Você está na página 1de 9

APSICOLOGIANOPROGRAMASADEDOADOLESCENTE

Resumo
Estetrabalhotemaintenodefazerumareflexosobreosconceitosdateoria
Scio HistricacontendoaperiodizaoestipuladaporLevVygotskyeotrabalhode
psicologiadesenvolvidonoProgramaSadedoAdolescentenaSecretariadaSadedo
MunicpiodeOsasco.Aocontemplaraadolescnciacomoumafasedodesenvolvimento
humano,buscamosnosaprofundarnasquestesrelacionadasrelaoqueconstituioser
humanoepromoveoseudesenvolvimentoemproldoamadurecimento.Nocasoo
comportamentodoadolescenteocupaumlugarintermedirioentreobrincardacrianaea
atividadesriadoadulto.Experimentaocuidareosercuidado.
Atransformaodecrianaemadolescenteconfiguraocontedoprincipaldacrisedeste
perodo.Nestafaseapersonalidadesedesenvolvebemcomoaconcepodemundodeste
sujeito.operododassntesessuperioresproduzidaspelacrisedestaidadeepela
constituiodaquelasformaessuperioresquesoofundamentodetodaexistncia
conscientedoserhumano.Odesenvolvimentonaadolescncianosegueumalinhareta,mas
simumacurvacomplexaetortuosa.Naestruturadepersonalidadedoadolescentenoh
nadaquesejaestvel,definitivoeimvel.Tudonestaestruturafluiesemodifica.
ApsicologiaScioHistricapostulaqueosujeitoconstrudonadialticadoumcomo
outroemumprocessomtuoealternantequeconstituiestesdoiseixoscomoessenciaispara
odesenvolvimentohumano.Sabe se,pormeiodateoriaScio Histrica,queno
interpessoal,ouseja,nosocial,queconstrumosointrapessoal,ouseja,opessoalesubjetivo.
PortantodisponibilizamosaosadolescentesqueprocuramaSecretariadeSadeuma
oportunidadepararealizaratendimentosindividuais,grupaisbemcomoassistirapalestrasno
sentidodeproporcionarumdesenvolvimentoeumamelhoradaptaorealidade.
OProgramaSadedoAdolescentecontemplatodososadolescentesdoMunicpiodesde
quenopertenamaoutroprogramaparalelo,como,porexemplo,oCAPSI.Qualquer
adolescentedoMunicpioquedesejepodecompareceraoProgramapararealizaruma
triagem,ecasonecessite,iniciarumprocessodepsicoterapiaouorientao.Acreditamosque
nocontatocomooutroquetransformamosesomostransformadosatodotempo.Portanto
oentraremrelaopriorizadonesteperododaadolescncia,fasedemudanas,buscase
conquistas.
PalavrasChave
ADOLESCNCIA,SADE,DESENVOLVIMENTO,RELAO
Construodotrabalho(desenvolverentre4a8laudas)
INTRODUO
EstetrabalhotemcomoobjetivointroduzirosconceitosdateoriaScio Histrica
associadosperiodizaoestipuladaporLevVygotskyenfocandoasdenominadascrisesdo
desenvolvimento.Pretendealiarestespostuladosvygotskianosaotrabalhodesenvolvidono
ProgramaSadedoAdolescentedaSecretariadeSadedoMunicpiodeOsasco.Otrabalho
tentafazerumdilogoentreateoriaeaprticaelucidandoconceitosecomoestesso
aplicadosnaprticaclnicapblica.Vygotsky(1995)instituiumaperiodizaocomcrisesque
sosubdivididasem:oprimeiroano,crisedoprimeiroano,oinciodainfncia,acrisedos3
anos,acrisedos7anos,acrisedos13anos,aadolescnciaeacrisedos17anos.Estetrabalho
temaintenodetrazerpostuladosvygotskianossobreaadolescnciaparadialogarcom
autoresepensadoresneo vygotskianos,ondeumcomplementaooutrodeformadialtica.
Oautordefine6crisesduranteodesenvolvimentoinfantil:acrisepsnatal,acrisedo
primeiroano,acrisedos3anos,acrisedos7anos,acrisedos13anoseacrisedos17anos.A
crisepsnatalseparaoperodoembrionriododesenvolvimentodoprimeiroano.Acrisedo
primeiroanodelimitaoprimeiroanodevidadoinciodainfncia.Acrisedos3anosdelimitao
inciodainfnciadaidadeprescolar.Acrisedos7anosdelimitaaidadeprescolarda
escolar.Acrisedos13anosdelimitaaidadeescolardapuberdadeeacrisedos17anosque
delimitaapuberdadedamaturidade.
Aperiodizaododesenvolvimentoinfantilressaltaquehmudanasinternasdentro
doprpriodesenvolvimento.Aperiodizaosecaracterizaporserumprocessocontnuoem
movimento.Fazsenecessriolevaremconsideraoadinmicaexistentedeumaetapapara
aoutra,poissempreaparecealgonovoquenoexistiaemestgiosanteriores.Socomo
etapasouestdiosquesoseparadosporcrises.
Crianaspassamporlongosperodossemterumamudanamuitobrusca.Nestas
idadesodesenvolvimentoassumeumcursolentodeevoluo,mashalgunsmomentosem
queodesenvolvimentodsaltos,emidadesparticulares,quesopontosagudosdemudana.
Percebemos,portanto,quenodesenvolvimentodapersonalidadeacrianasemodificaem
suaestruturaeorganizaointernatendoalternnciadeperodosestveiseperodoscrticos.
AvisoScioHistricarefletequeoserhumanoseconstituiapartirdasrelaesque
experimentanoseucontatocomarealidade.Arelaofundamentalparaaconstituiodo
sujeito(Bock,2002).Acreditamosqueohumanosseconstituicomotalquandoemcontato
comooutro.AScioHistricapostulaqueosujeitoconstrudonadialticadoumcomo
outroemumprocessomtuoealternantequeconstituiestesdoiseixoscomoessenciaispara
odesenvolvimentohumano.Portantoestateoriaenfatizaumavisononaturalista,pois
enfocaqueoserhumanononascepronto,aocontrrio,necessitaderelaesedeestar
expostoaumambientehistricosocialparaseconstituircomopessoa.
Vygotsky(1996)destacaqueodesenvolvimentopsicolgicohumanoocorreemumprocesso
socialepodeserdestacadocomoaexpressosubjetivadeummundoobjetivo.Asinstncias
objetividade/subjetividade,mundointerno/mundoexterno,razo/emoofazemparteda
constituiodosujeito,deacordocomocontextohistrico,dialticoeculturalemqueest
inserido.Aimportnciaatribudaculturaresultadequeosartefatosexternosque
medeiamarelaoentreoshumanoscriandoarelaoentrepontosdistintosdocrebro,
tiveramumahistriaindependentenodesenvolvimentodacultura.Culturasdistintaspossuem
artefatosdistintos,oquelevaaorganizaescerebraistambmdistintas(QuintinoAires,
2010,pag.102).
Ohomemfazpartedomundoemquevive,emquenasceu,imersoemumaculturaeemuma
histria.Bock(2002)enfatizaqueohomematuanomundo,constriemodificaeste,sendo
tambmmodificadoapartirdasrelaesqueestabelececomooutro.Nestesentidobuscamos
acolherasubjetividadedosadolescentesqueprocuramoProgramaSadedoAdolescenteem
proldeumdesenvolvimentoedeumamelhoradaptaorealidade.Oserhumanoprecisado
contatocomooutroecomomundoaoseuredorparaserexpostoaexperinciasqueo
formarocomopessoa.Todasasfunespsicointelectuaissuperioresaparecemduasvezes
nodecursododesenvolvimentodacriana:aprimeiravez,nasatividadescoletivas,nas
atividadessociais,ouseja,comofunesinterpsquicas:asegunda,nasatividadesindividuais,
comopropriedadesinternasdopensamentodacriana,ouseja,comofunesintrapsquica
(Vigotskii,2001,pg.114).
Bock(2002)afirmaqueodesenvolvimentohumanosefazpossvel,poisohomemvive
emumasociedadequepossibilitarelaessociais.Leal(2003)enfatizaquenocontextode
vaivemdetrocasrecprocasealternantesqueocorreaRelaoDialgicaqueimplicaemum
comprometimentodetrocasrecprocasealternantesEuTuEu,edialgicaporterocarter
deumdilogoatravsdapausaentreastrocas.estemododerelao,umdilogo
comprometidoeprofissionalcomoadolescente,quepromoveaconstruo/organizaodo
aparelhomental,umprecursordaaprendizagemedodesenvolvimento.Umprocesso
individualdeencontroe/ouconstruodesignificadospessoaispoderserpromovidopor
meiodeatosdesencadeados:consentidosporumsujeito,relacionadoaumoutro,apontados
e/ounomeadosporamboscomorespeitandoaalgoexternoaosdois,enquantopartilhadopor
ambos(Leal,2003,pg.3031).
EsteprocessofacilitadoetornasepossvelquandoseaproximadoqueVygotsky
(1994)chamadezonadoprximodesenvolvimento,ouseja,estaraoladodeumsujeito
proporcionandocondiesparaqueesteatinjaoprximodesenvolvimento,oprocessoparair
alm.Destaforma,trabalharemzonadoprximodesenvolvimentopossibilitaapassagem
daquiloqueestporsedesenvolverparaaquiloqueosujeitojconseguefazersozinho.Neste
sentidootrabalhodepsicoterapiacomoadolescentequeprocuraonossoSetornaSecretaria
deSadepossibilitaumcaminharjunto,umacompanharemdireomaturidade.
PensamoscomoVygotsky(1995)queasrelaesiniciaisdoshomenscomomeio
externosodiretas:acrianaprecisamanipularosobjetos,vivenciarassituaesese
relacionarcomossujeitosdoseucrculosocialparapoderseapropriar,internalizar,
representarmentalmenteosobjetos,eventoserelaes.Esseprocessodeexperincia
relacionaldacrianaamolapropulsoraparaodesenvolvimentopsquicodasfunes
nervosassuperiores.
Apartirdarelaocomooutroasrelaespassamasermediadaspelossignos
psicolgicos.Aguiar(2002)complementaqueaconscinciaseconstituiapartirdesignosque
soinstrumentosconstrudospelaculturaquequandointernalizadostornam seinternose
subjetivos.Osignoseriatudoaquiloquepossuiumsignificadoeseremeteaalgosituado
foradesimmesmo(Aguiar,2002,pg.101).Aautorareferequeoprocessodeinternalizao
dizrespeitoaaspectosdaestruturadaatividadequeaconteceramnoplanoexternopassama
serealizarnoplanointerno.Ainternalizaodesignificadospormeiodapsicoterapia,triagens
epalestrasfazpartedasintenesdotrabalhorealizadocomosadolescentesdentrodo
ProgramaSadedoAdolescentedaSecretariadeSadedoMunicpiodeOsasco.

ADOLESCNCIA

Aguiaretal(2002)conceituamaadolescnciacomosendoumperododelatncia
social.Ocorposetransformaautenticandoesteperododetransio.Ocorreumafastamento
dotrabalhoeumpreparoparaavidaadulta.Oadolescentetempossibilidadedeserinserido
nasociedadeadulta,masestasociedadetiraaautorizaodojovemparaessainsero.O
jovemsedistanciadomundodotrabalhobemcomodaspossibilidadesdeobterautonomia.
Ascaractersticasqueconstituemoadolescentetemcomoresultado:arebeldia,a
instabilidade,abuscadeidentidadeeosconflitos.Oadolescentenotemautorizaopara
experimentarassuaspossibilidadesnarealidadesocial,tornando oonipotente.Estas
caractersticassogeradasnoprocessohistricodasociedadeevosetransformar
dependendodascondiesvivenciadasnogruposocial.
Vygotsky(1995)nomeiaaadolescnciacomoumperododetransio.Oautor
corroboracomascaractersticaslevantadasacimaeacrescentaoutrascomo:quedade
interesses,descontentamentointerior,inquietude,passividade,tendnciasolidoe
isolamento,svezesacompanhadodeumaatitudehostilfrenteaosdemais.Oadolescentese
afastadoseumeioeadotaumaatitudenegativadiantedetudoqueorodeia.Ocorreo
negativismodevidoracionalizaofeitapeloadolescente.Osujeitoserefreiaparaverificaro
seuprpriocomportamento.Chamamosestafasedesegundonegativismovistoquenacrise
dos3anosumdossintomasprincipais.
Obrincar,ouseja,oexperimentaramelhorpreparaoparaavidafutura,as
crianasexercitamedesenvolvemnobrincarascapacidadesquenecessitaromaistarde.
Nestafasedaadolescnciaemqueacrianapassadoestadoinfantilparaoestadoadulto,
percebemosquecomeamaexercerumbrincarsrio.Nocasoocomportamentodo
adolescenteocupaumlugarintermedirioentreobrincardacrianaeaatividadesriado
adulto.Experimentaocuidareosercuidado.Estebrincarsriosedesenvolvenavidado
adolescenteemdoiseixoscentrais:noerotismoenasrelaessociais.
Asrelaessociaissovitaisnesteperodo.Asamizades,inimizades,matizesdeafeto,
acriaodealianas,crculosesociedadesfazempartedestebrincarsrioedaautntica
relaosriaentresujeitosmaduros.Asformasiniciaisderelaesamorosasentreos
adolescentesnoslevamapensarefetivamenteemumbrincardeamor.Oautorpontuaqueo
brincarcorrespondeaumaautoeducaoeaconversodaatraoeminteresseachave
desteperodododesenvolvimentodasfunesnervosassuperiores.
Vygotsky(1995)referequeodesenvolvimentointelectualdoadolescentesedistingue
peloseucrescimentoeprofundidade.Osindciosdocrescentedesenvolvimentomentalso
observadosnosnovosinteressesedemandasbemcomonoaprofundamentoeampliaodos
velhos.Duranteestafaseocorreumavanosignificativododesenvolvimentointelectual.O
pensamentopassaaserporconceitos.Portantoointelectopassaaterumnovomodus
operandi.Arelaoentrecontedoeformadepensamentotornaseindissolvel.Acriana
pensaatravsdaslembranas,oadolescentelembraatravsdopensamento(Luria,2002,
pg.26).Estepensamentoqueformaapersonalidadeeaconcepodemundodo
adolescente.
Duranteodesenvolvimentopsquiconaadolescnciatodasasfunesnervosas
superioresconstituemumcomplexosistemahierrquicoondeafunocentralo
desenvolvimentodopensamento,afunoformadoradeconceitos.Todasasfunes
restantesseunemaestanovaformao.Integramcomelaumasntesecomplexa,
intelectualizam se,reorganizam sesobreabasedopensamentoemconceitos.Sobreabase
deformaodeconceitosaparecemumasriedefunesnervosassuperioresnovas,a
percepo,amemria,aatenoeaatividadeprticadoadolescentesereestruturamsobre
estabasenovaelevandoonveldafuno.
QuintinoAires(2010)mencionaqueasfunesnervosassuperioresintegramum
sistemafuncionalcomplexoqueoperadeformaorquestrada.Vygotsky(1995)afirmaque
estasfunesnervosassuperioressoprodutodasformassociaiscoletivasdecomportamento
esoestruturadasnocrebrohumanoemumprocessorelacionalcomooutro.O
desenvolvimentodasfunespsquicassuperioresprocessa sepelainternalizaodos
sistemasdesignosproduzidossocialmente,oquenoslevaaconcluirqueasmudanas
individuaistmorigemnasociedade,nacultura,mediadaspelalinguagem(Aguiar,2002,pg.
102).
Atransformaodecrianaemadolescenteconfiguraocontedoprincipaldacrise
desteperodo.Nestafaseapersonalidadesedesenvolvebemcomoaconcepodemundo
destesujeito.operododassntesessuperioresproduzidaspelacrisedestaidadeepela
constituiodaquelasformaessuperioresquesoofundamentodetodaexistncia
conscientedoserhumano.Odesenvolvimentonaadolescncianosegueumalinhareta,mas
simumacurvacomplexaetortuosa.Naestruturadepersonalidadedoadolescentenoh
nadaquesejaestvel,definitivoeimvel.Tudonestaestruturafluiesemodifica.Acrisedos
17anosocorreaseguirdelimitandoofinaldapuberdadeeoinciodamaturidade,quemostra
seremsuaestrutura,maisslidaeestvel.
METODOLOGIA
ASecretariadaSadedeOsascohanostemapretensoeinteressedeterum
Programaquecontemplasseexclusivamenteosadolescentes.EsteanoesteProgramase
materializouecrioupernas.Chama seProgramaSadedoAdolescenteeestsediadoem
umaPoliclnicadoMunicpio.OProgramacompostopor2hebiatras,uma
ginecologista obstetra,3enfermeiras,umadentistaeumapsicloga.Jpercebemosqueo
Setordepsicologiatemumagrandedemanda,portantojestamossolicitandooutro
profissionalparacomporoquadrodefuncionrios.
TentamosfazerumtrabalhoemrededentrodonossoSetor,ouseja,asadolescentes
grvidasquesoatendidaspelaenfermagemeginecologista obstetratambmpassaem
triagemcomaodontologistabemcomocomapsicloga.Noquesereferetriagem
psicolgica,umaentrevistarealizadacomagrvidaefamiliaresquecomparecemequestes
referentesaoatualestadodaadolescentesotratadoseanalisados.Casoaprofissional
percebaumanecessidadedeencaminhamentopararealizaodeatendimentosparticulares
feitoesteencaminhamentoeaadolescenteentraparaafiladeespera.
Palestrastrimestraissofeitasparaasgrvidasemquetodaaequipeparticipa
contemplandoasuareaemcadaumdos3trimestresdagravidez.Umtrabalhoconjunto,em
equiperealizadoparaajovemsentir seamparadaepertenceraoProgramasuprindotodas
assuasnecessidadesdesadefsicaepsicolgica.
OProgramaatendeaumalivredemandaparaatendimentopsicolgico.Adolescentese
paisdeadolescentessolicitamatendimentopsicolgicoehavendovaganosdiasreservados
esteatendimentorealizado.Inicia secomumrapporteavaliaoparaverificara
necessidadedefatodetratamento.Casoestesejanecessrio,comeamosatendimentos
semanaisdeaproximadamente50minutoscomumtempodeduraovarivel,deacordo
comotrabalhorealizadoreferentequeixatrazida.
OProgramaSadedoAdolescentefoiconvidadoafazerparceriacomosCREASdo
MunicpioparatrabalharcomosAdolescentesqueseencontramemliberdadeassistida.
TodosossetoresdeSadeforamconvidadosadarpalestraseabrirrodasdeconversascom
estapopulaodeadolescentes.APsicologia,nomeadamente,jrealizoutrabalhocomospais
destesadolescentes,comotema:adordoexistir,bemcomocomosprprioscontemplandoo
tema:SexualidadenaAdolescncia.Percebemospormeiodaexperinciaquemanteruma
relaohorizontalcomosadolescentesabreportasimportantesparaocontatoe
consequentementeparaodesenvolvimento.
ParaleloaistooProgramatemaintenodetrabalhartransversalmentecomoutros
ProgramasdaSecretariadeSadedoMunicpio,taiscomo:DSTAIDS,realizandopalestrasem
escolas,NcleoAcolher,realizandoatendimentosparticulareseemgrupo,eoutrosque
necessitemotrabalhodaequipequetrabalhadiretamentecomosadolescentes.Visandoum
trabalhoemredetambmtemosinteresseemrealizarumaaointer secretarial,juntoa
SecretariadeEducao,ServioSocial,etc.
Ofocomaiorasadeeobemestardoadolescenteemtodaasuavivncia.Priorizar
oportunidadesdeescuta,cuidadoeassistnciaparapromoverodesenvolvimento
afetivo cognitivodestesujeitoemevoluofazpartedosobjetivosdoProgramaSadedo
Adolescente.Apsicologiadesteprograma,talqualaPsicologiaScio Histricapostula,est
emconstruoepassveldesermodificado,acrescidoerevistosemprequenecessrio,
visandomelhoradaqualidadedesadeoferecidaaestapopulaoadolescente.

CONCLUSO
Vygotsky(1995)referequeoestudodecadaidadedeveenfocarasnovasformaes
quesurgem.Onovoqueseformanoprocessododesenvolvimentodaetapaequenoexistia
nasetapasanteriores,jqueoprprioprocessodedesenvolvimentoconsistenosurgimento
denovasformaesemcadaetapadoprocesso.Asformaesnovasaparecemnofinalde
cadaidadeevemaseroresultadodetudoqueocorrenoperodo.Cadanovaaquisio
organiza seemumanovaestrutura.
Vygotsky(1995)usaumametforaparaexemplificarestasafirmaesreferentess
novasformaes.Pontuaqueumalagartasetransformaemborboletaequenesteprocesso
pressupesetantoodesaparecimentodalagartaquantoonascimentodeumaborboleta.
Concluiafirmandoquetodaevoluo,aomesmotempo,umainvoluo.
Leal(2010)organizaodesenvolvimentopsicolgicoempassosquecomeamcomo
nascimentodeumhumanoepercorremainfnciaeadolescnciarumoaoamadurecimento.
Seradultodizrespeitoaescolhasdevida:aceitarobjetivosprprioseosseussignificados,
mesmoquediferentesdeexpectativascomuns(Leal,2010,pg.143).Pretendemos
encaminharestesadolescentescomosquaistrabalhamosparaumamadurecimentosaudvel
quecontempleoqueconsideramoscomoestritamentepessoal,ouseja,osentimentodeser,
deserjunto,deserrealedeexistirnummundoidentificadocomoseueparasi.

RefernciasBibliogrficas
Aguiar,W.M.J.(2002).ConscinciaeAtividade:categoriasfundamentaisdapsicologiaScio
Histrica.In:PsicologiaScioHistrica(umaperspectivacrticaempsicologia).SoPaulo:
Cortez,p.95110.
Bock,A.M.B.(2002).PsicologiaScioHistrica(umaperspectivacrticaempsicologia).In:
PsicologiaScioHistrica(umaperspectivacrticaempsicologia).SoPaulo:Cortez,p.1535.
Leal,M.R.M.(2003).ComunicaoPrimriaeIntercmbiomutuamentecontingente,So
Paulo:IPAF.
Leal,M.R.M.(2010).PassosnaConstruodoEu.Lisboa:FimdeSculo.
Luria,A.R.(2002).DesenvolvimentoCognitivo.SoPaulo:coneEditora.
QuintinoAires,J.M.(2010).NeurognesedaLinguagem.SoPaulo:IPAF.
Vigotskii,L.S.,Luria,A.R.,Leontiev,A.N.(2001).Linguagem,desenvolvimentoe
aprendizagem.SoPaulo,SP:coneEditora.
VygotskyL.S.(1994).AFormaoSocialdaMente.SoPaulo:MartinsFontes.
Vygotsky,L.S.(1996).Estudossobreahistriadocomportamento:Smios,HomemPrimitivoe
Crianas.PortoAlegre,RS:ArtesMdicas.
VygotskyL.S.(1995).ObrasEscogidas.Espaa:Visor.

InstituioquePertence
SecretariadaSadedoMunicpiodeOsasco,SoPaulo,Brasil,www.osasco.sp.gov.br
UniversidadeNovedeJulho,SoPaulo,Brasil,www.uninove.br:carlaanauate@uninove.br
IpafLevVygotsky,SoPaulo,Brasil,www.ipaf.com.br

SnteseCurricular
CarlaAnauatePsiclogaeNeuropsicloga.MestreemPsicologiaEscolaredo
DesenvolvimentoHumanoformadapelaUSP.Ps graduadaemPsicopedagogia,
Neuropsicologia,ProvadeRorschacheViolnciaDomstica.ProfessoraUniversitriada
UNINOVE.Professoradecursosdeps graduaonoIPAFLevVygotskyenaFundunesp.
PsiclogaefetivanaSecretariadaSadedoMunicpiodeOsasconoProgramaSadedo
Adolescente.

Você também pode gostar