Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Presented
to the
LIBRARY of the
UNIVERSITY OF TORONTO
by
fff?4rf'
A A P
E.
T E
DA
I
N T U R
A.
'^^Mfc^
A A R T E
DA
DE
Ti'iALiUZlDA
C. A.
N T U R A DO FPtESNOY,
I
E;>I
DO FRANCD.Z
,
FORTUGUEZ ,
E ORDEM
N.
S.
if
L
i
S B
A.
,
WA TYPOGRAPHIA CHALCOGRAPHICA
CA
,
TYPOPLASTl-j
CEG.O.
DCCCI.
A A R T E
DA
jhL PiNTURA
N T U R
A.
Irmas tao
que atd mucuamente tiocao seus nomes, e officios. Chama-se a primeira Poesia muda e a segunda Pintura lo*' quente. Os Poetas cantarao o que era agradavel aos ouvidos e os Pintores so pintarao o que
semeih.mtes
em
tndo
era aprazivel a
Finalmeute o que foi igualmente o foi digno d'l penna de Iiuns do pineal dos outros. Porque pava contribuirem
vista.
,
{in\btis
elevao-se
aos Ceos
de Jupiter , gozao da vista e da conversacao dos Deoses , observao sua majestade, e discursos
,
e OS participao aos
homens
a quern ao
,
mesmo tempo
so
,
que se v^
nas suasobras. Dalli discorrem por todo o univero maior estudo colhem o que achao digno dellas , esquadrinhao nas historias dos e-;
e
f
com
cu-
A A
R T E
he assumpto da Poesia , e da Pintiira tudo arjuilJo que pela sua nobieza, on por ajgum accidente notavel mercce consa^ graise a eteniidade seja no mar, ou na terra ou iios Ceos. E he por este meio que a gloria dos Heroes se nao extinguio com a sua vidn e que ps maravilliosas obras os prodigio3 da arte tiue ainda hoje admiramos se tern feiizmente conservado, Tal he o poder e honra destas divinas Artes.
prios. Finaimeiite
,
,
Nad
corro de Apollo,
ca do discurso
,
graA^er-
sa
que de ornate.
naoconsiste mais do
,
dos
ran
que em hunia
:
certa pratica
que se
habitua-.
nem quero tao pouco suffocar o genio nem extinguir o por hum montao de regrns fogo de huma veia viva e abundanie o men
,
,
infrento
fortificada pelo
se torne gradual-
em natureza
,
e se faca depois
,
hum ge
per-
puro
;
capaz de discernir
e escolher a ver-:
,
d^<:e
adquira
e segredos da arte^
PRE-
D A
N ^ U
Pt
A.
P R E C E
T O
I.
Do
A
principal
,
Bello.
da
maneira dos antigos : mais que hum a barbaria cega e temeraria , que despreza o que he mais bello e com hu-J na audacia dcscarada insulta huma Arte que
, ,
segundoogosforadisto, iiao ha
Nada ha mais auclaz e tenicrario do que hum mdo Pintor ehinn rtido Poeta que
Tsrbio
;
nc.6
conhecem a propria ignorancia, Amamos o que conhecemos , apetecemos o qiie amamos ^ corremos a poz das cousas que desejamos , e finglmente conseguimos o fim , a que constantemente nosdirigimos. Comtudo, o a:aso nao offerece sempre o decente, e o belb ainda sendo o que elle offerece, verdadeiro e natural nao deve o Pintor imitar v^^er,
vilmente anatureza,
dara o
mascomo
arbitro sobera,
emen^
menos
bello
ou defeituoso
,
nao dei-
e passageir
PRE-
A A
P
Pt
R T E
E G E
,
T O
II.
Da
Theoria
e da Praticd^
Damesrtia sorte que a prailca, destitnida das luzes da r.rte, corre peri^^^o de precipitar* se como huma cega e iiao p6de produzir iia* dadigno de fania assim a theoria, sem o sdccoiro da pratica nao pode cheg-'^r aperfeicno,
,
:
yiia^-
desfalit ce
e nao
nne Apelles produzio tad bel* 7\ssiai , ainda que na Pintura h?^ja3 la*? obras. para as quaes se nao poden jnuitas cousas
,
para expiimir
rxib
deixnrei
s\
com tudo de apontar alguns que vim colegir do exame da nossa graiide mestra a
5
jiatureza
d^
e dos chefes
e a disposirao natural
a
l^e
assim que
sciencia nperfeicoa
o genio
jihtfce
modera oentiisiasmo, que nad copor que ha nas cousas huma lirnitf-s
,
'
vied'da
csrtrks,
teivnos
fora dos
(juaes se
PREr"
D A
N T U R
I
A.
P R E C E
T O
III.
Do
assuinpto
ou motiuo.
hum
si
assiimpto
nobre
que
sendo de
niesmo capaz
de (odas asgracas, deque s>c\b susceptiveis as cores e a elegancia do desenlio de tambem a arte materia ampia para mostrar , o quepode, e, alemdisto, conienha aigum sal
, ,
,
e iiistiuccao.
PAR^
io
A A
F.
T B
PARTE
InveJicao
_j
I.
da PinLura,
Ntro
finalmeni-e na materia
e se
me
se
of*
ferece
hum panno
appnrelhado
onde
,
ha
de dispOF toda amaquina do quadro e oyiensamento de hum genio facil e poderoso que he juniamente o que c'laniamos inven^ao. He esta huma Mosa , que dotada das qualidades de suas Irmas e abrazada com o fogo de Apollo he mais elevada e mais brilhante.
^
,
,
PRECEITO
IDisposicad ,
ly.
quando se buscao as atitudes, prever o effeito e harmonia dasluzes, e das sombras com as cores , que devem entrar na todo, tomando de liumas e de outras o que pode produzir mais belio effeito.
,
Convem
PRE-
D A
:N
T U R A.
IX
PPlECEITO
Devem
mes
,
V.
Fidelidade do assumpto,
cs
composicoes conformar-se
,
com
com
os costu-
P R E C E
T O
VI.
i^
Cuidadosamente se evire que entre no quadro cousa e occupe o principal lugar ou que Ihe seja que nada faca ao ftssurr.pto pouco adequada deve-se nisto iniitar a Trageque eiiiprega todas irmaa da Pintura dia as suas forcas no lugar onde fere o forte da
,
accao.
difficil,
nao se ad"vigilias
nem
peio trabnlho
nem
pelas
:
nem
tho
,
mas assim
ir
como nao he
permittido a todos
a Corin*
da niesma sorte so aquelles*, a quern a natureza dotou de alguma parte do fogo ce-^ leste he que saa que Prometheu roubara
, ,
A Pintura
mas tendo
daili pas-
12
sado
flos
,
A A
R T E
,
Gregos que pelo seu esfudo e pela agudezn do seu espidto a ciiltivarao, chegou a hum tal ponto de perfeicao que pare-' ce que excedefa a natirrcza. Entre as Academias Gx-egas se contao qna,
tro piincipaes,
Sycion Rhodes, que so differem entre si pela luaneira do trabalho como se pode ver pehis estatuns antigas que sad o niodelo da belle,
,
At}jenas
e Corintho
za
ks qur.es
iiada
,
OS seculos segQintes
taiuo na sciencia
como no
niodo da execucao.
PAR.
D A
>:
N T U n
A.
l3
-^
P A
R T E
desenho,
II.
Do
PRECEITO
Da
aUiCude^
VIL
P Qr
es-
em que
os inembros
que ficao a traz , e todos sejao equilibrados no seu centro. Os meuibios devem ser contornados em maneira da cliarna, ou das voltas col* onda^
ci
leadas da serpeate,
fluita-t
dos
cto,
grandes
e quasi
inperceptiveis ao
como
ou cainters
ligar-,
sem
,
rupoao.
se
,
Os muscuios devem
,
unir-se
segundo os conliecimentos Anatomicos.; e apparecao pou-i Sejao desenhados a Grega CO, a maneira das figuras antigas, Ilaja finalniente huma perfeita haimonia das partes en*^
tre
si
derosa
i4
A A
domesmo
;,
11
T E
ponto de vista ainda que a piespectiva nao pode chamar-se huma regra mas hum graiide soccorro ceita de Pintura cae bum meio facil para operar na Arte
ve ver-se
e fc.zendo_nos
falso aspecto;
porque os corpos nem sempre se representao, seguudo as medidas Geometiicas mas como
,
parecem a
vista.
P R E G E
T O
Vlir.
A
mens
a idade
e a cor, as-
sim como os cabellos , nao convem que sejao porque os hoOS mesrnos em todas as figuras
,
como
os paizes.
P R E C E
T O
IX.
roiipas.
com
a sua cabeca
fazer
hum
,
corpo
com
proprias
e convenientes.
PRE^
daPitjtuka.
P
Pi
i5
E C E
T O
X.
mudos,
PRECEITOXI.
'A principal Jlgura
do assunipto.
do assumpto cdnvem que app^^reca no nieio do quadro debaixo da niaior luz que tenha alguma cousa que a faca notar mais que as outras e que as figuras, que a acumpanhao , a nao occukem a vista.
,
; ;
principal figura
PHEGEITO
Sejao apinhoados, tanto
XIL
Gruppos de figuras,
osmembros,
mo
co-?
hum
vacuo,
porque partes dispersas sem ordem ,^ oritustis e embaracadas humas com as ouh Lras , dividem a vista em muitos raios, q
,
Luusao
huma
confusao deaagradaveL
PRE-:
jS
A A
R T E
PREGEITO
Nao devem
,
Xni.
do mesmo gruppo assemelhar-se nos sens njovimentos, neiii nos sens liiembros nem vol tars e todnspara o mesmas sini contraporem-se liumas as jno laJo
as fignras
;
outias
Entre mnitas figures, que nos mostrao peJa freate faca-so ver alguma pelas cosras,
,
e o lado
PREGEITO
Ec/uilibjio
XIY.
do quadro,
lado do quadro, es;
Nao
fiqne vasio
hum
mas dispo-: tando o outio cheio al:6 acima nhao-se as cousas de maneira-, que se se enlinja occasiao de cher hum lado do quadro
,
encher o outro
gura
al-
modo
,
tas f^^uras
ou de poucas.
PRE-
D A
N T U n
I
A.
If
P R E C E
T O XV.
Do
Da mesma
que rams vezes lie boa em que entra grande iiumero }u!ira Comedin e quasi imde Actores, assirii he rarissiino possivei fuzer lium quadro perleiio , mi.'ttendo] he grande qiiantidade de hguras. Nem lie para admirar, que tao poucos F'inrores ten had sido fehces qnando nas suas obras introduz'' rao grande numero de figurrs pels que ape** nas se achao alguns que fossem bem succedidos nos quadros, em que fizerao apparecer poucas : a razao disto he, porqae tantas cou,
, ,
,
sas dispersas
confundem
,
e c-arecem daquella
,
mngestade, e doce silencio que frizem a beleza do quadro e satisfacao dos olhos -se porem o assumpto exigir grande quantidade de figuras, deve conceber-se o todo juntaniente de maneira , que a obra se veja de huma s6 vista , e nao cada cousa em particular.
:
PRECEITO
Das junturas
,
XVI.
e dos pes*
por^m nunca
os-pes.
PRE.
l8
A A
P R E G
I: I
R T E
T O
XVII.
com o
da cabeca.
As
tras
,
figurns
nao poderao
nem vigor,
se o
P R E C E
T O
na
XVIII.
que se deve
evitai^
distiibuicao das
Jiguras*
como
,
sad os Escorcos.
Da mesma
contornos iguaes que pioduzem parallelas, e (corao outras Eguras agudas e geometricas
,
as principaes linhas
a outra
:
nestes con-
tornos attenda-se por tanto principalmente aa todo por que delie prorem a belleza , e forc^i
das partes.
PRE-
P R E C E
Deve
T O
XIX.
getiio^
accorrunodai' se
a nature za ao
Nflo
convem
que hada deixemos ao estudo nenj ao gciiio ; mas nao se enteiida tambem rtue so o genio , para e a meinoria das coiisas vistas basteni
,
fazer
hum
belio
quadro
sem
o aiixilio da
,
ia<
que-sempra devemos ter presente coiuo tes::emunha da veidade. Podein se commetter iniinitos erros
de toda a especie
;
e
e
es-*
n*hum boique
,
en*
grande qiantidade de camfnlios que nos extraviao , so ha hr-m bom, que nos conduz
que nos propomo?i da mes-* nia sorte que entre muitas iinhas curvas se nao acha jiiais do que huma recta,
felizinente ao
,
,
Hm
P
Devemos
Pi
E C E
T O XX.
,
iia
imi-
tacao da natureza,
amaneira dos antigos, imir tar o bcllo natural, segundo o pedirem o obie* cto e a natureza da cousa pelo que desvela* damente se procurem as medalhas antigas , a.$ B 2 es*
,
Deve-se pois
ftO
A A
,
R T E
e tudo
estatuas
os yasos
a
os baixos relevos,
,
que der
des
das
conhecer os pensamentos e invencoes dos Gregos por que estes nos dao grau,
idttas
coes.
,
E na
verdade
depois de
bem examina,
que faz compaixao o desiiiio do iiosso Seculo^ nao podendo esperar-se que outra vez se cbegue dquelle ponto de peifeicao.
achaose-lbes tantas bellezas
,
PRECEITO
Co/720 se cleTe tratar
XXI.
liuma so figura,
Se houver de pintar-se luima so fignra, seja entad esta perfeitamente bella , e variada com muitas cores.
PRECEITO
As
roupagens.
XXir.
As roupas devem
das
,
as dobras
,
amplas
e aiiida
partes
das sombras
que cstns partes sejao muitas vezes atravecadas pelas dobras que flu,
ctuao
em
,
roda
escuros
sem que
D A
herentes a
eilas.
N T U R
A.
No
de sorte que haja5 devem-se ligar por meio de aJguma VfJcuos dobra. E bem conio a belleza dos membros
ninito distantes entre
,
nao consiste na quantidade dos musculos mas pelo contiario sad mais magestosos aquelles , em que nienos apparecem assim a beJleza das roupas ria6 consiste na qunntidade das dobras,
,
,
siiiiples
e n^uurai.
He
das
tambem
pessoas
:
miiito amnios
lixossos
e aos escravos, as
meninas bgeiros
engra^
bom
tiri-^r
das cavf-
dades alguma dobra, e fazella empolar; para que, recebendoluz estenda oclaro aosluga-*
,
res
e tire as
sombas duras^
Pl
E C E
T O
XXIII.
Ornarnento do quadro.
As
contnbuem muito
como
Sacrificios.
PFxE'
isa
A A
P
I\
11
T E
E G E
de
T O XXiy.
,
Orji anient OS
oiiro
e pedrcirias,
Mas nao
se
enn'quecao clemasi:Klamente
,
com
oiiro
ou pedrarias
inrtis
rns sr.6 as
caras
epicciosiK>, eaquellns,
P R E C E
T O XXy.
ModeJo.
Seri miiitouLil fazer
IftS
hum
mo^ieJo dr.nnel-
coiisas
cijjo
natural he
difiicil
de reter, e
a jaossoarbitrio.
P n E C E
T O XXVI.
c^'iiadro,
jd scena do
Deve-se atteuder
o quadro representa
,
?.o
lugar da gcena,
,
que
,
aos paizes
,
d'onde sao
j
03
cos-
D A
N T r R
I
A.
25
P R E C E
T O
e
XXYII.
As
aracas
a nohrcza.
,
Devetudo
isto
respirar graca
e nobreza
,
mas
e hum dom he hunia cousa ditnciiiima Ceo, nao raiissinio, que o Lomem recebe do
d5 estudos.
P R E C E
Cada
Siga se
coiisa
T O
XXVIII.,
em
,
tudo a ordem
,
nr.tureza.-
Nad
nos
col-
ventos,
trovoes
nos sobrados
tectos.
e o iiu'erno
ou
vnra
as agoas
Nao
se
coHoque igualmenie
hum
^
huma
mas
eiteja
tudo no lugar
P R E C E
T O XXIX.
Das
Exprimir,
paixoes.
isto
alem de tudo
,
os movi*
mentos do
jao
;
espirito
e
,
os
affectos
do cora-
emhuir.a palavra fazer com humas pou* he a cas de cores, que a aiij|a seja visivel ha certaaiente bein pouiiiaior difficuidade
,
:
cos
4
COS
,
A A
R T E
Assim
que em aiguma cousa participao da Divindade, he que podeni obrar tao grandes maravilhas. Deixo aos Reihcricos o traualho de tratarem dos caratao s6mente aquelles espiritos
oteres das paixoes
;
e C9ntentar-me-liei so
com
grande AqueJies inovimentos da alma que ^lestre cosad cstiidados , niinca sad tad natiiraes
;
hum
'vcr^
PPtECEITO
XXX.
Evitem-se os ornatos Gothicos monstruosos , prcduzidos pelos seculos barbaros nos quaes, depois q^ie a discoidia, e a ambi^ao, causa,
Romano,
fome per
derramarao a guerra
todo o
a peste
e a
mundo
;
perecerao
edificios
as
bellas Artes
Entao vio
a Pintura
,
com
,
er'as,
subterraneos
,
onde
que a sorte Ihe rt.riara, ao mesmo passo que a Esculrura !! 'cov. por muito tempo, sepuitada. delaixo de
pequenos restos
^
tan-
D A
tantas ruinas
N T U R
A.
a5
,
com
e as
Imperio, com tudo, abatrido com o peso dos sens crimes, in* achou-se envolvido em huma digno .da luz que o abysmou no erio noite medonha e cobrio estes seculos desgracados corn as es~
suas admiraveis estatuas.
, ,
,
para os punir da
,
que de todas as obras dos grandes Iiomens da Grecia nenhu* ma nos restsse de Pintura , e coiorido que possa ajudar aos nossos Artistas ou naiuvenr cad, ou ua manciira.
,
Donde precede
PARr
12.6
A A
W.
"
'
K.
T K
"
\n,*
'
"ri?
PARTE
Colorido
y
III.
oil
Cromatica,
resta-
nomesmo
ponto, a que a
a vis-
Jevou Zeuxis
quando por
magica
ta
,
.5e
Principe
,
dos Pintores
e uni-
versal reputa^ao,
E como
,
esta parte,
(que se
geira
destramenenfeite
,
te a amala
mas
contrario
.*
iouvur, e merecimento
util
o conhecella.
de cores
e a soaibra nenliuiiia.
Quanto mais hura cor^^ nos he directatanto he mente opposto e proximo a luz
,
mais claro
porf ao
,
Quan-
r>
N T U
II
A.
27
esta
proximo aos
na distancin.
P R E C E
T O XXXr.
,
e sotnhras.
que
,
-estao de-
onto
de nos
,
em
anguio recto
,
devem
ser
cores vivas
e fortes
as
feem
te
que o claro se precipite immediatnmenno claro; por^m sim fazendo huma pq^^ae inperccptivel dcs claros aos
e destes aquelies.
gem communi,
escuros
,
estes
de
E-*
guras, ainda que seja composto de muitas parda mesma sorte que huma s6 cabeca, ou tes
,
ou ainda
tres
(que he
o mais que pode ser), se a coniposicao o peem que sejao destacados m.'is cuide-se dir huns dos outros. Finaimente coudazao-se de
; ,
maneira as cores, os ciaros, e escuros q'le, depois de grandes sombras, hajao grandes ciae reciprocaros, para que a vista descance grandes Diente , depois de grandes ciaros
, ,
sombras.
Con-
^S
A A
Convem
.
R T E
pos
Xios
que
mostra as %uras , e todas as oiuras cou. sas, que avancao m.-iis fortes, e vivas, que o
,
como menos
distincti^s
e mais proxiraas
as bordas.
OPintor, e o Escuhor trabalhao pois com a mesma intencao, e da mesma maneira por que aquillo que o Escukor arredonda com o
:
com opincel, occiiltando^ o que quer que menos se veja pela diminuica6, e ruptura das suas cores, e fazendo sobresahir pelas tintas as mais vivas e as mais , fortes sombras, o que liedirectamente opposto k vista como mais eensivel , e distinctjO
,
e pondo fmalmente sobre o painel as corea que perfeitamente imitem o natural que de, ve ver-se de Imm so lugar , e do mesrao gol-
pe de vista de sorte que sem mover-nos reca que giramos em roda da figura.
,
,
pa-
PRE-
DA PlNTURA.
2g
PRECEITO
,
XXXII.
Ob corpos solidos sensiveis ao tacto e opacos, que esLiverem sobre campos luminosos e transpiuentes como sad o ceo asnu,
, ,
vens, as aguas
e ftssinalados
,
,
etc.
devem
do que ns cousas que os roded, para que sendo mais fortes pelo clai"o e eseuro ou por cores mais sensiveis possa5
, ,
,
cubsistir
ta especies aerias
lo contrario,
e as aguas, sen-
do mais
opacos.
claros
se
PRECEITO
XXXIII.
i^ruaes t>'
no
mns
,
e se estendera
na sua maior
onde estiverem as principaes figuras, e onde se passar o forte da ac 9ao, diminuindo-se k proporca6, que for che-;
ao8 lugares
gan-
5o
A A
as extremiclndes.
R T E
gando
da
mesma
sorte Qtie
deve ser
taiito
menos
do seu
quanto
)nais
longe eativer
priacipio-
A
,
hem
palpavei
que se vem nas pracas publicas, cuja* partes siiperiores sad mais nliumiadas, que as iiiferiores. Imitem-se pois estas na dis-,
lias estatuas
Evitem-se as sombras fortes no inelo dos inernbros, para que o rauito negro, que com* poem estas sombras nao pareca entrar den,
tro
ponha^-se porem em torno para os relevar mais escollia se burna delles que depois de luz ta6 vantajosa as figiuas grandes claros, se sigao grqndes sombras. Pe,
e cortallas,
,
lo
que excellentemente diziaTiciano, que n^o ha via melhor regra para a distribuicao dos cUroS; e escuros, do que o cac/io de uvas.
PRR.
DA
N T U R
A.
3j
PRECEITO
O
O
hranco
,
XXXIV.
e o negro,
branco puro cheg^-se, ouaffasta-se in* differentemente chega-se coin o negro, eaf:
fasta-se
sem
elie
luz
commnnica
,
de que he mo,
que toca
assini
como
PRECEITO
Os corpos
,
XXXV.
que estao juntos recebem buns dos outros a cor que ihe esta opposta e r-e-^ flectem reciprocamente a que Ihes he pro-j
,
,
pria, e natural.
PRE-
3a
A A
P R E C E
I
R T K
-~
T O XXXYI.
Uniao,
maior parte dos corpos que estive* e distrirem debaixo de Iiuma luz estenca deyem buida ignalmente por toda a parte participar todos da cor huns dos outros. Os tendo sempre em vista esta Veiiezianos que 08 antigos chamarad ruptura inaxinia ( das coies) na quautidnde de figures, de que encherao os seus qii^dros sempre procurarad a unifto das cores; porque recearao que, s^n* embaracassem a vista , do luuito differentes pela sua conFusao, com a quantidade de membros separado6 por hum grande iiumero de
, ,
,
tiobras
e para este
effeito
pintad as suas
,
e quaroupagens de cores co-semelhantes si nao as distinguirao , senao pela diminuicao do claro escuro uuindo os objectos contiguos
,
e ligando oAt
sombras,
PRECEITO
Do
Quantomenos espa^o
15
XXXVir.
ar intevpoito,
aerio ha entrenos,
objecto
he o
ar;^
taiLr.
^.
daPintura.
:
35
tanto mais as especies 5e conservao , e .^e dis^ tinguem e pelo contrario quanio mais he a
,
^mbrulha.
PRECEITO
Os objectos
,
XXXVIir.
que estno mais pei ro, devenx ser mais acahados, que os que estao m^ia ion-^ go e devem domiuar sobi e as cou-ias conFu,
sas te
,
e fugitivasj
,
mas
fa^a-<se isto
relatiyamea-
quero dizer de sorte que huma maior e mais forte faca fugir huma mais pequena , a fag:a menos sensivel pela sua opposicao^
P R E G E
I 1'
O XXXIX.
Os corpos dutantes.
Ascousas, que estaO em muita distancis ainda que sejao em grande numero , devera
j
fazer
huma
s6
massa
,
da
mesma
sorte
que as
e as ondas
no mar.
PRE-
, ;
34
A A
P R E C E
R T E
I
T O
,
XL.
Os corpos contiguos
e separados,
Nao
que de-
vem
huma
ser contiguos
e os que
;
devem
ser sepa-
agraaavel
pequena differenca.
XLI.
PRECEITO
Kunca
rias se
ja
toquem tanto em cor, como em luz haja porem lium meio, que pardcipe de huma e de outra.
PRECEITO
Devem
ligar-se
,
XLII.
PRE*
.Jk
D A
N T U K
A.
35
P R E C E
T O XLIIE
liiz,
Escolka da
Trahrtib^ de balde
o q^ie
;
e^^collie
para o
*eu qi?adro
iiiente
a liiz
do meio dia
porque nao ha
he mais conve,
tomar hnma luz mais frnca como aqncl-la, com que o sol de tarde dorua as caitipinas, cuja brancnra lie moderada oil a 6a manha por ou a que o sol nos da depois da clmva eiitre as nuvens ou a que, ei^i huoia trovonda as nuvens nos occultao e fazem parecer avermelhada.
,
P R E C E
T O XLIV.
Os corpos
OS metaes
pelles
,
polidos
como
sao os criataes
a barba
,
e os cabelos
,
as pennas
a seda
aquosos
agoas
,
e os
como
sao as
e asespecies corporaes,
,
flectem
finnlmente tudo
,
que
men*
55
A A
,
n T E
e escuros
conveni.
P R E C E
*
T O XLY.
quadro,
Campo do
^
,
leve
feita
de
huma
mistura
que compoem a obra como o seria o resto de huma palheta e reciprocamente participem os coipos da cor do sea campo.
P R E C E
T O
XLVI.
ser vivas
sem que ^*
,
He
com
,
brilhantes
cores a* partes
;
mais elevadas
proximas a n6s
pouco
as
que se
PREs
DAPiNTiraA.
P R E
C'
57
T O
XLYII.
Sonihra,
Seja tal
quadro
PREGEITO
O
te-se
XLYIII.
de liinna parte
quadro deve
ser todo
huma
parte
evi*
quanto
PREGEITO
O
O
XLIX.
espelho ensina quantidade de cousas assim como os que se observao na natureza dbjectos vistos de tarde em lugares espa^osos,
,
PREGEITO
A
r)ieia figiira
y
Se se houver de pintar huma meia Iigufa, he ou huma figura inteira diante de outras preciso, que elia paieca proxima a vista; e se
,
for
^-
38
A A
e longe
,
R T E
em hum
,
Ingar espacoos
so
dos olhos
is
nao e poupeni
maio-
res cinros
e as mais for-
tes sombias.
P R E C E
T O
LI.
Retrato.
cleve-se
,
uaiurezn mosrra
trabalhando so
,
mesmo tempo nns partes co-seiiieihantes como sao os olhos, os beicos, e o nariz de sorte que toque em huma io^ro \ue se der laima piricelnda em outra; para
,
,
que o tempo
tier a idea
para
se'
unir
com
outra
imitando assim,
fei*
cao por feicno, todas as partes com buma jus-> ta , e harmoniosa composicao de claro escuro e de cores, e dando ao retrato o brilhan,
te,
PRE
D A
N T U n
I
A.
59
P R E C E
T O
LII.
hugar do quadro.
pequenos devem ser muito dellcadas e unidas delons, cujos giaos serao mais ditferentes ^ e cores
As
obrafi
pintndas
em
lugnres
niais desii;uaes, e
mais fortes
:
se
v.
obra estifigu-
quando se pimarem
cores, e
com fortes
em
luga^
PREGEITO
Luzes largas,
Pinte-se
possivei
,
LIII.
o mais| delicadamente
que
for
cercao.
PREGEITO
Liy.
Se o quadro estiver posto em hum lugar allumiado por liuma luz pequena sejao asco-< res muito claras; e sejao pelo conirario muir to escuras, se o lugar lor muito allumiado,
,
PRE-
n Tim
IB
4o
A A
P R E C E
n T E
T O
LV.
que s^ de*
em
Pintura^
"vein
evitar.
que tem huma forca igual de iuz, e de somhra; como tarfibem as colisas impudicas sordidas,
peras a
vista
,
,
variedades de cores
e tudo
indecentes, cnieis
chimericas
,
emiseraveis;
il-
e asperas ao tacto;
huma
jias
outras
cousas y que as
tocar.
PKECEITO
Mas ao mesmo tempo que
fngir de Imni vicio,
LVL
Prudencia do Pintor.
se trabalhar por
he necessario acautelar-se para nao cahir eni outio; porque o bem esta sempre entie dous extremos igurdmente maos.
PRE
D A
X T u n
I
>.
41
P R E C E
Idea de
T O
LVII.
hum
hello cjuadro.
As cousas bellns em ultimo grao segun* clevem ter tlo a maxima dos antigos Pintores econtornos nobres devem ser dis*.i >ndeza limpns^ e iilincta^, puras, e sem alrerncao
,
,
compostns de f,rondes partes , iras com pequeno niimero , e flnaimente separadas por coies furtes , mas sempre amigas.
gn.das
entie
si
P R E C E
Para
T O
LVill.
o ?iovo Fintor.
Assim como sediz, queaquelle, que princom a cipiou bem ja fez metade de obra mesma lazao se p6de dizer , que nada ha tao pernicioso a hum principiante de Pintura , como o comecar.com hum Mestre icnorante,que Ihe deprave o go=;to com huma iufmidade de erros de que as suas obras estao cheias, que ha de infee Ihe faca beber o veneno
,
,
Qualquer, que
preca
em
meiro aaiba as proporcOes, a hgcicao das partes; e OS seus ccntornos, seni que tenha exa mi*
4^
A A
R T E
,
minado bem 05 excellemes originaes e sem que esteja instruido dos doces enganos da Arte queaprendera de ]jum sabio Mestre, mais
,
pela pratica,
vendo-o trabaihar
do que ou-
PREGEITO
A Arte
convem
;
LIX.
sujeita
ao
Piiitor,
Busque-se tudo
fuja-se
e Ihe
de tudo
que
ilie
repugiia.
PREGEITO
A
Os corpos de
XL.
bem
dade
as cousas
;
que parecem
clieias
,
feitas
porque sao
de espirito
as
e de
:
hum
que
anlma
mas
nao se podem Rizer as cousas com esta facilidade sem as ter medltado por muito tempo e desta sorte he que se occulta debaixo de hum agradavel engano a Arte e o trabalho da obra porem o maior de todos os artificios he fazer parecer , que nerJium ha.
,
,
;
PRE-
:^.:
daPintura,
43
PRECEITO
LXI.
e
co^
Jamais
se
de pincelada Piguma
e
sem que
,
antes se tenha
deteimiiiado os contornos
sem
se ter pre-
PliECEITO
com
LXIl.
a vista
prejuizo de toda
que occasionarem difficuldades a Arte, que de si niesma nenhuma soffre; porque o compasso deve estar mais nos ollios que nas inagg.
a especie de razees,
,
P!IE-
44
A A
R T
PRECEITO
O
ao Plntor^
LXIII.
Convem aproveitar-nos dos conselhos dos homens doutos e nad desprezar com arro"
,
Todos sao cegos nas suas cousts, e nin^ueiu he capiz de julgar na sua propria causa nem de deixar de a mar e admirar as cousas, que produzfo. Mas a quern nao tem o conselho de hum amigo sabio nunca falta o do tempo que passadns algumas semanas ou ao menos alguns dias sem que veja a sua obra , descubrir-lhe-ha ingenuamente ai belle*
sas obras.
, , ,
,
,
zas, e OS defeitos.
Com
fa-
cihnente os pareceres do vulgo, que falla as mais das vezes sem conliecimento e nao se abandone o genio, mudando com ligeireza o
,
quo
porque todo, o que se per* suade e lisongea com a va esperanca de alcancar a aprovacao do poyo cujos juizos sao inconsiderados e mudaveis, prejudica a si, e a ninguem agrada.
se tinlia feito
, ;
PARr
daPxwtura.
45
PRECEITO
O
Como
obras
(
LXIV.
mesmo,
coiiliecimento
cle si
seu semeihante
conheca a si metmo, para cultivar os talentos, que hour ver recebido danatureza, e nao perder o tern* po em procurar os que ella Ihe negbu. Da mesma sorie que os fructos nunca tern nem as Ilores a belleza, que Ihes he t) gosto, natural, quando, sendo transplantadas emterreuo estrangeiro , he necessario calor anifn cial paraiasfazer brotar; assira, por niais que e cange qualquer nas suas obras se forem contra o seu genio nunca surtirao bom ef^
sera
se
,
bom, que
feito.
PRECEITO
Praticar incessante
,
LXV.
que
e facihneiite aguiUo,
se concebeo.
Meditando sobre estas verdades obser< vando-at cuidadosamente e fazendo todas at reflexoes necessarias , he entao preciso, que a mao acompanhe o estudo que o ajude , e a sustente sem que por isso e enfiaqueca , a
,
abgi
46
abata
A A
R T E
huma demaziada
exactidao.
P R E C E
T O
LXVI.
A
A
e melhor parte do dia he mais bella a manha por tanto empregue-se esta no tra e appiibaiho que demandar niais cuidado
,
;
,
cacaO.
ft
P R E C E
Fazer todos
T O LXVII.
Nao
se passe
hum
s6 dia,
sem
tirar algu-
ma
linha.
P R E C E
T O LXVIIL
,
As
paixoes Derdadeiras
e naturaes*
PRE.
BA PiNTURA.
47
PPiECEITO
Os
livros
LXIX.
de leinhranca.
Convem
morias
iiotavei
,
,
sempre promptas humas mee iiellas apontar tudo, que se achar tanto na terra , como no ar e nas
ter
,
agoas,
em
quanto
ao
espirito.
Pintura nao
lie
freqiienta
os banquetes
senao quanto
que o espirito, exhaurido pelo traballio, tome novo vigor na conversacao dcs amigos. Foge^ igualmente da embaraco dos negocios e litigios e so esta desaffogada na liberdade do celibato. Retiranecessario, para
,
;
e tumulto
para
campo. Por que no siiencio niais JPacilmente pode empregar todas as suas forcas no trabalbo ter presentes ao
,
e abranger
mais
commodamente o todo da obra. Nao despreze o Pintor a sua reputacao pelo cuidi^do de aniontoar riquezas por^m contente-se com buma fortuna mediocre nao
: ,
pensando adquirir mais recompensa das suas do que bum nome gioiloso, que bellas obras
,
so acabara
com
os Seculos.
As quabdades de
sao
bum
excellente Pintor
,
bom
cora^ao nobre,
en
48
A A
,
H T B
senso sublime , fervor, saude, belleza , tnobens necessaries, pnra viver, trabacidade
Iho
,
amor a sua
arte
e aprender cojH
lip.bil
lucstre.
ou a inclinacao natural, que a arte exige; qualquer que sf^ja o ?.6sunipto, que se escoiha , ou que a fortuna ofrereca nuuca se chegara a perfeicao , com todas asgraiides vautagens, que acabo dereierirj por que dista muito a mao do engenho. As cousas mais beiias passro por nienos m^s no juizo dos Doutos por que runguem ve OS seus defeitos , e a vida he tao curta, que nao basta para huma arte, que demanda tao ioiiga appLicncao, FaltaO-nos as forCas, quondo na vegenio
,
:
E nao havendo
Ihice
comacamos
a saber
acabrunha-nos esta>
,
d propor^ao que nos instrue ajos njenibros gelados pelo ardor vivo
,
e nunca sofire
frio
dos amios O
e fervente da mocidade.
,
,
Aniino pois caros fillios de Minerva nascidos debaixo da iafiuencia de Lura astro be*
uigno
lo
attrahidos pe-
amor da
:
ailumnos
das
empregai
com
do
vosso espirito
;
emhuma
egudeza , e vigor em quanto o vosso espirito puro e livre de todo o erro ainda nao tomou alguma icA tintura e em quanto na sede, era i^ue ^sta^ de cQusas novas se enche dasprimeiras
,
;
eft-
-"-^Siiai
D
especies
,
A.
N T U R
A.
49
,
que se Ihe offerecem e as da a guardar a memoria que na sua prinieira fres ura as conserva por nuiito tempo.
,
PRECEITO
Ordem
Deve
LXX.
dos esCudoSi.
Geometrla , e decomece-se a pois de saber-se alguma cousa desenhar, segundo os antigos Gregos e nad nem de noite serti se descance nem de dia que se tenha adquirido , per huma continua
principinr-se pela
,
pratica
vencoes
e maneira.
E
do
te
,
maduro
sera muito
bom
,
ver
e exa-
luinar
,
hum
depois do outro
e parte
por par-
segundo omethodo, que temosassignado, e as regras que expendemos as obras que derao tanta reputaceo aos Mestres da primei,
ra classe;
como
sao
os
Romanos,
os
Yeher
quantos quadros
,
e nelles se
observa
huma
certa graca
e
Iticular, e natural,
, ,
5o
A A
Miguel Angelo possuio o desenho em grao eminente. Julio Romano ^ educado desde a sua infancia noPaiz das Munos abrio o thesouro do Parnaso e, por huma Poezia pintada descobrio aos nossos olhos OS mais sngrados ministerios de Apollo,
sas
, , ,
e p6de flpropriar,
e toJos OS ornatos mais raros que este Deca he capaz de commurricar ^s obras que inspira o que writes delie nao conliecia-mos, se,
, ;
nao pelas
tou
tivera
as fdmosas giier-
poderosa fortuna dos heroes terminou, fazendo-os triunfar dc;s testas coroadas
a
que
e OS outros grandes , e illustres successos , que causou no mundo. Corregio se fez recommendavel por ter dado forca ks suas Egura, sem Ihe por ombras senao em torno e mesmo essas sao tambem misturadas , e con-
que sad quasi imperceptiveis. Tambem he quasi unico na sua grande maneira de pintar e na facili, dade que tere em manejar as cores. Ticiano entendeo tambem a uniao das raassas, e dos corpo das cores a harmonia dos tons
,
, ,
fundidas
com
os seus claros
e a disposicad do todo , que al^m do nome de divino, mereceo conseguir immensas honras, e bens.
^pplicado Anibal tomou de todos estes grandes homens, oque nelles achon
bom
P A
N T U U
A.
5l
,
bom, de que
fez
que
P R E C E
T O LXXI.
ryaUireza
^7
eccperiencia aperfeigoad
a Arte,
Serve de luuito proveito , copiar com ettencao os excelientes quadros , e os belloa
descniios;
mas
a naUireza
presente aosolhoF,
a sua
do genro
co
em
silencio
ver no commentarjo.
Considerando que todas as cousas sao su jeitas a vicissitude dos tempos e que podem perecer por differentes modos julguei qua devia tomar o atrevimento de conflar a guarda das Musas , amaveis , e immortaes irmaas da Pintura , os poucos preceitos que vim a
,
,
colligir
do meu estudo. Occupei me em fazer esta obra em Roma v.o tempo que a honra dos Porbcefi o Yingndor dos scus Antepassrdos Luiz XIII.
,
lancava os seus
raios
sobre os Alpes
fazia
52
sentir
,
AArtedaPiittura.
a forca
,
do seu braco aos seus inimi-: gos e, como outro Hercules Francez resus* citado para o bem da sua patria , suffocava o Leao de Hespanha.
M.
m^
53
7>.
N D
C E
da Pintura,
Bello.
Pag. 5
PREC.
PREC.
I.
Pratica,
7 8
motivo.
PARTE
Invengao da Pintura.
I.
lo
y
PREC.
IV. Disposicao
ou economia de
ib.
toda a ohra,
ii
ib.
PAR-
54
N D
C E
P A
E.
T E
II,
Do
PPiEC. VII.
desenho.
Da
aUitucle,
Fizl'iras,
i4
ib.
i5
PREC.
XL A priiicipal fi^iira
do assum*
ibc
ib.
pto.
PREC,
gmppos.
PREC. X.IV. EtjiLillhrlo do quadro,, PREC. XV. Do Jiumero das fgiiras. PREC. XVI. Das junturas e dos pes, PREC XVII. Concurrencia do movlmcn' to das nidos com o da cahega, PREC. XV^III. Q que se deve euitar na
,
17
ib.
18
ib.
PREC,
N D
55
Pi\EG.
XX. Devemos
se
seguir os authores
antJgos ^ na imitacao
da natureza*
ib.
deve tratar
huma
20
ib.
21
drarias,
'
^^
ib.
ib.
PREC. XXV. Modelo. PREC. XXVI. A scena do quadra. PREC XXVII. As gracas e a nohreza. PREC.XXV1II, Cadacousa deveestar no
,
23
seu lugar,
-^b-
ib;
^6
PRE-
56
N n
C E
PARTE
Colorido
,
III.
ou Cromatica
Direccao dos tons
,
26
lazes
^
PREC.
XX KI.
e sombras^
or?
sohre
camryn
adniitbir
ib.
PREC. XXXIV. O hrancq e o negro, PREC* XXXV. Re/lexao das cores. PREC. XXXVI. Uniao.
y
3i
ib.
5^
ib.
23
ib.
'z /
XL. Rvitem-se
os extremos con\^^
Irarios.
luz,
55
PREC.
N D
C E.
57
PREC. XLIV.
d pratica*
36
ib.
PREC. XLVII.
PREC. XLVIII. PREC. XLIX.
PiiLtores,
Sojnbra.
87
ser todo
ib.
quadro deve
de limna parte,
espellio
he o mestre dos
*
ib.
L.
meia Jigura
ou
iiiteira di^
ib.
38
39
ib.
Lugar do quadro.
a
PREC. LIII. Luzes largas, PREC. LIY. Quanta luz lieprecisa para
lugar do quadro.
ib.
em
Pintu^o
ib.
que
se
devem
euitar.
PREC. LYI. Prudencia do Pintor. PREC. LYII. Idea de hum hello quadro,
PREC. LYIII. Para o novo Pintor. PREC. LIX. A Arte sujeita ao Pintor,
4^
ib.
4^
PREC. LX.
recreiao,
dlDcrsidade ^ e facilidade
ib.
PRRG.
'^^
J>
c t,
PREa LXI.
piritOy
Deve-se
e
ter o original
noes43
ib,
copia no paineL
olhos.
PREa
LXIII.
O orgiilJio
he exiernamen/ 1
te prejudicial
ao PinCor,
do
si
PxlEC. LXIV.
771 o,
O coahecimerUo
mes4^
que se conceheo,
ib.
PREC. LXVI.
iiianhd
he propria para
/g
o trabalho,
ma
causa,
"verdadeiras
,
^^
jb
PREG. LXIX. Os livros de lembranga. PREG. LXX. Ordem dos estudos, PREG. LXXI. A natureza e a experiew
,
47
49
5i
cia aperfeigoao
Arte.
CA.
CATALOGO
DAS OBRAS DE PINTURA,
IMPRESSAS NA OFFICINA CHALCOGRAPHICA DO ARCO
DO CEGO.
relativamente ao Desenho Estampas. Desenho ( Lairesse ) lradu9. com 4
sotnliras
rp X Ractado
14
lioras.
da Gravura
Lairesse
trad. Franc.
Dehaixo do Prelo.
Geometria dos Pintores ( Dupain ) trad. Arte da pintura ( Du Fresnoy ) com 7. Estamp. trad.
Ital.
Maneira de Gravar a agua forte , a buril , e em maneira negra ( Bosse ) com 22 Estamp. trad. Franc. A Escultura , ou a Historia , e Arte da Chalcographia, e Gravura em cobre ( Evelyn ) trad. Ingl.
Estas ohras se vendeni na loge da OFficina Chalcografica ao Pvocio. Na da Viiiva Bertrand e Filko , na de Borel e Murti?i ao Chiado. Na de Semiond em Coimbra. Na de Antonio AU'ares Ribeiro no Porto. Na mesnia loge ao Rocio se vendem tambem Retratos em preto , e illuminados , gravados por ariistas Portnguezes ; e caracteres typographicos de toda a qnalidade elegaatemente abertos por Artistas Nacio: naes.
^m ioaBMHaii
^^M^
il
*:.-?*^:
^s.
5r/WW.rft.,
\K:
:^: