Segundo o dicionrio Antonio Houaiss a palavra tolerncia significa: [...] ato ou efeito de tolerar; indulgncia, condescendncia; qualidade ou condio de tolerante; tendncia de ad!itir, nos outros, !aneiras de pensar, de agir e de sentir diferentes ou !es!o dia!etral!ente opostas "s adotadas por si !es!o; iseno de nor!a, de regra geral; licena, dispensa #$%%&'. (artindo da presente definio, esse docu!ento convida as)os leitoras)es a pensar na questo da diversidade dentro de u!a perspectiva que se e*pande para al+! do conceito de tolerncia. A refle*o aqui pretendida a respeito do conceito de diversidade para al+! da tolerncia assi! se d por entender,se que a !es!a no questiona o !odelo social de e*cluso indutor e condutor ao ato de tolerar, tratando, quando !uito, de adequar,se ao que + pertur-ador #./S0HA1234; S356A7, $%%8, p. 89:', nesse caso o outro ao qual se deva tolerar e toda carga de diferena que o aco!pan;a. (or conta disso < tal viso de tolerncia < fa!iliari=a,se co! a indiferena, traando u! panora!a no consistente e no interrogativo das diferenas que provoca! o !al estar #6-ide!, loc. cit.' de se estar o-rigada)o " convivncia co! a)o outra)o, o)a diferente, enfi!, co! as identidades desesta-ili=adoras do considerado nor!al, equili-rado, e! retido. Ad!itir,se a diversidade nas escolas + condio necessria, !as no suficiente para assegurar!os u! espao legiti!ado "s diferenas. (or conta dessa ad!isso, principal!ente co! o evento da 0onstituio de 8&>>, que, nos artigos $%? e $%:, assegura a todas)os o direito a educao, devendo a !es!a ser @pro!ovida e incentivada co! a cola-orao da sociedade, visando ao pleno desenvolvi!ento da pessoa, seu preparo para o e*ercAcio da cidadania e sua qualificao para o tra-al;oB, as diferenas passa! a conviver oficial!ente na escola. C-serva,se a ratificao legal desse direito " educao, co!o ainda no,suficiente para a colocao de todas)os e! equilA-rio no tangente ao trato interpessoal e "s oportunidades, D que a sociedade, desde os te!pos !ais re!otos, ve! tecendo espaos de e!podera!ento para os que no foge! " nor!a. 0a-e ressaltar que esse fugir " nor!a ao qual se refere! os presentes escritos, di= respeito "s)aos diferentes e "s diferenas por elas e eles representadas e! nossas escolas da conte!poraneidade. 5idar co! discentes destoantes do que se te! co!o identidade dentro de nossas escolas, desde se!pre, nunca foi u!a tarefa fcil. Eoltando u! pouco na ;istFria para entender,se deter!inados estig!as vigentes e! nossas escolas, pode,se pensar, por e*e!plo, na prFpria genealogia da o-rigatoriedade escolar. Go inAcio do s+culo HH, e! !eio "s tensIes entre o !ovi!ento operrio e os interesses do capitalis!o, surge a i!posio da o-rigatoriedade escolar "s crianas cuDos pais pertencia! "s classes tra-al;adoras, co!o parte de u! progra!a de regenerao e profila*ia social pautada no positivis!o evolucionista #EA7J5A, 8&&?, p. K?'. A escola a qual servira a esse propFsito era !ovida pela -usca do ro!pi!ento para co! os !odos de educao das classes tra-al;adoras, por consider,los avessos aos interesses da sociedade al!eDada naquele !o!ento ;istFrico. 1al ruptura provocara nas crianas oriundas de tais grupos, vrias for!as de resistncia refletidas e! seus co!porta!entos #6-ide!, p. K:', conflituosos e desaDustados " lu= das interpretaIes das e*pertises pedagFgicas da +poca, que aca-ara! por instituir u!a nova categoria < a da anor!alidade < na qual esse distinto grupo discente fora enquadrado. A partir desse !o!ento ;istFrico Earela #8&&?' sugere o surgi!ento de u! novo @ca!po institucional de interveno e de e*trao de sa-eres destinado " ressociali=ao da infncia anor!al e delinquenteB. (or conta de tais fatos, ; de se o-servar que o esta-eleci!ento da diversidade ;u!ana dentro da escola, !es!o no caso especAfico do Lrasil, !uito antes do advento de !ecanis!os legais para garanti,la, D tra=ia e! sua gnese o indel+vel !arco da no, legiti!ao. J, se outrora era identificada por u!a dissonncia para co! os princApios pedagFgicos 7ousseaurianos, na conte!poraneidade alin;a,se a outras categorias que e!erge! ao -ani!ento at+ agora i!posto as !es!as, so!ando,se, ao !es!o te!po a tantas outras novas, ;i-ridi=adas pelo direito ao acesso e per!anncia de todas)os " educao. As novas configuraIes da sala de aula conte!pornea tra=e! e! seu cerne u! contingente de identidades Da!ais visto ou de visi-ilidade per!itida. Gegras)os, Gordestinas)os, Ho!osse*uais, J!os, (unMs, 6!igrantes, NunMeiros, (agodeiros, 7appers, etc. todas e todos esto presentes e! nossas escolas e, tanto por !arcas pessoais de suas culturas loco,regionais 8 , quanto pelas influncias de u!a sociedade glo-ali=ada, que te! nas 160s #1ecnologias da 6nfor!ao e 0o!unicao' instru!entos efica=es de per!eao das relaIes sociais, a todo o !o!ento v! sofrendo ;i-ridi=aIes identitrias. As fronteiras que separa! os vrios grupos so constante!ente violadas e viola! espaos outros. Gesse cenrio o que ; pouco era li!ite torna,se u! novo espao do outro, ao !es!o te!po e! que, por conta das constantes re,configuraIes acontecidas diaria!ente, avana! e se per!ite! ser avanadas. (retende,se co! esses argu!entos c;a!ar ateno das)os .ocentes da 7ede de Jnsino de 0u-ato para tais situaIes que acontece! e! carter de i!anncia no cotidiano pedagFgico. Atri-uir ao diverso, ao diferente, ao outro u! espao de audio per!anente passou a ser u! dos !ais co!ple*os desafios educacionais da conte!poraneidade. C-servando,se que a construo da anormalidade a prFpria ;istFria nos !ostra isso < no passa de u!a ela-orao quase que e*clusiva!ente se!ntica, ou seDa, de linguage! e te*tualidade, pode,se perce-er que a leitura dos conte*tos escolares deve se estender para al+! do i!ediatis!o sugerido pelas pri!eiras i!pressIes o-servadas e! algu!as aulas. Jla pode si!, ser associada co! as relaIes de poder, nas quais os grupos legiti!ados as utili=a! < a linguage! e)ou os discursos < co!o for!a de silenciar e e*cluir as vo=es dos grupos su-ordinados, nesse caso todos os grupos representantes da diversidade #O67C/H, $%%>, p. &:'. 7efletindo a respeito das supracitadas relaIes desiguais de poder, ca-e,nos u! retorno ao assunto inicial, ou seDa, o de co!o se educar co! o diverso, ou aonde encontrar, ou !es!o, co!o engendrar !eios para u!a covivncia para al+! da tolerncia. (ara tanto no se pode dei*ar de perce-er o 0urrAculo co!o questo central nesse percurso, diga!os u! tanto revisionista da educao para a diversidade, pois o !es!o, o currAculo, no + isento na trans!isso do con;eci!ento social, ao contrrio, te! u!a ligao estreita co! as relaIes de poder, produ=indo identidades tanto sociais quanto particulares, vinculadas a for!as incertas e especAficas organi=adoras da 8 1odas as !anifestaIes culturais acontecidas nas co!unidades das quais alunas e alunos so oriundas)os, incluindo aA os interc!-ios culturais co! os -airros prF*i!os < caracteri=ando as regiIes <, as influncias da co!unidade do entorno escolar e a cultura patri!onial, entendida aqui por toda a cultura incorporada a partir da convivncia fa!iliar, aqui consideradas, ta!-+!, na categoria de todas as !anifestaIes que possa! ser entendidas co!o @culturaisB. educao e da sociedade #S65EA, 8&&:, p. >9'. (ensando na proposta de discusso levantada no presente te*to, ; que se por e! questo todo esse con;eci!ento proposto pelo currAculo escolar, no qual a conte!plao do diverso ve! acontecendo de u!a for!a to aqu+! da de!anda criada pelas diferenas ;u!anas co!positoras da escola conte!pornea. (or e*pressar os interesses de classes e grupos situados e! vantage! e! relao aos outros grupos representantes das diferenas, o currAculo tra= e! seu cerne o centro das relaIes de poder e essas, no esto corporificadas so!ente nas pessoas, no estado ou nos atos legais, !as ta!-+! nas aIes que fa=e! parte do cotidiano pedagFgico de cada u!a de nossas escolas #6-ide!, p. &8'. (or conta dessa percepo, ca-e,nos o-servar a ga!a de atitudes que desconsidera! a presena da diversidade e! nossas escolas co!o produto das relaIes de poder, esta-elecendo o co!pro!isso da construo de espaos cotidianos de refle*o, " !edida que as situaIes de e*cluso, sutil ou e*pressa!ente, acontea!. .ecerto no + u! ca!in;o fcil e !uito !enos confortvel para quaisquer educadoras)es. (or+!, confor!e fora tratado ao longo dos presentes escritos, a presena cada ve= !aior da diversidade + u!a realidade inerente a nossa rede e a qual no se pode !ais ignorar. 0onfor!e os pressupostos aqui sugeridos, @!apearB $ essas diferenas ou essa diversidade, pode configurar,se co!o u! !ovi!ento inicial de conduo de aIes. C-via!ente que no se est tentando -anali=ar as ideias por ora discutidas, querendo legar a autoria e*clusiva de tais iniciativas ao presente docu!ento. 0ontudo, no ; co!o dei*ar de recon;ecer o esforo, a preocupao e, principal!ente, a credi-ilidade atri-uAda a cada docente da rede !unicipal no que tange a essa questo, o-servando que, e! sua totalidade, todas)os tra=e! e! si, pelo todo que co!pIe as su-Detividades, a irrefutvel condio de diversidade, si!ples!ente pelo fato de sere! o que so < diferentes u!as)uns das)dos outras)outros. .entro do que + ca-Avel ao presente docu!ento, antev,se a possi-ilidade de legiti!ao de toda essa diversidade presente e! nossa rede < qui e! todas as redes de ensino do Lrasil < por !eio das aIes acontecidas a cada instante de funciona!ento das escolas !unicipais, ad!itindo que tais aIes t! no so!ente nas)os docentes $ C sentido que se privilegia aqui + o de to!ar con;eci!ento das configuraIes da diversidade de nossas escolas, tanto no conte*to particular de cada docente e)ou grupo de docentes, local e regional, quanto no todo da rede !unicipal de ensino, priori=ando, a partir de tais infor!aIes, aIes e procedi!entos, de preferncia construAdos por toda a co!unidade escolar. co!o ta!-+! nas)os de!ais !e!-ros de toda co!unidade escolar, as)os principais protagonistas capa=es de construir esse espao de legiti!ao das diferenas. (ara tanto, da Jducao 6nfantil " JPA, todos os setores da educao -sica so vistos co!o responsveis pela construo desses espaos de legiti!ao da diversidade. Jsse !ovi!ento + constante e no pode ser encarado de u! !odo fetic;i=ado, ou seDa, restrito " sa=onalidade de datas folclori=adas, nas quais certos grupos e)ou culturas ;istorica!ente e*cluAdas, se fa=e! presentes por alguns !o!entos no currAculo #56GS 7C.76O/JS, $%8%, p. 8K9'. Ao contrrio, o desafio consiste e! i!-ricar tais feitos " condio de per!anncia no currAculo escolar, -uscando ca!in;os e espaos para que se faa! presentes todos os corpos e culturas at+ ento invisi-ili=ados na escola #56GS 7C.76O/JS, $%88, p. 8' 56GS 7C.76O/JS, A. 0esar. EDUCAO FSICA ESCOLA E LD!" ass#mindo a res$onsa%ilidade na a$lica&o das leis '()*+,-(+ e '')*./-(0. Rele!"o e A#"o, 7io Orande do Sul, v. 8>, n. 8, Dun. $%8%. .isponAvel e!: ;ttp:))online.unisc.-r)seer)inde*.p;p)refle*)issue)vieQ)>8. S65EA, 1. 1.; Identidade$ %erminai$: as transfor!aIes na polAtica da pedagogia e na pedagogia da polAtica. (etrFpolis, 7P: Eo=es, 8&&:. 5A77CSA, P.; S356A7, 0. &a'itante$ de (a'el: polAticas e po+ticas da diferena. Lelo Hori=onte: Autntica, $%%8. EA7J5A, P. 0ategorias espao,te!porais e sociali=ao escolar: do individualis!o ao narcisis!o. 6n: 0CS1A, R. E. #org.'. E$cola ')$ica na *irada do $culo: cultura, polAtica e currAculo. (orto Alegre: NA0J.)/N7OS, 8&&?.] O67C/H, H. (raticando Jstudos 0ulturais nas Naculdades de Jducao. 6n: S65EA, 1. 1. Alien+,ena$ na $ala de aula: u!a introduo aos estudos culturais e! educao. S. ed. (etrFpolis, 7P: Eo=es, $%%>. L7AS65. Con$titui#"o -./0012 0onstituio da 7epT-lica Nederativa do Lrasil. LrasAlia, .N: Senado, 8&>>.