Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
38,
Equilbrio
n.4, p.1003-1009,
cido-base jul,
e hidroeletroltico
2008
em eqinos com clica.
1003
ISSN 0103-8478
RESUMO
INTRODUO
Por possuir peculiaridades anatmicas em
seu aparelho digestrio, a espcie eqina apresenta
predisposio a alteraes morfofisiolgicas graves,
responsveis por sinais de dores abdominais intensas,
conhecidas como clica ou abdmen agudo (PEIR &
MENDES, 2004). Apesar dos avanos em relao aos
mtodos de diagnstico, tcnicas anestsicas,
cirrgicas e acompanhamento intensivo no psoperatrio, a mortalidade permanece alta (THOEFNER
et al., 2003). Em eqinos com clica, as alteraes
ocorridas nas alas intestinais repercutem diretamente
na composio dos fluidos orgnicos (VALADO et
al., 1996), alterando-os na dependncia do tempo,
localizao e gravidade do processo obstrutivo
(NAPPERT & JOHNSON, 2001). De acordo com
JOHNSON (1995) a identificao e a caracterizao dos
desequilbrios metablicos, so importantes ao manejo
adequado do paciente sob tratamento clnico ou
cirrgico com quadro de abdmen agudo. O objetivo
do presente estudo foi verificar as alteraes no
equilbrio cido-base e hidroeletroltico em eqinos com
clica, investigando se tal conhecimento pode auxiliar
no prognstico.
Programa de Ps-graduao em Cirurgia Veterinria, Faculdade de Cincias Agrrias e Veterinrias, Universidade Estadual Paulista
(FCAV/UNESP). Via de Acesso Prof. Paulo Donato Castellane, s/n, 14884-900, Jaboticabal, SP, Brasil. E-mail:
paula_difilippo@yahoo.com.br. Autor para correspondncia.
II
Departamento de Clnica e Cirurgia Veterinria, FCAV, UNESP, Jaboticabal, SP, Brasil.
III
Departamento de Cincias Exatas, FCAV/UNESP, Jaboticabal SP, Brasil.
Recebido para publicao 29.12.06 Aprovado em 24.10.07
1004
MATERIAL E MTODOS
Utilizaram-se 70 eqinos, de diferentes
raas, idades e sexos, os quais constituram trs grupos
experimentais: grupo 1 ou controle (G1): vinte eqinos
hgidos; grupo 2 (G2): vinte e cinco eqinos com clica
que passaram por tratamento clnico (n=7) ou cirrgico
(n=18) e sobreviveram; grupo 3 (G3): vinte e cinco
eqinos com clica que passaram por tratamento clnico
(n=2) ou cirrgico (n=23) e foram a bito (n=5) ou foram
sacrificados (n=20).
As amostras de sangue foram obtidas
mediante puno da jugular, com agulha 25x8, em
seringas plsticas descartveis, em 10 diferentes
momentos, imediatamente aps a chegada dos animais
ao hospital veterinrio (T0) e, seqencialmente 6, 12,
24, 48, 72, 96, 120, 168 e 240 horas aps o trmino do
procedimento inicial de atendimento.
Para a anlise hemogasomtrica, utilizaramse amostras de sangue venoso colhidas
anaerobicamente, em seringas plsticas descartveis
de 1mL, previamente heparinizadas e acondicionadas
em gua com gelo e encaminhadas imediatamente para
a anlise das seguintes variveis: pH - pH(v), presso
parcial de oxignio - pO2(v), presso parcial do dixido
de carbono - pCO2(v), concentrao de bicarbonato
no plasma - cHCO-3(vP) e concentrao de base titulvel
cBase(v). Essas anlises foram realizadas em aparelho
de hemogasometriaa, com calibrao automtica.
Para o exame hidroeletroltico, foram
utilizadas amostras de sangue colhidas em frascos sem
anticoagulante. Ato contnuo, as amostras foram
centrifugadas a 800G por cinco minutos e, aps sinrese,
Tratamento efetuado
Cirrgico (3)
Clnico (1), Cirrgico (1)
Clnico (4), Cirrgico (2)
Cirrgico (4)
Cirrgico (7)
Cirrgico (4)
Cirrgico (9)
Clnico (2)
Cirrgico (6)
Cirrgico (1)
Clnico (1)
Cirrgico (2)
Clnico (1)
Cirrgico (1)
Cirrgico (1)
Resultados
Sobreviveram (3)
Sobreviveram (2)
Sobreviveram (6)
Sobreviveram (3), Sacrificado (1)
Sacrificados (6), bito (1)
Sacrificados (3), bito (1)
Sobreviveram (5), bito (1), Sacrificados (3)
Sobreviveram (2)
Sobreviveu (1), bitos (2), Sacrificados (3)
Sobreviveu (1)
Sobreviveu (1)
Sobreviveu (1), Sacrificado (1)
Sacrificado (1)
Sacrificado (1)
Sacrificado (1)
n= nmero de animais.
1005
Tabela 2 - pH do sangue venoso - pH(v), presso parcial do dixido de carbono do sangue venoso - pCO2(v), presso parcial de oxignio do sangue
venoso - pO2(v), concentrao de bicarbonato no plasma do sangue venoso - cHCO-3(vP), concentrao de base titulvel do sangue venoso
cBase(v), em eqinos hgidos (G1), eqinos com clica que sobreviveram aps tratamento clnico ou cirrgico (G2) e em eqinos com
clica que foram a bito ou foram sacrificados (G3).
Parmetro
pH(v)
Grupos
G1 Mdia
EPM*
N0
G2 Mdia
EPM
N0
G3 Mdia
EPM
N0
G1
pCO2(v)
(mmHg)
G2
G3
G1
pO2(v)
(mmHg)
G2
G3
G1
cHCO3(vP)
(mmol L-1)
G2
G3
G1
cBase(v)
(mmol L-1)
G2
G3
----------------------------------------------------------Tempo (horas)---------------------------------------------------------T0
T6
T12
T24
T48
T72
T96
T120
T168
T240
7,41A
7,41A
7,41A
7,41A
7,44A
7,42A
7,41A
7,42A
7,42A
7,41A
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
7,14B
7,17B
7,19B
7,40B
7,19B
7,41A
7,41A
7,41A
7,40A
7,40A
0,01
0,01
0,00
0,00
0,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
7,10C
7,11C
7,14C
7,11C
7,10C
7,11B
7,11B
7,12B
7,11B
7,12B
0,01
0,01
0,01
0,02
0,01
0,02
0,01
0,01
0,02
0,00
25
11
10
10
10
10
10
10
10
9
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
44,21
0,81
20
45,37
1,82
25
44,24
1,53
25
44,03
1,11
20
41,08
0,90
25
40,47
1,73
11
44,52A
1,11
20
40,52AB
0,88
25
38,77B
1,60
10
45,32A
0,72
20
40,09B
1,04
25
42,91A
2,77
10
42,66
1,31
20
40,86
1,14
25
39,52
1,26
10
44,09
0,72
20
41,28
1,34
25
43,11
1,52
10
46,77A
0,51
20
41,76B
1,02
25
41,22B
1,35
10
43,85A
0,87
20
40,24B
1,28
25
43,60A
1,44
10
43,48
0,75
20
43,52
0,96
25
42,22
1,41
10
44,18A
1,04
20
40,81B
1,05
25
39,50B
1,20
9
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
38,88
1,20
20
37,53
0,73
25
37,72
0,98
25
36,50B
0,92
20
39,99A
0,93
25
39,55AB
1,08
11
37,18
0,78
20
38,18
1,12
25
38,94
1,49
10
35,89
0,62
20
36,89
1,21
25
37,92
1,93
10
37,19A
0,57
20
37,58A
0,93
25
33,63B
1,27
10
38,35
0,95
20
37,89
0,92
25
36,85
1,31
10
38,09A
0,98
20
38,44A
0,97
25
34,99B
1,09
10
36,45
0,62
20
36,74
0,88
25
38,84
1,65
10
34,95B
0,52
20
37,54A
1,18
25
40,45A
1,48
10
34,82B
0,93
20
38,54A
0,80
25
38,44AB
1,81
9
Mdia
EPM
N0
Mdia
DP
N0
Mdia
EPM
N0
25,79A
0,87
20
24,98A
1,10
25
18,92B
1,30
25
24,69A
0,82
20
21,41B
0,99
25
20,17B
2,09
11
25,72A
1,07
20
21,42B
1,26
25
18,45C
1,67
10
26,15A
0,92
20
20,59B
1,01
25
19,81B
1,77
10
25,78A
0,89
20
21,23B
1,05
25
21,29B
1,06
10
25,68A
1,04
20
23,72A
1,46
25
20,53B
2,87
10
25,55A
0,65
20
23,14A
1,31
25
19,25B
2,58
10
24,28A
1,18
20
24,38A
1,29
25
17,37B
2,72
10
25,81A
1,25
20
24,65A
1,30
25
20,44B
2,17
10
25,18
0,89
20
24,01
0,85
25
22,06
1,87
9
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
4,81A
0,70
20
-0,54B
1,05
25
-6,19C
1,18
25
5,62A
1,14
20
-2,46B
0,95
25
-2,80C
1,79
11
10,00A
3,02
20
-1,73B
1,12
25
-5,00C
1,31
10
6,96A
0,84
20
-2,31B
0,91
25
-4,68C
1,48
10
7,27A
1,01
20
-2,08B
0,96
25
-1,99B
1,21
10
4,98A
1,16
20
0,38B
1,32
25
-3,15C
2,88
10
8,64A
0,65
20
-0,09B
1,15
25
-3,83C
2,42
10
6,02A
1,06
20
1,08B
1,21
25
-5,98C
2,58
10
7,62A
0,83
20
1,20B
1,15
25
-3,96C
2,19
10
6,14A
0,84
20
0,09B
0,80
25
-1,84B
2,06
9
Mdias seguidas por letras diferentes, na mesma coluna, diferem entre si pelo teste de Tukey, em nvel de significncia de 5% e, estabelecem
comparao entre os diferentes grupos em cada momento.
EPM= erro padro da mdia.
1006
Tabela 3 - Volume globular (VG) em eqinos hgidos (G1), eqinos com clica que sobreviveram aps tratamento clnico ou cirrgico (G2)
e em eqinos com clica que foram a bito ou foram sacrificados (G3).
---------------------------------------------------Tempo (horas)--------------------------------------------------Parmetro
Grupos
G1
VG (%)
G2
G3
Mdia
EPM*
N0
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
T0
T6
T12
T24
T48
T72
T96
T120
T168
T240
35.65C
0,69
20
40.72B
1,63
25
47.32A
1,93
25
35.15B
0,65
20
35,72B
1,42
25
37.90A
1,81
10
35.20B
0,60
20
34.48B
1,73
25
36.40A
2.45
10
35.00A
0,59
20
33.55A
2,21
25
34.00B
2,29
10
34,60B
0,69
20
33,68B
1,25
25
35,10A
1,61
10
34,80B
0,59
20
33,84B
1,10
25
40,10A
1,85
10
34,80B
0,54
20
33,12B
1,22
25
40,00A
1,67
10
33,85B
0,60
20
31,84B
1,18
25
40,77A
1,91
10
35,05A
0,50
20
31,88B
1,16
25
34,50C
1,36
10
34,25B
0,49
20
34,04B
1,13
25
34,33A
1,55
9
Mdias seguidas por letras diferentes, na mesma coluna, diferem entre si pelo teste de Tukey, em nvel de significncia de 5% e estabelecem
comparao entre os diferentes grupos em cada momento.
*
EPM= erro padro da mdia.
1007
Tabela 4 Concentrao srica de sdio (Na+), potssio (K+) e cloreto (Cl-) em eqinos hgidos (G1), eqinos com clica que sobreviveram aps
tratamento clnico ou cirrgico (G2) e em eqinos com clica que foram a bito ou foram sacrificados (G3).
--------------------------------------------------------Tempo (horas)-------------------------------------------------------Parmetro
Na
(mmol L-1)
Grupos
G1
G3
G1
G2
G3
Cl(mmol L-1)
T6
T12
T24
147,85A
150,85A
146,65
149,65
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
3,43
20
142,52AB
2,82
25
139,28B
2,19
25
4,76
20
138,88B
2,37
25
136,54B
3,87
11
2,30
20
140,96
3,49
25
136,80
3,67
10
2,98
20
142,72
3,38
25
140,50
7,23
10
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
4,25A
0,13
20
3,84B
0,11
25
4,58A
0,27
25
4,02AB
0,14
20
3,68B
0,10
25
3,77A
0,15
11
4,11AB
0,06
20
3,82B
0,14
25
3,96A
0,16
10
4,38AB
0,10
20
4,01B
0,10
25
4,38A
0,19
10
3,97
0,09
20
4,01
0,10
25
3,86
0,32
10
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
Mdia
EPM
N0
84,80B
2,39
20
89,88AB
1,97
25
90,16A
2,15
25
84,20B
1,90
20
93,12A
2,27
25
94,45A
3,66
11
84,45B
2,21
20
91,64A
2,59
25
95,10A
3,77
10
86,50B
2,22
20
93,88A
2,88
25
95,50A
3,87
10
85,20B
1,98
20
93,88A
2,88
25
97,10A
2,22
10
Mdia
*
G2
K+
(mmol L-1)
T0
G1
G2
G3
T48
T72
T96
T120
T168
T240
150,85A
146,65
149,65
150,75A
4,76
20
141,96B
3,16
25
140,80AB
4,93
10
2,30
20
142,36
3,71
25
132,66
2,20
10
2,98
20
141,84
2,26
25
147,50
5,84
10
3,24
20
139,68B
2,78
25
132,22B
4,45
9
4,25
0,13
20
4,06
0,14
25
3,86
0,25
10
4,02
0,14
20
4,00
0,08
25
3,87
0,19
10
4,11
0,06
20
4,04
0,12
25
3,56
0,13
10
4,38
0,10
20
4,19
0,07
25
4,45
0,94
10
3,97
0,09
20
4,02
0,13
25
3,33
0,35
9
84,80B
2,39
20
90,48A
2,55
25
95,20A
3,40
10
84,20B
1,90
20
90,88A
2,18
25
87,30AB
4,45
10
84,45B
2,21
20
87,28AB
2,39
25
92,55A
2,05
10
86,50B
2,22
20
92,16A
2,10
25
95,30A
5,32
10
85,20C
1,98
20
92,60B
2,86
25
104,55A
3,36
9
150,75
147,85A
A
3,24
3,43
20
20
142,72B 139,24B
3,38
3,94
25
25
135,50B 136,30AB
2,51
5,38
10
10
Mdias seguidas por letras iguais maisculas, na mesma coluna, no diferem entre si pelo teste de Tukey em nvel de significncia de 5% e
estabelecem comparao entre os diferentes grupos em cada momento.
*
EPM= erro padro da mdia.
1008
AGRADECIMENTO
A Fundao de Amparo Pesquisa do Estado de So
Paulo (FAPESP), pelo financiamento integral a esta pesquisa
(processos no. 03/09844-5 e 04/08662-3).
COMISSO DE TICA
Aprovado pela Comisso de tica e Bem-Estar
Animal (CEBEA), protocolo no 013332-07.
FONTES DE AQUISIO
a
REFERNCIAS
CARLSON, G.P. Fluid, electrolyte, and acid-base balance. In:
KANEKO, J.J. et al. Clinical biochemistry of domestic
animals. 4.ed. San Diego: Academic, 1989. Cap.18, p.543572.
DATT, S.C.; USENIK, E.A. Intestinal obstruction in the horse.
Physical signs and blood chemistry. Cornell Veterinary,
Ithaca, v.65, n.2, p.152-172, 1974.
FETTMAN, M.J. Fluid and electrolyte metabolism. In:
THRALL, M.A. et al. Veterinary hematology and clinical
chemistry. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2004.
Cap.22, p.329-355.
GRULKE, S. et al. Pancreatic injury in equine acute abdomen
evaluated by plasma trypsin activity and histopathology of
pancreatic tissue. Veterinary Pathology, Belgium, v.40, n.1.
p.8-13, 2003.
HOGMAN, C.F. et al. Effects on oxygen on red cells during
storage at 40 C. Vox Sanguinis, Athens, v.51, n.3. p.27-44,
1986.
JOHNSON, P.J. Electrolyte and acid-base disturbances in the
horse. Veterinary Clinics of North America: Equine
Practice, Philadelphia, v.11, n.3, p.491-514, 1995.
LARSEN, J. Acid-base and electrolyte balance in horses with
various gastrointestinal disorders. In: EQUINE COLIC
RESEARCH SYMPOSIUM, 5., 1994, Athens, GE.
Proceedings Athens: University of Georgia, 1994. p.9.
NAPPERT, G.; JOHNSON, P. Determination of the acid-base
status in 50 horses admitted with colic between December 1998
and May 1999. Canadian Veterinary Journal, Ottawa,
v.42, n.9, p.703-707, 2001.
1009