Você está na página 1de 47

UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE CINCIAS HUMANAS DEPARTAMENTO DE FILOSOFIA FIL 1501

A EDUCAO NA REPBLICA DE PLATO

Carlos Euclides Marques 8512106-1

FLORIANPOLIS NOVEMBRO DE 1990

UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE CINCIAS HUMANAS DEPARTAMENTO D FILOSOFIA


ORIENTADOR: SELVINO JOS ASSMANN FIL1501 MONO RAFIA

A EDUCAO NA REPBLICA DE PLATO

Por Carlos Euclides Marques Aluno do Curso de Filosofia Bacharelado da UFSC !a"r#cula 8512106-1

FLORIANPOLIS NOVEMBRO 1990

A$rade%o a "odos aqueles co-o&er'rios des"e "ra(alho) *quele que orien"ou &or lon$as horas de con+ersa *quele que deu o&ini,es *quele que e!&res"ou li+ros re+is"as e "ra(alhos *quele que &assou horas dias e noi"es a da"ilo$rafar) enfi! que de u!a for!a ou de ou"ra fi-era! des"e o nosso "ra(alho.

SUM!RIO

INTRODUO""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" CAP#TULO I O $%&$'()% *' paidia"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" P+,)-%: .'/ )'01%2 ./, %34,""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" A *(,+5)($,: 0/()% 0,(. 6/' /0 05)%*%"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" CAP#TULO II L(74% I"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" L(74% II"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" L(74% III""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" L(74% IV""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" L(74% V"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" L(74% VI""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" L(74% VII"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" L(74% VIII ' I8""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" L(74% 8"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" CONSIDERA9ES FINAIS""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" BIBLIO RAFIA""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

INTRODUO

Es"e "ra(alho "e! o o(/e"i+o de a&resen"ar u!a lei"ura *:A R'1;3+($, de Pla"0o +is"a so( o as&ec"o da educa%0o sua rela%0o1li$a%0o co! os as&ec"os social &ol#"ico his"2rico e !e"odol2$ico es"e 3l"i!o e4&resso na &r2&ria for!a co!o 5 escri"a a o(ra6 o di'lo$o. Para "an"o o "ra(alho 5 di+idido e! dois ca&#"ulos. 7 &ri!eiro co!&os"o de "r8s su(ca&#"ulos que a(orda! res&ec"i+a!en"e6 o &ro(le!a da educa%0o co!o paidia so( o as&ec"o do si$nificado da &ala+ra educa%0o &ara n2s !os"rando que es"e "er!o n0o a(arca o que os $re$os en"endia! &or educa%0o) (re+e!en"e a si"ua%0o his"2rica e! que se insere a o(ra &la"9nica) o !5"odo a dialtica que 5 a &r2&ria filosofia :"eoria-&r'"ica; de Pla"0o. 7 se$undo ca&#"ulo (e! !ais lon$o &erfao ca!inho da &r2&ria o(ra onde cada su(ca&#"ulo corres&onde a u! <i+ro *:A R'1;3+($,) &ensa!os e! "i"ul'-los &ara es"es <i+ros confor!e o assun"o neles a(ordado) en"re"an"o na !aioria deles os li!i"es do <i+ro n0o s0o os !es!os do assun"o e4ce"o os <i+ros =>>> e >? que fora! a$lu"inados &or a(ordare! u! assun"o den"ro de seus li!i"es. A&2s es"a &ar"e do nosso "ra(alho fa-e!os algumas consideraes finais. @o!a!os a&enas u!a o(ra A Repblica o&"ando &ela "radu%0o de Maria Aelena Bocha Pereira edi"ado &ela Funda%0o Calous"e Cul(enDian ci"ada en"re &ar8n"eses no correr !es!o da an'lise. =ale salien"ar a dificuldade de se encon"rare! (ons co!en"adores "radu-idos &ara o &or"u$u8s. Ei+ersas o(ras i!&or"an"es dei4ara! de ser consul"adas &or es"are! escri"as e! l#n$uas ou"ras. 7s co!en"adores usados fora! $randes co!&anheiros de /ornada orien"ando e esclarecendo o nosso es"udo e! !o!en"os dif#ceis. Ca(e ainda di-er que al$uns ar"i$os ou !es!os li+ros

consul"ados n0o s0o ci"ados nas no"as con"udo cons"a! da (i(lio$rafia final &or a&resen"are! rele+an"es considera%,es so(re al$uns as&ec"os da o(ra de Pla"0o. Pode!os carac"eri-ar es"a !ono$rafia co!o co!&ila%0o no sen"ido usado &or U!(er"o Eco e! seu li+ro Como se faz uma tese. Por 3l"i!o o que /us"ifica es"e "ra(alhoF Co!o !ui"os /' dissera! &ara nos co!&reender!os !elhor n2s !es!os &recisa!os +ol"ar *s ori$ens. E isso +ale "a!(5! quando se "ra"a de discu"ir o &ro(le!a da educa%0o. A Cr5cia (er%o da ci+ili-a%0o ociden"al !0e da filosofia &ariu u! dos ho!ens ao qual +ol"a!os se!&re se/a &ara o cri"icar se/a &ara o re"o!ar e1ou a&ri!orar6 Pla"0o. G ele nosso in"erlocu"or.

CAP#TULO I

< O CONCEITO DE PAIDIA < PLATO: SEU TEMPO2 SUA OBRA < A DIALTICA: MUITO MAIS =UE UM MTODO

O CONCEITO DE PAIDIA

Ao +ia/ar &or A Repblica de Pla"0o so(re o !ar da educa%0o de+e!os "er &resen"e que a for!a%0o do ho!e! $re$o n0o se li!i"a ao que en"ende!os ho/e &or educa%0o. E!(ora es"a &ala+ra &ercorra "odo o nosso "ra(alho +e!os que a educa%0o $re$a i!&lica nu! !ecanis!o co!&le4o de in"era%0o onde o &3(lico n0o se se&ara do &ri+ado ne! o indi+idual do social ne! o es"5"ico do 5"ico e o e&is"e!ol2$ico do !e"odol2$ico. @odas es"as di!ens,es encon"ra!-se "ecidas nu! &ainel se! solu%0o de con"inuidade. >s"o re+ela u!a &reocu&a%0o co! u! ho!e! co!&le"o. H7s an"i$os es"a+a! con+encidos de que a educa%0o e a cul"ura n0o cons"i"ue! u!a ar"e for!al ou u!a "eoria a(s"rac"a dis"in"as da es"ru"ura his"2rica o(/ec"i+a da +ida es&iri"ual du!a na%0o...I1 U!a educa%0o li$ada * polis e! que cada cidad0o 5 a polis ao &r2&rio ho!e! $re$o a seu sa(er e sua &rodu%0o * cons"ru%0o de u!a ci+ili-a%0o :cul"ura; que ul"ra&assou seu "e!&o.
A id5ia de educa%0o re&resen"a+a &ara ele :o $re$o; o sen"ido de "odo o esfor%o hu!ano. Era a /us"ifica%0o 3l"i!a da co!unidade e indi+idualidade hu!anas. 7 conheci!en"o &r2&rio a in"eli$8ncia clara do Cre$o encon"ra+a!-se no "o&o do seu desen+ol+i!en"o. J0o h' qualquer ra-0o &ara &ensar!os que os en"ender#a!os !elhor &or al$u! $8nero de considera%0o &sicol2$ica his"2rica ou social.2

Jes"e sen"ido insis"i!os e! que n0o se &ode co!&reender qualquer o(ra &la"9nica se! que se con/u$ue! a &ol#"ica a "eoria do conheci!en"o a es"5"ica a 5"ica a cul"ura a reli$i0o e"c. E isso +ale so(re"udo no caso *:A Repblica cu/o o(/e"i+o 5 for!ar a cidade-ideal e o $o+ernan"e-&erfei"o que cons"ruir' e !an"er' a /us"i%a des"a cidade. Es"e ho!e! &recisa ser educado educado &ara felicidade da
1 2

Werner JAEGER, Paidia, p. 01. Ibid., loc. cit., pp. 6-7

&r2&ria polis &ara cons"ruir o uni+erso $re$o. E es"a educa%0o n0o es"' se&arada de "odos es"es as&ec"os indicados. J2s n0o "e!os u! "er!o que a(arque "odo es"e con"e3do. Educao n0o conse$ue e4&lici"ar "oda a rique-a des"e fen9!eno $re$o. Mas o $re$o "inha u!a &ala+ra que e4&ri!e "odo es"e uni+erso. Kuando Lerner Mae$er nos e4&lica o "#"ulo do seu "ra(alho nos d' a lu- des"e "er!o6
Paidia a &ala+ra que ser+e de "#"ulo a es"a o(ra n0o 5 a&enas u! no!e si!(2lico) 5 a 3nica desi$na%0o e4ac"a do "e!a his"2rico nela es"udado. Es"e "e!a 5 de fac"o dif#cil de definir6 co!o ou"ros concei"os de $rande a!&lid0o :&or e4e!&lo os de filosofia ou cultura; resis"e a dei4ar-se encerrar nu!a f2r!ula a(s"rac"a. 7 seu con"e3do e si$nificado s2 se nos re+ela! &lena!en"e quando le!os a sua his"2ria e lhes se$ui!os o esfor%o &ara conse$uire! &las!arse na realidade. Ao e!&re$ar u! "er!o $re$o &ara e4&ri!ir u!a coisa $re$a quero dar a en"ender que essa coisa se con"e!&la n0o co! os olhos do ho!e! !oderno !as si! co! o do ho!e! $re$o.N

7s olhos do ho!e! !oderno "8! dificuldade e! +er co! os olhos do $re$o. Es"es conse$ue! a(ran$er a "o"alidade de u!a realidade. =e!os as coisas de for!a fra$!en"ada n0o dis&o!os de &ala+ras que ca&"e! "oda a for%a de ques",es referen"es * &ol#"ica * educa%0o ao &r2&rio ho!e! co!o ser em relao... Co! isso "e!os !ui"o "ra(alho &ara &assar al$u!as !ensa$ens &ois ao olhar!os es"a i!ensid0o que 5 o uni+erso $re$o sen"i!os !ais e !ais necessidade de a&rofundar as&ec"os :+e/a co!o n0o conse$ui!os a(arcar a "o"alidade de sua cul"ura sua his"2ria suas in"er-rela%,es sociais; de fa-er u!a arqueolo$ia dos $re$os. Assi! &ode!os en"ender A Repblica co!o u! "ra"ado de educa%0o &ara for!ar o &r2&rio ho!e! $re$o e a co!&le4idade e (ele-a desnudas na &r2&ria o(ra. Kuando a le!os es"a e4&eri8ncia 5 dif#cil de "rans!i"ir) a cada lei"ura desco(ri!os u! no+o hori-on"e a sen"i!os co!o al$o criado &ara a e"ernidade.
Os gregos foram obrigados, pelo estgio de sua tcnica, a produzir valores eternos . Ee+e! a essa circuns"Oncia o seu lu$ar &ri+ile$iado na his"2ria da ar"e e sua ca&acidade de !arcar co! seu &r2&rio &on"o de +is"a "oda a e+olu%0o ar"#s"ica &os"erior. J0o h' d3+ida de que esse &on"o de +is"a se encon"ra no &2lo o&os"o do nosso. P

E es"a (ele-a +islu!(re es"5"ico nos dei4a a"ordoados e !es!o &or nossa Hcar8nciaI de ho!e! !oderno n0o conse$ui!os e4&licar co! a !es!a a(ran$8ncia do $re$o o que se/a paidia.

3 4

Ibid., loc. cit., p.1 Walter BENJAMIN, Magia e Tcnica, Arte e Poltica, p. 17 .

Ee&ois des"es esclareci!en"os iniciais +a!os ca!inhar &or !ais dois as&ec"os o his"2rico e o !e"odol2$ico &ara final!en"e "er!os ele!en"os o(/e"i+ando a lei"ura da o(ra. @udo o que foi "o!ado a"5 aqui &ara che$ar!os a es"a &ala+ra paidia &recisa ser si"uado no "e!&o. G isso que fare!os a se$uir &ara en"ender!os !elhor &orque a o(ra e a +ida de Pla"0o nos aco!&anha! a"5 ho/e insis"indo e! nos ques"ionar. J0o &re"ende!os di-er co! isso que "udo se resol+a a &ar"ir do fa"o de cha!ar!os a a"en%0o &ara a si"ua%0o his"2rica &ois o(ras co!o a de Pla"0o &arece! es"ar &ara al5! de qualquer "e!&o.

PLATO: SEU TEMPO2 SUA OBRA A o(ra de Pla"0o de+e ser &ensada * lu- de seu "e!&o. A"eniense nascido a&ro4i!ada!en"e e! P28 a.C. !orreu &or +ol"a de NP8 a.C.. =i+eu en"re o a&o$eu e o decl#nio de A"enas co!o cidade cen"ro &or sua su&erioridade &ol#"ico-cul"ural e foi con"e!&orOneo do enfraqueci!en"o de Es&ar"a ou"ra i!&or"an"e cidade $re$a e &rinci&al ad+ers'ria de A"enas. Ee- anos a&2s a !or"e de Pla"0o Fili&e da Maced9nia do!ina a Cr5cia que nunca !ais se recu&era. Pla"0o era filho de fa!#lia influen"e6 seu &ai era Ari"on descenden"e do rei Codro 3l"i!o rei de A"enas a!i$o de P5ricles $rande fi$ura &ol#"ica a"eniense) sua !0e Peric"#one &ri!a de Cr#"ias !e!(ro do Co+erno dos @rin"a ir!0 de Car!ides. Pla"0o &or sua ori$e! "endia &ara a +ida &ol#"ica. En"re"an"o a Cr5cia +i+ia e! $uerra) a&2s o do!#nio de Es&ar"a so(re as cidades $re$as 5 ins"aurado e! A"enas u! re$i!e "irOnico deno!inado o Co+erno dos @rin"a do qual &ar"ici&a+a! &aren"es e a!i$os de Pla"0o. Es"e $o+erno i!&o&ular foi derru(ado &ela de!ocracia. Es"a de!ocracia +e! a condenar S2cra"es de que! Pla"0o era disc#&ulo. Es"es fa"ores fa-e! co! que Pla"0o +enha a desis"ir da carreira &ol#"ica o que dei4a claro na Carta VII6
7u"rora e! !inha /u+en"ude e4&eri!en"ei o que e4&eri!en"a! "an"os /o+ens. @inha o &ro/e"o de i!edia"a!en"e a(ordar a &ol#"ica "0o lo$o &udesse dis&or de !i! !es!o. 7ra eis e! que es"ado oferecia!-se en"0o a !i! os ne$2cios do &a#s6 a for!a e4is"en"e de $o+erno a"acada +i+a!en"e de di+ersos lados "o!ou-se u!a resolu%0o. Q "es"a de no+a orde! es"a(elecera!se cinqRen"a e u! cidad0os on-e na cidade de- no Pireu :esses dois $ru&os fora! &os"os * fren"e da gora e de "udo o que concerne * ad!inis"ra%0o da cidade; !as "rin"a cons"i"u#a! a

au"oridade su&re!a co! &oder a(solu"o. Mui"os den"re eles era! quer &aren"es !eus quer conhecidos que lo$o !e con+idara! &ara "arefas *s quais !e considera+a! a&"os. Eei4ei-!e le+ar &or ilus,es que nada "inha! de es&an"osas e! ra-0o de !inha /u+en"ude. >!a$ina+a que $o+ernaria! a cidade recondu-indo-a dos ca!inhos da in/us"i%a &ara os da /us"i%a... 7ra +i esses ho!ens nos le+are! e! &ouco "e!&o a la!en"ar a an"i$a orde! das coisas co!o u!a idade de ouro. En"re ou"ros fa"os quisera! associar !eu +elho e caro a!i$o S2cra"es que n0o "e!o &rocla!ar o ho!e! !ais /us"o de seu "e!&o a al$uns ou"ros encarre$ados de le+ar * for%a u! cidad0o &ara e4ecu"'-lo +olun"'ria ou in+olun"aria!en"e co! a &ol#"ica deles. S2cra"es n0o o(edeceu e &referiu an"es e4&or-se aos &iores &eri$os que "ornar-se c3!&lice de a%,es cri!inosas. E! +is"a dessas coisas e de ou"ras ainda do !es!o $8nero e de n0o !enor i!&or"Oncia fiquei indi$nado e !e afas"ei das !is5rias dessa 5&oca. <o$o os @rin"a ca#ra! e co! eles "odo o seu re$i!e. Mais u!a +e- se (e! que !enos en"usias!ado fui !o+ido &elo dese/o de !e en+ol+er no ne$2cio do Es"ado. @i+era! lu$ar en"0o &ois era u! &er#odo de desordens !ui"os fa"os re+ol"an"es e n0o 5 e4"raordin'rio que as re+olu%,es "enha! ser+ido &ara !ul"i&licar os a"os de +in$an%a &essoal. Con"udo os que re"ornara! nesse !o!en"o usara! de !ui"a !odera%0o. Mas n0o sei co!o &9de acon"ecer eis que &essoas &oderosas arras"a! dian"e dos "ri(unais esse !es!o S2cra"es nosso a!i$o e le+an"ara! con"ra ele u!a acusa%0o das !ais $ra+es e que se$ura!en"e n0o !erecia6 e &or i!&iedade que al$uns o ci"ara! dian"e do "ri(unal e que ou"ros o condenara! e fi-era! !orrer o ho!e! que n0o quisera &ar"ici&ar da cri!inosa de"en%0o de u! de seus a!i$os en"0o (anido quando (anidos eles &r2&rios es"a+a! na des$ra%a. =endo isso e +endo os ho!ens que condu-ia! a &ol#"ica quando !ais considera+a as leis e os cos"u!es e quan"o !ais "a!(5! a+an%a+a e! idade !ais !e &arecia dif#cil ad!inis"rar (e! os ne$2cios do Es"ado... Final!en"e co!&reendi que "odos os Es"ados a"uais s0o !al $o+ernados &ois sua le$isla%0o 5 quase irre!edi'+el se! en5r$icas &ro+id8ncias unidas a feli-es circuns"Oncias. Fui en"0o irresis"i+el!en"e le+ado a lou+ar a +erdadeira Filosofia e &rocla!ar que so!en"e * sua lu- se &ode reconhecer onde es"' a /us"i%a na +ida &3(lica e na +ida &ri+ada. Por"an"o os !ales n0o cessar0o &ara os ho!ens an"es que a ra%a dos &uros e au"8n"icos fil2sofos che$ue ao &oder ou que os chefes das cidades &or u!a $ra%a di+ina se &onha! +erdadeira!en"e a filosofar. 5

A&2s a !or"e de S2cra"es Pla"0o dei4ou A"enas fe- di+ersas +ia$ens) co$i"ase que "enha ido ao E$i"o * Ssia Menor * Cre"a ao Sul da >"'lia e * Sic#lia. Ju!a dessas +ia$ens 5 &ro+'+el que "enha encon"rado Arqui"as $o+ernador de @aren"o da escola &i"a$2rica. =ol"ando * A"enas e! "orno de N8T a.C. funda a Acade!ia co! o o(/e"i+o de for!ar o au"8n"ico fil2sofo a"ra+5s dos es"udos cien"#ficos. Mais ou !enos nes"a 5&oca "eria escri"o a !aior &ar"e dUA Repblica.6 Ei+ersas +e-es Pla"0o "en"ou fa-er co! que as id5ias dU A Repblica se fi-esse! cu!&rir. Eece&cionou-se &or +'rias +e-es6 a &ri!eira dece&%0o iniciou duran"e sua +ia$e! * Sic#lia e! N8T a.C. a&ro4i!ada!en"e. Euran"e es"a +isi"a conheceu E#on u! cunhado de Eion#sio > que con+er"eu *s suas id5ias. Mais "arde &or +ol"a de N6T a.C. !orreu Eion#sio. E#on a&ressa-se e! fa-er co! que Pla"0o +' a Siracusa. Ja realidade "ra"a+a-se &ara E#on de associar o /o+e! Eion#sio >> ao sonho de Pla"0o de que ele fiel disc#&ulo co!&ar"ilha+a6 +er u! rei-fil2sofo. Mas ao que &arece Eion#sio >> n0o era dado aos es"udos e lo$o desconfiar' que Pla"0o e E#on es"a+a! a cons&irar con"ra ele. Por es"a desconfian%a Eion#sio >> se&arou os dois
6

Apud. !ran"oi# $%&'E(E', Histria da filosofia, )ol. I, loc. cit. pp. 73-4. %* +,a -ran.e pol/,ica #o0re a .ata"1o .a o0ra. $2. Maria %elena Roc3a 4EREIRA, loc. cit. pp. 5II-6II

a!i$os) assi! E#on foi (anido e Pla"0o for%ado a &er!anecer na cor"e. <o$o o /o+e! "irano le+ado a e!&reender u!a ca!&anha !ili"ar na >"'lia &er!i"iu que Pla"0o +ol"asse &ara A"enas e * Acade!ia n0o se! an"es e4or"'-lo a re"ornar a Siracusa. Jo+o con+i"e 5 fei"o &or Eion#sio >> &or +ol"a de N61 a.C.. Pla"0o acei"a !as a con"ra$os"o. Jo+a!en"e Eion#sio >> se re+ela infle4#+el cer"a!en"e &orque Pla"0o ha+ia recla!ado co! !ui"a insis"8ncia que E#on re"ornasse do e4#lio. Eion#sio >> confisca os (ens de E#on e o(ri$a Pla"0o a &er!anecer e! Siracusa de onde n0o se! dificuldade o fil2sofo conse$ue &ar"ir ao fi! de u! ano $ra%as * in"er+en%0o de Arqui"as de @aren"o. Mais "arde E#on e ou"ros !e!(ros da Acade!ia "o!a! o &oder e! Siracusa. En"re"an"o Pla"0o +8 aquele que considera+a u! &oss#+el fil2sofo n0o resis"ir *s in"e!&5ries &ol#"icas in"ernas e e4"ernas "ornar-se infle4#+el au"ori"'rio. E 5 assassinado &or u! a!i$o. Essas ques",es &ro+oca! e! Pla"0o /' co! uns se"en"a e cinco anos u!a re+is0o e! suas id5ias. T. >s"o se !os"ra nas Leis que n0o 5 o(/e"o des"e es"udo) en"re"an"o co!o se a&resen"a e! di+ersos co!en"adores es"a(elece!se +aria%,es dUA Repblica6
A 3l"i!a o(ra de Pla"0o As Leis o(ra lon$a e co!&le4a !inuciosa na sua &recis0o a &on"o de se "ornar *s +e-es u! "an"o &esada &ro&,e-se +ol"ar *s $randes id5ias de A Repblica &ara as a&rofundar &recisar !odificar e! cer"os &on"os e dar !odalidades de a&lica%0o concre"a. G o(+io que es"a o(ra sofreu a influ8ncia das dece&%,es que Pla"0o &ode "er sen"ido &or ocasi0o das suas des+en"uras &ol#"icas. :...; A&on"a!-se al$u!as des"as !odifica%,es6 :V; a fa!#lia 5 res"a(elecida co!o 3nico !eio de re!ediar a desorde! se4ual) :V; a educa%0o 5 conce(ida diferen"e!en"e &ara os ra&a-es e &ara as ra&ari$as) enfi! a le$i"i!idade da &ro&riedade 5 e! &ar"e reconhecida) !as aqui co!o e! A Repblica o cri"5rio su&re!o que &er!i"e "odas as in"er+en%,es do $o+erno e "odas as li!i"a%,es dos direi"os indi+iduais con"inua a ser o cri"5rio da &rioridade do in"eresse cole"i+o :>? W2Na(; :V; Ainda se !an"8! as res"ri%,es *s (elas-ar"es. :V; Pla"0o s2 as ad!i"e na !edida e! que s0o u! ele!en"o de educa%0o !oral) os &oe"as s0o (anidos :V; a"5 ao dia e! que se su(!e"er0o * Filosofia ou !elhor quando os fil2sofos se "ornare! &oe"as :V; 8 Jas Leis Pla"0o desen+ol+e e! &or!enores a id5ia de que os "e4"os le$ais de+e! ser &recedidos &or &reO!(ulos &ersuasi+os6 5 u!a "en"a"i+a de conciliar o i!&5rio da <ei co! a &ri!a-ia da in"eli$8ncia. 7 &reO!(ulo que enuncia os &rinc#&ios re$uladores dessa in"eli$8ncia os quais ser+e! de (ase &ara a lei 5 a &on"e en"re as duas) e 5 "a!(5! u!a &on"e en"re a &ri!eira e a se$unda fases da "eoria &ol#"ica &la"9nica. W

E a educa%0o da 5&ocaF Aa+ia dois $randes !odelos6 o a"eniense e o es&ar"ano. 7 !odelo a"eniense era &ri+ado) ca(ia * fa!#lia a educa%0o do /o+e!) dis&unha de "r8s fases6 a &ri!eira co!&reendia6 le"ras $in's"icas e !3sicas :que
7

7# .a.o# 0io-r*2ico# co,preen.e, in2or,a"8e# .e )*rio# te9to# e co,ent*rio#. $2. Erne#t BAR:ER, loc. cit., p.116; Maria %. .a Roc3a 4EREIRA, loc. cit., pp. 5II-6II; Bernar. 4IE''RE, Plato A Repblica: Li ro !"" , pp. 0< e 1<-20
= <

$2. Ga#ton MAIRE, loc. cit., pp.61-2 $2. >ir Erne#t BAR:ER, loc. cit., p.11<

ser+ia &ara aco!&anhar a &oesia l#rica; reli$i0o e 5"ica :relacionada *s le"ras; dos seis aos qua"or-e anos) re"2rica e &ol#"ica !inis"rada &elos sofis"as dos qua"or-e aos de-oi"o anos. Es&ar"a "inha u! !odelo r#$ido !ili"ar6 aos se"e anos os /o+ens era! "irados de suas fa!#lias en"re$ues ao Es"ado) ha+ia "reina!en"o a"l5"ico !ili"ar ri$oroso co! a finalidade de !odelar os es&#ri"os * cora$e!) os educandos +i+ia! e! co!unidade e &assa+a! &or di+ersas &ro+as se!elhan"es ou &iores *s !ili"ares de ho/e. Aa+ia e! Es&ar"a leis consue"udin'rias que se !an"i+era! &or !ui"o "e!&o !an"endo as "radi%,es enquan"o e! A"enas as leis escri"as &ro+oca+a! u!a (urocracia ineficien"e. 7s &oe"as nes"a 5&oca era! os $randes educadores !orais e reli$iosos. A &oesia "inha na paidia u! +alor !ui"o $rande.
A sociedade $re$a nessa 5&oca que se &ode deno!inar do Al"o Classis!o 5 ainda do!inada &or for!as orais de ar!a-ena!en"o e "rans!iss0o da cul"ura. Jesse !undo "oda infor!a%0o di$na de ser conser+ada 5 confiada * !e!2ria a"ra+5s de f2r!ulas !ne!9nicas de que o &oe"a de"5! o se$redo. >s"o si$nifica que o $rande !eio de conser+a%0o das !ensa$ens 5 o +erso6 as for!as r#"!icas e &or"an"o !ne!9nicas ela(oradas &elos &oe"as. 7 &oe"a ocu&a &osi%0o equi+alen"e * do her2i do l#der &ol#"ico +iden"e. A &oesia 5&ica re$is"ro da Hhis"2ria da "ri(oI se encarre$a+a de ar"icular u!a enciclo&5dia do sa(er rele+an"e &ara a +ida e essa enciclo&5dia foi a (ase cons"an"e da educa%0o $re$a a"ra+5s dos "e!&os :esse o sen"ido da frase HAo!ero educou a A5ladeI;. H7 &rocesso de a&rendi-adoI e4&lica Aa+elocD Hn0o era a&rendi-ado no nosso sen"ido !as u! con"#nuo a"o de !e!ori-a%0o re&e"i%0o e le!(ran%a. >sso era efe"i+ado a"ra+5s de u!a dr's"ica econo!ia de &oss#+eis for!ula%,es lin$R#s"icas u!a econo!ia refor%ada &or &adr,es r#"!icos "an"o +er(ais quan"o !usicaisI. 10

@odos es"es ele!en"os his"2ricos "8! influ8ncia na for!a%0o da educa%0o nU a Repblica6 a educa%0o +ol"ada &ara a for!a%0o de u! $uardi0o &erfei"o res&os"a a u! con"e4"o onde a corru&%0o e a $anOncia "o!a+a! a cena. Co! ele!en"os de Es&ar"a e de A"enas Pla"0o co!&9s sua paidia !an"endo ele!en"os da +elha co!o a $in's"ica e a !3sica !as radicali-ando quando se refere *s ar"es &l's"icas e &rinci&al!en"e * &oesia. 7s &oe"as &ara Pla"0o era! os corru&"ores da al!a incu"ia! +ir"udes inadequadas. Por qu8F
7 que Pla"0o co!(a"ia &or"an"o n0o era &ro&ria!en"e a &oesia !as u!a for!a de dou"rina%0o u!a Hfor!a !en"isI u! es"ado de es&#ri"o e u!a sensi(ilidade do!inan"es h' s5culos desde &ro+a+el!en"e o cha!ado &er#odo das "re+as da his"2ria $re$a. :V; G "udo u! sis"e!a de educa%0o e "rans!iss0o da cul"ura que o fil2sofo co!(a"e) 5 o seu H$rande co!(a"eI con"ra o con"role da !en"e $re$a &ela &oesia. 11
10

$2. !ranci#co A$%$AR, !ol3eti,, #ol$a de %o Pa&lo, loc. cit., p. 0-6, col.3-4 ?tran#cre)e Eric %A6E(7$:, Preface to Plato, $a,0ri.-e, 1<63@ 11 Ibid., loc. cit., p. B7, col. 3 A4.

A.

Pla"0o assi! co!o S2cra"es n0o "inha $rande a&re%o &ela escri"a &ois es"a era i!i"a%0o da lin$ua$e! oral) no en"an"o Pla"0o diferen"e de S2cra"es nos dei4ou o(ras escri"as. Mas o&"ou &or u! es"ilo li"er'rio que se !os"ra o !ais &r24i!o &oss#+el *s con+ersas que "inha na Acade!ia) &or is"o escre+eu e! for!a de di'lo$o. E o si$nificado do !5"odo &la"9nico analisare!os a se$uir.

A DIALTICA: MUITO MAIS =UE UM MTODO As &ri!eiras o(ras de Pla"0o os escri"os socr'"icos "8! u!a carac"er#s"ica ne$a"i+a n0o che$ando a u!a conclus0o. Pode!os +er is"o no <i+ro > dU A Repblica. 7 !5"odo dial2$ico ser+e &ara fa-er co! que os in"erlocu"ores descu(ra! a de(ilidade de suas o&ini,es :ar$u!en"os;. Assi! S2cra"es derru(a os ar$u!en"os de C5falo Pole!arco e @ras#!aco so(re o "e!a discu"ido a /us"i%a !os"rando a es"es as con"radi%,es dos &r2&rios ar$u!en"os fa-endo co! que es"es ad!i"a! sua i$norOncia so(re o assun"o. Mas n0o se che$a a nenhu!a conclus0o no final do <i+ro > :Cf. N5P(c;. S2cra"es ad!i"e que hou+e !ui"a confus0o :des+ios; no ca!inho "o!ado. Ele n0o "inha !ais (e! ao cer"o o que seria /us"i%a. Jo en"an"o A Repblica n0o !an"5! es"a carac"er#s"ica &or "odo o <i+ro. @e!-se !ais adian"e u! ou"ro ca!inho onde es"a(elece!-se co!&ara%,es co!o &or e4e!&lo6 as le"ras !aiores co! as !enores :Cf. N68d; e co! o ca!inhar da con+ersa +0o sendo "iradas as conclus,es que "odos aca(ar0o acei"ando. Es"es dois ca!inhos s0o e!&re$ados na &r2&ria for!a escri"a dU A Repblica que "en"a re&rodu-ir os di'lo$os que Pla"0o "inha co! seus disc#&ulos 12. Es"e 5 o !5"odo e ao !es!o "e!&o a &r2&ria filosofia a busca do saber indo das o&ini,es :a escurid0o; 's ess8ncias :lu-es id5ias;. Es"e ca!inhar &r'"ico1"e2rico 5 a dial5"ica a 3nica for!a e! que &ode!os filosofar. H7 !5"odo da dial5c"ica 5 o 3nico
12

Na B+e#t1o .o# .i*lo-o# e#crito# por 4lat1o, e#te C ,+ito critica.o por ter 2eito .i)er#a# con#i.era"8e# contr*ria# D e#crita. >o0re i#to no# 2ala Ga#ton MAIREE FI,p8e-#e +,a Glti,a o0#er)a"1o ao leitor .o# .i*lo-o# .e 4lat1o. >1o o0ra# e#crita#, .e#tina.a# ao pG0lico e#tran3o D Aca.e,ia, co, )i#ta a a##e-+rar a .i2+#1o .a# i.Cia# platHnica#. $o,o tai#, cae, #o0 o e#copo .a crItica B+e o #e+ a+tor 2or,+lo+ ,+ita# )eJe# contra a Kcoi#a e#critaL ? #edro, 274 e #BB.; Prot'goras, 32< a; (arta !"", 341 a #BB.@E o te9to e#crito C +, inter,e.i*rio entre o a+tor e aB+ele B+e B+er atin-ir a 6er.a.e contactan.o co, ele; portanto, contC, e, #i o ri#co .e i,pe.ir o .i*lo-o, a co,+nica"1o entre pe##oa# )i)a# e pre#ente#, #e, o# B+ai# n1o 3* )er.a.e po##I)el ?M@. A leit+ra .a o0ra .e 4lat1o #+p8e pri,eira,ente, portanto, a )onta.e .e atin-ir o a+tor atra)C# .aB+ilo B+e e#cre)e+.N ?pp. 27-=@.

que &rocede &or !eio da des"rui%0o das hi&2"eses a ca!inho do au"8n"ico &rinc#&io a fi! de "ornar se$uros os seus resul"ados e que real!en"e arras"a aos &oucos os olhos da al!a da es&5cie do lodo ('r(aro e! que es"' a"olada e ele+a-os *s al"urasVI :5NNcd; 7 falar es"' !ui"o li$ado ao racioc#nio * cons"ru%0o dos concei"os ao Ser co!o ess8ncia. 7 ho!e! 5 o 3nico ani!al que fala "e! u!a lin$ua$e! &roduconcei"os /u#-osV
A&anhar o ho!e! na cilada de sua &ala+ra o(ri$'-lo a con+ir que es"a 5 ou"ra coisa que o si!&les refle4o do in"eresse da &ai40o e do ca&richo con+enc8-lo de que falando e4&eri!en"e u!a realidade que ul"ra&assa seu es"a"u"o e!&#rico cons"ruir o sis"e!a de enunciados irrecus'+eis aos quais nenhu! indi+#duo de (oa f5 &ossa recusar sua ades0o e! su!a cons"ruir u! sa(er que se/a reconhecido co!o /ui- de "odas as &r'"icas "al 5 e! seu &ri!eiro !o+i!en"o o &ro/e"o &la"9nico.1N

Assi! i!&or"a di-er6 Pla"0o a&os"a que o ho!e! conse$ue alcan%ar as coisas e! si conse$ue ir al5! das o&ini,esV >sso 5 decisi+o e !erece ser acen"uado. Jo+a!en"e6 da !es!a for!a que Pla"0o acredi"a na &ossi(ilidade hu!ana de che$ar a al$o se$uro irrecus'+el e final!en"e se$uro &ara "odos enquan"o "odos s0o racionais "a!(5! 5 &oss#+el &ara ele alcan%ar o Be! !oral a Cidade &erfei"a :&ol#"ica e 5"ica s0o coinciden"es e n0o confli"a! co!o e! Maquia+el;. Conhecer sur$e &ara Pla"0o co!o u! reconheci!en"o a al!a e! (usca de sua ori$e! da ess8ncia. Ao "o!ar u! cor&o es"a an"es (e(e na fon"e do esqueci!en"o :Cf. Mi"o de Er. 61P(621(; e nes"e cor&o &recisa no+a!en"e ser enca!inhada &ara a lu-.
V a dial5"ica 5 o ins"ru!en"o &r2&rio &ara che$ar ao conheci!en"o dos o(/e"os do &ensa!en"o X as >d5ias &uras X e final!en"e ao seu o(/e"o 3l"i!o a >d5ia do Be!. Pode!os cha!ar a dial5"ica de l2$ica e !e"af#sica ou si!&les!en"e de filosofia) !as qualquer que se/a deno!ina%0o ela 5 n0o a&enas o es"udo de o(/e"os &erce(idos &ela !en"e : mathmata;) !as o e4a!e dos &ri!eiros &rinc#&ios do ser e so(re"udo daquele que 5 o &ri!eiro e o 3l"i!o a >d5ia do Be! causa do ser e o(/e"o final do conheci!en"o. 1P

E na H$rade curricularI15 de Pla"0o a dial5"ica ocu&a o 3l"i!o n#+el. Ee&ois da !3sica ar"es e $in's"ica !a"e!'"ica e ci8ncias a afins +e! &or 3l"i!o a dial5"ica &ois es"a si! dar' ao $uardi0o a condi%0o de +er al5! de conse$uir +er a Mus"i%a o Be! as >d5ias de "ornar-se o +erdadeiro fil2sofo. Es"e !5"odo a dial5"ica ser' e!&re$ado &elo H&rofessorI na escola. Ee que! &ode!os di-er6 HV o &rofessor Ye4"raiU
13 14

!rancoi# $%&'E(E', Histria da #ilosofia, ).1, p. =7. >ir Erne#t BAR:ER, loc. cit., p. 1<4. 1 6ere,o# e#te c+rrIc+lo ,el3or ,ai# a 2rente, B+an.o tra0al3are,o# o roteiro dA Repblica, #o0ret+.o no (i)ro 6II.

do aluno o que ele "e! de !elhor) na +erdade seria !ais &r2&rio di-er que es"e Y!elhorU a&arece &or si rea$indo a &resen%a de cer"os fa"ores e4"ernos e que a ar"e do &rofessor consis"e /us"a!en"e e! e4&or "ais fa"os dian"e do aluno.I 16 Assi! a"ra+5s do di'lo$o o &r2&rio ca!inhar da o(ra : A Repblica; nos !os"ra isso6 o H&rofessorI no caso S2cra"es fa- seus HalunosI desco(rire! ou reconhecere! o que se/a a Mus"i%a e! sua ess8ncia. Eando-lhes es"#!ulos &or assi! di-er des+elar0o o que es"' escondido no seu Hin"eriorI. E a# conhecer-se a si !es!o equi+ale conhecer o !undo as id5ias.
A dial5c"ica cume da educa%0o filos2fica 5 carac"eri-ada &or duas i!a$ens6 su&,e u!a !archa regular que 5 u!a ascenso e d' u!a viso is"o 5 u!a ins"i"ui%0o. Kuando Pla"0o di- que 5 necess'rio fa-er reali-ar alma inteira u!a evoluo &ara a desviar da +is0o o(scura do de+er &ara o ser 5 na educa%0o cien"#fica que ele &ensa. Mas fei"o is"o "ra"a-se de fazer incidir so(re esse &on"o lu!inoso o Be! o rgo que na al!a 5 fei"o &ara &rodu-ir se!elhan"e converso e 5 a dial5c"ica :518c-d;. Jes"e ac"o decisi+o as especialidades cien"#ficas li!i"a!-se a colaborar) d0o * al!a a a"i"ude necess'ria &ara essa viso de con!unto de que s2 a dial5c"ica 5 ca&a- :5NTc;. Eu! lado e ou"ro o !5"odo ser' &ois diferen"e e!(ora &er!ane%a na esfera da in"eli$i(ilidade &ura e se! nada &edir aos sen"idos. :V; Ja dial5c"ica 5 a&enas u! ponto de apoio &ara se ele+ar $radual!en"e a"5 u! "er!o anipottico ser+ir' e! se$uida de &rinc#&io a &ar"ir do qual se far' a !es!a o&era%0o descenden"e que se fa- no ou"ro caso :=> 510( e se$.) =>> 5NNc e se$.;) 5 a +erifica%0o da "ese &elo acordo das conseqR8ncias en"re si e co! ela.I1T

7 di'lo$o 5 u! ca!inhar se!elhan"e *quele fei"o na Ale oria da Ca!er"a :<i+ro =>>;6 das so!(ras :o&ini,es; &assa!os &or i!a$ens :en"endi!en"o; a"5 che$ar *s lu-es :>d5ias;. Es"e 3l"i!o ca!inho a"ra+5s da dial5"ica. Ja cons"ru%0o de u!a lei cien"#fica18 "e!-se u!a hi&2"ese aqui u! ar$u!en"o. Por e4e!&lo6 @ras#!aco no <i+ro > considera a /us"i%a co!o Ho que es"' no in"eresse do !ais for"eI :N88c;) fa-e!se e4&eri8ncias) aqui "e!os que "ornar a &r2&ria lin$ua$e! :concei"os; o(/e"o de es"udo) en"0o se "ra"ar' de e4&eri!en"ar os ar$u!en"os usados &ara sus"en"ar a hi&2"ese se nes"a n0o h' con"radi%,es ou incoer8ncias 1W) e4&eri!en"ada a hi&2"ese che$a!os a u!a lei) dessa lei co!o uni+ersal &ode!os "irar +'rias ou"ras conclus,es e &erce(er a con+ers0o en"re as &r2&rias ess8ncias o que nos fa- falar de u!a !e"ahi&2"ese. Co!o Eins"ein que &rodu-iu a "eoria da rela"i+idade a"ra+5s de racioc#nios !a"e!'"icos &oder#a!os falar du!a a(s"ra%0o da a(s"ra%0o e s2 !ais "arde ela foi co!&ro+ada cien"ifica!en"e :e!&irica!en"e;.
16 17

>ir Erne#t BAR:ER, loc. cit., pp. 1=3-4. Jean BRON, >IN, pp. 3=-<. 1= Me#,o e#ta n1o C .e2initi)a; po.e #er re2+ta.a, co,o para.i-,a .o,inanteE C o B+e po.e,o# )er na prPpria 3i#tPria .a ci/ncia.
1<

4o.e,o# 2alar e, ar-+,ento# 2alacio#o# e coer/ncia lP-ica #e +#ar,o# a lin-+a-e, lP-ica, B+e n1o .ei9a .e ter +,a -ran.e rela"1o co, a .ialCtica, #e n1o 2or e#ta, a prPpria ori-e, .a lP-ica.

Een"ro do di'lo$o o "e4"o a&resen"a +'rios Mi"os 20. A' cer"as coisas que se "e! dificuldades de e4&licar) &or isso a&ela!os &ara os Mi"os que s0o co!o se di- na o(ra for!al!en"e u!a es&5cie de f'(ula) e h' al$u!as f'(ulas que &ode!os !an"er &ois e!(ora no con/un"o elas se/a! !en"iras n0o dei4a! de con"er al$u!a +erdade :Cf. NTTa;. Por sua +e- os Mi"os facili"a! a co!&reens0o &ois "8! u!a lin$ua$e! &o5"ica se! dis"or%,es co!o as de Ao!ero e ou"ros &oe"as e es"a ani!a o es&#ri"o &ro+oca a i!a$ina%0o.
V o !i"o 5 u!a +ia anal2$ica que "en"a susci"ar e! n2s u!a ana!nese ca&a- de nos recondu-ir Hal5!I onde es"' u!a ori$e! que &erde!os. 7 !i"o 5 u!a ana(ase &ara o logos.21 E! Pla"0o !i"o conheci!en"o e discurso con+er$e! nessa &ro+oca%0o da sur&resa que a(re o ho!e! &ara aquilo de onde ele +e!.22

7 !i"o co!&le"a o di'lo$o.


7 !5"odo &la"9nico 5 demonstrativo e seu ins"ru!en"o 5 a Har"eI dial5"ica. En"re"an"o freqRen"e!en"e o discurso l2$ico (usca a&oio e! i!a$ens ou ale$orias freqRen"e!en"e "a!(5! dese!(oca e! narra%,es !#"icas. Qs "5cnicas indu"i+a e dedu"i+a a/un"a!-se &ois &rocedi!en"os que re&ousa! so(re o +alor e4&ressi+o da analo$ia ou da !e"'fora. V Jos dois casos a lin$ua$e! do sa(er 5 ela "a!(5! &arcial!en"e ina&"a &ara dizer o que . Eu&la!en"e ina&"a6 de!asiado en+ol+ida no sens#+el ela n0o conse$ue di-er co!&le"a!en"e a !ais al"a realidade) de!asiado desli$ada dela "e! dificuldade e! fa-er en"ender o que Hl' e! ci!aI a&rendeu. A i!a$e! o !i"o co!&ensa! essa insufici8ncia) co!&ensa!-na !as nu! sen"ido &osi"i+o se se &ode di-er6 a narra%0o lend'ria enriquece a dial5"ica au!en"a seu +i$or acrescen"a u!a l2$ica !e"af2rica * l2$ica da de!ons"ra%0o. 2N

@endo &resen"es as o(ser+a%,es des"e ca&#"ulo &ode!os "o!ar o ca!inho da e4&lici"a%0o na &r2&ria Repblica onde des+elare!os a Educa%0o :Paidia;.

20 21

Mel3or .iJer,o# alegoria, ,a# )a,o# ,anter, e, parte, o ter,o mito. (ePn R7BIN, loc. cit., p.114. 22 Ibid., loc. cit., p. 147. 23 !ran"oi# $%&'E(E', loc. cit., p.113

CAP#TULO II

LIVRO I LIVRO II LIVRO III LIVRO IV LIVRO V LIVRO VI LIVRO VII LIVRO VIII E I8 LIVRO 8

LIVRO I Aqui os &ersona$ens do di'lo$o s0o a&resen"ados 2P6 Pole!arco filho de C5falo encon"ra S2cra"es e con+ida-o &ara ir a casa de seu &ai. <' inicia-se a discuss0o do "e!a &rinci&al des"e <i+ro a Mus"i%a. Per$un"ado &or S2cra"es co!o +ia a +elhice C5falo res&onde que es"a 5 a !elhor fase da +ida e le!(rando u!a con+ersa co! S2focles di-6
Kuando as &ai4,es cessa! de nos re&u4ar e nos lar$a! acon"ece e4ac"a!en"e o que S2focles disse6 so!os li(er"os de u!a hos"e de d5s&o"as furiosos. Mas quer quan"o a es"es sen"i!en"os quer quan"o aos rela"i+os aos &aren"es h' u!a s2 e 3nica causa6 n0o a +elhice 2 S2cra"es !as o car'c"er das &essoas. Se elas fore! sensa"as e (e! dis&os"as "a!(5! a +elhice 5 !oderada!en"e &enosa) caso con"r'rio 2 S2cra"es quer a +elhice quer a /u+en"ude ser0o &esadas a que! assi! n0o for. :N2Wcd;

Mus"ifica ainda que n0o &ense assi! &elo fa"o de ser rico. Jas e4&lica%,es de C5falo so(re as +an"a$ens da rique-a encon"ra!os seu concei"o de /us"i%a6 HJ0o ludi(riar nin$u5! ne! !en"ir !es!o in+olun"aria!en"e ne! ficar a de+er se/a! sacrif#cios aos deuses se/a dinheiro a u! ho!e!.I :NN1(; Besu!indo HVdi-er a +erdade e res"i"uir aquilo que se "o!ou.I :NN1d; S2cra"es refu"a es"e concei"o de /us"i%a considerando-o !ui"o si!&les. E' u! e4e!&lo6 u! a!i$o e!&res"a-lhe ar!as fica louco de&ois +e! requerer sua &osse. Ee+ol+er 5 /us"oF :Cf. NN1d; C5falo se re"ira e no lu$ar des"e se coloca Pole!arco &ondo seu concei"o6 HV res"i"uir a cada u! o que lhe de+e.I :NN1e; le!(rando Si!2nides. Para S2cra"es is"o 5 !ui"o +a$o. Eefine-se !elhor6 de+ol+er aos a!i$os o (e! aos ini!i$os o !al. En"re"an"o !es!o assi! n0o se con+ence S2cra"es &ois os sen"i!en"os s0o en$anosos6 h' a!i$os e ini!i$os a&aren"es &odendo ser o con"r'rio do que se &ensa.
24

AlC, .o# per#ona-en# B+e t/, ,aior participa"1o no .i*lo-o, B+e #1oE >Pcrate#, 4ole,arco, 'ra#I,aco, e Gla+co; te,o# 2i-+ra# B+e po+co 2ala,E $C2alo, #P apre#enta-#e no (i)ro I; $lito2onte, tal)eJ .i#cIp+lo .e 'ra#I,aco, A.i,anto, ir,1o .e 4lat1o e Gla+coE e o+tro# B+e n1o !ala,E $ar,anti.a#, ta,0C, .i#cIp+lo .e 'ra#I,aco e Micerato, 2il3o .e NIcia# F$o,o e#cre)e+ R.(. Nettle#3ip ?(ect+re# on t3e Rep+0lic o2 4lato, p.7@, Ka# 2i-+ra# .o .i*lo-o #1o, por +, la.o, #i,ple#,ente e9pre##8e# i.eai# .e certo# princIpio#; por o+tro la.o, traJe, con#i-o ,+ito .o #e+ car*cter realL. FAp+.., Maria %elena .a R. 4EREIRA, loc. cit., p.6II, N. .o '. 11.

Befu"ado Pole!arco coloca-se @ras#!aco 256 HAfir!o que a /us"i%a n0o 5 ou"ra coisa sen0o a con+eni8ncia do !ais for"e.I :NN8c; Es"a afir!a%0o es"' relacionada co! os $o+ernan"es os !ais for"es que fa-e! as leis enquan"o os $o+ernados as cu!&re! assi! os $o+ernan"es $o+erna! e! seu (enef#cio. <o$o 5 refu"ado &ois nin$u5! $o+erna e! (enef#cio &r2&rio $o+ernados. Ees"a discuss0o sur$e ou"ra so(re as +an"a$ens da /us"i%a ou da in/us"i%a que &ar"e da se$uin"e o(ser+a%0o de @ras#!aco6
Mas se u! ho!e! al5! de se a&ro&riar dos (ens dos cidad0os fa- deles escra+os e os "orna seus ser+os e! +e- des"es e&#"e"os in/uriosos 5 qualificado de feli- e (e!-a+en"urado n0o s2 &elos seus concidad0os !as &or "odos os de!ais que sou(era! que ele co!e"eu essa in/us"i%a co!&le"a. G que aqueles que cri"ica! a in/us"i%a n0o a cri"ica! &or receare! &ra"ic'la !as &or "e!ere! sofr8-la. Assi! 2 S2cra"es a in/us"i%a quando che$a a u! cer"o &on"o 5 !ais &o"en"e !ais li+re e !ais des&2"ica do que a /us"i%a e co!o eu di-ia a &rinc#&io a +an"a$e! do !ais for"e 5 a /us"i%a ao &asso que a in/us"i%a 5 qualquer coisa de 3"il a u!a &essoa e de +an"a/oso. :NPP(c;

!as e! fun%0o do que con+5! aos

A isso S2cra"es res&onde de&ois de u!a lon$a con"enda6


V a in/us"i%a &arece "er u!a for%a "al e! qualquer en"idade que se ori$ine :V; que e! &ri!eiro lu$ar a inca&aci"a de ac"uar de acordo consi$o !es!a de+ido *s dissens,es e discordOncias) e al5! disso "orna!-na ini!i$a de si !es!a e de "odos os que lhe s0o con"r'rios e que s0o /us"os. V :V; Porque os /us"os !os"ra! ser !ais s'(ios !elhores e !ais ca&a-es de ac"uar e! con/un"o) VI :N51e-N52c;

Mas isso se fosse! "o"al!en"e in/us"os o que n0o 5 real) se!&re se "e! u! &ouco de /us"i%a co! isso fa-e! acordos &ara a"uare! con"ra os ou"ros. Para !elhor con+encer @ras#!aco en"ra-se na ques"0o da +ir"ude. Cada u! "e! u!a +ir"ude e u!a fun%0o &r2&ria a es"a. Se a al!a "e! a fun%0o de $o+ernar de li(er"ar e ou"ras se!elhan"es "a!(5! a es"as refere!-se suas +ir"udes6 H<o$o 5 for%oso que que! "enha u!a al!a !' $o+erne e diri/a !al e que! "e! u!a al!a (oa fa%a "udo isso (e!. V concorda!os que a /us"i%a 5 u!a +ir"ude da al!a e a in/us"i%a u! defei"oF <o$o a al!a /us"a e o ho!e! /us"o +i+er0o (e! e o in/us"o !al.I :N5Ne; Mes!o assi! ao final des"e <i+ro S2cra"es considera que a discuss0o n0o ca!inhou de for!a adequada n0o se$uiu u!a !e"odolo$ia.
2

'ra#I,aco C +, repre#entante .o# #o2i#ta#, ao# B+ai# 4lat1o 2aJ -ran.e# crItica#. FEle# )in3a, pre-an.o ?C o B+e parecia a 4lat1o@ +,a no)a Ctica. O,a no"1o .e KQ+#ti"aL .e car*ter 3e.oni#ta; e proc+ra)a, a##i, re)ol+cionar a polItica tornan.o a a+tori.a.e -o)erna,ental +, ,eio para a##e-+rar a a+to-#ati#2a"1o .o# -o)ernante#.N ?>ir Erne#t BAR:ER, loc. cit., p.14<@. 4o.e,o# encontrar re2er/ncia# a e#ta contrapo#i"1o .e 4lat1o e, .i)er#o# a#pecto# ao# #o2i#ta#, ta,0C, e, Werner JAEGER, pa##i,.

Mas &arece-!e que fi- co!o os $lu",es que a$arra! nu!a &ro+a de cada u! dos &ra"os * !edida que os ser+e! an"es de "ere! $o-ado suficien"e!en"e o &ri!eiro) "a!(5! eu an"es de desco(rir o que &rocur'+a!os &ri!eiro X o que 5 a /us"i%a X lar$ando esse assun"o &reci&i"ei!e &ara e4a!inar a esse &ro&2si"o se ele era u! +#cio e i$norOncia ou sa(edoria e +ir"ude) de&ois co!o sur$e no+o ar$u!en"o X que 5 !ais +an"a/osa a /us"i%a que a in/us"i%a X n0o !e a(s"i+e de &assar daquele assun"o &ara es"e) de "al !aneira que da# resul"ou a$ora &ara !i! que nada fiquei a sa(er co! es"a discuss0o. Eesde que n0o sei o que 5 a /us"i%a !enos ainda sa(erei se se d' o caso de ela ser u!a +ir"ude ou n0o e se que! a &ossui 5 ou n0o feli-.I :N5P(c;

LIVRO II

Jo &ercurso da discuss0o so(re a /us"i%a &rinci&al!en"e so(re a sua na"ure-a as ar$u!en"a%,es ainda se a&resen"a+a! confusas. Assi! &ara !elhor en"end8-la S2cra"es &ro&,e6
7ra u!a +e- que n2s n0o so!os es&ecialis"as en"endo X &rosse$ui X que de+e!os condu-ir a in+es"i$a%0o da !es!a for!a que o far#a!os se al$u5! !andasse ler de lon$e le"ras &equenas a &essoas de +is"a fraca e en"0o al$u!a delas desse con"a de que e4is"ia! as !es!as le"ras e! qualquer ou"ra &ar"e e! "a!anho !aior e du!a escala !ais a!&la. Parecer-lhes-ia &enso eu u! au"8n"ico achado que de ler e! &ri!eiro es"as &udesse! en"0o o(ser+ar as !enores e +er se era! a !es!a coisa. :N68d;

Fa-endo es"a analo$ia S2cra"es !os"ra que a cidade !aior que o indi+#duo :Cf. N68e; 5 onde &ode!os +er na sua for!a "a!(5! a /us"i%a e a in/us"i%a a sur$ir nela. :Cf. N6Wa; Es"as "8! suas ori$ens nas necessidades dos ho!ens6 ali!en"o !oradia +es"u'rio e ou"ras. Co! isso a cidade "e! no !#ni!o qua"ro ou cinco ho!ens na sua ori$e!6 u! la+rador u! &edreiro u! "ecel0o u! sa&a"eiro e u! !5dico. Es"a cidade che$a * &erfei%0o Hquando cada &essoa fi-er u!a s2 coisa de acordo co! sua na"ure-a e na ocasi0o &r2&ria dei4ando e! &a- as ou"ras.I :NT0e; 26 Mas a cidade +ai au!en"ado confor!e +0o sur$indo as necessidades. A&arece o co!5rcio che$a! o lucro e a rique-a 2T que n0o s0o necessidades funda!en"ais co!o aquelas que dera! ori$e! * cidade. Co! a a!&lia%0o da cidade seu es&a%o f#sico "orna-se li!i"ado &ara o desen+ol+i!en"o de suas a"i+idades.

26 27

4ro)a)el,ente, +, conceito .e Q+#ti"a. 'al)eJ aB+i #+rQa o conceito .e inQ+#ti"a.

A l2$ica in"erna da BEPZB<>CA e4i$e que Pla"0o considere dois ou"ros ele!en"os da !en"e hu!ana !ais ele+ados e o &a&el que e4erce! na Cons"i"ui%0o do Es"ado. Ele con"inua sua e4&osi%0o assi! falando so(re o Hes&#ri"oI. 7s ho!ens n0o se con"en"a! co! o a"endi!en"o das suas necessidades funda!en"ais !as &recisa! sa"isfa-er cer"os dese/os !ais refinados6 a &in"ura e a &oesia a !3sica e a !oda s0o HnecessidadesI) !ui"as &essoas &recisa! "ra(alhar &ara a"ender a essa de!anda que e4i$e cer"o "erri"2rio adicional. U!a das fun%,es do Es"ado 5 &ois a $uerra :NTNd; o(/e"i+ando a aquisi%0o e a defesa desses no+os "erri"2rios) e o Hes&#ri"oI :que ins&ira o $uerreiro; se !anifes"a na or$ani-a%0o da for!a !ili"ar a ser+i%o do Es"ado :NTPd;. Jes"a s#n"ese l2$ica (aseada e! fa"ores &sicol2$icos o Es"ado &la"9nico a&arece a$ora co!o u!a es"ru"ura !ili"ar (aseada no Hes&#ri"oI e n0o !ais co!o u!a or$ani-a%0o econ9!ica fundada no a&e"i"e.28

Assi! a conquis"a de no+as "erras se fa- necess'ria !as "a!(5! ou"ras cidades "8! es"a necessidade) en"0o u!a no+a classe se fa- necess'ria os $uardi,es2W. 7ra[ Es"es &recisa! "er carac"er#s"icas es&eciais6
Por"an"o 5 "arefa nossa se$undo &arece e se na +erdade for!os ca&a-es dis"o &roceder * escolha daqueles de qualidade e na"ure-as a&ro&riadas &ara cus"2dia da cidade.:NTPe; Por conse$uin"e ser' &or na"ure-a fil2sofo fo$oso r'&ido e for"e que! quiser ser u! &erfei"o $uardi0o da cidade.:NT6c;

Es"es de+er0o "er u!a educa%0o6 HEn"0o que educa%0o h' de serF Ser' dif#cil achar u!a que se/a !elhor do que a encon"rada ao lon$o dos anos X a $in's"ica &ara o cor&o e a !3sicaN0 &ara a al!aFI :NT6e; Pri!eiro de+e-se ensinar a !3sica. Jes"a S2cra"es se de"5! a analisar &ri!eiro a li"era"ura que se co!&,e de duas es&5cies6 a +erdadeira e a falsa. A &ri!eira a ser ensinada 5 a falsa a f'(ula N1. En"re"an"o de+e-se "o!ar cuidado n0o s0o "odas as f'(ulas que de+e! ser con"adas6
<o$o de+e!os co!e%ar &or +i$iar os au"ores de f'(ulas e selecionar as que fore! (oas e &roscre+er as !'s. As que fore! escolhidas &ersuadire!os as a!as e as !0es a con"'-las *s crian%as e a !oldar as suas al!as &or !eio das f'(ulas co! !ui"o !ais cuidado do que os cor&os co! as !0os. Eas que a$ora se con"a! a !aioria de+e re/ei"ar-se. :NTTc;

Se der!os aos deuses e aos her2is carac"er#s"icas hu!anas es"are!os &ossi(ili"ando que as &essoas use! is"o co!o /us"ifica"i+a &ara suas fraque-as &ois se os deuses e her2is "8! fraque-as "a!(5! &ode!os "8-las. >s"o 5 na"ural[ Assi! Ha &ri!eira das leis e dos !oldes rela"i+os aos deuses se$undo a qual de+er0o falar os oradores e &oe"ar os +a"es6 que Eeus n0o 5 a causa de "udo !as s2 dos (ens.I :N80c;

2= 2<

>ir Erne#t BAR:ER, loc. cit., p. 163 7ra aparece, co,o #ol.a.o#, -+erreiro#; ora co,o a.,ini#tra.ore#; ora co,o o# .oi#. 30 Arte .a# M+#a#, incl+e,-#e ,G#ica e literat+ra. 31 7 car*ter .a cen#+ra co,e"a a aparecer

Ee+e!os escre+er e! &rosa ou e! +erso de !aneira que n0o fa%a!os dos deuses fei"iceiros ilusionis"as ou !en"irosos. Aqui S2cra"es fa- u!a cr#"ica aos $randes escri"ores6 Ao!ero Gsquilo e ou"ros &ois es"es dera! aos deuses a !e"a!orfose o 2dio e ou"ros sen"i!en"os que n0o s0o &r2&rios da &erfei%0o !as si! da i!&erfei%0o. Es"es e4e!&los !aus e4e!&los incu"idos nos !enores crian%as e !es!o nos adul"os &ode! des+iar seus Hes&#ri"osI &ara o !al &ara a i!&erfei%0o &ara o erro &ara a in/us"i%a) conclui-se da# que Hos &oe"as n0o ser+e! &ara ins"ruir a /u+en"ude.I N2

LIVRO III

Ainda h' ou"ros &or!enores a censurar quan"o as le"ras co!o os $e!idos os la!en"os os risos os sons de ani!ais e do "e!&o. Ee+e-se !os"rar a cora$e! a fir!e-a e! +e- da a!(i%0o da $anOncia. Kuan"o * !en"ira es"a s2 ca(e *queles que $o+erna!6
Por"an"o se al$u5! co!&e"e !en"ir 5 aos chefes da cidade &or causa dos ini!i$os ou dos cidad0os &ara (enef#cio da cidade) "odas as &essoas res"an"es n0o de+e! &ro+ar des"e recurso. Mas se u! &ar"icular !en"ir a "ais chefes dire!os que isso 5 u! erro da !es!a es&5cie !as !aior ainda do que se u! doen"e n0o dissesse a +erdade ao !5dico ou u! aluno n0o re+elasse ao !es"re de $in's"ica os seus sofri!en"os f#sicos ou u! !arinheiro n0o referisse a +erdade ao &ilo"o so(re o na+io e a "ri&ula%0o quan"o * sua si"ua%0o e * dos seus co!&anheiros de +ia$e!.:N8W(c;

Sendo assi! fa--se necess'rio &unir os que !en"e! co!o e4e!&lo &ara que n0o &onha! a &erder a cidade. Cada u! de+e usar u! s2 es"ilo) n0o se de+e usar es"ilos narra"i+os !ui"o co!&le4os &ois es"es a&resen"a! !ui"as +aria%,es) co! isso ao i!i"ar !ui"os n0o che$are!os &r24i!o do &erfei"o &or"an"o 5 !elhor usar!os narra"i+as si!&les. A "ra$5dia e a co!5dia ou !es!o a narra"i+a "ende! a carac"eri-ar al$o &re/udicial ao es&#ri"o. A' dois "i&os de narra"i+as6 a adequada e a n0o adequada6
32

Maria %elena .a Roc3a 4EREIRA, loc. cit., p. 55III. E#te a#pecto #e apre#enta co,o +,a contrapo#i"1o D c+lt+ra tra.icional .o# -re-o#, B+e )ia, no# .e+#e# pro.+tore# tanto .o 0e, co,o .o ,al, e no# poeta#, o# e.+ca.ore#, o B+e era .e2en.i.o pelo# #o2i#ta#. ?$2. (i)ro 5, a #e-+ir@.

7 ho!e! que /ul$o !oderado quando na sua narra"i+a che$ar * ocasi0o de con"ar u! di"o ou fei"o de u!a &essoa de (e! querer' e4&ri!ir-se co!o se fosse o &r2&rio e n0o se en+er$onhar' dessa i!i"a%0o so(re"udo ao re&rodu-ir ac"os de fir!e-a e (o! senso do ho!e! de (e!) quer8-lo-' e! !enos coisas e e! !enor $rau quando essa &essoa "i+er "er$i+ersado de+ido * doen%a ou * &ai40o ou !es!o * e!(ria$ue- ou qualquer ou"ro aciden"e. Kuando &or5! se "ra"ar de al$u! e4e!&lo indi$no dele n0o querer' co&i'-lo afanosa!en"e que! lhe 5 inferior a n0o ser ao de le+e quando ele "i+er &ra"icado al$u! ac"o hones"o) e !es!o assi! sen"ir-se-' en+er$onhado ao !es!o "e!&o &or n0o "er &r'"ica de i!i"ar seres dessa es&5cie e &or se a(orrecer de se !odelar e de se for!ar so(re u! "i&o de $en"e que lhe 5 inferior des&re-ando-o no seu es&#ri"o a n0o ser co!o en"re"eni!en"o. V o orador que n0o for dessa es&5cie quan"o !aior for a sua !ediocridade !ais i!i"ar' "udo e n0o considerar' coisa al$u!a indi$na de si a &on"o de "en"ar i!i"ar "udo co! $rande a&lica%0o e &eran"e nu!eroso audi"2rio :V;. @odo o discurso des"e ho!e! ser' fei"o &or !eio de i!i"a%0o co! +o-es e $es"os e con"er' &ouca narra%0o.I :NW6c-NWT(;

Assi! sendo os &oe"as !es!o que se/a! os !elhores n0o "8! lu$ar na cidade e de+e! ser e4&ulsos. @er!inada a an'lise quan"o *s le"ras &assa-se * !3sica :so! e !elodia; que "er' as !es!as res"ri%,es das le"ras. 7s ins"ru!en"os !elodias e har!onias ser0o eli!inados e! fun%0o de le+are! ao del#rio ao &ra-er e! e4cesso * c2lera e a ou"ras sensa%,es que des+ir"ua! o es&#ri"o &ois a !3sica &ene"ra &rofunda!en"e no es&#ri"o e (e! usada 5 ele!en"o funda!en"al na educa%0o. Al5! das le"ras e da !3sica "a!(5! as ar"es e! $eral de+e! !os"rar a&enas o Belo e n0o o feio. Ee&ois da !3sica :li"era"ura e !3sica; educare!os o cor&o a"ra+5s da $in's"ica. Es"a de+e ser si!&les e co!(inada co! a !3sica &ois6
Para es"as duas faces da al!a a cora/osa e a filos2fica ao que &arece eu diria que a di+indade concedeu aos ho!ens duas ar"es a !3sica e a $in's"ica n0o &ara a al!a e o cor&o a n0o ser !ar$inal!en"e !as &ara aquelas faces a fi! de que se har!oni-e! u!a co! a ou"ra re"esando-se ou afrou4ando a"5 onde lhes con+ier. :P11e-P12a;

@endo a $in's"ica a +er co! a sa3de do cor&o dois as&ec"os co!&le!en"ares s0o analisados6 a ali!en"a%0o que de+e ser si!&les se! !ui"os e4a$eros) a !edicina que s2 de+e ser !inis"rada aos ho!ens co!u!en"es sadios. A educa%0o do cor&o a $in's"ica es"' co! a +ir"ude do es&#ri"o da al!a.
Ee+e! &ois ser educados nela :na $in's"ica; cuidadosa!en"e desde crian%as e &ela +ida afora. Ser' !ais ou !enos assi! se$undo &enso. :V; A !i! n0o !e &arece ser o cor&o &or &erfei"o que se/a que &ela sua e4cel8ncia "orne a al!a (oa !as &elo con"r'rio a al!a (oa &ela sua e4cel8ncia &er!i"e ao cor&o ser o !elhor &oss#+el. :P0Ncd;

S2cra"es !os"ra co!o de+e! ser os /u#-es que olha! &ela al!a e os !5dicos6 os &ri!eiros idosos que "enha! +i+ido lon$e das al!as !'s &ois /' "endo a

e4&eri8ncia co! os (ons "a!(5! sa(e! dis"in$uir os +#cios e n0o ser0o ludi(riados co!o os /o+ens) os se$undos de+er0o +i+er se!&re en"re a doen%a &ara cada +e!ais a&ri!orar a sua ar"e. 7s dois "8! u! &a&el de !an"er a cidade a&enas &ara os (ons sele"i+a!en"e6
Por"an"o es"a(elecer's na cidade !5dicos e /u#-es da es&5cie que disse!os que h0o de "ra"ar den"re os cidad0os os que fore! (e! cons"i"u#dos de cor&o e al!a dei4ar0o !orrer os que fisica!en"e n0o es"i+ere! nessas condi%,es e !andar0o !a"ar os que fore! !al confor!ados e incur'+eis es&iri"ual!en"eF :P0We-P10a;

Kue! $o+ernar' a cidadeF Een"re aqueles que es"a!os a educar ser0o os !elhores) des"es os !ais +elhos co! in"eli$8ncia au"oridade e sen"i!en"o &a"ri2"ico. Ee+er0o ser aco!&anhados desde &equenos e &os"os a &ro+a%,es NN &ara +er se assi! co!o o ferro resis"e! ao fo$o ou +acila! e dei4a! des+airar o seu es&#ri"o. Mas co!o fa-er co! que a cidade de ho/e seus $o+ernan"es e seus cidad0os se con+en%a! de ser essa a !elhor !aneira de che$ar!os * &erfei%0o ou &elo !enos (e! &r24i!o delaF En+er$onhado S2cra"es defende6
V n0o sei de que cora$e! ne! de que &ala+ras !e ser+irei &ara !e e4&ri!ir X e "en"arei &ersuadir e! &ri!eiro lu$ar os &r2&rios chefes e os soldados e se$uida!en"e "a!(5! o res"o da cidade de que quan"a educa%0o e ins"ru%0o lhes de!os "odas essas coisas eles i!a$ina+a! que as e4&eri!en"a+a! e lhes sucedia! co!o e! sonhos quando na +erdade "inha! sido !oldados e criados no in"erior da "erra "an"o eles co!o as suas ar!as e o res"an"e equi&a!en"o) e que de&ois de eles es"are! co!&le"a!en"e for/ados a "erra co!o sua !0o que era os deu * lu- e que a$ora de+e! cuidar do lu$ar e! que se encon"ra! co!o de u!a !0e e a!a e defend8-la se al$u5! for con"ra ela e considerar os ou"ros cidad0os co!o ir!0os nascidos da "erra. :V; H=2s sois efe"i+a!en"e "odos ir!0os nes"a cidadeI X co!o dire!os ao con"ar-lhes a his"2ria X H!as o deus que nos !odelou *queles den"re +2s que era! a&"os &ara $o+ernar !is"urou-lhes ouro na sua co!&osi%0o !o"i+os &or que s0o !ais &reciosos) aos au4iliares &ra"a) ferro e (ron-e aos la+radores e de!ais ar"#fices. U!a +e- que sois "odos &aren"es na !aior &ar"e dos casos $erareis filhos se!elhan"es a +2s !as &ode acon"ecer que do ouro nas%a u!a &role ar$8n"ia e da &ra"a u!a 'urea e assi! "odos os res"an"es uns dos ou"ros. Por isso o deus reco!enda aos chefes e! &ri!eiro lu$ar e aci!a de "udo que aquilo e! de+e! ser !elhores $uardi,es e e4ercer !ais a"urada +i$ilOncia 5 so(re as crian%as so(re a !is"ura que en"ra na co!&osi%0o das al!as e se sua &r2&ria descend8ncia "i+er qualquer &or%0o de (ron-e ou de ferro de !odo al$u! co!&ade%a! !as lhe a"ri(ua! a honra que co!&e"e * sua confor!a%0o a"irando co! eles &ara os ar"#fices ou os la+radores) e se &or sua +e- nascer des"es al$u!a crian%a co! u!a &ar"e de ouro ou de &ra"a lhes d8e! as de+idas honras :V; co!o se hou+esse u! or'culo se$undo o qual a cidade seria des"ru#da quando u! $uardi0o de ferro ou de (ron-e a defendesse. :P1Pd-P15d;

33

A# pro)a# #1o te#te# .e 3a0ili.a.e para co,pro)ar #+a# ten./ncia# D 2ilo#o2ia, B+a#e no Glti,o e#t*-io ?6er (i)ro 6II@; #er1o .e#poQa.o# .e t+.o, pre#tan.o #er)i"o D co,+ni.a.e. 7# B+e re#i#tire, #er1o -+ar.i8e#.

Es"a 5 a !en"ira \ e S2cra"es se en+er$onha de !en"ir \ que ser+ir' &ara /us"ificar a hierarquia da cidade e o aco!&anha!en"o cons"an"e dos $o+ernan"es :$uardi,es; a educa%0o. Sendo es"es os !elhores n0o &oder0o errar. >nicia-se en"0o u!a discuss0o so(re a co!unidade dos $uardi,es. 7s $uardi,es :aqui soldados; de+er0o "er u!a +ida e! co!u! co! ha(i"a%,es &r2&rias :de ca!&anha; n0o "er0o &ro&riedades ne! rique-as e ca(e a cidade :os cidad0os; sus"en"'-los &ara que es"es n0o "enha! ou"ras ocu&a%,es &odendo es"as le+'-los a fa-er o !al a ou"ros) "er0o a&enas o suficien"e &ara +i+er.

LIVRO IV

Adi!an"o ques"iona S2cra"es so(re a felicidade dos $uardi,es &or es"are! &ri+ados de (ens rique-as e"c. A res&os"a +e! lo$o6 es"as coisas &rodu-e! a disc2rdia e ou"ros !ales se!elhan"es. U! (o! $o+ernan"e (e! educado n0o se &reocu&ar' co! elas &ois 5 de sua na"ure-a $o+ernar (e! e dis"o de&ende "oda a cidade) co! isso ser' feli- e "oda cidade ser' feli- e! fun%0o de sua (oa ad!inis"ra%0o. Ja seqR8ncia fala-se so(re a ques"0o dos li!i"es NP :H$eo$r'ficosI; da cidade &ois es"es &ode! &rodu-ir a $uerra :desar!onia e4"erna ou in"erna;. Crescendo a&enas o necess'rio &ara n0o se des"ruir :&erder sua har!onia;. J0o sendo a cidade dada a rique-as !ais facil!en"e "er' aliados &ois &oder' oferecer a ou"ros se caso $anhar as rique-as da cidade +encida. Al5! do !ais seus soldados s0o os !elhores &ois lu"a! co! $os"o sendo es"a a fun%0o que deri+a de sua na"ure-a. E as leisF Para S2cra"es nessa cidade n0o con+ir' le$islar &or !ui"as coisas !as si! &or coisas &equenas cos"u!es e "radi%,es N5 &ois dis"o de&ende a har!onia e cada cidad0o 5 sa(edor do que de+e fa-er a sua &ar"e se! &re/u#-o aos ou"ros. @udo is"o ser' !an"ido &or u!a Educa%0o6 H:V; de+e! os encarre$ados da cidade a&e$arse a es"e sis"e!a de educa%0o a fi! de que n0o lhes &asse des&erce(ida qualquer

34 3

$2. >ir Erne#t BAR:ER, p.163 Ne#ta# e#t1o incl+I.o# o re#peito ao# ,ai# )el3o#, o corte .e ca0elo, a po#t+ra, etc.

al"era%0o !as que a "enha! so( +i$ilOncia e! "odas as si"ua%,es &ara que n0o ha/a ino+a%,es con"ra as re$ras es"a(elecidas :...;I :P2P(; Ja &rocura &ela /us"i%a S2cra"es +ai dando a cada classe que co!&,e a cidade u!a +ir"ude &rinci&al6 aos $uardi,es a sa(edoria) aos soldados a cora$e!) e ao &o+o a "e!&eran%a. Es"a 3l"i!a 5 a +ir"ude que !an"5! a har!onia da cidade &ois se! es"a n0o 5 &oss#+el !an"er-se a (oa rela%0o en"re as "r8s classes6 ad!inis"radores soldados e &o+o. Ees"as che$a-se * quar"a +ir"ude que nada !ais 5 do que a /us"i%a. En"re"an"o dela se falou se! se &erce(er6 quando Hcada &essoa fi-er u!a s2 coisa de acordo co! a sua na"ure-a e na ocasi0o &ro&#cia dei4ando e! &a- as ou"rasI :NT0e;. 7 n0o cu!&ri!en"o des"a nor!a ser' u! $rande &re/u#-o &ara a cidade6 lo$o nis"o es"' a in/us"i%a. Ee&ois de achar a /us"i%a e a in/us"i%a na cidade ca(e +er se se refle"e no indi+#duoN6. Assi! a /us"i%a no indi+#duo es"ar' na rela%0o de cada u!a de suas &ar"es6 a racional :ra-0o; a concu&isc#+el :a&e"i"es; e a irracional :es&iri"ual; sendo a har!onia resul"ado da ra-0o que do!ina co! au4#lio do irracional so(re a !aior &ar"e que s0o os a&e"i"es6 do con"r'rio "ere!os u! indi+#duo in/us"o desequili(rado. Bes"a in+es"i$ar o que 5 !ais &ro+ei"oso6 se 5 a /us"i%a ou a in/us"i%a. Mas Clauco considera is"o /' ul"ra&assado dian"e de "udo que se falou6 &ara ele es"' claro que 5 a /us"i%a. Passa! en"0o a discu"ir as for!as de cons"i"ui%0o. Assi! co!o na al!a s0o cinco as for!as6 u!a &erfei"a que &ode ser a&resen"ada e! dois as&ec"os a !onarquia Hse sur$ir en"re os $o+ernan"es u! s2 ho!e! que se dis"in$ua X e a aris"ocracia X se fore! !aisI. :PP8(;

LIVRO V <o$o de in#cio in"erro!&e-se a discuss0o so(re as cons"i"ui%,es. G a ocasi0o e! que Pole!arco co!(ina co! Adi!an"o de in"erro!&er S2cra"es &ara o for%ar a e4&licar !elhor a co!unidade de !ulheres e filhos anunciada.
36

'in3a-#e propo#to co, a ale-oria .a# letra# ,aiore# e ,enore#; )er a #e,el3an"a .a# ,aiore# para .e.+Jir a# ,enore#. ?36=.@

S2cra"es cau"eloso considera es"a u!a discuss0o !ui"o co!&licada en"re"an"o co!o insis"e!V Es"es &ro(le!as s0o $randes +a$as cada u!a !aior que a ou"ra !ais dif#cil de ser acei"a. A &ri!eira +a$a6 as !ulheres de+e! &ar"ici&ar da co!unidade dos $uardi,es nas !es!as a"i+idades dos ho!ens) e! co!u! "er0o a !es!a educa%0o. Q &ri!eira +is"a &arece! coisas con"r'rias aos cos"u!es6 as !ulheres de+er0o assi! co!o os ho!ens e4erci"ar-se nuas. Mas co!o dar es&a%o *s !ulheres se es"as dis&,e! de u!a na"ure-a diferen"e da do ho!e!F
V se se e+idenciar que ou o se4o !asculino ou o fe!inino 5 su&erior u! ao ou"ro no e4erc#cio de u!a ar"e ou de qualquer ou"ra ocu&a%0o dire!os que se de+er' confiar essa fun%0o a u! deles. Se &or5! se +ir que a diferen%a consis"e a&enas no fac"o de a !ulher dar * lu- e o ho!e! &rocriar ne! &or isso dire!os que es"' !ais (e! de!ons"rado que a !ulher difere do ho!e! e! rela%0o ao que di-e!os !as con"inuare!os a &ensar que os nossos $uardi,es e as suas !ulheres de+e! dese!&enhar as !es!as fun%,es. :P5Pde; V <o$o n0o h' na ad!inis"ra%0o da cidade nenhu!a ocu&a%0o !eu a!i$o &r2&ria da !ulher enquan"o !ulher ne! do ho!e! enquan"o ho!e! !as as qualidades na"urais es"0o dis"ri(u#das de !odo se!elhan"e e! a!(os os seres e a !ulher &ar"ici&a de "odas as ac"i+idades de acordo co! a na"ure-a e o ho!e! "a!(5! conquan"o e! "odas elas a !ulher se/a !ais d5(il do que o ho!e!. :P55de;

Assi! aquelas !ulheres que "i+era! e! sua na"ure-a a a&"id0o na"ural &ara $uardar a cidade de+er0o aco!&anhar os ho!ens. Passada a &ri!eira +a$a +e! a se$unda6 HKue es"as !ulheres "odas ser0o co!uns a "odos os ho!ens e nenhu!a coa(i"ar' e! &ar"icular co! nenhu! deles) e &or sua +e- os filhos ser0o co!uns e ne! os &ais sa(er0o que! s0o os seus &r2&rios filhos ne! os filhos os &ais.I :P5Td; E o casa!en"oF Ee+e-se unir os !elhores co! os !elhores &ara a !elhoria da es&5cie co!o se d' co! os ani!ais. Co! is"o os $o+ernan"es de+er0o "o!ar (as"an"e cuidado e quando necess'rio u"ili-ar de al$u!as !en"iras e su"ile-as6
Por"an"o "e!os de ins"i"uir fes"as nas quais /un"are!os as noi+as e os noi+os e de e4ecu"ar sacrif#cios e os nossos &oe"as h0o de co!&or hinos a&ro&riados * cele(ra%0o dos es&onsais :V; de+e! fa-er-se /ul$o eu "ira$ens * sor"e en$enhosas de !odo que o ho!e! inferior acuse e! cada uni0o a sor"e e n0o os chefes. :P5We X P60 a;

Ear-se-' !ais o&or"unidades de escolha aos !ais /o+ens e +alen"es. 7s filhos dos !elhores ser0o se&arados dos &ais e criados lon$e des"es e os filhos dos inferiores os defei"uosos ser0o ocul"ados NT. As !ulheres $uardi0s quando no &er#odo de a!a!en"a%0o rece(er0o &or ar"if#cios +'rias crian%as n0o &odendo ficar !ui"o "e!&o co! elas a&enas o suficien"e &ara ali!en"'-las.
37

AB+i n1o #e .iJ .ireta,ente, ,a# .*-#e a enten.er B+e #er1o eli,ina.o#.

So(re o &er#odo &ro&#cio &ara &rocria%0o6 HA !ulher dar' filhos * cidade co!e%ando aos +in"e anos a"5 os quaren"a) o ho!e! de&ois de "er ul"ra&assado a !e"a !ais fo$osa da +ida a &ar"ir de en"0o &ode $erar filhos * cidade a"5 aos cinqRen"a e cinco anos.I :P60e; @odos nascer0o no !es!o &er#odo ser0o filhos e filhas ir!0os e ir!0s ne"os "ios e"c. Co! is"o "ere!os u!a cidade se!&re (e! &ro"e$ida &ois ao defender a cidade os $uardi,es es"ar0o defendendo aos seus. 7 &ar"icular es"ar' dilu#do no &3(lico. @odos "er0o res&ei"o u! &elo ou"ro. Para os $o+ernan"es os $o+ernados ser0o dis"ri(uidores de ali!en"o e sal'rio) &ara os $o+ernados os $o+ernan"es ser0o os sal+adores) en"re si os $o+ernan"es se "ra"ar0o co!o a!i$os n0o ha+endo !o"i+o &ara disc2rdia. Ee+e-se le+ar os filhos aos co!(a"es co!o &ar"e de sua educa%0o &ara que es"es "o!e! $os"o e +e/a! de &er"o os &ais a co!(a"er. Ee+e!os escolher os co!(a"es e! que a &ossi(ilidade de +encer 5 !aior. A&render0o a ar"e de !on"aria &ri!eiro &ara que caso n0o es"e/a! indo (e! no co!(a"e &ossa! fu$ir lo$o. Aonrare!os os +alen"es e os !or"os lou+are!os. Euran"e o co!(a"e ser' &er!i"ido (ei/are!-se uns aos ou"ros &ara au!en"ar os ardores das &ai4,es no co!(a"e. @ra"ar-se-0o "a!(5! os ini!i$os !or"os co! honras dei4ando-os &ara que se/a! le+ados os cor&os e os u"ens#lios de $uerra &elos seus. Kuan"o * escra+a"ura6 a&enas se escra+i-ar' os ('r(aros :n0o helenos;. Fa--se u!a dis"in%0o en"re H$uerra ci+ilI ou !elhor disc2rdia ci+il &ois 5 fei"a en"re ir!0o os $re$os e $uerra que se d' en"re diferen"es &o+os $re$os e ('r(aros.
Parece-!e que assi! co!o se s0o a es"as coisas dois no!es $uerra e disc2rdia ci+il assi! "a!(5! s0o duas realidades &ois s0o a&licadas * discordOncia en"re dois o(/e"os. Esses dois o(/e"os que eu di$o s0o &or u! lado o que 5 nacional e a&aren"ado &or ou"ro o alheio e es"ran$eiro. Por conse$uin"e a desi$na%0o de disc2rdia ci+il a&lica-se ao nacional e a de $uerra ao es"ran$eiro. :PT0(;

Che$a-se * !aior de "odas as +a$as6


Enquan"o n0o fore! os fil2sofos reis nas cidades ou os que a$ora se cha!a! reis e so(eranos fil2sofos $enu#nos e ca&a-es e se d8 es"a coalesc8ncia do &oder &ol#"ico co! a filosofia enquan"o as nu!erosas na"ure-as que a"ual!en"e se$ue! u! desses ca!inhos co! e4clus0o do ou"ro n0o fore! i!&edidas for%osa!en"e de o &ra-er n0o ha+er' "r5$ua dos !ales !eu caro Clauc2n &ara as cidades ne! sequer /ul$o eu &ara o $8nero hu!ano ne! an"es disso ser' /a!ais &oss#+el e +er' a lu- do sol a cidade que a &ouco descre+e!os. :PTNcd;

A es"a al"ura ca(e &er$un"ar6 que! 5 o fil2sofoF Eis a res&os"a6 HV aquele que dese/a &ron"a!en"e &ro+ar de "odas as ci8ncias e se a"ira ao es"udo co! &ra-er e se! se saciar a esse cha!are!os co! /us"i%a fil2sofo.I :PT5cd; Precisa-se dis"in$uir en"re o conheci!en"o +erdadeiro :sa(er; e as o&ini,es :sensa%,es;. 7 esque!a que se$ue resu!e a lon$a discuss0o6

Conheci!en"o e4is"en"e ser a(solu"o coisa o&ini0o

i$norOncia n0o e4is"en"e n0o ser a(solu"o nada

A' coisas que es"0o e! &osi%0o in"er!edi'ria a&aren"a! es"ar no do!#nio do sa(er e! u! !o!en"o e nou"ro so( o do!#nio da i$norOncia. Co!o &or e4e!&lo a sensa%0o de felicidade6 u!a &essoa &ode achar que +oc8 &ode es"ar feli- &elo seu co!&or"a!en"o en"re"an"o +oc8 in"erior!en"e es"ar "ris"e. Pode!os di-er que es"a &essoa "e! u!a o&ini0o so(re a sua felicidade &ois ela s2 +8 aquilo que +oc8 a&aren"a ser !as na realidade n0o 5.
Mas assen"a!os &re+ia!en"e e! que se u!a coisa des"a nos a&arecesse "er#a!os de considerar do do!#nio da o&ini0o e n0o da ci8ncia &ois co!o o(/e"o erran"e no es&a%o in"er!edi'rio 5 a&reendida &ela &o"8ncia in"er!edi'ria. Por conse$uin"e dos que con"e!&la! a !ul"i&licidade de coisas (elas se! +ere! a (ele-a e! si ne! sere! ca&a-es de se$uir ou"ra &essoa que os condu-a a"5 /un"o dela e se! +ere! dire!os que "e! o&ini,es so(re "udo !as n0o conhece! nada daquilo so(re que as e!i"e!. Por conse$uin"e de+e!os cha!ar a!i$os da sa(edoria e n0o a!i$os da o&ini0o os que se dedica! ao ser e! si :V; :PTWd X P80a;

7 fil2sofo 5 en"0o aquele que &rocura o sa(er so(re o ser a(solu"o e n0o so(re as a&ar8ncias. Aquele que (usca a &erfei%0o que saiu da ca+erna. Es"a ques"0o 5 o $rande &arado4o dUA Repblica &ois o fil2sofo &ara ser rei "e! a"ra+5s de u!a !en"ira /' /us"ificada an"erior!en"e de con+encer as &essoas de que ele dis&,e do sa(er a(solu"o) caso con"r'rio es"as &essoas n0o o se$uir0o. Mas ele n0o dis&,e desse sa(er a(solu"o e si! do $os"o &elo sa(er quer di-er da +on"ade de es"ar se!&re (uscando a sa(edoria se!&re se ques"ionando desco(rindo no+as res&os"as

*s quais &assar' adian"e. E !es!o dessas no+as res&os"as sur$e! &er$un"as no+as is"o no ca!inho de "oda a +ida. A Repblica dei4a a!(#$uo se o fil2sofo 5 o s'(io ou aquele que (usca o sa(er Ha!i$o da sa(edoriaI e!(ora &ossa!os di-er que cer"a!en"e &ara u!a &essoa aco!odada que n0o se &reocu&a e! refle"ir !ui"o que H+i+e a sua +idinhaI os ques"ionadores os &esquisadores os inco!odados os ho!ens dos li+ros s0o +is"os co!o &essoas que "8! u! &ouco !ais de conheci!en"o en"re"an"o 5 2(+io que n0o sa(e! "udo. =oc8 conse$ue res&onder "odas as &er$un"as do !undoF Me res&onda u!a. Kuais s0o as &er$un"asF J0o sa(eF Mas &or n0o sa(er isso +oc8 5 u! co!&le"o i$noran"eF Aqui reside o &arado4o.

LIVRO VI S2cra"es !os"ra as qualidade do fil2sofo6 $os"o &elo sa(er a a+ers0o * !en"ira !odera%0o /us"i%a e sensa"e- &ersis"8ncia e !e!2ria V Es"as qualidades ser0o a&erfei%oadas &ela educa%0o6 H\ 7ra n0o seria as &essoas assi! a&erfei%oadas &ela educa%0o e &ela idade e s2 esses que $os"arias de en"re$ar a cidadeFI :P8T; Adi!an"o in"erro!&e a discuss0o colocando a ques"0o de &essoas des"e "i&o :fil2sofos; sere! freqRen"e!en"e +is"as n0o co! (ons olhos &elos cidad0os) e que e! al$uns casos usa! de suas ha(ilidades &ara o !al e &ara seu (enef#cio &r2&rio "ornando-os in3"eis * cidade. So(re a inu"ilidade a&aren"e S2cra"es res&onde6
A +erdade 5 que que! es"i+er doen"e se/a rico ou &o(re 5 for%oso que +' (a"er * &or"a do !5dico e que "odo aquele que &recisa de ser diri$ido * de que! &uder $o+ern'-lo e n0o ser o co!(a"en"e que su&lica aos s3di"os que consin"a! e! ser !andados quando na +erdade 5 dele que lhes +e! au4#lio. Se co!&arares os chefes &ol#"icos ac"uais co! os !arinheiros a que h' &ouco nos referi!os n0o errar's) e (e! assi! aqueles que eles qualifica! de in3"eis e de &essoas que fala! no ar co! os +erdadeiros &ilo"os. :P8W(c;

So(re a !aldade do Hfil2sofoI se afir!a que e!(ora dis&ondo dessas qualidades :&o"encialidades; esse &ode ser des+iado &or u! !eio rui! u!a educa%0o n0o adequada. A' ho!ens que se des+ia! &ode!os dar co!o e4e!&lo6 os

sofis"as que "8! a !aioria das qualidades en"re"an"o usa!-nas &ara seus (enef#cios co(rando suas HaulasI) ou u! &equeno co!ercian"e que ficando rico de u!a hora &ara ou"ra resol+e se a&resen"ar co!o u! $rande ho!e! u! &ol#"ico &a$ando aulas de re"2rica e co!&rando +es"es !ais caras. A!(os confunde! o &o+o que os +8 co!o se fosse! fil2sofos. Assi! nes"e !eio onde h' $anOncia dis&u"a de &oder lu43ria e di+ersos ou"ros des+ios os (ons n0o s0o !ui"o (e! +is"os e consequen"e!en"e os fil2sofos "a!(5! "ende! a n0o ser. S2cra"es fa- "a!(5! u!a cr#"ica aos sofis"as &ois es"es se &reocu&a! co! o&ini,es fala! o que 5 de in"eresse das !ul"id,es e usa! !al a dial5"ica "ornando-se a&enas re"2ricosN8. Jos $o+ernos de en"0o n0o h' cons"i"ui%0o que cola(ore &ara co! o fil2sofo. Eiferen"e na cidade de S2cra"es o Es"ado se &reocu&ar' co! a Educa%0o. :Cf. PWTe; Fa--se u!a cr#"ica ao !odelo de educa%0o ado"ado onde cedo in"rodu--se a dial5"ica fa-endo-se u! !au uso dela. Assi! S2cra"es di- que de+e se diferen"e6
Kuando s0o adolescen"es e crian%as de+e e!&reender-se u!a educa%0o filos2fica /u+enil cuidando !ui"o (e! dos cor&os e! que se desen+ol+a! e e! que adquira! a +irilidade &ois eles s0o des"inados a ser+ir a filosofia. Q !edida que a+an%a! na idade e! que o aluno co!e%a a a"in$ir a !a"uridade de+e! in"ensificar os e4erc#cios que lhe di-e! res&ei"o) quando as for%as os a(andonare! e os &usere! a !ar$e! da &ol#"ica e da $uerra en"0o de+e! dei4ar-se &as"ar e! li(erdade co!o os ani!ais sa$rados e n0o fa-e! !ais nada a n0o ser co!o &assa-"e!&o se se quiser que +i+a! feli-es se que de&ois de alcan%are! o "er!o da +ida que lhes cou(e en"re! na &osse do des"ino no al5! que es"' * sua al"ura. :PW8(c;

Para con+encer a !ul"id0o de+e!-se !os"rar os Hfalsos fil2sofosI e a u"ilidade das qualidade do fil2sofo colocando-o no seu lu$ar o de $o+ernar o Es"ado. Adian"e desen+ol+e-se o ca!inho do fil2sofo das o&ini,es a dial5"ica. Esse ca!inho re"o!a o <i+ro >= quando se e4&lica a o&ini0o o en"endi!en"o e a ra-0o NW. Usa!-se duas ale$oriasP0. A &ri!eira fa- u! "ri&5 en"re o sol a lu- a(solu"a :id5ia ess8ncia; ori$e! das coisas a +is0o a"ra+5s da qual +e!os as coisas do !undo :en"endi!en"o; &oder#a!os di-er as o&ini,es. Cada es"'$io "e! co!o sus"en"'culo o an"erior co!o se &ode +er !elhor na se$unda ale$oria que "e! o o(/e"i+o de esclarecer !elhor es"a &ri!eira. Fala-se nu!a linha de AB nu! &ri!eiro !o!en"o di+idida de for!a que u!a &ar"e se/a !aior que a ou"ra AC CB cada +is0o des"e ser' su(di+idida de i$ual for!a :AE EC CE EB;. =e/a!os a linha6
3= 3< 40

I#to #er* ,el3or tra0al3a.o no (i)ro 6II

6er e#B+e,a p. Na reali.a.e #1o tr/#, no entanto a terceira #P aparecer* no (i)ro 6II, o Mito .a $a)erna.

]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]] A E C E B

7 se$!en"o de re"a AC re&resen"a o !undo +is#+el das o&ini,es sua &ri!eira su(di+is0o AE 5 o ca!&o das i!a$ens a se$unda EC o ca!&o dos o(/e"os reais conhecidos &ela f5 su&osi%0o ilus,es) o se$!en"o CB re&resen"a o !undo in"eli$#+el :o(/e"o das ci8ncias; sua &ri!eira su(di+is0o EB o ca!&o dos o(/e"os !a"e!'"icos en"endi!en"o da in"eli$8ncia &ensan"e ou discursi+a a se$unda EB o ca!&o das id5ias ra-0o indu"i+aP1.
A re&resen"a%0o sens#+el 5 !ais ou !enos +erdadeira &orque6 - &ri!eira!en"e dos o(/e"os +e!os so!en"e suas so!(ras seus refle4os na '$ua ou e! su&erf#cies lisas. Enfi! n0o +e!os sen0o i!a$ens. Es"e 5 o &ri!eiro es"'$io da re&resen"a%0o sens#+el is"o 5 a i!a$ina%0o) - &os"erior!en"e +e!os os o(/e"os "ais co!o eles s0o) seres +i+en"es ou o(/e"os ar"ificiais +erdadeiros. Es"a!os con+encidos de sua e4is"8ncia. Assi! a"in$e-se o se$undo es"'$io da re&resen"a%0o sens#+el a cren%a :H&is"isI;. Al5! disso 5 &reciso dis"in$uir dois n#+eis de conheci!en"o in"eli$#+el6 e! &ri!eiro lu$ar no !undo in"eli$#+el as so!(ras e os refle4os das id5ias "ais co!o elas &ode! se !anifes"ar nos en"es !a"e!'"icos que conce(e!os co! o au4#lio de u!a (ase sens#+el :&or e4e!&lo as fi$uras $eo!5"ricas;. E! se$undo lu$ar as &r2&rias id5ias que s0o o(/e"os da dial5"ica. P2

LIVRO VII Es"e <i+ro inicia co! a "erceira ale$oria a do HMi"o da Ca+ernaI. =e/a!os. Jo fundo de u!a ca+erna h' ho!ens que de al$u! !odo es"0o &resos e n0o &ode! !o+er suas ca(e%as) a"r's deles h' u! ca!inho &or onde &assa! !ercadores :e ou"ras &essoas; carre$ando o(/e"os de +'rias es&5cies) en"re o ca!inho e os &risioneiros h' u! !uro e en"re a a(er"ura da ca+erna e o ca!inho h' u!a fo$ueira
41

'ento aB+i Q+ntar tr/# 2or,a# #e,el3ante# .e interpreta"1o, ,a# e#crita# .i2erente,ente, co, ele,ento# .a# tr/#. 'ai# interpreta"8e# encontra,-#e e, E Bernar. 4IE'RE, pp.3 -6; Maria %elena .a R. 4EREIRA, pp. 55I5-555; o+ ain.a, Jo#C A. M. 4E>>AN%A, pp. 5I5-55I.
42

Bernar. 4IE''RE, loc. cit., pp. 3 -6.

se!&re !an"ida acesa. Assi! os &risioneiros s2 conse$ue! +er as so!(ras refle"idas no fundo da ca+erna dos o(/e"os que as &essoas carre$a! co!o "a!(5! s2 ou+e! o eco des"es "ranseun"es o que lhes d' a i!&ress0o de que as so!(ras s0o o !undo real :con/ec"ura;. U! des"es &risioneiros 5 sol"o e le+ado &ara fora da ca+erna. Es"e relu"a &ois a lu- o ofusca !as co! o ca!inhar desco(re que o que +ia an"es n0o era a realidade :o&ini0o;6 aos &oucos +ai se acos"u!ando * lu- &ri!eiro +endo as i!a$ens refle"idas ou so( a lu- no"urna :sa(er concei"os; a"5 conse$uir olhar o sol :!undo das id5ias;. Che$ando a es"e es"'$io ele "e! dificuldade de +ol"ar * ca+erna) isso acon"ecendo ser' !o"i+o de riso dos !oradores des"a PN. :51Pa X 51T(; 7 HMi"o da Ca+ernaI /un"a!en"e co! as duas ale$orias an"eriores :da +is0o e o sol e da linha; "e! di+ersas i!&lica%,es quan"o ao con"e3do e&is"e!ol2$ico) +e!os o ca!inho do conheci!en"o :o&ini,es X en"endi!en"o X ra-0o;. E isso in"eressa e! &ar"icular nes"e "ra(alho a Educa%0o. Ali's as "r8s ale$orias &ode! ser relacionadas co! o ca!inho da educa%0o delineado na seqR8ncia do <i+ro =>> na (usca &ela ci8ncia &ara che$ar *s id5ias :sol ess8ncia conheci!en"o;. An"es de &assar &ara es"e ca!inho ca(e &er$un"ar &or que se de+e +ol"ar * ca+erna. 7 &rinci&al !o"i+o se le+ar!os e! considera%0o o que /' foi colocado 5 que "endo es"es ho!ens +is"o as id5ias a(solu"as de Mus"i%a do Be! &ode! no !undo sens#+el :Ca+erna; discernir !elhor o que se/a! es"es concei"os e co! isso ir aos &oucos con+encendo as &essoas do que se/a !elhor dando-lhes no%0o da cidade ideal /us"ificando-se co!o $o+ernan"e des"aPP &ois !es!o co! a &ossi(ilidade de ser !or"o P5 es"e de+e +ol"ar &ara di+idir seus conheci!en"os "en"ando a&ro4i!ar os ou"ros des"e &ara que a cidade se/a cada +e- !ais feli- e co! isso !ais &erfei"a. J0o ca(e ficar s2 na con"e!&la%0o co!o +a!os +er nu! dos 3l"i!os es"'$ios da educa%0o.

43

'ento re#+,ir o FMito .a $a)ernaN co, ,in3a# pala)ra# poi# encontro al-+,a# #i,pli2ica"8e# ,+ito -ran.e#, co,o e, Jo#C A.M. 4E>>AN%A ?loc. cit., p. 55I@E aB+i parece B+e o pri#ioneiro #e li0erta #oJin3o, enB+anto po.e,o# )er clara,ente ? 1 ce@ B+e al-+C, o# li0erta; o+ e, Bernar. 4IE'RE ?loc. cit., pp. 3<-41@, on.e a# pri,eira# pa##a-en# aparece, co,o per-+nta# e re#po#ta#, o B+e n1o aparece t1o .ireta,ente no ori-inal, #en.o o Glti,o, o ori-inal, 0e, ,ai# ale-Prico. 6e,o# ain.a e, Maria %elena .a R. 4EREIRA ?loc. cit., p. 555@, pro)a)el,ente o ,el3or re#+,o, ,e#,o a##i,, ,+ito #intCtico. Ain.a po.e,o# )er #o0 a 2or,a .e il+#tra"1o ?.e#en3o@, B+e, aco,pan3a o te9to ori-inal ?tra.+"1o@, ?66AA., FO, ,+n.o .e i.Cia# per2eita#N, in.E %i#tPria .o 4en#a,ento A FRa# 7ri-en# S I.a.e MC.iaN, )ol. I, pp. 74- @. 44 E,0ora n1o #eQa e#te o o0Qeti)o, ,a# #+a nat+reJa, 3a0ili.a.e. ?$2. 20a@ 4 AB+i 3* +,a nIti.a in2l+/ncia .o Q+l-a,ento e ,orte .e >Pcrate#.

A (usca &ela ci8ncia que nos H&ro&icia o conheci!en"oI !os"ra u!a $rade curricular u!a ca!inhada escolarP6) cada !o!en"o "e! a sua /us"ifica"i+a6 1^ a $in's"ica Hque "ra"a do que se al"era e &arece &orquan"o "ra"a do crescer e definhar do cor&oI :512c; e a !3sica. 2^ a !a"e!'"ica6 es"a "e! u!a $rande i!&or"Oncia &ois al5! de ser 3"il aos $uerreiros &ro&icia a faculdade de en"endi!en"o. A"ra+5s dos o(/e"os que &rodu-e! sensa%,es so!os le+ados a &er$un"ar ao en"endi!en"o so(re a qualidade des"es o(/e"os) &or e4e!&lo o $rande &ro&icia a no%0o de &equeno $rande e &equeno es"0o !is"urados) o en"endi!en"o os analisa se&arando-os &assando da !u"a(ilidade :sensa%0o; * ess8ncia :a(s"ra%0o; (e! &r24i!o das id5ias. A' na !a"e!'"ica racioc#nios que n0o "8! correla%0o co! as coisas que +e!os :sensa%,es;) e4&licando os n3!eros irracionais lo$ari"!os equa%,es e4&onenciais e"c. Jesses casos s2 "ra(alha!os co! a a(s"ra%0o e!(ora &ossa! "er u"ili-a%0o &r'"ica. E4&licada a !a"e!'"ica &assa-se *s ci8ncias afins PT6 a $eo!e"ria que "ra(alha co! as for!as ideais ou se/a aquilo que e4is"e se!&re) a es"ero!e"ria ci8ncia &ouco es"udada na 5&oca) e isso a(re u! &ar8n"eses onde +ai se analisar o incen"i+o do Es"ado *s &esquisas. Co!o 5 definido &or S2cra"es na cidade ideal es"a ci8ncia seria desen+ol+ida &ois o Es"ado se ocu&aria dela. Por fi! a har!onia que se asse!elha ao !o+i!en"o dos cor&os. @odas es"as ci8ncias n0o de+e! ser +is"as unica!en"e &or sua u"ilidade !as &or sua ca&acidade de nos a&ro4i!ar das id5ias !es!as. Eis co!o P>E@@BE analisa es"a &assa$e!6
A !a"e!'"ica 5 a ci8ncia que !elhor descre+e a e4is"8ncia das realidades +erdadeiras e n0osens#+eis. Pouco i!&or"a que se lhe a&lique ou n0o a !a"e!'"ica aos c'lculos &ura!en"e u"ili"'rios a con"a(ilidade os ne$2cios :V;. Eesde que se/a cul"i+ada &or si !es!a ela re+ela que aquilo que confere re"id0o e +erdade ao &rocesso !a"e!'"ico 5 seu car'"er &ura!en"e in"elec"ual dissociado dos sen"idos. Eo !es!o !odo &ode se di-er que nenhu! ser sens#+el 5 a(solu"a!en"e i$ual * ou"ro :V;. Essa iden"idade &erfei"a so(re a qual se raciocina na !a"e!'"ica e na $eo!e"ria s2 e4is"ir' quando for re&resen"ada &ela in"eli$8ncia. E! su!a a !a"e!'"ica re+ela a e4is"8ncia de realidades +erdadeiras e n0o-sens#+eis e que s2 s0o +erdadeiras &or n0o sere! sens#+eis.I P8

N^ &or 3l"i!o a dial5"icaPW.


7 !5"odo da dial5"ica que &rocede &or !eio da des"rui%0o das hi&2"eses a ca!inho do au"8n"ico &rinc#&io a fi! de "ornar se$uros os seus resul"ados e que real!en"e arras"a aos
46

N+,a analo-ia ?peri-o#aT@, no##o ca,in3o .a# #Crie# pri,*ria# D Oni)er#i.a.e, on.e e#taria, no no##o #tat+# e#colar, +, #a0er aca./,ico F#+periorN; para c3e-ar l*, preci#a,o# pa##ar por nI)ei# anteriore#. 47 A ,ate,*tica -eral e #+a# #+0.i)i#8e#. 4= Bernar. 4IE''RE, loc. cit., p.2=, $2. ta,0C, pp. 41-2. 4< E#ta co,o ,Cto.o Q* )i,o# no capIt+lo I.

&oucos os olhos da al!a da es&5cie de lodo ('r(aro e! que es"' a"olada e ele+a-os *s al"uras u"ili-ando co!o au4iliares &ara a/udar a condu-i-los as ar"es que analisa!os. :5NNcd;

Co! es"a a al!a +8 !elhor a no%0o de con/un"o "ra(alhando so!en"e co! as ess8ncias. Ee&ois de analisada a $rade curricular &assa-se *s idades de es"udo. >niciase lo$o /o+e! co! a $in's"ica e a !3sica que "er0o de dois a "r8s anos de es"udo) a inicia%0o !a"e!'"ica de+er' ser dada nes"e &er#odo da infOncia co!o (rincadeira &ois diferen"e do cor&o o es&#ri"o n0o de+e ser for%ado) aos +in"e anos ser0o selecionados aqueles que !os"rare! $os"o &elo es"udo e ou"ras qualidades do fil2sofo) es"es "er0o os es"udos !a"e!'"icos !ais a&rofundados) aos "rin"a u!a no+a sele%0o &assandose a es"udar a dial5"ica es"udo que 5 encai4ado nes"a idade &ara n0o &ro&iciar des+ios) es"es es"udos durar0o cinco anos) aos "rin"a e cinco anos de+er0o +ol"ar * Hca+ernaI &res"ar ser+i%o &3(lico condu-ir $uerras e"c. &ara +er se os es"udos n0o os condu-ira! * indol8ncia ao $os"o &elo 2cio e coisas do $8nero. Ee&ois de quin-e anos nes"a +ida aos cinqRen"a anos es"ar0o a&"os a sere! $o+ernan"es :+erdadeiros fil2sofos; de nossa cidade. Ao !orrere! ser0o le!(rados e se &oss#+el +enerados &elos ho!ens co!o deuses.

LIVRO VIII E I8 Esses dois <i+ros (asica!en"e "ra(alha! as for!as de $o+erno :cons"i"ui%0o; as &assa$ens de u!a &ara ou"ra for!a e as res&ec"i+as carac"er#s"icas do $o+ernan"e50. Be"o!a-se a discuss0o so(re as for!as de $o+erno dei4ada &ara "r's51 onde se +ia a for!a ideal ou !elhor duas de acordo co! o n3!ero de $o+ernan"es6 a !onarquia u! o !elhor o fil2sofo) e a aris"ocracia $o+erno de al$uns os !elhores52. As for!as &erfei"as /' fora! analisadas &asse!os &ara as for!as
Entre o# co,enta.ore#, e#te te,a e#t* ,+ito 0e, tra0al3a.o por Nor0erto B7BBI7 ?$2. 'eoria .a# !or,a# .e Go)erno, cap. II, pp.4 - 4@, +#an.o 0a#ica,ente A Repblica; ta,0C, >ir Erne#t BAR:ER $2. pp.231- <@. 1 (e,0ra,o# B+e a re2er/ncia D# 2or,a# .e -o)erno inicio+-#e no 2inal .o (i)ro I6, e .ei9a.a .e la.o no co,e"o .o (i)ro 6. 2 >e to,ar,o# ne##e #enti.o, e n1o #P co,o +,a cla##e, .e#co0ri,o# +,a raJ1o interna, poi# a,0a# a# 2or,a# i.eai# ?,onarB+ia e ari#tocracia@ e#t1o li-a.a# ao #a0er. $o,o Q* )i,o# atC aB+i, ,+ito Q* #e e#cre)e+ para Q+#ti2icar o 2ilP#o2o ?a,i-o .o #a0er@ co,o rei, por e#tar ,ai# prP9i,o .a )er.a.e ?#a0er@, o+ #eQa, o tipo .e 3o,e, per2eito,
0

i!&erfei"as que s0o qua"ro6 a "i!ocracia onde se "e! $os"o &elas honrarias) 5 u!a for!a i!&erfei"a !as 5 a !ais &r24i!a da &erfei%0o) a oli$arquia $o+erno dos ricos :&oucos; $ananciosos) a de!ocracia $o+erno da !ul"id0o carac"eri-ada &ela li(erdade e &ela !ul"i&licidade &ois "odas as for!as de cons"i"ui%0o &ode! ser +is"as nes"a) e &or fi! a "irania o !ais i!&erfei"o dos $o+ernos carac"eri-ado &ela +iol8ncia.
Cada u! desses ho!ens que re&resen"a u! "i&o de classe diri$en"e e &or"an"o u!a for!a de $o+erno 5 re"ra"ado de !odo !ui"o efica- !edian"e a descri%0o da sua &ai40o do!inan"e6 &ara o "i!ocr'"ico a a!(i%0o o dese/o de honrarias) &ara o oli$'rquico a fo!e de rique-a) &ara o de!ocr'"ico o dese/o i!oderado de li(erdade :que se "ransfor!a e! licen%a;) &ara o "irOnico a +iol8ncia.5N

A &assa$e! de u!a for!a a ou"ra 5 +is"a a"ra+5s da corru&%0o cada +e!aior a"5 che$ar a "irania na orde! que /' a&resen"a!os. Es"a se &assa den"ro da &r2&ria fa!#lia co! a &assa$e! de $era%,es.
Para descre+er essa "ransfor!a%0o o fil2sofo acen"ua a i!&or"Oncia do re+e-a!en"o das $era%,es. A !udan%a de u!a cons"i"ui%0o &ara ou"ra &arece coincidir co! a &assa$e! de u!a $era%0o a ou"ra. G u!a !udan%a n0o s2 necess'ria nu! cer"o sen"ido ine+i"'+el !as "a!(5! !ui"o r'&ida. Parece ser a conseqR8ncia fa"al da re(eli0o do filho con"ra o &ai da !udan%a de cos"u!es que ela &ro+oca :!udan%a que corres&onde a u!a &iora cons"an"e; es&ecial!en"e na &assa$e! da aris"ocracia &ara a "i!ocracia da "i!ocracia &ara a oli$arquia. :V; A honra do ho!e! "i!ocr'"ico se corro!&e quando se "ransfor!a e! a!(i%0o i!oderada e Onsia de &oder. A rique-a do ho!e! oli$'rquico quando se "ransfor!a e! a+ide- a+are-a os"en"a%0o des&udorada de (ens Kue le+a * in+e/a e * re+ol"a dos &o(res. A li(erdade do ho!e! de!ocr'"ico quando es"e &assa a ser licencioso acredi"ando que "udo 5 &er!i"ido que "odas as re$ras &ode! ser "rans$redidas i!&une!en"e. 7 &oder do "irano quando se "ransfor!a e! &uro ar(#"rio e +iol8ncia &ela &r2&ria +iol8ncia. 5P

Assi! o Es"ado ideal 5 analisado dando-se a cada classe u!a carac"er#s"ica na qual a do!inan"e 5 a racionalidade so(re a cora$e! e as &ai4,es :ad!inis"radores soldados e cidad0os;. Analisa!-se as for!as i!&erfei"as a"ra+5s da ele+a%0o de u!a das &ar"es so(re a ou"ra. Es"a an'lise or$Onica &ode se li$ar co! a dos "r8s "i&os de necessidades6
A' "r8s es&5cies de necessidades6 as essenciais as su&5rfluas e as il#ci"as. 7 ho!e! oli$'rquico se carac"eri-a &elo en"endi!en"o das necessidades essenciais) o de!ocr'"ico das su&5rfluas) o "irano das il#ci"as. :V; Eis al$uns e4e!&los6 o dese/o de ali!en"ar-se 5 necess'rio) o de co!er ali!en"os refinados 5 su&5rfluo. As necessidades il#ci"as s0o u!a !odalidade das su&5rfluas &r2&rias dos "iranos e!(ora afli/a! "odos os ho!ens :&ode! con"udo ser e4"ir&adas &ela educa%0o;. A diferen%a en"re o ho!e! nor!al e o "irano es"' e! que esses dese/os il#ci"os :H+iolen"osI ou o ,el3or. 3 Ibid., p. 4=. 4 Ibid., pp.4<- 0

H"u!ul"uososI co!o "a!(5! s0o conhecidos; &er"ur(a! o &ri!eiro s2 e! sonho e o se$undo na +i$#lia.55

Essas duas for!as co!&os"as de "r8s ele!en"os a&resen"a!-se co!o a in"er&re"a%0o da ale$oria :<i+ro >? X 588(e; onde S2cra"es &ede que i!a$ine!os "r8s for!as de al!a6 a &ri!eira co!o as cria"uras !i"ol2$icas :!ul"iface"adas; !ons"ruosas) a se$unda de u! le0o) e a "erceira de u! ho!e! co(rindo "odas elas e4"erior!en"e co! a for!a de ho!e! Hde !aneira que a que! n0o &uder +er-lhe o in"erior !as a&enas a+is"e o in+2lucro e4"erior &are%a u! s2 ser ani!ado u! ho!e!I :588de;. Co!o as &assa$ens s0o das for!as !ais &erfei"as :/us"as; *s for!as !ais i!&erfei"as :in/us"as; es"a an'lise ale$2rica "a!(5! res&onde *quele que disse que a in/us"i%a era 3"il a que! fosse co!&le"a!en"e in/us"o e e! con"ra&ar"ida e4al"a a /us"i%a.
Ei$a!os a$ora a que! sus"en"ar que 5 3"il a esse ho!e! ser in/us"o e que n0o lhe "ra+an"a$e! &roceder co! /us"i%a que o que ele fa- n0o 5 !ais do que declarar que lhe 5 3"il ali!en"ar e for"alecer o !ons"ro de !il for!as o le0o e seu s5qui"o !a"ando _a fo!e e enfraquecendo o ho!e! de !aneira que cada u! dos ou"ros o arras"e &ara onde quiser se! con"ri(uir &ara os acos"u!ar u! ao ou"ro ne! &ara os "ornar a!i$os) e! +e- disso dei4a-os !order-se en"re si e de+orar-se reci&roca!en"e na lu"a :V;. Por ou"ro lado que! disser que 5 3"il ser /us"o n0o es"ar' a afir!ar que se de+e fa-er e di-er aquilo que resul"e que o ho!e! in"erior "enha o !'4i!o do!#nio so(re o seu "odo e cuide da sua cria &olic5fala co!o se fosse u! a$ricul"or que ali!en"a e cul"i+a as es&5cies do!5s"icas e i!&ede de crescer as sel+a$ens fa-endo a na"ure-a do le0o sua aliada &reocu&ando-se co! "odos e! $eral "ornando-os a!i$os uns dos ou"ros e de si !es!os e sus"en"ando-os desse !odoF :588e58W(;

Es"a 3l"i!a &assa$e! 5 a /us"ifica"i+a do fil2sofo-rei. A cidade "irOnica 5 a !ais in/us"a nela +8-se &o(re-a e! e4cesso +iol8ncia !ui"os ladr,es e a&ro+ei"adores. Ela nasce da cidade de!ocr'"ica que "e! u! e4cesso de li(erdade. Mas co!o o &o+o 5 i$noran"e e e! !aioria co! o sur$i!en"o da disc2rdia es"e 5 en$anado co! &ro!essas e !en"iras &or aquele que se "ornar' u! "irano lo$o a&2s Helei"oI &elo &o+o usando-se de +iol8ncia &ara se !an"er no &oder.56 7 "irano e a in/us"i%a es"0o T2W +e-es afas"ados do !onarca e da /us"i%a :Cf. 58Tce;.5T

Ibid., pp. 2-3. 4o.erIa,o# 2aJer +,a #i,plPria analo-ia co, o no##o ,o,ento polItico, on.e a i-norUncia .o po)o .ele-a a+tori.a.e a +, tirano atra)C# .o )oto ?F.e,ocraciaN@. 7 E#te c*lc+lo ?3.32.33@ ,o#tra a nIti.a in2l+/ncia .o pen#a,ento pita-Prico.
6

7 final do li+ro !os"ra co!o a cidade de que "an"o se falou !es!o nu! n#+el ideal de+e ser &erse$uida.
Mas "al+e- ha/a u! !odelo no c5u &ara que! quiser con"e!&l'-la e con"e!&lando-a fundar u!a &ara si !es!o. Ee res"o nada i!&or"a que a cidade e4is"a e! qualquer lu$ar ou +enha a e4is"ir &orquan"o 5 &elas suas nor!as e &elas de !ais nenhu!a ou"ra que ela &au"ar' seu co!&or"a!en"o. :5W2(;

LIVRO 8 Be"o!a-se a discuss0o so(re a &oesia co!&arando-a co! a &in"ura "a!(5! ar"e da i!i"a%0o58 da a&ar8ncia :i!a$ens;. 7 &in"or H&rodu-I u!a i!a$e! de u! o(/e"o :coisa do !undo sens#+el; que 5 a a&ar8ncia da ess8ncia :id5ia a(solu"a !undo das id5ias;) assi! co!o o es&elho que &rodu- i!a$ens se! e4is"8ncia dando u!a ilus0o do o(/e"o !os"rando a&enas u!a &ar"e dele) ou se/a so( a for!a de &ers&ec"i+a "e!os a ilus0o de "odos os lados de u! o(/e"o. Jo en"an"o es"es ou"ros On$ulos n0o a&arece!. Co! isso a &in"ura e as ar"es e! $eral es"0o dis"an"es "r8s +e-es da id5ia :for!a na"ural;. Mui"o lon$e da +erdade :co!o a(solu"o;. A i!i"a%0o "ende a nos des+iar do car'"er racional que de+e!os &erse$uir na educa%0o &endendo !ui"o !ais &ara as &ai4,es :Hdo4aI o&ini0o; ra-0o &ela qual n0o as quere!os na cidade. Assi! S2cra"es co(ra de Ao!ero se sua &oesia &ro&iciou felicidade +i"2ria ou elo$ios ad!inis"ra"i+os * cidade. J0o se encon"rando es"a res&os"a +8-se que n0o se &ode "o!ar a &oesia co!o u!a for!a educa"i+a a n0o ser que es"e/a!os H+acinadosI con"ra seus !ales.
A an"#"ese co! a &oesia que era !era!en"e rela"i+a na fase da educa%0o dos H$uardi,esI $anha aqui car'c"er a(solu"o. As for%as ordenadoras e nor!a"i+as da al!a &ersonificadas na Filosofia enfren"a! o ele!en"o &2s-+i+encial e i!i"a"i+o que nela e4is"e e do qual (ro"a a &oesia co!o sendo-lhe si!&les!en"e su&eriores e e4i$e! que a(dique ou se su(!e"a aos &recei"os do logos.5W >o0re e##a# .+a# i,ita"8e# Werner JAEGER, o0#er)aE FE#te tipo .e i,ita"1o B+e in2l+i no corpo, na )oJ e no e#pIrito .o i,ita.or, e B+e 2aJ co, B+e ele a##i,ile e, #i o i,ita.o co,o a #e-+n.a nat+reJa ?Rep. 3< .@, aparece clara,ente caracteriJa.o por 4lat1o co,o +,a cate-oria Ctica, enB+anto B+e a i,ita"1o .e B+alB+er reali.a.e n+, #enti.o artI#tico C #i,ple#,ente in.i2erente para o car*ter .aB+ele B+e o i,ita. 7 conceito platHnico .a ,i,e#i# .ra,*tica no #enti.o .a renGncia .e #i ,e#,o, C +, conceito pai./+tico; o .a i,ita"1o .a nat+reJa p+ra e #i,ple#,ente tCcnico.N ?loc. cit., pp. 732-3@ < Ibid., p.<17.
=

Ee&ois de "oda a discuss0o fei"a so(re a cidade :&erfei"a; a re"o!ada des"a ques"0o ser+e &ara esclarecer !elhor o &orqu8 de se colocar "an"as res"ri%,es * &oesia.60
Es"a condena%0o da &oesia /' h' !ui"o que foi +is"a co!o "endo u! sen"ido !ais &rofundo que a si!&les e4clus0o do ele!en"o l3dico da &sicolo$ia hu!ana e a ne$a%0o do +alor &aradi$!'"ico das fi$uras que re"ra"a. Assi! M. Ada! reconhece que a BEPZB<>CA 5 He! cer"o sen"ido u! requeri!en"o &ara que a Filosofia "o!e o lu$ar que a &oesia a"5 a# "inha &reenchido na "eoria e na &r'"ica educa"i+aI. Mais recen"e!en"e 5 es"a "a!(5! a in"er&re"a%0o de E. A. Aa+elocD que considera !es!o que "odo di'lo$o 5 u! a"aque ao sis"e!a educa"i+o $re$o en"0o e! +i$or a"aque esse que ao !es!o "e!&o cons"i"uiu u! !elhor docu!en"o da crise da cul"ura $re$a Hque +iu a su(s"i"ui%0o de u!a "radi%0o !oral decorada &or u! sis"e!a de ins"ru%0o e educa%0o co!&le"a!en"e diferen"esI.61

A&2s a &oesia a&arece a ques"0o da i!or"alidade da al!a e a "rans!i$ra%0o de u! cor&o &ara ou"ro de&ois da !or"e e4&licada no !i"o de Er6
E fora &ro"a$onis"a de u!a es"ranha e4&eri8ncia6 "endo !orrido nu!a (a"alha quando ao fi! de do-e dias o seu cor&o es"a+a na &ira &ara ser cre!ado "ornou * +ida e &9de con"ar as cenas !ara+ilhosas a que "inha assis"ido no al5! duran"e es"e "e!&o. A &ri!eira era o /ul$a!en"o das al!as nu! lu$ar en"re duas a(er"uras que condu-ia! ao c5u e ou"ras duas que co!unica+a! co! a "erra. Pelo ca!inho ascenden"e da direi"a se$uia! os /us"os &elo o&os"o os in/us"os. Pela ou"ra a(er"ura celes"e +inha! as al!as que descia! &urificadas) &ela "erres"re sur$ia! as que re$ressa+a! de u!a +ia$e! su("errOnea de !il anos cheia de sofri!en"o. En"re es"es ci"a-se o e4e!&lo de u! "irano :V; a que! nunca seria &er!i"ido aca(ar a e4&ia%0o "an"os era! seus cri!es :V;. A se$unda cena con"5! o quadro da es"ru"ura do uni+erso co! a $rande lu- Hdire"a co!o u!a coluna !ui"o se!elhan"e ao arco#ris !as !ais (rilhan"e e !ais &uraI :616(; que se$ura+a a esfera e! !o+i!en"o. Eas suas e4"re!idades &endia o fuso da Jecessidade cu/a co!&le4a es"ru"ura 5 descri"a quan"o * for!a e * cor e! "er!os "ais que nos &er!i"e adi+inhar neles a corres&ond8ncia co! o Sol a <ua os cinco &lane"as en"0o conhecidos e as Hes"relas fi4asI. 7 fuso re&ousa nos /oelhos da Jecessidade e no ci!o do re(ordo circular de cada u! de seus con"ra&esos u!a Sereia $irando co! ele e!i"e u!a no"a !usical de acorde dessas oi"o no"as resul"a a Yhar!onia das esferasU. Al5! dessas fi$uras fe!ininas es"0o l' "a!(5! as "r8s Parcas ou M7>BA> que can"a! o &assado :<aquesis; o &resen"e :Clo"o; e o fu"uro :S"ro&os; fa-endo $irar o fuso. Jo !es!o au$us"o lu$ar se reali-a a &rocla!a%0o do hierofon"e &ara que cada u!a das al!as ali che$adas ao fi! de oi"o dias de +ia$e! fa%a sua escolha. Er assis"e a esse ac"o :V;. Ba"ificada a escolha do des"ino &elas Parcas a"in$i!os o 3l"i!o quadro a"ra+5s de u!a &lanura escaldan"e e des&ro+ida de +e$e"a%0o. @an"o o no!e da &lanura :<e"es Hesqueci!en"oI; co!o o do rio de que as al!as (e(e! de reencarnare! :A!eles Hdes&reocu&a%0oI; s0o si$nifica"i+os da fun%0o dessa cena final :V; &ara nascer nou"ros lu$ares que lhes es"a+a! de"er!inados.62 :61P(-621(;

Es"e !i"o u!a esca"olo$ia que fecha o <i+ro !os"ra a"ra+5s da "rans!i$ra%0o das al!as que de+e!os (uscar a /us"i%a &ara a&ri!orar!os a &r2&ria al!a. Co! a e4&eri8ncia que "e! a al!a escolha sua &r2&ria +ida ou se/a a"ra+5s das o&ini,es
60

E#te te,a C 0e, anali#a.o, no B+e #e re2ere ao (i)ro 5 .a Repblica, por JAEGER ?$2. loc. cit., pp.<16-26@, ,o#tran.o B+e no ataB+e D poe#ia e#t* pre#ente a ree#tr+t+ra"1o, +,a ,o.i2ica"1o .a e.+ca"1o -re-a.@ 61 Maria %elena .a R. 4EREIRA, loc. cit., pp. 5556II-6III. 62 Ibid., pp. 5(I-II

desde que (e! "ra(alhadas &ode!os ca!inhar &ara u!a +erdade. Pois co!o /' +i!os as o&ini,es s0o de cer"a for!a u! refle4o da +erdade. Pode!os di-er que assi! co!o o Mi"o da Ca+erna o Mi"o de Er "a!(5! &ercorre das so!(ras *s lu-es re"o!ando * Ca+erna. A al!a sai do cor&o +islu!(ra a lu- e +ol"a &ara u! no+o cor&o. E!(ora "enha esquecido co!o 5 a lu- "e!os que educ'-la &ara recordar sua +is0o &ara que a cada +ida se a&ri!ore !ais e !ais.

CONSIDERA9ES FINAIS

Ca!inha!os &or es"a o(ra cheia de eni$!as lu-es e &ers&ec"i+as +ariadas. Ca!inhada e! (usca da /us"i%a de u!a cidade ideal. Cidade onde cada u! faria aquilo que sua na"ure-a sua ha(ilidade desde cedo !os"rasse ser sua +oca%0o. E &ara a fun%0o de $o+ernar 5 necess'rio o !elhor o fil2sofo-rei ou o rei-fil2sofo6 u! ho!e! cora/oso (ondoso s'(io que &assou &or "odas as &ro+a%,es do !undo e !es!o assi! se !an"e+e di$no de suas qualidades. Educar es"e ho!e! 5 u!a $rande "arefa6 !os"rar-lhe o ca!inho "ir'-lo da ca+erna fa-er co! que seu (o! senso +enha se "ornar discurso filos2fico sa(edoria alcan%ada &elo ca!inho da dial5"ica. 7 educando &assar' &elo es"udo da $in's"ica e da !3sica que !odelar0o seu es&#ri"o) &elas ci8ncias !a"e!'"icas e ou"ras que o far0o relacionar o +is#+el co! as ess8ncias) e final!en"e &ela dial5"ica que o le+ar' *s ess8ncias !es!as * &r2&ria Mus"i%a ao Be! A(solu"o. @al ho!e! !erece ser o $o+ernan"e de+e s8-lo &ois $o+ernar' &or sua sa(edoria. Sendo s'(io es"e &oder' ser o e4e!&lo &ara a polis &ois o que "e!os na !aioria das +e-es s0o ho!ens $ananciosos e i$noran"es no &oder que n0o ser+e! co!o e4e!&lo &ois &elas suas a"i"udes n0o educa!. 7 $o+ernan"e da polis ideal 5 o educador6 aquele que !os"ra a Mus"i%a o Be!. Es"e &or ser s'(io al!e/a a felicidade da polis enquan"o os que anda! &or si al!e/a! sua &r2&ria felicidade. H7ra se assi! 5 o &a&el do fil2sofo a&arece "a!(5! ele co! u!a clare-a &erfei"a. 7 que ele de+e fa-er ou &elo !enos "en"ar fa-er 5 educar a Cidade quer di-er educar as suas eli"es ensinar-lhes ou +ol"ar a ensinar o res&ei"o &elos +erdadeiros +alores.I 6N Co!o se &erce(e ser $o+ernan"e 5 u! i!&era"i+o &ara o fil2sofo 5 co!&ro!isso !oral do !es!o. Mas es"a eli"e de $o+ernan"es n0o 5 qualquer eli"e) s0o os !elhores os &erfei"os diferen"es dos &ol#"icos "radicionais os sofis"as que s0o ho!ens dados * re"2rica en$anadores a!i$os das o&ini,es !eros falsificadores da realidade ini!i$os da +erdade $ananciosos6 es"es n0o s0o fil2sofos e!(ora al$uns os "o!e! co!o "ais. E 5 &or a# que de+e!os co!e%ar a educar a &r2&ria cidade a acei"ar a id5ia do fil2sofo-rei !os"rando * polis o +erdadeiro fil2sofo o +erdadeiro s'(io. Es"e ho!e! cheio de qualidades n0o ser' &or isso !es!o o !elhor $o+ernan"eF Acei"o es"e &rinc#&io de+e!os "o!ar ou"ro co!o !odelo o de que Ha /us"i%a ser' que cada u! e4er%a u!a s2 fun%0o na sociedade aquela &ara a qual &or na"ure-a foi !ais do"adoI :PNNa;. Cada u! se sen"ir' feli- se es"i+er fa-endo aquilo que !elhor sou(er fa-er) ao fa-er o !elhor &oss#+el di+idir' o resul"ado da reali-a%0o
63

Ale9an.re :7VRW, "ntrod&)o * leit&ra de Plato, p.12=.

de sua "arefa co! a cidade e a cidade ser' "a!(5! feli-. E &ara !an"er "odos e! suas de+idas fun%,es de+e!os "er u! $o+ernan"e que sai(a dis"in$uir a /us"i%a da in/us"i%a o (e! do !al "enha sa(edoria. Para /us"ificar o fil2sofo-rei 5 necess'ria u!a !en"ira &ois es"e n0o 5 co!&le"a!en"e s'(io !as si! u! ho!e! que "e! (as"an"e conheci!en"o e &rinci&al!en"e que es"' se!&re (uscando sa(edoria. Co!o a &r2&ria &ala+ra Hfil2sofoI deno"a e! sua !orfolo$ia6 a!i$o do sa(er) es"e 5 o s'(io. 7ra !as sa(e!os que s0o &oucos des"inados * ser s'(ios. Es"es &oucos de+e!os "o!ar &elas !0os e ensin'-los li(er"os des"a educa%0o que h' &or a# a dos sofis"as e dos &oe"as. Ee+e!os (uscar as ci8ncias que con"ri(uir0o &ara que "ais ho!ens sai(a! co!andar os e45rci"os nas $uerras fa-er acordos e /ul$ar aquilo que hou+er &ara /ul$ar na cidade e! su!a se/a! &erfei"os ad!inis"radores. Pode!os n0o conse$uir reali-ar es"e in"en"o aqui no nosso !undo &or "odos os &ro(le!as que nele enfren"a!os !as ao "er!os es"a cidade &erfei"a co!o !odelo !es!o que se/a u"o&ica!en"e de+e!os "en"ar con+encer ao !'4i!o as &essoas de que 5 o !elhor !odelo que de+e! se$uir. Educ'-los &ara a /us"i%a que fique! lon$e da usura da $anOncia que reconhe%a! os de!a$o$os. Para que n0o se/a! do!inados &elas o&ini,es :&ai4,es; que a+is"e! a +erdade ou +enha! a reconhec8la. Para "er!os es"a cidade &recisa!os e4&ulsar ou !an"er so( +i$ilOncia os falsos educadores :os sofis"as e os &oe"as; que hu!ani-a! os deuses dando-lhes carac"eres i!&erfei"os e de&au&era! os her2is. Ao fa-er isso ho!ens que de+e! "er es"es deuses e her2is co!o e4e!&lo /us"ifica! suas fraque-as e cons"r2e! seu car'"er a e4e!&lo des"e. Co!o se sa(e &ara Pla"0o a i!i"a%0o 5 u!a ar"e de "erceira ca"e$oria e es"a n0o de+e ser ensinada a n0o ser co! !ui"as res"ri%,es se quere!os criar o ho!e! &erfei"o &ara $o+ernar a nossa cidade. =e!os assi! que nUA Repblica a educa%0o n0o "e! u! car'"er !era!en"e for!a"i+o !as co!o disse!os na &ri!eira &ar"e do nosso "ra(alho 5 paidia ele+ando o ho!e! * sua a&"id0o !'4i!a * sa(edoria * (usca e"erna des"a enquan"o es"i+er +i+o. Ur$e educar &ara a filosofia &ara a con"e!&la%0o. Mas es"a con"e!&la%0o n0o de+e fa-er co! que al$u5! se desli$ue da cidade 6P. 7s es"udos s0o financiados &ela polis. Assi! ao se for!ar es"e de+e * polis seus ser+i%os6 afinal

64

Re#ta 2or,a a2a#ta,o# total,ente a interpreta"1o #i,plPria B+e atri0+i a 4lat1o o i.eali#,o )+l-ar .e B+e, #i,ple#,ente #e a2a#ta .o real, .o coti.iano, para #e re2+-iar n+, F,+n.o .a# n+)en#NT

foi educado &ara ser+ir a es"a. 7 fi! da educa%0o n0o 5 a&enas u! fi! indi+idual !as &ol#"ico e 5"ico.
J0o se "ra"a+a de u!a a!(i%0o !as si! da ren3ncia de u!a a!(i%0o6 h' al$o de asc5"ico na i!a$e! que Pla"0o nos d' do fil2sofo que a(andona o !undo con"e!&la"i+o &ara se en+ol+er nos assun"os seculares. G co!o se u! !on$e "i+esse de dei4ar a cela &ara sen"ar-se no "rono &a&al &ro"es"ando e con"udo su(!isso X &orque &ara ele es"a 5 u!a for!a !ais dura de ser+ir a Eeus.>5

Es"a e4i$8ncia equi+ale * +ol"a * ca+erna. A Repblica !os"ra u! &ercurso6 &ri!eiro &aira! &er$un"as do que se/a /us"i%a de&ois funda-se a cidade +islu!(ra-se u! $o+ernan"e ideal !os"ra-se co!o es"e ser' educado a&resen"ando inclusi+e u!a H$rade curricularI a"5 che$ar ao Mi"o de Er a u!a esca"olo$ia que fecha o <i+ro !os"rando en"re ou"ras coisas que ser /us"o na "erra 5 adquirir reconheci!en"o no Hc5uI e que as al!as se!&re escolhe! seus no+os des"inos e! fun%0o das le!(ran%as que "8! da +ida an"erior. A o(ra de Pla"0o foi in"er&re"ada de di+ersas for!as. Seria u! re+olucion'rio ou u! conser+adorF A' aqueles que l8e! !ui"o a&ai4onada!en"e ou"ros se+era!en"e. Jo en"an"o &9r-se nes"es e4"re!os n0o fa- !ui"o sen"ido. Pla"0o foi u! ho!e! co!o &oucos que ficara! na his"2ria u! a+en"ureiro na (usca de u! ideal de &erfei%0o &or cu/a reali-a%0o ele "ra(alhou &rodu-iu e ensinou. Co! o que +i!os &ode!os concluir concordando co! ChO"ele"6
Pla"0o in+en"ou a filosofia6 definiu o que a cul"ura en"ender' dora+an"e &or ra-0o. Ees"e !odo desenhou o quadro no in"erior do qual o &ensa!en"o H!edi"errOnico e ociden"alI cons"ruir' os seus +alores de desen+ol+er' o seu &ro$resso. 7s concei"os de sen"ido le$i"i!ado de uni+ersalidade de +erdade de funda!en"o de orde! /us"a \ na du&la si$nifica%0o da /us"e-a e da /us"i%a \ de corres&ond8ncia &elo !enos rei+indicada en"re "eoria e &r'"ica e al$uns ou"ros que s0o ele!en"os cons"i"uin"es da racionalidade encon"ra! nos di'lo$os &la"9nicos a &ri!eira de"er!ina%0o insis"en"e e clara da sua co!&reens0o e do seu alcance. Cer"o &oderse-' encon"rar se!&re na &r5-his"2ria da Ba-0o "al &ensador &r5-socr'"ico "al s'(io do M5dio 7rien"e ou do 7rien"e que &ronunciou frases que fa-e! lu- so(re a si"ua%0o do ho!e! con"e!&orOneo e "8-las &or re+ela%,es. Poder-se-' de u!a !aneira se! d3+ida !ais &er"inen"e. Cons"a"ar as Yinsufici8nciasU do &la"onis!o su(linhar as incer"e-as ou a!(i$Ridades da dou"rina condenar o idealis!o ou o u"o&is!o do fundador da Acade!ia &9r e! e+id8ncia as !u"a%,es decisi+as que a cul"ura "e+e que le+ar a ca(o &ara "ornar efec"i+a hu!ana!en"e &ra"ic'+el a idealidade da Ba-0o.>>

G cer"o que !ui"os s5culos se &assara!) es"a!os na era da "ecnolo$ia era de $randes e cada +e- !ais a+an%ados !eios de "rans&or"e se/a de ho!ens de id5ias e de i!a$ens. Josso !undo ainda se &er$un"a so(re a /us"i%a ainda (usca !ais e !ais
6 66

>ir Erne#t BAR:ER, p.1<6. !ran"oi# $%&'E(E', Plato, p.173.

nes"e ca!inhar da hu!anidade o sa(er. Ainda &ensa!os na escola na rela%0o do sa(er co! o &oder do H+o"oI co! a i$norOncia da re"2rica :de!a$o$ia; co! a +erdade.

BIBLIO RAFIA B(3+(%?4,@(, 14(&$(1,+ 01- P<A@`7 A Repblica. @radu%0o in"rodu%0o e no"as de Maria Aelena da Bocha Pereira 5a ed. <is(oa Funda%0o Clous"e Cul(enDian 1W8T.

B(3+(%?4,@(, 3A.($, 01- ACACAB Francisco. E". alii. Pla"0o. #ol$a de %&o Paulo. 0P de !ar%o lW88 Folhe"i! &&. B1-B12. 02- A<C7F7BAE7 Paulo. A Er#s"ica Se$undo Pla"0o. >n6 Re!ista #ilos'fica Brasileira. Bio de Maneiro Ee&ar"a!en"o de Filosofia da UFBM 1W88 +. >= no. N &&.18N-88. 0N-AUCUS@7 Maria das Cra%as de Moraes. Eiscurso U"2&ico e Eiscurso M#"ico Paralelo en"re a HBe&3(licaI e o H@i!euI. >n6 Re!ista #ilos'fica Brasileira. Bio de Maneiro Ee&ar"a!en"o de Filosofia da UFBM 1W88 +. >= no. N &&.W1-102. 0P- BABbEB Sir Ernes". (eoria Pol)tica *re a 2. ed. Bras#lia UnB 1WT8. 05- BEJMAM>J Lal"er. +a ia e (c"ica, Arte e Pol)tica P. ed. Bras#lia UnB 1WT8. 06- B7BB>7 Jor(er"o. A (eoria das #ormas de *o!er"o P. ed. Bras#lia UnB 1W85 :Col. Pensa!en"o Pol#"ico 1T;. 0T- BB>@@7 Marlc Bulc0o <assance. A >!&or"Oncia da Ma"e!'"ica e! Pla"0o. >n6 Re!ista #ilos'fica Brasileira. Bio de Maneiro Ee&ar"a!en"o de Filosofia da UFBM 1W88 +. >= no. N &&.TW-88. 08- BBUJ Mean. Plat&o <is(oa Eo! Kui4o"e 1W85. 0W- CAd@E<E@ Fran%ois. Pla"0o. >n6 CAd@E<E@ Fran%ois :or$.;. -ist'ria da #ilosofia. =. >6 A #ilosofia Pa &. 2. ed. Bio de Maneiro eahar 1W81 &&.65-120. 10- ]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]. Plat&o Por"o B5s Edi"ores s.d. 11- EUM7J@ Mean Paul. A #ilosofia A"ti a <is(oa Edi%,es T0 1W81 :Bi(lio"eca B'sica de Filosofia W;. 12- F>JE<Af M. J. La Discipli"a de La Ca!er"a Madrid Edi"orial Credos 1W6W. 1N- C7MES Mcrce da Cos"a. 7 Concei"o Pla"9nico da Par"ici&a%0o. >n6 A"ais do I E"co"tro #lumi"e"se de #ilosofia. #ilosofia *re a . Ji"er2i EEUFF1UFPA 1W8W &&.11T-2P. 1P- A7B@A Cuida. Pla"0o Fil2sofo X Es"e"a. >n6 A"ais do I E"co"tro #lumi"e"se de #ilosofia. #ilosofia *re a. Ji"er2i EEUFF1UFPA 1W8W &&.10N-15. 15- MAECEB Lerner. P,(*5(,: A F%40,B-% *% H%0'0 4'?% . S0o Paulo Aerder s.d. 16- b7fBG Ale4andre. I"trodu/&o 0 Leitura de Plat&o. 2. ed. <is(oa Edi"orial Presen%a 1W8P. 1T- MA>BE Cas"on. Plat&o. <is(oa Edi%,es T0 1W66 :Bi(lio"eca B'sica de Filosofia P;. 18- MEUBEB F'(io Adriano. 1 Co"ceito de 2usti/a em Plat&o . Florian2&olis Bela"2rio do CJPq 1W8W :!i!eo.;. 1W- PAES Car!e! <3cia Ma$alh0es. Pla"0o6 o >ns"an"e e a Ca+erna. >n6 Re!ista #ilos'fica Brasileira. Bio de Maneiro Ee&ar"a!en"o de Filosofia da UFBM +. >= n ^ N &&.11N-1W. 20- PEBE>BA Maria Aelena da Bocha. >n"rodu%0o. >n6 P<A@`7. A Repblica. 5. ed. <is(oa Funda%0o Calous"e Cul(enDian 1W8T &&. =-<>>>. 21-PESSAJAA Mos5 A!5rico Mo""a. Eial5"ica Pla"9nica e Eial5"ica Ae$eliana. >n6 Re!ista #ilos'fica Brasileira. Bio de Maneiro Ee&ar"a!en"o de Filosofia da UFBM +. >= n ^. N &&. 12N-50. 22- ]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]. =ida e 7(ra. >n6 P<A@`7. Di3lo os P. ed. S0o Paulo Jo+a Cul"ural 1W8T &&. =>>-?>. 2N- P>E@@BE Bernard. Plat&o 4 A Repblica. Li!ro VII. Bras#lia UnB 1W85. 2P- B7B>J <5on. Plat&o. N. ed. <is(oa >nqu5ri"o s.d. :Cadernos Cul"urais;.

25- S7UeA F><A7 Eanilo M. de. A @eoria das >d5ias de Pla"0o e o sur$i!en"o da Me"af#sica. >n6 A"ais do I E"co"tro #lumi"e"se de #ilosofia. #ilosofia *re a . Ji"er2i EEUFF1UFPA 1W8W &&. TT-85. 26- S7UeA Mos5 Ca+alcan"i. A Pro&2si"o do Ei'lo$o Pla"9nico. >n6 Re!ista #ilos'fica Brasileira. Bio de Maneiro Ee&ar"a!en"o de Filosofia da UFBM 1W8W +. >= n ^ N &&. 1T1-80. 2T- =EBJAJ@ Mean Pierre. As 1ri e"s do Pe"same"to *re o. P. ed. S0o Paulo E>FE< 1W8P. 28- =SB>7S U! Mundo de >d5ias Perfei"as. >n6 -ist'ria do Pe"same"to S0o Paulo Jo+a Cul"ural +. >6 Das 1ri e"s e Idade +dia &&. 5N-T6. B(3+(%?4,@(, C%01+'0'&),4 01- ABEJE@ Aannah. E"tre o Passado e o #uturo 2. ed. S0o Paulo Pers&ec"i+a 1WTW :Ee(a"es 6P;. 02- BE@@EJC7UB@ Es"e+0o. 7 Concei"o de Eeus no Pensa!en"o Cre$o an"erior a Cris"o. >n6 A"ais do I E"co"tro #lumi"e"se de #ilosofia *re a . Ji"er2i EEUFF1UFPA 1W8W &&. T-1N. 0N- EC7 U!(er"o Como se faz uma (ese. S0o Paulo Pers&ec"i+a 1W8W :Es"udos 85;. 0P- C>AJJAJ@7J> Ca(riele. >ndici :dei no!i e de$li ar$o!en"i;. >n6 P<A@7JE. 1pere Complete. Bari <a"er-a 1WT1 +. >?. 05- >C<GS>AS Maura. An"#s"enes Pro"'$oras e Par!enides no Eu"ide!o de Pla"0o. >n6 A"ais do I E"co"tro #lumi"e"se de #ilosofia. #ilosofia *re a . Ji"er2i EEUFF1UFPA 1W8W &&. 15-N8.

Você também pode gostar