Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Spo Lic Geografia PDF
Spo Lic Geografia PDF
Ministrio da Educao
Instituto Federal de Educao Tecnolgica de So Paulo
SO PAULO
Agosto/ 2011
PRESIDENTE DA REPBLICA
Luiz Incio Lula da Silva
MINISTRO DA EDUCAO
Fernando Haddad
SECRETRIO DE EDUCAO PROFISSIONAL E TECNOLGICA
Eliezer Pacheco
REITOR DO INSTITUTO FEDERAL DE EDUCAO, CINCIA E TECNOLOGIA DE
SO PAULO
Arnaldo Augusto Ciquielo Borges
PR-REITOR DE ENSINO
Lourdes de Ftima Bezerra Carril
PR-REITOR DE ADMINISTRAO E PLANEJAMENTO
Yoshikazu Suzumura Filho
PR-REITOR DE DESENVOLVIMENTO INSTITUCIONAL
Gersoney Tonini Pinto
PR-REITOR DE PESQUISA E INOVAO TECNOLGICA
Joo Sinohara da Silva Sousa
PR-REITOR DE EXTENSO
Garabed Kenchian
DIRETOR DO CAMPUS
Carlos Alberto Vieira
NDICE
MISSO ........................................................................................................6
1.2
HISTRICOINSTITUCIONAL.......................................................................5
1.2.1 - A Escola de Aprendizes e Artfices da So Paulo................................ 8
1.2.2 - O Liceu Industrial de So Paulo ......................................................... 9
1.2.3 - A Escola Industrial de So Paulo e a Escola Tcnica de So Paulo...10
1.2.4 - A Escola Tcnica Federal de So Paulo.............................................12
1.2.5 - O Centro Federal de Educao Tecnolgica de So Paulo................13
1.2.6 - O Instituto Federal de Educao Cincia e Tecnologia de So Paulo.14
OBJETIVO .........................................................................................................40
3.1
3.2
REQUISITO DE ACESSO..................................................................................41
Matriz curricular...........................................................................................44
6.2
Ementas...................................................................................................... 47
IDENTIFICAO DA INSTITUIO:
NOME: Instituto Federal de Educao, Cincia e Tecnologia de So Paulo
SIGLA: IFSP
CNPJ: 10882594/0001-65
NATUREZA JURDICA: Autarquia Federal
VINCULAO: Secretaria de Educao Profissional e Tecnolgica do
1.1
MISSO
Consolidar uma prxis educativa que contribua para a insero social,
caracterizou-se pela privatizao do ensino, institucionalizao do ensino pseudoprofissionalizante e demasiado tecnicismo pedaggico.
Deve-se levar em conta que o modelo educacional brasileiro historicamente
no valorizou a profissionalizao visto que as carreiras de ensino superior que
eram reconhecidas socialmente no mbito profissional. Este fato foi reforado por
uma industrializao dependente e tardia que no desenvolvia segmentos de
tecnologia avanada e, conseqentemente, por um contingente de fora de trabalho
que no requeria seno princpios bsicos de leitura e aritmtica destinados,
apenas, aos setores instalados nos centros urbano-industriais, prioritariamente no
centro-sul.
A partir da dcada de 1970, entretanto, a ampliao da oferta de vagas em
cursos profissionalizantes apontava um novo estgio da industrializao brasileira ao
mesmo tempo que privilegiava a educao privada em nvel de terceiro grau.
Mais uma vez, portanto, se colocava o segundo grau numa condio
intermediria sem terminalidade profissional e destinado s camadas mais
favorecidas da populao. importante destacar que a presso social por vagas nas
escolas, na dcada de 1980, explicitava essa poltica.
O aprofundamento da insero do Brasil na economia mundial trouxe o
acirramento da busca de oportunidades por parte da classe trabalhadora que via
perderem-se os ganhos anteriores, do ponto de vista da obteno de um posto de
trabalho regular e da escola como formativa para as novas demandas do mercado.
Esse processo se refletiu no desemprego em massa constatado na dcada de 1990,
quando se constitui o grande contingente de trabalhadores na informalidade, a
flexibilizao da economia e a consolidao do neoliberalismo. Acompanharam esse
movimento: a migrao intraurbana, a formao de novas periferias e a precarizao
da estrutura educacional no pas.
As Escolas Tcnicas Federais surgiram num contexto histrico que a
industrializao sequer havia se consolidado no pas. Entretanto, indicou uma
tradio que formava o artfice para as atividades prioritrias no setor secundrio.
Durante toda a evoluo da economia brasileira e sua vinculao com as
transformaes postas pela Diviso Internacional do Trabalho, essa escola teve
participao marcante e distinguia seus alunos dos demais candidatos, tanto no
mercado de trabalho, quanto na universidade.
A respeito da localizao da escola, foram encontrados indcios nos pronturio funcionais de dois de seus exdiretores, de que teria, tambm, ocupado instalaes da atual Avenida Brigadeiro Luis Antonio, na cidade de So
Paulo.
3
Apesar da Lei n 378 determinar que as Escolas de Aprendizes Artfices seriam transformadas em Liceus, na
documentao encontrada no CEFET-SP o nome encontrado foi o de Liceu Industrial, conforme verificamos no
Anexo II.
10
11
Segundo Meirelles (1994, p. 62 63), apud Barros Neto (2004), Entidades autrquicas so pessoas jurdicas de
Direito Pblico, de natureza meramente administrativa, criadas por lei especfica, para a realizao de atividades,
obras ou servios descentralizados da entidade estatal que as criou.
11
12
12
13
14
crescentes
de
escolaridade,
educao
bsica
de
qualidade
15
produtivas.
Este
tipo
de
formao
imprescindvel
para
Campus
Inicio das
Funcionamento
Atividades
So Paulo
Cubato
Portaria
Ministerial
24/02/1910
n.
158,
de
01/04/1987
n.
403,
de
01/1996
12/03/1987
Sertozinho
Portaria
Ministerial
15
16
30/04/1996
Guarulhos
13/02/2006
06/06/2006
So Joo da Boa Portaria Ministerial n. 1.715, de
Vista
20/12/2006
Caraguatatuba
02/01/2007
12/02/2007
20/12/2006
Bragana Paulista
30/07/2007
20/12/2006
Salto
02/08/2007
20/12/2006
So Carlos
01/08/2008
29/10/2007
So Roque
Portaria
Ministerial
n.
710,
de
11/08/2008
n.
116,
de
02/2009
n.
116,
de
2 semestre de
09/06/2008
Campos do Jordo
Portaria
Ministerial
29/01/2010
Birigui
Portaria
Ministerial
29/01/2010
Piracicaba
Portaria
Ministerial
2010
n.
104,
de
29/01/2010
Itapetininga
Portaria
Ministerial
2010
n.
127,
de
29/01/2010
Catanduva
Portaria
Ministerial
2 semestre de
2010
n.
29/01/2010
Araraquara
2 semestre de
Em fase de implantao
120,
de
2 semestre de
2010
2 semestre de
2010
Suzano
Em fase de implantao
2 semestre de
2010
Barretos
Em fase de implantao
2 semestre de
2010
Boituva
avanado)
2 semestre de
2010
16
17
Capivari
avanado)
Mato
2 semestre de
2010
avanado)
Avar
2 semestre de
2010
Em fase de implantao
1 semestre de
2011
Hortolndia
Em fase de implantao
1 semestre de
2011
Registro
Em fase de implantao
1 semestre de
2011
Votuporanga
Em fase de implantao
1 semestre de
2011
Presidente Epitcio
Em fase de implantao
1 semestre de
2011
Campinas
Em fase de implantao
1 semestre de
2011
18
19
19
20
PCNS
20
21
Idem
21
22
22
23
24
25
26
26
27
28
As
dificuldades
encontradas
no
mbito
das
prprias
28
29
29
30
Disciplina
Lngua
Portuguesa
Matemtica
Biologia
Fsica
Qumica
Lngua
Estrangeira
Educao
Fsica
Educao
Artstica
Histria
Geografia
Nmero de Licenciados
Total
1990-2001
47.027
95.152
142.179
52.829
2002-2010
5 a 8
srie
221.981
35.270
23.514
23.514
23.514
11.757
71.364
95.152
(Cincias)
47.576
106.634
55.231
55.231
55.231
59.333
55..334
53.294
7.216
13.559
38.410
162.741
126.488
14.247
25.397
219.617
11.757
47.576
59.333
76.666
84.916
11.757
23.788
35.545
31.464
2.400
23.514
23.514
47.576
47.576
71.089
71.089
74.666
53.509
102.602
89.121
Fonte: MEC/Inep
Nota: (1) Dados Estimados.
31
31
32
33
8 BUENO, Natalia de Lima. O desafio da formao do educador para o ensino fundamental no contexto da
educao tecnolgica. Curitiba: Centro Federal de Educao Tecnolgica do Paran, 1
9
Idem, p. 200.
33
34
34
35
entorno natural.
35
36
A educao geogrfica pode ser vista em princpio pelo simples fato de que
todos ns ocupamos um determinado lugar-espao. Neste espao cada um tem
seus limites e as caractersticas que so suas marcas especficas. Movimentar-se
nele, passa a ser
A construo da noo de
36
37
37
38
Este projeto busca esse compromisso com a excelncia como premissa para
o curso de formao de professores de Geografia que se pretende implantar no
IFSP.
Por isso, no pode ficar atrelado exclusivamente aos interesses do mercado.
evidente que a criao de um Curso de Geografia como outros cursos de
licenciatura se vincula com o mercado visto que atende uma demanda existente,
mas o mercado como diz Cristvam Buarque (1992) no eficiente na definio de
prioridades inovadoras, mas na concorrncia ou na competio. (2) A sua
preocupao maior com certeza no com a compreenso crtica do mundo e com
aes necessrias para uma maior justia social.
Orientando-se prioritariamente pela acumulao de capital, o mercado tem
pleno interesse na competncia tcnica apoiada em novas tecnologias que possam
favorecer o seu lucro e a sua competitividade. Por isso, se tem algum interesse em
relao ao gegrafo, este pelo bacharel. O bacharel em Geografia, geralmente,
formado em Universidade Pblicas, domina a tecnologia pretendida pelo mercado e
tem condies de competir at com profissionais de outros campos de saber. Mas,
mesmo assim, notamos que h uma tendncia de o mercado influenciar na formao
deste profissional tentando romper com uma tradio. O seu interesse est na
fragmentao do saber geogrfico atravs de especializaes como de gegrafo
ambiental, gegrafo planejador, gegrafo climatlogo, gegrafo urbano, etc. Ou seja,
h uma tendncia de abandonar a tradio de uma formao abrangente,
totalizante, pela especializao requerida pela conjuntura econmica atual marcada
pela globalizao e reestruturao produtiva.
No h, porm, o mesmo interesse em relao licenciatura que tem como
campo de atuao o ensino. Por isso, no se preocupa com a deficincia na
formao de professores de Geografia e nem com o nmero insuficiente desses
profissionais. Este no atendimento demanda obriga muitas escolas a contar com
38
39
CEFETs,
instituies
estatais
pblicas,
vinham
cumprindo
39
40
NOTAS
(1)
3. OBJETIVO
3.1 Objetivo Geral
O Curso de Geografia se estrutura a partir de uma concepo que prioriza o
patrimnio cultural, o desenvolvimento tcnico-cientfico, a histria e os princpios
humanistas como referncias para uma compreenso integrada de mundo. Nesse
sentido, procura compor e recompor fragmentos e totalidade num plano que permita
ao aluno exercer, de forma crtica, criativa e participativa, sua funo, enquanto
profissional. Busca, portanto, formar um professor que esteja plenamente habilitado
a participar da difcil tarefa de consolidar a cidadania no pas.
O magistrio uma das poucas profisses onde o exerccio da docncia
pode se dar concomitante formao profissional inicial. Essa ocorrncia permite
uma maior aproximao com a realidade do ensino bsico, aproximao essa que
fornece pistas e facilita a consecuo de um projeto em nvel de 3 grau mais
prximo das necessidades do professor/futuro professor. Nesse sentido, pode-se
reconhecer a importncia de uma formao especfica e exclusiva para o professor
de Geografia, partindo da premissa de que existe uma identidade prpria, uma
individualidade nos requisitos fundamentais para o exerccio da docncia na rea
das cincias sociais. Assim, procura-se estabelecer um currculo que leve em conta
as determinaes da legislao vigente num plano que possa compor com a filosofia
acima explicitada, considerando, principalmente, a Proposta de Diretrizes para a
Formao Inicial de Professores da Educao Bsica e seus fundamentos mais
significativos.
Dessa forma, possvel garantir os contedos especficos, articulados a uma
proposta curricular que prestigia os temas mais significativos da Cincia Geogrfica
numa perspectiva que valoriza a realidade, voltada para o exerccio da docncia na
Educao Bsica, tendo a pesquisa como princpio poltico norteador desse
40
41
42
especficos sejam referncias que forneam bases para, num plano educativo,
essas serem (re)elaboradas juntamente com seus alunos.
Portanto, essa viso de educao indica que a formao inicial deva ser
muito mais do que a mera incorporao de contedos especficos. Requer sim, que
o conhecimento seja tratado num patamar que possibilite ao futuro professor
emancipao para fazer do contedo, apenas, um instrumento para a leitura da
realidade. Dessa forma, no se espera do professor a valorizao de tcnicas
identificadas com a didtica.
importante que o papel do conhecimento, objeto fundamental do trabalho
docente, seja concebido como parte da reflexo e conseqente articulao de
conceitos. Para tal, necessrio que o professor consiga romper com a prtica da
transmisso do conhecimento mecnico, um simples transporte daquilo que foi
sistematizado fora do seu contexto e do contexto do aluno. O professor deve adquirir
autonomia, capacidade possvel a partir de uma formao inicial que valoriza a
pesquisa como recurso indispensvel produo do conhecimento em todos os
nveis, um exerccio que apresenta ao professor os requisitos fundamentais ao
trabalho docente.
Nesse sentido, o Curso de Licenciatura de Geografia Instituto Federal de
Educao, Cincia e Tecnologia - IFSP pretende formar um professor capaz de
reconhecer a realidade na qual que est inserido, suas contradies e opinar, refletir
e questionar sobre esse contexto social numa perspectiva de (re)elaborao, criao
e crtica contribuindo, dessa forma, para a formao do cidado consciente. Nesse
sentido, dever saber lidar com uma abordagem especfica, prpria da Cincia
Geogrfica e, ao mesmo tempo, vincular com os demais campos do conhecimento,
visando uma anlise integrada e contextualizada realidade escolar.
6. ORGANIZAO CURRICULAR
Levando em conta que as Diretrizes de Formao de Professores do Ensino
Bsico requerem quatro dimenses de formao, vale destacar que os ContedosAcadmico-Cientficos so referncias para as propostas contidas nas Prticas
como Componentes Curriculares, conforme pode ser verificado no quadro
demonstrativo e nas ementas de curso, que seguem, em algumas disciplinas, essas
42
43
43
44
Carga
horria do
curso:
3321,75
Nmero de
semanas: 19
1 Semestre
Componente
curricular
Histria e
Teoria do
Pensamento
Geogrfico
Teorias da
Histria e
Ensino
Histria e
Epistemologia
da Educao
Teoria do
Conhecimento
2 Semestre
Sociologia I
Fundamentos
do Estudo da
Sociedade e
Natureza I
Produo e
Leitura de
Texto I
Formaco
Territorial
Brasileira e
Territorialidad
es
Formao da
Sociedade
Brasileira
Educao no
Brasil Leitura ScioPoltica
Teoria das
Cincias
Humanas
Sociologia II
Fundamentos
do Estudo da
Sociedade e
Natureza II
Produo e
Leitura de
Texto II
Cdigos
Teoria
PCC
SEMESTRES - Aulas/semana
Profs
.
Total
Aulas
HPTG1
85,50
4
THEG1
HEEG1
TCOG1
SC1G1
ESNG1
FSBG2
LSPG2
TCHG2
SC2G2
ESNG2
PT2G1
71,25
71,25
42,75
42,75
42,75
PT1G1
FTTG2
Total
Horas
42,75
6
-
85,50
71,25
71,25
42,75
42,75
42,75
42,75
44
4 Semestre
3 Semestre
45
Cartografia e
Astronomia
Geologia e
Uso das
Fontes
Minerais e
Energticas
Geografia e
Recursos
Didticos I
Organizao
do Espao
Industrial
Psicologia e
Educao I
Histria da
Cultura
Educao e
Gesto
Ambiental
Cartografia
Temtica
Produco do
Espao e
Impactos
Geomorfolgicos
Espao,
Cultura e
Vivncia
Corporal
Mundializa
o da
Economia e as
Formaes
Scio
Economica
Espaciais
Histria
Econmica do
Brasil
Antropologia
e Relaes
Etno-raciais
Psicologia e
Educao II
Paisagens
Brasileiras e
Mundiais I
Geografia de
So Paulo I
CATG3
FMTG4
GRTG3
OETG3
HCTG3
EGAG3
EITG3
5 Semestre
3
-
85,50
85,50
42,75
85,50
28,50
42,75
42,75
85,5
85,50
42,75
85,50
42,75
42,75
28,50
42,75
42,75
42,75
28,50
42,75
28,50
28,50
42,75
HEBG4
1
-
AREG4
1
-
PE2G4
PBPG5
1
1
1
-
GSTG5
Dinmica
Scio
Espacial da
Populao
Contemporn
ea I
DETG5
Histria de
So Paulo I
HS1G5
Biogeografia I
BGTG5
PPTG5
NETG5
ME1G5
3
3
-
3
-
3
-
3
-
2
-
Pratica
Pedaggica I
Noes de
Estatstica
Metodologia
do Trabalho
Cientfico I
1
-
MEPG4
6
-
ECPG4
PE1G3
CTTG4
3
2
2
3
45
46
Paisagens
Brasileiras e
Mundiais II
PBTG6
Geografia de
So Paulo II
GSTG6
1
-
6 Semestre
DEPG6
Histria de
So Paulo II
HS2G6
7 Semestre
Biogeografia
II
Prtica
Pedaggica II
Metodologia
do Trabalho
Cientfico II
Estatstica
Aplicada
Geografia
42,75
42,75
42,75
28,50
42,75
28,50
42,75
28,50
42,75
42,75
28,50
42,75
28,50
42,75
42,75
42,75
28,50
42,75
28,50'
42,75
42,75
3
-
3
-
BGPG6
PPTG6
ME2G6
Geopoltica I
GPPG7
Campo e
Cidade numa
Perspectiva
Histrica I
CCPG7
Planejamento
Territorial I
PT1G7
Histria
Contemporn
ea
HCTG7
GPTG8
Campo e
Cidade numa
Perspectiva
Histrica II
CCTG8
Planejamento
Territorial II
PT2G8
Relaes
Internacionais
RITG8
2
3
2
-
3
-
2
1
LIBG8
ME4G8
Geopoltica II
PPTG8
ME3G7
PPTG7
8 Semestre
Prtica
Pedaggica
IV
Metodologia
do Trabalho
Cientfico IV
Introduo
Libras
EAGG6
Prtica
Pedaggica
III
Metodologia
do Trabalho
Cientfico III
3
-
1
-
Dinmica
Scio
Espacial da
Populao
Contemporn
ea II
46
47
28
28
29
29
21
21
16
19
399,00
399,00
413,25
413,25
299,25
299,25
228
270,75
191
2721,75
400
200
3321,75
TOTAL GERAL
AULAS COM DURAO DE 45 MINUTOS
PCC - PRTICA COMO COMPONENTE CURRICULAR
6.2 Ementas
1o.
Se
m.
Teoria/Prtica 6 aulas
85.50 h
48
Sem
Teoria
71.25 h
aulas
.
Refletir sobre as teorias da Histria nas suas implicaes metodolgicas e ideolgicas
sobre a prtica dos historiadores. Ao mesmo tempo, discutir os relacionamentos da cincia
histrica com o conhecimento escolar, com vistas reflexo sobre as finalidades
educacionais das cincias sociais na escola. Apreender a contribuio das vrias Escolas
Histricas e os seus referenciais tericos, em relao s noes de objeto de estudo,
cientificidade, documento histrico, Histria e memria, Tempo e Espao.
Bibliografia Bsica:
BITTENCOURT, C.M.F. Ptria, civilizao e trabalho: o ensino de histria nas escolas
paulistas, 1917/1939. So Paulo: Loyola, 1990.
BITTENCOURT, C.M.F. O Ensino de Histria e a Criao do Fato. So Paulo, Contexto,
2009, Edio Revista e Atualizada, 142 pp.
HOBSBAWM, E.; RANGER, T. (Orgs.). A Inveno das Tradies. Rio de Janeiro: Paz e
Terra, 2001.
Bibliografia Complementar:
NOGUEIRA. F.H. G. Entre teorias e prescries. O ensino de histria nos peridicos
educacionais paulistas na primeira repblica. So Paulo: FFLCH-USP, 2002, dissertao
de mestrado.
48
49
Teoria
5 aulas
71.25h
1o.
Sem
.
A evoluo dos processos educacionais como um aspecto fundamental da Histria da
Cultura. As concepes tericas de educao. Aspectos conceituais e filosficos da
epistemologia da educao e sua integrao prtica docente. As contribuies das
teorias psicolgicas e sociolgicas na constituio da teoria da educao e na formao
de professores. O processo de sistematizao e produo do conhecimento na
universidade. A Escola como espao de produo do conhecimento.
Bibliografia Bsica:
FREIRE, P.Pedagogia da Autonomia: saberes necessrios prtica pedaggica. So
Paulo: Paz e Terra,2003.
MANACORDA. M. A. Histria da Educao: da Antiguidade aos nossos dias . So Paulo:
Cortez,1989.
SAVIANI, D. Histria e histria da educao: o debate terico- metodolgico atual.
Campinas: Autores Associados,2000.
Bibliografia Complementar:
ANDR, Marli Eliza Dalmazio Afonso de. Tendncias atuais da pesquisa na escola. Cad.
49
50
1o.
Teoria do Conhecimento
Teoria
Sem
42.75 h
aulas
.
Proporcionar a reflexo filosfica sobre a problemtica do conhecimento atravs das
principais correntes filosficas.
I A problemtica do conhecimento: O conhecimento e os primeiros filsofos
II - A filosofia moderna e contempornea e a Teoria do Conhecimento: Racionalismo e
Empirismo, Criticismo kantiano, Positivismo, Materialismo marxista
III - O sculo XX e a crise da razo: Nietzsche e Escola de Frankfurt
Bibliografia Bsica:
CHAU, M. Convite Filosofia. So Paulo: tica, 1994.
HESSEN, J. Teoria do conhecimento. Coimbra: Armnio Amado, 1968.
KONDER, L. O que dialtica. So Paulo: Brasiliense, 1981.
Bibliografia Complementar:
51
1o. Sem.
Sociologia I
Teoria 3 aulas
42.75 h
Bibliografia Bsica:
DURKHEIM, . As Regras do Mtodo Sociolgico. So Paulo: Martins Fontes, 1999.
MARX, K.; ENGELS, F. A Ideologia Alem. So Paulo: Hucitec, 1996.
MARX, K. Manuscritos Econmico-Filosficos. So Paulo: Martin Claret, 2006.
Bibliografia Complementar:
DURKHEIM, O Suicdio. So Paulo: Martins Fontes, 2000.
IANNI, O. (org.) Marx. So Paulo: tica, 1979.
MARX, K. O Capital . So Paulo: Difel, v. I e II, 1987.
WEBER, M. Economia e Sociedade. Traduo, com reviso tcnica de Gabriel Cohn.
Braslia: Ed.Universidade de Braslia, v. 1, 1994.
WEBER, M. A tica Protestante e o Esprito do Capitalismo. So Paulo: Pioneira, 1996.
51
52
1o.
Sem.
Teoria
3 aulas
42.75 h
Natureza I
52
53
1o.
Teoria
3 aulas
42.75h
Sem
.
O curso objetiva a leitura proficiente e autnoma de textos de modalidades discursivas
variadas e de tipologias diversas, priorizando a instrumentalizao dos alunos com
tcnicas de anlise do discurso com apreenso das nuanas internas de textos
cientficos. Alm disso, visa-se a coeso da escrita e argumentao de textos, a
percepo de noes de variantes lingsticas, o estudo das diversas classes gramaticais,
problematizando os critrios adotados pela gramtica tradicional.
Bibliografia Bsica:
CUNHA, C.; CINTRA, L. Nova gramtica do portugus contemporneo. Rio de Janeiro:
Nova Fronteira, 2001.
ECO, U. Seis passeios pelos bosques da fico. So Paulo: Companhia das Letras, 1994.
LUFT, C. P. Moderna gramtica brasileira. Porto Alegre: Globo, 1979.
Bibliografia Complementar:
FIORINI, J. L. e SAVIOLLI, F.P. Para entender o texto: Leitura e Redao, So Paulo:
tica.
GARCIA, O. M. Comunicao e Prosa Moderna . Rio de Janeiro:Fundao GV, 15
edio.
PARENTE, Andr. O virtual e o hipertextual. Rio de Janeiro: Pazulin, 1999.
PINKER, S. O instinto da linguagem. So Paulo: Martins Fontes, 2002.
SERAFINI, M.T. Como escrever textos. Rio de Janeiro: Globo, 1988.
53
54
2o.
Sem.
Teoria
Formao territorial brasileira e territorialidades
85.50h
aulas
Anlise da formao territorial brasileira e sua relao com a construo das identidades
nacional, regional e local. Estudo das dinmicas socioeconmicas, identidades e
territorialidades que articulam diferentes grupos e populaes na construo territorial.
Identificao de processos de qualificao espacial nos contextos: econmico, social,
cultural e ambiental que constroem novas territorialidades culturais. So contedos
voltados para pesquisas e desenvolvimento de exposies didticas que relacionam o
territrio e a realidade do aluno do ensino bsico.
Bibliografia Bsica:
CARRIL, L. F. B. Terras de Negros no vale do Ribeira: Territorialidade e Resistncia.
Dissertao (Mestrado em Histria Social). FFLCH/USP, So Paulo, 1995.
MORAES, A. C. R. Territrio e Histria no Brasil. So Paulo: Annablume/Hucitec, 2002.
SANTOS, M. O Brasil: Territrio e sociedade no incio do sculo XXI. So Paulo: Record,
2001.
Bibliografia Complementar:
ALMEIDA, A. W. B. de. Os quilombos e as novas etnias. In: E. C. ODwyer. Quilombos:
identidade tnica e territorialidade. So Paulo: ABA/FGV, 2002.
ANJOS, R. S. A. Territrios das comunidades remanescentes de quilombos no Brasil.
Primeira Configurao Espacial. Braslia: Mapas Editora & Consultoria, 2000.
COELHO, E. M. B. Territrios em confronto. A dinmica da disputa pela terra entre ndios e
brancos no Maranho. So Paulo: Hucitec, 2002.
FELIX, S. A. Geografia do Crime. Interdisciplinaridade e relevncias. Marlia: UNESP,
2002.
SOUZA, M. A. A. de. Territrio brasileiro. Usos e Abusos. Campinas: Edie Territorial,
2003.
54
55
2o.
Sem.
Teoria
71.25h
aulas
Bibliografia Bsica:
FREYRE, G. Casa Grande & Senzala. So Paulo: Cia das Letras, 1995.
HOLANDA, S. B. de. Razes do Brasil. Rio de Janeiro: Jos Olympio, 1976.
PRADO Jr., C. Formao do Brasil contemporneo. Colnia. So Paulo: Brasiliense, 1945.
Bibliografia complementar:
CANDIDO, Antonio. Literatura e sociedade. So Paulo, Companhia Editora Nacional,
DEBRET, Jean Baptiste. 1834 1839. Viagem pitoresca e histrica ao Brasil. Belo
Horizonte: Itatiaia, 1980.
FREYRE, Gilberto. Ordem e Progresso. Rio de Janeiro: Jos Olympio, 1962.
HOLANDA, Srgio Buarque de. Mones. So Paulo: Brasiliense, 1985.
MARTINS, Jos de Souza. A Sociabilidade do Homem Simples. So Paulo: Ed. Hucitec,
2000.
55
56
2o.
Teoria
Sem
71.25 h
aulas
.
Anlise da educao brasileira em diferentes momentos histricos. O direito educao e
o dever de educar nas Constituies. Poltica educacional, organizao e gesto do
sistema escolar brasileiro. Anlise crtica da educao bsica na perspectiva da legislao
educacional. Abordagem dos fundamentos filosfico-educacionais presentes na prxis
educacional brasileira.
Bibliografia Bsica:
CAMBI, F. Histria da Pedagogia. So Paulo: UNESP, 1999.
CUNHA, L. A. Poltica Educacional no Brasil. So Paulo: Cortez, 1995.
FREIRE, P. Pedagogia da Autonomia.So Paulo.
Bibliografia Complementar:
CUNHA, Luis Antonio. Educao Brasileira: projeto em disputa. So Paulo: cortez, 1995.
GENTILI, Pablo. (Org.). Pedagogia da excluso. Crtica ao neoliberalismo em educao.
Petrpolis: Vozes: 1995.
GHIRALDELLI JR, P. Histria da educao. So Paulo: Cortez, 1994.
ROMANELLI, O. Histria da Educao no Brasil. Petrpolis: Vozes, 1987.
SAVIANI, D. Escola e Democracia. So Paulo: Cortez, 1984.
2o.
Teoria
Sem
42.75 h
aulas
.
Proporcionar a reflexo filosfica sobre as diferenas entre as cincias humanas e
cincias naturais no que tange ao mtodo e explicao:
I O conhecimento cientfico e o conhecimento do senso comum
II Cincia e mtodo
III A explicao cientfica: causalidade, teorias e leis
56
57
Bibliografia Bsica:
BONOMI, A. Fenomenologia e Estruturalismo. So Paulo: Perspectiva, 1974.
CARVALHO, M. C. M. de. Construindo o saber. Campinas: Papirus, 1994.
CHAU, M. Convite Filosofia. So Paulo: tica, 1994.
COLLINGWOOD, R. G. Cincia e Filosofia. Lisboa/So Paulo: Presena/Martins Fontes,
1976.
DOSSE, F. Histria do Estruturalismo. So Paulo: Ensaio, 1993.
Bibliografia Complementar:
2o.
Sociologia II
Sem
Teoria
42.75 h
aulas
.
Diante das aceleradas mudanas sociais em curso e suas implicaes nas cincias
sociais hoje, o objetivo deste curso analisar as contribuies de alguns autores
clssicos e contemporneos sobre a modernidade, ps-modernidade e as " velhas" e
novas utopias. Portanto, visa analisar os aspectos sociais, econmicos, polticos e
culturais das sociedades modernas e contemporneas de modo transdisciplinar, no
mbito da pesquisa e do ensino.
57
58
Bibliografia Bsica:
BAUMAN, Z. O mal-estar da ps-modernidade. Rio de Janeiro: Zahar, 1998.
HARVEY, D. A condio ps-moderna. So Paulo: Loyola, 1992.
NEGRI, A.; HARDT, M. Imprio. Rio de Janeiro: Record, 2005.
Bibliografia Complementar:
BAUMAN, Z. Modernidade lquida. Rio de Janeiro: Zahar, 2000.
GIDDENS, A. As conseqncias da modernidade. So Paulo: Unesp, 1991.
ROUANET, S. P. Mal-estar na modernidade. So Paulo: Companhia das Letras, 1993.
SANTOS, B.S. A crtica da razo indolente contra o desperdcio da experincia. So
Paulo: Cortez, 2000.
SANTOS, B.S.( Org.). A Globalizao e as Cincias Sociais. So Paulo: Cortez, 2002.
2o.
Teoria
Sem
Natureza II
42.75 h
aulas
.
Evoluo histrica das relaes homem x natureza. A complexidade da sociedade e
realidade atual. Impactos ambientais: conseqncias da ocupao e uso da Terra.
Processos e interpretaes contemporneas sobre o meio ambiente A racionalizao
do uso do patrimnio histrico-ecolgico no contexto do desenvolvimento econmico
e social. A problemtica do meio ambiente e suas repercusses no campo das teorias
do
Bibliografia Bsica:
ACOT, P. Histria da ecologia. Rio de Janeiro: Campus, 1990.
58
59
2o.
Sem
Teoria
42.75 h
aulas
.
Desenvolver uma leitura interpretativa de textos pertinentes da rea de formao,
aprofundando as caractersticas gerais de superestruturas com nfase dissertao
acadmica. Possibilitar ao aluno o desenvolvimento de trabalhos acadmicos, de
acordo com normas metodolgicas oficiais.
Bibliografia Bsica:
ECO, U. Seis passeios pelos bosques da fico. So Paulo: Companhia das Letras,
1994.
LVY, P. As tecnologias da inteligncia. So Paulo: Editora 34, 1990.
LUFT, C. P. Moderna gramtica brasileira. Porto Alegre: Globo, 1979.
PINKER, S. O instinto da linguagem. So Paulo: Martins Fontes, 2002.
59
60
Bibliografia Complementar:
ABNT ASSOCIAO BRASILEIRA DE NORMAS TCNICAS. NBR 10520 (Citaes).
BAKHTIN, M. Marxismo e Filosofia da Linguagem. So Paulo: Hucitec, 1989.
MARINHO, Marildes (Org.) Ler e navegar: espaos e percursos da leitura. Campinas:
Mercado de Letras, 2001.
PARENTE, Andr. O virtual e o hipertextual. Rio de Janeiro: Pazulin, 1999.
SERAFINI, M.T. Como escrever textos. Rio de Janeiro: Globo, 1988.
3o.S
Cartografia e Astronomia
em
85.50 h
Teoria/Prtic aulas
a
60
61
Bibliografia Complementar:
ALMEIDA, R. D. Cartografia escolar. So Paulo: Contexto, 2007
FARIA, R. P. Fundamentos de astronomia, So Paulo, Papirus
LIBAULT, A. Geocartogrfica. So Paulo: Edusp, 1975.
MENDONA, F. Mapas de Geografia e Cartografia Temtica. So Paulo: Contexto,
2008
OLIVEIRA, C. de. Curso de Cartografia Moderna. Rio de Janeiro: IBGE, 1988.
3o.
Sem
85.50h
Teoria/Prtica aulas
.
Analisar os eventos mais importantes ao longo das eras geolgicas. Comparao e
dinmica fsica da crosta terrestre. As exigncias econmicas e o esgotamento dos
depsitos minerais. Distribuio e explorao de recursos energticos e a importncia
geopoltica. Explorao dos recursos minerais e energticos e os impactos ambientais.
Recursos tecnolgicos capazes de identificar e prever os fenmenos e catstrofes
naturais. Reconhecer o trabalho de campo como laboratrio fundamental para a
compreenso dos fenmenos da natureza que devem ser base para a prtica docente
no mbito da produo do conhecimento.
6.1.1.1.1.1.1.1
Bibliografia Bsica:
6.1.1.1.1.1.1.2
Bibliografia Complementar:
61
62
F.
urbanismo.
ed..
So
Paulo:
Perspectiva,
1992.
3o.
Sem
Teoria/Prtic aulas
42.75 h
Bibliografia Bsica:
Bibliografia Complementar:
62
63
1996.
CAVALCANTI, L. S. Geografia, escola e construo de conhecimento. Campinas:
Papirus, 1998.
NOAL, F. O; REIGOTA, M., BARCELOS, V.H.L. (Orgs.). Tendncias da educao
ambiental brasileira. Santa Cruz do Sul: EDUNISC, 1998.
3o.
Sem
Teoria/Prtic aulas
85.5h
Bibliografia Bsica:
BENKO, G. Economia, Espao e Globalizao. So Paulo: Hucitec, 1996.
BREKER, B.; EGLER, C. Brasil: Uma potncia regional na economia-mundo. Rio de
Janeiro: Editora Bertrand Brasil, 1993.
TAVARES, M.C.; FIORI, J.L. Desajuste Global e Modernizao Conservadora. So
Paulo: Paz e Terra, 1996.
Bibliografia Complementar:
63
64
3o.
Psicologia e educao I
Teoria
Sem
28.50h
aulas
.
Proporcionar o estudo de conhecimentos psicolgicos que auxiliem os alunos a
compreender a complexidade psquica que caracteriza o comportamento e as relaes
humanas envolvidas no processo de ensino-aprendizagem.
I As relaes entre Psicologia e Educao: Introduo
II - Bases das teorias psicolgicas: o inatismo, o empirismo, o interacionismo
Bibliografia Bsica:
ALENCAR, E. S. Novas Contribuies da Psicologia aos Processos de Ensino e
Aprendizagem. So Paulo : Cortez, 1992.
COLL, C. e outros. (Org.). Desenvolvimento Psicolgico e Educao. v.1 a 3. Porto
Alegre : Artes Mdicas, 1994.
DELVAL, J. Crescer e Pensar: a construo do conhecimento na escola. Porto Alegre :
Artes Mdicas, 1998.
64
65
Bibliografia Complementar:
ALVES, Maria Leila e outros. (Org.). Construtivismo em Revista. So Paulo: F.D.E.,
1994.
COLL, C. (Org.). Psicologa Gentica y educacin: recompilacin de textos sobre las
aplicaciones pedaggicas de la teoria de Jean Piaget. Barcelona : Oikos-tau, 1991.
FIGUEIREDO, L.C. M.; DE SANTI, P.L. Psicologia : uma (nova) introduo. So Paulo:
Educ, 1997.
KUPFER, M. C. Freud e a Educao: o mestre do impossvel. So Paulo: Scipione,
1989.
LARROCA, P. Psicologia na Formao Docente. Campinas : Alnea, 1999.
3o.
Histria da Cultura
Teoria
Sem
42.75 h
aulas
.
Analisar a cultura como uma configurao ordenada da estrutura histrica da
humanidade. As origens do indivduo moderno e o Humanismo. A era das revolues
burguesas, o desenvolvimento industrial capitalista e a afirmao da nacionalidade
ocidental.
nacionalidade ocidental e seus efeitos na produo cultural: a modernidade e a psmodernidade. Esforo de intelectuais na construo da identidade cultural. As
manifestaes populares de cultura e a sua transmisso.
Bibliografia Bsica:
AZEVEDO, F. A Cultura Brasileira. Braslia: Unb, 1960.
CHAU, M. Convite filosofia. So Paulo: tica, 2001.
LVY, P. As tecnologias da inteligncia: o futuro do pensamento na era da informtica.
Rio de Janeiro: Editora 34, 1994.
Bibliografia Complementar:
65
66
3o.
Teoria
3 aulas
42.75 h
Sem
.
Analisar e compreender as atribuies tericas de alguns autores contemporneos
sobre os temas da modernidade e da ps-modernidade. Considerando as aceleradas
mudanas da sociedade e suas necessidades de alteraes do meio. Ser dado um
destaque discusso da tica ecolgica, tanto na esfera internacional, quanto na
latino-americana. Compreender a ordem da gesto ambiental nacional e internacional,
os principais acordos internacionais sobre meio ambiente a sociedade de risco e
segurana ambiental.
Bibliografia Bsica:
HARVEY, D. A condio do ps-moderna. So Paulo: Loyola, 1992.
LEFF, E. Epistemologia ambiental. So Paulo: Cortez , 2001.
LEFF, E. Saber Ambiental, Petrpolis: Vozes, 2001.
Bibliografia Complementar:
BECKER, Berta K. Geografia e Meio Ambiente no Brasil: Editora Hucitec, p.371-395.
RIBEIRO, Wagner Costa. A ordem ambiental internacional. So Paulo: Contexto,
RIBEIRO, Wagner Costa. O Brasil na ordem ambiental internacional. In: Ribeiro
Wagner Costa (Organizador). Patrimnio ambiental brasileiro, So Paulo: Editora da
Universidade de So Paulo e Imprensa Oficial do Estado de So Paulo, 2003, v.1,
66
67
p.601-619.
NEVES, Estela: TOSTES, Andr, Meio Ambiente. A lei em suas mos. Rio de Janeiro:
Editora Vozes. 1998.
A implantao da Educao Ambiental no Brasil, Braslia: MEC-Unesco-DF.1998.
SOSA, Bicols, tica ecolgica. Madrid: Libertarias/Prodhufi, 1999.pp.79-129.
4o.
Cartografia Temtica
Sem
Teoria/Prtic aulas
85.50 h
8.1.1.1.1.1.1.1
Bibliografia Bsica:
68
Hall, 2003.
4o.
Sem
Teoria/Prtica
85.5 h
aulas
.
Relao da geomorfologia com o processo e a dinmica de ocupao, distribuio e
aproveitamento do espao geogrfico pelas sociedades humanas. Estabelecer a
importncia de se conhecer os fundamentos geomorfolgicos para minimizar os danos
que a humanidade vm causando ao meio ambiente, tais como desgaste e eroso do
solo atravs de prticas agrcolas imprprias; o desmatamento; traado de redes
materiais; urbanizao; desvios de curso dgua; ocupao de vales e vertentes de
morros e encostas; construes destinadas ao lazer e ao turismo. Os contedos tm
uma dimenso pedaggica voltados educao bsica e so desenvolvidos a partir de
trabalho de campo e visitas didticas a laboratrios de ensino de geomorfologia.
Bibliografia Bsica:
CHRISTOFOLETTI, A. Geomorfologia. So Paulo: Edgard Blucher,1980.
ROSS, J. L. S. Geomorfologia: Ambiente Planejamento. So Paulo: Contexto, 1990.
FLORENZANO, T.G. Geomorfologia Conceitos e Tecnologias Atuais. So Paulo:
Oficina de textos, 2008.
Bibliografia Complementar:
ROSS, J. L. S. (Org.). Geografia do Brasil. So Paulo: Edusp, 1995.
BLOOM, A. - Superfcie da Terra. So Paulo, Edgard Blucher, 1970.
GUERRA, A.T. e CUNHA, S.B. Geomorfologia do Brasil. Rio de Janeiro: Bertrand
PENTEADO, M.M. - Fundamentos de Geomorfologia. 2a edio. Rio de Janeiro: IBGE,
1979.
VENTURI, L. Praticando Geografia Tcinicas de Campo e Laboratrio. So
68
69
Paulo:2004
4o.
Teoria/Prtica 3 aulas
42.75
Sem
.
A espacialidade corporal e suas implicaes com as relaes sociais. Desenvolver
manifestaes culturais, artsticas e vivncias corporais na percepo do espao
atravs da Arte, da Msica e do Esporte.
Bibliografia Bsica:
AZEVEDO, S.M. de. O papel do corpo no corpo do ator. So Paulo: Perspectiva, 2002.
BOURDIEU, P. ;DARBEL, A. O amor pela arte: os museus de arte na Europa e seu
pblico. So Paulo: EDUSP/ ZOUK, 2003.
BURNIER, L. O. A arte do ator: da tcnica representao. Campinas: Editora da
Unicamp, 2001.
Bibliografia Complementar:
FORTUNA, T.R. Formando professores na universidade para brincar. In: SANTOS,
S.M.P. (org.) A ludicidade como cincia. Petrpolis: Vozes, 2001, p. 115-119.
GREINER, C. Corpo. So Paulo: Annablume, 2005.
GIL, J. Movimento total. O corpo e a dana. Traduo: Miguel Serras Pereira. Lisboa:
Relgio Dgua Editores, 2001.
KRAMER, S. Produo cultural e educao: algumas reflexes crticas sobre como
educar com museu. In: KRAMER, S.; LEITE, M.I. (org.) Infncia e produo cultural.
Campinas: Papirus, 1998, p.199-215.
LEITE, M. I.; OSTETTO, L. E. (orgs.) Museu, educao e cultura: encontros de
professores com a arte. Campinas: Papirus, 2005, p. 19-54.
69
70
4o.
Sem
85.50h
.
Entender o processo de globalizao em curso e as implicaes de ordem econmica,
poltica e cultural que resultam na reorganizao dos espaos geogrficos, bem como
em redefinies territoriais. Estudar os reordenamentos espaciais decorrentes da
insero dos pases e suas formaes sociais econmicas na economia-mundo.
Compreender que o processo de globalizao contraditoriamente gera fragmentaes
e tem contribudo para fazer surgir e manter regies consideradas perifricas e por isto
mesmo excludas dos principais acordos e vantagens decorrentes da nova
organizao econmica e poltica mundial. Possibilitar ao professor o estabelecimento
da relao entre singularidade e totalidade, elemento fundamental para a anlise
geogrfica no ensino bsico.
Bibliografia Bsica:
BENKO, G. Economia, espao e globalizao na aurora do sculo XXI. So Paulo:
Hucitec, 1996.
HARVEY, D. A condio ps-moderna. So Paulo: Edies Loyola, 1992.
SANTOS, M. et alli (Orgs.). Por uma outra globalizao: do pensamento nico
conscincia universal. So Paulo: Record, 2000.
Bibliografia Complementar:
BECKER, B. K.; EGLER, C. A. G. Brasil: uma potncia regional na economia-mundo.
(Col. Geografia). Rio de Janeiro: Bertrand Brasil, 1993.
HARVEY, D. Espaos de esperana. So Paulo: Edies Loyola, 2004.
LENCIONI, S. Regio e geografia. So Paulo: EDUSP, 1999.
LBO, M. A. Estado e capital transnacional na Amaznia: o caso da Albrs/Alunorte.
Belm: NAEA/UFPA, 1996.
KURZ, R. Os ltimos combates. Petrpolis: Vozes, 1997.
70
71
4o.
Teoria 3 aulas
42.75 h
Sem
.
Estudo de temas e problemas desenvolvidos no campo da Histria Econmica,
proporcionando ao aprimoramento terico-histrico. Objetiva-se instrumentos para
entender a
Bibliografia Bsica:
DOBB, M. A evoluo do capitalismo. So Paulo: Abril Cultural, 1983.
FURTADO, C. Formao Econmica do Brasil. So Paulo: Cia. Editora Nacional, Cap.
1 a 6, 8 a 12, 1959.
HUBERMAN, L. Histria da riqueza do homem. Rio de Janeiro: Zahar, 1981.
Bibliografia Complementar:
72
4o.
Teoria 3 aulas
42.75 h
Sem.
O curso objetiva abordar vrios aspectos introdutrios da Antropologia. A Antropologia
e as demais cincias sociais. As noes de natureza e cultura. As concepes de
Sociedade e Cultura. A antropologia e seu carter cientfico, os campos de estudo. A
Antropologia como ferramenta para o estudo da diversidade e do relativismo cultural.
O problema do etnocentrismo. O trabalho etnogrfico como metodologia. O mtodo
evolucionista e a crtica ao evolucionismo. A antropologia poltica.
Bibliografia Bsica:
CLASTRES, P. A sociedade contra o Estado. Rio de Janeiro: Francisco Alves, Cap. II,
III, XI, 1978.
DAMATTA, R . Carnavais, malandros e heris para uma sociologia do dilema
brasileiro. Rio de Janeiro: Zahar, 1979.
LVI-STRAUSS, Claude. Antropologia estrutural. Ed. Tempo Brasileiro. Rio de
Janeiro.1975.
Bibliografia Complementar:
BOAS, Franz. Antropologia Cultural. Jorge Zahar Editor, Rio de Janeiro, 2004.
LAPLANTINE, F. Aprender Antropologia. Ed. Brasiliense. S.P. 1988
MAUSS, M. Sociologia e Antropologia. So Paulo : Edusp.
MELO, L. G. Antropologia cultural: iniciao, teoria e temas. 7 ed. Petrpolis: Vozes,
2000.
RIBEIRO, Gustavo Lins. Cultura e Poltica no mundo contemporneo. Braslia: Ed.
UnB, 20
72
73
4o.
Sem
Teoria
2 aulas
28.50 h
Psicologia e Educao II
.
Estudo das principais contribuies da Psicologia para a Educao: Skinner
(comportamentalismo), Freud (Psicanlise), Piaget (construtivismo).
Bibliografia Bsica:
ALENCAR, E. S. Novas Contribuies da Psicologia aos Processos de Ensino e
Aprendizagem. So Paulo : Cortez, 1992.
COLL, C. e outros. (Org.). Desenvolvimento Psicolgico e Educao. v.1 a 3. Porto
Alegre : Artes Mdicas, 1994.
KUPFER, M. C. Freud e a Educao: o mestre do impossvel. So Paulo: Scipione,
1989.
Bibliografia Complementar:
73
74
sem
Teoria/Prtic 3 aulas
42.75 h
.
Fundamentao terica do estudo do conceito de paisagem como categoria temporal,
scio-espacial e ambiental. Estudo das dinmicas de formao das paisagens e seus
componentes. Entendimento da paisagem como representao e sua relao com os
aspectos econmicos, culturais, polticos e fsicos. O desenvolvimento dessas
premissas se relaciona diretamente com a necessidade do professor do ensino bsico
estabelecer relaes entre fenmenos, priorizando as vrias realidades presentes no
Brasil em diversas escalas, valorizando-se o trabalho de campo como recurso didtico
fundamental.
Bibliografia Bsica:
BAUMAN, Z. O Mal-estar da ps-modernidade. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Editor,
1998, p. 14.
GUATTARI, F. As Trs Ecologias. Campinas: Papirus, 1991.
ODUM, E. P. Ecologia. Rio de Janeiro: Guanabara, 1988.
Bibliografia Complementar:
74
75
5S
Geografia de So Paulo I
em.
3 aulas
42.75 h
Teoria/Prtica
A gnese da industrializao. A
75
76
Bibliografia Bsica
Bibliografia Complementar
BERQU, E. S. Fatores estticos e dinmicos mortalidade e fecundidade. In:
SANTOS, J. L.
CORRA, R.L. A geografia cultural. Rio de Janeiro: Bertrand Brasil, 2003.
GUATARI, F.; ROLINK, S. Micropoltica: cartografias do desejo. Petrpolis: Vozes,
1996.
HALL, S. Da dispora. Identidades e mediaes culturais. Belo Horizonte/ Braslia:
Editora UFMG/Representao da UNESCO no Brasil, 2003.
MAGNANI, J.G.C. Quando o campo a cidade: fazendo antropologia na metrpole. In:
5o. Sem.
Histria de So Paulo I
Teoria
2 aulas 28.5 h
76
77
Bibliografia Bsica
Estudo das correntes tericas sobre a distribuio geogrfica da fauna e flora nas
diversos ambientes do globo, com nfase na Amrica do Sul e, principalmente no
Brasil. Compreenso das propostas de anlise espacial para estudo desses
fenmenos. Biogeografia insular e aplicaes. Padres e determinantes da
diversidade de espcies; Princpios biogeogrficos. Biogeografia e Ecologia.
Relacionar a dinmica da natureza como elemento importante na estruturao da
sociedade: conflitos e contradies. A anlise desses contedos possibilita ao
aluno futuro professor estabelecer vnculos entre uso e degradao.
Bibliografia Bsica:
77
78
Bibliografia Complementar:
AYOADE, J. O. Introduo climatologia para os trpicos. Rio de Janeiro: Ed.
Bertrand Brasil, 1992.
DOUROJEANNI,
M.,PADUA,M.T.J.
Biodiversidade.
hora
decisiva.Curitibra:EditoraUFPR,2001
FURLAN, S A. Unidade de Conservao Insular: consideraes sobre a dinmica
insular, planos de manejo e turismo ambiental. In LEMOS, A. I.G. (org.). Turismo:
impactos socioambientais, So Paulo: Hucitec, 1996, p. 114-136.
GUERRA, A.T. Geomorfologia e Meio Ambiente.Rio de Janeiro: Bertrand
Brasil:2000.
TRICART, J. Ecodinmica. Rio de Janeiro: Supren/ IBGE, 1977. [com numerosas
referncias s formaes superficiais e s variaes climtica quaternrias da
Amaznia.]
5o.
Sem
Teoria
2 aulas
28.50 h
Prtica Pedaggica I
.
A funo social e poltica do professor de Geografia. A geografia e o ensino: saber
geogrfico e sua relao com o saber geogrfico escolar. Objetivos de ensino e
contedos geogrficos. A noo tempo-espao nas primeiras sries da Educao
Bsica. Orientao e representao geogrficas. Organizao e formas de
aprendizagem em geografia. Concepes e pluralidade cultural nas abordagens da
78
79
Bibliografia Bsica:
BRASIL.MEC. Secretaria do Ensino Fundamental. Parmetros Curriculares Nacionais1. e 2. Ciclos. Braslia: MEC, 1996.
CHAUI, M. Convite Filosofia. So Paulo: tica, 1999.
FREINET, C. Pedagogia do bom-senso. Coleo Psicologia e Pedagogia. Traduo de
Baptista, J. So Paulo: Martins Fontes, 1973.
8.3
Bibliografia Complementar:
Noes de Estatstica
Teoria
2 aulas
28.50h
5S
79
80
em
Noes de probalidade e estatstica descritiva. Variveis aleatrias. Amostragem.
Anlise de regresso e correlao. Anlise de variana. Estatstica no paramtrica.
Populao e amostras. Levantamento e apurao de dados. Dados registrados e no
registrados: censo e estimativa de populao. Descrio de dados amostrais: tabelas,
grficos, medidas de posio e de validade. Noes elementares de probabilidade.
Anlise de uma distribuio de freqncia de natureza qualitativa: coeficientes e
ndices mais usados. Elementos de demografia. Noes de Intervalo de Confiana.
Testes de Hipteses. Tabelas de Contingncia e Associao entre variveis
qualitativas
Bibliografia Bsica:
ANDREAZZA, P. E.; OLIVEIRA, H. Pestatis for Windows 1.0. Pelotas: Educat/Ucpel,
1997.
MAGALHES, M. N.; LIMA, A.C.P. Noes de Probabilidade e Estatstica. So Paulo:
USP, Instituto de Matemtica e Estatstica, 2002.
SPIEGEL, M.R. Estatstica. Rio de Janeiro: McGraw-Hill do Brasil Ltda, 1969.
Bibliografia Complementar:
80
81
5o.
Sem
Teoria
3 aulas
42.75h
.
Apresentar os principais tipos de pesquisa quanto ao delineamento, ou seja: descritiva
(levantamento e correlacional), inferenciais (quase experimentais e experimentais);
normas para elaborao de projetos de pesquisa, interface com estatstica para a
anlise dos dados de pesquisa utilizando recursos da informtica. Vale destacar que
esses pressupostos so referncias para a consolidao das monografias de final de
curso que reconhecem o conhecimento cientfico como requisito prtica do professor.
Bibliografia Bsica:
BOAVENTURA, E. Como ordenar as idias. So Paulo: tica, 1995.
OLIVEIRA, P. de. S. Metodologia das Cincias Humanas. So Paulo : Hucitec, 1998.
BRANDO, C. R .- Introduo metodologia do trabalho cientifico, So Paulo:
Brasiliense,1998
Bibliografia Complementar:
EZPELETA, J.; ROCKWEL, E. Pesquisa Participante. So Paulo: Cortez, 1986.
VIEIRA, C. L. Pequeno Manual de divulgao cientfica: dicas para cientistas e
divulgadores de cincia. So Paulo: CCS/USP, 1998.
6o.
Sem
Teoria/Prtic 3 aulas
42.75h
.
Estudo e interpretao das paisagens mundiais e brasileiras. Os grandes domnios
fsicos mundiais e brasileiros; os domnios morfoclimticos brasileiros; o estudo da
vegetao, clima, solo, hidrografia e o relevo brasileiro. A relao dos agrupamentos
humanos com as paisagens. Representao das paisagens para as populaes
tradicionais, urbanas e rurais. O desenvolvimento dessas premissas se relaciona
81
82
Brasileira de Letras.
DEAN, W. A Ferro e Fogo: A Histria e a devastao da Mata Atlntica brasileira. So
Paulo: Companhia das Letras, 1996.
ROSS, J. L. S. (Org.). Geografia do Brasil. Coleo Didtica, 3. So Paulo: Edusp,
1995.
Bibliografia Complementar:
6o.
Sem
Teoria/Prtic 3 aulas
Geografia de So Paulo II
42.75 h
.
Analisar o crescimento da cidade de So Paulo focando a questo da multido e
identidade, o processo de segregao scio-espacial e os territrios da cidade; abordar
identidades poltico-culturais e espaciais decorrentes do crescimento horizontal da
cidade de So Paulo atravs do estudo do bairro. Discutir a metodologia de estudo do
bairro e sua relao com a metrpole. Compreender o padro de crescimento urbano
82
83
6o.
Sem
.
Estudo da demografia mundial e brasileira. Fluxos migratrios, crescimento
populacional mundial e brasileiro, fecundidade, crescimento vegetativo. Anlise de
dados espaciais dos fenmenos demogrficos contemporneos. Aspectos culturais,
scio-econmicos e polticos que influenciam essa dinmica em regies do globo
terrestres. Levando em conta que o tema da populao importante na anlise
geogrfica, pretende-se a continuidade da reflexo crtica sobre a constituio da
geografia da populao, priorizando elementos fundamentais da formao social
brasileira atravs de estudo de caso como apoio metodolgico para o trabalho do
83
84
de
mo-de-obra.
So
Paulo
em
Perspectiva.
So
Paulo:
SPP,
84
85
6o.
Teoria
2 aulas
28.50 h
Histria de So Paulo II
Sem
.
Bibliografia Bsica:
8.3.2
Bibliografia Complementar:
85
86
6o.
Sem.
Teoria/Prtica 3 aulas
42.75 h
8.3.2.1.1.1 Biogeografia II
Bibliografia Complementar:
LORENZI, H. rvores brasileiras manual de identificao de plantas arbreas do
Brasil. So Paulo: Ed. Plantarum, v. 1 e 2, 2001.
ABSABER,. Amaznia: do discurso prxis. So Paulo: Edusp, 1994.
BROW JR., K. S. "Centros de Disperso, Refgios Quaternrios e Conservao de
Patrimnios Genticos na Regio Neotropical. In: Revista Acta Amaznica. Rio de
Janeiro: IBBD/INPA,
v. 7, n.1, 1979, p. 75-137.
BRUCK, E. C. et al. Cadastramento e Vegetao Instituto Brasileiro do Meio Ambiente
e dos Recursos Naturais Renovveis, Unidades de Conservao do Brasil. DIRPED Centro de Sensoriamento Remoto. Braslia: IBAMA , 1992.
LIMA, A. R.; CAPOBIANCO, J. P. (orgs). Mata Atlntica: avanos legais e institucionais
para sua conservao.In: Instituto Scio-ambiental. So Paulo: ISA, 1997.
86
87
6o.
Teoria
2 aulas
28.50h
Prtica Pedaggica II
Sem
.
87
88
6o.
Teoria
3 aulas
42.75 h
Sem
.
Apresentar os principais tipos de pesquisa quanto ao delineamento, ou seja: descritiva
(levantamento e correlacional), inferenciais (quase experimentais e experimentais);
normas para elaborao de projetos de pesquisa, interface com estatstica para a
anlise dos dados de pesquisa utilizando recursos da informtica. Vale destacar que
esses pressupostos so referncias para a consolidao das monografias de final de
curso que reconhecem o conhecimento cientfico como requisito prtica do professor.
Bibliografia Bsica:
BOAVENTURA, E. Como ordenar as idias. So Paulo: tica, 1995.
Oliveira, P. de. S. Metodologia das Cincias Humanas. So Paulo : Hucitec, 1998.
SEVERINO. A. J. Metodologia do Trabalho Cientfico. So Paulo: Cortez, 2002.
Bibliografia Complementar:
ECO, U. Como se faz uma tese. So Paulo: Perspectiva, 2002.
EZPELETA, J.; ROCKWEL, E. Pesquisa Participante. So Paulo: Cortez, 1986.
6o.
Sem
Teoria
2 aulas
28.50 h
.
Organizao e interpretao de dados estatsticos aplicados temas especficos da
geografia. Coleta, anlise e apresentao de dados geogrficos. Construo de
grficos, tabelas, pirmides e de outras representaes de dados estatsticos a partir
de uma certa situao da realidade geogrfica.
Bibliografia Bsica:
LEVIN, J. Estatstica Aplicada Cincias Humanas. Rio de Janeiro: HARBRA, 1987.
MAROCO, J.; BISPO, R. Estatstica Aplicada s Cincias Sociais e Humanas. Lisboa:
Climepsi, 2003.
SILVA, M. da. Estatstica Aplicada Psicologia e s Cincias Sociais. So Paulo:
Mcgraw Hill Education, 1994.
88
89
Bibliografia Complementar:
FOX, J. A. Estatstica Para Cincias Humanas. So Paulo: Prentice Hall Brasil, 2004.
7o.
3 aulas
Geopoltica I
Sem
42.75h
Teoria/ Prtica
.
Geografia poltica e geopoltica. Situar a Geografia Poltica e a Geopoltica na
Geografia e apresentar os contornos tericos e empricos do seu objeto de estudos.
Formao do pensamento geopoltico. A natureza geogrfica do Estado. Expor e
problematizar as teorias sobre o Estado Moderno e suas relaes com as polticas
territoriais internas e externas. As Fronteiras nacionais e mundiais. Considerando a
geografia no ensino bsico requer uma anlise do espao mundial regionalizado, este
componente tem a pretenso de articular as diferentes dinmicas desse processo de
regionalizao.
Bibliografia Bsica:
89
90
7o.
Sem
3 aulas
Campo e cidade numa perspectiva
42.75h
Teoria/Prtica
histrica I
90
91
7o.
Sem
2 aulas
Planejamento Territorial I
28.50h
Teoria
.
Introduo ao planejamento territorial. Planejamento territorial. Polticas pblicas,
programas, planos, objetivos, teorias, mtodos e instrumentos de planejamento urbano.
O Plano Diretor Municipal: conceitos, mtodos de elaborao, implantao e controle.
Bibliografia Bsica:
Bibliografia Complementar:
e Suas
"Solues
91
92
7o.
Histria Contempornea
Teoria
3 aulas
42.75 h
Sem.
Introduo ao estudo da Histria Contempornea. Discusso dos processos que
nortearam a
Bibliografia Bsica:
Bibliografia Complementar:
92
93
7o.
2 aulas
Prtica Pedaggica III
Sem
28.50h
Teoria
.
As polticas pblicas educacionais. Verificao da legislao educacional e suas
implicaes scio-educacionais na sala de aula. Estudo e anlise das diversas
propostas curriculares oficiais existentes CENP, PCNs. Levantamento do campo de
estgio. Procedimentos didticos, planejamento das atividades e preparo do material
necessrio s aulas. Regncia de classe, participao nas atividades extra-classe
desenvolvidas pela escola alvo do estgio. Avaliao e relatrio das atividades de
regncia de classe. Esse componente curricular tem como principal objetivo dar
continuidade aos projetos que norteiam o estgio supervisionado, incluindo o incio da
aplicao de um projeto poltico-pedaggico.
8.4
Bibliografia Bsica:
93
94
7o. Sem.
3 aulas 42.75 h
Metodologia do Trabalho Cientfico III
Teoria
Bibliografia Bsica:
KHUN, T. S. A Estrutura das Revolues Cientficas. So Paulo: Ed. Perspectiva,
1982. LEFEBVRE, H. Lgica formal, lgica dialtica. Rio de Janeiro: Civilizao
Brasileira, 1979
POPPER, K. R. A Lgica da Pesquisa Cientfica. So Paulo: Cultrix, 1985.
Bibliografia Complementar:
A.
Metodologia
cientfica
geografia.
Presidente
Prudente:
UNESP/IPEAPP, 1980.
PINTO, A. V. Cincia e existncia. Problemas filosficos da pesquisa cientfica. Rio
de Janeiro: Paz e Terra, 1985.
94
95
8o. Sem.
3 aulas 42.75h
Geopoltica II
eoria/Prtica
Bibliografia Bsica:
ANDRADE, M. C. de. Imperialismo e fragmentao do espao. So Paulo: Contexto,
1997.
HAESBAERT, R. Blocos internacionais de poder. So Paulo: Contexto, 1994.
HOBSBAWN, E. A era dos extremos. O breve sculo XX (1914-1991). So Paulo:
Companhia das Letras, 1998.
Bibliografia Complementar:
95
96
8o. Sem.
3 aulas 42.75h
Campo
cidade
numa
perspectiva Teoria/Prtica
histrica II
Utilizar os aspectos terico-histricos no conceito de cidade e de campo no
processo capitalista contemporneo. Compreender as caractersticas econmicas,
sociais, polticas e culturais da modernidade, tendo como referncia a cidade e o
campo. Entender o relacionamento entre a cidade e o campo no processo histrico
em curso. Esta anlise deve embasar a necessria articulao entre rural e urbano
no mbito das noes bsicas presentes no ensino fundamental, neste momento,
valorizando-se o estudo da urbanizao brasileira.
Bibliografia Bsica:
BOURDIEU, P. O poder simblico. Rio de Janeiro: Bertrand do Brasil, 1989.
CANDIDO, A. Os parceiros do Rio Bonito. Estudo sobre o caipira paulista e a
transformao dos seus meios de vida. So Paulo: Duas Cidades, 1982.
MUNFORD, L. A cidade na histria. So Paulo: Martins Fontes, 1982.
Bibliografia Complementar:
96
97
8o. Sem.
2 aulas 28.50h
Planejamento Territorial II
Teoria
Bibliografia Complementar:
BRITO, M. C. W. de. Unidades de Conservao. Intenes e Resultados. So
Paulo: FAPESP/Annablume, 2000.
CAIRNCROSS, F. Meio Ambiente: Custos e Benefcios. So Paulo: Nobel, 1991.
CARLOS, A. F. A. (org.). Os caminhos da reflexo sobre a cidade e o urbano. So
Paulo: EDUSP, 1994.
DIEGUES, A. C. O mito da natureza intocada. So Paulo: Hucitec, 2001.
MARCONDES, M. J. de. A. Cidade e Natureza. Proteo dos mananciais e excluso
social. So Paulo: FAPESP/Edusp/Studio Nobel, 1999.
97
98
8o. Sem.
3 aulas 42.75h
Relaes Internacionais
Teoria
Bibliografia Bsica:
MAQUIAVEL, N. O Prncipe. So Paulo: Martin Claret, 1998.
MICHELENA, J. A. A crise do sistema mundial. Rio de Janeiro: Editora Paz e Terra,
1977.
NYE JR., J. O paradoxo do poder americano: porque a nica superpotncia do
mundo no pode prosseguir isolada. So Paulo: Editora UNESP, 2002.
SANTOS, M.
et alli (orgs.).
Paulo:
Huntec/ANPUR. 1993.
Bibliografia Complementar:
KENNEDY, P. Preparando para o sculo XXI. Rio de Janeiro: Campus, 1993.
KURZ, R. O colapso da modernizao. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1992..
CHOMSKY, N. Novas e velhas ordens mundiais. So Paulo: Scritta, 1996.
HOBBES, T. O Leviat. Braslia: UnB/Imprensa Oficial, 2000.
WALLERSTEIN, I. Aps o liberalismo: em busca da reconstruo do mundo.
Petrpolis: Editora Vozes, 2002.
98
99
8o. Sem.
2 aulas 28.50 h
Prtica Pedaggica IV
Teoria/Prtica
Bibliografia Bsica:
AZENHA, M. da. G. Construtivismo, de Piaget a Emlia Ferreiro. So Paulo: tica,
1995.
FERREIRO, E. Reflexes sobre alfabetizao. So Paulo: Cortez, 1992.
FREIRE, P. Pedagogia do oprimido. Rio de Janeiro: Paz e Terra, l982.
Bibliografia Complementar:
BRASIL. Ministrio da Educao e Cultura. Atividades e recursos pedaggicos para
deficientes da audio. Centro Nacional de Educao Especial. Rio de Janeiro:
MEC/FENAME, 1983.
AGNE, J.; QUADROS, R. M. de. Alfabetizao: o contexto da pessoa surda. In:
Revista de Ensino Especial. Braslia: MEC/UNESCO.
BGUS, L. et al. Desigualdade e a questo social. So Paulo: Educ, 1997.
BOTELHO, P. Segredos e Silncios na Educao dos Surdos. Belo Horizonte:
Editora Autentica, 1998, p.7-12.
CARVALHO, R. E. A nova LDB e a educao especial. Rio de Janeiro: WVA, 1997.
99
100
8o. Sem.
3 aulas 42.75 h
Metodologia do Trabalho Cientfico IV
Teoria
Bibliografia Bsica:
JAPIASSU, H. O Mito da Neutralidade Cientfica. Rio de Janeiro: Imago, 1975.
KHUN, T. S. A Estrutura das Revolues Cientficas. So Paulo: Perspectiva, 1982.
POPPER, K. R. A Lgica da Pesquisa Cientfica. So Paulo: Cultrix, 1985.
Bibliografia Complementar:
A.
Anlise
de
sistemas
em
geografia.
So
Paulo:
Hucitec/Edusp, 1979.
GOMES, H. Reflexes sobre teoria e crtica em geografia. Goinia: Cegraf/UFG,
1991.
PINTO, A. V. Cincia e existncia; problemas filosficos da pesquisa cientfica. Rio
de Janeiro: Paz e Terra, 1985.
SANTOS, M. Espao e Mtodo. So Paulo: HUCITEC, 1985.
100
101
8o. Sem.
3 aulas 42.75 h
Introduo a Libras
Teoria
101
102
7. ESTGIOS SUPERVISIONADOS
Na grade curricular
algumas se destacam:
Produo e leitura de texto I e II;
Geografia e recursos didticos (teoria e prtica);
Psicologia da educao I e II;
Educao e gesto ambiental;
Metodologia do trabalho cientfico I, II, III.
103
103
104
105
105
106
relatrio de regncia;
106
107
(regncia)
CONSIDERAES FINAIS:
108
109
109
110
110
111
111
112
112
113
113
114
Pedaggico
do
Curso,
sua
implementao
desenvolvimento
114
115
Vale
destacar
que
os
materiais
pesquisados:
fundamentos
terico-
que
envolve
efetivao
de
um
Colegiado
que
encaminha
116
116
117
Salas de aula
117
118
18. BIBLIOGRAFIA
119
119
120
ANEXOS
Anexo 1
CAPTULO I
DAS COMPETENCIAS E ATRIBUIES DO COLEGIADO DO CURSO
Art. 1 Compete ao Colegiado de Curso:
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
120