Você está na página 1de 6

05/09/2016

Neoliberalismosenileomundodotrabalho:notassobreamisriabrasileira

Neoliberalismosenileomundodotrabalho:notassobrea
misriabrasileira

GiovanniAlves*
Presenciamoshojenametadedadcadade2010,acriseestruturaldocapitalismobrasileiro.Oitava
economiadomundocapitalistaeelomaisfortedoimperialismonaAmricaLatina,oBrasilseintegra,de
modoabrupto,stendnciasdedesenvolvimentosenildocapitalismoneoliberal.Acrisedaeconomia
brasileiranaprimeirametadedadcadade2010decorreudainflexohistricaocorridano
desenvolvimentodocapitalismoglobalporcontadaprofundacrisefinanceirade2008/2009.NolivroA
crisedocapitalismoneoliberal(Boitempoeditorial,2014),DumnileLvyerraramaocaracterizar
apressadamenteacrisede2008/2009comocrisedehegemoniafinanceira.Foiumacrisefinanceira,mas
nocrisedehegemoniadafraoespeculativoparasitria.Pelocontrrio,acrisefinanceirade2008,
comparvelcrisede1929,foiumacrisefinanceiracomafirmaoplenadahegemoniarentistaparasitria
que,deimediato,obrigougovernoseBancosCentraisaadotarasdiretrizesdeausteridadeneoliberal.
Diferentementede1929,afraohegemonicadocapitalfinanceiroserecompsereagiualturaparare
ordenarseupodernodecorrerdadcadade2010,inclusivenopatamargeopoltico,comoocorrehojena
AmricadoSul,depoisdaUnioEuropeia.Aprofundacrisefinanceirade2008obrigouocapitalismo
neoliberalhegemnicoaserecomporaquestoadireopolticadarecomposioorgnicaque,no
casodosdesdobramentosdacrisede2008,assumiuhojeumcarterprofundamentereacionriosobplena
hegemoniadafraorentistadocapitalquecomandaobloconopoderburgus.
Portanto,enquantocomacrisede1929ocapitalrentistaperdeunaquelapoca,adisputapolticadentro
dobloconopoder,em2008,ocapitalfinanceirodemonstrouefetivamentequecomandaasdemaisfraes
docapital(produtiva,comercialebancria),unificandoobloconopoderparaaestratgiadesuperarcom
profundaausteridadefiscaledisputapelooramentopblico,osdanosdacrisescustasdaclasse
trabalhadora.Acrisedosubprimeem2008nosEUAelevounumpatamarsuperioraofensivaneoliberal
contraoEstadosocialnaUnioEuropeiaecontraasexperinciasneodesenvolvimentistasepos
neoliberaisnaAmricadoSul.
Entretanto,almdacrisefinanceirade2008/2009,repercutiramnodesenvolvimentodocapitalismo
brasileironaprimeirametadedadcadade2010,ofimdociclodevalorizaodascommoditiesea
http://editorapraxis.com.br/neoliberalismosenileomundodotrabalhonotassobreamiseriabrasileira/#print

1/6

05/09/2016

Neoliberalismosenileomundodotrabalho:notassobreamisriabrasileira

desaceleraodaeconomiachinesaporcontadamudananoseumodelodedesenvolvimento.Ocorreram
tambmerrosestratgicosnaconduodamacroeconomiadoneodesenvolvimentismo,talcomo,por
exemplo,umapolticacambiallastreadonumalongaapreciaodoRealquecontribuiuparaa
desindustrializaodopasnumcenriodeexacerbadaconcorrnciaglobal.Almdisso,em2012,o
projetoeconmicoepolticodoneodesenvolvimentismolulistaencontrouseuslimitesestruturais.
Porlimitedoneodesenvolvimentismocaracterizamosacontradiofulcralentregovernodemocrtico
popular,comprometidocomogastopblicoeinclusosocial,eaomesmotempo,apreservaodoEstado
neoliberalnosentidoampliado(sociedadecivilneoliberalesociedadepolticaoligrquicapermeadade
valoresliberaiseconservadores).Olulismocomoestratgiadeconciliaodeclasse(capitaletrabalho)
desprezoualutaideolgicanasociedadecivilefezcomposiespolticasnoCongressoNacional(governo
decoalizao)enoPoderJudicirioquepreservaramoEstadopolticooligrquicoemprolda
governabilidadedoprojetoneodesenvolvimentista.Porcontadisso,duranteosdezanosde
neodesenvolvimentismolulista(20032014),noseconseguiuefetivamentepautarnasociedadebrasileira,
emuitomenosnoCongressoNacional,asreformasestruturaisnecessriasparacriarasnovasbasesdo
projetodemocraticopopular(Porexemplo,ReformaPoltica,ReformadoJudicirio,ReformadaMdia
comoreformasestruturantedopoderdemocrticopopularvisandooutrasreformasdebasecomoReforma
Tributria,ReformaUrbanaeReformaAgrria).
claroqueasforasprogressistasdemocrticasepopularesnopossuiammaioriapolticaparaaprovar
noCongressoNacionalreformassociaisnecessriasparaconstruodeumnovoEstadobrasileiro.O
CongressoNacionalsempretevemaioriapoliticaconservadoraeaesquerdaparlamentarsemprefoi
minoriapoltica.Entretanto,podiaseterpautadopelalutaideolgicanasociedadecivil,anecessidade
histricadasreformasdebase.Lula,DilmaeadireohegemnicadoPTrenunciaramaoenfrentamento
ideolgicoepolticonecessariocontraosinteressesoligrquicoshegemnicosemnomeda
governabilidadedoprojetoneodesenvolvimentista.Foramconstrangidosoucompactuaramnoplano
politicoeideolgicocomaordemoligrquicoburguesahegemnica(oqueexplicaaadequaoou
condescendnciacomamdiadominante).Enfim,osgovernosneodesenvolvimentistasdeLulaeDilma
optaram,nopelapolitizaodasmassaspopulares,maspelasuadespolitizaonosentidodedesarma
lasideologicamenteparaalutadeclassesqueseacirrounadcadade2010devidoanovaofensiva
neoliberalporcontadacrosefinanceirade2008.
Enfim,olulismocomoestratgiapolticadegovernorenunciouacriarumnovoEstadobrasileiro.Oque
distingue,porexemplo,LusIncioLuladaSilvadoestadistaGetlioVargas.Naverdade,Lulase
identificamaiscomJuscelinoKubitschekdoquecomVargasoumesmoJooGoulart.Pelocontrrio,o
presidencialismodecoalizaoeaestratgiapolticadolulismodeconciliaodeclassesparalisarama
pautapolticadereformasdebasenecessriasconstruodeumnovoEstadobrasileiroparaalmda
formaoligrquiconeoliberal.Osgovernosneodesenvolvimentistasficaramrefns(ouseacomodaram)com
aestruturadoEstadooligrquiconeoliberalsedimentadaporvinteanosdeditaduracivilmilitar(19641984)
edezanosdeneoliberalismo(19902002).Apesardosavanospolticosesociais,aConstituiode1988
noconseguiuseefetivar,alterandosubstancialmenteoEstadobrasileironosentidodedemocratizaloo
maiorexemplooPoderJudicirioquepreservouseumodelooligrquico.
Comanovaofensivaneoliberalnadcadade2010porcontadaprofundacrisedocapitalismoglobaleos
erroscometidosnogovernoDilma,politicamentedbil,oprojetodoneodesenvolvimentismonoBrasil
naufragouirremediavelmente,quasecomoumacrnicadamorteanunciada.Diantedacriseestruturaldo
http://editorapraxis.com.br/neoliberalismosenileomundodotrabalhonotassobreamiseriabrasileira/#print

2/6

05/09/2016

Neoliberalismosenileomundodotrabalho:notassobreamisriabrasileira

capitalismobrasileirocomadesacelaraodaeconomiaeocrescimentodogastopblicocomprogramas
sociaiseavalorizaodosalriominimo,oblocodepoderdocapitalnoPasnoapenassereorganizou,
recompondosenaformaanteriora2002,masadicionouasi,fraesreacionriasdecarizfascistacomo
reaosmudanasnaestratificaosocialprovocadaspelaspoliticasdeinclusosocialdosgovernos
neodesenvolvimentistas.
Noplanopoltico,nodecorrerde2013,acpulaparlamentardoPMDBafastousedogoverno,implodindo,
numasituaodecrisedaeconomiabrasileira,abasedegovernabilidade.Asjornadasdejunhode2013,
sequestradaspelamdiaoligrquiconeoliberal,impulsionarammovimentosreacionriosdecunhofascista
contraodbilgovernoDilma.Aburguesiarentista,vendoseameaadapelocrescimentodogastopblicoe
adisputadooramentopblicopelosdireitossociais,recompesuahegemoniaplenacomfraesda
burguesiaindustrialeburguesiaagrria,partindoparaaaopolticaarticuladacontraogoverno
neodesenvolvimentista,desembaraandoseassim,dasrdeaslongasdosgovernospetistas.
Enquantoem2014,Dilmareeleita,buscourecompornumaguinadadireita,suasrelaescoma
burguesiarentista,almejandoreconstruirsuabaseparlamentar,indicandooPresidentedoBradescoJoo
CarlosTrabucoCappiparaMinistrodaFazenda,ocapitalfinanceirodemonstrouterrenunciado,naquele
momento,aapoialademodoperemptrio.Pelocontrrio,TrabuconoaceitouserMinistrodaFazendae
indicouparaocargo,umexecutivodeprimeiralinhadoBradescoJoaquimLvy,cujafunopoltica
efetivafoiisolaredesarmarDilmacomosmovimentossociaisnamedidaemqueimplementouumajuste
fiscaldesastroso.Rejeitadopeladireitaneoliberaloligrquicaeindispostacomomovimentosociale
sindicaldevidooajustefiscalqueaprofundouacrisedaeconomia,ogovernoDilmatornousealvofcilda
oposiogolpista.Nodecorrerde2015,percebeusequeaburguesiarentista(esuaclassemdiaque
nuncaaceitaramLulaeDilma),abandonoudevezobarcodoneodesenvolvimentismo,comprometendose,
aoladodaFIESPcomoprojetoorganizadodogolpecomoprocessopolticoinstitucionalejurdico.
Afraorentistadaburguesiabrasileira,apesardavitriadeLulaem2002,nuncadeixoudemantersua
presenanoaparelhodeEstado,principalmentenoBancoCentral,submetendose,entretanto,frente
polticadoneodesenvolvimentismoquearticulavaaburguesiainterna,aclasseapoiodoproletariado
organizadoecamadaspopulares.Comaimplosodafrentepolticadolulismoem2013,aburguesia
rentistaencontrouespaopararecomprsecomofraohegemnicanoblocodepoderburgus,talcomo
ocorreunadcadade1990.
Naeradoneodesenvolvimentismo,odebilitamentodaindstrianacionalporcontadapolticacambialque
mantinhaoRealapreciado,corroeumaisaindaabasefrgildaburguesiaprodutivanoBrasil,debilitada
peloajusteneoliberalnadcadade1990.Mesmotendonoseuprimeirogovernocomovicepresidenteum
representantedaburguesiaindustrial(JosdeAlencar),osgovernosLulanoconseguiramrevertera
situaodramticadaindstrianacional.Afragilizaodaburguesiaprodutivaesuafinanceirizacao
irremedivelporcontadanovadinmicadocapitalismoneoliberal,tornou,maisdoquenunca,invivel
polticamenteeinsustentvelsocialmenteumprojetodeNaoconduzidoporumafrentepoltica
concertadacomaordemburguesa.discutvelseaburguesiaprodutivanoBrasildeu,defato,apoio
estratgicoaoprojetoneodesenvolvimentistaoualiouseapenasnumasituaoconjunturalvisando
ganhosimediatos.
Naverdade,diantedacrisedocapitalismoneoliberal,aburguesiaindustrialbrasileiraexpssuaespinha
dorsalrentistaecolocouseaoladodaburguesiafinanceirahegemnica.Enfim,osgovernos
http://editorapraxis.com.br/neoliberalismosenileomundodotrabalhonotassobreamiseriabrasileira/#print

3/6

05/09/2016

Neoliberalismosenileomundodotrabalho:notassobreamisriabrasileira

neodesenvolvimentistasconstruramsobrebasesfrgeiseincertas,seuprojetodedesenvolvimento
capitalistaeinclusosocial,porumlado,subordinandosemesquinhezconservadoradaburguesia
agrrioextrativoexportadora,historicamentelastreadonoethosdolatifndioeque,comacrisedas
commoditiesem2013expressouefetivamentesuaalmarentistae,poroutrolado,fazendovistasgrossas
aosistemavisceraldecorrupodaburguesiaempreiteradoEstado(OAS,Odebrecht,CamargoCorreia,
etc))eosesquemasmafiososnaPetrobrs.Podemosespecularque,interessadosemdesestabilizaro
governoneodesenvolvimentapelassuasopesgeopoliticaspelosBRICS,aNSA(NationalSegurity
Agency)dosEUAeaCIArepassaramem2012paraaOperaoLavaJato,informaescolhidasem
espionageminternacionalsobreosesquemasmafiosossombradogovernoDilma,dadossigilososque
contribuiramparaaoperaoseletivadedennciadecorruposeletivamentefocadanoPTvisandoo
desmontedoprojetoneodesenvolvimentista.
OnovociclopolticonoBrasilqueseiniciaem2016caracterizadoporumaprofundareaopolticae
ideolgica,conservadoraereacionria,impulsionadopeloprocessodogolpedeEstado.Comotodo
processo,ogolpepossuietapasque,nafasedeinterinidadedeMichelTemerdemonstraseucarterde
choqueneoliberal,buscandodestruir,empoucosmeses,oqueseacumulouduranteanos.Naverdade,
desde2013alutadeclassestinhaentradonaordemdodia.Podemosdizerquedevidodebilidade
orgnicadaesquerdasocialistanoBrasil,encontramonosdespreparadosparaasnovastarefashistricas
queexigemunidade,organizaodebaseelutasocialestratgica.
ComogolpedeEstadode2016,aconjunturadedefesadedireitossociais,trabalhistaseprevidencirios
nobojodalutadedefesadademocracia.Nosecolocahoje,deimediato,reformasprogressistasdebase,
prcondioneessariaparaqualquerprojetodemocrticopopular.Comoasforasdemocrtico
popularesnoconseguiramnosltimosdezanospautareviabilizarpoliticamenteasreformasdebase
necessriasparaconstruirumnovoBrasil,hoje,comainversoreacionriadaconjunturapolticacomo
golpedeEstadoem2016,asforasoligrquiconeoliberaispartemparaaofensivareformistareacionria,
fazendoaquiloqueasforasprogressistasdeesquerdanoconseguiramfazer:mudarocapitalismo
brasileiro,adotandoobviamenteumsentidoabsolutamenteinversodereformassociaisdecarter
reacionrio,consolidandoefetivamenteosparmetrosdoEstadoneoliberal,umprogramaderegresso
civilizatriavoltadoparapromoveradesigualdadesocialeaconcentraoderendanumpatamarindito
nahistriabrasileiratalcomoocorrehojenocapitalismoglobal.
Desde2013manifestaramseoslimitesdoneodesenvolvimentismoeoesgotamentodolulismocomo
estratgiapolticadeconciliaodeclasse.ApesardavitriaeleitoraldeDilmaRouseffem2014,elano
conseguiugovernar,paralisadapeloCongressoNacionaldemaioriapolticareacionriaeconservadora
sobalideranadeEduardoCunha(PMDB).Oprocessodogolpede2016cumpriuafunohistricade
pautarpoliticamenteasreformasestruturaisnecessriasnaeconomiabrasileiranaperspectivadoblocode
poderhegemonizadopelaburguesiafinanceira,capazderetomar,destemodo,numpatamarsuperior,o
desenvolvimentocapitalistanoBrasilnadireodoneoliberalismohegemonico.BrasileArgentinase
conectamcomaprogramticaneoliberalaplicadanaUnioEuropia.Entretanto,aquinaAmricaLatina,a
novapfensivaneoliberalpossuiocarterprofundodedestruionacionalebarbriesocial,tendoemvista
anossatradiohistricadependenteeoligrquicopolticadecarizescravistacolonial.Estaanatureza
dochoqueneoliberalqueassolahojeasduasmaioreseconomiasdaAmricaLatina:BrasileArgentina.
Portanto,asreformascapitalistasquenasceramcomoprocessodogolpedeEstadode2016adquiriram
umprofundocarterreacionriocomimplicaescandentesnomundodotrabalhonoBrasil.
http://editorapraxis.com.br/neoliberalismosenileomundodotrabalhonotassobreamiseriabrasileira/#print

4/6

05/09/2016

Neoliberalismosenileomundodotrabalho:notassobreamisriabrasileira

Diferentementede1930,quandoocapitalismobrasileiroenfrentouumacriseestruturaldepropores
idnticasatual,depoisdacrisedehegemoniafinanceirade1929noncleoorgnicodocapitalismo
mundial,asforaspolticasqueditaramapautadasreformasestruturaishojesoforaspolticas
comprometidascomocapitalfinanceiroespeculativoeparasitrioeopoderimperialgeopoliticodo
DepartamentodeEstadonorteamericano.AreaoimperialdeWallStreet,comacrisede2008,
demonstrousuaforahegemnicapautandoaspolticasdeausteridadeneoliberalnaUniaoEuropeia,e
hojenaAmricadoSul.Portanto,anovaofensivadocapitalsobreomundodotrabalhonoBrasilnaltima
metadedadcadada2010estlastreadonumademonstraodeforahegemnicadocapitalrentistana
crisede2008.
Ocapitalismoglobalsobanovaofensivaneoliberalaprofundousuastendnciasdeespoliaodofundo
pblicoedegradaodapessoahumanaquetrabalha.Porumlado,temosocombateSeguridade
Social,liberandoooramentopblicoparaosinteressesdocapitalrentistaparasitrio,comaespoliaodo
fundopblicovisandoaprofundarasuperexploraodaforadetrabalho,adesigualdadesocialea
concentraoderendatalcomoocorreunostrintaanosperversosdocapitalismoneoliberaleporoutro,
observmosoaprofundamentodaprecarizaodotrabalhovisandoaprofundarnadcadade2010,anova
precariedadesalarial,aprecarizaodascondiesexistenciaisdotrabalhovivoeaprecarizaoda
pessoaquetrabalhaquesereverberanocrescimentodosadoecimentoslaborais.
ComoelomaisfortedoimperialismonaAmricadoSul,aincorporaodoBrasilnoblocodaausteridade
neoliberalereformashegemnicasditadaspelocapitalfinanceirasignificoureposicionargeopoliticamenteo
Pas,alinhandoocomasposiesdoimperialismonorteamericano.Nocalordeconjunturapoltica,aluta
declassesdecidirseasreformascapitalistasneoliberaisiroefetivarsedeacordocomaagendado
governointerinodeMichelTemer.Talcom1930,1937e1964,1937,oBrasilencontrasehojenuma
encruzilhadapolticaquedeterminaroperfilprofundodomundodotrabalhoparaasprximasdcadas.
Tendoemvistaocenrioexternodehegemoniafinanceiraecrisedocapitalismoneoliberal,eocenrio
internodedisputaacirradapelooramentopblico,dilapidadopelocapitalfinanceiroepelacorrupo
sistmicadoEstadopolticooligrquicobrasileira,anovaofensivaneoliberal,casoseefetive,significaro
aprofundamentodadegradaodomundodotrabalhoeaespoliaodofundopblico,umadasmais
significativosregressoescivilizatriosdasocidedaebrasiliera.
Maisdoquenadcadade1990,quandotivemosaprimeiraofensivadoneoliberalismoascendentede
Collor,ItamareFHC,temoshoje,em2016ochoquedoneoliberalismosenilouasegundaofensiva
neoliberalnoBrasil,queadquiremaiorvoracidadetendoemvista,noapenasocenrioexternodecrise
docapitalismoneoliberal,diferentementedoqueocorreunadcadade1990,quandotnhamosaascenso
daglobalizaoneoliberalmasocarterderupturademocraticaecrisedasinstituiesdemocraticas
brasileiras,oquenoocorreu,porexemplo,em1990ou1994.Enfim,prximodadcadade2020,aplica
senoBrasilenaArgentinaummodelodedesenvolvimentocapitalismosenilquedemonstrou
histricamenteseufracassosocialnamedidaemqueaprofundouoaumentodadesigualdadesociale
concentraoderendanadcadade1990.
Finalmente,podemosdizerquehojealinhadeataqueneoliberalaomundodotrabalhonoBrasilcompe
sedasseguintesmedidas:
1.APEC421/16quevisaespoliarofundopblico,colocandoooramentopblicoaserviototalda
acumulaodecapital.Arestriodogastopblicosignificamoesvaziamentodaspolticaspblicasde
http://editorapraxis.com.br/neoliberalismosenileomundodotrabalhonotassobreamiseriabrasileira/#print

5/6

05/09/2016

Neoliberalismosenileomundodotrabalho:notassobreamisriabrasileira

sade(SUS),assistnciasocial(SUAS)eeducao,desmontandoefetivamenteoserviopblicono
Brasil,abrindonovosespaosparaavalorizaodocapital.Elaimplicatambmnofimdapolticade
valorizaodosalriomnimo.
2.AReformaOramentrioAdministrativadeEstadoseMunicipios,imbutidanoPL257,quelevaao
desmontededireitosdostrabalhadorespblicosdeEstadoseMunicipios,projetodeleideiniciativado
MinisteriodaFazendadogovernoDilmaeadotadopelogovernointerinodeMichelTemer.
3.AReformadaPrevidnciavisandoexpropriarosbilhesdereaisdofundoprevidencirio,como
aumentodaidademnimaparaaaposentadoriaerestriodebeneficiosprevidencirios,ampliando,
destemodo,ocampodevalorizaodocapitalrentistapormeiodoincentivoPrevidncia
ComplementarePrevidnciaPrivada.
4.AReformaTrabalhistacomodesmontedaCLTpormeiodaadooirrestritadaterceirizaoea
aprovaodonegociadosobreolegislado.Enfim,aincorporaoefetivadoespritoDocumento
Tcnico319doBancoMundialqueorientaosgovernosdeorientaoneoliberalaacabaremcoma
JustiadoTrabalho.
Obviamentetaismedidasdeajusteestruturalnopoderiamseremaplicadasnumregimedemocrticocom
orespeitoaovotopopular.Portanto,ocompromissohistricodaburguesiarentistahegeminicanoblocode
poderoligarquiconoBrasilcriarumEstadodeexceoseletivoquepermitaofuncionamentodas
instituiesdemocrticasdoPasdesdequeelasnosecontraponhamsmedidasreacionriasdeajuste
neoliberaldocapialismobrasileiro.Oobjetivodetaismedidaspropiciarumsaltonataxadeexploraoda
foradetrabalho,espoliarasriquezasnacionais,taiscomoPrSaleasriqueasmineraisehidricasdo
Pas,abrindo,destemodo,espaosparaaretomadadeinvestimentoecrescimentodaeconomiabrasileira
scustasdacoesosocialedesenvolvimentocivilizatrio.
Asincertezasdalutadeclassesemmeadosde2016nonospermitemafirmarquetalagendaneoliberal
seimplantarefetivamentetalcomoplanejadopelosagentespoliticosesociaisdaclassedominante.Existe
umcampodeincertezaqueprejudicaasmedidasdonovochoqueneoliberal.Entretanto,semmudanas
estruturaisnocapitalismobrasileiroquealtereosistemadepoderhegemonicoeasrelaesde
propriedade,noexistemperspectivasparaumprojetodedesenvolvimentodemocrticopopularcapazde
ampliardireitoseconquistassociaisetrabalhistasnoBrasil.
GiovanniAlvesdoutoremcinciassociaispelaUnicamp,livredocenteemsociologiaeprofessorda
Unesp,campusdeMarlia.pesquisadordoCNPqcombolsaprodutividadeempesquisaecoordenador
daRET(RededeEstudosdoTrabalho)www.estudosdotrabalho.orgedoProjetoTela
Crtica/CineTrabalho(www.telacritica.org)..autordevrioslivroseartigossobreotematrabalhoe
sociabilidade,entreosquaisOnovo(eprecrio)mundodotrabalho:reestruturaoprodutivaecrisedo
sindicalismo(BoitempoEditorial,2000),Trabalhoesubjetividade:Oespritodotoyotismonaerado
capitalismomanipulatrio(BoitempoEditorial,2011),DimensesdaPrecarizaodotrabalho(Ed.Praxis,
2013),Trabalhoeneodesenvolvimentismo(Ed.Praxis,2014)eATragdiadePrometeu(Ed.Praxis,
2016).Email:giovanni.alves@uol.com.br.Homepage:www.giovannialves.org

Compartilhe!

http://editorapraxis.com.br/neoliberalismosenileomundodotrabalhonotassobreamiseriabrasileira/#print

6/6

Você também pode gostar