Você está na página 1de 15

Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez.

2011
15
JUSTIFICAO RACIONAL DAS DECISES
JURDICAS EM ROBERT ALEXY E A CRTICA DE
JRGEN HABERMAS
RACIONAL JUSTIFICATION FOR LEGAL
DECISIONS IN ROBERT ALEXY AND JURGEN
HABERMAS CRITICAL
Bruno Franco Alves
*

Marina Oliveira Guimares
**
RESUMO
O presente estudo tem por objetivo apresentar em linhas gerais a
proposla nelodoIgica de Rolerl AIexy para a juslihcao racionaI das
decises jurdicas e a crtica correspondente que lhe dirigida por Jrgen
Halernas. AIexy desenvoIve una leoria da argunenlao jurdica en
que lusca eslaleIecer crilerios, condies e regras capazes de laIizar a
correla apIicao do direilo. Ao diferenciar as nornas jurdicas en regras e
princpios, prope um procedimento prprio a ser seguido pelo intrprete
en caso de coIiso de princpios e ahrna que eIes consliluen nandados
de olinizao passveis de seren apIicados en dislinlas gradaes. Ln sua
crlica, Halernas apresenla os ponlos fracos da leoria da argunenlao
jurdica de AIexy e aIerla para os riscos que sua concepo axioIogizanle
dos princpios representaria aos direitos individuais.
Palavras-chave: Argunenlao }urdica. Irincpios. Denocracia.
* Meslre en Teoria do Direilo peIa IUC-Minas. Irofessor da IacuIdade Dinnica do VaIe do
Iiranga. Conlalo: lfrancoufvyahoo.con.lr.
** Meslra en Lcononia IaniIiar peIa Universidade IederaI de Viosa. Irofessora da IacuIdade
Dinnica do VaIe do Iiranga. Conlalo: narinaoguinaraesyahoo.con.lr.
BRUNO FRANCO ALVES / MARINA OLIVEIRA GUIMARES
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
16
ABSTRACT
This study aims to outline the methodology proposed by Robert Alexy
for lhe ralionaI juslihcalion of IegaI decisions and corresponding
criticism which is directed by Jrgen Habermas. Alexy develops a
lheory of IegaI reasoning lhal seeks lo eslalIish crileria, lerns and
condilions can nark oul lhe correcl appIicalion of Iav. y differenlialing
lhe IegaI ruIes in ruIes and principIes, proposes a specihc procedure lo
le foIIoved ly lhe inlerpreler in a coIIision of principIes and says lhey
are senl oplinizalion vhich can le appIied in differenl gradalions. In
his crilique, Halernas shovs lhe veaknesses of lhe lheory of IegaI
argunenlalion AIexy and varns of lhe risks lhal his conceplion of lhe
principles axiologizante represent individual rights.
Keywords: LegaI Reasoning. IrincipIes. Denocracy.
INTRODUO TEORIA DA ARGUMENTAO
JURDICA DE ROBERT ALEXY
As atrocidades cometidas durante a Segunda Grande Guerra pe-
Ios regines fascislas, nuilas deIas respaIdadas en nornas fornaInenle
vlidas, fez con que energisse con nais vigor a preocupao en se
dehnir un crilerio de vaIidade para o direilo e deslacou a inporlncia
do contedo material das decises judiciais.
O prineiro passo en direo a esle oljelivo signihcava supe-
rar a proposta metodolgica do positivismo analtico. Isto porque o
mtodo positivista nega cincia do direito a possibilidade de de-
senvolver qualquer critrio material capaz de subordinar as decises
dos julgadores, que estariam adstritos apenas pelas normas jurdicas.
Destarte, dentre as diversas decises possveis para um mesmo caso,
no haveria cono se ahrnar a superioridade de una solre a oulra, ou
quaI seria a nais correla, j que no cale ao Direilo delerninar denlre
as inlerprelaes possveis das nornas jurdicas aqueIas que so nais
adequadas e que, portanto, devem prevalecer.
Ln resposla ao exlreno fornaIisno posilivisla, surge un expres-
sivo nnero de leorias cuja preocupao cenlraI e afaslar do canpo
jurdico o decisionismo, a arbitrariedade e a irracionalidade. Neste bojo,
}uslihcao racionaI das decises jurdicas en Rolerl AIexy e a crlica de }rgen Halernas
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
17
enconlra-se a proposla de una leoria da argunenlao desenvoIvida
peIo jushIsofo aIeno Rolerl AIexy.
Em sua obra O conceito e a validade do direito, AIexy ahrna que o
ponto central das polmicas envolvendo o conceito de direito est na
forna cono e concelida a reIao enlre direilo e noraI. De un Iado
estariam as teses positivistas, para as quais o conceito de direito deve
ser dehnido independenlenenle de quaIquer eIenenlo noraI, porlanlo
sen quaIquer referncia vaIoraliva ao conledo das nornas jurdicas.
Do Iado oposlo se posicionarian as leses no posilivislas, en que o
conceito de direito aparece vinculado a elementos morais.
1
AIexy prelende fugir a dicolonia direilo posilivo x direilo naluraI
ao forjar un conceilo de direilo conposlo de lrs eIenenlos: i) IegaIida-
de conforne o ordenanenlo, ii) ehccia sociaI e iii) correo naleriaI.
Iara o aulor, aqueIes que desconsideran a IegaIidade conforne o or-
denanenlo e a ehccia sociaI vaIendo-se apenas da correo naleriaI
obtm um conceito de direito puramente jusnatural ou jusracional, pois
conceituariam o direito utilizando apenas o critrio de contedo da
norna. Os que excIuen lolaInenle o eIenenlo da correo naleriaI e
valem-se apenas dos dois primeiros elementos chegam a um conceito
de direilo puranenle posilivisla, pois no consideran o conledo cono
crilerio de dehnio para dehnio do que seja direilo.
2

Considerados os eIenenlos cilados, AIexy dehne o direilo da
seguinle forna:
O direilo e un sislena de nornas que (1) fornuIa una prelenso de
correo, (2) consisle en una lolaIidade de nornas que perlencen
a una Consliluio con ehccia geraI e que no so exlrenanenle
injustas, bem como a totalidade de normas promulgadas de acordo
con esla Consliluio, que possuen un nnino de ehccia sociaI ou
prolaliIidade de ehccia e no so exlrenanenle injuslas e ao quaI (3)
pertencem os princpios e os outros argumentos normativos em que se
apia o procedinenlo de apIicao do direilo e/ou len que apoiar-se
a hn de salisfazer una prelenso de correo.
3
O primeiro elemento do conceito de direito elaborado por Alexy
exige que as nornas de direilo fornuIen un prelenso de correo,
islo e, que lusquen una juslihcao racionaI.
BRUNO FRANCO ALVES / MARINA OLIVEIRA GUIMARES
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
18
No segundo eIenenlo, o professor de KieI insere requisilos de
cunho positivista, ao submeter a validade das normas constitucionais
a ehccia sociaI e a vaIidade das nornas infra-conslilucionais a olser-
vncia da consliluio e a possiliIidade, ao nenos, de seren ehcazes.
A nota que distingue aqui Alexy dos positivistas que ele vincula
a vaIidade de anlas as nornas ao crilerio da juslia, considerando
invIidas aqueIas que foren exlrenanenle injuslas.
Na terceira parte, o autor incorpora ao conceito de direito o proce-
dinenlo de apIicao, considerando cono direilo ludo aquiIo en que
se apia ou len que apoiar-se quen apIica o direilo a hn de salisfazer
a prelenso de correo perlencenle ao direilo
4
. Destarte, compem o
ordenanenlo jurdico os princpios que no serian idenlihcados cono
jurdicos a parlir de crilerios de vaIidade de una consliluio e oulros
argunenlos nornalivos que fundanenlan as decises.
AIexy aIerla que os diferenles conceilos de direilo poden con-
duzir a decises judiciais distintas.
5
Desla forna, coerenle con a sua
concepo do que seja o direilo, envidar esforos na eIalorao de
una leoria da argunenlao jurdica que seja capaz de fornecer os
sulsdios necessrios para una correla apIicao do direilo.
A impossibilidade de se solucionar os casos concretos a partir de
una operao siIogslica envoIvendo una Iei alslralanenle fornuIa-
da e adnilida por unaninidade na discusso conlenpornea solre o
nelodo do direilo. Segundo AIexy qualro so os nolivos que olslan
as decises judiciais de oledeceren a esla fornuIao lradicionaI: i) a
inpreciso da Iinguagen do direilo, ii) a possiliIidade do conilo enlre
nornas, iii) possiliIidade de haver casos que no calen en nenhuna
norna vIida exislenle, iv) A possiliIidade, en casos especiais, de una
deciso que conlraria lexluaInenle un eslalulo.
6
Cada um destes pontos elaborados por Alexy corresponde a um
problema a ser solucionado pelos juristas. A pluralidade de sentidos
dos vocluIos pernile diferenles inlerprelaes da norna jurdica. Se
exisle una inlerprelao sennlica que possa ser considerada a ne-
Ihor, quaI o crilerio para que possa ser ahrnada cono laI` Ln caso de
anlinonia cuja soIuo no seja possveI nos quadros do ordenanenlo
jurdico vigenle, quaI norna deve ser apIicada` Cono decidir nos casos
}uslihcao racionaI das decises jurdicas en Rolerl AIexy e a crlica de }rgen Halernas
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
19
en que no h una norna jurdica reguIadora` QuaI o crilerio para
que una deciso possa conlrariar un disposilivo IegaI`
Iara AIexy as decises jurdicas deven ser correlas, o que inpIica
que para cada caso a decidir h una senlena adequada que deve ser
perseguida pelo julgador. Como em um Estado Democrtico de Direito
as decises judiciais no poden ser lonadas con lase sinpIesnenle
no arllrio da auloridade juIgadora, a correo das decises judiciais
reside na possiliIidade e necessidade de sua juslihcao racionaI, de
forna que sen a devida fundanenlao eIas carecen de Iegilinidade.
AIexy adnile que h casos en que as decises no so conpIe-
tamente regidas por normas jurdicas, regras do mtodo jurdico e
doutrinas de dogmtica, sendo que o julgador pode escolher uma entre
vrias soIues possveis. Nesles casos, e inegveI que a resoIuo da
conlenda se faz laseada en un juzo de vaIor.
A escoIha da pessoa que decide e que delernina quaI proposio norna-
liva singuIar deve ser ahrnada (por exenpIo, nuna pesquisa cienlhca
de Direilo) ou pronuIgada cono un juIganenlo nun caso. |...j Nesla
deciso e dada preferncia a una ao ou forna de conporlanenlo
da parle de una ou de nais pessoas, solre oulras aes ou fornas de
conporlanenlo da parle dessas pessoas. Una laI ao de preferncia,
no entanto, exige um julgamento de que a alternativa escolhida em
algum sentido melhor do que a outra e, neste ponto, propicia a base
de um julgamento de valor.
7
Mas cono aIcanar decises correlas en una sociedade pIuraI,
en que vaIores e vises de nundo diferenles so cuIlivados sol una
nesna orden jurdica` Assunido a posio de que a prpria orden
jurdica deve garanlir e respeilar a pIuraIidade, cono ahrnar que
para un nesno caso parlicuIar una deciso judiciaI proferida e nais
adequada que as oulras decises possveis`
Iara resoIver o prolIena da vaIidade das decises judiciais, AIe-
xy prope una avaIiao oljeliva, afaslando as soIues que asseveran
a prevaIncia das convices norais suljelivas do juiz senpre que a
apIicao de una norna jurdica requerer un juIganenlo de vaIor.
8
Iara o aulor, a juslihcao racionaI das decises judiciais seria
aIcanada a parlir da argunenlao jurdica, considerada por AIexy
BRUNO FRANCO ALVES / MARINA OLIVEIRA GUIMARES
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
20
cono un caso especiaI da argunenlao prlica en geraI, o que
denoninou de lese do caso especiaI. O discurso da argunenlao
jurdica, assin cono o discurso da argunenlao prlica en geraI, se
ocupa con quesles prlicas - quesles solre o que pode ser feilo ou
onilido - e con a correo de suas ahrnaes nornalivas. Lnlrelanlo
se dislinguen peIo falo de a argunenlao jurdica aconlecer no con-
lexlo de una serie de condies Iiniladoras, lais cono a necessria
considerao das Ieis, dos precedenles jurisprudenciais, da dognlica
usada peIa cincia do Direilo, len cono as sujeies inposlas peIas
regras de ordem processual.
9
Con a hnaIidade de expIicar a frnuIa do racionaInenle juslih-
cveI no nlilo jurdico, AIexy lusca deIinilar o que se deve enlender
por ahrnao nornaliva racionaInenle juslihcveI. Iara lanlo, pri-
neiranenle fornuIa una leoria do discurso prlico geraI, cujo cerne
e conposlo de un lolaI de 22 regras expIicilanenle fornuIadas, len
cono una llua de seis fornas de argunenlos.
10
Ior neio do conlroIe da argunenlao, eslas regras e fornas de
argunenlos pernilen que se ollenha un naior grau de correo das
concIuses que se prelende fornuIar, denonslrando cono e possveI
se oller ahrnaes nornalivas len fundanenladas. Apesar de no
seren suhcienles para produzir una cerleza hnaI, eslas regras so de
considerveI inporlncia por serviren cono crilerio de juIganenlo
da correo nornaliva, possiliIilando a excIuso de ludo o que no
seja racionaI nuna juslihcao oljeliva.
11

Reconhece o professor de KieI que no olslanle o discurso prlico
geraI pernilir que o neIhor argunenlo seja aIcanado e racionaInenle
juslihcado eIe no e suhcienle para que as pessoas se conporlen da
forna querida, pois ler conscincia de quaI ao ou onisso e a correla
no signihca que se v fazer ou deixar de fazer aIgo.
Desla forna, as Iinilaes do discurso prlico geraI en aIcanar
soIues vincuIanles expIican a necessidade das regras jurdicas, e,
por conseguinle, da argunenlao jurdica.
A necessidade de um discurso jurdico surge da debilidade das regras
e fornas do discurso prlico geraI, que dehnen un procedinenlo de
deciso que en nunerosos casos no Ieva a nenhun resuIlado e que,
}uslihcao racionaI das decises jurdicas en Rolerl AIexy e a crlica de }rgen Halernas
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
21
se Ieva a un resuIlado, no garanle nenhuna segurana dehniliva
|...j. Dada esla siluao e a necessidade de decidir exislenle de falo, e
racionaI (islo e, fundanenlveI nun discurso prlico) concordar con
um procedimento que limite o campo do possvel discursivamente de
naneira nais racionaI possveI. LxenpIo de laI procedinenlo so as
nornas jurdicas (naleriais e processuais) eIaloradas nedianle prin-
cpios da naioria e da represenlao.
12

A argunenlao jurdica, ao conlrrio da argunenlao prlica
geraI, eslaria vincuIada ao direilo vigenle, o que faz con que nas dispu-
las jurdicas nen lodas as quesles eslejan en discusso.
13
No pode
ser questionado em um processo, por exemplo, se o prazo para o ru
oferecer resposla e curlo e deveria ser naior ou se a inpulaliIidade
penaI deveria se iniciar aos dezesseis anos. Lslas so quesles dadas
e no eslo alerlas a discusso no nlilo de un processo judiciaI.
Reconhece AIexy que o desenvoIvinenlo da argunenlao
jurdica no eIinina por conpIelo as deliIidades do discurso prlico
geraI. Iara o aulor, o procedinenlo por eIe proposlo en sua leoria
da argunenlao jurdica racionaI no garanle a segurana de resuI-
lado, lodavia ahrna que a ausncia de cerleza no e capaz de relirar
do Direilo o seu carler cienlhco e racionaI.
14
Este estaria atrelado
ao cunprinenlo de una serie de condies, crilerios ou regras, cuja
idenlihcao e sislenalizao calerian a una leoria da argunenlao
jurdica. Ioder-se-ia faIar, enlo, en decises jurdicas correlas quan-
do obedecidos os procedimentos racionalmente estabelecidos para se
atingir as decises.
Con sua leoria da argunenlao jurdica, AIexy aIneja desen-
volver uma teoria normativa e analtica do discurso jurdico, partindo
da anlise da estrutura lgica encontrada nos possveis argumentos
uliIizados para propor e juslihcar os crilerios que conferirian a ra-
cionaIizao do discurso jurdico.
15
Suljaz ao seu inlenlo a crena na
possiliIidade de aproxinar o direilo da correo e da juslia a parlir
do desenvoIvinenlo de una leoria da argunenlao capaz de excIuir
ludo que no seja racionaInenle juslihcado dos juIganenlos jurdicos.
BRUNO FRANCO ALVES / MARINA OLIVEIRA GUIMARES
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
22
OS LIMITES DA PROPOSTA ALEXYANA: AS
CRTICAS DE HABERMAS TESE DO CASO
ESPECIAL
Muilas so as crlicas que se dirigen a leoria aIexyana, lodavia
se limitar este ensaio quelas que acusam sua teoria de colocar em
risco o Estado Democrtico de Direito e que apontam a irracionalidade
de suas propostas.
Entre os crticos mais contundentes s teses de Alexy se destaca
o hIsofo aIeno }rgen Halernas, que ven lravando con esle una
profcua discusso plIica solre suas proposlas.
16
Um primeiro conjunto de crticas se dirige tese do caso es-
pecial. Habermas
17
aponta a irracionalidade da teoria alexyna, que
considera a argunenlao jurdica cono una especie da argunenlao
geraI, Ievanlando conlra eIa qualro oljees, lodas visando alacar a
sua racionalidade.
A prineira oljeo se assenla no falo de o processo judiciaI no
poder ser nedido racionaInenle, j que as parles no eslo en lusca da
verdade, nas, anles, visan a salisfao de seus inleresses pessoais. Lsla
prineira oljeo e alenuada peIo prprio Halernas,
18
que reconhece
que as parles fornecen conlriluies para un discurso que serve para
a fornao inparciaI do juzo, na perspecliva do juiz.
A segunda oljeo de Halernas
19
aponla para o falo de que as
condies procedinenlais en que se desenvoIven as argunenlaes
en geraI no pernilen alingir una nica deciso correla por no seren
suhcienlenenle seIelivas.
A crtica de Habermas
20
conlinua en sua lerceira oljeo para ahr-
nar que a leoria de AIexy gera cono desagradveI conseqncia no
apenas a possiliIidade de reIalivizar a correo das decises jurdicas,
nas as coIoca en queslo cono laI. Devido ao falo de AIexy assunir que
a racionaIidade da argunenlao jurdica depende da racionaIidade da
IegisIao, se no h una IegisIao que se diga racionaI, a correo das
decises jurdicas relativizada, ou mesmo, posta em xeque.
Ior hn, Halernas
21
admite que os discursos jurdicos possam
ser analisados seguindo o modelo de discursos morais, pois em ambos
}uslihcao racionaI das decises jurdicas en Rolerl AIexy e a crlica de }rgen Halernas
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
23
os casos se lrala de apIicao de nornas. Lnlrelanlo, Ievanla sua quarla
oljeo a leoria de AIexy aponlando que en decorrncia do naior grau
de conpIexidade que envoIve o processo de Iegilinao das nornas
jurdicas no e possveI se conparar a correo das decises jurdicas
validade dos juzos morais, o que impede de considerar a argumen-
lao jurdica cono caso especiaI dos discursos norais.
Habermas levanta outra crtica contundente tese do caso es-
peciaI: que o poder que eIa confere ao judicirio coIocaria en risco a
Ieglina denocracia. Defende o hIsofo que acalada a lese do caso
especiaI, adnilindo-se argunenlos norais cono fundanenlos das
decises judiciais, pernile-se ao juiz aluar en un espao de razes
irreslrilas que o discurso prlico geraI oferece, olscurecendo a Iinha
verneIha que denarca a diviso de poderes enlre os lrilunais e a Ie-
gisIao. Se os juzes exlrapoIan en suas decises as razes que foran
uliIizadas para a aprovao da norna no parIanenlo, acalan por se
lornar independenles dos rgos e dos procedinenlos que fornecen
a nica garantia da legitimidade democrtica, isto , o parlamento e o
devido processo legislativo.
22
Ao expor as teses principais de sua teoria no XXIV Congresso
MundiaI da InlernalionaIe Vereinigung fr Rechlsund SoziaIphiIo-
sophie (IVR),
23
Alexy
24
respondeu a esta crtica central de Habermas
suslenlando-se en dois argunenlos: i) que a lese do caso especiaI
no represenla una pernisso irreslrila para o inlerprele/apIicador
utilizar-se indiscriminadamente de argumentos do discurso prtico
geral, j que ela prev regras que devem ser utilizadas prioritariamen-
te
25
, ii) que apesar da reIevncia da reaI inleno do IegisIador para a
inlerprelao da norna, nuilas vezes h dihcuIdades en reconhec-Ia
ou ela vaga ou inconsistente.
OS PRINCPIOS JURDICOS COMO MANDADOS
DE OTIMIZAO E OS RISCOS DEMOCRACIA.
Alexy distingue as normas jurdicas em regras e princpios. O
crilerio cenlraI para a sua cIassihcao esl na forna cono cada lipo
de norma aplicada. Enquanto as regras tm carter de mandados
dehnilivos, os princpios consliluen nandados de olinizao, o
BRUNO FRANCO ALVES / MARINA OLIVEIRA GUIMARES
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
24
que signihca que as regras so anaIisadas segundo o parnelro de
vaIidade e ordenan, quando vIidas e passveis de apIicao, una
condula que deve ser reaIizada exalanenle da forna cono eIas exigen.
De oulra forna, os princpios ordenan que aIgo seja reaIizado na naior
nedida possveI, de acordo con as possiliIidades jurdicas e flicas, o
que inporla a possiliIidade de seren salisfeilos en diferenles graus.
26

A diferena enlre as regras e os princpios na leoria aIexyana hca
evidenle a parlir da soIuo que o aulor apresenla para os casos de
conilo de regras e de coIiso de princpios. LIe assevera que o conilo
de regras resolvido perquirindo-se sobre a validade de cada norma
en conilo, de forna que a apIicao de una regra represenlaria a
invalidade da outra. De modo diverso, os princpios podem ser pon-
derados nos casos en que houver lenso enlre nais de un deIes no
caso concreto.
Iara expIicar en que consisle a ponderao de princpios, AIexy
27

vaIe-se de un caso sulnelido ao TrilunaI ConslilucionaI AIeno, en
que um acusado que deveria ser submetido a uma audincia corre o
risco de sofrer un alaque cerelraI ou un enfarlo. Nesle caso, se veri-
hca que o dever do Lslado de garanlir a apIicao de suas Ieis penais
enconlra-se en lenso con o direilo do acusado a sua vida, nuna
nlida coIiso de princpios. Segundo AIexy,
28
o que importa aqui
saler quaI dos inleresses, alslralanenle da nesna dinenso, len o
peso maior no caso concreto.
29
A apIicao de un princpio no invaIida o oulro, apenas signi-
hca que naqueIe caso concrelo o princpio apIicado possui precedncia
solre os denais, devido as circunslncias que envoIven cada siluao.
No caso en queslo, reaIizada a ponderao enlre os princpios en
lenso, o TrilunaI ConslilucionaI AIeno juIgou que o direilo a vida
prevaIece solre o dever eslalaI de persecuo penaI.
O conceilo aIexyano de princpio cono nandado de olinizao
conjugado a proposla que apresenla para os casos de coIiso de prin-
cpios, quaI seja, a ponderao con lase en crilerios de preferncia,
serven de lase para a concIuso a que chega o aulor solre a diferena
enlre princpios e vaIores, narcada unicanenle peIa dinenso a que
pertence cada um.
}uslihcao racionaI das decises jurdicas en Rolerl AIexy e a crlica de }rgen Halernas
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
25
Segundo Alexy
Toda coIiso de princpios pode ser apresenlada cono una coIiso de
vaIores e loda coIiso de vaIores cono una coIiso de princpios. A
nica diferena reside no falo de que nas coIises de princpios h de
se dehnir o devido, enquanlo que a soIuo de una coIiso de vaIores
h de responder qual o melhor. Uma pauta que diz o que devido, o
que ordenado, o proibido ou o permitido tem um carter deontolgico.
Ao contrrio, se diz o que bom e o que mau, melhor ou pior, tem
um carter axiolgico. Portanto, princpios e valores so iguais, os primeiros
com dimenso deontolgica e os outros com dimenso axiolgica.
3O

Na teoria do direito alexyana, o sistema jurdico aparece organi-
zado em trs nveis, o que ele denomina modelo regras/princpios/
procedimento. Seria o procedimento o meio pelo qual se asseguraria
a racionaIidade na apIicao do direilo, pernilindo-se enconlrar e
fundanenlar a deciso ordenada peIo sislena jurdico para un de-
terminado caso,
31
elidindo a possibilidade de prevalecerem decises
fundadas unicanenle nas preferncias pessoais, porlanlo, arlilrrias.
Ln caso de coIiso de princpios defende o aulor que a pondera-
o reaIizada para a opo por un princpio no e discricionria, vez
que deve atender a critrios de racionalidade para que possa atingir a
correo aInejada peIo direilo.
Una ponderao e racionaI se o enunciado de preferncia a que conduz
pode ser fundanenlado racionaInenle. Desla naneira, o prolIena
da racionaIidade da ponderao conduz a queslo da fundanenlao
racionaI de enunciados que eslaleIecen preferncias condicionadas
entre valores ou princpios opostos.
32
AIexy ahrna ainda que na ponderao de quaIquer lipo de
princpio, deve o julgador orientar-se pelo que denomina lei da pon-
derao. Segundo eIa Quanlo naior for o grau de no salisfao ou
de afelao de un princpio, lanlo naior deve ser a inporlncia de
salisfao de oulro princpio.
33
Decorre necessariamente desta regra
que os princpios no ln un peso alsoIulo, delerninado por si nes-
mo, mas que o seu peso relativo, j que apenas pode ser determinado
en reIao a oulro princpio.
34
BRUNO FRANCO ALVES / MARINA OLIVEIRA GUIMARES
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
26
Apesar do esforo que reaIiza para diferenciar princpios e vaIo-
res e de eIalorar un nelodo prprio para apIicao daqueIes, AIexy
no consegue se desvenciIhar de procedinenlos lpicos da axioIogia,
sulnelendo nornas de dever-ser a crilerios de preferncia e adnilindo
ser possveI a sua gradao.
Habermas
35
ahrna que o conceilo de princpios cono nandados
de olinizao e sua sulnisso a regra do laIanceanenlo acalarian
por sullrair do direilo loda a sua fora nornaliva e Ihe relirarian o
seu fundanenlo de racionaIidade. Islo porque ao adnilir a apIicao
dos princpios de maneira gradativa, Alexy acabaria negando que
princpios so nornas de direilo e, cono laI, oledecen a un cdigo
linrio (Icilo/iIcilo, correlo/incorrelo) que eslrulura o prprio direilo.
Em sua crtica Alexy, Habermas destaca que as normas jurdi-
cas - regras e princpios -no poderian ser olservadas en naior ou
nenor nedida de acordo con cada siluao, nas apenas poderian
ser ou no ser olservadas/apIicadas. Sonenle os vaIores adnilirian
uma concorrncia pela primazia e poderiam ser ordenados segundo
una orden de preferncia cada a caso.
36
Seguindo o ho condulor da argunenlao halernasiana, se
as decises judiciais fossen passveis de seren ollidas por neio do
balanceamento de princpios haveria um distanciamento do ideal de
racionaIidade e correo prelendidas peIo direilo, pois as decises
judiciais cingir-se-ian na rlila do preferveI, segundo aquiIo que e
considerado lon por cerla conunidade, no se paulando naquiIo que
correto e devido segundo o direito.
Iara Halernas,
37
os riscos das propostas tericas concebidas por
Rolerl AIexy alingirian a prpria conslruo do Lslado Denocrlico
de Direilo a nedida en que sua frnuIa para apIicao do direilo en
caso de coIiso enlre princpios poderia por en risco direilos e garanlias
individuais, especialmente aqueles das ditas minorias.
Ao desconsiderar que os princpios obedecem a um cdigo
binrio de validade, o que exclui a possibilidade de serem pesados
segundo sua inporlncia, AIexy alriria a possiliIidade de os direilos
individuais seren cIassihcados cono un len enlre os denais e de
seren sacrihcados en proI de hns coIelivos. As senlenas se aproxi-
}uslihcao racionaI das decises jurdicas en Rolerl AIexy e a crlica de }rgen Halernas
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
27
narian de un espao de nensurao suljeliva e no poderian se
sulneler a crilerios de juslihcao paulados na correo da deciso
lonada, j que serian frulo de una ponderao envoIvendo vaIores
e a escoIha enlre vaIores fugiria a racionaIidade.
38
As divergncias tericas entre Habermas e Alexy demonstram
a lenlaliva conlenpornea de superar o fornaIisno frio represenlado
peIo posilivisno jurdico e lrazen ao jurisla un chanado a reexo
e a lusca por crilerios de apIicao do direilo que sejan capazes de
garanlir a conlnua conslruo da denocracia sen prescindir da ex-
igncia de juslia.
NOTAS
1 ALEXY, Robert. El concepto y la validez Del derecho. 2. ed. arceIona: Cedisa LdiloriaI,
1997. p. 14.
2 Ibid., p. 21.
3 LI derecho es un sislena de nornas que (1) fornuIa una prelensin de correccin (2) consisle
en Ia lolaIidad de Ias nornas que perlenecen a una Conslilucin en generaI ehcaz e no son ex-
tremadamente injustas, como as tambin en la totalidad de las normas promulgadas de acuerdo
con esla Conslilucin y que poseen un nnino de ehcacia sociaI o de prolaliIidad de ehcacia
y no son exlrenadanenle injuslas y aI que (3) perlenecen Ios principios y Ios olros argunenlos
normativos en los que se apoya el procedimiento de la aplicacin del derecho y/o tiene que
apoyarse a hn de salisfacer Ia prelensin de correccin. In: ALLXY, Rolerl. El concepto y la
validez Del derecho. 2. ed. arceIona: Cedisa LdiloriaI, 1997. p.123, lraduo nossa.
4 Todo aqueIIo en Io que se apoya e/o liene que apoyarse quien apIica eI derecho a hn de
salisfacer Ia prelensin de correccin, perlenece aI derecho. In: ALLXY, Rolerl. El concepto
y la validez Del derecho. 2. ed. arceIona: Cedisa LdiloriaI, 1997. p. 126.
5 Ibid., p. 19.
6 ALEXY, Robert.Teoria da argumentao jurdica. Traduo de ZiIda Hulchinson SchiId
SiIva. So IauIo: Landy, 2OO1. p. 17.
7 Ibid., p. 19-20.
8 Ibid., p. 22.
9 Ibid., p. 211.
10 Ibid., p. 27.
11 Ibid., p. 29.
12 ALEXY, Robert.Teoria da argumentao jurdica: a leoria do discurso racionaI cono leoria
da fundanenlao jurdica. Traduo de ZiIda Hulchinson SchiId SiIva. Reviso lecnica
CIudia ToIedo. 2. ed. So IauIo: Landy, 2OO5. p. 275.
13 Ilid., p. 2O8-2O9.
14 ALEXY, Robert.Teoria da argumentao jurdica. Traduo de ZiIda Hulchinson SchiId
SiIva. So IauIo: Landy, 2OO1. p. 272.
15 Ibid., p. 26.
16 Solre o delale enlre AIexy e Halernas, ver, denlre oulros: ROSLNILLD, MicheI, ARATO,
Andrev (Orgs.). Habermas on law and democracy: crilicaI exchanges. erkeIey and Los
AngeIes: Universily of CaIifornia Iress, 1998.
17 HABERMAS, Jrgen. Direito e democracia: enlre faclicidade e vaIidade. Traduo de IIvio
eno SieleneichIer. Rio de }aneiro: Tenpo rasiIeiro, 1997. v. I.
BRUNO FRANCO ALVES / MARINA OLIVEIRA GUIMARES
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
28
18 HABERMAS, Jrgen. Direito e democracia: enlre faclicidade e vaIidade. Traduo de IIvio
eno SieleneichIer. Rio de }aneiro: Tenpo rasiIeiro, 1997. v. I. p. 287-288.
19 HABERMAS, Jrgen. Direito e democracia: enlre faclicidade e vaIidade. voI. I Traduo IIvio
eno SieleneichIer. Rio de }aneiro: Tenpo rasiIeiro, 1997. p. 288.
20 Ibid., p. 288.
21 Ibid., p. 290-291.
22 O lexlo de Halernas cilado por AIexy e o seguinle: Once lhe judge is aIIoved lo nove in
unreslrained space of reasons lhal such a generaI praclicaI discourse offers, a "red Iine" lhal
narks lhe division of povers lelveen courls and IegisIalion lecones lIurred. In viev of
lhe appIicalion of lhe parlicuIar slalule, lhe IegaI discourse of lhe judge shouId le conhned
lo lhe sel of reasons lhal IegisIalors eilher in facl |havej pul forvard or al Ieasl couId have
noliIized for lhe parIianenlary juslihcalion of norn. The judge, and lhe judiciary in generaI,
vouId olhervise gain or appropriale a prolIenalic independence fron lhose lodies and
procedures lhal provide lhe onIy guaranlee for denocralic Iegilinacy. In: ALLXY, Rolerl.
The due nalure of Iav. In: IVR WORLD CONCRLSS, 24, 2OO9, eijing, China. Papers: pIenary
sessions. eijing: IVR, 2OO9, p. 273.
23 CONCRLSSO MUNDIAL DA ASSOCIAO INTLRNACIONAL DL IILOSOIIA DO
DIRLITO L IILOSOIIA IOLITICA, 24., 2OO9, eijing: Iapers: pIenary sessions. 2OO9.
24 ALLXY, Rolerl. The due nalure of Iav. In: IVR WORLD CONCRLSS, 24, 2OO9, eijing, China.
Iapers: pIenary sessions. eijing: IVR, 2OO9, p. 273.
25 Alexy cita como exemplo a regra segundo a qual Os argumentos que expressam uma vin-
cuIao ao leor IileraI da Iei ou a vonlade do IegisIador hislrico prevaIecen solre oulros
argunenlos, a no ser que se possan apresenlar nolivos racionais que den prioridade a
oulros argunenlos. In: ALLXY, Rolerl. The due nalure of Iav. In: IVR WORLD CONCRLSS,
24, 2OO9, eijing, China. Iapers: pIenary sessions. eijing: IVR, 2OO9, p. 273.
26 ALEXY, Robert. El concepto y la validez Del derecho. 2. ed. arceIona: Cedisa LdiloriaI,
1997. p. 162.
27 Ilid., p. 163.
28 ALEXY, Robert. El concepto y la validez Del derecho. 2. ed. arceIona: Cedisa LdiloriaI,
1997. p. 163. Traduo nossa.
29 Lo que importa aqu es saber cul de los intereses, abstractamente del mismo rango, tiene
un peso nayor en eI caso concrelo. In: HALRMAS, }rgen. Direito e democracia: enlre
faclicidade e vaIidade. Traduo de IIvio eno SieleneichIer. Rio de }aneiro: Tenpo ra-
siIeiro, 1997. v. I. p. 163.
3O Toda coIisin de principios puede ser presenlada cono una coIisin de vaIores y loda coIisin
de vaIores cono una coIisin de principios. La nica diferencia reside en eI hecho de que
en Ias coIisiones de principios de Io que se lrala es de que ha de ser en dehniliva Io delido
nienlras que en Ia soIucin de una coIisin de vaIores a Io que se responde es, en dehniliva,
qu es lo mejor. Una pauta que dice qu es lo debido, es decir, que es lo ordenado, lo prohi-
bido o lo permitido, tiene un carcter deontolgico. En cambio, si dice qu es bueno o malo o
nejor o peor, liene un slalus axioIgico. Ior Io lanlo, principios e vaIores son Io nisno, una
vez con ropaje deonloIgico y olra con ropaje axioIgico. In: HALRMAS, }rgen. Direito
e democracia: enlre faclicidade e vaIidade. Traduo de IIvio eno SieleneichIer. Rio de
}aneiro: Tenpo rasiIeiro, 1997. v. I. p. 164. Traduo nossa, grifo nosso.
31 ALLXY, Rolerl. El concepto y la validez Del derecho. 2. ed. arceIona: Cedisa LdiloriaI,
1997. p. 174.
32 Una ponderacin es racionaI si eI enunciado de preferencia aI que conduce puede ser
fundanenlado racionaInenle. De esla nanera, eI prolIena de Ia racionaIidad de Ia ponde-
racin conduce a Ia cueslin de Ia posiliIidad de Ia fundanenlacin racionaI de enunciados
que eslalIecen preferencias condicionadas enlre vaIores e principios opueslos. In: ALLXY,
Robert. Teoria de los derechos fundametales. Madri: Cenlro de Lsludios ConslilucionaIes,
1993. p. 159. Traduo prpria.
33 Cuanlo nayor es eI grado de Ia no salisfaccin o de afeclacin de un principio, lanlo nayos liene
que ser Ia inporlancia de Ia salisfaccin deI olro. In: ALLXY, Rolerl. Teoria de los derechos
fundametales. Madri: Cenlro de Lsludios ConslilucionaIes, 1993. p. 161. Traduo prpria.
}uslihcao racionaI das decises jurdicas en Rolerl AIexy e a crlica de }rgen Halernas
Revista de Direitos e Garantias Fundamentais, Vitria, n. 10, p. 15-29, jul./dez. 2011
29
34 ALLXY, Rolerl. Teoria de los derechos fundametales. Madri: Cenlro de Lsludios Conslilu-
cionaIes, 1993. p. 161.
35 HALRMAS, }rgen. RepIy lo synposiun parlicipanls, enjanin N. Cardozo SchooI of
Lav. In: ROSLNILLD, MicheI, ARATO, Andrev (Orgs.). Habermas on law and democracy:
crilicaI exchanges. erkeIey and Los AngeIes: Universily of CaIifornia Iress, 1998.
36 HALRMAS, }rgen. RepIy lo synposiun parlicipanls, enjanin N. Cardozo SchooI of
Lav. In: ROSLNILLD, MicheI, ARATO, Andrev (Orgs.). Habermas on law and democracy:
crilicaI exchanges. erkeIey and Los AngeIes: Universily of CaIifornia Iress, 1998. p. 429.
37 HALRMAS, }rgen. RepIy lo synposiun parlicipanls, enjanin N. Cardozo SchooI of
Lav. In: ROSLNILLD, MicheI, ARATO, Andrev (Orgs.). Habermas on law and democracy:
crilicaI exchanges. erkeIey and Los AngeIes: Universily of CaIifornia Iress, 1998.
38 HALRMAS, }rgen. RepIy lo synposiun parlicipanls, enjanin N. Cardozo SchooI of
Lav. In: ROSLNILLD, MicheI, ARATO, Andrev (Orgs.). Habermas on law and democracy:
crilicaI exchanges. erkeIey and Los AngeIes: Universily of CaIifornia Iress, 1998. p. 429.
REFERNCIAS
ALEXY, Robert. El concepto y la validez Del derecho. 2. ed. arceIona:
Gedisa Editorial, 1997.
_______. Teoria de los derechos fundametales. Madri: Cenlro de Ls-
ludios ConslilucionaIes, 1993.
_______. Teoria da argumentao jurdica. Traduo de ZiIda Hulchin-
son SchiId SiIva. So IauIo: Landy, 2OO1.
_______. Teoria da argumentao jurdica: a leoria do discurso racionaI
cono leoria da fundanenlao jurdica. Traduo de ZiIda Hulchinson
SchiId SiIva. Reviso lecnica CIudia ToIedo. 2. ed. So IauIo: Landy, 2OO5.
_______. The due nalure of Iav. In: IVR WORLD CONCRLSS, 24, 2OO9,
eijing, China. Iapers: pIenary sessions. eijing: IVR, 2OO9, p. 257-274.
HABERMAS, Jrgen. Direito e democracia: enlre faclicidade e vaIi-
dade. voI. I Traduo IIvio eno SieleneichIer. Rio de }aneiro: Tenpo
Brasileiro, 1997.
_______. Reply to symposium participants, Benjamin N. Cardozo
SchooI of Lav. In: ROSLNILLD, MicheI, ARATO, Andrev (Orgs.).
Habermas on law and democracy: crilicaI exchanges. erkeIey and
Los AngeIes: Universily of CaIifornia Iress, 1998.
Arligo recelido en: 19-12-2O11
Aprovado en: 1O-O4-2O12

Você também pode gostar