Você está na página 1de 19
cotnBa, Rederde Lobe. espera’ ame cote eT | Rite iva, Te cpeLecy eee ae erates Ten SS Pola T Cagne An Corta; Benen, Rolain Loder, . ee eograria: Se Bertromd Bresih, AI9S, g Posse 4%. . Se ee ead wen Conceitos Q Temas oS ee ae Seen ce a ate = aS Oe eee ea ae ee fects mere rape ee ee eae eae a ee oan pein a a aaa area Se ae eee Se ae Se eae Sees re By BEE it i i ORGANIZADORES Ind Elias de Castro Paulo Cesar da Costa Gom Hi 5 Roberto Lobato Corréa RE Copyiht © 1995, Rob Loto Cosa, Palo Cea da Cora Goes Fadi de Couto, Marco Jot Loess oun Las Chios Dae Roxio Haver Clad AG Eg Jl ao Betas ero k Beka Ls Osorio Machado hos: Poi price de Ueosado Cato Compose fle: DEL 2003 Inpro no Bes tan Bad CPs. Clog ae tone Sito Ne dos Bc a, 4. Geese 2. Gu nL Cea fn lima als Cari CoH: Ca, “odor os dros resins ple EDTTORA SERTAAND BRASIL Res Ageia, 171=1° andar ~ St Cntr BORRISH0 tuo dente R) “Tes (ORR BIKE 2070 an (ORK) 2585-2097 io ¢ pci a eeodcio tor om pal da bra por ‘luge melo, em a preven por ees oe Bon Atdemas plo Reombato Pel SUMARIO APRESENTAGAO 7 PARTE I CoNcEros pages um eoncctochave da Geografa 15 Roberts Lobia Cora eancsto doregio esta dseussio 49 Poul Cosar da Costa Gomes teri: sore expagoe poder, autonome ‘deservolinento 77 Marta ses Laps de Souza CO probiera da eseala 117 Ind Bios de Casio Rees: emeagtncia organiza 14 Leia Chritina Dias ESPAGO, UM CONCEITO-CHAVE DAGEOGRAFIA Roberto Lobato Corréa Profesor da Depstamest de Ganga FES ‘Apsara espag de uso coment endo iizada tao no ‘aad como nas diversas cléncias. No Novo Dilonsrio Auré= tio, por exemplo, ovebet spago é deseo segundo 12 cepts distase merososqualifcatves Entrees astnoros mate- ‘mateo, economists ePeslogos entre outzos ula, espec- tvamente, as expresses expago sera spaso topo, ep ‘pectin eespag9 pessoal. “Rexptesso espugo gogslic ou simplesmente espa, por ‘outro ado, aparece como vag, or estado axspetda a na por ‘so espectien da supertci da Terra idenificada sea pea naire 4a, eda por umn modo particular eome o Homer alk engin 38 ‘suns maeas, aja coe Toertnca a spl Toealiraho. Adicio- raimentea palstaespaco tam o sau uso associa insrimins- dante a diferentes esclas, bal, continental reo, dae ‘da, doco, das, daca eden ciodo no seu ince. » ‘Gs0GRATAOONCETOS TEMAS que 6 aia, oesapo gogrtis? No presente texto om siderarsea o concelto de espag9 tal como os gearafos ent ‘dem, Prneiramente serio abordads.as diferentes concepcoes de ‘espagovincladas is diversas correntes do ensamento geogri ‘oj apresertaremos a seguir o que enenderas po pica espa ‘ais com oinuito de contin, steanés de algins cancels ope ilo, para o esto do espago generico, (OESPAGO BAS CORRENTES DO PENSAMENTO GEOGRAFICO Como toda cincia a geograta poss alguns conestor-cha -e capanes de sintetizaren a sua objetivo, sto 60 ng es Decileo com que a sociedad 6 analsads, eyo ve contee A srografia «sua ident em i atone no bio ascites sociis Como eacia soci a googie como ch Jeo de estudoasocodade que, no ertanto, ¢ objet via cinco » conostos-chave qe guardam entre s forte gem de patents, ois todos se rferom 8a himuna node a superficie tre ese: passe, regi, espao, sar ete ‘Cada um das eoncelios cave aia indicados tem si ob eto de amplo debate, tanto intemo come extero a georal, e volved assim no gedgraon No hoo do debate cada coneito oss ras acepgdes, ead uma cafe en wna especca cor zente de pensamento. Lugar e reo, por exanlo, tm si dif rentemente conesituatizndos segundo re diversas coments da spogntia Resalte-se, propio, quo ebatotom sido exten ‘ent slitar pois, se rvela confit, yemie, por isso mest, avangos na teria feogriea Por out lado eae conceit ‘Mo €exchsivo a geogafa:veaman por exenplo, os cones de ilo entree economies, else social ent og socllogoa € car entre os artopSlogos, PRED CONCERTOCHAVEDA GRDGRATA " Consdecaremos iiatmente, como o espago fi coneebido 1a googzta tradicional, seguind ee aps sa caneepgto na sponta que emengi da denominada revel eortco gual tatva, Bn seqnciaconsderarseso concelo de cspago no fan- ito da ogra fonda no materiaismo histscoediaktic e, finamente, com os fefgrafos hasanistas cultura ondara oespago. ‘Bspago ea eografiatraticional ‘ conjuno de coments que caracerzo 2 scope 10 96- riod que se ested de 1870 aproxinadamente an a geome ‘ie tornouse ua dlseipita lasituioalizads nas wives europa dfcada de 195, quando verficon ea denominadnto- volugd teoréico quantitative, 6 por nés hentia eo 20> saa tradicional, que antec is mutangas que se verileai0 nas dcaas de 1950, prneiramente depois nade 170. ‘A geogeatia aional en uae diversas vende pebiesion ‘os concctos de paleagem ergo, en tomo dele saelecendo- sa diseusio sobre o okt da feoraia ea sun dentidade n0 {bio das danas eitacias Assn ea debates inn os cone. tos de pisagen, regio natural eregio-palsagen, ain como 08 de pasagem cuir, gEnoro de vitae dferenciagto de areas, "Enolviam gerafsvineulados a positivism eo histories, ‘confone sponta cA (1682) 0 em onto terms, qos ge alos doteminisias posi calms regions A abort gm espa ssoclada localiza dow vida dos homens © ns uss eta mito secundiria entre os fsa cm, entre ‘outros, aponta CORA (19882). (© espago, em realidad, no se consti em um conclto- hve na geogaia radiconal. Contd, ex presente ra ora de Ratele e Hartshome ainda que, come no caso do segundo, de ‘mode implicto 6 Gooceamacoxcers TeuAs De acord com SORA (1480), 0 espago em Ratz € vita como base indispensivel para vid do homer, encerand a ‘sdigées de wabalho, quer natural, quer ales socacts raduzdos. Como to domo do expag trnsfoeiaae et i= ‘mento crucial na histia do Home. [Raza desenvolve aes dois conciias fundamentals em ssn antropogengratia Trata-se do conclo de eer e de spa ‘sia, amhos com fortes rates na cecogia. 0 peimelo vnela- ‘se aproelaco de ua porgio do espago por um deter ‘spo, engantoo segundo express as necessidades anitoriais ‘de umasociedade em Tango de seu desenvolvimento tecnoligeo, 4o total de populagio« dos reeuoos ais. Sera asi wt relagto de eqliiie entre populagio © os recursos, medida pela expacidade técnica” (UORATS, 190, 2. A reserva © amplagio do espago vital consti, na forma ratzelan, ‘mapripriaracio do sor do Estado. ‘Ocspago trnsforma-se, asin, através plc, em ter ‘6rio, em concet-chave da gengratin. "aersoeN® (2980), por sua vez mite que conctos espa ‘ini sto de fundamental inportncia para eogeafi, ser at ‘fa dos gegrafos deneover esnalisarsinteragioe integra de fendmenas em cermos de esparo, ‘Ocspaco na visio harshoniaa 60 espago abso, It & um conjunto de ports que tem exstncia es, endo indepen dente de qualquer coisa usm quaro de referéncia que no dev, da experncia,sondo apenas intultvamentewtizado na expe Hénca. Tratase de uma visto Kantian, por sta ex inven por Newton, em gie espago (eo tempo) asciaee sta ensOes dvds A googrfa constituinse a a cia que ext dara todos os enmenosorgnizaos espace, enguat & ists, por outro lado estudara os fendmenos sean cen Sotenp0, ( esjago de Harstore aparece como wn recepticnlo ie arAg 9 CONCHIO.CANE NA GEOGRAPTA » apenas conti as coisas. temo espago 6 empregaco no seaido eoarea que *. /somenta um gdo inteictl do feneno, wn conceito abstrato que nao existe em realiade (.) a fea, em si pri, est releionada aos fenémenos ‘eno del, somente nage que laos conte tis tals localzagbs"(UARTSOENE, 130, 295. sums aetoclagioente essa concen¢i de espa ea vsa0 ‘aiogtes da relied, na qual em una daa Sea esabeloeese ‘ua consbinagdo nica de fendmenos natura e soca 8 como sca pogo do expara abot ose oforus de uma cob ‘io ca (mid) em rela qual no se poderiaconceber _ReetalizgGes “nerhuma (ei) universal precisa ser consderada ‘endo a le eral da geogratia de que todas as suas ees stot cas" IAETEHOAN, 190, p. 64). A desplto das cricas ap parwdigna hartshoriano, nas ‘gai neh oconeste de espago absolito, entretanto, cancel tom tela poe ser sti em cerascrcunstncis No proceso de- ‘sional de wna firma ou insu palin o eoneito de espaco bsolto 6 cansiderado en un detemvinedo momento do proces ‘0 eaimpossbiidade extrema de aproprigio de wa determina da dinersto de eras pode afetar as decisseslocacionais, ctor: Ine aponta cones (198), Deste modo estamos de acordo com Tair (107) quando este argunenta que as deretes pitas Ihumanasesabelecem diferentes conceit de espago, conesitos ue sob cenasercustinelas eo porns empresas. Bspago ea geograta teorétlco-quantitativa Calenda no positivism Igo a revolug toric quant » crocRaTA-cONCETOS TEMAS ‘at da dead do 1950 itso profindas mda geo ‘afi, como apontam,entee rts, ass (1972), LAVAL (174, ‘amtsToroLETT CUTE), saas (LS) e eae. 18). Adotonse a Yio da unidadeepistemolfgica da cine, dade elec ns cnc da natureza, monnente a Fisica, C raioio hipotico- dedutivo fem tse, corsagrad como agus tai pertinent e ‘eoriafol evga em cuimindcla ntelctsL Modelos, entre eles0s ‘mates com sua eomespondente quanieaco, fram labo: dos erm ruts cass, aogs oo das cil natures. No plano pritieo as vnculagtes com o sista de planejamento pl ene peiend foram nen, A dospeito das exis que se pode, efitvanente, fer & _eograia eortico-quaniativa, é necessiioresalar qe a £00 afi passa a ser considerada como eiécia soil contort ar- ‘umenta SGIAEFER (1958) em seu eléssioo e polémico arto, ‘Outs como Nc (1958) vo mais slr, fan que a go saa devia ser st como una cin espacial ‘Tanto em Schafer como emt Bunge sl corn em CUBAN (59 e was0% (1955, espago aparece, pla primeira vez ie iri do pensamentosoogrfieo, como o concst-chave da disc lina 0 conceli de paisagem 6 deixado de ado erst ode re- ‘io 6 redurdo ao restado de um proceso de cassteagi0 de ‘lds espaciais segundo rocotinentos de agrpasnerio ed ‘ogi cu base em tSenicasesatistcas. agar e tert na so conoets signfcativosnagograta tesco quatitatva 1No fmbito da corrente guogdfea em questan 0 eapico & ‘considera gob duas formas que ao ao mame exclude tes, Dem lo stravés da nogdo de pani otc de outro, e sua representa matic {A plane sot 6 una consent ae resume uma concepo de espaco deriva de um paradigiafacionalista « hipotéicodedutivo. Admits como pono de yrtia uma Si Deri niorme tanto no gue se refer & geomorfologia coo 20 Papo, coNcerD canna GEOGRARA a lmae&cohertura vegetal, assim como a sua ocupasio hans ‘uma unforne densidad demogréica, de rena ede pao cual que se crac, ent qneos spect, pea gio de ‘uma acinaidadeecondmica funda namininizago dos estos ‘emsimlzagao dos ners ou da sats. Acieulago nesta pla ile éposivolem todas deo. Sobre css pani de gues igus desenvolen se agSos¢ mecanians eoondimices ave len 8 dieencigio do espagn Assim o por de partida a homogenedade, enquatoo ponto do cegala a derencago espace que 6 vita como expressando um equlbeo espacial. Dierenciaao e ear nos, assin, ccranhos extesl nea concep. ‘Naplantle sotepca avarice! mals importante € dita: a aquela que determine em umn espao previamentshomoge0 1 aierenciago capaci sn ela express em ancis concen ‘deus datera, coma em vor Ten ese rant de pte60 a tera e dencdades demografes introrhanis, sin sna om termes de hierarula de lugares centrale, tl como apona Chre- taller, decorente da. ago conjugal des mecansios de aleance ‘spacial maximo e minno, sea também na teria da ocliaga0 Inds de Weber ‘Os esquemas eento-periat,tano ao nivel iranian ‘como em escala nacional ntemtconal, do detvadoe desta con ‘cept marcada pela nogta deat decline da deena tance decay), cara ao economists espaciise aos gegrats da teorislcacional de base neoclssea, Subjacee a est 10620 ‘tin torn dovalorildadee ali dosrendmentasdecrescen- ‘es, bases para os economists neoclissicos. rst sentido que anogn do espaco relative apontas por ‘aves (2900), € eri no ambi desta cone de espaga. 0 ‘espago relative ¢entendldo a pac de relagbes etre os oetos, ‘lags ees qe implican emteustos— dabei temp, eneegia pants veces iegan peat pla dstnn. Bo espagor- Inv que se obsim renas diferencias (de oelzag) que de- ‘sempentam papel fundamental na determinagio dowsodatera. ‘Adistincin'é para wrsTe (188) um ds rs ences mi ‘alms paras ealzar um estado gograen: os outa sto oe ‘agio e conextoTratase de rs concitos eminenentnte exe lai. A orientagio referee diego que tin plo nos dois ontos, enquanto a distincia diz respeito &separgho entre pontos {© conexio & posigio relativa entre ponte, sendo independent i rientartoe da distinc, pols 6 uma propeedade topolépiea Ao esparo En Nystuen aparece clranente a acctago e desénvcv mento da proposia de Bunge de consierar a geograta coro uma cdéscin espa, que estadariafendmenos soiase da nature ‘0b um Angulo corm espe, que forneceris asst unidade & seograia,Deste modo vis © gees centaispoderiam ser nae ‘suds com o mesmo méindo ea mesma lnguagem, Rata Vis fo ‘compattitad pelos membros do Michigan Inter-University Com. ‘muni of Mathematical Gengraprs, que considera gq fa como cincia do esparo, endo como Enguagem a geomet ‘enmo advoga Harvey em seu Explanation in Geography. (© espago feogrtico pode asim ser representado por una, ‘atresia expresso tpoligca,o gato. Testase de repose ‘io comm as econrastas expan como inden GUI60U (1980) ‘eons gegrafos como HAGGET? (1068) AGG e crOREY (160), ‘oprimeio deservolvendo uma proposal nist loeacional com, ‘ase nos feras mowimenta, rede, ns, ern superticis, ferquanto ele © Choteydesenvoleansisiematicameate como se pode reaizar ests sobre rds em engrati. ‘preciso considera o que signficon paraageograta con ‘xno de espago que os geografos Lge postive into ‘uaa. Tratase de ums visio liktada de expago, pois, de um lado, privitegise om exces distinc, visa como vate in ependente. Nesta concent, de outro lado, 8 contenigde, 08 59490, 19ECONCEO CHAE DA GBOGRATTA = agentes soci, 0 tempo ¢ as transformegbes so inexisentes ou relegadas. um plno steando, Piven um present eter «,subjneente,encontr-sea nga paadigmitica de equloro (es paca), caraao pensamento bugs. As represenagées matricial © vpolga devem, no nosso center, se constr em melo operaionas que nes periarn cera un conhecimento sobre lealizagéos e xo hiraras ‘especlizagoes funcional Sendo, neste sentido uma imparan ‘econtribuigo que brads deslguns de seus pressuposts como a planiie isotcpica, a raioralidade econdmica, a competigso perfeta ea ahisorcdade dos endmenas soci, ode ajuda na, compreensto da organizacto espacial ‘Numerosos modelos sobre a organize expecta, eno i= tetambem sobre as tansfornagdes nel rennin foram prod ios pelos geseraos, Pesan que 6 ie estabeleer ees estes modelos, e doveros fea as, ereitames, or ou lo, ‘uo tals moseos fomecemos pists indicagbeseftramenie relevantesparaa compreensin efia da sociedad emsun dimen 0 cepacia tempor nfo devendo ser considera come mo alos nomatives como se pete. spa e yeograta eftien [A cicada de 1670 vn 0 surgient da yoogratia extn un ada no matevaisno heen e na data. Tate de wi ‘volugio que precura romper; den lado, com a geogeaiatralio- ral ¢, de outro, com a geografa teorétcn-quanttatvaIntensas debates entre geégafos maristasento-marsisas ocorem apa tir daqoel década, Consuit-se sobre o asta, etre cuts, 0 lio de aos (178) eo de care (1982), No dito dos debates o espago reaparece como coneels- ‘gave. Debalese, de um lado, a mt obra de Mare 0 epago et 4 Cocaari-coxcRRES TAS resent ou ausnte ede outro, qual a natureza.e sleniicad do ‘e910, A dentfcacio das catgorias de anise do espago & ‘ntea proocupagto dos sebgrtoserkieas, ‘Apu da timsgo de AVAL (1977) de que ma bd de Marx ‘© expago aparece marginale, surge réplieny ene otis de ‘ny 1PM, va BELSINGEN (ITD), ca (1080) e de PURE (4961) cLav (1987), porsua ve, anit queo espanotem secaxy ‘tudo er tena entra paras gdentos neomareetas ‘A avor de Nare esto atign de AREY (1975), no qu ele prctonde recostrir geogafcanente storia marian, ea ‘mensio espacial fo larga longamenteignorada. 0 negligencin- ‘mento da dinensio espacial no marsismo oedentl 6 dacutido por sia wannacs (197) retomsdo mals tae por S18 (103), Segundo estes auzores, os narsstas nam abordado oe po de modo semelnanie ae dascincas burguess, conse ado‘ como un eceptcalo ou como un espe exter da s- lode. As raabes da nstignca © intmpetagoinorrtaresidem, de um lad, no spareciment tdi do Grndrisiy — eras ‘1190, em alemo em 1963 eem Inglés apenas em 1973.0 Ge ital por otro, é ura obra incompleta. Oi sniespacils. ‘do marsisno ¢onra rao. Viésqie remonta eft de Mas ‘nfase qu eg ao epago, reiiealoefesehzao na forma do "Bsa tetova. Marx procaa enfatlzaro tempo e a temporal ‘ade, que Fram clvaos 8 primes na esi iéncin oxen tas obra mats recente de Sau (1985) tem por liad Wssia reiterar papel do esparo eda espcialidade como fundamentas ara consiugto eo dvi da sociedade. AREY (1090), por sia ver, esabelec conextos entre spago etempo no disci pe rmoremidade, 0 deservolvinento da anise do espago no fits atria ‘maraistadevese em grande parte, "hntensiieacaa da conta srg coscuO-aTAVE DA. GEDORATA ‘Bes soe ¢capacais tanto nos pases conta como peste os” (IA HATTA, 157, p. 7) vido ers eral dean talsmo durante adécada do 190, Crs que tansformouo espaca por ele produsido em "recapécuo de mips contradicbeses- acini (901A WADIA, 197, p10), que suse a neces sSidade de se exerci malorcoatroe sobre a reproduio das rela ‘es de producioem todos os ives espacais (0 capago aparvce eftianentenaandlise marist a partie da obea de Henri ele, Em ae Repco Politen argues ‘que 0 eapico“desempeaha un papa ou ur fed decsva na ‘esutragio de uma toalidade, de wna gia, de um sistema” (carves, 1976.25), ‘Oespago enendido com espa soca iid, em estrita camel con pitica social ao deve ser vito como espago hsoit, “vaio e poo, lugar por exceléncia dos nimeros@ ds roporgtes" (LERCH 197, p29) ne come wm produto daso- ‘edad, pont de rnin dos objeto produzids, coniunt das ‘colts i acre de seus subeonuniss,eftuadn, objtivato, orsantn feo” ra, 177, p. 30) Oespago nn énem 0 otto de para (espago abel}, em 0 onto de chegada (es ago como proto social). ‘0 espago tan ni 6 um instrament poco, wn arin oases de um induc grup, Lao 20 proceso ce repro ‘oda forca de tabulio azavés do consumo Beno Levee 0 ‘rpiga dais do quoisto. Bnglobn esta concepgoeanitapass. 0 ‘espugoéoloous da mpd das eng socials de produto. “Da espago no pode dizer ue sea um prodi- tw come quaaier outro, um objeto ou uma soma de ob tos, na coisa ou uma colegio de coisas, wa merca doris ou um eonjurto de mereaoras. Nuo ve pode ‘aor que sia sinplesenente um instnento, © mais importante detodos 0 stumenéos, 0 pressipoeio de a ceocRarA coscETOS ETEMAS ‘wa produgoe de todo o intereinbio,Bstaria een clalmente vinenlado com a reprodugdo das relagbes (ocials) de produ" (u2rtnv, 1975, p. 2). { ta concept deespago mare prone os ven, | fos a par d deata de 197 adotaran omar ist |e dati como peraigna 0 expago ¢ eoesido come | lps da reprodueao da lags soci de rod, ko 6, | roc aside, © Acontribuicio de Letébvre a respeito da natureza e significa odo pag senle por ua vasa obra dal merece en ‘Ho ees a Production do Bpace (are, 18). ‘Avata cra de Mito Sane et ava ge 1 de modo exclusive, fortmenteinspeads ea Lethe ee sia conernio Ae espago socal Aconbulgt de ton Seroe aparece, de ut Indocom oeaabslecmente do cnc de oma sfcirspar Gil deriva do conceit de fortago wii conto cube tito intenn debate na década de 10, 07081 arma no ' seryomselconeser una detent foro so cco ‘xsen 9 ecorrer 30 epaso Segundo ele, odode rodeo, Toraasiostcinecondmiea esago so categorian iterdeen dentes *0s mods de producio tomamse concretos ‘numa base teitoral Netorcamente determinad (.) 8 formas espacai eonstisem wma ngage dos ‘modes de produ" (08,197, p.5) (0 mésito do concaito de|formacao sicio-espacial ou sn. plesmente formagio espacial resi no ito dese expletar tear. ‘amente que una sociedad sf ve toma conerea azavis de seu espazo do esc que ea produ e, po out lado, espag $9 € _ se! ers i socida No ei, por ge em Pago, ALCONCET-CRANE.DA GBNORATTA * T sociedue eespago como se fossem coisas separa qe ns et | niriamos « posterior, mas sim de formacio sScic-espacial 1S Nesta linha de racioetio ais que a frmagto sclo- espacial poss ser consderada como una meti-conesio, om pe ‘gma, qu cons est conta nos conccto-chae, do nat ema operitna, de paisgem, regio, espaco (ongunzagio espe ‘a, gar temo, ‘Anatueza eo sgifendo do sparo aparece ainda nos d- ‘verso etd em gue Santon aor papel da ema inter 008 espacio fixose fuse «qu ele se efor Consul, or ensinplo, oa ests feretes ts reagent pga do rminagio (S4¥T0s 178), Attala do dbo" (TS, 197), ‘As metamorfoses do espag habitado (S481, 1058) As relages entre espao, tena e tempo (S78, 161), ene outa. Contrbuiio sigrifiatva para a compreenso da orgariza (lo espacial dos pales subdesenvevidos aparece ein © Hepago Divito (eaos, 197), na. qual & acta a eoexistncia de ois iets da economia, um eireto superior e onto inferior, resultado de um processo de moderizapo dierenciadera qe gars dois creutos qe ttm a mesa arg, 0 reso eon to decasas oto intanligados"ANT0S, 170 p48). nature eo sigendo do espago agarecem, de modo nas exits, em Por wna Geografa Nova, especiatmente esa pare, sx4T0S (2075), depois de diseutraneligtncia dos geégrafos Dara com o esparo,refrindose a geograia com “viva do espa 99% apresenta o espago ram itor soca eno apenas ut elexo Socal. Constitse oespago, segundo Mion Santos em uma ns tdnla da socledade. Asi, “1 oespag organiza polo bomen 6 como as dais ‘stratri soci, ta etm sibordinada sort tau, E como as outa intincias, 0 expag,enibora * cnocrarcoscees aS submetio a ei da totldade, dpe de uma cert fonomin.” (475,198, p. 145), Em alia o espago organo peo homem desempeata ‘mpapel na sociedad, condcionan-, compara decom exo proceso de xine ereprexito soe A pati dosetudos de accANGON @ NEN (TT @ de conscoto (1078), conta (183) define onznlzagto expla ox presto que eal Aestrtra terior coniracio epacel, aman espacial espco scene prodnid oy snplesmente ‘sag. Segundo oreferdo autor, a organizag2o espacial 60 “com jimio de objeto xaos pelo homer eispstos sobre aspect ‘Tera (ot, 1886, p. 8) endo una aera soi Semebantemente MORERA (MH scat a nateza eo i ifcado do epago inroduindo a metor da qua export rolvalnte: a organi esac a ease ace, poi as at ‘dates Inmanas, com suas reas lcaiagdes pps, al reaizam, apenas qe de mda simine. Quai so as categoria de anise do epaco? Segundo 88 ‘08 (185) 0 eapag deve ser alia apt das Seo Atutra proces, fingio efor que deve ser consdeada i, sas egies clateas — ‘e cord con Santos opto vs exterior de am oheto, si visto isoladamene ca coniderandoge owe eum conju de objeto, rman um pact eapacial Una ca sum bao, una cade e una ede bana so fomas espns em diferentes oxaas.Rsitese que fom po se os era esimesma sob orzo der ela a afonomia de ge ado 6 posmidora Se ssn fen etarenosdeslocano a forma para.aefera a eometaingungem da for endo et «am espacio sti Por oto lo, 0 considera isla ‘ment forma capil spreenderiaos pens apart alr nan asin esreagoe ent etna spartci srg, CONCANO.CHANEDAGRAGRARA 2 ‘A nosio defnofoimplia uma tart, sive on papel a ser desempenato peo objeto erado a forma. Haba, vvencar ‘© eatdiano em suas miliplasdimensdes — rao, compas, lazer, ef. — so aguas ds angesassncids casa, ai, Aeldade od rede urbana, io € poasie doce forma c fungi da ance do csp. ‘0, Mas é neces ir alin neti fora ung ne trac Jaocta, sem o que no captaremos natura histiea do espa ‘90- Aetrtura dir respeito naureza soci e econ de una socedate em un dat momento do fern: avez social onde as fomuas efungbsso crits ejustitiadas. Proceso fialmente, 6 define como uma ago que se rea 2a, la deveara de modo continuo vsavdo um esl ual, Jplicando tempo e muanca, Os processas eeoram no Anbito de uma estrwita sociale econfiniene resulta dis contadiges Aoteras das mesnas Bm otras paves, processo ums esr ‘vam sea iovimenta de ransformagao, Ressaltese que se eons- eras apenas a etrtura« 0 process estore ealzanda ‘umaandise espacial no gcoséfc, incapazde cata a oee- aco espacial de wna dads soca om um detent 0- ‘mento, nem asuadindmnica espacial Por out lao, 80 considerarmas apenae & et © 8 forma estas eliinando as mgd (process Fungo) entre o que é subjacente(aestratua) #0 exteriorzado (a fot) (Como alma Santos “Forma, fugio, etn «proceso so quai temas dsurtvos socials enpeega segundo un onteta do mondo de todo di. Tomales invin cr scam apna realidad peas, ise ‘Wes domo. Consderaos em conto, por re jonados ene eles contro una ase tiie * ceocaart concemOs EES metodo partir da qual podemos sentir os fond- menos paca em toad” (SANTOS, 1685p 52, [Bspago e geografa humanistae ultra Aca de 1970 vin tab osungmento da geografia hu: ‘anita que foi, na décadasegint, scompanta da retomada ‘ta gografia cura. Semelharteente & goograia rica, a geo- fafa humanist, calaa nas flosofias do sigufeado, expects. riente afenomenologae o exstenciala, 6 ua erica bge0- ‘alla de cunholoico postive, Dierentementedaguela, contr ‘do, a retomada da mati histories que caractrian 28 co rentes possbillsta e caltural da geografi adiconal. Sobre este sssunt consuliese entre outros, CaP (1952) e Hatz (102) |__Contriamerto is geopafia critic woortionquatitivs, or out ado seografsharansta ast assent ra sat date, ug, ns sentiments, na experienc, no simon * ena contingineia,prvleglandoo angular eno opariular o0 ‘unter, a invés da expliaro ter na compreenstoabase de Intlighiidae do sno real Apaisagom tomese un concdtorevalrindo asm conto a elo, enquanto 0 coneeita de terra tem a geogratia ham rita una de sans marizes. 0 agar passa ase 0 conceit shave nas relevante enquantoo espago adie para mts tore, 0 sgnficado de espago vido Segundo THAN (1979) no estado do espago io nit da geo- ‘fia hunacista consideran-se 08 sermentes espacils © 25 dias de um grupo oa povo sobre ospago aparida experiencia, ‘Tuan annmenta que existe vros ips de espagos uth espace Pessoa, outro grpal, onde 6 vvida expersacla do outro, © 06 ‘aco fico concetual qu, anda que sao a experinca, exes pola pra am da evidtneta sensorial ¢ das nocessdades medi {ase em dieyaoa estrusras mais abstats” (TA 179, 4), srago Ux CoNCeTTD- cE DA GEOGRATA a Bcontinua Tua: “0espago ito amber uta resposta do sen- timento eda imaginagdo ds necessidaesharwaas fur arent Difere dos expages conecbidos prasmticn ‘centticaente no sonido quo ianor a igca da ex- ‘uso e da contatigao"(TUAN, 1982p. 12). Ocspago saga um exempo ea le tami Ta (12) se dodicou, souindo as as do Miron Eliade sobre osagrado e ‘0 profzno, O espa segrada & 0 locus de ua heron, sto tama manifestacio do sagrado. O estudo de ROSENDAW, (1604) sobre 0 espago sagrado da via de Porto das Cabxas na Baixada Fluminense aborda o tema em ela A atra define no expo sa sradoo “pont io" lugar da heron, eo enor; envlvendo © espa sagrao aparece, respectivamente, 08 espagos pir nos deta inretamente vinculados todos contig 0 spag0 ddapoquena via. ‘lugar para ns (197), por euto lao, te wm ote sins. ‘cade. Possu um “esprit, ua “personlidade’ haverdo wn "entdo de ag” que se manifesa pol peecaco visual ou est tiea pelos sentidos a paride uma longa riveacia, Sobre oassun to cons se nELPH (178) que desenvolve os conciias delugare doug MEL C1801 que nasa eitura quo os eomposiares damisiea popular faze do eapagocavoes. ‘A tmtca do espago vivdo est paticularente vineulad A geogifia acess ete te riz sabrebudo na tran id ‘ana, mas também na psicolopa genic de Paget, na socal, 4 onde se etirara os conceltos de espagoregulado, espace apropracioeecpagolionac ena pscandise do espago basea acm Bacholarde Rinber, de ondessia csossio sabre 0 carp, ‘sexo eamorte,coafonne aponta woL2z8 (1002), 2 ‘orca coscames tas 0 espago vivide € uma experineia continua, ‘goctnirie esoca um espa de movimento en es ago-empo vvido «(Gu)» Se refer an avo, a0 magico, a magi” (Hz, 182, 40), O espago vivo ¢tarnbémum canpe de representagiessit ‘oles, conforme apont AD (102, rco em simbalsos que vo trate "em stale vss no 56 o enjto vital de toa a 0- lode, substi, protgerse, sobreviven, was tae em as suas aspiragies rene, o mais timo de sa cua” (KAR, 198, p71). 1m relagio ao concsto de espago vivid, oestudo de oat, ‘ass (7 de fundamental impordacia. A parti do conceit de “dsc o refer autor coloeaem evidénca spectosnpota tease o expagovivido nas soles primitias topes, 2) Arguneata Gallas qie nas soiedades india 0 esp360, ‘iid et ssenado sobre una “raden relativntente neat de unades qulométrias” (Caan 107, p., gercdore de wma ‘oneepgéo honogtnea de distincia chesvada por etsto ot tempo. Beta homogenca 6 devido a uct entdode cu ‘ural que neil uma metres regu ¢ mondtona de contagemn tanto do espago como do tetpo 8 efegca da erica que ‘ina certs especies do eo, Nas sociedads tropes primitvas, ao contro o espa, ‘como o tempo, so conechidos descntinaete, com blequcios ‘ou comes bras, O espago vivid ¢ frgmnentado en angio do Dettecimento a0 mesmo powoao, ager, tbo, grupo eino Tingastco, casts ou dea cut, qu fornecem referencia ‘enspar oeatdino em ma dmenisto epi ‘ espacovivido das socirces primis topical, sega S940, 1 CONCHTO.CHAVEDA GOGRAMA = to Gai, & prounnamente macad ports coneepgbes de dis tdneia que ats sociedad inchatrns possiem redid pes: ds ‘tues afte eceoigien ‘A dtiniaestratral pode ampli on red a relaes entre os lugares quando confrontaa com a distnciaobjtiva Assi, no dea interior do Niger, na Aca, os rs quadros rior nals — area de solos niu, rea de savana com psorelo ease de gas de pesguoio — so caracterizaaspor "rzanizagtoshistviens, erica, soi de bens de ruiz oligos qe es so pri, stra ere 5 esrturatment fasadas,embora vias, 04 sie perpostas dentro de uma perospeto oti da dist a (Gat 1077, 8). ‘As rlagbes comercials entre consunioves e vendedares si, po uno lato, iuaneiadas peo fat de nos peetenerer, ‘undo armesma tbo on grup nie. espeta de grandes di ‘tncla, cietivaments defies mr regen comersns ato maha Sntensas com cetoa mals stances do que com aqueles nicleos sal préxims, porém daminedas pr utras tis ou grupos cos. ‘0 espago vvito & por vir lado, macado ainda por una, ftv maine que ns socidates Insta. A afetvdade ‘manifesta tanto que di espe 0 gosta dos gare com | movimentaco espacial LgareneSseaslnginguastoman-s réximos em fungia da atvdade por els, como se exemplilen ‘om 0 ligares sagradoe,cbjetvanente dates, ‘Nassocledades prints oespaco vido €afetivamente va Jovzaso em raz de erengas que conferem especiiiadesacada parte do espe. Assi, Galas reports sabre a diingo ge fs peserores do tio Niger fem doo, tina as probs, gas one pesca obedece a certains es ies. # ‘Geocrart CONCE TOS ERAS A distinciacctdgiea fnament, interfere aban No espa ‘90 vivido das socldades primitives tropeaiz. De acordo com Calais, “ohomen vé anatureza através de wn pris sletiva ‘que confere uma distincia ecole ral 80 que, as nossos ols, nin pasa degrade insignificant? (oats 1871p. Com base na préticaadqueda com trabalho, os pov pl ‘mii io eapeaes de dstingir mune pedoigics, minima ‘ierencas ao longo de una encosta montashos ot de alta ‘urna plaice. Ciese asin varada tenninolosia que pena de sgniteados para o abitantes dessa eas. ats iferensasecoésies, conto, no so nem perce as em vives guamente por todos. Asin, Gali reports ‘os queno Nl na. Afica, os ambars queprticem aagricltra com erada na sana distinguem uma complexa variedade de ‘solo, engunto,namesina regi os Peuls erladores stinger, de arma menos precisa, pena cinco tips desoloa segunda Astin ecoligien varia também an longo do an, Assim, ra Atica sudeness, “aostago seca homngenciaao tspago facta seu per. curso ereduza dstineia eologcaengiantoa stato das chase ragmenta: pntanos nado chela de rand roe ew tavessa e toma ci, eas de ‘iteos quose aterm com resges vas nfotadas defers. 0 espago se diversi e stoma pouco pene ‘evel (OLA 1977, pA, Ressale-se i as transforma ands com a modern sP4C0,LACONCEIT-CHANEDA GEDGRAA = ayo caplalsta tendem a mininizar esas stings na mea fm que nov priicas soca erpinam novos espagos vidos do- ‘dos ds otros tetas, AS PRATICAS ESPACIAIS No logo eintindvel processo de organiza do espgo © -Honem esahcoces um conjure de rica araw das qua So ‘ada, mantida, destetasrefeiasas formas easintersgts ex Daciis: Sto as pritiesespacas st 6, um conjunto de ages 6 ‘acianane Ioealaadas que ipatamn irtanente sobre esp ‘ovaterando-o no todo ou em pare ou preservandoo emt OF nas einferagtesespacals, ‘As pritcasespciisrestam, down lado, da conseiénla ‘que omer tem da dierenciago espacial Conseiénciaque et ancorada om padres eultesiepripriog acadatipn de sociedad e nas possbidades téenicasdispanives em cada momento, qe ornecem sgnleados dstinon aloe e® oganiagdo ea cal prevamente 4 dierencahs ‘Resta de out lado doa divers projets, amb de vada de ena ip desociedade, que si engenradespara abl ‘ar acxstncia ca reprodugto de uma atvdede ou de una res, do uma eur cspeifc, neo goes, or oe ‘ov aprépria sociedad como um tod, As pritiea espucas sto agdes que contibem para gaunt 0s dlversos projets. So mes efeiosatravis das ais obeti- vast a gestiodo testo, sto 6, aadminsteae2o eo controle da ‘organizaeao espacial em sua eastneia reproduc. ‘Se prion esac orl da conecnela dedifeen- igo expacal eo ote indo sto ingretentes através dos quia iterencigio espacial évelorzada, parcial ou totalmente desta, ‘teeta ou permancee em sua etna por un period mais ou ‘ena lang. * Cceocrar cocees BTEMAS Sequndo CORREA (1950, as pres espacio as seu ‘tex seletvidde eepaca, agmentagtozemembmento eepa- ‘inl, anecipaio espacial, marginalzagio espacial ereprodieto da regio produtora, Bsclarecase que a préticas esac acina indlcadas no sin matuamente excaderts: a conti, odo, ‘corre ecmbinataments ow apresentarem un carter comple- Seletividade expaciat Noprcesso de orzanizagto dese espago a Homem age so. levamente Decide sobre um dctenninado hger seaundo ete presente atvbutos ulgadas do interosse de aardo com os dive sos projets etabelecdos. A fertiade do soo, um sto defense ‘vo, aproximidade da maléia prima, o scesso 30 mercado canst ‘midor ow a presenga de um porto, de una frga de trabalho 80 ‘qualifaae sindcalmente pouco sta, so alguns dos autos ‘gue podemtevarsloralizagsercsstvas ‘Os autos acinineados, encontrado de formosa ‘ov combina, varia de lgsr para ugar eso svaliadose eava- Tiadossistematicements, ‘Vefamos dois exemplos. primizo referee ao wansborda ‘mento da atvidade pecuéra dos Campos Gerais do Parand nas, ‘dus primetas des do sexo 18. implant em ea do cam os do 2° Planalto Puranense, ao demandar novas fess do ‘eampo para se expandi, se vb obvgada,no contexto da svn danaturezanaquole momento, a svangar para ost om igo a 48° Planalto Paranaense, pronezamente para os campos de Gra. rapwavae depoispartos campos de Palas Batre estas ir reas do campos ocorrem dren Sorstais que foram, em essai, de suas de Indo oocxpadas posteiomente pe inigrantes eopets ‘eseusdescendentes que se dedcaram aativiad agen, s9nc9,uooNCRIM.CHANE MA RNGEATA * Aseletvidae exp aid exerpliienda gundo secon ‘der una grande empresa corn « Compan cle Cigars Sos, ‘Gruz Deteatora de wna enmplexa rede de wndades funcional monte distin mas frtemente integra, empresa em pant ossul una ngarizacao espacial complex esliante de Ya Fado proceso de elec. ‘Nesta slog inluemse cidade studas ns zones prod ‘tras do fan exerplo de Santa Cn do Sal entree ga ‘ho, onde se localiza em pena zona produor, una de sas isi- ts de bereicamerto defo. etn centos ae, Zor ‘leempenharem importante papel ma dstribuico de bens eseri- cos, ssa & constr seem membros de a vasa ee de Astbuigaoatacaisa: Sanarém (PA), Feira de Santana (BX, Montes Caos (NG), So Joaé do Rio reo (SP) eCaseavel (PR) io alguns dos mins exeplos de cezas que foram seleios dospela Souza Cr ‘Pragmentagio — remembramento espacial Noprocreso de produ do spigot a nent dimen ‘to poltien que leva frees formas de contol wbreo espa ‘0. Bata vido ext uniadestersitorias controls po va ‘comunidades una Cade Estado una oxsanizago elisa, ‘0 Bsiado moderna, poderosis eres on grupos qe enti «campar ura dada especial enama dada por do expo. ‘A fagmentagoe 0 remembramtento desss porgGes does ago sto pts corte. Basta den do, coer @ ‘complexe mnitas wees dramatic processo de ragmentago de Innprioscontios no pacsdo, ot afagantagio de mune ios no teri base. De oz, o process de emenirae ‘mento dis conus, unidades yoiienadinisiratias menares 8 Snocnare concmTaS RTENAS fa Fran, agrupadas para vabiliar a oferta de certs seco ara una populsgo qu no enigrone que, no conjueto ds €o- unas regrupadas, pass a consi m patna mini para certoaservios. Na anamiea de uma dada empresa ose espago de aaa pode ser submetido A fagmeniaeio on wo remenbramento. A rogmentagao deriva da nensfcagh da saago dt emprese, que eva impantago de nova unidades wrens, que & prod ‘io, quoe A dls buleso, und que possuers, ead uta una ‘exclusiva en de atuagae, Altra se rea tbs a cada midade da empresa, esabelecendo-se cada ver mals areas de tuagao menoresassocindss a un nimteroshlor de nidades Ressatese que no process de fragmentarao a empresa tne & legerprimeramenteaquols lgares que apeesentan maior po: tence fac dt naturcza ds undoes a seem implantades “Exise assim, uma feta temporal nessa pre espacial que nos remetea sletvdace anteriorments comentads. ,,_Bemplifcase com Companhia de Cigars Souza Cr. A ‘spansio do consumo de cigars no interior pauls evo Act 0, em 197 a Mal de vend cde Carpi desvincaland an ‘interior paisa eo submatogrossense dial de vend ce Sto Panloa quem estavam vines anteriomente, Amesnipele pa Ista, por sia er, passa stenderso sea prpio gigatesco merc. ‘do eans do Valedo Paratha.e as dastalxadas tones Nas zonas de fontia, a Amazin ¢ Cento-Oese, jos ‘mercedes consunidores ampliaram.se espacial ¢ quanttatva ‘mente, 0 nfimero de centrs com depésitosatacadits fl anplin- o ent 1960 1080, passando de ses yr ree mpleando uma fragmenta espacial © rememnramerto espacial, por outro I, deriva, via de ea, de uma politi da empres visedo impor oxtra recon ddd ao seu espago de atuncto. Ateavés da agltinagto de unde EsPAGO,COLCONCEETOCHANEDA OGRAPA o cs locaionais reas, orlgnase una outa orgnizagto espe ‘fal A ebminlgto da ofe da prodngio é uma das raxbes que leva ao membramento espacial O aumerto da acessibiiate, ‘or ouzo ld, pode eliminar loslznges que 6 faim Setido ‘un cortxto do preci ereulagin. ‘No ambito da Souza Gres, por exerpl, ene 1960 «195, veslilcou-se.no cojunto das egies Noreste, Soest Sal uma recuglo do ntimero do cntros dota de depésos atacaistas

Você também pode gostar