Você está na página 1de 9

A RELACAo ENTRE SUPPOSITIO E SIGNIFICATIO

NA SUMMA LOGICAE DE GUILHERME DE OCKHAM


Lrnetc Ferini SNTOS'
RESUMO: Os conceitos de sigificatio e de supposito sao centrais na semitica ockhamiana; a pri
meira no<ao e uma propriedade de termos isolados; a segnda, de termos em proposi<oes. A com
preensao da rela<ao entre os dois e muito importante; esta em j ogo 0 carater atomista ou proposi cional
de sua semanti ca. A defini<ao de cada ur destes termos remete a defini<ao do outro, nao sendo
possivel determinar a priori dade de ur sobre 0 outro a partir de suas defini<oes. Ambos termos ter
excessos em rela<ao ao outro, cobrem casos nao cobertos pelo outro. A analise destes excessos per
mite identificar 0 termo dominante para explica<ao de tipos diferentes de fen6menos lingiisticos.
Estes tipos de fen6menos sao identifcados como campos conceituais diferentes, 0 que permite es
tabelecer a prioridade de ur termo sobre 0 outro em campos diferentes da semantica .
PALAVRAS- CHAVE: Signifcato; supposito; semantica.
I
Oul t0l,uJ 0nlt0 significato e supposito 0u OJkhu A sgnlJ,uJ 0 uu
ptJpt0JJ0 JJ l0tuJ lJmJJ sJlJu0nl0 Um sgnJ lngulslJJ 0 sgnlJlvJ s0
lt lgJ J JJnh0Ju0nlJ 0 pJJ0 supJt pJt 0sl0 lgJ nuu ptJpJs,uJ Lsl J0ln,uJ
nuJ J qu0 um l0tuJ sJ 0 sgnl JlvJ nuu ptJpJs,uJ, us qu0 00 J0v0 pJJ0t
0nltt nuu ptJpJs,uJ, Ju 0 00 u0suJ uu ptJpJs,uJ S0t sgnlJlvJ 0 uu
ptJpt0JJ0 pt0ptJpJsJJnl JJ l0tuJ A supJs,uJ 0 uu ptJpt0JJ0 ptJpJs
JJnl JJ l0tuJ Um l0tuJ sJ supJ0 pJt lgJ nuu ptJpJs,uJ VJllt0uJs s J0l
n,J0s J0 uu 0 Jult ptJpt0JJ0, us pJJ0uJs [ v0t qu0 J0lnnJJ uu Ju Jult
JJuJ ptJtlt 0sluJs l0nJJ uu Jp,uJ pJt uu s0unlJ lJusl Ju ptJpJ
sJJnl Ju 0l0lJ, s0 Jss0tuJs qu0 ptJpt0JJ0 lunJu0nll JJ l0tuJ 0 sgn
lJ,uJ, Jt0uJs qu0 s0unlJ lunJu0nls0 0u ptJpt0JJ0s JJ l0tuJ lJmJJ
sJlJu0nl0, nv0tsu0nl0, s0 l0tuJs Jp,uJ p0l supJs,uJ, Jt0uJs qu0 s0
unlJ nl0t0sss0 pJt ptJpt0JJ0s qu0 JJJtt0u 0u JJnl0XlJs ptJpJs JJns 0
1 Professor de Filosofia - Universidade Federal de Minas Gerais 31 270-900 Belo Horizonte - MG.
Trans/Form/A<ao, Sao Paulo, 1 9: 1 95-203, 1 996 1 95
qu0 0sl 0u [ JgJ nJ 0 pJuJJ, ptJJutuJs J0lnt qul 0 nslnJ lunJu0nll Je
uu l0Jt JJ sgnJ lnguslJJ, ptlt J0 Jus nJJ0s bsJs U0l0tunt ssu
t0lJ 0nlt0 signiicato 0 supposito 0 uu lt0l upJtlnl0 n JJupt00nsJ J
s0unlJ JJkhun NJ t0uJs t0l0t 0 tJJ J0bl0 sJbt0 0sl0 l0u n l0tlu|
JJkhun, Js JJu0nlJJt0s s0tJ JJnsJ0tJJs sJu0nl0 n u0JJ 0u qu0 nle
t0sst J tguu0nlJ
NJ 0 pJssv0l J0t qu0 uu nJJ s0 J0ln0 0u vtluJ0 J Jult P J0lnJ
J0 snJ lnusl JJ t0u0l0 a supJsJ 0 nv0tsu0nl0 VuJs nJlu0nl0 JtJl0
tt JtJultJJ0 J0 J0lnJ0s Lu s0guJ, v0t0uJs Js 0XJ0ssJs J supJsJ e
J sgnlJJ 0 0 qu0 Js JtJl0t Pnlst0uJs, pJt lu, t0lJ 0nlt0 Js JJs
0XJ0ssJs , qu0 t0u0l0u JsJs nJs qus nJ h 0XJ0ssJ lguu Lsl 0sltl0g nJs
p0tult 0slb0l0J0t uu t0J 0nlt0 supJsJ 0 sgnl JJ qu0 nJ 0 J0 ptJ
tJJ0 J0 uu sJbt0 Jult, us J0 JJunJs JJnJ0lus Jl0t0nl0s
II
P J0lnJ J0 sgnJ lnguslJJ l t0l0tenJ a ptJpt0JJ0 J0 supJt
Compreende-se de outra maneira signo como aquilo que faz vir algo ao conhecimento e
esta destinado por natureza a supor por este algo ou a ser adicionado a ta tipo de signo numa pro
posicao . . . ou 0 que e destinado a ser composto de tais sigos, como a fase. (Ockham, 1989, p. 7)2
ltJpJuJs s0gunl0 J0lnJ J0 sgnJ lnguslJJ
U0l signo lingUistico: x 0 um sgnJ lnguislJJ s0 0 sJu0nl0 s0 x lt 0 JJnh0
Ju0nlJ J0 a, s0 x 0 pt00nJJJ, a 0 Jl0t0nl0 J0 x 0 x pJJ0 supJt pJt a nuu ptJ
pJsJ, l0t ptl0 J0 uu ptJpJsJ Ju 0 uu ptJpJsJ
Um sgnJ lnguslJJ sgnlJ qulJ pJt qu0 pJJ0 supJt P supJsJ que
OJkhu l t0l0tenJ qu 0 supJsJ p0ssJ ,S) , p0l J0lnJ, um sgnJ supJe
pJt qulJ qu0 sgnlJ, 0 qu0 0 ptJptJ J supJsJ p0ssJl P J0lnJ J supJ
sJ p0ssJl, pJt su v0, l t0l0tenJ J sgnlJJJ JJ l0tuJ
U0 un0t g0tl, supJsJ 0 p0ssJl qunJJ 0 l0tuJ supJ0 pJt s0u sgn
lJJJ `
ltJpJuJs s0gunl0 J0lnJ J0 supJsJ p0ssJl
U0l suposirao pessoa1 : x supJ0 0u supJsJ p0ssJl pJt a s0 0 sJu0nl0 s0 x
sgnlJ a, x JJup pJsJ J0 su[0lJ Ju pt0JJJJ nuu ptJpJsJ 0 x lJ nJ
lugt J0 a.
2 "Aliter accipitur signum pro ilia quod aliquid facit in cognition em venire e t natum est pro ilia supponere vel tali
addi in propositione . . . vel quod natum est componi ex talibus, cuiusmodi est oratio. " Somme de Logque doravante
sera citada como SL.
3 "Suppositio personalis, universaliter, est ila quando terius supponit pro suo signiicato . . . " , (SL, p. 201) .
1 96
Trans/FormIAtao, Sao Paulo, 1 9: 195- 203, 1 996
Ps J0ln,J0s sJ JtJult0s , nJ 0 pJssiv0l J0t, ptlt Js J0ln,J0s , qul
a nJ,J ptJtlt, JJuJ pt0J0 pt0l0nJ0t LJuX , I J1J, p 1U) U0v0s0 Jbs0tvt , JJu
FnJJJ, qu0 0sl JtJultJJ0 J0 J0ln,J0s nJ 0 lJ gtv0 qunlJ 0 s0t nuu
JJnsltu,J XJul J , I Jc1) N JtJ0u J J0ln,uJ, JJuJ J nJ lnJJJ, nJ
h ptJtJJ0 ls nJ h sJ JtJultJJ0 J0 J0ln,J0s 0nlt0 significato 0 supposito,
h lub0u 0XJ0ssJs nuu 0 nJultJ JsJ Um l0tuJ pJ J0 supJt pJt lgJ qu0 nJ
sgnlJ 0 sgnlJt lgJ pJt qu0 nJ supJ0 NJssJ ptJXuJ pssJ s0t 0Xunt
0sl0s 0XJ0ssJs, pt 0sJlt0J0t t0l,J 0nlt0 0sl0s JJs JJnJ0lJs n Summa 10gicae
J0 OJkhu
III
P supJs,J 0XJ0J0 sgnlJ,J qunJJ um l0tuJ 0u supJs,J supl0s , SS)
Ju 0u supJs,J ul0tl , SM) supJ0 pJt lgJ qu0 nJ sgnlJ Lsl0s JsJs pJJ0u
s0t J0nllJJJs g0n0tJu0nl0 a nJ,J JJnl0upJtn0 J0 u0n,J, 0u JpJs,J J
usJ, qu0 s0 J0nll J JJu supJs,J p0ssJl NJs JJs JsJs, Js l0tuJs sJ lJmJJs
nJ sgnlJlvu0nl0 Ous sJ s JJnJ,J0s J0 ll 0XJ0ssJ lnJlu0nl0, s JJn
J,J0s g0ts J supJs,J lJJ0uJs J0lnt supJs,J s0u JJnsJ0tt s0us Jl0
t0nl0s uJJJs, J s0gunl0 lJtu
U0l Suposirao: um l0tuJ x supJ0 pJt a s0 0 sJu0nl0 s0 x 0sl n pJs,J J0
su[ 0lJ Ju pt0JJJJ nuu ptJpJs,J 0 x lJ nJ lugt J0 a .
Ps JJnJ,J0s J supJs,J, nJ0p0nJ0nl0s J0 s0u uJJJ, sJ
) 0 l0tuJ 0slt nuu ptJpJs,J,
b) 0 l0tuJ 0slt 0u pJs,uJ J0 su[ 0lJ Ju pt0JJJJ ,
J) 0 l0tuJ lJt nJ lugt J0 lguu JJs
P JJnJ,J , ) t0sltng0 ptJpt0JJ0 J0 supJs,J 0u t0l,J a sgnl J,J,
pJs um l0tuJ 0 sgnlJnl0 nJ0p0nJ0nl0u0nl0 J0 su ns0t,J ptJpJsJ Jnl , 0
qu0 nJ JJJtt0 JJu supJs,J P JJnJ,J ,b) t0l0t0s0 l0tuJ nJ s0nlJJ pt
u0tJ JJ pilulJ
o nome "termo" compreende-se de tres modos. Num sentido, chama-se "termo" tudo aqui-
10 que pode ser a copula au a extrema de uma proposicao categorica, a saber 0 sujeita au a
predcada au ainda uma determinacao de um extrema au de um verba 7
4 " The conclusion of this is that, according to the order of definition, neiter the noton of sigicaton nor that of
suppoition is logically pror to te other one in Ockham's semantcs" (Panaccio, 1 984, p. 67).
5 "Suppositio simplex est quando terminus supponit pr intentione animae, sed non tenetur signifcative . . . ", (SL,
p. 201 ) .
6 "Suppositio est materialis est quando terminus non supponit signifcative, sed supponit vel pro voce vel pro scipto"
(SL, p. 202)
7 "Est autem sciendum quod hoc nomen 'terminus' trpliciter accipitur. Uno modo vacatur termius omne ilud
quod potest esse copula vele extrmum propositionis categorcae, subiectum vdelicet vel praedcatum, vel etiam
determinatio extremi vel verbi' " (SL, p. 8) .
Trans/FormIA<ao, Sao Paulo, 19: 1 95-203, 1 996 197
Lsl0 s0nlJJ nJlu l0tuJs supl0s 0 JJupl0XJs, lJuJJs sgnlJlvu0ul0
Ju nJ ' Lu uu lts0 JJuJ s uJsJs 0ngt,Js Jh0gtu , J l0tuJ qu0 supJ0
0 s uJsJs 0ngt,Js , nJ p0ns uJsJs N lts0 ` u0s 0 v0tJ0 0 uu
lts0 , u0s e v0tJ0 0sl 0u SS 0 e uu l0tuJ p0ns nJ s0nlJJ Ju pJulJJ,
[ qu0 0 uu l0tuJ JJupl0XJ lJuJJ nJ sgnlJlvu0nl0 0 0XJ0ssJ 0sl uJJJJ
nJ s0gunJJ l0u, [ qu0 l0tuJs supJ0u pJt lgJ qu0 nJ pJJ0u sgnlJt s0 uJ
sJ lJuJJs sgnlJlvu0nl0 0 l0u ,J) e uu l0tuJ ptulvJ, qu0 J0nllJuJs
qunJJ 0slJ t0lJs s Jults JJnJJ0s J supJsJ '

0 0XJ0ssJ J supJsJ
0u t0lJ a sgnl JJ 0sl pJtlnlJ 0u l0tuJs ,nJ ptu0tJ s0nlJJ JJ plulJ 2)
0u JJnl0Xl Js ptJpJsJ Jns lJuJJs nJ sgnlJlvu0nl0 SJ h l0tuJs lJuJJs
nJ sgnl Jlvu0nl0 0u JJnl0XlJs ptJpJsJJns Uu l0tuJ sJ pJJ0 0slt 0u SM
Ju 0u SS nuu JJnl0XlJ ptJpJsJJnl , pJtqu0 0u ls JsJs J0v0 hv0t uu l0tuJ
0u supJsJ SF nJ JultJ 0Xlt0uJ J ptJpJsJ ' ' lt qu0 uu l0tuJ supJnh 0u
SS Ju SM, e n0J0sstJ qu0 J JultJ 0Xlt0uJ J ptJpJsJ sgnlqu0 J JJnJ0lJ ,SS),
Ju J sJu vJJl Ju utJ 0sJtl ,SM) p0lJ qu0 v supJt J l0tuJ lJuJJ nJ sgn
lJlvu0nl0 NJ 0X0uplJ Ju, u0s 0 v0tJ0 0sl 0u supJsJ supl0s pJtqu0
8 slJJ JJuJ hs0 p0lJ pt0JJJJ 0 uu lts0 P supJsJ e um JJnJ0lJ qu0
0 us uplJ qu0 J J0 sgnlJJ s0 JJnsJ0t uJs Js l0tuJs 0u ptJpJsJ0s
OunJJ sgnl JJ 0XJ0J0 supJsJ Um l0tuJ sgnlJ J0 un0t s0
JunJt qulJ pJt qu0 nJ pJJ0 supJt, J qu0 nJ J0p0nJ0 J0 uu JJnl0XlJ ptJpJ
s JJnl LtnJJ t0u0l0, J0 un0t s0JunJt, a btnJut, u0suJ lJt J0 uu
ptJpJsJ 0 qu0 J0l0tun J 0XJ0ssJ J sgnlJJ n0sl0 JsJ 0 l0tuJ l0t us
J0 um sgnlJJJ, slJ e, sgnl Jt J0 us J0 uu uJJJ qulJ qu0 sgnlJ !0tuJs
JJnJllvJs sJ [ uslu0nl0 l0tuJs qu0 sgnlJu qulJ qu0 sgnlJu J0 us J0
um uJJJ,

0u JpJsJ l0tuJs bsJlulJs ' ` H uu ptu0t JpJsJ 0u t0lJ


a supJsJ nJ nl0t0ss qu ns0tJ ptJpJsJJnl JJ l0tuJ Lsl JpJsJ
pJnl pt uu Jult, JJ s0nlJJ J0 l0tuJ NJ JsJ nl0tJt, vuJs JJuJ l0t
uJ 0 lJuJJ nJ s0nlJJ J ptu0t J0lnJ JJ plulJ 2. N0sl0 JsJ, l0tuJ e
lJmJJ nJ s0nlJJ J s0gunJ J0lnJ J0sl0 u0suJ plulJ E l0tuJ lJJJ 0l0
u0nlJ nJJupl0XJ, JslnlJ J ptJpJsJ E n0sl0 s0nlJJ J0 l0tuJ qu0 pJJ0uJs
llt J0 l0tuJs JJnJllvJs 0 bsJlulJs OJkhu u0suJ J qu0 0 n0sl0 s0nlJJ qu0
8 "Et isto modo etiam una propositio potest esse termius, sicut potest esse pars proposition is" , (Ibidem) . 0 fato
de poder ser um elemento complexo opoe este senti do de "termo" ao segundo sentido do Capitulo 2 : "Aliter
accipitur hoc nomen 'terinus' secundum quod distinguitur contra oraton em; et sic omne icomplexum vocatur
terinus" , (Ibidem) .
9 Termos neste sentido podem supor se tomados nao significativamente, contrariamente ao terceiro sentldo do
Capitulo 2 : " Tertio modo accipitur 'terinus' praecise et mags strcte pro illo quos signifcatve sumptum potest
esse subiectum vel praedicatum propositionis" (Ibidem) .
1 0 Supomos aqui assercoes verdadeiras, 0 que nao infiui no nosso argumento.
1 1 "Sed terminus non in omni propositione potest habere supposition em simplicem vel materialem, sed tunc tantum
quando terminus talis comparatur aJteri extremo quod respicit intentionem animae vel vocem vel scriptum" , (SL,
p. 204) .
12 "Nomen autem connotativum est ilud quod signiicat aliquid prmaro et aliquid secundaro" , (SL, p. 1 6) .
1 3 "Nomina mere absoluta sunt il a quae non significant alquid prcipaliter et aliud vel idem secundaro, sed quidquid
signifcatur per illud nomen, aeque prmo signiicatur. . . " (Ibidem}.
1 98 Trans/Form/Acao, Sao Paulo, 1 9: 1 95-203, 1 996
l0tuJ 0 lJmJJ n Summa. 14 SJ JJnJllvJs l0tuJs supl0s, um l0tuJ JJupl0XJ
nJ 0 JlJ JJnJllvJ E JltJ qu0, s0nJJ uu ptJpt0JJ0 JJ l0tuJ nJ0p0nJ0nl0
JJ JJnl0XlJ ptJpJsJJnl, 0 l0tuJ qu nJ pJJ0 s0t lJmJJ nJ sgnlJlvu0nl0,
J qu0 sJ JJJtt0 nuu ptJpJsJ
P tgJt , nJ s0 J0v0t llt 0u s0t lJmJJ J0 uJJJ lguu, [ qu0 um l0tuJ
sJ 0 lJmJJ J0 ll Ju ll uJJJ 0u uu ptJpJsJ. Jnv0u 0sJlt0J0t 0 s0nlJJ J0
s0t lJmJJ sgnl Jlvu0nl0 Um l0tuJ 0sl 0u Sl qunJJ 0 lJmJJ sgnl
Jlvu0nl0, 0 slJ Jslngu0 JJs JultJs lpJs J0 supJsJ !0tuJs lJmJJs 0u
Sl 0 p0ns l0tuJs lJmJJs 0u Sl supJ0u pJt s0u slJJJ Ot, l0tuJs 0u Sl 0
p0ns 0l0s sJ lJmJJs sgnlJlvu0nl0, ssu, supJt pJt s0u sgnlJJJ 0 s0t
lJmJJ sgUuJlvu0nl0 sJ 0quvl0nl0s, nJs JJs JsJs J0nluJuJs Js l0tu Js
0u Sl ' Pssu, s0 JJnsJ0tuJs 0 sgnlJJJ J0 um l0tuJ, ltluJs JqulJ pJtqu0
supJ0 s0 lJmJJ sgnlJlvu0nl0 E JltJ qu0, ltlnJJ JJ 0XJ0ssJ J sgnlJJ
sJbt0 supJsJ, um l0tuJ sgnl J lgJ pJt qu0 supJ0 0 lgJ pJt qu0 nJ pJJ0
supJt
IV
Ot, nuu 0 nJultJ JsJ pJssblJJ0 JJs 0XJ0ssJs t0l0t0s0 um l0tuJ nJ
qul nJ h 0XJ0ssJ, s0[ um l0tuJ 0u SF, s0[ um l0tuJ qu0 nJ sgnlJ nJ pJt
qu0 nJ pJss supJt Um l0tuJ qu0 supJ0 0u SS Ju SM supJ0 pJt qulJ qu0 nJ
sgnlJ 0 0sl pJssblJJ0 0 0l u0su JJJtJ0nJ pJt um l0tuJ 0u SF, qu0 supJ0
pJt qulJ qu0 sgnlJ P pJssblJJ0 J supJsJ 0XJ0J0t sgnlJJ t0l0t0s0
um l0tuJ Ju[ Js supposita J0nllJus0 qulJ qu0 sgnlJ
!0tuJs qu0 sgnlJu lgJ pJt qu0 nJ supJ0u sJ l0tuJs qu0 lem uu sgn
lJJ ptut 0 uu sgnlJJ s0JunJt Ll0s sgnlJu qulJ qu0 sgnlJu
Js l0tuJs ptnJps ptlt JJs qus lJtu upJslJs , p0lJ qu0 nJ pJJ0u supJt
Lsl t0l0tenJ J sgnlJJJ ptnJpl pt0J0 nJ plulJ JJ J0 SL, nJ l0tJ0tJ s0n
lJJ J0 sgnlJt
Compreende-se " significar" de outro modo quando se diz que e significado aquilo a partir
do que 0 som vocal foi imposto ou aquilo que e significado de modo primario pelo conceito prin
cipal ou pelo som vocal principal . Deste modo, dizemos que " branco" signifca a brancura, porque
" brancura" significa a brancura, pelo que contudo 0 signo " branco" nao sup6e. 1 6
1 4 " Visa aequivocatione istius nomiis 'terminus' prosequendum est de divsionius termii incomplexi" (SL, p. l 0) .
Na verdade, ao dizer que a suposi<ao trabalha com outro sentido de termo, dizemos que Ockham nao usa 0 mesmo
sentido de "termo" ao longo de toda Summa. Parece-nos, contudo, que ele usa 0 sentido 2 de "termo" nos capitulos
que se seguem a esta declara<ao, mesmo se, para sabe-lo, seja preciso ver qual sentido e operacional.
15 Ockham diz que nao basta dizer que ur termo sup6e por seu sigificado para estar suposi<ao pessoal , e preciso
dizer que e torado significativamente. Esta precisao, diz Biard, deve-se aos diferentes tipos de Significado (Ct.
1 989, p. 80) , mas pode ser desconsiderada; alguns importantes comentadores 0 fazem: ct. Loux, 1 974, p. 24; Karger,
1 984, p. 90; Adams, 1 987, p. 346; Panaccio, 1 99 1 , p. 37. Boehner acredita ser necessario a precisao, mas sua ex
plica<ao parece-nos redundante (ct. 1992, p. 237).
16 "Alter accipitur 'significare' quando illud dicitur significar a quo ipsa vox iponitur vel ilud quod prmo modo
signicatur per conceptum pricipalem vel vocem prcipalem. Et sic dicimus quod 'album' significat albedinem,
Trans/Form/A<ao, Sao Paulo, 1 9: 1 95- 203, 1 996 1 99
NJ 0ultt0uJs qu u JsJussJ J0sl0 lt0JhJ, qu0 0uvJlv0 uu t0l,J 0ulte
sguJs u0u s0upt0 JJusJ0tJ p0lJs JJu0ulJJt0s Lsl uJlt JJuJ btuJJ te
u0l0 a btuJut, qu0 uJ sgulJ J0 uJJJ ptut J, p0lJ qu0 pJtlulJ uJ pJJe
supJt lJt qu0 btuJJ sgulJ btuJut u0sl0 s0ulJJ J0 sgulJt lJtque
sgulJ qulJ ptlt JJ qu0 lJ upJslJ LtuJJ t0u0l0 [ uslu0ul0 qulJ que
e sgulJJJ pJt btuJut , qu0, s0uJJ um l0tuJ bsJlulJ, supJ0 pJt qulJ que
sgul J E [ uslu0ul0 slJ qu0 qu0tuJs 0slb0l0J0t Um 0 JultJ 0XJ0ssJ t0u0l0u
a situaQoes nas quais naJ h 0XJ0ssJs, Ju s0[, l0tuJs 0u SF Ju l0tuJs bsJlulJs
VuJs uJ uJJ JJ l0XlJ JJuJ Js JsJs ptuJps J supJs,J ,S) , qu0 J0
l0tuu pJssblJJ0 JJ J0svJ J supJs,J, 0 J sgulJ,J ,l0tuJs bsJlulJs) ,
ptlt JJ qul sJ upJslJs Js l0tu Js Ju[ sgulJ,J 0XJ0J0 supJs,J, t0u0l0u
um J JultJ, Ju s0[ , uJ suJs J JtJultJJ0 Js J0lu,J0s
P pssg0u p0lJs 0XJ0ssJs uJs uJJ, JJuluJJ, JupJs Jl0t0ul0s JJuuJJs
Ju p0l supJs,J Ju p0l sgulJ,J P supJs,J e 0 JJuJ0lJ J0ultl uJ uv0l
ptJpJsJJul
Inicialmente, Ockham quer tomar a nor;ao de referencia padrao ou supposito pessoal como
conceitualmente anterior a nor;ao de sentido ou significato; ele quer dizer que nao h relar;ao
palavra- mundo semanticamente mais fundamental do que aquelas envolvidas no funcionamento
de ur termo como artificio de referencia (referrng devce) em contextos proposicionais normais.
(Lou, 1979, p423) 1 7
JusJetJ uJ nv0l ptJpJsJJul, lugug0u l0m JJuJ JJuJ0lJ J0ultl a
supJs,J 0 s0ulJJ J0 l0tuJ usJJ u J0uu,J J0 supJs,J JJusJ0t lugu
g0u [ lJtuJ, [ JJuslluJ 0u ptJpJs,J0s , 0 l0tuJ e 0 t0sullJJ J JJusJ0t,J
J0 su luu,J sullJ 0u ptJpJs,J0s S0 lJJ lugu g0u lJt ptJpJsJJul, su
pJs,J e 0 JJuJ0lJ J0ultl
ls lJJ lugug0u e ptJpJsJJul 0u OJkhu
A complexdade desta relar;ao entre significar;ao e suposir;ao manifesta-se no aspecto te
leol6gico dos enunciados que concernem ao signo e a significar;ao. 0 signo esta destinado a
supor , ele e definido por esta aptidao ao mesmo tempo em que ele e colocado como anterior.
Resumindo, a significar;ao e colocada como suposir;ao potencial . (Biard, 1989, p 93)1
8
quia ' albedo' significat albedinem, pro qua tamen albedine non supponit hoc signum ' album' " (SL, p. 1 00) .
1 7 0 segundo ponto de que Loux trata, que entender 0 sentido de ur termo "is rather to be understood in ters
of recognitionaJ skils or identi[cator abiltes" ( p. 423) , nao se deve a prioridade da suposiao sobre a sigmficaao,
mas ao nominalismo de Ockham (Cl. Panaccio, 1 984, p. 63) .
18 A interpretaao de Biard, assim como a De Ri j k ( 1 982), favorece a suppositio, as expensas da signifcatio. Em
ambos os casos, a abordagem e mais historica. Parece claro, tanto em De Rijk quanto em Biard ( 1 989), que a
evoluao da logica medieval parte da ideia de significaao atemporal e independente de contexto de ur termo
em direao a ideia de suposiao, e Ockham e, neste como noutros pontos, fundamental artifice da mudanGa.
Isto nao significa, no entanto, nem que Ockham tenha realizado toda a passagem na sua obra, nem que devamos
proj etar evolu6es que se realizaram plenamente depois dele e eventualmente a partir dele como acabadas na
200 Trans/Form/Aiao, Sao Paulo, 1 9: 1 95-203, 1996
o sgnJ ssu J0luJJ 0 0 sgnJ luguslJJ Ll0 sJ 0 sguJ lngistco u u0JJ
0u qu0 pJJ0 0nltt uuu ptJpJs,J, qu0 0 qulJ qu0 0 Jl0t0nJ J0 JultJs lpJs
J0 sguJ 0 llJ J0 s0t J0slnJJ l0t ptl0 J0 uu ptJpJs,J, supJuJJ Ju uJ,
Jslugu0 sgnJ luguslJJ J0 sgnJ nJ plulJ I J0 SL.
Um sgnJ luguslJJ qu0 pJJ0 0ultt nuu ptJpJs,J nJ 0sl JJuluJJ n0
J0sstu0nl0 nuu ptJpJs,J I JliJl [usllJt 0sl pJs,J u Summa, pJtqu0
um sgnJ nJ 0sl uuu JJul0XlJ ptJpJsJJnl s0 JJusJ0ttuJs su geu0s0 ptlt
J 0Xp0tenJ, qu0 uJ e l0ulJ n Summa. Pssu, u Orcinatio, qu0 ltl J
l0Jt JJ JJnh0Ju0nlJ, pJJ0uJs l0t
todo ato j udicativo pressupoe na mesma potEmcia 0 conhecimento incomplexo dos termos, porque
pressupoe 0 ato de apreensao, e o ato de apreensao a respeito de ur certo complexo pressupoe
o conhecimento incomplexo dos termos . . . (Ockham, 1967, p. 21 } 19
Lsl pssg0u t0l0t0s0 l0tuJs u0uls, us ptJpt0JJ0 J0 s0t sgul
cativo fora de contextos proposici onais pode ser transferi da a termos convenci onais
0l0s ssJJJJs UJ pJulJ J0 vsl J Jtg0u J sgulJ,J, lugug0u nJ 0
n0J0sstu0nl0 ptJpJsJJul, Ju nl0s Js l0tuJs uJ 0slJ u0J0sstu0ul0 0u ptJ
pJs,J0s PJ JJnlttJ, pt00usJ J0 JJupl0XJs ,ptJpJs,J0s) pt0ssupJ0 pt00n
sJ J0 uJJupl0XJs ,l0tuJs) , qu0 sJ, pJtlnlJ, ul0tJt0s 0 pJJ0u 0Xslt uJ nl0l0JlJ
s0u s ptJpJs,J0s Ot, J0sl0 pJnlJ J0 vsl, nJ supJs,J, us sgnlJ,J,
e ptJtlt
JnsJ0tnJJ lngug0u um JJn[unlJ J0 ptJpJs,J0s , supJs,J e 0 JJn
J0lJ ptnJpl , JJnsJ0tnJJ lugug0u JJ pJulJ J0 vsl JJ sutgu0ulJ J sgnl
J,J ptlt J 0Xp0tenJ, slJ 0, ptlt J0 uu l0Jt JJ JJuh0Ju0ulJ, sgnlJ,J
0 0 JJuJ0lJ ptnJpl I nl0t0ssnl0 Jbs0tvt JJuJ ubJs pt0J0u uJ l0XlJ J
Summa, uJ qul pJJ0tuJs 0sp0tt qu0 p0us supJs,J JJuuss0 Os JJs 0X
J0ss Js 0uJJnltJJs uJJu pt0Jsu0nl0 qu0 Js JJs JJuJ0l Js J0ults J s0un
lJ JJkhun sJ ll0tuJu0nl0 JJuunl0s uJ l0XlJ u0suJ J Summa 0 0u
JupJs b0m pt0JsJs
H uu uuJu, JJ s0nlJJ J0 l0tuJ , 0 qu0 0 um llJ upJtlnl0 qunJJ
s0 ltl [ uslu0nl0 J lJgJ JJs l0tuJs , 0 l0u J ptu0t ptl0 J Summa . Os
llJs t0l0vnl0s lub0u uJ sJ Js u0suJs NJ 0 u0su JJs, JJu 0l0lJ, t0
l0tt s0 a Jtg0u JJ sgulJJJ J0 um l0tuJ n 0Xp0tenJ 0 t0l0tt s0 a Jtgn,J
J0 l0tuJs nuu ptJpJs,J H uu uuJn, J0 pJnlJ J0 vsl, Ju s0[ , Js llJs
JJnsJ0tJJs t0l0vnl0s uuu JJnl0XlJ nJ 0 sJ 0u JultJ NJ nl0t0ssu sb0t 0
l0tuJ u0nll ptlt JJ qu um l0tuJ JJuv0nJJul lJ upJslJ pt sb0t 0u qu0
lpJ J0 supJs,J 0sl lnv0tsu0nl0, us0t,J ptJpJsJJnl J0 um l0tuJ uJ 0
t0l0vnl0 s0 vuJs JJnsJ0tt upJs,J J0 um l0tuJ
sua obra, mesmo que elas se encontrem ai como tend en cia ou in nuce.
19 " quod omnis actus iudicativus praesupponit in eadem potentia notitiam incomplexam teriorum, quia presu
pponit actum aprehensivum. Et actus aprehensivus respectu alicuius complexi presupponit notitam incomplexam
terminorum . . . " ; este texto e citado em Panaccio, 1 984, p. 68.
Trans/FOlm/A<ao, Sao Paulo, 19: 195-203, 1 996 201
S0 pJJ0uJs J0lnt JnJ0 JJ nJ,J 0 JJunnl0, nJ pJJ0uJs s0ptls J0
un0t 0slnqu0 U lngug0u [ JtgnJ 0u ptJpJs,J0s, sJuJs t0u0lJJs a
t0l,J 0nlt0 l0tuJs qu0 s0 0XplJu ptlt J Jtg0u J sgnlJ,J L, nv0ts
u0nl0, 0 sgnJ lngulslJJ, u0suJ qunJJ J0lnJJ nl0s J0 su ns0t,J ptJpJs
JJnl, J0ln0s0 JJuJ lngulsl JJ p0l pJssblJJ0 J ns0t,J ptJpJsJJnl Lsl
0 JtJultJJ0 J0 J0ln,J0s H uu Jult JtJultJJ0, qu0 nJs t0u0l0 J0 um
0 JultJ 0XJ0ssJs JsJs nJs qus nJ h 0XJ0ssJ
Sug0tuJs ssu qu0 0Xsl0u n ptu0 t ptl0 J Summa JJs JJunJs JJn
J0lus JslnlJs, qu0 JJnsJ0tu sp0JlJs Jl0t0nl0s J lngug0u 0 usu Jl0t0n
l0s s0nlJJs J0 l0tuJ . Nuu J0sl0s JJunJs, JnJ0 l0tuJ 0 J0unJJ JJuJ 00u0nlJ
supl0s 0 lngug0u 0 JJnsJ0t J ptlt J0 su Jtg0u n 0Xp0tenJ , nJJ
J0 sigcato 0 us upJtlnl0 NJ JultJ JJunJ, Jn J0 l0tuJ 0 J0unJJ ptlt J0
su lun,J snllJ 0 JJnsJ0tus0 s t0l,J0s 0nlt0 Js sgnJs, nJ,J J0 supposito
0 ptJtlt U0v0uJs 0slt l0nlJs s l0ttu0nls JJnJ0lus usJs 0u JJ JsJ
pt 0nl0nJ0t qu0 nJ,J 0 JJunnl0 0u JJ uJu0nlJ 0 qu0 sp0JlJs J lngu
g0u sJ t00vnl0s . Lsl 0 uu Jsln,J J0 u0lJJJ, JtluJs hJ[ 0, pt bJtJt
sp0JlJs Jl0t0nl0s J l0Jt JJ sguJ lnguislJJ NJ sJ bJtJg0ns JJultJlJts,
us JJupl0u0nlt0s H uu Jupl JJJ0 J0 u0lJJJ qu0 ptJJut s0 J0qut a JJu
pl0XJJ0 JJs l0nJu0nJs bJtJJJs S0 0sl JuplJJJ0 nJ 0 l0ulJ pJt
OJkhu, 0 0 p0lJ u0nJs ptlJJ, JJuJ Jt0JluJs l0t uJsltJJ ptJu0nl0
n0sl0 l0XlJ
SNTOS, L P. Suppositio anJ signifcato in Ockham` Summa Logcae. TranslFormlArao
(Sao Paulo), v 9, p 95 20J, 99O
ABSTRACT: Signifcatio and suppositio are cental notons in Ockam's semantcs; te former is
propriety of isolated terms, te later, of terms in propositonal contexts. Understandig te relaton
between both notons is iportant to determine te atomistc or propositonal character of Ockham's
semantcs. The defiton of each term refers to te oter, not alowng any prorty of one of tem.
Bot terms exceed one anoter, covering cases which are outide te scope the oter. We identf,
trough te analysi of tis excess the dominant term for te explanaton of diferent knd of lnguitc
phenomena. These diferent kinds of phenomena are identfed wth two diferent conceptual felds,
each term (suppositio and significatio) being dominant in one feld.
KYWORDS: Significatio; suppositio; semantcs.
Referemcias bibliogrcficas
DMS, M Wilam Ockam. Nctre Dame Univerity cl Nctre Dame, 9J7
BlRD, J Logques et theorie du signe au X siecle. Fari Vrin, 9J9
BOLHNLR, P. Colected Artcles on Ockham. St Bcnaventure The Francican lntitute, 992
, 95J)
202 Trans/Form/ A<ao, Sao Paulo, 1 9: 195 203, 1 996
DL RlJK, L M The Oriqin cl the Thecry cl the Frcpertie cl Term ln KRLTZMNN et a|
,LJ ) The Cambrdge Histor ofLater Medeval Phiosophy. 0ambriJqe 0ambriJqe Uni
verity Fre, 9J2 p O 7J
KROLR, L McJe cl percna| uppciticn the purpce anJ uem|ne cl the Jcctrine within
Ockham` |cqi c Franciscan Studes, n 44, p J7 0O, 9J4
LOUX, M Je Ockham cn Oenera|ity ln O0KHM, O Je Ockham's Theor of Terms, Part
1 of the Summa Logcae. TraJ e intrcJ pcr M J Lcu Nctre Dame Univerity cl
Nctre Dame Fre, 974 p 2J4O
Signihcato anJ Suppositio: Rel|ecticn cn Ockham` Semantic The New Scho
laticism, v 5J, p 407 27, 979
O0KHM, O Je Scriptum i Lirum Prmum Sententarum sive Ordnatio, Frc|cqu et Di
tinctic prima, Opera Thec|cqca 1. LJ OeJecn Oa| St Bcnaventure LJ lntituti Fran
cicani S Bcnaventure, 9O7 ( Ordnatio) .
Somme de logque. TraJ e ncta J BiarJ LJ bi|inque Mauvezin TranLurcpRe
pre, 9J9
FN00lO, 0 Frcpciticnalim anJ atcmim in Ockham` Semantic Francican Studies,
n 44, p O 70, 9J4
Les mot: |e ccncept et |e chce Fari Be||armin, Vrin, 99
SFDL, F V Ockham` Jitincticn between abc|ute anJ ccnnctative term Vivarium, v J,
n , p 557O, 975
Trans/Forml A9aO, Sao Paulo, 1 9: 1 95-203, 1 996 203

Você também pode gostar