Fazer download em pdf ou txt
Fazer download em pdf ou txt
Você está na página 1de 4

vencendo nas correspondentes eleii;:oes. Desta maneira foi como a A.C.

"A Estrada" se converteu num


projecto cultural galego e popular.
O seu novo carcter demonstrou-o com a sua atitude de defesa da nossa cultura, participando
activamente na sol idariedade com um mestre do Colgio Pblico do Fojo, vtima da repressao espanhola
por causa do uso nas aulas da nossa lngua. Assim, em 1980, ao lado doutras organizai;:6es culturais,
sociais, sindicais e polticas da Galiza, organizou e convocou urna numerosa manifestai;:ao nacional na
Estrada contra a repressao lingustica.
No ambiente criado por estas experiencias, sente-se cada dia mais a urgencia de urna norma
linguistica cientfica e culta, como tambm do ponto de vista nacional demonstrava a fundai;:ao, em 1981 ,
da Associai;:om Galega da Lngua (AGAL). Nesse mesmo ano, o professor Carvalho Calero publica, em
Lisboa, Problemas da Lngua Galega, volume que rene impo1iantes artigos sobre poltica linguistica e
que seria utilizado nos debates da Comissao de Lngua da A.C. "A Estrada". O aumento da actividade,
com efeito, levara a criai;:ao de comissoes, entre as que sobressaem tambm as de cinema ou de
investigai;:ao de tradit;:6es populares, mas, sobretudo, a de guinhol, pois a associai;:ao contou com um
grupo de teatro-guinhol nico no seu momento na Galiza, percorrendo o territrio nacional com os seus
espectculos. Conferencias, mostras do livro galego, exposii;:oes de arte, mostras de ceramica galega,
cinema, teatro, recitais e concertos de msica, cursos, excurs6es culturais, jogos populares (com a
consolidai;:ao de um campeonato de chave) ou o 1 Simpsio de Literatura Galega Estradense (1987), sao
bom exemplo do dinamismo da A.C. "A Estrada" durante a dcada de 80, quando a cultura nao s era
desprezada pela Camara Municipal, mas combatida por perigosa para os interesses da direita e de
Espenha_
Singular interesse tem para a normalizai;:ao linguistica na Estrada a edit;:ao, neste periodo, das
revistas Matacn (1984-1985) e Vacilo de Cocos (1986-1987), promovidas pela A.C. "A Estrada", pois
todos os nmeros contem trabalhos na norma reintegrada. Assim, em Matacn aparecem os seguintes:
"Breve introdui;:om a gaita", por A. Carvalho (n O, 1984); "Notas pacifistas", por J. A. Porto (n 1, Janeiro,
1985); "Lembrani;:a de Marcial Valhadares", por Aurora Marco (n 2, Abril, 1985), e "A i;:anfona, mil anos
de histria" , seguido de "A nossa msica", por A. Carvalho (ibidem) . Quanto a Vacilo de Coco s, os
trabalhos reintegracionistas publicados sao estes: "Contra-ocie ao primeiro governo da segunda
legislatura" e "Parbola o fbula do leom e a vaca" (poemas) (n O, 1986); "Da violencia" e "Perguntas de
um operrio letrado" (poemas), por Bertolt Brecht (n 1, 1986) (estes textos, publicados a iniciativa de
Xavier Castellanos, tem interesse especial pelo emprego do padrao portugues); "Umha olhada sobre o
'whist';;"', tradui;:ao de um texto do msico escoces Robin Williamson (n 2, 1987), e "Eu queria ser filho
dum cura" (poema) (n 3, 1987).
Significativamente, vrias foram as ocasi6es em que o professor Carvalho Calero participou em
actos Ja A.C. "P, Estrada". Assim, em 14 de 3etembro Je 1987", foi eie que inaugurou o Simposio de
Literatura Galega Estradense com a conferencia "A literatura galega e a Estrada" (publicada na revista
Contra!Tefranca, n 14, 1994)
Contudo, conflitos internos derivados das diversas concepi;:oes do trabalho cultural fazem com
que a associai;:ao pade9a algumas crises. No transcurso de urna delas, um grupo de membros funda
"Rdio Zarabeto" (107 8) em 1988. Como exemplo da sua programai;:ao citemos a emissao de 21 de
Julho cfesse ano, que inicia de manha o programa "Gente Maravilhosa", com urna entrevista que Gonzalo
Constenla realiza ao artista Miguel Docampo; segue, de meio-dia a urna da tarde, "Agenda do Livro" , er-;
que Pablo Porta fala do escritor Fermin Bouza lvarez; a programai;:ao da tarde inclu , de 9 a 1 O, " Luz
do Candil", um espa90 de Luis Torres dirigido ac- mundo rural; de 10 a 11, "O Vento de Klti a", a emissao
de J. A. Porto dedicada ao mundo cltico, e de 11 a 12, "Paraso Tropical ". O financiamento da emissora
realizava-se mediante diversas iniciativas econmicas. No entanto, tambm no seu seo surgiram
contradit;:6es de importancia, ao tempo que se agravavam as existentes na A.C. "A Estrada".
Oeste jeito, um membro da junta directiva da associai;:ao cultural, Jos Andr Porto, decide
exprimir publicamente as suas crticas, censurando o desmantelamento de facto da sociedade e exigindo
o seu fortalecimento (La Voz de Galica, 5-12-89). Em Mari;:o de 1990, o mesmo directivo, ex-secretrio da
associa9ao, faz pblico o documento crtico "Aonde vai a Associai;:om Cultural 'A Estrada'?", redigido na
norma da AGAL, em que analisa a histria associativa, comos seus problemas (esquecimento do "conflito
cultural em que estamos imersos") e possveis solui;:6es ("urna redefinii;:ao do quefazer da Associai;:ao
Cultural 'A Estrada' deveria passar pela recuperai;:ao e o est mulo constante do seu aspecto
reivindicativo"). O documento alertava acerca do esmorecimento da A.C. "A Estrada", coma perda mesmo
da sua sede social, como na realidade, infelizmente, acabou acontecendo.
A mim tanto se me d
a Junta como a aguilhada,
onde houver um nh
o nao vale nada.
Redaci;:ao dO frade e a gralha
QUADRAS, por Lusa Pinheiro
Claro como um campo raso,
puro como um cu azul,
o leste o nosso ocaso,
o nosso norte o sul.
O frade e a gralha - Apartado 24 36680 ESTRADA (Galiza)
ofrade@safomedia.com
O frade e a gralha Primavera 2001 N 12
4
O frade e a gralha
Publicac;ao cultural Primavera 2001 Ano IV - N 12
A LNGUA PORTUGUESA NA CULTURA
ESTRADENSE CONTEMPORNEA(!)
Na cultura estradense contemporanea observa-se urna clara e persisten_te
tendencia para a reintegrac,::ao lingustica Por outro lado, a trad19ao
reintegracionista estradense em grande medida autoctone, embora,
viesse a confluir at certo ponto com outras correntes operantes na G.allza.
Pretendemos aproximar-nos nas seguintes linhas aos aspectos !undamenta1s da
normalizac,::ao da lngua portuguesa na cultura estradense contemporanea.
Ao estudarmos a cultura galega actual , e especficamente a estradense, devemos tra<;;ar urna
primeira lir,ha divisria entre 0 regime franquista, por urna parte, e, por outra .. o seu herde1ro_ monarqu1co
(Tbua 1 ) . Ambos os regimes coincidem, evidentemente, quanto ao de destru1i;:ao da .nossa
lngua e cultura e de obstaculizai;:ao do desenvolvimento em l1berdade da_ nai;:ao.galega, mas os melados
utilizados diferem num e noutro caso. No primeiro, era a dura repressao o. proced1mento, no
d 1 - deturpara- 0 a corruprao e a compra de consc1enc1as . Por exemplo, esta
segun o, a ass1m1 ai;:ao, a .,. .,. . . . . . d d
publicai;:ao, cuja edii;:ao e distribuii;:ao sao hoje. poss1ve1s, a111da que d1f1 cultosas, sena cons1 era a
propaganda ilegal e, portanto, perseguida pelo reg1me do general Franco.
E
ETAPAS DA CULTURA ESTRADENSE CONTEMPORANEA

_j
v"a da
erda
\ "' .
- . .. ......
---
Ensaios associativos (1975-1979) lniciati
- --
A.C. "A Estrada" (1979-?)
Monarqua Consolidai;:ao
Movimento de Reintegracionismo
(1975-?) associativa
reintegrai;:ao (1990-?)
(1979-?)
linguistica Lusofonia
(1990-?) (1993-?)
Tabua 1
esqu
(1975-
!IJ90)
Iniciativa - da direita
O-?) (199
Estabelecida esta primeira segmentai;:ao entre franquismo ( 19?5) e monarquia (1975-7),
podemos determinar, do ponto de vista da cultura estradense .. urna nova d1v1 sao quanto ao segundo dos
erodos, que 0 que aqui nos interessa. Assim, teriamos urna fase de ensa1os assoc1at1vos
i1975-1979) e, a seguir, urna outra de relativa consolidai;:ao asso...:1at1va (1979-?). Da mesrna mane1ra,
importa discernir, dentro da fase de consolidai;:o, a etapa que decorre de 1979 a 1990, ass1nalada P':_la
t - d A c "A Estrada" e a que se inicia nesse ultimo ano, em que o mov1mento de
ac uai;:ao a . . C "M 1 v 1 d " p - ultimo
linguistica se independiza organizativamente com a fundai;:ao da S. - arc1a a . ares - 1
ainda possvel segmentar a etapa a que acabamos de al .udir, a de. independencia do. mov1mento de
reintegrai;:ao noutros dois periodos: 0 reintegracionista propnamente d1to_ (1990-?) e o lusofono (1993-?).
verificar, por outro lado, que no perodo 1975-1990 a 1n1c1aliva pertenceu na
Estrada a esquerda, ao passo que, a partir da dcada de 90, a direita -o PP, desde a Mun1c1pal e
aliado com certo "galeguismo" culturali sta- est a exercer o controlo quase total _do .mov.niento cultural
estradense. Naturalmente, toda esta periodizai;:ao apenas pretende servir de para o estudo da
cultura estradense contemporanea, devendo ser relativizada, especialmente quanto as datas referidas
(Tbua 1).
Fm do franquismo e ensaios associativos _ - ___ . .
Nos come9os do ano lecti vo 1975-76, criaram-se pm estudantes do 11.ceu. da o unico
existente naquela altura, urnas Comiss6es Culturais que t1nham como naturalm.ent.e, a
or aniza<;;ao de actividades de tipo cultural mas tambm a direci;:o da lula pol1t1ca.contra o autontansn_:io
nog ensino e contra 0 regime fascista. Este perodo interessa-nos de mane1ra especial porque a 1nst1tu1i;:ao
daquelas Comiss6es Culturais pode . ? de certa mane1ra, como 1111c10 da etapa
contemporanea da cultura estradense (Tabua 2, paginas ,_-3) .
1
Mas a actividade cultural no liceu tinha alguns precedentes, como a edic;:ao da revista do centro,
a existencia de um dinmico e interessante grupo de teatro ou a actividade do Seminrio de Literatura. O
ano, e: firn, comec;:ara com certa normalidade, mas ia ver-se determinado por dois factores relevantes: a
existe11cia de um director abertamente fascista -Mauricio MaYssa-, com o aumento do autoritarismo no
liceu, e a presenc;:a de organizac;:es politicas revolucionrias entre a juventude estudante.
Nesse contexto produziu-se, sem demora, o levantamento e a greve de estudantes que
caracterizou a vida do liceu estradense no referido ano lectivo, aquele, precisamente, em que morreu
Franco. ,'\s Comisses Culturais organizam as suas actividades, de que pode ser exemplo o debate
sobre, e contra, a Lei Geral de Educac;:ao, e a assembleia de estudantes, que se reunia nas salas, em
IGRVI ou no monte. elabora a sua plataforma reivindicativa, em Jue se incluam pontos como o fim do
autoritarismo no ensino. com a demissao do director, ou a coeducac;:ao, e divulga a sua luta noutros liceus
do pas (de Composteld ou Vigo, por exemplo). O director, desde o comec;:o, facilita os nomes de
"elementos perigosos" a Guarda Civil espanhola, com a qua! se chegam a produzir choques.
i'<Jaqueie ano, a revista do centro nao se pode editar. Nos primeiros meses de 1976, a redacc;:ao.
composta por estudantes, pretendia publicar, entre outro material, a letra do Hino Galego, mas isto foi
categoricamente proibido por Missa, o que d urna ideia bastante exacta tanto da situac;:ao como da
personalidade do director. Curiosamente, um artigo acerca da obra literria de Mndez Ferrn, preparado
por um aluno aps ser-lhe sugerido pelo professor Xavier Carro, poderia passar, ainda que o director
hesitasse porque, ele prprio disse, era pblica a sua defrontac;:ao com "esse senhor". Mas
pouco ficava ntegro depois da censura e a revista nao saiu. Deve sal ientar-se que nenhum dos que na
actualidade integram a intelligentsia oficial estradense e que tinham j certa idade naquela altura se
dignou sc:'idarizar-se com a publicac;:ao censurada, embora hoje possam cantar livremente o nosso hino.
Quanto ao grupo de teatro, dirigido pela professora Charo Bello!, os actores decidiram o dia da
representac;:ao e perante o pblico que enchia a sala, suspender o acto em sinal de solidariedade com a
Juta estudantil antifascita, o que provocou grandes aplausos entre o auditrio.
O Seminrio de Literatura, entretanto, deve lembrar-se como um espac;:o de certa liberdade e ar
fresco. Na sua pequena biblioteca figurava, entre outros volumes, como as obras de Ferrn, a edic;:ao
preparada por Rodrigues Lapa das Cantigas d'escarnho e de mal dizer, que publ icara a Galxia. Nas
horas vagas, a sua leitura, amide colectiva, era um autentico e ti l divertimento. A nossa lingt .a
mostrava-se sem intermedirios nem deturpadores. De facto, muitos dos panfletos que se distribuiam ;io
liceu estavam escritos em algo bastante mais avanc;:ado do que depois se chamariam mnimos
reintegracionistas, quer diz er, num "portugus com xis" .
Enfim, embora Franco j estivesse morto, no ano seguinte (1976-77), a direcc;:ao do centro (o
mesmo director e a chefa de estudos, integrante da Opus Dei) pretende represaliar dois alunas nao
adm1tino;; :10 liceu por motivos polticos. A promoc;:o profissional de MaYssa continuou, que paradoxo! \ t)U
seguramente nao), durante o actual regime, tao democrtico, chegando a inspector de ensino da .!:;;id
autonmica.
CRONOLOGIA DA CULTURA ESTRADENSE CONTEMPORANEA
--
Etap'-' Ano Alguns factos relevantes
1975 Comisses Culturais no liceu e levantamento estudantil antifascista (1975-76) i
Ensai :;::
1976
Continua o levantamento antifascista no liceu da Estrada. O director censura 1
associativos urna revista e probe a publicacao da letra do Hino Galeqo.
1977 Fundacao da A.C. "Marcial Valladares".
-1
1978 Fundacao da Associacao Juvenil da Estrada.
1979 Fundacao da A.C. "A Estrada".
1980
Conflito linguistica no Colgio Pblico do Fojo. Manifestac;:ao nacional na
Estrada a reEressao linguistica.
Nasce a Associac;:om Galega da Lngua (AGAL) e Carvalho Calero publ ica, em
1981 Lisboa, Problemas da Lngua Galega, obra utilizada nos debates da Comissao
de Lnqua da A.C. "A Estrada".
1982 Actividade da A.C. "A Estrada" .
- ----1
1983
Actividade da A.C. "A Estrada". (Publica-se no DOG o Decreto Filgueira e a i
AGAL edita o Estudo Crtico.)
1984
N O da revista Matacn (A.C. "A Estrada"), com um artigo na norma da AGAL
A.C. ("Breve introdui;:om a gaita", EOr A. Carvalho}.
"A Estrada"
1985 Nos. 1 e 2 de Matacn, com artigas na norma da AGAL.
1986
N O de Vacilo de Coco 's (A.C. "A Estrada") com poemas na norma da AGAL.
1
N 1 com poemas de B. Brecht em portuques padrao.
N 2 de Vacilo de Coco s com texto na norma da AGAL. N 3 corn poema na 1
1987
norma da AGAL. '
i
Conferencia de Carvalho Calero "A literatura galega e a Estrada'', na A.C. "A .
Estrada". 1
1988 Conflito na A.C. "A Esirada". Rdio Zarabeto.
Continua o conflito na A.C. "A Estrada". A actuac;ao da Junta Directiva
1989 criti cada publ icamente por um dos seus membros (La Voz de Galicia, 5 de
Oezembro).
- -
O frade e a Primavera 2001 N 12 2

1
1
Aonde vai a A.C. "A Estrada"?, documento crtico com a evolu9ao da
1
1
1
S.C. "Marcial
Valadares"
Lu::;ofof1ia
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
Associ ac;:ao Cultural.
Fundac;ao da S.C. "Marcial Valadares". N O do Boletim da S.C 1viarcial
Va/a dares".
Estrada, Maio: Primeira Assemblea de Associac;oes Reintegracionistas (ARO,
CRES, "Meendinho'', "M. Valadares"). f 1
Participac;:ao da S.C. "Marcial Valadares" num Curso de Diri!!Jentes
Associ ativos, no Mosteiro de Vairao, organizado pelo Instituto da Juventude de
Portuqal !Novembro).
"A Estrada P. o Reintegracionismo": campanha da S.C. "Marci al Valadar ' s" por
ocasiao das Letras Galegas.
Assembleia de Associac;es Reintegracionistas na Estrada (8 de Junho)
Participac;:ao da S.C. "Marcial Valadares" no Cruzeiro "Embarca-te pela lingua"
(Ria de Arousa, Junho) .
"O acordo de governo e a normalizac;om lingstica no Concelho da Estrada" 1
(comunicado da S.C. "Marcial Valadares") .
Participai;;ao da S.C. "Marcial Valadares" no 1 Encontro Internacional de Jovens
JUV '91 , em Subportela (Viana do Castelo, Agosto). _
A S.C. "Marcial Valadares" promove a publicac;ao de As Terras da Estrada na
Obra de Fermn Bauza Brey (Guia Bibliogrfico), de JA Porto e X. Paz Garc;a,
por ocasiao do Oia das Letras Galegas.
Participac;ao da S.C: "Marcial Valadares" na edi c;: ao da Histria da Lngua em
Banda Desenhada.
F. Bouc;a Brei: Castros da Comarca da Estrada. Edi<;:ao promovida pela S C
"Marcial Valadares".
Quarto Crescente (Maio), primeira publicac;ao lusfona estradense.
Clube Fontico Galeao.
ldem.
ldem.
Manifestac;:ao na Estrada convocada pela organizac;:ao Estudantes
Independentistas (El): "Polo ensino pblico. Contra a repressom" (4 de
Dezembro).
1997
O Juar atravs dos altos ramos /separatas do Quarto Crescente).

.__ __ __.._O frarle e a qra/ha In 1, Setembro; n ?. Novembro)
1 1C398
1999
2000
. O frade e- a g;alha (n 3, Janeiro/Marc;o; n 4, Abril/Junho;-n
Julho/Setembro; n 6, Outono).
Fo/has de erva (Fumando e Activos), n 00, publicac;ao editada pela
Assembleia Anti-Proibicionisla THC, da Estrada (Abril).
Nasce a Sociedade Astronmica da Estrada com a publicac;:ao, em portugus,
de Eclipse, n O (Julho) , boletim que desde o n 1 se denominar Sarqas.
O frade e a gralha (n 7, Inverno; n 8, Primavera; n 9, Verao; n 10, Outono).
10 aniversrio da S.C. "Marci al Valadares", celebrado com um convv:o em 16
__ ___ ..J...:: d:.::: e-=D=-e .::.cz=-e ::..: m.:..= bc..:ro :...:. . ___ ____ .....------ ---------------i
O frade e a gralha (n 11 , Inverno).
2001
Realizam-se assembleias oara a orqanizai;:ao de urna associai;:ao cult0ral
Tabua 2
Durante este per odo de ensai os associativos cumpre mencionar a fundac;:ao da A.C. "Marcial
Valladares" (que nao deve confundir-se com a S.C. "Marcial Valadares") em 1977, S ': rn maior
transcendencia. Mais importncia teve a Associac;:ao Juvenil da Estrada, criada no ano segui nte, de vida
um tanto breve mas relei; ante pela sua implantac;ao e nivel de actividade. Assi m, esta associac;ao chegou
a ter um total de cinqu2nta scios (35) e scias (15), que moravam na Estra a (29), em Parada (11), em
Taveirs (2), em Vinseiro (2) , em Berres (1), ern Caihobre (1), em Curantes (1), em Lagartons (1), em
Montil hom-Souto (1) e em Tras-Monte-Barbude (1 ). Finalmente, a sociedade abrangia urna faixa etria
que ia dos 14 aos 29 anos. No grupo promotor fi guravam dirigentes do movimento de 1975-76 e,
significativamente, tanto o seu primeiro presidente, Jos Andr Porto, como o segundo, Manuel Rei
Sanmartim, seriam fundadores, em 1990, da S.C. "Marcial Valadares".
A constituic;:ao da A.C. "A Estrada", em 1979, significa j a o inicio de urna nova etapa a da
consol idac;:ao associativa. Neste perodo, a luta pela reintegrac;ao lingustica, nao socializada at ao
momento, vai fazer-se, por fim, patente dentro do movimento cultural estradense.
Etapa da A.C. " A Estrada"
Ao contar com um novo e mais amplo centro social, o Recreo Cultural, quer dizer, 0 Casino da
Estrada, abandonou a sua tradicional sede (na actual rai;;a da Gal iza). Um grupo de pessoas, de direitas
e ligadas a essa sociedade, decidiu entao aproveitar o antigo local fundando em 1979 a A.C. "A Estrada".
Mas promoveram a admissao macic;:a de scios e scias com vi stas a assembleia consti uinte e os
partidos nacionalistas e de esquerdas chegaram a um acordo de candidatura para a junta directiva.
3
O frade e a gralha Primavera 2001e N 12
1
Mas a actividade cultural no liceu tinha alguns precedentes, como a edic;:ao da revista do centro,
a existencia de um dinmico e interessante grupo de teatro ou a actividade do Seminrio de Literatura. O
ano, e: firn, comec;:ara com certa normalidade, mas ia ver-se determinado por dois factores relevantes: a
existe11cia de um director abertamente fascista -Mauricio MaYssa-, com o aumento do autoritarismo no
liceu, e a presenc;:a de organizac;:es politicas revolucionrias entre a juventude estudante.
Nesse contexto produziu-se, sem demora, o levantamento e a greve de estudantes que
caracterizou a vida do liceu estradense no referido ano lectivo, aquele, precisamente, em que morreu
Franco. ,'\s Comisses Culturais organizam as suas actividades, de que pode ser exemplo o debate
sobre, e contra, a Lei Geral de Educac;:ao, e a assembleia de estudantes, que se reunia nas salas, em
IGRVI ou no monte. elabora a sua plataforma reivindicativa, em Jue se incluam pontos como o fim do
autoritarismo no ensino. com a demissao do director, ou a coeducac;:ao, e divulga a sua luta noutros liceus
do pas (de Composteld ou Vigo, por exemplo). O director, desde o comec;:o, facilita os nomes de
"elementos perigosos" a Guarda Civil espanhola, com a qua! se chegam a produzir choques.
i'<Jaqueie ano, a revista do centro nao se pode editar. Nos primeiros meses de 1976, a redacc;:ao.
composta por estudantes, pretendia publicar, entre outro material, a letra do Hino Galego, mas isto foi
categoricamente proibido por Missa, o que d urna ideia bastante exacta tanto da situac;:ao como da
personalidade do director. Curiosamente, um artigo acerca da obra literria de Mndez Ferrn, preparado
por um aluno aps ser-lhe sugerido pelo professor Xavier Carro, poderia passar, ainda que o director
hesitasse porque, ele prprio disse, era pblica a sua defrontac;:ao com "esse senhor". Mas
pouco ficava ntegro depois da censura e a revista nao saiu. Deve sal ientar-se que nenhum dos que na
actualidade integram a intelligentsia oficial estradense e que tinham j certa idade naquela altura se
dignou sc:'idarizar-se com a publicac;:ao censurada, embora hoje possam cantar livremente o nosso hino.
Quanto ao grupo de teatro, dirigido pela professora Charo Bello!, os actores decidiram o dia da
representac;:ao e perante o pblico que enchia a sala, suspender o acto em sinal de solidariedade com a
Juta estudantil antifascita, o que provocou grandes aplausos entre o auditrio.
O Seminrio de Literatura, entretanto, deve lembrar-se como um espac;:o de certa liberdade e ar
fresco. Na sua pequena biblioteca figurava, entre outros volumes, como as obras de Ferrn, a edic;:ao
preparada por Rodrigues Lapa das Cantigas d'escarnho e de mal dizer, que publ icara a Galxia. Nas
horas vagas, a sua leitura, amide colectiva, era um autentico e ti l divertimento. A nossa lingt .a
mostrava-se sem intermedirios nem deturpadores. De facto, muitos dos panfletos que se distribuiam ;io
liceu estavam escritos em algo bastante mais avanc;:ado do que depois se chamariam mnimos
reintegracionistas, quer diz er, num "portugus com xis" .
Enfim, embora Franco j estivesse morto, no ano seguinte (1976-77), a direcc;:ao do centro (o
mesmo director e a chefa de estudos, integrante da Opus Dei) pretende represaliar dois alunas nao
adm1tino;; :10 liceu por motivos polticos. A promoc;:o profissional de MaYssa continuou, que paradoxo! \ t)U
seguramente nao), durante o actual regime, tao democrtico, chegando a inspector de ensino da .!:;;id
autonmica.
CRONOLOGIA DA CULTURA ESTRADENSE CONTEMPORANEA
--
Etap'-' Ano Alguns factos relevantes
1975 Comisses Culturais no liceu e levantamento estudantil antifascista (1975-76) i
Ensai :;::
1976
Continua o levantamento antifascista no liceu da Estrada. O director censura 1
associativos urna revista e probe a publicacao da letra do Hino Galeqo.
1977 Fundacao da A.C. "Marcial Valladares".
-1
1978 Fundacao da Associacao Juvenil da Estrada.
1979 Fundacao da A.C. "A Estrada".
1980
Conflito linguistica no Colgio Pblico do Fojo. Manifestac;:ao nacional na
Estrada a reEressao linguistica.
Nasce a Associac;:om Galega da Lngua (AGAL) e Carvalho Calero publ ica, em
1981 Lisboa, Problemas da Lngua Galega, obra utilizada nos debates da Comissao
de Lnqua da A.C. "A Estrada".
1982 Actividade da A.C. "A Estrada" .
- ----1
1983
Actividade da A.C. "A Estrada". (Publica-se no DOG o Decreto Filgueira e a i
AGAL edita o Estudo Crtico.)
1984
N O da revista Matacn (A.C. "A Estrada"), com um artigo na norma da AGAL
A.C. ("Breve introdui;:om a gaita", EOr A. Carvalho}.
"A Estrada"
1985 Nos. 1 e 2 de Matacn, com artigas na norma da AGAL.
1986
N O de Vacilo de Coco 's (A.C. "A Estrada") com poemas na norma da AGAL.
1
N 1 com poemas de B. Brecht em portuques padrao.
N 2 de Vacilo de Coco s com texto na norma da AGAL. N 3 corn poema na 1
1987
norma da AGAL. '
i
Conferencia de Carvalho Calero "A literatura galega e a Estrada'', na A.C. "A .
Estrada". 1
1988 Conflito na A.C. "A Esirada". Rdio Zarabeto.
Continua o conflito na A.C. "A Estrada". A actuac;ao da Junta Directiva
1989 criti cada publ icamente por um dos seus membros (La Voz de Galicia, 5 de
Oezembro).
- -
O frade e a Primavera 2001 N 12 2

1
1
Aonde vai a A.C. "A Estrada"?, documento crtico com a evolu9ao da
1
1
1
S.C. "Marcial
Valadares"
Lu::;ofof1ia
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
Associ ac;:ao Cultural.
Fundac;ao da S.C. "Marcial Valadares". N O do Boletim da S.C 1viarcial
Va/a dares".
Estrada, Maio: Primeira Assemblea de Associac;oes Reintegracionistas (ARO,
CRES, "Meendinho'', "M. Valadares"). f 1
Participac;:ao da S.C. "Marcial Valadares" num Curso de Diri!!Jentes
Associ ativos, no Mosteiro de Vairao, organizado pelo Instituto da Juventude de
Portuqal !Novembro).
"A Estrada P. o Reintegracionismo": campanha da S.C. "Marci al Valadar ' s" por
ocasiao das Letras Galegas.
Assembleia de Associac;es Reintegracionistas na Estrada (8 de Junho)
Participac;:ao da S.C. "Marcial Valadares" no Cruzeiro "Embarca-te pela lingua"
(Ria de Arousa, Junho) .
"O acordo de governo e a normalizac;om lingstica no Concelho da Estrada" 1
(comunicado da S.C. "Marcial Valadares") .
Participai;;ao da S.C. "Marcial Valadares" no 1 Encontro Internacional de Jovens
JUV '91 , em Subportela (Viana do Castelo, Agosto). _
A S.C. "Marcial Valadares" promove a publicac;ao de As Terras da Estrada na
Obra de Fermn Bauza Brey (Guia Bibliogrfico), de JA Porto e X. Paz Garc;a,
por ocasiao do Oia das Letras Galegas.
Participac;ao da S.C: "Marcial Valadares" na edi c;: ao da Histria da Lngua em
Banda Desenhada.
F. Bouc;a Brei: Castros da Comarca da Estrada. Edi<;:ao promovida pela S C
"Marcial Valadares".
Quarto Crescente (Maio), primeira publicac;ao lusfona estradense.
Clube Fontico Galeao.
ldem.
ldem.
Manifestac;:ao na Estrada convocada pela organizac;:ao Estudantes
Independentistas (El): "Polo ensino pblico. Contra a repressom" (4 de
Dezembro).
1997
O Juar atravs dos altos ramos /separatas do Quarto Crescente).

.__ __ __.._O frarle e a qra/ha In 1, Setembro; n ?. Novembro)
1 1C398
1999
2000
. O frade e- a g;alha (n 3, Janeiro/Marc;o; n 4, Abril/Junho;-n
Julho/Setembro; n 6, Outono).
Fo/has de erva (Fumando e Activos), n 00, publicac;ao editada pela
Assembleia Anti-Proibicionisla THC, da Estrada (Abril).
Nasce a Sociedade Astronmica da Estrada com a publicac;:ao, em portugus,
de Eclipse, n O (Julho) , boletim que desde o n 1 se denominar Sarqas.
O frade e a gralha (n 7, Inverno; n 8, Primavera; n 9, Verao; n 10, Outono).
10 aniversrio da S.C. "Marci al Valadares", celebrado com um convv:o em 16
__ ___ ..J...:: d:.::: e-=D=-e .::.cz=-e ::..: m.:..= bc..:ro :...:. . ___ ____ .....------ ---------------i
O frade e a gralha (n 11 , Inverno).
2001
Realizam-se assembleias oara a orqanizai;:ao de urna associai;:ao cult0ral
Tabua 2
Durante este per odo de ensai os associativos cumpre mencionar a fundac;:ao da A.C. "Marcial
Valladares" (que nao deve confundir-se com a S.C. "Marcial Valadares") em 1977, S ': rn maior
transcendencia. Mais importncia teve a Associac;:ao Juvenil da Estrada, criada no ano segui nte, de vida
um tanto breve mas relei; ante pela sua implantac;ao e nivel de actividade. Assi m, esta associac;ao chegou
a ter um total de cinqu2nta scios (35) e scias (15), que moravam na Estra a (29), em Parada (11), em
Taveirs (2), em Vinseiro (2) , em Berres (1), ern Caihobre (1), em Curantes (1), em Lagartons (1), em
Montil hom-Souto (1) e em Tras-Monte-Barbude (1 ). Finalmente, a sociedade abrangia urna faixa etria
que ia dos 14 aos 29 anos. No grupo promotor fi guravam dirigentes do movimento de 1975-76 e,
significativamente, tanto o seu primeiro presidente, Jos Andr Porto, como o segundo, Manuel Rei
Sanmartim, seriam fundadores, em 1990, da S.C. "Marcial Valadares".
A constituic;:ao da A.C. "A Estrada", em 1979, significa j a o inicio de urna nova etapa a da
consol idac;:ao associativa. Neste perodo, a luta pela reintegrac;ao lingustica, nao socializada at ao
momento, vai fazer-se, por fim, patente dentro do movimento cultural estradense.
Etapa da A.C. " A Estrada"
Ao contar com um novo e mais amplo centro social, o Recreo Cultural, quer dizer, 0 Casino da
Estrada, abandonou a sua tradicional sede (na actual rai;;a da Gal iza). Um grupo de pessoas, de direitas
e ligadas a essa sociedade, decidiu entao aproveitar o antigo local fundando em 1979 a A.C. "A Estrada".
Mas promoveram a admissao macic;:a de scios e scias com vi stas a assembleia consti uinte e os
partidos nacionalistas e de esquerdas chegaram a um acordo de candidatura para a junta directiva.
3
O frade e a gralha Primavera 2001e N 12
vencendo nas correspondentes eleii;:oes. Desta maneira foi como a A.C. "A Estrada" se converteu num
projecto cultural galego e popular.
O seu novo carcter demonstrou-o com a sua atitude de defesa da nossa cultura, participando
activamente na sol idariedade com um mestre do Colgio Pblico do Fojo, vtima da repressao espanhola
por causa do uso nas aulas da nossa lngua. Assim, em 1980, ao lado doutras organizai;:6es culturais,
sociais, sindicais e polticas da Galiza, organizou e convocou urna numerosa manifestai;:ao nacional na
Estrada contra a repressao lingustica.
No ambiente criado por estas experiencias, sente-se cada dia mais a urgencia de urna norma
linguistica cientfica e culta, como tambm do ponto de vista nacional demonstrava a fundai;:ao, em 1981 ,
da Associai;:om Galega da Lngua (AGAL). Nesse mesmo ano, o professor Carvalho Calero publica, em
Lisboa, Problemas da Lngua Galega, volume que rene impo1iantes artigos sobre poltica linguistica e
que seria utilizado nos debates da Comissao de Lngua da A.C. "A Estrada". O aumento da actividade,
com efeito, levara a criai;:ao de comissoes, entre as que sobressaem tambm as de cinema ou de
investigai;:ao de tradit;:6es populares, mas, sobretudo, a de guinhol, pois a associai;:ao contou com um
grupo de teatro-guinhol nico no seu momento na Galiza, percorrendo o territrio nacional com os seus
espectculos. Conferencias, mostras do livro galego, exposii;:oes de arte, mostras de ceramica galega,
cinema, teatro, recitais e concertos de msica, cursos, excurs6es culturais, jogos populares (com a
consolidai;:ao de um campeonato de chave) ou o 1 Simpsio de Literatura Galega Estradense (1987), sao
bom exemplo do dinamismo da A.C. "A Estrada" durante a dcada de 80, quando a cultura nao s era
desprezada pela Camara Municipal, mas combatida por perigosa para os interesses da direita e de
Espenha_
Singular interesse tem para a normalizai;:ao linguistica na Estrada a edit;:ao, neste periodo, das
revistas Matacn (1984-1985) e Vacilo de Cocos (1986-1987), promovidas pela A.C. "A Estrada", pois
todos os nmeros contem trabalhos na norma reintegrada. Assim, em Matacn aparecem os seguintes:
"Breve introdui;:om a gaita", por A. Carvalho (n O, 1984); "Notas pacifistas", por J. A. Porto (n 1, Janeiro,
1985); "Lembrani;:a de Marcial Valhadares", por Aurora Marco (n 2, Abril, 1985), e "A i;:anfona, mil anos
de histria" , seguido de "A nossa msica", por A. Carvalho (ibidem) . Quanto a Vacilo de Coco s, os
trabalhos reintegracionistas publicados sao estes: "Contra-ocie ao primeiro governo da segunda
legislatura" e "Parbola o fbula do leom e a vaca" (poemas) (n O, 1986); "Da violencia" e "Perguntas de
um operrio letrado" (poemas), por Bertolt Brecht (n 1, 1986) (estes textos, publicados a iniciativa de
Xavier Castellanos, tem interesse especial pelo emprego do padrao portugues); "Umha olhada sobre o
'whist';;"', tradui;:ao de um texto do msico escoces Robin Williamson (n 2, 1987), e "Eu queria ser filho
dum cura" (poema) (n 3, 1987).
Significativamente, vrias foram as ocasi6es em que o professor Carvalho Calero participou em
actos Ja A.C. "P, Estrada". Assim, em 14 de 3etembro Je 1987", foi eie que inaugurou o Simposio de
Literatura Galega Estradense com a conferencia "A literatura galega e a Estrada" (publicada na revista
Contra!Tefranca, n 14, 1994)
Contudo, conflitos internos derivados das diversas concepi;:oes do trabalho cultural fazem com
que a associai;:ao pade9a algumas crises. No transcurso de urna delas, um grupo de membros funda
"Rdio Zarabeto" (107 8) em 1988. Como exemplo da sua programai;:ao citemos a emissao de 21 de
Julho cfesse ano, que inicia de manha o programa "Gente Maravilhosa", com urna entrevista que Gonzalo
Constenla realiza ao artista Miguel Docampo; segue, de meio-dia a urna da tarde, "Agenda do Livro" , er-;
que Pablo Porta fala do escritor Fermin Bouza lvarez; a programai;:ao da tarde inclu , de 9 a 1 O, " Luz
do Candil", um espa90 de Luis Torres dirigido ac- mundo rural; de 10 a 11, "O Vento de Klti a", a emissao
de J. A. Porto dedicada ao mundo cltico, e de 11 a 12, "Paraso Tropical ". O financiamento da emissora
realizava-se mediante diversas iniciativas econmicas. No entanto, tambm no seu seo surgiram
contradit;:6es de importancia, ao tempo que se agravavam as existentes na A.C. "A Estrada".
Oeste jeito, um membro da junta directiva da associai;:ao cultural, Jos Andr Porto, decide
exprimir publicamente as suas crticas, censurando o desmantelamento de facto da sociedade e exigindo
o seu fortalecimento (La Voz de Galica, 5-12-89). Em Mari;:o de 1990, o mesmo directivo, ex-secretrio da
associa9ao, faz pblico o documento crtico "Aonde vai a Associai;:om Cultural 'A Estrada'?", redigido na
norma da AGAL, em que analisa a histria associativa, comos seus problemas (esquecimento do "conflito
cultural em que estamos imersos") e possveis solui;:6es ("urna redefinii;:ao do quefazer da Associai;:ao
Cultural 'A Estrada' deveria passar pela recuperai;:ao e o est mulo constante do seu aspecto
reivindicativo"). O documento alertava acerca do esmorecimento da A.C. "A Estrada", coma perda mesmo
da sua sede social, como na realidade, infelizmente, acabou acontecendo.
A mim tanto se me d
a Junta como a aguilhada,
onde houver um nh
o nao vale nada.
Redaci;:ao dO frade e a gralha
QUADRAS, por Lusa Pinheiro
Claro como um campo raso,
puro como um cu azul,
o leste o nosso ocaso,
o nosso norte o sul.
O frade e a gralha - Apartado 24 36680 ESTRADA (Galiza)
ofrade@safomedia.com
O frade e a gralha Primavera 2001 N 12
4
O frade e a gralha
Publicac;ao cultural Primavera 2001 Ano IV - N 12
A LNGUA PORTUGUESA NA CULTURA
ESTRADENSE CONTEMPORNEA(!)
Na cultura estradense contemporanea observa-se urna clara e persisten_te
tendencia para a reintegrac,::ao lingustica Por outro lado, a trad19ao
reintegracionista estradense em grande medida autoctone, embora,
viesse a confluir at certo ponto com outras correntes operantes na G.allza.
Pretendemos aproximar-nos nas seguintes linhas aos aspectos !undamenta1s da
normalizac,::ao da lngua portuguesa na cultura estradense contemporanea.
Ao estudarmos a cultura galega actual , e especficamente a estradense, devemos tra<;;ar urna
primeira lir,ha divisria entre 0 regime franquista, por urna parte, e, por outra .. o seu herde1ro_ monarqu1co
(Tbua 1 ) . Ambos os regimes coincidem, evidentemente, quanto ao de destru1i;:ao da .nossa
lngua e cultura e de obstaculizai;:ao do desenvolvimento em l1berdade da_ nai;:ao.galega, mas os melados
utilizados diferem num e noutro caso. No primeiro, era a dura repressao o. proced1mento, no
d 1 - deturpara- 0 a corruprao e a compra de consc1enc1as . Por exemplo, esta
segun o, a ass1m1 ai;:ao, a .,. .,. . . . . . d d
publicai;:ao, cuja edii;:ao e distribuii;:ao sao hoje. poss1ve1s, a111da que d1f1 cultosas, sena cons1 era a
propaganda ilegal e, portanto, perseguida pelo reg1me do general Franco.
E
ETAPAS DA CULTURA ESTRADENSE CONTEMPORANEA

_j
v"a da
erda
\ "' .
- . .. ......
---
Ensaios associativos (1975-1979) lniciati
- --
A.C. "A Estrada" (1979-?)
Monarqua Consolidai;:ao
Movimento de Reintegracionismo
(1975-?) associativa
reintegrai;:ao (1990-?)
(1979-?)
linguistica Lusofonia
(1990-?) (1993-?)
Tabua 1
esqu
(1975-
!IJ90)
Iniciativa - da direita
O-?) (199
Estabelecida esta primeira segmentai;:ao entre franquismo ( 19?5) e monarquia (1975-7),
podemos determinar, do ponto de vista da cultura estradense .. urna nova d1v1 sao quanto ao segundo dos
erodos, que 0 que aqui nos interessa. Assim, teriamos urna fase de ensa1os assoc1at1vos
i1975-1979) e, a seguir, urna outra de relativa consolidai;:ao asso...:1at1va (1979-?). Da mesrna mane1ra,
importa discernir, dentro da fase de consolidai;:o, a etapa que decorre de 1979 a 1990, ass1nalada P':_la
t - d A c "A Estrada" e a que se inicia nesse ultimo ano, em que o mov1mento de
ac uai;:ao a . . C "M 1 v 1 d " p - ultimo
linguistica se independiza organizativamente com a fundai;:ao da S. - arc1a a . ares - 1
ainda possvel segmentar a etapa a que acabamos de al .udir, a de. independencia do. mov1mento de
reintegrai;:ao noutros dois periodos: 0 reintegracionista propnamente d1to_ (1990-?) e o lusofono (1993-?).
verificar, por outro lado, que no perodo 1975-1990 a 1n1c1aliva pertenceu na
Estrada a esquerda, ao passo que, a partir da dcada de 90, a direita -o PP, desde a Mun1c1pal e
aliado com certo "galeguismo" culturali sta- est a exercer o controlo quase total _do .mov.niento cultural
estradense. Naturalmente, toda esta periodizai;:ao apenas pretende servir de para o estudo da
cultura estradense contemporanea, devendo ser relativizada, especialmente quanto as datas referidas
(Tbua 1).
Fm do franquismo e ensaios associativos _ - ___ . .
Nos come9os do ano lecti vo 1975-76, criaram-se pm estudantes do 11.ceu. da o unico
existente naquela altura, urnas Comiss6es Culturais que t1nham como naturalm.ent.e, a
or aniza<;;ao de actividades de tipo cultural mas tambm a direci;:o da lula pol1t1ca.contra o autontansn_:io
nog ensino e contra 0 regime fascista. Este perodo interessa-nos de mane1ra especial porque a 1nst1tu1i;:ao
daquelas Comiss6es Culturais pode . ? de certa mane1ra, como 1111c10 da etapa
contemporanea da cultura estradense (Tabua 2, paginas ,_-3) .

Você também pode gostar