Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
APRESENTAO DE
DISSERTAES E TESES
4 edio
DIVISO DE BIBLIOTECA
!"#$%& ($%)*+#,)#&
-,).!/")0&0! 0! "1$ (&-%$
So Paulo
2013
UNIVERSIDADE DE SO PAULO
Reitor: Prof. Dr. Joo Grandino Rodas
Vice-Reitor: Prof. Dr. Hlio Nogueira da Cruz
ESCOLA POLITCNICA
Diretor: Prof. Dr. Jos Roberto Cardoso
Vice-Diretor: Prof. Dr. Jos Roberto Piqueira
COMISSO DE PS-GRADUAO
Presidente: Prof. Dr. Fernando Jos Barbin Laurindo
DIVISO DE BIBLIOTECA
Chefe Tcnica: Maria Cristina Olaio Villela
Editorao:
Manuela Gea Cabrera Reis
Capa:
Victor Henrique Lima de Castro
ESCOLA POLITCNICA
Diviso de Biblioteca
DIRETRIZES PARA APRESENTAO
DE
DISSERTAES E TESES
4. edio
So Paulo
2013
Catalogao-na-Publicao
Universidade de So Paulo. Escola Politcnica. Diviso de
Biblioteca
Diretrizes para apresentao de dissertaes e teses /
Diviso de Biblioteca da Epusp. -- 4.ed. -- So Paulo, 2013.
91 p.
1.Dissertaes Normas 2.Teses Normas I.t.
CDU 001.8
SUMRIO
1 ESTRUTURA DE UMA DISSERTAO OU TESE . . . . . . . . . . . . 9
1.1 ELEMENTOS PR-TEXTUAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.1 Capa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.2 Lombada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.1.3 Falsa folha de rosto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.1.4 Termo de julgamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.1.5 Folha de rosto. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.1.6 Catalogao-na-publicao. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
1.1.7 Errata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
1.1.8 Dedicatria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
1.1.9 Agradecimentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
1.1.10 Epgrafe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
1.1.11 Resumo na lngua verncula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
1.1.12 Resumo em lngua estrangeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
1.1.13 Listas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
1.1.13.1 Lista de ilustraes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.1.13.2
Lista de tabelas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
1.1.13.3
Lista de abreviaturas e siglas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
1.1.13.4
Lista de smbolos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
1.1.14
Sumrio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
1.2 ELEMENTOS TEXTUAIS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.2.1
Introduo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
1.2.2
Desenvolvimento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
1.2.2.1
Reviso da literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
1.2.2.2
Materiais e mtodos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
1.2.2.3
Resultados. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
1.2.3
Discusso. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
1.2.4
Concluses. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
1.3 ELEMENTOS PS-TEXTUAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.3.1
Referncias. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
1.3.2
Glossrio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
1.3.3
Apndice. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
1.3.4
Anexo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
1.3.5
ndice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
2 INSTRUES GERAIS DE APRESENTAO . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.1 APRESENTAO DOS DADOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.1.1
Redao. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
2.1.2 Numerao progressiva das sees. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
2.1.2.1
Indicativos de seo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
2.1.2.2
Ttulos sem indicativo numrico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
2.1.2.3
Elementos sem ttulo e sem indicativo numrico. . . . . . . . . . . . . .
28
2.1.3
Siglas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
2.1.4 Equaes e frmulas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.1.5 Ilustraes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.1.6 Tabelas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.2 APRESENTAO GRFICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.2.1 Espaamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.2.2 Paginao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.2.3 Reproduo e encadernao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3 CITAES . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.1
CITAO DIRETA OU TRANSCRIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
38
3.2 CITAO INDIRETA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.3 INDICAO DE AUTORIA NO TEXTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.3.1 Um autor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.3.2 Dois autores. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.3.3
Trs autores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
3.3.4
Mais de trs autores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
3.3.5
Diversos trabalhos do mesmo autor e data. . . . . . . . . . . . . . . . .
40
3.3.6
Diversos trabalhos do mesmo autor e diferentes datas . . . . . .
40
3.3.7
Coincidncia de sobrenome e ano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
40
3.3.8
Citao simultnea de vrios trabalhos de autores diferentes .
40
3.3.9
Autoria no expressa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
3.3.10
Entidades coletivas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
3.3.11
Eventos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
3.4
CITAO DE CITAO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
3.5
CITAO DE FONTES INFORMAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
3.6
CITAO DE TRABALHOS EM FASE DE ELABORAO . . . . . .
42
3.7
CITAO DE TRABALHOS EM FASE DE IMPRESSO . . . . . . . .
42
3.8
CITAO DE TRABALHOS TRADUZIDOS . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
3.9
CITAO DE TRABALHOS COM GRIFO DO AUTOR . . . . . . . . . .
43
3.10
NOTAS DE RODAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
3.11
EXPRESSES LATINAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
4
SISTEMAS DE CHAMADA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
4.1
SISTEMA AUTOR-DATA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
4.2
SISTEMA NUMRICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
5
REFERNCIAS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
5.1
MONOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
5.1.1
Monografia no todo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
5.1.1.1
Monografia no todo em meio eletrnico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
5.1.2
Parte de Monografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
5.1.2.1
Parte de Monografia em meio eletrnico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61
5.2
EVENTO CIENTFICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
5.2.1
Evento cientfico como um todo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
5.2.1.1
Evento cientfico como um todo em meio eletrnico. . . . . . . . . . . .
62
5.2.2
Trabalho apresentado em evento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
5.2.2.1
Trabalho apresentado em evento em meio eletrnico. . . . . . . . . . .
64
5.3
PUBLICAO PERIDICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
5.3.1
Publicao peridica como um todo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
5.3.1.1
Publicao peridica como um todo em meio eletrnico. . . . . . . . .
65
5.3.2
Publicao peridica considerada em parte. . . . . . . . . . . . . . .
65
5.3.3
Artigo e/ou matria de publicao peridica .. . . . . . . . . . . . . .
66
5.3.3.1
Artigo e/ou matria de publicao peridica em meio eletrnico . . .
67
5.4
JORNAL DIRIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
5.4.1
Artigo de jornal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
5.4.1.1
Artigo de jornal em meio eletrnico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
5.4.2
Depoimento/Entrevista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
5.5
PATENTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
5.6
DOCUMENTO JURDICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
5.6.1
Legislao. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
5.6.1.1
Leis e decretos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
5.6.1.2
Constituio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
5.6.1.3
Emenda constitucional. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
5.6.1.4
Medida provisria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
5.6.1.5
Portarias, deliberaes e resolues . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
5.6.1.6
Consolidao de leis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
5.6. 2
Jurisprudncia (decises judiciais) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
5.7
DOCUMENTO CARTOGRFICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
5.7.1
Documento cartogrfico em meio eletrnico . . . . . . . . . . . . . .
72
5.8
IMAGEM EM MOVIMENTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
72
5.9
DOCUMENTO ICONOGRFICO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
5.9.1
Documento iconogrfico em meio eletrnico. . . . . . . . . . . . . .
73
5.10
DOCUMENTO SONORO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
5.10.1
Documento sonoro no todo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
5.10.2
Documento sonoro em parte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
5.11
DOCUMENTO DE ACESSO EXCLUSIVO EM MEIO
ELETRNICO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
5.12
INFORMAES OBTIDAS ATRAVS DE CANAIS INFORMAIS .
75
5.12.1
Comunicao verbal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
REFERNCIAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
GLOSSRIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79
APNDICE A Disponibilizao Online de Dissertaes e
Teses. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
84
APNDICE B Expresses latinas mais comuns . . . . . . . . . . . .
85
ANEXO A Abreviatura dos Meses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
87
NDICE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
APRESENTAO
Esta a quarta edio da obra Diretrizes para Apresentao de Dissertaes
e Teses, que tem por objetivo orientar os alunos de ps-graduao da Escola
Politcnica da Universidade de So Paulo na elaborao de suas dissertaes e
teses, de maneira a permitir uma padronizao na apresentao dos trabalhos
acadmicos desenvolvidos.
Esta publicao foi elaborada com base nas exigncias das Normas ABNT-
Associao Brasileira de Normas Tcnicas e foi compilada criteriosamente pela
equipe da Diviso de Biblioteca da Escola Politcnica.
Como nas edies anteriores, a nossa proposta que esta publicao seja
permanente e importante fonte de consulta para os ps-graduandos, de forma a
produzirem suas dissertaes e teses dentro de padres que facilitem a elaborao
do texto e, por conseguinte, uma clara e precisa interpretao por parte dos futuros
leitores, uma vez que a produo e disseminao do conhecimento aspecto
central na formao de Mestres e Doutores.
Cumpre ressaltar o papel pioneiro e fundamental desempenhado pelas
bibliotecas na Gesto do Conhecimento, apontando os caminhos que vieram depois
a ser trilhados e desenvolvidos por outras reas.
Esta nova verso das diretrizes est no contexto desta trajetria que ao
mesmo tempo remonta histria e tradio, mas est tambm inequivocamente
associada moderna sociedade da informao e conhecimento, na qual as
tecnologias ampliam de forma extraordinria o alcance da divulgao das pesquisas
realizadas, o que torna ainda mais importante a qualidade do desenvolvimento dos
textos produzidos.
Diante deste cenrio, ao escrever de forma adequada suas teses e
dissertaes, o Mestre ou o Doutor estar permitindo que o conhecimento formal
seja no somente precisamente disponibilizado, mas, sobretudo, que possa ser
devidamente entendido, analisado, discutido e assimilado.
So Paulo, 10 de julho de 2013.
Prof. Dr. Fernando Jos Barbin Laurindo
Presidente da Comisso de Ps-Graduao da Epusp
DVBIBL - Diretrizes para apresentao de dissertaes e teses 9
1 ESTRUTURA DE UMA DISSERTAO OU TESE
A estrutura dos trabalhos acadmicos composta de elementos obrigatrios e
elementos opcionais, conforme as exigncias inerentes natureza da atividade
desenvolvida, podendo ser esquematizada como segue:
CAPA (obrigatrio
LOMBADA (opcional)
FALSA FOLHA DE ROSTO (obrigatrio
TERMO DE JULGAMENTO (obrigatrio
FOLHA DE ROSTO (obrigatrio
CATALOGAO-NA-PUBLICAO (obrigatrio
ERRATA (opcional)
DEDICATRIA(S) (opcional)
AGRADECIMENTO(S) (opcional)
EPGRAFE (opcional)
RESUMO NA LNGUA VERNCULA (obrigatrio
RESUMO EM LNGUA ESTRANGEIRA (obrigatrio
LISTA DE ILUSTRAES (opcional)
LISTA DE TABELAS (opcional)
LISTA DE ABREVIATURAS E SIGLAS (opcional)
LISTA DE SMBOLOS (opcional)
SUMRIO (obrigatrio
INTRODUO (obrigatrio
DESENVOLVIMENTO (obrigatrio
CONCLUSES (obrigatrio
REFERNCIAS (obrigatrio
GLOSSRIO (opcional)
APNDICE(S) (opcional)
ANEXO(S) (opcional)
NDICE(S) (opcional)
DVBIBL - Diretrizes para apresentao de dissertaes e teses 10
1.1 ELEMENTOS PR-TEXTUAIS
Elementos que antecedem o texto com as informaes que auxiliam na identificao
e utilizao do trabalho.
1.1.1 Capa
Capa a proteo externa do trabalho, sobre a qual se imprimem as informaes
indispensveis sua identificao, conforme a norma da Associao Brasileira de
Normas Tcnicas - ABNT NBR 14724 (2011), transcritas na seguinte ordem:
nome da instituio (opcional);
3 cm
(FONTE ARIAL 12)
FABIANO MORENO PERES
12 cm
(FONTE ARIAL 12)
Desenvolvimento de mtodos alternativos para a
avaliao da resistncia fratura por fluncia de resinas de
polietileno utilizadas para a extruso de tubos de gua
3 cm 2 cm
So Paulo
2005
2 cm
nome do autor;
ttulo do trabalho;
subttulo, se houver;
indicao de volume, se houver
mais de um;
local (cidade) da instituio onde
deve ser apresentado;
ano de depsito(da entrega).
Dissertao
DVBIBL - Diretrizes para apresentao de dissertaes e teses 11
3 cm
MARCELO MENDES VIEIRA
12 cm
Estudo experimental da evaporao de jatos de
iso-octano superaquecido
3 cm 2 cm
v. 1
So Paulo
2005
2 cm
Tese em 2 volumes
1.1.2 Lombada
5,5 cm
M
A
R
C
E
L
O
M
E
N
D
E
S
V
I
E
I
R
A
E
s
t
u
d
o
e
x
p
e
r
i
m
e
n
t
a
l
d
a
e
v
a
p
o
r
a
o
d
e
j
a
t
o
s
d
e
i
s
o
-
o
c
t
a
n
o
s
u
p
e
r
a
q
u
e
c
i
d
o
v.1
2005
Elemento onde, conforme a ABNT NBR 12225 (2004), as
informaes devem ser impressas na seguinte ordem:
nome completo do autor (Fonte Arial 12), impresso
longitudinalmente e legvel do alto para o p da lombada
(esta forma facilita a leitura);
ttulo (Fonte Arial 12), impresso da mesma forma que o
nome do autor e, quando necessrio, abreviado pelas
cinco primeiras palavras significativas, seguidas de
reticncias;
elementos alfanumricos de identificao, por
exemplo: v.2;
data (Fonte Arial 12),
reservar um espao, na parte inferior da lombada, de
5,5 cm para a etiqueta de localizao na biblioteca.
DVBIBL - Diretrizes para apresentao de dissertaes e teses 12
1.1.3 Falsa folha de rosto
Recomenda-se a incluso da falsa folha de rosto, que apresenta os mesmos dados
da folha de rosto, com exceo da rea de concentrao e orientador. Isto permitir
a posterior colocao, no verso da mesma, do Termo de Julgamento.
1.1.4 Termo de julgamento
Aps a defesa, a Seo de Ps-Graduao emitir o Termo de Julgamento que ser
colado no verso da falsa folha de rosto.
1.1.5 Folha de rosto
Elemento obrigatrio que contm os
dados essenciais identificao do
trabalho. A folha de rosto deve conter:
FABIANO MORENO PERES
Desenvolvimento de mtodos alternativos para a
avaliao da resistncia fratura por fluncia de resinas de
polietileno utilizadas para a extruso de tubos de gua
Dissertao apresentada Escola
Politcnica da Universidade de So
Paulo para obteno do ttulo de
Mestre em Cincias
rea de Concentrao:
Engenharia Metalrgica e de
Materiais
Orientador: Prof. Livre-Docente
Cludio Geraldo Schn
So Paulo
2005
nome completo do autor;
ttulo do trabalho;
subttulo, se houver, precedido de
dois pontos;
natureza do trabalho (dissertao ou
tese);
nome da instituio qual
submetido;
grau pretendido! (Mestre em
Cincias, Doutor em Cincias ou
livre docente)
! Nomenclatura adotada, em conformidade com o artigo 9 do Regimento da Ps-Graduao da USP.
DVBIBL - Diretrizes para apresentao de dissertaes e teses 13
rea de concentrao;