Você está na página 1de 8

Andr Miranda Decotelli da Silva

A (IM)POSSIBILIDADE CTICA NA APOLOGIA DE SC ATES

Tra!al"o reali#ado $ara a di%ci$lina &i%t'ria da (ilo%o)ia Moderna *ini%trada $elo $ro)+ Dr+ Danilo Marconde% no Me%trado

Niter'i ,-./

Pretende*o% ne%%e e%t0do 10e%tionar o 10e %eria 0*a $o%%i!ilidade ctica e* S'crate%2 10ando e%te no te3to 4Apologia5 a)ir*a %er a10ele 10e nada %a!e e 10e %0a %a!edoria con%i%te e3ata*ente ne%te 4con"eci*ento6do6n7o6con"eci*ento5+ Seria S'crate% o $ri*eiro ctico8 Co*o2 ent7o2 conciliar o S'crate%6ctico co* o S'crate%6 do9*:tico8 ;0e ti$o de rela<=e% ": co* S'crate% e cetici%*o8 Ne%te !reve arti9o2 no% $ro$o*o% a %inali#ar ca*in"o% 10e !0%ca* %ol0cionar e%te dile*a+ E* $ri*eira in%t>ncia $reci%o de)inir o 10e %e entende $or cetici%*o a10i+ Cetici%*o )oi 0*a e%cola no $er?odo "eleni%tico 10e $o%t0lava n7o "aver nen"0*a )or*a de con"eci*ento $o%%?vel o0 10e 4n7o ": evid@ncia% %0)iciente% $ara deter*inar %e al90*a )or*a de con"eci*ento o0 n7o $o%%?vel e 10e2 $ortanto2 deve6%e %0%$ender o A0?#o acerca de toda% a% 10e%t=e% relativa% ao con"eci*ento5.+ E3i%tira* !a%ica*ente doi% ti$o% de cetici%*oB acad@*ico e $irrCnico+ O cetici%*o acad@*ico )oi a10ele reali#ado na Acade*ia de Plat7o a$'% a *orte de%te2 *ai% $reci%a*ente no terceiro %c0lo a+C+ O% 9rande e3$oente% de%te ti$o de cetici%*o )ora* Arce%ila0 (/.D6,E. a+C) e Carnade% (,./6.,F a+C)+ O% ctico% acad@*ico% a)ir*ava* a incon)ia!ilidade do% %entido%2 10e o racioc?nio "0*ano n7o $ode dar certe#a nen"0*a ao "o*e* e 10e n7o ": critrio% %e90ro% $ara a)erir %e o% di%c0r%o% de verdade (e de *entira ta*!*) %7o verdadeiro% o0 )al%o%+ Sob a liderana
de Arcesilau a Academia passa a adotar uma postura mais crtica com relao herana filosfica de Plato e, inspirando-se sobretudo em dilogos aporticos como o eeteto e o Parm!nides, passa a defender uma prtica dialtica li"re de dogmas inspirada na sentena de Scrates #S sei $ue nada sei%& ' com (arnades, a escola plat)nica aprofunda ainda mais o lado ctico, chegando a afirmar $ue no se pode ter certe*a de nada, + $ue tanto os sentidos $uanto o raciocnio so sempre falhos e pass"eis de erro& Se o $ue se pensa conhecer pode estar errado, ento no se tem conhecimento mas sim uma opinio& O

*ovi*ento ctico na Acade*ia d0ro0 at o %c+ I a+C2 10ando ela $a%%o0 a %e tornar *ai% ecltica co* C?cero+ A e%ta alt0ra o *ovi*ento ctico A: e%tava *ai% centrado na e%cola $irrCnica+ O cetici%*o $irrCnico ve* de Pirro de Eli%2 10e vive0 de /G-6,HD a+C+ E%te2 a e3e*$lo de S'crate% nada e%creve0 e %e0% e%crito% %e deve* a %e90idore% dele+ Di)erente do% acad@*ico% 10e a)ir*ava* 10e 4nada %e $ode con"ecer52 o% $irrCnico%
. POPIIN2 + ,---2 $+./

at %o!re i%%o d0vidava*+ Ele%2 ent7o2 %0%$endia* o A0?#o (epoch)2 %o!re %e era $o%%?vel o0 n7o con"ecer al9o+ O% Jnico% te3to% $irrCnico% 10e %o!revivera* )ora* o% de Se3to E*$?rico+ O *e%*o teria dito 10e e3i%te* a$ena% tr@% ti$o% de )ilo%o)iaB a do9*:tica2 10e a)ir*a %er $o%%?vel con"ecer a verdade2 a acad@*ica (0*a e%$cie de do9*ati%*o ne9ativo)2 10e a)ir*a n7o e3i%tir a verdade2 e a ctica2 10e $er*anace !0%cando a verdade+ O ter*o skepsis, 10e dar: ori9e* K 4cetici%*o52 %i9ni)ica incl0%ive inve%ti9a<7o+, Se90ndo Se3to E*$?rico2 o% ctico% %e deno*inava* $irrCnico% $oi% 4Pirro L$arece ter %e dedicado ao cetici%*o de )or*a *ai% co*$leta e e3$lic?ta 10e %e0% $redece%%ore%L5/+ Tanto o *ovi*ento $irrCnico co*o o acad@*ico2 a*!o% !0%cava* %e contra$or ao% do9*:tico% 10e di#ia* %er $o%%?vel con"ecer al9o+ A*!o% tin"a* ta*!* e* co*0* o )ato de !0%care* e* %0a )ilo%o)ia a ataraxia2 o0 %eAa2 a 10iet0de o0 i*$ert0!a!ilidade+ O cetici%*o 4%eria a c0ra $ara a doen<a do do9*ati%*o5E Ma% o 10e a)inal S'crate% teria e* co*0* co* o cetici%*o8 O "i%toriador da )ilo%o)ia Danilo Marconde%2 a$onta $ara tr@% $o%%?vei% rela<=e% entre a*!o%D+ A $ri*eira con%i%tiria no *odelo %ocr:tico da dialtica2 10e !0%cava contra$or a )ala de %e0 interloc0tar e2 a%%i*2 de%con%tr0ia %0a% verdade% e conce$<=e%+ Me*o% e%ta $o%t0ra $rinci$al*ente no% di:lo9o% c"a*ado% %ocr:tico% da $ri*eira )a%e de Plat7o2 aonde %e $ode o!%ervar o con)lito 9erado $ela o$o%i<7o de ar90*ento%+ N* %e90ndo a%$ecto de%%a $o%%?vel rela<7o o car:ter a$ortico de al90n% di:lo9o%2 o0 %eAa2 e%te% %7o inconcl0%ivo% e* al90n% t'$ico%+ S'crate% $arece n7o c"e9ar a nen"0*a concl0%7o e )a# co* 10e o %e0 interloc0tor de%con)ie de %e0 $r'$rio 4con"eci*ento52 *a%2 ao *e%*o te*$o2 n7o a$re%enta ta*!* nen"0*a o0tra %ol0<7o $ara o a%%0nto e* 10e%t7o+ A terceira 10e%t7o %eria a ad*i%%7o da i9nor>ncia %ocr:tica+ 4O %:!io a10ele 10e recon"ece %0a i9nor>ncia2 o cle!re L%' %ei 10e nada %eiL %ocr:tico+ e%ta 10e%t7o 10e no% intere%%a tratar a10i e %o!re ela no% de!r0<are*o% na% $:9ina% a %e90ir+G Para

, MA CONDES2 D+2 ,--,2 $+ FE / I!ide* E POPIIN2 O$+ Cit2 $+ .G D MA CONDES2 D+ O$+ Cit+ $+ FG

tanto2 )are*o% 0*a !reve a$re%enta<7o do di:lo9o 4Apologia de Scrates5 no 10al %e encontra o te*a da i9nor>ncia %ocr:tica !e* a$ro)0ndada+ Ne%te di:lo9o e* 10e%t7o2 narra6%e a de)e%a de S'crate% $erante o tri!0nal 10e o ac0%ava de corro*$er a A0vent0de e n7o acreditar no% de0%e% e con%e10ente*ente in%erindo novo%+ Me*o%2 ent7o2 toda a narrativa 9irando e* torno da )ala de S'crate%2 10e e* nen"0* *o*ento %e arre$ende do 10e )e# e* %0a vida2 *e%*o 10e i%%o o leve )atal*ente K *orte+H %e* te*er a *orte 10e S'crate% ir: )alar a!erta*ente a verdade $erante o tri!0nal2 a verdade de %0a *i%%7o2 10e n7o *ede con%e10@ncia%+ Mi%%7o 10e !a%eada no or:c0lo de Del)o% 10e teria dito n7o e3i%tir nin90* *ai% %:!io 10e S'crate%+ A )i* de averi90ar e%ta a)ir*a<7o2 A: 10e n7o %e con%idera %:!io e* nen"0*a *edida2 ele $roc0ra a10ele% a 10e* A0l9a %ere* %:!io% na %ociedade $ara o% e3a*inar e* %0a 4%a!edoria5+ Para %0a %0r$re%a2 con%tata 10e nen"0* de%te% %e *o%tro0 %:!io a$'% a %0a inve%ti9a<7o e e3a*e+ Ele2 ent7o2 concl0i0 10e *ai% %:!io 4a10ele 10e2 co*o S'crate%2 recon"ece 10e nen"0*a i*$ort>ncia e* verdade te* no 10e tan9e K %a!edoria5 (,/!)+ S'crate% ent7o 0* *i%%ion:rio2 c0Aa *i%%7o o!edecer e $re%tar 0* %ervi<o ao de0% na tare)a de A0l9ar todo indiv?d0o2 cidad7o o0 e%tran9eiro 10e %e A0l9a %:!io+ Co*o a)ir*a Pierre &adot2 4a tare)a de S'crate%2 10e l"e )oi con)iada $elo or:c0lo de Del)o%2 i%to 2 e* Jlti*a in%t>ncia2 $elo de0% A$olo2 %er: )a#er 10e o% o0tro% "o*en% to*e* con%ci@ncia de %e0 $r'$rio n7o6%a!er2 de %0a n7o %a!edoria5 O+ A$'% e3a*inar a %i $r'$rio e 10e%tionar %0a 4%a!edoria5 ele $arte $ara a10ele% a 10e* ele A0l9a %:!io% na cidade+ S'crate% $roc0ra $rovar 10e n7o ": %:!io na cidade e 10e o verdadeiro %:!io a10ele 10e a)ir*a n7o %a!er de nada+ Para ele a $ior i9nor>ncia
G Danilo Marconde% at a$onta 0*a 10arta 10e%t7o 10e teria %ido i*$ortante $ara a rela<7o entre o $en%a*ento $latCnico e o cetici%*o2 10e teria %ido a di%c0%%7o no Teeteto %o!re a $o%%i!ilidade do con"eci*ento2 %endo 10e no te3to2 de )or*a a$ortica2 n7o %e c"e9a a 0*a concl0%7o e3ata do te*a+ Co*o e%te n7o o di:lo9o e* 10e%t7o a10i2 n7o in%eri*o% e%te a%$ecto2 $oi% $reci%ar?a*o% trat:6lo de )or*a *ai% detida2 o 10e n7o o o!Aetivo de%te tra!al"o+ HA *orte n7o 0* $ro!le*a $ara o )il'%o)o e n7o $ode %er encarada co*o 0* *al+ Ela da% d0a% 0*aB o0 0* 4%ono no 10al 10e* dor*e %e10er %on"a5 (E-d) e2 ne%%e ca%o2 %eria vi%ta co*o 0*a 9rande vanta9e*2 A: 10e a eternidade $areceria %er2 ent7o2 n7o *ai% do 10e 0*a Jnica noite+ Ca%o contr:rio2 l"e re%ta %er a$ena% 0*a *0dan<a de 0* l09ar $ara o0tro2 a10ele do% *orto%2 local aonde o )il'%o)o $oderia %e encontrar co* not:vei% *orto% co*o &o*ero2 &e%?odo e Or)e0+ O &ADOT2 ,-..2 $+ D.

$en%ar 10e %e con"ece o 10e n7o %e con"ece+ No entanto2 $ara %e c"e9ar a e%te 4con"eci*ento6do6n7o6con"eci*ento5 o indiv?d0o $reci%a e3a*inar %0a vida+ Parece6 no% claro 10e o *todo %ocr:tico con%i%te e%trita*ente no a0toe3a*e co*o 0* ca*in"o $ara %e c"e9ar K virt0de+ Co* a $alavra2 o $r'$rioB 4a vida %e* e3a*e n7o vale a $ena %er vivida5 (/Oa)+ Po%t0la*o% 10e e%%e e3a*e %eria 0*a )or*a de con"eci*ento de %i+ Ma% co*o %eria 0* con"eci*ento 0*a ve# 10e S'crate% a)ir*a nada con"ecer+ Co*o o %0Aeito $oderia %e con"ecer2 iniciar e%%e $roce%%o de a0to6con"eci*ento2 %e a10ele 10e* o e3orta a tal atit0de di# n7o con"ecer nada2 o 10e i*$licaria ta*!* a %i $r'$rio+ Seria o con"eci*ento de %i 0* con"eci*ento a $arte da10ele do 10al S'crate% a)ir*a n7o ter+ Ent7o2 10e con"eci*ento %eria e%%e 10e S'crate% %eria de)icit:rio8 S'crate% teria a)ir*ado no in?cio do te3to da A$olo9ia 10e te* 0* ti$o de con"eci*ento+ Ele a)ir*o0 4 $o%%?vel 10e e0 %eAa real*ente %:!io ne%%a %a!edoria5 (,-d)+ E%%a %a!edoria a 10al ele %e re)ere %eria a %a!edoria "0*ana+ A nat0re#a de%%a %a!edoria ele a$re%entar: e di# 10e o or:c0lo de Del)o% te%te*0n"a dela+ E 10al %eria8 P0%ta*ente a %a!edoria de 10e n7o %e %a!e de nada+ Ele %a!io $or 10e %a!e 10e n7o %:!io+ O %e0 con"eci*ento %e li*ita a con"ecer 10e n7o con"ece+ Ne%%e %entido2 ca!e ao )il'%o)o d0a% $o%t0ra%+ A $ri*eira o e3a*e de %i *e%*o2 a )i* de averi90ar %e2 de )ato2 n7o te* con"eci*ento real+ E a %e90nda2 a$'% e3a*inar6%e $ro)0nda*ente2 e3a*inar ao% o0tro% $ara averi90ar %e i%%o verdadeira*ente ta*!* $rocede+ Co*o ve*o% no %e90inte trec"oB

So0 *ai% %:!io do 10e e%%e "o*e*Q nen"0* de n'% doi% real*ente con"ce al9o ad*ir:vel e !o*2 entretanto ele 0l9a 10e con"ece al9o 10ando n7o con"ece2 en10anto e02 co*o nada con"e<o2 n7o A0l9o ta*$o0co 10e con"e<o+ Portanto2 $rov:vel2 de al90* *odo2 10e ne%%a *ode%ta *edida %eAa e0 *ai% %:!io do 10e e%%e indiv?d0o R no )ato de n7o A0l9ar 10e con"e<o o 10e n7o con"e<o+ (,.d)

A$'% e%%a con%tata<7o2 S'crate% r0*a e* 0*a %a9a radicalB $roc0rar al90* 10e %eAa %:!io+ Ele a)ir*a 10e o or:c0lo o ind0#i0 (,.e) a tal *i%%7o+ Ele $arte $ara o% $ol?tico%2 $oeta%2 tr:9ico%2 arte%7o2 Aoven%2 vel"o% e todo% o% "o*en% 10e cr0#are* %e0 ca*in"o+ A$'% con%tatar 10e nen"0* de%te% %e *o%tro0 %:!io ele a)ir*a 10e o de0%

e%taria di#endo 10e 4 entre v'%2 ' %ere% "0*ano%2 o *ai% %:!io a10ele 10e2 co*o S'crate%2 recon"ece 10e nen"0*a i*$ort>ncia e* verdade te* no 10e tan9e K %a!edoria5 (,/!)+ A *i%%7o de S'crate% encontrar 0* %:!io e convid:6lo a %e a0to6e3a*inar2 e3a*inar %0a %a!edoria e $erce!er 10e ele de nada vale+ S'crate% teria dito no en%eAo da )ra%e aci*a 10e o de0% %eria o Jnico 10e de )ato %a!e e 10e 0tili#a S'crate% $ara a)ir*a 410e a %a!edoria "0*ana $o0co o0 nada vale5( ,/a)+ So!re e%%e 10e%ito2 (ranco Tra!attoni a)ir*a 10eB
Para Plat7o2 de%%a %it0a<7o e*er9e a10ilo 10e ele con%iderava %er o de)eito *ai% 9rave da c0lt0ra vi9enteB a i9nor>ncia de 10e* $en%a 10e %:!io e n7o 2 e co* !a%e ne%%a $reten%7o in)0ndada acredita ter o direito de $ro*over (10ando n7o de i*$or) deter*inado% $rinc?$io% e *odo% de co*$orta*ento+F

(ica claro 10e Plat7o e%t: e* di:lo9o co* 10e%t=e% %ociai% e* %e0 conte3to !e* in%cr0%trada% e 10e $or i%%o2 $or 4*e3er no ve%$eiro52 %e0 de%tino )oi )atalB )oi condenado $elo $odero%o% $or de%tr0ir re$0ta<=e% e enver9on"ar $reten%o% %:!io%+ S'crate% e%t: intere%%ado no de%tino da plis e na% 10e%t=e% 10e l"e cerca*+ Ele 10e %eria 0* atopos %e diri9e ao topos $ara tran%)or*:6lo+ De%taca*o% ta*!* o $a$el do de0% ne%te conte3to2 10e A0%ta*ente ve* a *arcar 0*a di)eren<a )0nda*entalB a %0$re*acia da %a!edoria divina $erante a )ra9ilidade da %a!edoria "0*ana+ O "o*e* $o0co o0 nada %a!e do co%*o% en10anto o% de0%e% %7o o% Jnico% detentore% de 0* lo9o% correto e e3ato %o!re o *0ndo e o% "o*en%+ Ne%te ca%o2 de 10e %erve o $reten%o con"eci*ento "0*ano8
No cC*$0to 9eral2 o re%0ltado de%ta% inve%ti9a<=e% con"ecido+ S'crate% )ica convencido de ter con%e90ido de%vendar o eni9*a do or:c0lo ao concl0ir 10e a )inalidade do de0% era a$re%entar a i9nor>ncia do $r'$rio S'crate% co*o 0* $er)eito e3e*$lo do )ato de 4a %a!edoria "0*ana S%erT coi%a de $o0co o0 nen"0* valor+.-

etorne*o% a9ora a 10e%t7o cr0cial de%te e%t0do+ No% $ro$o*o% a $en%ar a rela<7o de S'crate% co* o cetici%*o $o%terior 10e )oi ela!orado $or acad@*ico% e $irrCnico%+ N7o %eria* a*!a% e%cola% detentora% de 0* $en%a*ento2 e* $arte2 coad0nante co* e%te2 o0 %eAa2 de 10e o con"eci*ento "0*ano t7o )al"o e )r:9il2 10e
F T ABATTONI2 (+ ,-.-2 $+ /G .- SANTOS2 P+ Trindade+ ,--O2 $+ EE

ele $o0co o0 nada vale8 Se a*!a% n7o $o%t0lava* a e3i%t@ncia de 0* %er %o!erano e divino $or ra#=e% '!via%2 a)inal e%taria* ne9ando o %e0 $r'$rio $rinc?$io de n7o reali#ar a)ir*a<=e%2 n7o %e $ode $en%ar 10e at a $o%%i!ilidade de%te ti$o de $en%a*ento %eria 0* e10ivoco $elo )ato da )ra9ilidade e err>ncia do con"eci*ento "0*ano8 O 10e %e concl0i 10e tanto S'crate% co*o o% ctico% e* 9eral via* o con"eci*ento "0*ano co*o al9o de $o0ca (o0 nen"0*a) credi!ilidade e con)ian<a+ Ma%2 ent7o2 co*o e3$licar a $ro$o%i<7o %ocr:tica do a0to6e3a*e2 do con"eci*ento de %i8 N7o %eria 0*a contradi<7o tal $r:tica8 Parece6no% 10e e%%e car:ter $rotr$tico do a0to6e3a*e %e d: co*o 0* $roce%%o lon9o2 co*o 0*a e%col"a de vida+ Miver a vida %e a0to6e3a*inando a )i* de 10e ao $or *ai% t?*ido 10e %eAa %0r9i*ento de 0* $reten%o %a!er2 o )il'%o)o ten"a a aten<7o devida $ara inve%ti9ar e averi90ar tal con"eci*ento+ Concl0i*o% 10e *ai% co*o 0* *todo $eda9'9ico do 10e e$i%te*ol'9ico+ 0*a )or*a de con%cienti#ar a% $e%%oa% R e%$ecial*ente o% %o)i%ta% R de 10e deve6%e $artir do recon"eci*ento "0*ilde de 10e n7o e%ta*o% e* $o%%e de 10al10er verdade2 *a% 10e deve6%e $roc0r:6la A0nto% $or *eio da !oa vontade e conver%a<7o+ E* todo ca%o2 o $en%a*ento de S'crate% )oi !a%tante 0tili#ado $ara )0nda*entar o da e%cola do %e0 $rinci$al di%c?$0lo Plat7o+ N7o no% $arece 10e S'crate% %eria 0* do9*:tico acad@*ico $or a)ir*ar 10e nada %a!e+ O% acad@*ico% de%envolvera* e%ta conce$<7o de )or*a *ai% radical 10e S'crate%+ Ele no% $arece *ai% co*o 0* ctico $irrCnico2 $or a)ir*ar 10e nada %a!e2 at 10e %e $rove* o contr:rio+ S0a !0%ca $er*anece0 o 10e $ode de*on%trar $ara n'% 10e ele n7o deter*ino0 do9*:tica*ente 0* e%tado e$i%te*ol'9ico i*0t:vel2 e %i* 10e !0%co0 c0*$rir %0a *i%%7o de encontrar 0* verdadeiro con"eci*ento+ Male re%%altar 10e e%te e%t0do %e re%0*e a$ena% ao te3to Apologia de Scrates+ ;0al10er o0tra an:li%e de $en%a*ento% %ocr:tico%U$latCnico% de o0tra% o!ra% n7o )ora* conte*$lada% a10i+

,-,.-/01A2-A3 4A5/ , Pierre& O que filosofia antiga?& So Paulo3 .o6ola, 7899& :A1(/;5<S, 5anilo& Iniciao a histria da filosofia3 dos prsocrticos a =ittgenstein& 1io de 'aneiro3 'orge >ahar <d&, 7887& P.A ?/& Apologia de Scrates& rad& <dson ,ini& ,auru3 <5-P1/, 788@& P/PA-;, 1ichard 4& Histria do Ceticismo de Erasmo a Spino a! rad& 5anilo :arcondes de Sou*a 2ilho& 1io de 'aneiro3 2rancisco Al"es, 7888& SA; /S, '& rindade& "ara ler "lato! A ontoepistemologia nos dilogos socrticos& omo -& So Paulo3 .o6ola, 788@& 1A,A /;-, 2ranco& Plato& rad& 1ineu Buinalia& So Paulo3 Annablume, 7898&

Você também pode gostar