- Alm do préprio Integrado (DIL sica guardada na meméria do de 8 pinos, do tamanho de um componente, bastando alguns 741 ou de um 555...), alguns poucos componentes externos _poucos resistores, um nico ca- (ver item “© CIRCUITO" __pacitor eletroliico, um transistor EMARK EXCLUSIVO “universal” © um pequeno trans- formador de safila, necessério ‘para o casamento de impeddncia nna safda para o alto-falante! O resistor de 1MS_€ responsével pela “velocidade"” de execusio da melodia e admite variacées Gontro da faixa que vai de IM2 2 2M2), dependendo do gosto de ‘cada unm. O resistor de 100K, em paralelo com o capacitor eletrolt- fico de 4u7 também forma ‘un conjunto de valor nic crfico, admitindo variacées (no muito tadicais...) de valor, determinan- do o timbre © 0 ganho geral da safda sonora do Integrado, Como feste, no seu pino 7 (safda), no apresonta poténcia © impedincia siretamente compatfveis com um pequeno alto-falante, um trans for BC548 (ou qualquer outro NPN, de silicio, para uso geral ‘em Sudio) reforca o sinal gerado pelo KS5313, antes de entregé-lo através do de IK5 utilizado apenas para ‘adequar a carga do transfstor. ‘Normalmente, @ Intogrado traba- Tha sob alimentagio de apenas 1,5 volts (uma tiniea pilha pe- quena), porém, na prética esse tipo de alimentacio fica de digi cil implementaggo, devido a um {ato muito simples: no existem, 1n0 nosso varejo especializado, suportes para apenas uma pilhs pequenal Através, contudo, da ingeredo do resistor limitador de 1OR na linha positiva de alimen- tagio, 0 cicuito pode, perfeita- ‘mente trabalhar sob 3 volts (pro ‘venientes de duas pithas, no ca 50), © que facilita a parte prética da ‘realizac ‘bom saber, contudo, que © hobbysta pode perieitamente colocar 0 circuit a trabalhar sob apenas 1,5 volts (uma 96 pilha), desde que retire © resitor de OR do circuito (ubstituindo-o por um simples Jumper, na placa...). O som ge rado, por razbes. bvias das poténcias envolvidas, nfo dle elevada intensidade (equivalente, ‘na peltica, ao gerado por caixic ‘ahas de" mifsica mecfnicas), porém a melodia destaca-se cla Famente, num timbre agradavel © hhamnGnico... Um fator interes- sante, © que vale lembrar, € que © Integrado KS5313, dependen- do da letra colocada em sufixo ap seu cédigo bésico, contém ‘uma melodia diferente! Assim, o KSS5313R traz a misica “Oh! Susanna”, 0 KSS313T comém melodia “For Elise”, 0, KS5313Q traz a melodia “Home Sweet Home”, ¢ assim por dian- te, em cerca de uma dezena de ‘opgSes (infelizmente no todas dispontveis no Brasil). FIG. 2 — A PLACA ~ Enfati- zando a miniaturizacio do con- Jjunto, o lay out do Circuito Im- presso espectfico foi mantide to ‘Pequeno quanto possfvel, porém finda assim no muito “aperta- do", de modo que o principiante nffo encontre problemas de mon- tagem. Como a figura esti em feseala 1:1 (famanho natural) fica ficil a0 Leitor reproduzi-la dire- tamente, se tiver © material ne- cessétio 8 confeccio da plaqui- ‘nha (adquirindo 0 KIT da CA- MUS313, recebers a plaquinha jé pronta, juntamente com todas as demais pecas...)- Durante a com 19 MONTAGEM 85 — CAIXA DE MUSICA 5313, Tecgio © preparo da placa, ou ‘mesmo na. conferéncia da placa pronta (recebida com o KIT), 0 hobbysta deve sempre levar em conta as INSTRUCOES GE- RAIS PARA AS MONTA- GENS, que trazem importantes informagées ¢ conselhos.... Da mesma forma, na identificacao dos componenies, convém (@lém de observar atentamente as ilus- trades do presente artigo) con sultar © TABELAO. APE, sem- ‘re que surgirem dividas quanto ‘valores, pinagens etc. Tanto as INSTRUCOES, quanto 0 TA- BELAO, costumam, estar nas primeiras paginas de toda APE, ha forma de encaste permanen- te, para beneficio dos principian- tes, = FIG. 3— A MONTAGEM - 0 “chapeado” da montagem, visto na figura, mostra a plaguinha pe- Io seu lado no cobreado, com as pegas todas posicionadas. Os Principais cuidados que ini Ciante deve ter so: observar a polaridade do capacitor eletrol ico (claramente demarcada na figura), posicionar corretamente © transfstor (referenciando pelo lado chato do componente, vira- “do para o lado em que estf 0 re- sistor de IK5),_posicionar também cometamente o Integrado (@ lado que apresenta uma per ‘quena marca deve ficar voltado para os resistores de 100K e 1MS...), nolar a posigio do transformador, identificando seu primério (P) pela “pinta verme- Tha’ (também indicada na figu- 1a), cujo lado devers ficar volta- do para o Integrado. De resto, & $6 nfo confundir os valores dos resistors (0 TABELAO esté Id, para resolver qualquer “galho”). As ilhas “livres” mostradas na fig. 3 destinam-se As conexSes externas placa (alimentagio e alto-falante), conforme veremos a seguir. = FIG. 4 ~ CONEXOES_EX- ‘TERNAS A PLACA ~ Na figura a placa ainda 6 vista pelo lado, dos components. (no cobrea- do), cnfstizando-se,_poréim, a5 conexSes periféricas: as ilhas FP" destinam-se 8 ligagio dos fios que vio ao alto-falante mini Cimpedncia de 8 ohms). Os pon tos +” e “=” referemse as co- nexées da alimentagSo,lembran- do sempre que nos fos do spor te de plhas,o positive std coai- ficado por um fio vermelho © © negativo por um fio preto. A shavinha interruptora (H-H mini) deve ser infereslada no fio do positive. (vermetho) da linen- ‘lagdo. Depois de tudo soldado & ligado, ainda antes de colocar as pilhas no suporte, 0 Leitor deve fazer wma euidadose verifcagso feral, conferindo valores, -pO- Sigdes, condigbes dos pontos de sola, estado das pistes cobrea- das etc. Lembrat sempre que 0 Principal “iinimigo” do montador Principiame € 0 excesso de at- {o-ontfianga, tipo “eu toaho certera de que fiz tudo certinho, Portanto nfo preciso confenir ne” Sane" NAO confienisoo! Nem 0 it 20 MONTAGEM 86 - CAIKA DE MUSICA 5313, pparte da misica, ao fim do que caixas pequenas, padronizadas| Fre. 7 toda a sequéncia € repetida, en- (Como por exemplo 0 modelo ‘quanto a alimentagio permanecet_ _-PB201 ou outros, da “Patola”), ligada! Com.um mfnimo de ima- bastante apropriados para 0 WT ginagio © cristividade (e um acondicionamento da montagem, Pouguinho de “artesanato"’..) inclusive alto-falante, suporte de aio seré diffeil “automatizar” 0 pilhas etc. funcionamento da CAMUS313, CAMU-5: ‘de modo que ~ por exemplo = & miisica toque 90 se abrir ume LISTA DE PEGAS Lavo 008 ‘COMPONENTES ical” para o |e 1 Circuito Integrado (espect- Finconamento de bringuetos dt |” fico, sem equivaleseao versos, ou ainda funcionar como KS5313 (qualquer letra em “msiea de espera’ para o tele snfiko) fone... As aplicagées sio mii |e | Transistor BC548 ou equi- plas © a boa miniaturizacio do valente (NPN, silfcio, uso ge- ireuitopemmitiré 0 seu facil ral em fudio) embutimenio” onde. for_ne- |e 1 Tansfonmador de sfda mini cessério (€ bom usar sempre fa faiisorce (ipo. “pitta Tante pequeno, faciiando a | amet Po Pi compactasio do conjunto, embo- | | Resistor 10R x 1/4 watt +a nada impesa que ~ se isso for | | Resistor 1KS x 1/4 watt possivel — alto-falantes de gran- |. { Resistor 100K x 1/4 watt des dimensdes sejam usados, na | 1 Resistor IMS x 1/4 watt ‘mais tarimbado dos hobbystas busca de um meihor rendimento. | 8 1 Capacitor eletroltico 4u7 x comete tal erro, preferindo hu- sonore, quando a miniaturizacio |” 6V a tenslo pode ser maion, mildemente verifear passo por iio for requisito fundamen- | orem limitando-se a "25V ppasso de cada montagem, antes tal), Devido as muitas possibi- muta geet ia coocéla pam alee, nfo amos | Aliant mini ome funcionar pela primeira vez... recomendago especifita quanto} 1 Suporte para duas_pilhas - 3 caixa para a CAMUS3I3, 6 | pequeas, =" ms PM = FUNCIONAMENTO - Tudo que na maioria dos casos o ci |e | Chave HeH mint conferido, € colocar as duas pilhas cuito seré adaptado a containers | { Placa de Circuito Impresso no suporté, ligar a chave e... ouvir _j@ existentes.. No entanto, quem especttica para a montagem a mésica! A melodia surge nftide, quiser_ montar 0 cireuito’ como GS x28 cm hharm6nica e bonita, tocando inte unidade autOnoma, néo encon- | Fa. soida para as ligagoes sgralmente a primeira e a segunde- _trarddificuldades na obtengao de ‘Convenson pe Teno (SIRCUITIN/] emit sem dvi, «aon AJUSTAVEL PARA 0 CARRO gem do CIRCUITIM dentro de tuma caixinha mindseula (€ bom e dotar © 7805 de um pequeno dis- ti Be otel sipador). Com o auxflio de um Ieee voltimetro (multfinetro), nfo serd diffcilcalibrar © configurar a es cala do potencidmetro. ~ Uma sugestio pritica: para reco- Ther a tensio de entrada, 0 See hobbysta poderé. usar um = Os Hobbystas mais ligados 2 mento por um simples potencié- _““plugio" do tipo que eneaixa no “coisas” —priticas apreciaram metto, dimensionando a corrente _acendedor de cigattos do carro, muito 0 projeto do CONVER- no terminal de “tesra’” do 7805 com o que 0 dispositivo ficaré de SOR 12V PARA 6-9V (APE (cuja pinagem também € vista na uso. bastante facil! Asada po- 12), um cireuito de extrema sim- figura). deré ser dotada de plague com plicidade, porém configvel © dil, ~ Com essa modificagéo, sob uma __patfvel com a entrada de alimen- Dbaseado no robustoe fécil de en- entrada tfpica de 13 a 14 volts, tago do apareiho que se deseja ccontrar Regulador 7805... O pre- __poderfio ser obtidas, na safda do energizar. sente CIRCUITIM € inspirado na circuito, tenses entre Se 12V, - Nao esquecer do LIMITE DE ‘mesma idéia geral daquele proje- valores’ estes _dependentes do CORRENTE (1A) dentro do to, porém substituindo os resisto- _ajuste dado ao potenciémetro! qual © -CONVERSOR pode res fixos inseridos por chavea. _nifmero irrisGrio de componentes__atuar... PILHAS~3¥, venweino pee eee CIRCUITO INCRIVELMENTE SIMPLES (APENAS UM TRANSIS- TOR), MAS CAPAZ DE GERAR SONS COMPLEXOS (DIRETA- MENTE EM ALTO-FALANTE) COMO “RISADAS", "GARGA- LHADAS”, “SOLUCOS"'E “CANTOS DE AVES"! UM BRINQUE- DO ELETRONICO DOS MAIS INTERESSANTES E DIVERTIDOS (QUE O HOBBYSTA PODE CONSTRUIR, A UM CUSTO RELATI- VAMENTE REDUZIDO. UM “ACHADO” PARA OS QUE APRE- CIAM EFEITOS SONOROS DIFERENTES E DIVERTIDOS! ‘A Eleténica € uma “eign cia/arte”” que sempre nos surpreen- de pelas intimeras possibilidades ‘que temos de extrsir novas fungdes © comportamentos de componentes que, aparentemente, no foram de- senvolvidos, para’ determinadas, atuag6es... E “citncia pois basea- da em “exatidées” mateméticas © fisieas, porém é também “arte”, ja aque a intuigso, criatividade e talen- {0s pessaais sfo to ou mais impor- tantes do que 0s rigidos parametros da Teoria! gjeto da RISADINHA ELETRONICA (ou apenas RISEL, para dar um apelido simpético % “episa”...) € uma prova disso, do. que se pode fazer usando um mé- ximo de criatividade de modo a ex- trair comportamentos complexos (€ até certo ponto imprevistveis...) de arranjos circuitais pouco ortodo- ‘Um nico transistor, um pe- ‘queno transformador, um alto-fa- Tante, mais alguns capacitores © re- sistores, € tudo © que o Leitor pre- cisa para construir uma verdadeira “méquina de rir"! Isso mesmo: um aparelho que “dé risadas”, num feito muito semethante ao Gaque- les “sacos de risadas” que a turma ‘usa para ‘‘pentelhar”” e divertir-se! E nfo ficam por af as potencia- lidades da RISEL... Um tnico trim-pot de ajuste pode proporcio- nar, a0 longo da sua attago, um ‘monte” de efeitos diferentes, além do que, a modificagio pura ¢ sim pples dos valores de alguns compo- rentes “chave” podem alterar © fampliar incrivelmente os efeitos ob- tidos, gerando, além da risada basi ca, “‘solucos", “piados”, “earza- Ihadas”, “‘cacarejos” © outras ma- nifestagdes. Todos esses efeitos © modifi- ccagées simples podem ser conse- guides de um circulto muito sim piles, © que permite intimeras equi- vvaléncias, substitulcGes e experién- cias. Portanto, a RISEL € uma montagem especialmente dedicada ‘208 que gostam de “criar em cima” de um projeto bésico, jé que 0 ee ee ‘com a “risada’" poder “fe Poe ey dadas certas orientagdes quanto a cessas _eventuis experiéncias..), tentando obter (e seguramente con- ‘SEL como um projeto “em aberto”, “sada”, mas pode ser também uma profusio de outros efeitos, um mals engracado e incrf= ‘vel do que 0 outro! CARACTERISTICAS = Circuito gerador de sons com pplexos, baseado num oscilador 27 com um dnieo transfstor, reali- ‘mentagio indutiva e por rede ‘complexa R-C. — Ajuste: um nico, por trim-pot. ~ Safda: direta por alto-falante in corporado, em intensidade sufi- ‘lente para audi¢do localizada. = Alimentaga0: 9° volts C.C. sob baixo consumo (bateria “quadra- dinha” ou 6 pilhas pequenas ‘num suporte). — Acionamento: por push-button, ‘com decaimento automsética apés soltar-se 0 botio. = Experiéncias © modificagées: intmeras possibilidades, cujas Linhas gerais sio dadas ‘no pre- sente artigo. ociRcUITO A fig. 1 mostra o “esquema” da RISEL, com sua incrfvel centra- lizagio em um nico transistor 'BC558B (que pode, na verdade, ser experimentalmente ‘suibstitufdo por ‘qualquer outro PNP de silfcio, bai- xa ou média poténcia, alto ganho, para uso geral em Sudio). Basica- mente trtise de um oscilador que funciona por realimentacio induti- vva (proporeionada pelo transforma dor de safda). O secundério (S) do ‘ransformador, diferentemente da ligagio ortodoxa, nfo fica em para- elo com 0 alto-falante, mas em sé le com este, formando assim a carga de coleior do transistor (re- cebendo, assim, a corrente jé am- plificada pelo BCS58B). Por indugdo (principio de fun- cionamento dos transformadores) parte do sinal presente no secundé= rio € “‘transferida” para 0 primério @®) © daf novamente aplicado 0 ‘transistor, através do seu terminal ‘de base, via complexa rede de rea limentacio ¢ comecio de fase for 28 ‘mada por vérios resistores e capaci- tores, todos eles, de um modo ou ‘outro, responséveis pelo timbre bi= sico e pelo ritmo da “risada” Na verdade, devido & comple- xidade e as vérias diferentes cons tantes de tempo existentes nessa rede RC (resistor/eapacitor) de rea- limentagio, ocorrem pelo menos dduas oscilagGes simultineas no cir- cuito: uma de frequéncia mais alta, responsével pelo timbre béico da € outra de frequéncia fe eh i oe ae ritmo ou ‘'solugse” da “‘risada”. © Leitor notar alguns compo- nentes, no diagrama, marcados com asteriscos inseridos_em circulos, ‘tifimgulos ou quadrados... Trata-se de um cédigo que adotamos para simplificar 0 entendinento,emy r= Jagéo 8S funcdes dos principais ‘componentes, cujos valores podem belinha a seguir torna tudo muito claro, ficando por conta de cada um ‘as eventuais experimentagées: ‘TABELINHA DE MODIFICACOES MONTAGEM 97 — RISADINHA ELETRONICA Push-button ser desacionado, proporcionando 0 lento “‘decair"* (em volume) do som emitido, tomando o efeito final bastante ppréximo de uma ‘‘risada” real, ‘Tempos menores ou maiores po- dem entio set obtidos pela sim ples modificacio do valor desse capacitor (entre 1.000u e 4.7003). ebtigo 5. fancio ‘margem de experimentacéo mum quadrado | timbre bésico, mais ou | (orig. 56n) de 22n a 8a ‘menos agudo (orig. 470n) de 330n a tu ‘numefreulo | timbre do “‘solugo”, | (orig. 2u2) de 470n a 47u ‘mais ou menos “gutu- an ‘num tifingulo | ritmo da “visada’ (orig. 10u) de 10ua 47a | (orig. 220u) de 100u a.470u Além das disposigdes da TA- BELINHA, o hobbysta deve levar em conta o seguinte: =O valor do trim-pot (orig. 4K7) ‘em relac8o a0 capacitor eletrolt tico em série com o dito trim- ot (orig. 10u) forma um dos ‘conjuntos RC que podem alterar completamente 0 resultado final das oscilagdes. Assim, experi- ‘mentagées conjugadas (aumen- tando © valor do trim-pot e di- ‘mimuindo 0 do capacitor, ou vi- ce-versa...) poderdo gerar inte- ressantes variagSes. =O capacitor de grande valor (2.2001) € utilizado para arma- zenar energia, mesmo depois do Finalmente, tanto as impeddincias quanto as resistEncias Ghmicas inerentes aos enrolamentos do transformador quanto ao alto-fa- Jante, também podem alterar ‘substancialmente 0 _compor- tamento bésico da “risada" ‘Quanto mais altos forem tais va ores, mais grave e Tento se mos- tari 0 efeito. Por outro lado, impedincias e/oa resistEncias menores resultaréo em efeitos ais e agudos e répidos. ‘A conexio dircta do alto-falan- te se df porque 0 nivel de saida oferecido pelo circuito (apesar do seu tinico transistor) € suficiente- ‘mente alto para excitar 0 transdu- tor. Para bom rendimento sonoro,: recomendamos que se use allo-fa- ante no muito pequeno (3 ou 4 polegadas). Quanto ao transforma- dor de sada, os dois cédigos indi ccados referem-se a modelos stan- @ard, de fécil aquisigfo, enteetan- {o, oltras madelos podem ser expe rimentados _(eventualmente com adequagées nos valores de resisto- res/capacitores ~ dentro da TABE- LINHA ~ para “‘trazer” 0 efeito f+ nal a0 ponto desejado. OS COMPONENTES ‘Como sempre acontece nas montagens principals de APE, to- das as pegas sio comuns, e muitas delas admitem equivaléncias ou até certa tolerfncia ou “‘elasticidade”” nos seus valores (ver TABELINHA. © detalhes no item © CIRCUITO, af atrs...). Talvez o tnico item que pode, em certos casos, mostrar-se lum tanto critico, seja’o pequeno transformador de sada para transts- tores... Notar que 0 componente indicado na LISTA DE PECAS nndo € do tipo miniatura, mas sim plesmente do tipo, mini (pequeno ‘mas no mindsculo...). Se no for encontrado 0 modelo indicado, ou ros com caracterfsticas proximas poderdio ser experimentados, desde que apresentem uma impedincia, ‘no primério, nitidamente superior (0 mfaimo 10 vezes maior...) do que a standard (8 ohms) do se cundério, De resto, os cuidados de sem- pre na identificacio dos terminais, ee % ‘dos componentes _polarizados (transistor © capacitores eletroliti- 08, no caso...)’bem como na leitu- ra dos valores das demais pecas (0 TABELAO esté Id no seu lugar de empre, para ajudar os novatos ‘esquecidinhos”..). famenté quanto 20 al~ torfalante, 0 Leiter devers fazer ‘uma prévia opsio: se preferit mic niaturizagio em detrimento de uma ‘melhor performance quanto a0 ni- vel sonom, entao pode usar falante mini 2” ou 2 1/2"); jf se 0 rendi- mento sonoro for mais importante do que miniaturizacio, pode (de- ve.) usar falante tio grande quan- {6 soja possfvel, guardadas as limi- tagées de espaco na utilizacio ou Sencaixamento” pretendidos... AMONTAGEM Embora o circito oj simples, baseado num nico tansfstor come componente atvo, a quantiade de pects nfo. é muito poquena... De- ido a 685 fat, mats escola de olocar’ 0. proprio tansformador também sobre a placa, esta nfo po- dd ser considerada "mini" (et fig. 2), Entretanto, ainda. assim. foi possivel compactar 0 lay out de todo reise as dimonsses porais dda montage... 0 padrio de has © pists mio. é complicado, © 0 Fobbysta que jétenha slguma pr fica nfo encontrars dficuldades em feprodusilo. (com cancta especial bu decalques fcido-esstentes) pa fa confeeeao da placa em cas. Os que preferirom & agusicdo. do MONTAGEM 87 RISEL em KIT (completo) rece- bro a plaquinha pronta, furada, protegida por verniz e com o “‘cha- peado” da montagem (localizacio ‘dos componentes) jé demarcado em silk sereen (no lado nio cobreado). ‘Seja a plaguinha home made, seja parte integrame do KIT, esta ‘deverd ser cuidadosamente conferi- ‘da com a fig. 2, antes de se iniciar fas soldagens dos componentes... Também recomendamos aos nova- tos uma leitura atenta as INS- TRUGOES GERAIS PARA AS MONTAGENS, como condicio prévia para uma realizado. sem problemas do projeto da RISEL, ‘A colocacio © posicionamento dos componentes sobre a face nso ‘cobreada da placa estio claramente mostrados na fig. 3, que traz 0 “ehapeado" da montagem, Obser- var com aengio a posicso do transistor (referenciada pelo lado “chato” do componente), as pola- ridades dos capacitores eletroliticos (normalmente marcadas no corpo do componente, ou codificada através do comprimento dos seus terminais — ver TABELAO) e as posigées relativas do primério (P) e secundério (S) do transformador (0 primésio apresenta 3 fios, © 0 se ‘cundério apenas 2, ‘As ilhas periféricas destinam-se A ligagfo de componentes externos (alto-falante, push-button ali- mentagéo) ¢, para um melhor en- fendimento, 0 Leitor deve recorrer 2 fig. 4, que detalha tais conextes, ‘mostrando a placa ainda pelo set! lado no cobreado, Os pontos im- portantes, no caso, referem-se & po- ISADINHA ELETRONICA, Taridade dos fios que provem do “clip” ou suporte de pilhas, deven- do 0 Leitor lembrar sempre do co digo universal: fio vermelho para 0 ositivo (+) e flo preto para o me- gativo ©) ‘Como sempre, recomendamos ‘que as sobras de terminais © pontas de fio (lado cobreado da placa, aps as soldas...) apenas sejam am ppuladas depois de uma cuidadosa Yerificacio visual (em ambos os Ia- dos do Circuito Impresso). Alguns rminutinhos “\perdidos” nesse esté- ‘gio podem significar a diferenca entre’ um projeto opericional ou AJUSTES UTILIZAGAO EXPERIENCIAS ‘Tudo conferido, € s6 colocar a Dateria no “clip” (ou por as 6 pi- Thas pequenas no respective supor- 1), ajustando, — inicialmente, © trim-pot para sua posicio mé- dia, Em seguida, apertar por alguns segundos © push-button, soltan- \do-o logo apés... Algo ja muito pa- recido com uma “risada” deveri surgir através do alto-falante! Cal- mamente, procurar no trim-pot © ajuste que melhor efeito ou simu- lagio de “risada’” proporcionar... Notar que enquanto 6 push-t for mantido pressionado, da” seré unifonme, em nivel relati~ ‘vamente elevado ¢ ritmo constante. Soltande-se 0 botio tanto volume {quanto o ritmo decaem (como ocor +e num riso expontineo real... ‘A. utlizacfo © eventual insta lagio do circuito, ficam por conta

Você também pode gostar