GÉl'rros,Arnlnos n PntsloNltttclsL)ss,tpatrctros:

uln TÈoul MoçantnrcaN,roo Polstt PolÍttcr>

ÌrulÒ (ìrìÌìto
,ìr/r/Ìú,,f cii,,nì Sdr'.iì Irt rt6 ití 'lt Lìil'rr

REsuM(ì

A ;Ìugclr d. rntìgrs kfcrrnr iI etlÌrsÌ:'úì.I, o\ gar)rros . os

iÌìÌ)irìoss:o vnros. no sul clc Moçurbrpe, conro o resúìtido c ciusa d.
r:rìoridrdcs cós crs. ÈÌcs nrrrlr utngid,rs pot nios dentrc clo irtcro
rDitcno . sccrrìo o soÌo, r rìÌerìo\ qrkr sejan cotcmdos rb contìi
"di '
(i)es especj.ìis.o1r snnplesrrrelte srp cc;Ln, dr Írie dr Tern. Os
.orìdi.iô.Ìììsmos inrtostos ìs rns virhs c nortes iìnrrr extrpohrìos.
t ì r s ( ì é . r ( l i ì \r ì ì . r ; \r e . . . t c s . p r r r c o r c c b e r t r n r r r r t e g o r i r ì , t c q r e t Ì l : t c l c
pcssors:osprìsiorrcircspo1íticosqrtc rlesrprn ornr drs crdeiascolcrrirn,
"CrDìPos
o u q u c Í ò r r n r e m i < x p c Ì o e s l d o g ' , s ì ì , d L ' l ) . , r ì a o . i it . Í r
{ìe Iìec.lu.ìa.ìo . No .It.nto, nlo iì' csre ,:ií) () (los ";ÌÌÌlìrcdu.ivc\"
rrrb ns qLredevputccftrrrr sob rxiltr nrtcrno rrr rqi:jo do Niìsrx Às
.rrnçrs icer.. Jos génreos e aÌbnos íihrr ut;Ììzi.lis prrr c\pressrr
rrnì iìc'clançionoml locrl rccrcr do poder poìiti(or é so.iàl'D.nr.
rn,e,rç,r<ìorhzcr poigrr o toclcr cstltrelecido: Ìì,.is ó iìíoto, pla unr
p o d e r l e g í t r r l o ,t o ' ì ] , { c . i s õ . si n i u s t r sr c e r . r d r s p e s s o r sq u e t e n ì s o b
!ìx re$J.'ì\ìb;Ììdid..

Ì\l:rv|rs-chive: ÌtILtpLnbi!n' ()intos,'1ll,irrot P s,,.po/nror

()t)utt\,it, Pftlutão lú't n: polimat poytrlar :.
 10
ÀÌguns anos :Ìrrás,vìsitei Marrins M:ìtsolo,o chefe herecÌitário
dlì região oìde foi construídaa furdição ctealL nírio Mozal. perto
dr capital de Moçânbi$Ìe. Queriã âuscüttálo icerca cteumr icteia
que seeúâ\,-a a espâÌhârenrie os operáriosdessafiibrìca:que,dunnte a
cerìmóniâqu€ pÌ€cedeux suacoÍìstrução,lete tinhr proibitto a morte
de cobrasna áreafabriÌ, ou iriâm ocorrer âcldenres.
EÌe disseme que Dãoera verdadee ncános a discurirasrazões
paraese bo*o, que derir.adr oença ìocal em cobrasposuídaspor
espíritos(GRÀNJO,2008).Mâs,conÌo seespen que es:s..cobrases
peciiis'vivem em lügxrescom característìcas tambén eÌasespeciâis,.Ì
nor.r.or\ersr le\ouìne r Lrìrrdo pe,rrii,rcenurério dJ Miroh.jun(o
dâ fundi.lo,'mrsem 1t. r ur| aaü n4 .ìo t,aa > et|F a;:,,,ì.e,nto
Juntoio tío,üe atébdnsóorJa... r, pergrnreì.
Ele permaneceu algum tempo em sìlêncio e, corno hnrâs lezes
acontecequando fazemosa üm moçambicano maisvelÌÌo uma per$üÌta
melindrosa,não me respondeudire*amente, masatravéscteumr história
semapüentereìâçãocon1o assunto,embo.a Íácil de cornpreenderpor
partede :ìlguémque dominase asrefeÉnciasque a ìigam à questìo.
Sim...No tempo coloniat,ã PIDE? até costumd,aesconder
aü os prjsionei.osque natâmm nâ prisãodeles.Não era bem alì,mas
mesÍÌo âo ÌríÌo, maìsjunto dr ágra.
GÉMros,Àr8Nos n PR$roNEÌrosDEsurE.Dos 11
Foi a primein vez qLreoüvi falar cie um:r ligrção simbólicr entre
gémeos,aÌbnÌos e pÌisioneiros poÌíticos. Isto porque,sintericamente, os
géneos devem ser entermdos ern soÌo h{rnido ou secÌúo a terra;os
:rlbìnos(que têm a mesma otigem córnicr) supostaÌneÌltenão morren'Ìi
ÌÌÌas desapatecenr;eos prìsioneiros desaparecidoseram enterrados em
!'nornÌais"
É desrespeitosoenterràr pessoas em soÌo moÌÌrado,
porque isso corrcsponde â trâtá-los como rmorlas 4 e se&m 4 terft, -
e essaeÌa â razão da ninha pergunta. Âo cont -lne aqueÌa bistória,
o senhor M:tsolo concordorL conigo e enfltjzou â iÌnpoÌttucii do
nssrÌntoque eu tiÌìha ler.âÌ1tâdo;mas,io fxzê 10 da forrÌÌi que o fez,
ensnrou me aì3p de novo.
Esse rrovo :ìssunto- a e<1uìvaiênciasinbólica qte mencionei e
o.e|rido que ìhe {bj.,. e J rrlio d"'r. rniso.
De facto, exjstenì vâjas referêncirs etnográÍìcasàs rcstrições so
&idas em Moçambique peìos gémeos, aÌbinos e suasmães, e até âJgumas
interpretações ârltropológicas acerca delas.Se as compar:rmos eDcresi
e f i l r r n r o . c o m . r sp e - o a . h o j e e m d , : . p r r c . e q r r " c , ' r ' r r . n , ç ò , ' n ì o
mudaram muito nos írÌtinos 100 alos, como tão polrco rnudamnì as
excepçõesgeogíÍìcas onde, peÌo coltnário, os séÌneos Ìecêbeü tttna
No encinto, essrsregras resilie'ites e os conceitos qlÌe Ìhes sub
jrzem errm süÊcientemerte pertioentes par:Ì tercn sido seleccionadas
cono uma linguagem pan falar e pensar acerca dos prisiôneiÌos políticos
desaparecidos,trnto tunnte o coloriâlismo .omo rpós a nrdependên-
cia - ernbor:r não, conforme verernos, para referir os útios n hares
de pesoas que, m década de 1980, íoram eraulsrs das cidrdes pan r
rcrrotâ pmvíncir do Nirsr, acusadas de serem <inpÌìrdÌÌti!ãs'.
A equivalência com gemeos e dbnros foi empregue apenns por
essespÌìsioneiÌos cereln des:ÌpaÍecido?D!ÌÍaÌúe algum terÌpo, p€rsei
que essaerpÌicação en suÍiciente - pelo l1leDosse Ìhe âdicionássenos
âsrestrições e estigmr que os prisioneiros poúticos so€Ìe.am.Contudo.
fomrn muito nìnn rÌumeÌosos os deportados que desaparecetam no
N u * r . r r n , b ; m e ì e , ' o Ê . r r m r . r r r ç ò - s < r < rr g r r r ri 7 J ç i o .n ì r . J e q , u -
r,aÌência clue melcionei não é utiÌizâdâ rro seu cìso.
Irei por ìsso sugerìr que r equivaÌência sinbóüca entre géìneos.
dbhos e prisioneiros politicos desaparecidosnão é apenasformaÌ; eÌa
exprcssaum conceìto dasreÌaçõesde poderpoütico em que pÌisioneiÍos
"subvenìr'os", nesnro tatando-se dc lutadots peìx independência,são
 (r' Ìr,Á.&B'r,a , , P r h r ) N L n N )ìst r \ f a r r l n!\

rnliidos.oDrc rrornìììidìdes\ociarsDcgrrir:rs e ureaçrclorrs rc, xÌrl r suì rìì:ìc voltrsc r tcr Dcrstruaç:o. Só relress.ìriroì ì ãldcil
confuirio dis vítrnrs rlc csíllo dorréstico pot decislo cstetrl,visrr qurrrdo tì ,rruìhu desc à luz uor bcLré'iÌon,ìiìl - o qrc só scril
coDÌounì ü)ju\torbu5ode podú. No seu.oDJunto, esú dupÌicidrdc posívcl rìcpor dc cìr seduzir corxccrti\,ìoìente qurtto lÌoDìeDsqre
Ìc\elr rquilo.r qrrc podirnroschrrrrrrrrlr contrrto sociil (Ra)US , l t - o r r l , c , . . . r " ' . , I J . | , | | J ! . ì ' ' . . ' ' | , I c |"| ,, iI..,,. , { , . , i , , , 1 { , r " / . , - r h \ ' ^
sEÂu, re7.+117621) quf süvc <1ebrseì rcìrçìo di popuÌrç:io.onì iL priuio scrrrl, prorocenrlo ÌÌrcs a Dortc. Meeìo .tpax o 'tgrcso
, . . 1 d| , . ô . ; . , , , . ' r r r r r p r u r l . r ' ì . . J - ì r i r r . . ' r ' . ' t ' o t r n r . . r i : t t r . r ' .
cÌ.un rpoutrdos .or)ìo cxi:r;rpJosdc uru crráctcr c, trl .orìÌo rìssu.ìs
nucs. erui objecto de esp(.iris proÌe.ções riturìs quàndo âsrtirnÌ
GÉM!u\ | ORDÊM CósMtcA
.ì .eÍìnrioirs tiür.rárias.
Segurrrlo
oscìIì<xproporcìdììdospor Hcnn Jú,ro(l(19{)í,Il') t2]: l ) . ì c o r d o c o n Ì o a u t o r , n r r i t r s d e s f u rr c s t r i ç ò e st i o l ì r n Ì s c
2t,6-272)arercr clo sul cÌr.MÒrrnìtr(Ì(ìc. r r.lìção ertre os eirrcLrs.r
:rrelL.rnçrs corrr rs irì)postrs às viirvrs. Eteni Drais exigentes, rìerrase
chu\a c os cr)terì,^ erl rcÌo nrlhrdo 3í e.! .onsi.l.hdr .oìrscxsuil
l r r g r s p o r q u c . s c o n e s c i n c n r o d e g é n r e o se l i d e r t i Í i i : a d o m r t r
e rììtii.r enì Íin.ìis do Si... XIXr. seDdo objr.to Je .onìpl.xos nturis
rrr. r r . t ' r' l , r r . , ' l r , ' r r l r ' ' r " r r , r ì ,ì r r ', r ' . \ r r \ r ú\ Ëcrr.u\ cr.u,r
, ' . ' , l - ' - , , " i , ' ' .t . ' r . ; , . ' . , .
i:h.rru,rdos ,,/ì1lros do arrD e r *rr mle err relèrrÌr .o,ìÌo : pessoì que
Qurndo t:rl,rcontecie.r r:rzìo cm sobrettrclortribuírh ro rternrr i i ' z o c i u , t l u c o c t r r g o u o u q u e r c l c s r b i r . C ì o r t t u d o .o s r s p c c t o s
e,rtrrro err olo scco dL:gérucos,cìt rborros orLde t cbés hlcc os rttes lrrc.içrclorcsquc dcrivl-rm desr trnriìirrìdrde.ósrr;.r podiìnr
ch su :rptescrrtaçìo:ì ìue (qüe oÌÌro J srr .\rtêr)cia sc,cirÌc ntcgnçi<, s e r s o c i r L n c n t c ú t c i s c n i m o n Ì c t r t o s( l e ( r i s e : n o s ì Ì ) i i s l ô r t c s r i t ú -
r . . o r ' ì u ' ì r l l d c ) , s c D d oo l , r n Ì ì c i ( ) p . $ o p r u . b r e r ( h u l a d . s . o h r j Ì r i s c Ò n t r r s r c r , u r n c c e s s : i r i os e n t r Ì u n Ì r ì D i e d e g é r t e o s t t m r r
r s n , . N . . r ' D p . se . o r r i { i f a s i h ì r ç i o . A p a ì . l e r i r u a i sd c p u r i i ì . r ç : o d . ì s cov.r r cobri h dc águr ati' ao pcito e, se rel:ìrìpagos .rssusÌ.ì.lores
suiÌsoìies (crso ehs tivcssenì escond (, cscs erterros irrcorrccros), os s c r p r o ú r ú s s e u r d r . r [ l e i . r ,s ó u n r g ó n r c o c o n s c s u i r i a p c d i r ) t e Ì Ì Ì
osso\ dcssirscriarìçrs erìnr cxrLrnadosprrr unr locJ hírrnido ou Ìlrr;r-
|csr.d. pìr. se ìtìstrf.
(( nto e as nrls .;Ìn)fi,s orillüìiìis cr.nn n,oìhdrs corrr águ;r.Ëstr rcçìo
e r a ( l e s . D Ì ) c i ) l Ì ì d rt o r t o d r s r s r u r r l h e r e d Clooìo srfir dc .^sfcr ,Junod interprcti cssrspritìcxs c crerÌçiìs,
sr conu,idrde, crrrnrìLudo
:ìtris (te unÌr nÌìc d. {aaÌìcos. qrt ouvnr ilc iòuu frrglrertrr,de rcordo conr as rèrranrcntastcórìcas
ì sür d\posìçio - oÍliz.ruilo a tqnlogir de prìncipnx mígicos eÌrbondr
N . Ì s ( Ì r é p o . r , . l i z J r D o . l ( o p ( i r : - ì 7 1 3 7 1 Ì ) . oi Ì ú ì n t i . í d i o , . 1 Ò
sé
r ì Ì r o D i s d a ' b i l j í r ì ì o e r r p n t i c r r ì o . c < r ì o r o s ' Ì c D ì p o s . l l ú i q o \ " ,D Ì r s r r o r F r r z e r ( 1 9 2 2 [ ] 8 9 0 1 ) . N o e n t a n t o ,F c l i c i a n o( 1 ( r e i Jp) ô c ì cf c , r D e . e r
nos nris dctrlhcs c uon intcrprctrçìo gÌobaÌ dr posiçlo orìrp.ìdr peÌ.,s
tirto os sé,ììcos coDÌo is ari\ rìììes errn olì-icdÕd-- e\pcci.is rcsüjções
g é r , r e o sr r o r r t Ì d e Ì \ Í o ç r t n b ì q u c .

No dir scgrinte ro seu n.rscìneoto.lnrguónrpodix rn[r.ÌÌìrr, Ì'jrçr :lón, dos dados iòrnccicìos pcÌo seu prede.essor, tìpoÌìtr
o L , r s c o l l ì c ì t . ì ss e c ì r j l ì n T ò d . s a s ' r Ì ú Ì h e r e sd r i l d c i x . ì e v i x , ì ì p ì r r i r outrs priticas dos fìtis <h déclÌa ile 1')70 que, coriorrìc pudc
cnì direcç:io ros qurtro porìtos .rrd.iis, ciìr)rirÌdo 'que .r churr v c r i Í ì c r r , : i n d r c s t ì o e Ì ì Ì L r s oa c t u i r ì r ì Ì e . t e .Q u i D d o u r ì g a n Ì . o
c r i r " e r e g r e s r r l l o c o m á g u ; rq L r c . Ì r d e s p e j r d r s o b r c : r u r j e e o s ;docce. é proibnìo chorrr, dar lle rertìédios ori pergurrt:rrìhc sc
esrii rìeÌlìori pelo courrário, rlevcrá scr ìnsultrcìo com liascs couo
S ; ' , ì - , " . 4 . , r ' . r ì ' r r r -. r l t r r . i r , . , . 1 . ,p,. F . , , J r l
l o r r . ì r r l d c i ; Ì , ü Í r r l o o h j c c t o s e r n q u c n r a i s d i , ì g r ì é r ì Ìp o ( l ì r t o c i r . Q r ú t ' d Ò i q t t n l o t t t ? " , o i r D c q " t l t l u . Í n i ú n , n í s . r . a o t i L l ,!rl o s
e r c c o l h c n r l o : í g u r r l e u n l o . r l e \ ( h Ì s i ! o . ( ) s ! . é , Ì ì e o sn ì o ü ì r ì Ì l Ì i r . 5 , . N o s Í ì r r r c ü i s ,o s g é r r r e o s. Ì e v e o r o ì i n t . r - s . ì d i s t i D c i r c h s
i p r . s c , Ì | l r ì o s ì ì u r e , Õ ' ì ì r ç . v r x ì r s e rr ì i n ì . n r . d o s . o n r Ì e i t . d c . r L ' l o u u r s p c s o r s . Q u l r Ì o L r r nd e Ì e sr r r o r r e é , ptoibi.lo cho' t e dcvt:o
s c r c o l o o d r s c i D z r s Ì ì r Í ò ì ì m n e h d Ò s o l ) r c v i \ e r ) t e p. ì Í i c v i t . Ì r q t r c
i i e s u r r i e .O g é u r e os o b r e v ; v c n t cn ã o p o . ì c t o n Ì e r m c d i c a m e u t o s ,o u
or [Dúü o nr iÍo r ] i i r l , r i , r ! , , , r Ì , 1 r , . r rr i , fr! früri!.Ldo
o lrjr.t (.,rii L!,,rr. óo(1ì r,l morrcri, c uìo podc ir ro tìruerrl, ou dcsrììrjrri e crirá denro dr
. r n 4 r r ( F E L I C I A N O , 1 9 9 8 :1 3 . 1 - 3 3 6 ) .
 (ìiNí.i,Arl,N(^ ! lr*riNÌrR,\ Ì) \ÀrlFr r!Á

Pude talrbénrouvir e observarquc o sónìco $brcviverre

, onro sc fossc un rtrr); entio o nio quennr os bebés cono sc 1òsse
nìo pode \erbrljzir r nÌortedo ir,ìì:o ou inÌrã.t,rìo
contÍirio,ileve u n ì . ì b o r t o , ( F F l l ( l l A N ( ) . 1 9 1 ) 8l,l ( l )
r 5 i r. o r l , , ' " , , r . r . l r. ., l o, . t r , ,. . - r r , t g r r rtrrrr ; r r f . , , , . , , , , 1 .,, . . . , r '
' a Ì , r ' ,ì t , r r . , n. J r h ., ,t r , , ì .r , c t ì , , Esr. ponto a'.ru.ìil t'orqu c. . trÌLrorat.nÌLrónÌ c\ist.DÌ lÌo.jc cnr
n-,t,, .rr,r.r..trd_r,rln.,,t.,trr r l i r o n t ì r s l Ì i p i x c s e sp o p r Ì r r c s . r o r r r s c ì u r c n t od c g i r n r o s é c o r r c n
, ì ì e I i I i n , . r . r o . r t r, r . \, r . r f . r ô | | . l r l . I d , , , 1 , r , .
u r r r , r , l.,- r , r I t c n r c n t e r t r i b r r i d o ,t r l c o n r o o n r s c i r r c r t o d c l l b i r r o , r u n r r c i i ì o r t e
4 o , rf . ' , | ô ,' r , , , t . , , ,ô u t . r ô \i , , ,, , . ì , t . . . r r . ur r . r . i, r.
.ó!ìico.ÀnÌÌ\ìs tòrìnì rtìdgrlcìs por Ìrios d.rÌÚo do L'rtcroDrtcrno.
varns pessoes for.rrnrrriìpâzcsde Ììre :4rresenrrrurrrr nzìo cÌ:rrrp:rrr
. o u Ì c o n s e q u ê n c i r su l r t o u c o t l i f è r e r i t e so: s g é r ì r e o 51 o Ì l r ì p l r t o x
esteconrporren)cnto, Ìinrjtandosc I diz
,1.".,,.,,
;",,,,;.,",,:,;
ì;;;ì;ì:.;;,;i;::.,;;:::li
1ì::':i':
Âï:
, r r . r . ' r . o . r ì l ' r r r ot . r r r l q r r ' r r r r r d .l t ' . r , . . n q , r 'ô . r ' r ,
cbrnrrdos rfllor donr" c s:o ctì.i.dtcs intoìocutorcs conr rs tenr
. In

.ì.ercr dtì nrorre do outro gérrrco trerir r nrorte

ro sot,rc\.n.ente. Nr p e s r r d e se. q r r e o s r l b i r r o se r r r r r c l r l r r l l o s e r r l í r g u r r o r g r ç l l u , / / r a l
. ì n t n . t ec r : ì s p r t a Ú ì s d c s r ei r h j r Ì ) o ,e r ì t ì Ò ,o
S é Ì D c oD r o r t o ì i r n i t o l | s . (".drt. /. |.rtor. ü,ì,tì pìhv que ü[ritG irlrrues rilultor colhecenr
Dììscvitì'D utiÌizú, dcvido ì suì cfgi t{or.trv..
\ . . ' r r , r c r i r r , .dr , , .p n , ( u . . t r x. , 1 . r , , , J r . , , iu, ., r
r.,.,,,,,,r, F l n t r e t r r r t o ,r i r r t e r u c ç ì o c n t r e o s r i r d ì g o s s c r u r l e t é r l r i r ' o
Í ì n r . . r . r J , r u i t ( c r r \ r . r e | rí ì | " . , i í r , r - r r . r d . ^
r ì r \ . , l or . t t r , t ^ , , . . t , c J r r i f ì c r u m o t r t r o r s p c c t o : c l c v i d oì s u a o r ì g e n r . o s g é n l e o s s ì o ( t r l
I ' r " , . 1 ! : ! 1 . o " r , r , , , , , , d , n , , ,u , , n , \ r \ s . i . F< '
.onro os .Ìlbu)ot ni<x scnr chuve; ro codú.iri() Llo! outros ÌrcÌri'!.
(!!r IjELICÌANO, le98::ì26-352), sc.rienr
I rcÌrr. r)urrìì ,1.ì\rrDde sd iluert.s..('ìì r\ .o1ì\c(trêÌì.r:rq s úc tìl i.ìrctl
A râz:o desh priticiì e d:ls resrxrìtcs restrições Ì']r'r ìÌlan dos lìúigos tìÍì si pÍ',I)rìos qúe rlfri!Í)r tÌL.sstr.on(tiçìo.
. irnposras ros
géncos no sul de Moçrnbique torr:r sc nì s propi.irrÌ a secun c núèrtìÌithcle, r desrrnrnia soci.rì c nresruo r
clriÌ se ltent;ìÍltxx r)r
f.r,,i .,/
i , 1 l:| |:"1"",, . . r . , ' ú " " ,4, ^r_, ,\r '. si , _ . n , 8J ,' ,r ,ô. ., '.' . " , , . , , ^, ,.rr,,.,,.r i d o e n ç r q r r e é n r Ì g u r s c r < , s .n o r m a l n e n t c r e l r c i o n r i l o s e o n r r s e

: 1:, r,,.ô
- 1.', " . . t . ^u . rurÌnìrde, rtibu r a umr sìmaçio dc celorìnternrr cLamadl hr/rna.
rcroneÌ,os fertr.enrcs (tc orturc.zr socirl orr crisrnicr sìo itrarjit iorrì Enì r/r,,r, são .nìe.çirs socÌo-cósrììic.s.
r ì , - , , ' È - , o, , b i d u \ d - r , n r . l , , , . r l r r r r , . . n : r r r , , o . t " , t r r - , . r r - , . o , t i L , .
É c * t o q u r , l t o g e t . r l, l e r e Í è r ê r c i r s r e h t n r r l e , , t e ì Ò \ g i a , ) e Ò s
. ' , ' , t \ I t t . , r t . Ìr rì d . i r : .r ,
; , r r r^ \ \ u . , t . . r, r , , r , . . , , , , r t r r r .r. or N - , r o s r r Ì r l e M o q . r rr b ì i 1 r r c I. ' . ì n r l é Ì ì r d e Ì r : , c o r r n r d o , . J u r r o d( o p c i t :
.rìta.ro, essescódigo\ s:o isonÌÌfos c ci(h urì
d.lej t(!ì. ser us:(k . 1 7 2 )n ì . n . i o n r . , , | Ì , J J ú , rL ì , , ìd . r ì l h c r . ! c l . Ì . l o r d e q , , e .l i l l ) j , ì ì i i s d c
" " , , , , , ì . , Ì , , { i . . , , , , e i , r , . . ú , , , ì , e , , , ..p, ,, (, r. ,, ,,. r," ,, r, !r $,ì \ui ,
,I''ll', *l ,, 'r.,, ' , ' - ' , * . 1F,
r u u s é c u Ì o r t r : l s .r s c r r r c t c r i s t i e r s r r i b u i c h s r o s g ó n r c o s c r c s t r n t c s
t r n e , , ,, . , , , r o . r r r r L , , r . , ,,t, r r . r , , , . , t i u o o 1 r . "secarìores
dc tcrr.r" podì.urr scr crtrrpoìrtl.rs p.rrr ourros grqrcs dc
rliis. acortece dc ilrnn rcgalar
p c s s o r sr : t r e r ç t l o r r s , c s c r l i g r d r s r o c ì e s t ì n ot 1 o . r n d r d o â o s s c u s
Ncste_qur<lto,r rcpro(hìç:Ò hu,ììanì é rrr:ilogr c r c l á v d c s .l ) c Í ì c t o , r l i z i e s c q u e c h o v i ì t c n ì p c s t r o s r n t e r t e s e r ì l ) t e
ì hterrcçìo cle
urrr prt Dcubrdor r Ì u c r s f c s \ o l s s c . t , , ' ì t x v ; r np, ; r r r . r p r r h r r o s b r r b o s n . ì g u u r r s ì r g o i ì s ,
fuo/ácLrr c o scu ftrutrr.jo L,crì Íì.e(lì.to, o LcL,é
vrt. é rcprcsertrLlo corì)o sskìo jgu.Ì (1uc pode q t r r ì . s t Ì ç Ì o s e . Ì t j r ì ì ) ì t . r r ì s Í ò r r t ì ì ( l Òe r ì ) l . ì r Ì ì r ç ì i s k i o ì Ò i t c . i ì
ou rrjo Inrttl tlc
, , , , 1 , i : r , r f " i r . r , ìr, . , ì. , . I " . . r J F {, r . , , ,r . t ' - . | " r , ì r " r . l . r , 1 . r , i r . p o r q r r c ,r o p r s s a d o t, i o h a n r r l i o c o r r i d o b r t r l Ì u s c o s c r d i v t c s d o s
,
, í , r r , , , r , ,Ét t, ú .t , t . \ , , t . n , \ , , . r i , , D . . j , r , . , , . . , , , . . , , r i . , . i . . . i " , ; r , t . i ì , . , . inirnigostìrìlì.DÌ sido rtindos prrn r igur.
r o . n r Ì Ì . t o s a D g r ì D r . r r od r
t i . n ì r ; L r r r c , o b c l ) éc ì s ( Ì r t ) , i c s ì o c , n , s ; d . . Mi1 toíLre rrz:io se Frrte do priLrcipìo.tutos rtos iìepoìs,<1ue
ri.k)J' í4!./,lfr,. No crÌirnto, ck um rborto ou
ile rrnr bcbé que nrorn turrbérr or prnioncìros politicos rjre drsrprrcrctrnr fòrrrrr rtrlriìos
- , , . , . . . ,. |
|,,...,. r , r t r . ì . , - r r .r . r r . ,r r . ì ì r , , ì . r l
u i r r d r r . d ú ! . , r t . ir\r ' , r r t . . . , t h , r , r , I ^ .. , r .
As aDaÌoei.se suhsrÌtuj!ìõesrDrituis enoi d;lerurres
có(ligos vìo. rr) t\!l( oLvu J!.\ d!1.\ tu !!ÌrÍ1 nr.!il,ü elõidd lLÌuì,oÌrLl,o
connrtlo. rn r rrran lorge: cc o n;o. tògo qre (!hdd, o rDr!) nr1 adtri\:(].tuÌ " ui'.r' íu$ !lu!c,
scc. r rerr., é corìo
o r o o r t o . s i . 1 Ì ì c e x p d s o q u e q u e i n ) à( ) b c b é , . o
rbÒÌto se.r .ì terrr,
 (í,\Ìr')t.Ar bÌNOsL 1'kÌroNLN,s Drruru(rDos 1ì

Ar-BrNos E Ptrrsr<trultaos DEsÂpAREcrDos
 ligição ertre !aórÌcosc frisiorìrjÌosd.siìpìre.nìos. rì1ìrbo\
supostrrlerrtescprrkrdoscn, vrÌo u,lhllo, é dr Írcto nrrrecnìr pcìos
rlbnros(;r)rscDÌ2).
Â.cn-:ì dr .rtnç.r Ì(Ìrl rb (1.\rl,Jk.!D.!k, dos albidos,.Jotìo
l';rìr allbrrÌ (2(lí)?) eDiìtizou o seu cstìtüro jDt$sr;.i.ìl_ ì)exÌ..n.sro
D C D Ì' l ) h l ( o " , s u g . r ì r x i o q o c c l c s . / Ì , n ', , . ' r , r , | ( ) . q u c Í r p ( s r . n Ì ì . D r .
Dao íìo eDtcfurdo\, e qrÌ. cssì re(usr dc os lìs.ìr ì rúri sjgnitl.ì trrÌÌr
recusr dc fcrterìçr,nLUDr sociechdc tnr tluc pertüì.er é friDârìtìÌ)ÌcÌÌrc
oìrrcr.lo fcÌ,ì divnìo 'ni.gro r"brrnco .
lÌnìen,os (ìe 1ìctr) dizer qrc r rtrrìrl relerìncii di rÌìÌbicuid:ìde
"rrcirl"
dos t bnÌos é un) ìsprcto cv;de1ìtecL sur siturçìo e do ìute
rc$e (tue dcspdtà,ìì .s rcFrcscDrtìçõesrc(.ì deÌcs.Mìs é rpeDasurÌi
teqrerra FrÌt. .jer!ìs rcprcsc|tações c, rurito provmlrrerrte, nìo ó r
chrv. pìrì ìs couipÌrc.deÍ.
N i r n n s o r : j e d l l c c o o r o , r r l o ç r n r b i r : r r r r ,e n r q L r er " r . r ç a' é \ . ì s r r
. o Ì ì ì o u n r i r e ì Ì n t J ( l cb j o Ì ó { j ( i c r Ì : o . o r Ì ì o u ! ì . r . o r ì \ r , u ç : i o n n j i o
col(')giü, e crr tluc I cor iìr pelt e rs "nÌidurrs ri.icrs" derecíì!.eis
scÍverDde LrrscI djGreDtes conìporLuncnros prÌ.ì.oDr rìspe$ors, dão
se t'oLicnÌ ignorlrr r\ qu.irões i(lerìtitáriis .' hic.r'irqui.tìsÌcv r.Ìd:rs
tlor
o , Ì , ì p c s s o r" r L ' * r i . o , r p c l e " b n n c r " . É , r o r r . . l q " " , , , , , . " , 1 " , , t , ,
p(rl;sséì,ìj(o dc .r.,,çr5. (oDo cste qLreenvoke os.lLrirÌos,kjr ufltìz.Ìdo
prrr c\prcssrìr cssrsqucsôe\. Mrs nio de\(ÌcnÌos i$ìorü, t:o
touco,
q u . Ì r e l c \ ' : n . i r h ; c r j r r l u i . i d r . o r ( Ì r p c l c ó l ) ì s r o f i c . D Ì c r r trec c c n r c . r
qu. Ìs:tr t(Ìris L.prc\eÌ|ti! ò.\ .Ì..r1.r rìos rlbiì.^ \ìo d.nÌìsiì(lo (onpl.
-\tìsplrr deívrrc,ìÌ rrc'ìes dr rnrÌrrsu1d.Ìde"rici.ì"- cuÌborr r.,ìLbé,D
sqiÌnÌ c]przes (lc iÌ reprcser)rrr
L)e!erc,ì)os, por r\cn,fìo, recordÍ qrre rpcn.rs enr rrrcrdos do
sé.. XIX o pfirìeiro nnFridoÌ dc a;rzi; vn,. Drs lurs pìa4ì.iis
lììLr
vüs, uÌD ,,àf.,,.o Ì,f.ua,, (for.o,Ìrrrsrc .oìì os "tìÌrDcos"hN) indììrx,s
q u f i ) s t u x Ì r v r n r Ò Ì ì r e ( i r r D o i r ì t e r n r d . M o ç r D Ì Ì , ; q ! L e )c. c Ì u c c s s e
lìonreÌr er.Ì uul vsite coniiìech iì errrÌf,r no lrral rcrì, de lõrnrr
Jsun urì.t pcssor.o,ì pre.cdôn.ìì tÌìcr:Ìqui..r soìrrc i potÌrlaçìo
"brrncos'
e rutor rdes loc.Ì,s (NEVES, letÌ7 [1iì78]). (lÌlo quc os
errnr conhccr<ìosnruito antes dìso, cn orno cìrs irces linritrclrs orrcle
- r r r ' l ' r l r ,. r . ' 1 . , i, . l . ' , J . " 1 ' , , \ , . t \ o . . n Ë r u r . r fn u r i u f . . \ . , r '
m r n ì o r i r J o s o u u r l p o s i ç : o d o r ì ì i r Ì . l l ì t ee,s | e c i a l n r t o t cn o s u l d c
Moçrrrrt,r1LLe.ÌÌr ercrlno. o {lovcnúdor dc Lour.nço NhÌqucJ' .rr
consdtntìo p(Ìo fci Ìo(11, errl ltl:ì1, or') dÈle \úbordnrìdo qu. llÌ.
tloir rrihrto e o rrgrruerrto prrr irtiìc:rrì stu íi,rrìlez;Ì . o nì.t.r Íoì l
r r n r s r b o r d i u r ç i i o( v e r Ì . l E S E ( l A N ( 1 . I e s ô 1 .
"Ìrrancun"
É aUr., ,1u" " rclcüncia rccjrl iÌr de pele durarte
os tcnrg,s cokDi.ris (11Ì()5,/1975), e depois deles,é nruito nrìs rccentc
que r rooo,rÌir teprcsc,rrìr pclos .lbn1os.Mrs é trnrtrém prcvìsíveÌ e
pliìrsírel q,,e essì rlcr.ìo.ir scjì. iguìLncorc. rnuìro DÌrìs rc(eDrc do
que r ncccssrìrdc sociaÌ cìc irrtcrpretrr e e\plicar a excepçio qlLe os
rlbiDos corrstjmerrr Luì,J Èxpllcìçi., tcftirìcrìtL'! !ìe!no pÍa t|rsoas
, ; u e l r e r r s : r x e rtle t t o c r I u r : r o i c h d c r p c l c c r s n n h a .
a l o r i o s i r Ì ì ( l Ì r c I, J c t ì r , !J , ú Ì Ò d r ì o n , c r c i o n r c x p Ì ì . i t r n Ì e D t co s
rlbnrs no scu tìctrlìredo liuo LÌor. C.Jút"r5l,r ÌJd,tr, (tor,ìdo lidì
conr rs rìcirs ilos n igerts ttuLdtiü1! à! lilì'túú\ ktç,/Jrrfid,,.p oUN()lì
1 9 9 6 [ 1 9 1 2 ] : 1 9 8 3 { ) r ) )P . r r e c c ,e r Ì t ì o ,q r e r ì e s s et e n r p o o s . ì l b i o o sn : o
ìhe tirrhrni sìiìo rpreseDtrdoscoxro urììtì qoestìo áci.:ì.
Mrs pcnso quc dc f;rctr, f h rccr.r deles, scÌìr o rÌotiìr' qr ìdo
"Ìiouerrs
rìrmtc r origcni dr prhvre mlrrgo prrr dcsìgnr brrncos'
(r/o,: il'!j,Ì,).Jorod rcgi quc r.úìologir do tern,o verrbr de Lurr
rcrbo zulrr qrc sìgniiìcr' scr lrsto" e *gere r prìavra lor:;ì rultrtqtrarr.
"hrbitntes
cluc trduz por tlo céu", espretulurrÌo qúe t;l designrçã.'
!irì;i froli!ÌLücntc dc rlgtnre mìtologìe escluccidrrcercr do"hoorstt
branr-o".(lontrlo, rr:rcdìtra-sc que os formgucscs egorr <ìorrirnrrtes
vnrhui do ,rrrr, rr:o rìo céü, e os sé|reos erìnì (e :Ìindx são) rcfcfidos
conrc r,lìlhorJo rÍ,,.
Errrì:on .JiurorÌ rrnro ter)hr re.ìI,ì,e,ìte(ì.sÒdiÍìcrdo o scnti.lo
dcstr irìrìor.i dcsignrçìo cclcstiel. cssesenticlo cn cÌrru rr iDtòuraçìo
rccolhnìa por Felìcirno err Íìrris dr déc:rdr de 1970 e qre er fÍ(iprk)
prdc oui'ir cercr (ìe 30 rrros dcpois: (orÌforrìre rìúes
gónìcosc o\ rll)inos s:o.i//,o. /o ar'i forqu., nÌdcpcndeuteuentc iìr sra
concetfìo t.rrcsre, rccebcnnr :r *r.r cordiçìo excepcionJ ro seren

rll Àrrl afÌJr Llo fn,N14 ! Nl

!, o ui! di.,trr,çi ti,hNn rr.(É !ìo !n. i\ ald( NL,..u,Lú(
. r'.t ' P (Ì.lqirÊ.,!rìr.osLlìd$f.rr.,üo&JLndlh,uÌrnih.h
(urstlìiuqrJdoNÌpilrcdrc.a)(utr lor(!oÌid(!ír1douq.(iq(!Ì$rlfqk'snÕrj (\d.,\ior
 18
G ÉMÈos,
À rBrNor e Ìr 6LoMr Fo5D15úsEcrDo5 19

procedimentos prescriros paÌaos gémeose escondencìo aÌocaÌização da

ff i1,ï"'J:ii,ï;ïJ.ititï"Íï,ïllï.iilït";.ï.-;ï::ïff
com isso,perdido a cor da suâDele ï ."mpJ Ao fizèìo. p,otege,n q',eri \ gurJn\r.ósm,crq,'erascrençA
da conuddnde:! os aÌbinoscoütinuanÌi desrpaÌecc!porquennÌguém
pode anrmar qüe âssistiuao funeral de um deles.
:Ëli.:tï:
ï.:J'.ï'Ïi:;li:'.'"*':ï'#a::i ii:ïÍxï:
c o n í o r m e r / n , b é n , J á m e n c j o n e r . é/ m e / ç r d o r Ì
d,.;.;, ;;ï;;:
Trl como acontececom osaÌbinos,muitosprisioneirospoúticos,
quer ântesqller depon dâ indcpendência,desâpâÌ€ceram da vista das
n o r n e p o r ( .n o q ' D d ' o s i m L , ó t i . oe , n q u "
e v ; b t e g n < t r . o . g e r n e o .e suascomunidades e daspessoas que os conheciam.Amaìoriarealmente
o - i J b ì n o ' r : o r i m , r h J n e . ì m e n t.e. d e r n, s i d . t o
quenre. e. ,rnìì rlovoJd., moÍreu,outrosestãbeÌ€caam-se nasregiõesonde foram encarcerados,
.eÌn.hu'"2 DNido J esv, crmcrclrita..
crnegim enÌ ., o por(n Jl quandoterminoü i sln detenção.Tambér,\..i,ios guerrilheircs do moü,
p à r , ìi d - s o r d e m .p r r à a d o e n L r e p d r u
< e c r ro ( F [ - d r e Ì r . ì . mentô anti-colonial(FÊlinro)fomm motos pehstropasou pelapolícia
u m a , t À s . : a " g u : n c o s d r o r r g e mc o m u r n poüticapongresa (PIDE/DGS), apósr suacaptüâ e inteÍrogâtório.
,L e . " t e . r e d o . s e n r e o 'e
*lï.! drrharazào
ac"rr.r
daffjnroroËi,.
" m,j,"p,ov,,,el
."lliiìl ti. JánlencioneirÌmahistóriaacercado que aconteceuaalgunsdestes

:1::"çj,1;;11*ïï::,;,
::ïl:ï."::.Ëi,iì"*. ;H::
resÀtentes ânti coÌoniâisdesãpãrecidosr o seuenterrc clindestinopeÌâ
PIDE/DGS,jturto à águâ!ìo rìo,peÍro do ac|lllÌlcemitéio dâ MâtoÌâ.
Escrevi"história" porclue,de facto,não há evidênciasde que tal tenha
:ï#i:ii$iïï:"*ï:i.ïi:iii:*ï: ln:.1::*.; acontecidonaquelelocal, que aliÍ seria uÌna estrânÀâescolhapara
M$, mais impoÌrâncepaÌn o âssuntoque sepurraÌPessoÀs em segreoo.
,, remosentu: m:os. os
,lbÌnos e os gémèossãosinboiìcamenteequivaìentes.
vtstos cômo gémeos incompletos que, anráa Os âlbinossã; Dâtitr Mateüs (2004)fomece-nosumr outÌr históriâ âcerc1da
,."i. q". .,c", Í,Ì;;; omltação dos cadáveresde resistentesenì ÌugaÌesmoÌììados.Ouviu djzer
(,arregn em rio poderde<rurìro
do nio. querremtoiclpìr de o, t-en na plaia do ToÊnho,peÌto da cidadede Inhambane,que a PIDE/DGS
d e rà m e i o - e . d e ü d o r ì r . o . t i m b Ê mr r, r ê g , n ì , o . r u n u q ' L . ' r , r r r o n , r o . . r ú r ç r e . d r . p e . o ^ q u . , , , r J \ J .p . , r J
m r i o rÀ . o n . e q L r àc i J (
rmeaçdoras,pêrân sociedadee parr o cosíos,
d. q.,. ". Sé;."r. que lossemcomidospor tub|lÌôes.Esta inÈrnução popularpareceser,
que é devido a essacondição superjxílamente de novo,unÌa Ìendn sigoìÍìcativâ,pois não existeÌÌÌ naquela áreanòarões
^Sugno nn1eaçâdorr
comedoresde homense, para além disso,r praia soÊeuümâ enorüìe

;fl ï: :::";.ï:ïï:[ï ::ill]:ï"ïtï:;":ï::;j ::j:.,.ï
É daro que os aÌbinos morrem e sâoenterrados.ÁÌsuns
parencesmarspróximos cümpÌem essedever
em segedo, seguindo os
erosãonas írÌrirnas décadas- peìo que aquilo que parece mrito fácil
actuãÌmenteteÌia sìdonÌuno dificiÌ de fâzeÍhá 35 ou 45 anosarús.
Ouvi coÌÌtudo, no nìesmo local, rÌm:Ì vllÍiaD.e dessrLiscória,
dos seus
apontandoagon prrr diversasÂrnas nàsrochâsque corrduzema cr,
vernassubrquáticìs.Nestâ\rrsão, a anaÌogii!com a sepultun de gémeos
é abda man direco pois,enbon os corposfossemrnarúdos ì água,
erxm sinüÌtaneâmenreãtirÀdosparâdenrro dâ teÌra.
Hi ainda tma outn história corrente âcercâdx nÌoÌte e nrani-
pulação de cadár''eres dos rcsistentese glÌ€rÌilheiÌos. Diz-se que,dur:rnte

(B)rÍnban ú vjuh, a!,;ú ft é supc.o rltr. os :rbiôô3lbrclr Àaa pradwlüeÍe púë ds fs

e nürirido pjr -4triì. eì 2007 (.rE1ÌLÊ^rAN, 20fi) rÍDbâa àì

IsetÍlÌÉjÌútrú|a.G}nnobFtt

rh,gn, 2.R.l.çõá ,inbótic,. ..e "rbtd;"bì1.." ..,...... aì,\Jr. , r q

sú,";i p.,íd . i.^a,ì
 :l)
o t r l n s t D n e e r r h c ì i c r l p t e r o( ì c l ) r i \ ì o r ì c i r o !| o l í r j . o \ i Ì a I ( , r Ì r c r r ç o
N l r r q u . s . i Ì r l ì ) I / l ) a ì S . ì ! r r o p r ! 1 r n u g r e \ . ì sr o s r u r ì Ì r v r Dì r i ' : t l o sr o
ì ì n r . l d r g c d r c o s n . S c r r ã o é c l c c x c Ì L r ì qr u e s s o p o s s rt c r r c r r : t e c j d o .
rchtos fìrìrdigros rìe rntìsos ÌÌrÌnbros diìs rÌop.,s t()rnriÌÌì.srsj (i,)ìDeDÌ
clcs hotrorosos.coltrrrr rnÌr hìst;,Íjr \ìcDìfìcrtì\arrrcrte dirlterrte ÀÌi3rrs
rourndutcs l'riljtrrr c rgerues cle Pil)I./DCìS co\tuÌnarrnì, de tì(ro,
rtirrr !.!€rriÌlÌcircs df bilicópteros.qurrrlo pcnsrì| r qrìc não irj0! ohtÚ
tìtris ìntònrìtìçôes dcìcs;rìr.s isto cn tèìro enr tcrrtì rìDrc c os .rdj\Ìrcs
rhsvitior:s enni dcirarlos usepultos LJurdos egerúe\ .ostun Ìrvì lté
ììritiÌr
sr.crsticrn)crìrejrì.ssr! o..ìsiõcs:.Ì)i_-Ò 4rr d n/Í,t I ut, ni dr ton tk!i,
A\srn.niquilo (Ìfr pr!.e scr unh tuirìrerpÌrnçio rle priticrs r.:rìs
(t!e n:o {.r)!d!i.DÌ iqúÌ.rs nerretivrs popultrs:r.ercr cjo destrro thdo
ì()s (.rlá\'.re\ dos rcsrt.ììres irrict'cDrlcrìtist.s d.strfrÌe.id.,\ r1)Ìo(.nÌ
Ì1ossisterrÌJticiDÌ.!te eru rDl>ic|tcs nDìh.Ì.los. E$rs Diìrütì\.r\ rinr.)
pode,ì, n.guir uÌìr.ì anrìogìr rlirect.r corD os crtcrros de gón,ijos o1r ir
;ìÌ,Lh un, pouco ,Drìs longe, cokrrndo os rxpos denno tìe igur. cnr
vez tlc nb trtn n,olhrdÌ trl (oD,o (,s i,lbnr)s "viìo un, fo!ìco ÌìÌris
lorgc qre os girÌcor rìi rnÌcrçr que rclx.s.r)r1,ìr e Dos .oÌtrtnDg;-
r u e n t o si r r r p o s t o sì s r r . r sr l o r t c s .
N o . ' r t r Ì , t o . e s t . lì ; s r ç : i o s u r b i r l i r . re r r t n p r s r r r e i Ì o s d e s ì l ) r r e . i
rlos, gúorcr;s e rlbuos cortirrrr rpris .r iutlcpcotlôrrci.r.
C ì o o o l q " l i L r n r c n t c .o p r ì u r c i r o c r v , q r c r r r c t ì , i n r c n c t r t k r
r t i è r e s c r u r r r I r o t i n : t l c c : $ r k r r i l l ì c f i , s , | o u c o . t e l ì o i j ( 1 . ;ì ! d . p e , ì
dên.ir. Coì)tr s. (Ìuc os rcbeldcs tòftm donììrÌtì(Ìos e ìcr,:dos prr:r:r
iÌ|r dr Xefirr:r (sitrrxdirl)erto dr costr, nr b,rir de t\hpLrto, e bc.rl dr
tcnr,ìti\? (ìc rì,si do Ciovcrniìd.,r crrÌ lil33), oDdc ftrrr luzììrdos c
h,ì(id()s io r)ÌÍ Até ro rurerrro dos tuziÌurcIros. trafu s. dc iir k,s
h i s t ó . k o \ t r c D Ì . o r ì Ì ) r (( l o s , D ì r \ r ì ì o r r ú c o h t e r ( ì u . ì t q u . r( o n t ì Ì , Ì r ç i { ,
r c . f . a , l L , q u . r . ì 1 , , , e ì ) r (a . o , ì t L 1 : f l , , ì o s . r d i ! o c s .
A ìlhir roÌÌìoltsse rìcpois o locrl (lc Lì,ì) aì7tltÌ) dr Rttrhraçì,
"coDprorrretidrs
Prfr trsso.s quc o rcr:irue consirìenvr ccrrr o coìo-
n i i l i s , Ì ì o , ' r e r . . ; o r ì j r l , r s " o u ì d c o l o g i . J D r c n r eh c t e r o L l o \ i s . À ( e r u ìd { r
quc .rcorteccu nestr fìsc, ó rrl! f.?,1i quc c's prisioneiros ti irìccrrlos
for;rn,ìgrrLrrcntc Ìrlçrilos ì igu:r. (tontudo, oÌìÌ rnrìlp
frisìi,reiro
(t.se c,ìrìÌa) n.go| r ven.,;d.Ìde dc$r h;sórir clLrrentermr co,xersr
cortigo, clrrnrrndo lltt tn nìa',
L,i L,Á.Arr^ , llJ r N ', lJr l 'l' \
Virios outros r,rirrporÁ n'r'rluralìolorur subsequt'rxerÌcntc coDs
trLrírlos,sobretudo no intcrior c lorrgc de M:rputo. tìrtle ouvir ar:cn:r
LÌeles,cn, viri;rs histí,rj:rscortrchs por pcssoescluc Dün.tì lá estiverirÌ,
.lu. rs .lììprs d(is prjs;ôociros eraDrcrvrdtrs tì.ì ,,ìrÍgenÌ .los rìos. ED1
bon Duìros .r!rpo! Íì^\errr rìc frcro cotxtruiilosJu,ìto d. ìios. dc\.ìdo
:ìs occcss rdcs de rbrste(:nrìerto df águr, tÌtìo.r algüé,Ìì qúe l:ì t..lu
roÌuerte esrdo rre confìtmou cssesprocednì)Lìrtos iirÌ.Í:ÌÌios. Ì)elo
' ' ' , , r " , . . t , , , , ,' , r r r r : o1 r i ' i . r r c r r " , l r . - r . ' r r r r r , c ' ì , , c , , , , , h . , \ i , . ' , ,
riì rcortcccr c que,rros c:u pos ordc cstivcnrr prcsos,.rsllr.rrgcrs dos
ri<,senrr usrd.rsprn cuìturrs :rgticoÌrs.
linibéur cxistfrìì .ür.Ìtivrs populrres r.er.:ì de fcssors quc icD
r r . , r r tr ì . .r r d . " . r " 1 o , 1 , , . . 4 r . . , ' ( r . , ô . , , , { r r i r J r t r ' É t . . . , .r ' J . J .
desrp.u.-ccrrrlopelo c lirrho. l\rdc ouvìr scis clessashistórirs e todas
eì.rstinhrnr rnr [,it nrr/r, süììÌÌrr: o lugitito rDorrcu f,o tctÌt]r:rtriìvc'ss:r'
ur rio, orrÌe se rlògou ou lòi con\lo t.r .R,.odiÌos o protirtipo di:
prcdrdor rquritico nrs zorìrs d. i,Ìt.rìor.
t'onr Ìto, Ì xr .r$ d(,\ prisionciros poÌiticos dcsaplrc.jdos no Peri
od, ' pós n )dcper.lôrci., rs narÌrti*ìs popúhres .otocì!Ì rlos sist(Draticiì
nÌ.ntc tJ corno r( orìte.e corD os rcsistcntcs eDti colorri.rsdes:rp.ÌrecrÌos
mrNndo m i$,rì,serìdo corìÌ;dospor predrdots :rquáticos.ou scn.k)
sepuÌtadoscn xrlo rrolhrdo ou tn próprirágu.U isto :rcoxtece,tinÌbénÌ,
iì(let eÌú(,Ìt.rn.otc .lo .o!Ìic.ilrento frì.turl dc cventos reris.
E s t . ìr i l t i r n r , J r . ( t e t i í i . r . . 1 ò r ç r . s i g o i l ì c : r ì ( i I s n r n , ó l i c r d r
tiìs hilrórirs. Nlrs qurì é o ser)tido dâs cquivrÌêrl(irs crìtrc l),i]!jo..iros
dcsrplreeiilos, gé,reos c rlb!Ìos quc elts erúìtianì?
Sc toniiscnos rperraserl cousìclt'nçãocstcsdados,parecerirrçre
rs vclhrs crcnçrs rcercr tÌe sérì)eose dbiDos sìo usrdrs pan ,xen(iorlrt
prisìorreirospolíticos <tesrpÏccrìos rpenrs parr dest:rcrro racto cleelcs
tererÌr .lesrfìr..nìo. No ciitrÌÌto, erisÌe Ltìì o(úro gmpo conspícuo cìe
pcssorsquc trrrrbérr for:ur prcsrs, Ìcv.rdasp.rra lortge drs slns couru-
lidrdes c' iìrDíl'tÌi c dctì.Ls .m tcÌrrs dìstintes, rle ondc nuttrs dchs
rìun.J kgressrnÌìì, e (ssrs ..11Ìçìs D:o s:o tìsrdasparu lìiìrr dehs
SuBlERsrvôs E ViTIMÁs
Eni l\htu de I 9tt3,ìo lÍòrnràr o paí acercrdos resLLlt.r<1os do
1" CoDsressod:ì FrelirÌìo,o lÌ.sidcntc SrnÌorr Miìchel àDutÌcìouquc
irn,r ds decìsões cm .intrydrts eidúksú tu1dios,'tinryb,lis,
pÍostitlÌat,:to-
dosa1utlcsr1u nio rtabalhd,,,.Nrs pil3vns de (;;tr Honunm (1'r8-l:3),
 22
TM\6íN:oorì
OÉMEos,ALBrNos
E ?RsÌoMÍtos DnrNeE.rDos 23

,#!,i:i ;r:ii,iitt
:iiiiiiï;ï:i'; ï!i1;;;
;;;;:;il:ï
t ;;;;_1;; Quando recuamos no tenlpo e olbamos para esa reaÌidade

:i:",i::
:;,,;::
i:iíi;.::::í,::
'i,:: :;,
::::.,i;,,:Ì
ii: :iï
dis drFn<dda.',a\d,40."., i"r* "
atmvés dâ perspectivâ do Estado, na Íèlista ofictal J stka Pôp"l tr,
tânfo às apologéticìs eonptL rendu dos Juizes PopuÌrres (HONWA-
NÀ, 1984) qüânto os apeÌos e veredi.tos pubÌicados como exemplos
i';i;' "i:;;:i,;:;:i: i, ii,,ii,i, dc jurisprudência (TPCM 198,1) são consisrenles con1 as descrições
populrres que rìencionei.
".,..,.?ilï;,'*ï"..::::ìij:.ï:gï.fi
*,*"
..:1*":.,:ï*:ï Não foi escritâ quâlqúer lei sobre a "Operação Prcdução" [ras,
só em Mapuro, fonm de imediato criados 38 postos rle rcrijcação coniLo
AquiJo qÌre re.ordJm e
n)"n, jonJD

il Iri.ïïr::,y:ì'il' jil;
esttt[to áe Tììbwais Pop,/drer Ìnxs, :ro coÌrtrário destes, col1r o poder de
i:.iï.Íjiitrff'yj'"; seDtenciaÍos âcüsdos a pcnas .ìe pÌisão ou de depoÌtação pd.a.s'1ror
'i

Xl':'m'
f . o ì q a a o ! , d n r y o d " r " / a , a a o .\ a ' p r r n r q r r r \ . ( n , J n . , . . , .I u , g r r e

ltiit":.,:',":;i,l* -ït-ïl*,
..,".,,,,,
detenções írram tão Dumerosâsque os-/írl:rr Pop'rdd ronìeados ci-
veram frequentenente que tnbaÌlur 48 horas consecuti\.as,deci.ìndo
o destiDo dc centenasde pesoas (imagem 3).

:".ï;t:irr'. .,,.a.'
:;ï;ïï::::ï:'triï.j:ïi".ì 1"" Com a acun[rlação de dctidos, as forças poüciais começmDÌ a
marrdí Ìos ìogo pan os rrntros deeuatuaçao,d,eond,eseppiam directamente

iH'$[:#liffiül*-}#',,'r'i
pârir o Nir-ssâ.Forâm rnâis târde criâdosJÍrlos le frrget nos postosde rci-
.lì.õção,e s6 os <.8Õs ãwidoroJ, er.ì.ì levrdos aos-I,izcs Po?ulnrs.-t^úbénl
âcibortporser irpÌenentãdo rnÌ nrecannmo de.ipeÌo,nestecasobaseado

iï.|i,ìt :;ì;;;.ïjt;
l lï;ï;JÍtlï,:ï:J;:ï;:':.i;;.ì,
sobretudo en juízes que já cinhan algunu pnparrção.jurídica.
A reüsta tefere nuitas decisõesnÌjustis. r)esrn o de rcordo com os
c térìos draconianos da Oynr;o Pfddlra-o.Nâs áreespernrbaras,hou
ve canìponesesdeportados porqrÌe, obviamente, 11ãotilharn nenhum
rtãa d( tdbdlha pxssÃào por uma entidade ernpregdon. O mesmo
rÌcorteceu lì úrios trab:Ìhadores empregados, porque muitas el|pre,
srs tinlÌam os seus registos de pessoaldesactLr:rÌizados (HON\I?'ÂNÀ,
1981). EDtÌe os icâdénicos e outras proÍissõesproenúnentes, chegou
a haver casosde pesoas quc foraur subitarnente denitidrs e,ao cbega-
renì a casâ!etÌcontraranÌ a poÌícia à süa espen para as deportar como
"nnpÌodurims"Ì0.
Outrâs pÌoÊsões,como ãsde currndeiro e irdiÌinÌÌo,
ÌÌão cÌãm reconhecidis como taÌ pelo estado e, dess:ìforÌm,pÌaticá-Ìas
r . , / i o p r i J d r p o ' í . , ç J o , . , ì . o n ' o d c o , n e .i ì í o n , o '
biscateiÌos(TPCM, 19B,1:.+0).
Também os critérios utilizados nos apelos são com lÌequência
surpreendentes.Um dos exemplos de jurisprudênci;r conÍìrna a de-
porrâção pam o Niâssa de um trabalh:rdor ernigndô qre esper1\,'a
enl

'rüìencn6 d. uha !!ãe, düô.";;;;;;;:ã,ï1,

 a1
^4rpuk) Fcla rclc,rrçìo do seu prss.Ìtorte, tìsc:uxÌo s. i dc.isìo Ìì()
frcto dc cle rrìo tü urrr certão ilc trrb:rìho da Su.ìzilin.lir qtrc Dìo
elrsha c de, ao co.rririo do que I potí.itì poÌjt;.x llrc dnserr prre
tì2.', rììo sr tÚ ìrìs(rito cor[o aÌsóor qrc procrnvr krb,r]ho o!|e
uio üe o seu ceso.r isro fu;rbalharro cst(uge iro (TIrCM. | 981: ,l t)
l)c tì.tu. rf.hr podir pbnrr r siturçìo. Os p.iis dc udr jovdn
pcdrrixÌ o ser' feirfc$o de uDÌ ,?,?o í[ rraÍailroperto r1cNteputo, pois
nìocta'irnprodurtìve.:ììuzdrsírttirÌ)tìsiÌìsntÌçôescnviadrsroslr,rars
t ( t \ . t i h . , \ ; í oM
. rs o ju;z de re.uno de.i.h quc, cooro eh crr rrrìe
soltcir:ì (lc dois Íìlhos ,,l,!,iük r íúal )t"lilrk1q.Lr/oi nr6l],rts,, crr urìÌr
ttntth.t d. natl portu, e rtevcfiì \'oftrr r scrJl|lgrdr sob cssr â.!Lsr.,io,.
D:o coÌìú nìl)R!tutìvi" ( I PCtNl. 19S-l: .Í t) Nestr rbvj sitiììçìo. iìJi
t r o n \ e l , ì ' c n t . c o v i r ( 1 .p ú ì o N i i $ r . .
Âs sjrur\òcs nrì; aòihiritìs diziinÌ de iìcro ,!5peito e rrrulhcrcs
c i a.usi,çìo de pÌosrìruição. DctoÀ dt 6 rleses i1r
-iuÌglx,ertos su
lr.rbs c depo.trções. rÌÌn../,r^' Iì,Ilal sugerc rinrriìorcnte <1rretaÌvcz
tòsc ter4t rÌc .tltl ir,LúlnNú. l,to:tìttt;tão ( t.tatìfìnú d lkt
])rtliì.,
tt( navd. .t|t r .{t tutntdd." (H()NWANA, t9iJ.t, 9). apoleit.ÌD.io
p.r.Ì.,eÌì.joDir o.$.r.lc úrììl nruìhcr (lüe iòi r(rsrd. de
Frosriturì
ç:ìo Forq'ìe se scp:Ì,oü de un, honrcn, corrr qucnr corbit:N,.rh,i ririos
rdos seÌìr scr cx\iìdl c, \.ivelclo de rrovo cm crsr dos pris. conreçou r
Ìrl.c(Ììrr sc corìr ouno Ìror|cnr rtes cle rs i.1if!turíÁ,ütlrr,.. rercÌìì
rrtilìcid() r sru seprrxç:ìo iìrtcrior. Urìr (los veredictos de rccurso terc
quc ÍrbhÌhrr qíe <uu nullw úa í ttnu prÒÍirtta nNúr
lat tL.trbìtlo
r L t r t i t , t u n nú \ 1 t u t t t o r r y r r Í s rr,o t e s d a i n d e p c r L ì i ' r . j l ( I l r c M , 1 9 t + l
-12).E StcpÌÌrnìe Urd.n!Ì (1989) or\ iu, DunÌi i irgcnr de
esudo rtnrés
d c c a l r p o s c l t ' d e p o r t r ç i o , r ì r ì c i x ì s ì s t e n ì i r i . ì sd e n Ì u l l Ì e r e rq o c . l ì 2 ì r D ì
cst.r.ÌÌi rlerido I viììgrr)çìs pcsÍr.js de (.riicrer \cxurl.
Q " r a . o . t e ( c u I c s \ r r Ì ì r ì l l Ì ì . . sd e F c s s o ì s , I p . l f t I L s r t c i o r u u
dLìti\'ìr. d.Ìjnqo(:rìrcs orÌ l)rosrirufus?No i.n:io,lLviì ric iì.b rìgr!)s
..,t!j d./r,.1'rr.ìooiÌ]e FodierÌì ser .oh.r(Ls . fì,rÌ de (ìcsc.ÌpeDlÌJ tr.r
b:rJhospevdos, e riüJr ìr;ì\'ir esprs, uos ,d,4,0J t ntl,ia1rìo Enr brere,
t(xlos esscshilnres esrÌvÌn sobrlrhdoseo Estrdo rì:o con\q+ri;Ì orgrÌ ìizrf
rro(x,pelo qu. is pesÍ)rs i.nr sirrpìemrntc .rbudondrs lorgc drs sÌJs
2()Ììrs.lc resnlin.i.Ì l)Ìínciro, enr J.lciiìs;dipo;s ((.oxr r.o,,tc(cu ì ,,,ìÌ
n o n . . Ì Ò b r i r r o . l ( ) X i p J n r , ì ; r c . u ' ì ) h o u c o r q r r c r c g r t s s o u< ì o N i r s s r
25
cu:nrhrrrlo rliìhrrcs de quiìórìr.rot. eraDìhr gìdõ Do DÌcio.1ô o)ìto.
rrrrrrrpovírcir onde os l.õcs sìo Dtr'itô c.rnuN.À cnìÌr$Ìdora DÌrioÌir
dos deport;idos rÌrüÌ(r cÌ)cgotr à scr tnzjdr de vokâ prrr.Ìs slrxs.ìdâdcs
Àssn, r rreros quc cÌcs oL rs \u.Ì! laníhtrs tcnhlnì .onsc!1Ìido rx's-
' i r . ' r , n r r u r rJì \r t \ ( l
1'rtc1,l. ..'r.pr.pri
rììs r.giõcs onde o Estrdo os <Ìeixou.lrrn rs u:rs f:nrílias e viznÈos.
clcs.icsJpire.crinì.
C!Ìfiosrnlexte, rìenr os cnìrdìos conuts DeDÌ os srrÌfiÌtiztrntes
nrronrciorr.ris quc obscriavrrrr rs tnnsfònrrrçôer enr Nloçltbique
(l-JììÌ)ANCì, 1989) xl)Òrtúur rs óbvjrs senrclhrtìçase,ìÌre .s Prineirrs
.jüstìfi.rçõcs colonirlisÌxspÍr o tnbrÌho forçrdo (ENNtis, I9'tc I11Ì990
c o drctrrvr rr:crcr clo túbalho quc Ìcgìtirnvr r {)1,únçãa]+al\i., oü
sc,ltLcro prrrlelo cntre cÌr e r Li rlo lÌrv e políd.ì dos Br"tiJnÌ\ do
dfrrlrftd sul rfri..ììrc. Nr dacrdr de 198ír,rquilo qüe ;çoÒtrvrnt crl
o e r o n n c r L ú r r r e rdoc p c s o r s q r r e c ' r r n rt n t e i ì r s i I Ì i L r s t ü r e Ì Ì t ex.Ì e s ì ì ì o
LLercordo corrr os princlpios d;r Ogr4,ìo lÌorfu1tu. Só Ìrì:Ìista c tsses
princípios correçrr:rnr :r scr popuhrrncntc listos .orìro tüÌ Jbuso elì
si pn',prìos, rrns senr {s.nrkoÌ rr&,girs históricrs ì(\rjs .rÌborl
rnrigos respoì,\j!.is corÌ (lue,tì ti!. oporttrrìjdrde .1. f.hr ater.l do
rssruìtoJuÍiiiqüeÌìr r Otf,1tt,ìortìtì\'é! de unÌr outra .rrr.rlogiahistórìt:4.
(lcsi8rì.\hrìrrnt('Js e-stritões ì cir.uÌrlii(, n)tcmi c ao esubelt'cirncntct
n r s e i r ì r J e s , 1 , rvei g o r r w u n ì ì r U l l S S .
\ 4 . r : ' ., . . r r . . . 1. , 1 ' ' , r ì - ,,. r"r'rrrr","ti' tt'
'rrrt-
. - r . l r r r . , ,r .i . ,d ^ . r . i r r l i r r L r ' , r. c r , , ú r c s o , r ' . t l r J r ' , l , r r
pÌeslrertc se torrrr.r.rr vítimrs cle uln utìlizrçio rbusivr do poder
()l,.tudo lÌ,/rrçrb rcrbou por p$durrr cotrro unr rconteci
FoLítj.Ò.E r
rììerto.ol.ctivrnÌcrìtc lr.rLroiático.clue.rpcnasos ubseqLtentcshorrorcs
d.r gucn cíil'' petrrltireDl uiuirrìizrr !i nlcltórir drs pcssors
Ao pcfgrìÌúr, r l)c$ors dc dili..rìtcs bìirrcs dc MìPuto o qúr'
i.ontc.cu r cssesd.portr.los (lire nu.c. regressrrr'ì. n uncr rt(ebl o'ìì
rcspÒstr.tuL' nÌcncioÌrasseágur, solo rrrolhrdo ou crocodjlcn Eoi mris
de 30 .ntrevistrs e.orìversrs nfornr:ns rcercr cìeste.ssLtrìto,cncontÌei
turlrérn uu l'it riotil cormrn,mrs ilue é nnito clifcrcrte ilaquctc que
reÊri ro caso dos prisn,rieìros poìítìcos desap:rrecirÌos: dc:tcordo conr
rs histórì;rs.ou cssrs pesso.ìs
conrirìurÌrlrì :ì vivcr rro Nirssa: ou loram
 GiÀÍrr.Àrrr._.s r Pk.nMLRÁ Dr$rÀÌR r'!Á

:.:ïì;lii"i::::"ï,::::ìïi::ï jì:: :r:t:ïr .u,nnzã.e,..r:., NuÒr cor)teìto fttórìco e concepttnÌ cnr quc os pris;one;ros políti.os
sìo equiprncìos r sóDrcov';ilbìnos,o\ det(rrtrdos desrparec ossìo,rs
'-c'''rp'lc'| "*'' " " ,,'--, ;ì;l:::ìl':.ì:::l':,';,.
, . sinr,r'een,enterlerrte rpresertrckrs conxr nio scndo (rncoshìb'nos.

:;ÌìÌjf ii::i.ï;:t:..t", ::lrjÍ,1;r,,

Ìrì:.r;: rÌlj:iìli Urìr &s coÌìsequêr.irs clesteircto i'quc r inrrlÌcrr prolectrd:r
sobre os prisionciros políticos desrprreciclosrrio podc renpcnas uma
::l'::': :';,:.ï:',: sen
*,. r'-',,, diÍì;c
:ì:ï',',ï:ïlt"ti':::*' rf'Ìn,rçìo ilo scn desiprìrc.uììento. UrÌu segurr.l.rcorxcquêrrcir é qrc

ffi ;::;ï'i:i:'ï
;::rï:ï"1;rl1*ïa: iiÌ:,11Ï:li:
;'ï;ll: sc tornr rrccessirir:rchrifi(tìr os serìtìòs rtribuí.los ìs rliftrençrs cnbe
estcscloisgrrryos dc pcssorsdesrprrecrìrs. p:rn que po$,nr)s conrtìk
cniìer o sertiiìo dcssr ìrr.rgcnr.
I ) e r . . , r c r . , D Ì .ur r l , l r . t r . , r
, , rrr",.r
i,,I;;ll:'i;:l:,;:
;x;;.,:i:i:,
lìÏr,lj',jll:lliiliì;l;ll, IJMA ThoRrA Popur-ÁR Do PoDErr R)LíTrco

*.,1;;,
lxl"m*ïï:
lìï.{1i.,.."ï,,;'r,'."ïr,,r,rr:*,n
r c e r r r z Jd r q u r ( l e , e l ì Ì r ì ô
e , Ì q c Ì r , ( , o(.
Terrdo cLrretiriclo que os Jcforr,Ìdos di Operxç:o Prcrìuçìo sìo
tistos corrro vítinr.rs úror:.r)tcsdo po.ler políti.o, scrìr tcrtador rpìirrr
, \ t r s x n r . n r . , o r ó t u ì { ,( l c . u ì p r ( Ì o s .
r L x p t ì s i o r r e i r o sp o ì í t i c o sD

;Jil l1ïl;
:ì:;i:
::',11;,ÏlÏ;i:iiiï1"-;-1":::ï::ri'
;;;i E s s .s . r ; r , . o r ì t , , ( l o .U r u t ìr s Í r n ç l o s ì r D p l ' s t ì .
lb unr lrtìo. seri.rsinrplistì p.b li(Ìo de (Ìois grupos nnìito cli
pos;ç:ocstiEirrciz,rter:..;.:;,;; t" :tnnrÌ' este.rnrorrn,r
.ì;..;:l:' ítrentes dc pÚitrrcìros politnìs de\ì|rre.irlos \,ìrgucm amalgrnrados,

m:;:;**j
;lì: :[:jït,:,,,..r lì:ii::::ìt;:
i,iüìii],i:ï 'r cDtcrirdosconro
rrs rìrrrçõ.s tol)!Ììres, so[) .qui\alôD.i.Ì ìos i.ólìeos e
r l b i r r o s : o sì r e r i , r q u e n r o * . , i , D l ) e l ì j Ì ì d e p e ì , d è D ( i r( I , c ( ì c p r c $ r i ò i
sénìcosxnìeaçad;es. rpr.scDti.l. conÌo sioó'ÌiiÌÒ (le ìe\1rhÌçio so.irlizJìÌte): c is p.ssors quc.
Trmbéur os ^Ìxro\ prihti.os Í)b iìDplrtiìçõ$ fstì!ìrìrìtìz:ultrs,lòrlÌì rcu\trdrs .le (onspiriÌr corìtrll .
do Ììo
:*;:::l,li::r# ,ffi
Ïï::ïXlf iuilcpcniìôrr<ìr, o IÌ\r Moç ììbicìrìo e r revo[,.ìo.

-:t" :ïil:,ffi'{ï I n t s e g u r r r Ì ol i r g . r rs. e r i es i n 4 ' ì i s t rp o r s * b i o r s r L r i r l oq r r < u r r r r

ïi:i;t;:,ïtÌ;, | ..r,",,.
d.tcrìç:ìo ccìxo pisirDciro poìítro dìo dú i\r rÌe.e\srrirÌrìeÌÌte de
;;ì :l:tI1::
I:1 U ì ì ì l ( u \ r r d ì d c u o Ì . . r o . . ' ì s t r r i i r e ì ì r t ( , é i ì ì , c ( l i r t or ì o ( r s o ( l o s f c

;,,,;,,',;f ,f;Íi,:r:,ril irfi:rli.r ii,rÍ:,rr,'ï

-,,,i,
\i\ttÌÍes rnri .ol.rìjris. N{âsâ !ì.Ìior iì rLs pesv,asr o.cordari trn,bém
q u c i l ì ó s r i r ) . l e t c r ì . Ì ê ì r c i r , j L r r tcoo n r ' t r d r d c i r o s " p n i r : o l o r r i : r l ì s t r s ,

l ï ï ï ,l:, : i: ï . : l : ì ;i ,: ,ì i, ,: 1;:,t'',,,,,,,,,ô
i,',:
::: .,," ,,,
corttrt revolrrci on:irios c ;.lcologi.ìn ì er)Ìe h eteìod o\o5, nnritos prisr)
nfjros tarrtì,ndeti.k)s rlrrnis porqnf se qrìei\1ìnl]r u:rr pouco n ìs eìto

itljjJ ï ; ,ì : i , ï ì;:;1. ',,,;:1, ;;,

,;r',t.i ;,ìir, .
l rt-1 cie lturtos quc trnrbóm dcs:rgndrvanr ros seusvjznì1ìose . olcsrs, ou
l)o(llrc toDìÜìlr rs .titrLdL's
".rr .ì{Ì.s 'ìx, ììÌoDento
erndo, mcrno clLrc
V .r i r r , . , n r"on, r ; , t U ,,. r. ) ,. , , j , , 1 , t . Ì . , u t ì o \ r i , ^ , ô l ì | | . i ô , , , i , i , tives5cnÌnz:o .nì frzê ìÒ .o,ìro Do .rso rp.cscnúdo oc*c pun!.crrtc
,.,., tejrto ile urr ex prisrnciro polít;.ô:
f,,,1:I1.,,r*,J^,,.r;,,,.,e,.,2
,,..r,.r,,,r,,r..,r
,f.,,,dJ".,
N.$. reÌ\Ì). eu úo .r.ì (ort' tu\,nì!nnriìio. ',.nlr l-Jtrr.' .on
, : ï ï : l i : : : : ï ' : " ï t . " :"' i ';j ;, :t 'i/,i",,' ''ì- ,.'jrì:^'l,j' , r"," , , , , . 1
r"'ì''"'
' ü r . LÒ Ì " r i , r l e l ì e n ( l ! ì r i .cì . Ì . c i r . ì f .(ìt ! . . . 1 . ,. i , . n r \ ì , r , r \ { , , \ . , s
n r ' ^ ' | Í" r ^ : ; : '; qúc .io trxhr Í'{r .\f'rlìo: !e tiDlì.ìrtu. Í. tìr.r dr$ ,1. ú)['lÌr,

':'Jitl,
;l;;Ì,'rï:ir: :i;ï :,;;
;k iim; i,;j;';:, :
;.r"
ì; ,'""'
\.hr.t:rÌo. porquc i !tr. .ú li,rÌ) ,Ì. cì'\rn|,.ì 'n:nr,.ì ..Ìtnn.ìr .
I rìzcf Ì,nÌ.ú\: stnr 1i(nn,ti, |.Ì r,rtr (ìe Delst Nìo i.ìb[ us.Ìr
unìr cnrìrlì ..s.úrr f.\n).n Ì,n) \.nìrìr li,er nrr\ nÌìr. Eu r.ì scL

,ìrxi\ Ìitil tr tì^Í o nìeu tÌ;ìtJ.ìlÌìorìe g.tr!.r,dì{t!eìr dir. Nlr!nnÌ..,,!.
rttro\cì desrs &r 5 Nito goÍr\).nrrrtìzìr o r\rr ÌrL,lhorc,nr.nrvr.
]1 rLeirlà r Fr.l,'!Li xrúr1.Ìr 1ìo.q,,eno, rhr,\e r xrl.l,.,!lê,r i.ì.
Nt.r nÌir,L.,rÌ" nr prr.ì o oìr+rr dc !.e(ìr..ìçìo.Òrn..our.ì
ìcvoh.uì:Ìrn, r \rÌrotrloi loi r\snr: nnr t.\., i,nlìdÌtrntc !ìs ujn.l
nii(ìoin.Ì f.rtni . o di.e.nir nr tibn.r rÌ.nnÌr ,nc tììzü !D,., nol.
[! dnn, (ltre o:ìo rc tìt ìr 1ì'zer.!r. .i, F(,.i!r ntÒrln: F,ÌpLqr.i
qnê njo tnÌlìì'ru trqu.l. r1o e r rèhrr!.t.r luc.rJnÌ l)ì11\Í r
quc, n snr$Íunrcnlx I'or (,xr lìcç, i. por Dô. oÍrnÁ irn piÍf
Odn.ìÒrniosírirnìôd.Ìne.ìÌi.ìc,ÌlÌi\rrir.EÌ.ìÍi u,Ì,,(.trnúrìr
d.d,.rdo !Ìr lÌ& ÌNr,L " r e eltnr fu, treso .on!J ubohlor. DcN^.
ì..orc(eu o qu. eu (trie. El. ó qr. tuÌ o srb.üd(r, nÌeuo. M.,\ rirì
, ' , t r r t . { r " ' r r . , , ,r , . . , t. , , . r r.
1
Assnr),r difi:no.;ìçì() popuÌÌ trrhe rìeFortrclos e
frisio!.i.(\ |olí
t'(os ÌÌlo.l..onc (ìos r.tos p:rrticulercs c}re cìes clt.t!$JÌÌì (ou D:d e (h
.r lìÌ ìfibui(ì. . .s\es r(tos corffe<r, ures dr posìçiìo çc eles mrutin
prtuÌte o po.lü. dr tr\1ììirção pirlnì(r qu. ó fèìtr r(ef.r.les\r |osiç:o.
Por outiìs prÌrvrrs.o obj(.to dr,Ì\,:ìlitìçìo tofuhr, uestcjogo de
ìdcntiÍìcrção e <ìifererrcirçìo,n:io é I cug:r ou nrocènr:iade rctorcs con-
crctos,nns a<}rllo cluc i'licito ou ììíciro qüerDe rcìrçìo ihs pcsors colr
o po.leÍ esrrbelecìdo,qUrr nr ròrnìiì .onú csseFocld i exerc o.
Elactir'ì,ì,cDte.coDôr,ì,e .rntcsrrrerrcrcncì.os {érrr.os . os ìÌbìNs
tèru oure c*,rtteristicr ltrrinerrtc, no rrrte:to so.nr{rLltLrral do suì de
MoçrnìÌì,llìrc.F.uì Jórì) do dcseprr.crrreutoclcstes úlnurosc ctr*n origenr
cósrricr conul:arrrb6 s:o ìrÌ,er\rs so.nr1 (')!ì ü..Ìs quc irzdD püig.rf j
onÌerrr rÌr rcprcxìuçìo clo nrn o, nos scus:rspectosnittliìir c socjr;s.
l)ìdo quc o des.ìpare.nÌrcntc'é corrrrnr ros clcporudos c prìs;o-
rìeiros poÌiricos acercrdos qLnis s. contimì $ históÍi:rsqÌ,e renros!irú)
:r rconry.rnhrr,o assturtoque é enfriìztìdo rlos dc!!jüos opostos qle s:ìo
atribuídos ros seus cacláv.resé, enúo. o .iìrí(lcr .u,,erlroor que e oü
i,ro re.onhc.nÌo a (.rli urÌ dos crupos (!e.jr se íD.se,ìì 2).
Assirrrscnclr,e cocxistèrÌcitr.nt.e,por uDì ì;ìdo,lnrl rqrji\,.ìlên(ir
sìrrrbóÌicecrtt: prisìoncirÒ\ !olirìcos Jcsxfrrccidos e gérDeor,rll,nìos
c. por oruro i.do, r soi diièÌÌn.iìçìo iìos clcpottr<tos desrparecirÌos
D r a Ì l n r r ; o P l o d r ( ; , , .c \ p f c s . ú , , r ( o n . . ; t o ou, DÌ.lhor djzrndo,
(iiì)1 !B Ìdrr i d.Nl*.Dirrl
(ì$rL!Á. Ar uN,^ '.lÌrNoNritr!)\ l),*erktdlor 29
uu te,rrì.r .ìrs rehçõcs dc pocler polítìco que rÌì.ì.tónÌ interess$t.s
patrìclos ccrrr rs rrgcsrões rÌe f{rÍry Wcst (2(ì08) rcc(a do norrc (le
SrjìnÌ hcróis dr nìd.peudèrrcir ou rnreri:rs I ch,scìrnr .trlpà.los
ou srnplcsrreotc pcssors(o,,sidera.hs sut\c'r\i!is Pcl{, Pod.r (1úo nn
port.r ,lurndo or qLr.rl).os prisiorrc'irospoÌiticos anceçaDr a sor:itcledc
gÌob.rl e nro rpeurs,rqucÌcs que ocrPim o poder' PessoasDortlì.tn a
que sc torlrrmì vítitn.s de trrr aburc de poder gcncÌalizxdo não sìo
rnrcrçrs sociris; pclo cotttrário, \io rrereccdons de preocqraçìo e
i:onsicÌcrrçìo públicrs.''
ErÌ terDrosÌuris güris, de ronlo corr essatcorir poÌítìc.tlnpuler,
! iÌiciro t'r,cjalrrcnte atrrerç,rt1ortrzcr perigl o porìer esrbclecrìo, r
prrtìr rlo NDcrrro e quc cÌc é r<conhccrlo cr:.Ìo tìÌ, r querÌì Ò rìz
tLn[ se LrrrrrÚonulid.rde socirÌ rurerç.rdon. F]zer peÍirar o Poder
estrbelei:ido a lìzcr peri!Ìâr rÌlo rper)$ os tìoderosoi, DÌrs trxìbén) .ì
oÌdeìn c .quiÌilrrnJ sô.ìris. Entret.rÌ)to (tão;rìPothntc couo I rhrnll
çio lrrrtcrior), é trrrrbúnr ilícito, p.rrr um potler estìbclccido e legitimo,
torrnr rlcr:rões irjrnt.rs rcerc:r Jas pesors sob rr.r rerponsrbilid.rrle,cnr
vez dc rsscgtrnr o scu bem est.r básico,corÍòrnre dcverir'
As rcsilidÌtes reprcscDtrçõessocì;rnrcerca dos góDÌlos e albíros
iònrrr, c',tlo, nun4rrìrd.s Ptr erPÌcisrr dc í:rrur críticr unu visìtr
rÌo podcr rrÌ,tilrrrcntc equììibrurì.r,cpc p< e st nuito crrgrnrclon
se íòcúNos r ro*x it.nçìo erÌr xl,.nis nrD d,\ s.us PóÌos Tltlo o
quc corrsegrirtnros ver, rressecrso. scri ott d'nr rÌit{r.le d.Pcldcnte
e exìgcltc ou (ìh,indo prrr o |ólo otìostt, rr'r).i ÌcsìgÌÌrdrì c qurs.
rutonriti(r Írl)rDnslo ro P( er.
tlumrlo l ouurros !o scu cotìuDto, corúudo. rquiìo qltc cD
colìtrrnrx é uri"contr:rto $cirl" (I()USSEALI, 1762) quc, de ticto a'
'tr.lcticbruìi' de podu politro
snlììrr a vir ir dcsoições de conceitos
'," Átì i." ",ìr srìrarìmr;'5 Un ptxìer esrabelecrlopodc so corrsicÌe ndo
ÌegiúììÒ d('vnlo r (ìj\c, srsrÌzõcs òfeÌe,úÈs (dcstcc(ì rte\Ìo. a gereak)gh.ã
corqui:tr,r k'gitruhde rr'!.olu.ioÌtirjr ôn clciçõesderncr:iticrs);rrns Lr
rccorrlccjrrreDto*úrÌ rltl legitruicìrdc rÌo pdü.nrcsü,o (ÌLrc.oDsetLsutì1.
não signiÍìcr qrre todrs rs tusdecisõcs c priticrs scirnr ÌegirrlÌr.ìs,nrc$o
qLrecÌrssepu rerliz.rdrs:rorbrìgo d:rsconpetêuci:squc sro Ìt.or)hecidis
Ìrr)\(r r.ÉnÈroii.r!!(.la
,rt rÌ., idnrr !& Ì,'Ì,1,"{..r;n
!r .6(io rh trr.r', t4i idM . ÚoruJÁ\ aN li 40 )
 (iiM.,)r.ÁLnÌN()\ r, Ílnio!üFos lÌr!^rfl ÍÍx I

i esc fo.i.r.O rccorÌtÌcc;rìì(rÌtopaúìi.o(ìr lcguiÌrì id.xtc .to po.l.r

rnpò., É prc,várcl qtrc trr,l r tcnìl i rrrrcçado corr csscpcrtúrbiIÌte a.tÒ
ios podercsos.restìorBlbijnhdes pìr. corrr r prottcçio c lì.rìr
.Í.Ìr (ll dc dceprre.er,quc é conuu ros rloìs <ute-rtos c prrcce ter oferecido,
potü1.çìo quc_gokrnrrr. Sc'o poder estrltÌecick, trlìh ros .rìbnos e génreos,rrrÌ)ì ìostrspeitlrdrpotirrêr)cir prn sinboÌizrrenr
r coorretizrçìo
. l . . . r r. p o r rr l , r l d . r J e-,. , r r s , t r w e . p rr r . _
r r ú . ! , J , r \ ü r . , o , nR . r . , , . qucsta)espolirìcrs recrnrcs.
essâs.cça,css:o iÌegitnDrs,enrbon o póprio pott(Ì Ìììo o sejr. O t (to Je tercn, s o selccrnrrrdcx p;rru essecfcito rclfla. no
A s s i , ì .f o . Ì tìpdÌÌs ÌÌD dos pótosdcsre..cont to socirì..te|r erìr ìto! Ììnr oütro F)nt() irnportrÌìtc: rììoÍriÌ ;Ìté .lrrf tDnto são iÌirÍh
Lojc rclevrrnes,no Moçr'ììbtlue !rbÌno c lre.r'rla'rlìrDo ìs r.prcsc''
cêntifico. Pode. tanbérr, restdrtÌir :ì citìc ade pti .oÌÌpreen.ler tìs t . r . ò ( sc . r c r ç a s r ( e r c i . 1 . 8 é t ì ì e { , sc r l t r t r ì o \
o'rrDÌrcxs pont'.:ìs cof f(nrcs.
Após 80 aros dc cÌomínio .olo,ìiiÌ e 33 .Dos de n eper.têrrcìr
. . 1 ' É , , . . r ' . ' , . ì , , ( . 1 . u r , , , , . . ' ,,,r, t, ,t ,, 1. u - , , , , , . r , t I r r , , . , , , u u REFERÊN(]ÍASBrBLÍocRÁFrcAs:
r,.
\ r| , , i r ' . c \ t t r r , . . , n r , . , , r t , , \ . , d - , , , , , t , . , , , , t , F , , .
, . , t r l . , 1, ,. ,. I-, ,
""', l",ll"'rp, l,h r'l , r.,,,-...,,,t,r,,,,.,.,t,Ì,,í.ì.-t,r.. ( l A ì j l \ ^ L , . J o i n iÌ ì n . L( 2 i ì í ì 1 ) .( ) . . 1 ) n Ì r r r r i . ì ) ! r t . m : . Ì t 1 1 r | . ú ì n i ( ì . t r ì t r Ò N l '
t!.'rji,.,
r s r . , r ' , r r , . , on - t . u l . c tr r - . r 1 rrr1 . r , , ,. , r 1 , , r r r . . j . . fìnÌbiqr. tai .ollnürl .lì,I1(;1L.1Ìt,lVt'f&Ì.lÌ(TARILAI
(.ìr').a) l,l'rJn'
f . t ' , l J ! . , n r , , J , r - . , í i r , . , Ì . ' ,l to' , t U . . : r , , , r, i , , , . t c f I r r I i t r . , t . , r Jr (j",rr l-,\ìr,r.(;ndNr.ÌrP llii 267
t ì r ú r d : ìp o s i ç ì o c D r q o c s e e D . o r ì t ü n r .
( r Ì . A l L r , N ( r l r! N r I r t r . ( { t Ì . Ì r . ( 1 r ) ' ) íl)Ì 1 ) s i l l . r ) / i i r , ' r h r l í i r t\,tr.t!ti\ ilN2i
. .Foìporisso.prrec.i),c.queesrs eÌitcssemosiìrrIÌrrosurpÌ. /r:tl. Lnlì!ì,_lìÌÌ..,r
ertrlidrs tclos violcnt(\ rDorirs .orìrÌ.i os ror,c,,los .rc preços (rc
t.rrìs
Fons que abelÍrn M:\ruto r)o trìi.io dc FevercjÍÒde 2(Í)rj ((IRANJ( Ì [NNF\.A'jtórFí1!r].Ir3qtrl).Ìl)nrrrlrtrrlr(tÍrtioìfff.,rtr/.J.(;dÌr,d.Lijl!.Ì,
2008r) ( dcctinn.Ìquc eristia rrrrr <mão ìnvisiv"t" ._,t* n" p".a.í:" ASin. | (;el'l dìr (ìninìir'.ft.I l.').
delcs frl como sc corrpreerutc qre, sinreniclrrente, rtglrns :rpoirntcs
mì1s1cnorcÍN do m.;or prrido d. oFos;çio ti\.esscnrI cspcrrrçr F]]rl(]l^No,Jtii Fr.Ìlho(1')')8J.!,/fq!litti Ì F,.,,itia,/,r.' Trdrr!, 1. srll/. ì/q?'!
i1c .- . M.r{'r" \r't H,, Ì Nl " ," 't'
r . r - ' r r . r r . , r - r r r - r i r r r , r : r r , , " . f , , p u t . , , -. t. .. F
r ...t.-i , i r , . , . í . . . . t , , t . . t - l
4 ì | r r u . r . , s uI n l . r , t r . r - r i i . _ n r , , l - , . . r .í,_ L l . . r \ . i . , !
r. Ir . F I r ^ , / r l r . . l . n ' ì . 1( l r ) : 1 2l l r i l r o l r .Ì 1 . ( i t , l ' , l ì r ( r . N . r \ i , r l . N l . r . ì r ' l r t r ' '
nÌ$sivr (l,ER EIÌlÂ,2í)og). Encanrìdo cnr sinrìlri!eo is cìurs
!orc,ìrcs
i l o c o D r i t o s o c i r l q ! e r c f r r j . ( o D r L r & )i,q r i ì o q r ì c c s u r r s o h r e n ( , E F I ì { A ! ( ì n r d i . Ì n ( 1 9 9 1 1 . . { , r r " I 1 l , r , ü , r Lf , / , Ì I r ! r r n t , l t : t t ú n \ r ' l ' ! ! u' l r l l r r
ocnr
I rtu\\,rhit^r n \I'\trtri'l)r P,nÌti, Ail!Ìt]n!r,rti
o pooer .oÌìhDre a ser e_r$ciilo scrr .onsiderrçì(, pct.s n.c.\snÌ.des
( ì F . I I L l ì l \ 1 ^ N . ( i ( . í ì . v { l l ) 1 r 8 j .^ L b i ' n x r o l t ? x , n t r l . Ì ( . d c . J l v t l ì r . r f L r r ' r Ì
básjciìsdirs pesso:ìssobre :rs qLr:rls quc trÌ pusessr:ern , i w l H d r J - l ì i ô , , r ' l o , ì ì n t lr I ) a r ì o f í v ( Ì " r I . r . n r e t : ' : l n t l ) : / / \ r ì r \ Ì h t " n Ì /
qrìe\üo o próprh poder est.rtrl e r forçr potític,, ,1,,. ,, ,,.i,1,"
.Lrr.l.,/líri)8./1)ô,()8/rtir.r/fu ujiì tÌÌP:
Mas, se prrece agorr cìero, r pìrrir dos didos . ìrúertìretrçôes
que aprcscntei,que rs rìhas rcfrescntrçircs rccrcr rÌc qórrrcos (ilrÂNÌ().l'j,nÌlo (lrì05). L,bnlf irltlútrr: t"1 tllhr rlúü P,1Nút rn|)r,r 'rF
e rìbi
no\ iòr:Ìì s.le.(nÌridf .o1,rc ,ìì.térir Frnì)tì prrl e_\p,eis.r ile unìì /rl,!J. ÍÌì.rJ.(1.úÌ|o (ìr\ l.( tr\
'tlr,
r l r . ! , . d / t ' . r , < I r , , \ . i o, r - . . ' . . r . r , r , . , r , I, , . ^ l r . r ì i , r . r u
(lllANl( ì Prrl, (2()í16). k H(tD.: Po$ \ar 11.ìrsing ritÌils nÌ Nlo?I'l)nìu'
-r:üunl'Ìre$a lrr,.rt., In íJ. Nnìnin1 (t(1.).sr,r,/if' ,k tr'ìt.hnÌli. \[r!n llú tkd tr.dn tu 11ìi' (l'ttt út
de e s c o Ì L r . Â s e Ì e c ç ì od c s s .r r i c t j í ò n , c r r r i ì c r i , n c r a r
' l , r : r . , . Ì . N. , r . r l r ì a , . , u ê , r t. . . , i , -llÌ/],dr!Í/i Iln'tìrr.r. Fl M.lìtr lÌts\.ll llir l')1.
ru( ,,- r,..r t.,t,rnrt !.,,Í(
, ' , i l i l J d , , t . , r . , i , l . , r , i . . t ' . , , tr-,' ,i ,. t , n rr \ . . . ì , r t u ,r - . , r , . , , , , , . ( ; Ì ì ^ N J ( l P r u l o ( l i ) í ) 8 ) .1 ) Í ì * ; c s , l r . i 1ú], \ c F i b r i tÀ
dfifÌoseÌtrÌ'ìúdüeriro
1".t,,
corìftírio. excep.ìoDtìl c srìrpÌccnderìtc. llgtri n n l , n ú i rn h ç r n ' ì ì , I ì ' :lril&'siÌir,11n Xl-lll,r" l8r-,m lll :+9
 (ìaru,,^.^' BrNor r Ì,Rrr)Nr k)r ÍÌr4r &r.Írx

Glì.ANlO.lrnlo (20084, (lntn.rJ dos nìornx M{rrb 5 d' F'rerLitu

Je:lr1)$' I\)USS[AU.J.rn J.ì.qrc. {]e7l lt7útlt, () (i.a!&/o s..i,/. McnÌ À,lrrrirs,
//w$a\"4ì'rrcd ( l 8tro+:6/8trd98el r/
DDtori\,È] rìr trt.nìei < httP: orI/ Íìe/(,
(lrcDic.s dor ìnÒrnx M{nto 5 Íavdeii' 10011h(rìl>
Tl'a Nl(lr)8.1), Jo,^lìrudf!úir Tribtr'rJllb|]lrl[ dr cidrd. de M.\mto: scr (r )r.r
I . re( urv)i ../,tr/ilJRÌrrr, D' 8,/').ff lr) .1:.
H ÀIL . Ntrr9r.Ì & Yl )(J N ( j. nrn ( | !rri). ' r'y'n!trn{ I trÌ'rrhrJ: IÍ'_rrrl'i 'rr rnt
/rnÀ}Ì,,i.,,f IÒÌdon.ÌÌu.a & 1 ì n ì t l ' t r U r
UILD N(;. S1.1,ì'r,,ir-1198')).Ant1stlÌ ll,) Dr,.t: ür,r lútl,iLi;rÌi,l, ú1,t Ìh,
nqdo 't'r r$tnnkn\ - ìÍ , 1 r J . | . r . l o " .| " , 1 . . , . . .
I r^t{rìrEs. Í'rí.k í2007), /",./ r,r sd,i.J,,lô r/r@"À
n,/r.J d jti., d,Jtdl. M:Ìl{,to. liúÌ .N
V rr lr F.NA.l\,1.ìrir.ìr ( ror.e tçi, ll')')6), ( r rt!"oh t i^, ,.r Ri,r. t .jrbo.ì,Col,hri
'orsoli
l l ( ) N W À N A , ( ; r i ( 1 ! , ' 8 1 ) . ' ( Ì , c r . ì ç tluÌ . d u ç i r ' À ' n r ' r ç i o d o { 1 Í i b o n r i \ :
r)' W E S I ì I l , r ' r ( 2 t n r ! ) , ' . . ( ; d r r r d n i e $ . ò o Ì . n ì o \ i , l ) e n b . . r . i . ' . . J ú Ì n ni , r r n o
.lxfi. dì j ust,çì popuìr', l,í(i l','rÌ,/," r" 8/t) ff 3 I
!oi. ,lr Nlor.trtrbqlr". ,1,.'lin, tdi !, vol Xr lt t, !,, 187,pt 317 :ì6tr
( tlklt'a'"ì/rh'-1'rfn'r!.lnìtrrn\
l O l { l ) A N . ^ r , l Ì i b r l , l r u P Ì r ( t l ( 2 0 1 ) '1r 1 9 + í ) l )
llrll,^ì) I Ìrnkr.

( Ì,!oJ. úrnrd.r iloJÈltr/i/ Nhfrto ^rquÍr | lÌ\torr'o

JUN )D, H.nry (1!r)( I I 911l).
dr M.!rrbigü.. !(,Ì ll

L I E S E ( ì A N ( ì , ( ; r t l ì . ì ( Ì ' ) s í r ) .ì ! r r a J.t riJ Ì'irrrr r/' rr,. \irt' 'l' 'lÍ'rr'r'f Jr

tr
trínold.,lr ]ln.$rrt Jn t\lty nr I J.,trrij !J'dJ |i_-'"ri 't'n r t\t\ i' th hnnÌ
Lú,kïrd lltiil,k\ 1Lr|/d, ^rqnrlo t liÍl:'rÌ" Je Mr'çÌunnllÚ'

l.ÌtìSL,(;^N(ì,(ìe'l,rìi19!íl). laJ.rrl,rLrrÌrrr.rtd.rlr,r,i:r'l'illÚ^tiì']lrnrrrr
ka\r,l!ln.l.Ài.(,,,!,"ÌLD.irrJrlr.,.,rr'1"Jj"í;J:r'Nlil{nìÂrqn'!1ill1Í'ìko

(:0rr+).,'l l{L/x;.s N r;hltr (nLúirl 1'()l 1911 L$lút

N1^ttrU5, Dlüh

Fcrrrn]'i (ìr\ (1'!)Ni Ì18r-fl) r).N li'nJ ,/u I)t]'\:.ì'' littl 'ì'
Nrivtrs ì)'o'l!''rno
atJnr rr R,1niôJiJ lnr" Lnh'',l)onì (ìnÌr't''

PÉl.lsslEl{.I(.nalll)rrl).Hìrrti,,/,r14n,/Ììrk:li'r'nÌlì"'rll)i(r'r3tllr'/rl{
LìJ\,x, F\LDPr, vol.ll

PETLIIìr.^,Jonr (:01ì8), Ânt\.iìrlìo "nLcdlÒ iìo qÌr' urÌ rÌìJÒdcs'orlì'rnbl

.s Ìnrní,\Ì')csJ,ì roto f(onónìi.ò n.Ì ...loçn) do Prrt(ìo lllELlNl() /&ilin'

. s . r i , r !/ o ì X L I I ì , n " 1 8 7 , | t l l e 4 1 2 '

Iìusrs !ìo
l ì I f À F E l r l { L l l ì ^ . A . t ó n r , ( 1 ' ) S S ) ,N I o ç r r h i q u e l o ! 2 5 { l ' A b r i l :
" IuVV A 'r'ÍÌ"ìi'iirn:rrltrd
irodo ,L t( ÈÌìxliÒ d. .ÍÌs.nì eunJldr ' r\iiÚ'r
I ltitínr l' trrrti\ (],Ìutìr.ì lìtrtl(tr' (ì'A'(rJl)lnogrì Pf l-ll l'')