Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Trabalho apresentado ao Prof. Joo Carlos, na Disciplina de Geologia, 6. perodo de Engenharia Civil, da ac!ldade G!arap!ava, para obten"o parcial de nota bi#estral.
GUARAPUAVA 2013
INTRODUO
Para $!al$!er atividade de Engenharia Civil, envolvendo solo e dentro destas rochas e Terra, % necess&rio conhecer a f!nda#enta"o desta &rea de conheci#ento, % preciso entender o $!e acontece na rocha e no solo o! ainda entender a defini"o de Geologia. 'eg!ndo o Departa#ento de Geoci(ncia da )'P, Geologia %*
+a ci(ncia nat!ral $!e, atrav%s das ci(ncias e,atas e b&sicas -.ate#&tica, sica e /!#ica0 e de todas as s!as ferra#entas, investiga o #eio nat!ral do planeta, interagindo incl!sive co# a 1iologia e# v&rios aspectos. Geologia e 1iologia so as ci(ncias nat!rais $!e per#ite# conhecer o nosso habitat e, por conse$!(ncia, agir de #odo respons&vel nas atividades h!#anas de oc!par, !tili2ar e controlar os #ateriais e os fen3#enos nat!rais.4
5! ainda, seg!ndo '6789, -:;;<, p.=0* +Geo>terra? logia>est!do? % a ci(ncia $!e est!da a Terra, desde s!a for#a"o, constit!i"o, assi# co#o as altera"@es endAgenas e e,Agenas $!e a #odela#4. 9 Geologia est!da a estr!t!ra da Terra, para $!e o entendi#ento desta possa ser aplicado a obras de engenharia, sendo assi# a estr!t!ra interna da terra pode ser entendida seg!ndo '6789, -:;;< p. :0, +co#o !#a s%rie de esferas conc(ntricas de raio crescente4. Dentro destas +esferas4 se encontra a crosta terrestre a $!al pode ser dividida e# continental e oceBnica. 'eg!ndo '6789, -:;;<, p. C0 as crostas Continentais so #enos densas e geologica#ente #ais antigas e co#ple,as. Dor#al#ente apresenta# !#a ca#ada s!perior for#ada por rochas granticas e !#a inferior de rochas bas<icas. 8aria de C; a E; F# nos cr&tons at% 6;GH; F# nas cadeias de #ontanhas? 9 Crosta 5ceBnica % co#parativa#ente #ais densa e #ais Iove# $!e a continental. Dor#al#ente % for#ada por !#a ca#ada ho#og(nea de rochas bas<icas. 8aria de J a C; F#. 7ogo depois da crosta, encontraGse o #anto, $!e, seg!ndo 'ilva -:;;<, p. E0 se estende at% apro,i#ada#ente E;; F#, poss!i !#a parte rgida e !#a parte dKctil, essa parte dKctil % cha#ada de astenosfera, e a rgida cha#aGse #esosfera. Depois do #anto se encontra# o nKcleo interno e e,terno da Terra, o pri#eiro co#posto por ferro e n$!el e o seg!ndo #ais sAlido co#posto por ferro e n$!el da #es#a #aneira do pri#eiro.
9inda para $!e se constr!a $!al$!er edifica"o h& $!e se conhecer a dinB#ica interna e e,terna da Terra, as $!ais sendo interna so for#adas pelo* tectonis#o, orog(nese, #ovi#ento das placas tect3nicas, v!lcBnicas, etc, e as for"as e,ternas $!e #odela# a paisage# so* inte#peris#o, eroso, transporte de sedi#entos, deposi"o. 'abendo a orige# das rochas e do solo, % possvel deter#inar co#o e $!ando alterar a estr!t!ra destes. Da a i#portBncia da Geologia para a constr!"o civil, co#o ser& e,posto a seg!ir.
1.0 APLICAES DA GEOLOGIA NA ENGENHARIA CIVIL =.= G 9T686D9DE' DE ')PEL MC6E Dentre estas atividades, podeGse citar* a0 5bten"o de #ateriais para constr!"@es e# geral. b0 Constr!"o de estradas, corte e# geral e #inas a c%! aberto. c0 !nda"@es de Edifcios. d0 5bten"o de &g!a s!bterrBnea. e0 1arragens de terra e aterros e# geral. f0 TKneis e escava"@es s!bterrBneas. =.=.=. 51TEDNO5 DE .9TEL696' P9L9 C5D'TL)NPE' E. GEL97
Para se obter #ateriais para a constr!"o, co#o pedras, saibros, areia o! cascalho, argilas, % necess&rio ter #!ito planeIa#ento, pois, % !#a i#portante fase da constr!"o civil. E# obras locali2adas perto de grandes centros !rbanos o! perto destes, se te# a necessidade de ad$!irir #aterial de fornecedores, por%#, $!ando so obras rodovi&rias, ferrovi&rias hidr&!licas e o! habitacionais, so !tili2adas Ia2idas prAprias, onde $!e a locali2a"o destas % de s!#a i#portBncia, pois, te# $!e se considerar o forneci#ento destes #ateriais para $!e seIa# de boa $!alidade, onde $!e, so e,tradas as pedras para a confec"o de concretos, pavi#enta"o, revesti#entos de fachadas de edifcios, etc, e ta#b%# cascalho e areia para revesti#ento de leitos de estradas, concretos, obras de drenage#, e ainda argila para i#per#eabili2a"o de obras de terra, para cerB#ica e# geral. 'eg!ndo .9L9DG5D -:;;< p. :60 ap!d CQ65''6,
+a potencialidade de !#a regio, $!anto R possibilidade de e,istire# ocorr(ncias favor&veis para a e,plora"o de Ia2idas -#ateriais #inerais nobres, co#o o #&r#ore, granito...0 pode ser verificada facil#ente pelo si#ples e,a#e dos #apas geolAgicos. 5 s!cesso dessa verifica"o depender& #!ito da pec!liaridade geolAgica da regio e dos detalhes dos #apas disponveis. 9 e,plora"o de !#a pedreira o! de !# depAsito de argila, areia, cascalho, depende de tr(s fatores b&sicos* S /!alidade do #aterial* no deve haver altera"o no #aterial pelo inte#peris#o e ne# o #es#o e,ibir frat!ras de#asiadas. Co#o e,e#plo, sabeGse $!e as pedreiras de basalto e diab&sio se presta# para e,tra"o de paraleleppedos para cal"a#ento? $!e as de calc&rio e arenito co2ido so !tili2adas para revesti#ento de fachadas? $!e as de #&r#ore serve# para o revesti#ento de interiores. S 8ol!#e de #aterial Ktil* este fator % calc!lado pelos #%todos !s!al#ente e#pregados e# geologia. 9 investiga"o de toda Ia2ida % feita atrav%s de !# reconheci#ento geolAgico s!perficial, co#ple#entado por prospec"o atrav%s de sondagens #ecBnicas, po"os, f!ros a trado, % at% #es#o por #%todos geofsicos. S 7ocali2a"o geogr&fica da Ia2ida* se as distBncias do depAsito R obra o! aos centros cons!#idores for consider&vel, o #aterial pode se tornar antiGecon3#ico.4
9 proc!ra de ocorr(ncias nat!rais -Ia2idas0 de #ateriais de constr!"o co#o pedras, saibros, areia o! cascalho, argilas para e,plora"o, constit!i !#a das fases i#portantes do planeIa#ento das obras civis de v!lto. =.=.: T GE575G69 D9 C5D'TL)NO5 DE E'TL9D9', C5LTE E. GEL97 E .6D9' 9 CU) 91ELT5. Para se constr!ir !#a rodovia, al%# da topografia h& $!e se conhecer a geologia e a geot%cnica de onde se $!er erg!er a estrada. 'eg!ndo .9L9DG5D -:;;<, p. :J ap!d CQ65''60* +5s proble#as de f!nda"@es de aterros para estradas s!rge#, e# geral, na constr!"o de aterros sobre argilas #oles o! terrenos pantanosos, $!ando ento % de se prever o apareci#ento de grandes recal$!es o!, at% #es#o, a r!pt!ra da f!nda"o.4 9 geologia local pode ser fator deter#inante para a inviabili2a"o -econ3#ica0 de deter#inados tra"ados inicial#ente ideali2ados. Para $!e seIa# asseg!radas as condi"@es de conforto, seg!ran"a e econo#ia na constr!"o de !#a rodovia, al%# das condicionantes geo#%tricas de tra"ado, h& $!e se proceder as investiga"@es de nat!re2a geolAgica e geot%cnica da regio a atravessar, as $!ais constit!e# os f!nda#entos dos est!dos de drenage# e de estabilidade dos cortes e tKneis, aterros e se!s terrenos de s!porte, f!nda"@es de obras de arte e di#ensiona#ento dos pavi#entos. 5s proble#as de f!nda"@es de aterros para estradas s!rge#, e# geral, na constr!"o de aterros sobre argilas #oles o! terrenos pantanosos, $!ando ento % de se prever o apareci#ento de grandes recal$!es o!, at% #es#o, a r!pt!ra da f!nda"o. =.=.C )DD9NPE' DE ED6 MC65' 9 escolha do tipo de f!nda"o % responsabilidade do engenheiro proIetista e % feita baseada nas infor#a"@es geolAgicas, as $!ais deve# fornecer dados sobre o terreno de f!nda"o. 5 #%todo #ais co#!# para investiga"o geolAgica da f!nda"o de edifcios % o de sondage# R perc!sso co# circ!la"o de &g!a, aco#panhado pelo ensaio nor#ali2ado de penetra"o -'PT0 o! sondage# de si#ples reconheci#ento do solo -Dor#as 91DT0. Este #%todo fornece !# perfil co#
a descri"o das ca#adas do solo e a resist(ncia oferecida por elas R penetra"o de !# a #ostrador nor#ali2ado. Pode fornecer, ainda, a prof!ndidade do nvel de &g!a est&tico. /!ando a f!nda"o % rochosa, o! parcial#ente rochosa, !saGse o!tro #%todo de sondage#, a sondage# rotativa co# broca de dia#ante e e,tra"o de teste#!nho de sondage#. 9 rocha a#ostrada % descrita e avaliada $!anto R resist(ncia. E# casas o! constr!"@es $!e aplica# bai,a tenso sobre o solo, #!itas ve2es no so reali2adas sondagens. 8ale, neste caso, a e,peri(ncia do Engenheiro respons&vel, o! #es#o constr!tor, para estabelecer at% onde deve ir a escava"o para ser colocada a f!nda"o classificada co#o +s!perficial4. 9 e,peri(ncia % refor"ada pelo conheci#ento dos solos da regio. Para f!nda"@es de barragens o! o!tras obras $!e e,iIa# est!dos especiais !sa#Gse todos os #%todos de investiga"o geolAgica. Deste caso, os #apas geot%cnicos pode# fornecer valiosas infor#a"@es. Q& condi"@es geolAgicas desfavor&veis para f!nda"@es s!perficiais -sapatas0.
=.=.E 19LL9GED' DE TELL9 E 9TELL5' E. GEL97 9s barragens so estr!t!ras constr!das e# vales e destinadas a fech&Glos transversal#ente, proporcionando assi# !# represa#ento de &g!a. 9 &g!a ac!#!lada por !#a barrage# % !tili2ada para as tr(s seg!intes finalidades principais* abasteci#ento de cidades, s!pri#ento R irriga"o e prod!"o de energia el%trica. Estas so, portanto, barragens de ac!#!la"o. 9s $!e se destina# ao desvio dos c!rsos dV&g!a deno#ina#Gse barragens de deriva"o. 1arragens de terra so a$!elas c!Ia estr!t!ra % constit!da principal#ente por solo o! enroca#ento. 5 solo % !s!al#ente !tili2ado co#o #aterial de constr!"o nesta #odalidade de obra. U retirado da &rea de i#planta"o da barrage#, tornandoGas #enos agressivas ao #eio a#biente do $!e as barragens de breto. 9 escolha do local para i#planta"o de !#a barrage# % feita seg!ndo !# planeIa#ento geral e# $!e interfere# as condi"@es geolAgicas e geot%cnica da regio e ainda fatores hidr&!licos, hidrel%tricos e polticoGecon3#icos. 5 est!do de !#a barrage# e, e# partic!lar, da s!a f!nda"o, re$!er preli#inar#ente as seg!intes investiga"@es*
G Topogr&ficas* C!#pre, previa#ente, !# levanta#ento topogr&fico da regio onde dever& ser constr!da a barrage#, delineandoGse assi# a s!a bacia de ac!#!la"o. G QidrolAgicas* Tais investiga"@es, de grande i#portBncia, visa# a conhecer o regi#e de &g!as da regio. G GeolAgicas* 5 conheci#ento das condi"@es geolAgicas da regio % de i#portBncia f!nda#ental. 1asta observar $!e das ca!sas de acidentes de barragens nos Estados )nidos, pelo #enos E;W so, direta o! indireta#ente, de orde# geolAgica. 5 trabalho do engenheiro deve, portanto, ser sec!ndado pelo de !# e,periente geAlogo de barragens. 9 prospec"o geolAgica refereGse e# partic!lar ao est!do das rochas, co# especial aten"o $!anto aos se!s event!ais fendilha#entos. D!nca % de#ais insistir na i#portBncia dos ele#entos estr!t!rais n!#a obra de Engenharia. 9ssi# os tKneis, barragens o! cortes rodovi&rios e# deter#inadas &reas pode# encontrar 2onas de fra$!e2a o! r!pt!ra, ca!sadas por falhas, dobras o! frat!ras da$!elas rochas. 9s frat!ras so ele#entos estr!t!rais de grande i#portBncia e# Geologia. Da constr!"o de tKneis, barragens, estradas, etc., a e,ist(ncia de frat!ras nas rochas deve ser observada c!idadosa#ente. Da constr!"o de barragens, o e,e#plo da i#portBncia das frat!ras % bastante significativo. 9ssi#, a barrage# de Jag!ar&, no Lio Grande, sit!ada e# $!art2itos, e,igi! intenso !so de inIe"@es de ci#ento nas f!nda"@es, !#a ve2 $!e a rocha apresentava !#a s%rie de frat!ras, #!itas das $!ais ao longo de s!as ca#adas. 5!tro e,e#plo tpico % o das barragens locali2adas e# derra#es de basalto. Essa rocha e,ibe nor#al#ente !# frat!ra#ento se#iGhori2ontal associado a !#a s%rie de frat!ras tanto hori2ontais co#o verticais e inclinadas. E,e#plo* )r!b!p!ng&, 6bitinga, Pro#isso, no Estado de 'o Pa!lo, 'alto 5sArio, no Paran&, etc. 8ia de regra, os basaltos necessita# de inIe"@es de ci#ento para vedar as frat!ras.
=.=.X TYDE6' E E'C989NPE' ')1TELLZDE9' 5 obIetivo dos tKneis % per#itir !#a passage# direta atrav%s de certos obst&c!los, $!e pode# ser eleva"@es, rios, canais, &reas densa#ente povoadas, etc. 'o ele#entos de transporte, co# e,ce"o da$!eles !sados e# #inera"o. 'o e,e#plos os tKneis ferrovi&rios, rodovi&rios, de #etr3s, de transporte de fl!dos -&g!a0. Do transporte de &g!a, a finalidade pode ser tanto para obten"o de energia, co#o de abasteci#ento de pop!la"@es. E,e#plo de escava"o s!bterrBnea sob a 1L;E; T Trevo do 'alvaterra T J!i2 de ora[.G 5s tKneis so ta#b%# fre$!ente#ente !sados e# barragens co#o obras a!,iliares, atrav%s dos $!ais as &g!as do rio so desviadas a fi# de per#itire# a constr!"o das estr!t!ras da barrage# no leito do rio. 5s tKneis de desvio so, e# certos casos, aproveitados posterior#ente co#o tKneis de ad!"o, isto %, transporte das &g!as do reservatArio at% a casa das #&$!inas. Da #aioria dos casos, o tra"ado, ta#anho e for#a da se"o do tKnel so estabelecidos anterior#ente ao reconheci#ento geolAgico, escolha esta governada pri#eira#ente pelos interesses de tr&fego e transporte. Este deve ser o caso dos tKneis !rbanos, rodovi&rios e ferrovi&rios e, ta#b%#, nos tKneis de cond!"o de &g!a, nos $!ais as condi"@es hidr&!licas deter#ina# se! ta#anho e for#a. 9 tend(ncia para o tra"ado de !# tKnel % #ant(Glo o #ais reto possvel, no sA por se! perc!rso #enor, #as ta#b%# pela si#plifica"o da constr!"o e da s!a loca"o topogr&fica. 5 encontro de alg!#as condi"@es geolAgicas partic!lar#ente r!ins, d!rante o reconheci#ento pr%vio, pode dar l!gar a !# novo tra"ado do tKnel. =.=.6 51TEDNO5 DE \G)9 ')1TELLZDE9 Grande nK#ero das obras de Engenharia encontra proble#as relativos Rs &g!as s!bterrBneas. 9 a"o e a infl!(ncia dessas &g!as t(# ca!sado n!#erosos i#previstos e acidentes. 5s casos #ais co#!ns desse tipo de proble#a so verificados e# cortes de estradas, escava"@es de valas e canais, f!nda"@es para barragens, pontes, edifcios, etc. De acordo co# o tipo de obra, e,ec!taGse !# tipo de drenage# o! rebai,a#ento do len"ol fre&tico.
9 constr!"o de edifcios, barragens, tKneis, etc., nor#al#ente re$!er escava"@es abai,o do len"ol fre&tico. Tais escava"@es pode# e,igir tanto !#a drenage#, co#o !# rebai,a#ento do len"ol fre&tico. 'o v&rios os #%todos para eli#inar a &g!a e,istente no s!bsolo.
CONSIDERAES FINAIS
5 est!do reali2ado % de f!nda#ental relevBncia para os pro]ssionais do ra#o da constr!"o civil, pois per#iti! !#a no"o sobre proble#as $!e no so facil#ente identi]c&veis por $!e t(# s!a orige# no interior daTerra e pode# ser deter#inantes para o s!cesso o! o fracasso das edi]ca"@es da constr!"o civil. 9ssi#, esse est!do % f!nda#ental para $!e se possa planeIar a"@es no ca#po da Engenharia Civil, preservando a seg!ran"a das f!nda"@es e edi]ca"@es, al%# de per#itir a constr!"o de !#a viso socioconstr!tivista e crtica acerca das 9plica"@es da Geologia e# ProIetos de Engenharia Civil. Diversos fatos de#onstra# a i#portBncia da Geologia. Por e,e#plo, a cat&strofe do Qaiti envolve! aspectos nat!rais,sociais e econ3#icos e servi! para #ostrar, entre o!tras coisas desagrad&veis, ta#b%# a necessidade de !# pleno planeIa#ento das constr!"@es e edi]ca"@es da Engenharia Civil, $!e deve se#pre levar e# considera"o a dinB#ica das for"as $!e at!a# interna#ente no Planeta, dentre elas, a #ovi#enta"o das placas tect3nicas, f!rac@es, #are#otos, terre#otos, falhas,frat!ras e defor#a"@es das rochas e estr!t!ras geolAgicas. 9ssi#, ao se planeIar $!ais$!er atividades no ca#po da Engenharia Civil, deveGse, se#pre, levar e# considera"o os aspectos nat!rais das estr!t!ras $!e co#p@e# a dinB#ica e,terna e interna da Terra. 9o est!dante de engenharia, e ao prAprio engenheiro , interessa conhecer certos aspectos da Geologia Pr&tica.Esses aspectos se res!#e# nos seg!intes* =G 6dentifica"o de a#ostras de #inerais e rochas #ais co#!ns. :G Leviso de conceitos topogr&ficos, no tocante Rs for#as topogr&ficas, aos #apas e perfis topogr&ficos. CG Elabora"o e interpreta"o de perfis geolAgicos co# base e# sondagens. Destacar dois pontos* os li#ites entre as ca#adas e os ele#entos estr!t!rais -falhas, dobras, etc.0. EG 6nterpreta"o de #apas geolAgicos considerando tr(s sit!a"@es b&sicas* E.=G ca#adas hori2ontais? E.:G ca#adas verticais? E.CG ca#adas inclinadas. XG Lochas co# ca#adas inclinadas. Est!dar basica#ente dois aspectos* X.=G Caracteri2a"o de !#a ca#ada inclinada a partir de tr(s pontos de sondage#? X.:G Tra"ar n!# #apa topogr&fico os li#ites de !#a ca#ada inclinada a partir de tr(s pontos de ocorr(ncia. 6GE,erccio sobre barragens. JGE,erccio sobre
tKneis. HGE,erccios co# fotografias a%reas, #ostrando aerofotogra#etria e fotointerpreta"o. Constit!i, pois, !#a e,ig(ncia pr%via para o proIeto de $!al$!er obra de v!lto, -barrage#, tKnel, aterro, infra estr!t!ra"o, etc.0 o conheci#ento da for#a"o geolAgica do local, o est!do das rochas, dos solos, dos #inerais co#ponentes destes, be# co#o a infl!(ncia da &g!a sobre os #es#os.
REFERNCIAS
CQ65''6, Divaldo Jos%. G !"!#$% A&"$'%(% ) E*# *+%,$%. 5D'EC9, 8alter .achado da. G !"!#$% %&"$'%(% ) E*# *+%,$% C$-$"* tecnologia e# solos e geotecnia