Você está na página 1de 8

10/06/2015

AEDUCAOEMSEUCONTEXTOHISTRICO:DESAFIOSDAEDUCAOPBLICABRASILEIRAFRENTEAOTERCEIROMILNIO

Oestudodahistriadaeducaoindispensvelaoconhecimentodaeducaocontempornea.Esteproduto
histriconospossibilitaencontrarocaminhodeumaeducaorealmentevoltadaparaodesenvolvimentopleno
dohomemesuarealizaocomocidado.Aeducaoatualaomesmotempo,reflexodopassadoe
preparaoparaofuturo,destaforma,oconhecimentodopassadochaveparaentenderofuturo.
Atemticadesteestudojustificaseporabordarquestesdebatidasnointeriordadisciplina"Sociologiada
EducaoI",juntoaorequisitoBICexigidocomoprojetodepesquisadaFAHU,cursadaduranteosegundo
semestredoprimeiroanoletivode2004,asquaisnosatentaramaindaoutrosquestionamentosqueexigirama
presentebuscadeaprofundamento.
Oestudodeixacomoregistrooincentivoaosdocentesafimdequeelesreflitamsobrequetipodecidados
queremformar,bemcomorepensarnosvaloresqueestorepassandonossascrianasparaqueamudana
social,porconseguinteeducacional,aconteanaperspectivaderecuperarosvaloreshumanoseintelectuais
dascrianas.
BUSCANDOOPASSADOPARACOMPREENDEROPRESENTE:DAEDUCAODIFUSAEDUCAO
NACIONALDOSCULOXVIII
Todapocatemasuaprpriaeducao,quebuscaatentarsreaisnecessidadesdecadaperododahistria.A
cadanecessidadehistrica,aeducaovaisemodificandomorosamenteemconflitocomaeducaodo
perodoanterior.Issoocorreporquenovasexignciasvosendofixadasnocenriodavidasocialpelasnovas
conjunturasemcena.
Oestudodaeducaoapartirdeumcontextohistricoimportante,poisneleestojuguladasasrazesdo
presente.Aeducaodecadapovosurgeatravsdesuahistriacomoumaculturaqueprevalececomo
decorrerdotempo.Portanto,importantetambmresgatarahistriadaeducao,paraquepossamosabranger
apocamoderna.
Assim,aeducaodecadapocaconstitudaapartirdeumasriedefatores,destacandocomoprincipaisos
ideaissociopolticoseointeressedohomempeloconhecimento.Contudo,competeaoshomens,operaras
mudanascomoobjetivodeprojetartantonaeducaoquantonasociedadeumalinhaprogressistaounode
desenvolvimento.
EducaoDifusa:universaleintegral
Atomomentoemqueohomemencontravaseemumestadoestveldesocializao,educaodifusa,a
naturezagarantialheseuprpriosustento.Aeducaoocorriadeumamaneirauniversaleintegral,ascrianas
imitavamosadultosaprendendoparaavidaepormeiodavida,ouseja,acriananoseudiaadiaaprendiacom
osadultoseesseaprendizadoerapassadodegeraoagerao.
Ohomemviviaemprocessosrudimentaresdetransformao.Oindivduonotinhaanecessidadede
compreenderarazo,osentidoeafinalidadedasmudanasqueocorriamnaqueletempo.Luzuriaga(2001,
p.14)defineomesmocomo:
Umaeducaonatural,espontnea,inconsciente,adquiridanaconvivnciadepaisefilhosadultosemenores.
Sobainflunciaoudireodosmaiores,oserjuvenilaprendiaastcnicaselementaresnecessriasvida:
caa,pesca,pastoreio,agriculturaefainasdomsticas.

data:text/htmlcharset=utf8,%3Cp%20style%3D%22fontfamily%3A%20Arial%3B%20outlinestyle%3A%20none%3B%20outlinewidth%3A%200px%3B

1/8

10/06/2015

AEDUCAOEMSEUCONTEXTOHISTRICO:DESAFIOSDAEDUCAOPBLICABRASILEIRAFRENTEAOTERCEIROMILNIO

SegundoAranha(1996),essasociedadeprhistrica,primitiva,noapresentavaclassessociais,comrcioe
instituiochamadaescola,todoseramiguaisnohaviaumsuperiorenemdominaodeumoudeoutro
segmento.Aeducao,oumelhor,asformasdeeducarocorriamemvriosmomentosespalhadospelatriboe
todososelementosdafamlia,diretaouindiretamenteparticipavamdaeducaodacriana.
Arespeitodasociedadeprimitivaenquantoeducaoespontneaeinconsciente,Brando(1985)acrescenta
quemedidaqueascrianasconviviamcomosmaisvelhos,imitavameaprendiamnoprpriogestode"fazer
acoisa''.Osaberfluanaturalmente,eramincomunsostemposnotadamentealocadosapenasparaoatode
ensinar,assituaesdeaprendizagemsemisturavamcomavidaemmomentosdetrabalho,lazeroudeamor.
ConformeDurkheims/dapudBrando(1995,p.1819):
Sobregimetribal,acaractersticaessencialdaeducaoresidenofatodeserdifusaeadministrativa
indistintamenteportodososelementosdocl.Nohmestresdeterminados,neminspetoresespeciaisparaa
formaodajuventude:essespapissodesempenhadosportodososanciosepeloconjuntodasgeraes
anteriores.
Concluisequeessaeducaoerarepresentadapelatransmissooraldecostumesecrenasdefinidos
naturalmentepelarepetiodascondutasdosgruposmaisvelhos,etambm,claro,dochefeguerreiro
consideradanecessriaessarealidadequenodispunhadeclasses,comrcios,enemescritas
EducaoTradicionalista:surgimentodaescrita
Entreasprimeirascivilizaesoupovosdeorganizaopoltica(Estado),queexcediaavidadatribo,incluam
seapenasospovoschamadosorientais4000a.C.(Egito,Mesopotmia,ndiaeChina).Diferentedas
sociedadestribais,cujosabereraacessvelaqualquermembrodatribo,essascivilizaesfaziampartedeuma
sociedadetradicionalista.
Osgovernosapresentavamcaracteresdespticoseteocrticosusavamafreligiosacomoformadepoder
populaoque,porsuavez,eraconstitudaporlavradores,comercianteseartesosquealmdenoterdireitos
polticos,notinhamacessoaosaberdaclassedominante.
Essaclassesubalternaeraexcludadasociedade,bemcomoasmulheres,limitandoseapenaseducao
familiarinformal.Apartirdessacivilizaoiniciaseamarcadadesigualdadeeconmica,socialeeducacional
umalinhadeeducaoofertadaaosexploradoreseoutraaosexplorados,originandoseodualismoescolar,
presenteaindanarealidadedosistemaeducacionalbrasileiro.
Nessasprimeirascivilizaessurgeaescrita,nomomentoemqueoEstadodapocanecessitavaderegistrar
seusdados.Aprincpio,oconhecimentodaescritaerabastanterestritoporsersagradoeesotrico(aindaem
carternocomplexoatchegaraoalfabeto)etambmsurgecomoformadepoder.Asclassesespeciais
destinadasaocultivodaescritaficavamporcontadaspessoasligadasaoEstado(ARANHA,1996).
Osegpciosforamosprimeirosaseconscientizaremdoquoimportanteeraensinar.Elesfundaramcasasde
instruonasquaisensinavamaleitura,ahistriadoscultos,aastronomia,amsica,eamedicinasendoque
poucasinformaesforamconservadas.
Mesmoosfilhos,cujospaispertenciamclassericanotinhamdireitodeparticipardiretamentedessa
pedagogiaoriental,eleseramobrigadosaidealizarafigurapatriarcaldafamliaeaseguiremseumodelo,
desconsiderandototalmenteosabereaintelignciadosmesmosoquemaisinteressavaaessasfamliaseram
data:text/htmlcharset=utf8,%3Cp%20style%3D%22fontfamily%3A%20Arial%3B%20outlinestyle%3A%20none%3B%20outlinewidth%3A%200px%3B

2/8

10/06/2015

AEDUCAOEMSEUCONTEXTOHISTRICO:DESAFIOSDAEDUCAOPBLICABRASILEIRAFRENTEAOTERCEIROMILNIO

osvaloresdatradio:"Essaeducaohericaoucavalheirescabaseavaessencialmentenoconceitodahonra
edovalor,noespritodelutaesacrifcio,assimcomonacapacidadeeexcelnciapessoais"(LUZURIAGA,
2001,p.35).
Paidia:liberdadedepensamento,usocrticodarazo
Aranha(1996)nosenunciaquediferentedasoutrasformasdeeducaovistasanteriormente,aGrciapassaa
exercergrandeinfluncianoqueserefereslinhasconscientesdeaopedaggicadurantesculos.Aantiga
Grciafoiaprimeiracivilizaodaantiguidade,adesenvolverumensinocentradonaformaointegraldo
homem,corpoeesprito,consistindoemseusprimrdios,naintegraoentreopreparofsicoeaformao
moraldohomeme,temposdepois,nosurgimentodosfilsofosqueincitaramaformaopolticaeodebate
intelectualentreoshomens.Nascea,jamaisvistaantes,avalorizaoindividualdecadahomemeapromoo
daeducaoemseusmaisvariadosaspectos,principalmente,nasquestessobre:"oquemelhorensinar?,
comomelhorensinar?eparaqueensinar?"(ARANHA,1996,p.41).
EmtodasuaeducaohistricapodesedizerqueaGrciaapresentoudoisperodosextremamenteimportantes
quedividiramacivilizaoemeducaohomrica(dossculosXIIa.C.aoVIIIa.C.)eonascimentodafilosofia
(sculosVIa.C.aosculoIIa.C.),nessecontextohistrico,osgregosnosdeixamcomolegadoaidiadeque
homemeeducaoencontramsedecisivamentevinculados,apartirdosgregosqueaeducaosepecom
umaquestodefinitivaparaodestinodohomem.
Nosprimeirostempos,perodohomrico,tipicamentemilitarereligiosocujasaesselimitavamaopensamento
mstico,eradeterminadoqueoensinomotivasseascompetieseasvirtudesguerreirasafimdeentusiasmar
asuperioridadedosgregosfrenteaospovosqueinvadiamaGrcia.Oensinoeraconcentradonoscontedosde
educaofsicaeeducaomoral,asaulasdeginsticaeramministradasnosginsiose,almdeservirem
comolocaldetreinamentofsico,favoreciaocontatoeasrelaesdeconvviodosgregoseosurgimentode
novasidias.
Aeducaohomricatinhacomoobjetivofortaleceredesenvolverocorpodohomemgrego,pormeioda
ginstica,convertendooemumservofiel,corajoso,valenteetambm,paraquenuncafracassassenavidapor
debilidadefsica.Outroelementoimportantenaformaodohomem,nesseperodo,eraaintroduodamsica
earecitaodeobrasdegrandespoetas,taiscomoHomeroeHesodo,paraodesenvolvimentodoespritoea
formaomoraldohomem(JEGER,1967).Comotempo,aeducaofsicanopossuamaiscaractersticas
deatividadepredominantementeguerreiraemilitar,segundoAranha(1996),passaaseorientar,sobretudopara
osesportes,taiscomoohipismoeoatletismo.
Posteriormenteaesseperodo,novostemposmarcamacivilizaogrega.Astransformaessociais,uma
delasainvenodamoedaeocrescimentodascidadesedocomrcio,incitamohomemgregoareclamaruma
maiorparticipaonavidapolticaesocialdaGrcia,dandocondiesparaumanovaordempoltica:a
democracia,descobrindoassimumanovaconcepodecultura:aconscinciadesimesmos.Aeducao
intelectual,nesseperodo,passaaterumreconhecimentomaior,portanto,exigeseumanovaformade
educao.
Aocompararmosasdiferenasdoensinotradicionalquantoaopensamentopedaggicogregonotamosqueo
ensinodaantiguidadeorientalpreocupavasecomumaeducaorgidasubmergidaporaspectosreligiosose
formais,emdestaquelivrossagrados,queobjetivavamaperpetuaodecostumeseatransgressodenormas.
Adversaaoensinotradicional,aeducaogregaestimavaaliberdadedepensamento:ousodarazoeda
data:text/htmlcharset=utf8,%3Cp%20style%3D%22fontfamily%3A%20Arial%3B%20outlinestyle%3A%20none%3B%20outlinewidth%3A%200px%3B

3/8

10/06/2015

AEDUCAOEMSEUCONTEXTOHISTRICO:DESAFIOSDAEDUCAOPBLICABRASILEIRAFRENTEAOTERCEIROMILNIO

intelignciacrticafaziadecadaum,cidadosdepersonalidadelivreparatracejarseusprpriosobjetivose
sonhos.
Jnoeramaissuficienteparaaquelapocaahonrapelaptriaouoexerccioetreinamentofsicopara
desenvolvimentodocorpo,eraprecisoalcanaraexcelnciatantoanvelmoralcomoanvelintelectualantede
tantasmudanasocorridas:
Surge,pois,anecessidadedeelaborarteoricamenteoidealdaformao,nodoheri,submetidoaodestino,
masdocidado.Estedeixadeserodepositriodosaberdacomunidade,parasetornaroqueelaboraacultura
dacidade(ARANHA,1996,p.41).
Sobainflunciadosfilsofoseducadores,acivilizaogregaprestigiaumnovoidealdeeducao:aPaidia,
quesegundoAranha(1996),esboaasprimeiraslinhasconscientesdaaopedaggica.Eranecessrioque
crianaseadolescentesadquirissemdeterminadosconhecimentosehabilidadesdasquaispudessemse
construircomohomemecidadoafimdeinterviremdemaneiraracionaleindividualnaorganizaopolticae
socialdesuacomunidade.Estesconhecimentosehabilidadessedariampormeiodaeducaoligadapalavra
eaescrita,bemcomo,daformaodohomemcomoorador,elevandooaumacondiodeexcelncia
adquiridapeloestudoepeloempenho(CAMBI,1999).
Entendesequeoprocessoeducativodaquelapocafoidevidamenteorganizado,nosentidodeelevare
valorizaraspotencialidadesdohomemafimdesepercebercomoindivduopensante,conscienteeracionalem
proldesuaverdadeiraexistncia.Lembrandoqueasatividadesdeeducaofsica,amsica,ospoemas,a
disciplina,avalorizaodoindividualdohomemfacilitavamoseudesenvolvimentointegralcontemplandoas
dimensesscioeducacionaisefsicointelectuais,quesegundoPlatos/dapudARANHA,1996,p.54:"a
educaouminstrumentoparadesenvolvernohomemtudoqueimplicasuaparticipaonarealidadeideal,
tudooquedefinesuaessnciaverdadeira[...]".
PorvoltadosculoVa.CcriadaapalavraPaidia(pais,paids,"criao"),inicialmentesignificavaapenas
criaodemeninos,comopassardotemposeusignificadoadquiriunuanasqueatornaramintraduzvel.No
sentidogeralapalavrapaidia,educaointegraleformaodohomemnoaspectofsicoeintelectual,
consistianaintegraoentreaculturadapocaeaconcepodeoutraculturarecproca.Japalavra
pedagogiavemde"paidagogos'',aquelequeconduzia(nocasooescravo)acrianaataescola(ARANHA,
1996).
Apesardasriquezasdeconhecimentorelacionadaseducao,haviamuitasdiferenasentreosseus
habitantes,poisnaAntiguidade,aGrcianoformavaumaunidadepoltica.Amesmaorganizavaseempovos
dedistintasregiesquecomotempopassaramaserchamadasdecidadesestados.
Emboraessasdiferenassereferiamadiversospovos,ascidadestinhamemcomumoidioma,areligioe
similitudenasinstituiessociaisepolticas.
Destacasequenasociedadegrega,osistemaeducacionaleradirecionadoapenasparaosricos,classe
elitista,semelhanteaosistematradicionaldeensino.Aclassedospobresnotinhaacessoaosconhecimentos.
Saquelesquepossuampropriedadesteriamdireitoaosaber,mesmoporqueamaioriadospobresno
desproviadetempoparaestudarem,poistrabalhavamnaagricultura.
Essascrianasdeorigemhumildeeramconsideradasdespreparadasparagovernarfuturamente,estasno
saberiamnemmandarenemobedecer,jqueaeducaodapocaestabeleciaessapreparao.
data:text/htmlcharset=utf8,%3Cp%20style%3D%22fontfamily%3A%20Arial%3B%20outlinestyle%3A%20none%3B%20outlinewidth%3A%200px%3B

4/8

10/06/2015

AEDUCAOEMSEUCONTEXTOHISTRICO:DESAFIOSDAEDUCAOPBLICABRASILEIRAFRENTEAOTERCEIROMILNIO

Independentedeaeducaogregaservoltadaparaaclasseelitista,aheranadeixadapelosgregosnosfazem
refletirdemodogeral,osverdadeirosfinsdaaopedaggica.Osmotivosdapocaosfizerampensare
desenvolverumaeducaoparaprepararcrianasparaaguerraetambmparagovernar.
Osgregospensaramemtudo,oqueseriamelhorensinarecomo,natentativadecorresponderemcomas
exignciasdapoca.Essascontribuiesgregasnosfazemcogitarsobreaeducaoatual,sobreoque
realmenteprecisamosensinarecomo,paraquetambmpossamosadequaresatisfazerdeformapositivaas
determinaesdenossapoca.
Emmeioatantasdescobertasetransformaespedaggicasnasceentoafilosofia.Osurgimentodafilosofia
veioparaseparardefinitivamenteopensamentoracionaldomtico,ohomempassaaterdomundoedesi
prprioumanovaviso,aescritapropiciaodistanciamentodovivido,osmiledeidiasinstigandooesprito
crtico:"Surgecomoproblematizaoediscussodeumarealidadeantesnoquestionadapelomito''(ARANHA,
1996,p.42).
OsprincipaisrepresentantesdaGrciaforamossofistas,estestinhamamesmafinalidade:umaeducao
voltadaparaavidapblica,paraaformaodopoltico,edoorador,definindoemmaiorvaloravidadohomem
individual.
Nessecontexto,Scrates,Plato,IscrateseAristteles,sobessanascentepedaggicaintensaedifana,nos
enumeramumapedagogiasistematizada,autnomaeintelectualjamaisconhecidaaotempo.
ScrateseducadorespiritualnasceuemAtenasem469a.C.,morreuaossetentaanos.Osaberparaeleincidia
noraciocnioconcisoenosconhecimentosexatos,umaeducaovolvidaparaapersonalidadehumanado
indivduodestacandoavirtude,coragem,amizadeeaformaoticasemfinsdeproveitopessoal
(LUZURIAGA,2001).
JArstocles,verdadeironomedePlato(428347a.C.),estabeleciaumapedagogiaabarcada,principalmente,
pelapolticaeconcepodeidias,segundoele,aessnciadarealidade.DiferentedeScrates,instituiuseu
ensinodeformasistmicacomcaractersticasfilosficasepolticas.ConcordandoAranha(1996,p.45)diz:
Ohomemqueselibertadosgrilhesofilsofo,capazdeatingiroverdadeiroconhecimento,aepisteme,
cincia,quandoarazoultrapassaomundosensveleatingeomundodasidias,lugardaessnciaimutvelde
todasascoisas.
Iscrates(436338a.C.)tambmfoieducador.HaviacertaoposioentreIscratesePlatoemseusideaisde
ensino,segundoele,Platoeramuitointelectualistaelimitavaseusensinamentosaumpblicoelitista.Sua
atuaocomocatedrticonostemposdaGrciaClssicafoimarcante,talvezmaisimportantedoqueScrates
ePlato,foielequemevidenciouasquestesligadaslinguagemeliteraturanorteandoaeducaodemaneira
definitiva.
EmseudiscursoIscratesensinaseusdiscpulosareuniremmateriaisdepesquisa,orientandoospormeiode
regrasaseprepararemparaapresentaes,desenvolviatambmtcnicasdeapresentaestreinandoe
exercitandooesprito,destaforma,descobriaformasquepromovessemaaprendizagemdoaluno(ARANHA,
1996).
Nascidoem384a.C.,Aristteles,ingressaaosdezoitoanosnaAcademiadePlato,comamortedePlato
abandonaaAcademiae,apspassartrsanosemMissiascasaseevaiparaMacedniacuidardaeducao
data:text/htmlcharset=utf8,%3Cp%20style%3D%22fontfamily%3A%20Arial%3B%20outlinestyle%3A%20none%3B%20outlinewidth%3A%200px%3B

5/8

10/06/2015

AEDUCAOEMSEUCONTEXTOHISTRICO:DESAFIOSDAEDUCAOPBLICABRASILEIRAFRENTEAOTERCEIROMILNIO

deseufilho.Deixounoscomolegadoconcepespedaggicasdecarterinvestigativo,objetivoecientfico,
baseadonoexerccioenacapacidadedopensarconformearazo,disciplinandoossentimentoseosinstintos.
Aristtelesdoutrinavaseguindoumaorganizaorigorosaesucinta,consideravaasquestesmetodolgicas
indispensveisparaodesenvolvimentodopensaredoensinardosquaissuacompreensonecessitariamde
processosdeanliseesntese,induo,deduoeanalogia.
Humanitas:formaodohomemcomosermoral,polticoeliterrio
Asociedaderomana,emseuinterior,eraconstitudaporgrandesproprietrios,ospatrcios.Osplebeuseos
pequenosproprietrioseramexcludosdopoderenotinhamdireitoaovoto.Assimcomoaconteciana
sociedadetradicionalista,osescravosemRomanotinhamdireitodeestudar,estesaprendiamafazerartenas
casasasquaisserviam,eleseramtratadoscomoobjetos.Otrabalhomanualnoeravalorizadoeointelectual
pertenciasclassedosnobres,oschamadoscidadoslivres(pequenaparceladasociedade).
DeacordocomAranha(1996),aeducaoromanaapresentavaalgumasdascaractersticasdaGrciaClssica.
Seusestudoseramnamaioriadasvezeshumanistas,sistemasdeeducaoamploseuniversaisafimde
atingirtodosospovosenaespertencentesaoImprioRomanocaracterizandoohomememtodosostempos
elugares.
Aeducaohumanitasvisavaformaodohomemracional,daelitedominante,romanoscompetentespara
pensaremcorretamenteeparaseexpressaremdemaneiraconvincente.
Diferentedaantiguidadegrega,ahumanitasnoseinteressavapelafilosofiaenempeloprocessoinvestigativo
naeducao,emcontrapartida,desenvolveramedesignaramnormasjurdicasdodireitoestabelecendoassim,
grandeinfluncianomundoocidental.Afiguradopainoexercciodaeducaoeradesumaimportncia,a
educaoromanavalorizavaavidafamiliar,bemcomo,aaoeavontadedohomemafirmandoanecessidade
deumestudoindividualincentivando,empocamaisadiantada,acriaodoprimeirosistemadeeducao
estatal(LUZURIAGA,2001).
Podemsedistinguirtrsfasesnaeducaoromana.Oprimeiroperodohericopatrcia,caracterizavasepela
influnciadafamlia,naqualopaiexerciamximaautoridade.Quandoacrianafaziaseteanos,ame
passavaaresponsabilidadedaeducaodofilhoparaasmosdopai,jasmeninascontinuavamcomsuas
mestomandoconhecimentodosserviosdomsticos.Apscompletaremdezesseisanos,osjovenseram
encaminhadosparaafunomilitaroupoltica,conformenosexplicaLuzuriaga(2001,p.60):
OsfilhosacompanhavamospaisnostribunaiseatnassessesdoSenado,eassimseiniciavamemtodosos
aspectosdavidacivil.Assistiamtambm,comospais,aosfestinsdosmaiores,cantavamefaziamasvezes
deescudeirosouservidores.
Aeducaonesseperodoeramaisaustera,dedicadamoraleaocivismo,maisqueintelectual.Apresentava
tambmumaeducaocujocontedocentravanaeducaofsica,finsdecarterprmilitardoqueesportivo,e
nosaspectosjurdicosmorais(LUZURIAGA,2001).
Umnobreromanoprecisariaestudarsobreaagricultura,aguerraeapoltica.Aospoucosaclassearistocrtica
cedelugarapequenoscomerciantes,artesoseparaumapequenaclassedeburocratas.
Demaneirageral,nasegundafase,aeducaoromanamarcadaporvriastransformaes,umadelasa
fusodaculturaromanacomahelenstica.Comodesenvolvimentodocomrcioromanoesuaexpansopelo
data:text/htmlcharset=utf8,%3Cp%20style%3D%22fontfamily%3A%20Arial%3B%20outlinestyle%3A%20none%3B%20outlinewidth%3A%200px%3B

6/8

10/06/2015

AEDUCAOEMSEUCONTEXTOHISTRICO:DESAFIOSDAEDUCAOPBLICABRASILEIRAFRENTEAOTERCEIROMILNIO

Mediterrneoosromanosimpuseramolatimanumerosasprovncias,conquistandoaGrciaque,porsuavez,
transmitiuafilosofiadaeducaoaosromanos.Assim,desdecedo,comafusodessasculturas,ascrianas
puderamaprenderobilingismo:latimegrego(ARANHA,1996).
Nesseperodooestudoeradadonaescolado"gramtico",queseguiaalgumasfases:ditadodefragmentode
texto,memorizaoteste,traduodaprosaemverso,expressodamesmaidiaemdiversasconstrues,
anlisesdaspalavrasefrasesecomposioliterria.
AeducaoromanaduranteoImprio,terceirafase,substituiaorganizaoeducacionalparticulareprivada
paraumaorganizaoaqualoEstadointerfere,morosamentesemgrandescomprometimentos,nosassuntos
daeducao.Destacasenesseperodoumanovafaseculturaleeducacional.
NoinstanteemqueoEstadodispeseaocupardiretamentedaeducao,osjovensestudantesjnomaisse
preparavamexclusivamenteparaaguerra,comoerafeitonosperodosromanosanteriores.Opropsitoda
educaoimperialeraodeatenderanecessidadedoImprioecriarescolaspblicascomafinalidadede
prepararadministradores,treinandoosparafuturamenteapresentaremcaractersticasdesupervisores.Assim,o
Imprioalcanavagrandenvelculturaljqueosfuncionriosdeveriamter,pelomenos,instruoelementar.
SegundoLuzuriaga(2001),aosseteanosmeninosemeninasdeveriamcursaraescolaprimria(ludimagister),
educaoelementarmuitorigorosaecomfreqentescastigosfsicosqueofereciacomocontedoaleitura,
escritaeclculo.Aescoladogramticocorrespondenteaoensinosecundriodehoje,proporcionariaaosjovens
dosdozeaosdezesseisanosagramticalatina,gramticagregaeamatemtica,tornandosemaisintensoo
valorjurdicopolticoemseuensino.Oterceirograuescolar,escoladoretrico,espciedeuniversidade,
inspiravaseusensinamentosnafilosofiaenodireito.
Oespritodaeducaoromanapodesersintetizadoprimeiro,naconsolidaodaculturahelensticapelaqual,
segundoAranha(1996),elamesmaforaconquistadasegundo,pelaobjetividadedeuniversalizaroensino
expandindoseatchegaraumgrandeimprioconstitudoporvriospovoseterceiro,oprpriosentidoda
palavrahumanitas:aconcepodohomemcomosermoral,polticoeliterrio.
IdadeMdia:decadnciadoImprioRomanoeainflunciadaIgrejanosaspectoseducacionais
ParaquepossamosentenderoperododaIdadeMdia(4761453)relataremosumabrevesnteseevidenciando
ofimdasociedadegrecoromana,aquedadoImprioRomano.Lentamenteascidadesvosendodesabitadas
emfunodasinvasesbrbarase,porconseguinte,devidoexpansomuulmana,inseguraasociedade
buscaabrigonosarredoresdocastelodosenhor,enfraquecendoassim,ocomrciolocal(ARANHA,1996).
Oreiperdeseupoderpelasupremaciadopapa,apartirdainiciaseumperodoturbulentonahistriada
educao,asociedadefeudal.Onomefeudalismoestabelecidoemfunodomododeproduoencaradona
poca:aatividadeagrcolaeoartesanatocaseiro.Acirculaodasmoedasaospoucosfoidesaparecendoeos
negciosfeitosbasedetrocas.
Podemosdividirosperodosmarcantesdasociedadefeudal,segundoAranha(1996),emPaganismoe
cristianismo:lentaecriteriosaadaptaodolegadogrecoromanofcrist,convertemparaolatimtextos
selecionadospelosprpriosmongescomaidiadapreservaodafaqualquercustoPatrstica:conservao
dafeaconversodosnocristos,finalidadeemequilibrarafearazo,razesestasqueselimitariamaos
valoresdavidamoralEnciclopedistas:propagaodacrenacristeumtrabalhometiculosocomrelao
traduodetextoseaconsignaodeparmetrosdeinterpretaodosmesmosEscolstica:filosofiacrist
data:text/htmlcharset=utf8,%3Cp%20style%3D%22fontfamily%3A%20Arial%3B%20outlinestyle%3A%20none%3B%20outlinewidth%3A%200px%3B

7/8

10/06/2015

AEDUCAOEMSEUCONTEXTOHISTRICO:DESAFIOSDAEDUCAOPBLICABRASILEIRAFRENTEAOTERCEIROMILNIO

medievalembasadanalgicaaristotlica(pensamentodedutivo)comaintenodemelhorjustificaremas
crenas.
Notamosqueaeducao,nessecontextohistrico,controladapelaigreja,suafinalidadeprincipaleraeducaro
indivduosegundoosensinamentossagrados.Aigrejapassaaatuarsignificavelmentenosnosaspectos
educacionais,mastambmnosaspectospolticosejurdicosdestasociedade.
Astcnicasdoensinarmantinhamsecaracterizadaspelaformaausteraeformal.Contrriaantiguidade
romana,aeducaomedievalcentravaseusprincpiosnaformaodohomemcristo,aquelequeatingiriaa
maisaltaespiritualidade.Acreditavamquedestaformaabraariamavidaeternaesalvariamaprpriaalma.Aos
poucos,oespritocrticoeaautonomiadopensamentodeixadopeloshumanistasvodiminuindocedendolugar
aumaeducaocujaaopedaggicafundamentavaseemDeusenaleituradosclssicos,bemcomo,dos
textossagrados:"H,portantoummodelodehomem,umaessnciaaseratingidaparaamaiorglriadeDeus''
(ARANHA,1996,p.82).
Emumsegundomomento,apartirdosculoXI,aIdadeMdiacontemplaalgumastransformaesasquais
repercutemnodesenvolvimentodocomrcioincidindodecisivamentenocenrioeconmico,educacionale
social.Aatividadecomercialretomadapelosantigosservoslibertosquepassariamaserchamadosde
burgueses.Emconseqnciadessanovafaseascidadesreaparecemejuntodelasanecessidadedeaprender
aler,escreverecalcular,oquepropiciaaosburguesesoenriquecimentodesuaeconomiaeasolidificaode
umaclassesuscetvelaosluxoseprazeresdavida.
NofinaldaIdadeMdiaacontecearupturadosvaloresteolgicoseosurgimentodosvaloresantropocntricos
evidenciandoosvaloresmaishumanosdohomem.
Renascimento:anovaimagemdohomem
ComofimdaIdadeMdiasurgeoRenascimento,nossculosXVIeXVII.Ummovimentoculturaleartstico
quepropunharestaurarasformaseideaisdaAntiguidadeClssicaemtodososaspectos,principalmentena
educao.Estapassariaaexercerumpapelimportantenessanovareforma,umavezque,aspropostas
educacionaisrenascentistassedesviariamtotalmentedaeducaoverbalistaergidaimpostanostempos
medievais.
Acensurarenascentistafeitaeducaomedievaleraemrelaoaosensinamentosformaiselivrescos,ou
seja,acriananotinhaliberdadeparacriticar,contestaroubuscarnovasformasdeconhecimento,ficando
dependentesdessaeducaodeleituras,sempropensodeanlisedeestudos.
NocampoderepresentaespedaggicasdaeraRenascentista,tivemosalgumascontribuieseinfluncias
quecoincidemcomaspreocupaesdenossotempo,contribuiesessasqueirofavorecerparaaconstruo
deumanovarealidadeeducacionalorganizadapornovasformasdepensarnotocantesprticaspedaggicas
eeducativas.Nessecontexto,alinhaeducacionaladaptadasegundoosmoldeseasexignciasdeumaera
intelectualmenteprodutiva,avessaaopensamentomedieval.

data:text/htmlcharset=utf8,%3Cp%20style%3D%22fontfamily%3A%20Arial%3B%20outlinestyle%3A%20none%3B%20outlinewidth%3A%200px%3B

8/8

Você também pode gostar