Você está na página 1de 9

UNIVERSIDADE FEDERAL DO CEAR FACULDADE DE ECONOMIA, ADMINISTRAO, ATURIA E CONTABILIDADE Departamento de Teoria E on!

mi a " DTE Di# ip$ina% EE0133 T&rma% A C&r#o% Cincias Sociais 'er(odo $eti)o% 2013.1 REFLE*+ES SOBRE A ECONOMIA COMO CI,NCIA% #&a# po##i-i$idade# e $imita./e# 'ro01 A2amenon T1 A$meida 341 OB5ETIVO O objetivo do presente texto discutir, de u a !or a "era#, a#"uns aspectos etodo#$"icos %ue considera os de !unda enta# i port&ncia para o entendi ento da econo ia co o cincia. 'a#e ressa#tar %ue v(rias das %uest)es a%ui #evantadas ta b s*o pertinentes para outras (reas das Cincias Sociais. +ara cu prir os esse objetivo, se#eciona os a#"uns trec,os %ue considera os estrat"icos do cap-tu#o 1 do #ivro ./eci!re a Econo ia0, de 1i#son Sc,2art3 %ue nos per itir*o e#,or apro!undar essa %uest*o. A !i de tornar ais c#aro e objetivo o processo de an(#ise, aproveitare os a oportunidade para to ar os co o exe p#o concreto os prob#e as "erados para a econo ia naciona# co a retirada de d$#ares do ercado !inanceiro #oca#, ap#icados por investidores externos essencia# ente e t-tu#os da d-vida p4b#ica brasi#eira, no decorrer da ca pan,a e#eitora# de 2002. 361 UMA FORMULAO COM'LICADA DO 7UE SE5A ECONOMIA O autor nos tra3 u a !or u#a5*o inicia# do %ue seja econo ia, a partir de u a aborda"e acerca do %ue o pro!issiona# de econo ia !a3 ou produ3 a#"o extre a ente pertinente no caso brasi#eiro. 8O e onomi#ta tenta o$o ar a ordem no ao#, impor &ma dire.9o a &ma #it&a.9o de on0$ito e a&mento da in erte:a na $&ta pe$a #o-re)i);n ia1 A E onomia, o mode$o e on!mi o, < e##a $=2i a, e##e arti0( io para e#ta-e$e er &ma ordem na #o iedade 1111 O e onomi#ta < &m e#t&dio#o de mode$o#, e#>&ema#, tr&>&e# >&e pro &ram on)en er"no# todo# >&e < po##()e$ a #&pera.9o do ao# #o ia$1 O# pr=prio# mode$o# e?pre##am #on@o# A #on@o# de &m 2o)ernante, de &m empre#Brio o& de &ma $a##e #o ia$1C 4 6nicia# ente, ,( necessidade de esc#arecer os a#"uns pontos. As a!ir a5)es se#ecionadas deve ser entendidas co o concernentes aos objetivos e aspectos etodo#$"icos da econo ia co o cincia, e n*o co o u a de!ini5*o pro!issiona# do econo ista. 6sso por%ue, sendo a econo ia u a cincia socia#, apresenta enor es di!icu#dades no %ue di3 respeito ao estabe#eci ento de seu conte4do de u a !or a precisa. Se"undo por%ue, envo#ve %uest)es de orde etodo#$"ica %ue deve ser conte p#adas seja, %uando da e#abora5*o de !or u#a5)es te$ricas, seja na an(#ise dos !en7 enos da rea#idade econ7 ica, socia# e po#-tica. 8ina# ente, n*o pode ser es%uecidos, os obst(cu#os e as di!icu#dades para se encontrar so#u5)es para os prob#e as econ7 icos %ue, cada ve3 ais, se torna ais co p#exos e abran"entes, na sociedade do din,eiro e da ercadoria. +ara !aci#itar a nossa an(#ise e co preens*o, uti#i3are os o arti!-cio ana#-tico - co o objetivo de entender o rea# sentido da a!ir a5*o - de dissecar o sentido de a#"uns ter os e9ou express)es

Professor Adjunto IV, do Departamento de Teoria Econmica, da Faculdade de Economia, Administrao, Aturia e onta!ilidade, da "ni#ersidade Federal do ear$ % &c'(art), *ilson$ Decifre a Economia$ &$ Paulo+ Editora &arai#a$ %,,%$ p$ -.$

uti#i3adas. 6sto ser( !eito, tanto de u pris a estrita ente conceitua#, co o do ponto de vista do seu pape# no contexto "#oba# da a!ir a5*o. +ara isto se#eciona os os se"uintes ter os ou express)es: ao#, impor &ma dire.9o, #it&a.9o de on0$ito, in erte:a, $&ta pe$a #o-re)i);n ia, ordem1 3D1 DESCOM'LICANDO A CONCEITUAO DE ECONOMIA A !or u#a5*o do autor ; apesar de n*o estar !or a# ente exp#icitado - parte u a pre issa b(sica: a #o iedade apita$i#ta ontemporEnea, tanto do ponto de )i#ta na iona$, omo interna iona$, apre#enta"#e em &ma #it&a.9o de ao#1 <e os, portanto, %ue ana#isar inicia# ente o %ue seja o caos. =o texto 8O# Fen!meno# E on!mi o# e o #e& pape$ no de#en)o$)imento da# #o iedade#C6 c,a a os a aten5*o para u !ato !unda enta#: a %uest*o da sobrevivncia e da reprodu5*o ,u anas pode ser considerada, ,istorica ente, co o o prob#e a econ7 ico !unda enta# da ,u anidade. E ais, %ue a procura da so#u5*o de ta# prob#e a teve u pape# pri ordia# no processo de desenvo#vi ento do ,o e , co o ser ,u ano e socia#, na constru5*o e evo#u5*o dos di!erentes odos de produ5*o, na concreti3a5*o e evo#u5*o das !or a5)es sociais, co suas di!erencia5)es, estruturas, re#a5)es e con!#itos. E, por 4#ti o, o pape# %ue ta# din& ica e exerceu e exerce na produ5*o de !or u#a5)es te$ricas %ue, a partir de deter inado est("io de desenvo#vi ento das sociedades > ais especi!ica ente, no capita#is o?, buscara exp#icar cienti!ica ente os !en7 enos econ7 icos %ue se apresentava e co p#exi!icava no decorrer desse processo de evo#u5*o. +or outro #ado, veri!ica os %ue ao #on"o da ,ist$ria da ,u anidade, at os dias de ,oje, n*o se conse"uiu reso#ver >e, at es o, e%uacionar? o prob#e a econ7 ico !unda enta# da sobrevivncia b(sica para a tota#idade da ,u anidade. A#"uns !atos da atua#idade per ite esc#arecer de !or a ais apro!undada esse processo. @oje, no in-cio do terceiro i#nio, ainda encontra os ais de u %uarto da ,u anidade se condi5)es de "arantir, de !or a -ni a, a sua sobrevivncia, se"undo estudos da Or"ani3a5*o das =a5)es Anidas >O=A?. Co o decorrncia disso, a a p#ia5*o da isria te "erado co o subprodutos, o cresci ento da vio#ncia urbana, do processo de discri ina5*o sob as ais diversas nuances >racia#, de "nero, re#i"iosa, dentre outras?, o recrudesci ento dos con!#itos sociais, uitas ve3es sob o dis!arce de con!#itos tnicos e9ou re#i"iosos, a expans*o do narcotr(!ico e n-ve# undia#, a cria5*o de espa5o po#-tico para re"i es ditatoriais, a recorrncia de posiciona entos .!unda enta#istas0, no ca po da econo ia, da !i#oso!ia, da re#i"i*o, as "uerras, dentre outros %ue poderia ser evidenciados. Ao #ado disso, as contradi5)es no ca po econ7 ico s*o aberrantes. O processo de desenvo#vi ento tecno#$"ico %ue, por u #ado, te aberto espa5os para !aci#itar o processo de produ5*o das condi5)es ateriais de sobrevivncia e reprodu5*o, por outro, a p#ia o processo de exc#us*o, atravs da expans*o do dese pre"o no undo, da !or a5*o dos "randes con"#o erados de produ5*o e distribui5*o de ercadorias, %ue concentra de !or a extre ada a ri%ue3a na *o de poucos e distribue a isria para i#,)es. Se es%uecer, %ue esta expans*o econ7 ica se ve dando de !or a, n*o s$ desi"ua#, as, sobretudo, atravs de u es%ue a baseado e u processo de exp#ora5*o de parce#a crescente da ,u anidade. <odos estes indicadores, e centenas de outros %ue, a cada o ento, os cientistas est*o detectando e e#aborando, seria e#e entos representativos de u a situa5*o de .caos0. Assi , se necessidade de aiores evidncias, pode os a!ir ar %ue a ,ip$tese #evantada de %ue o undo conte por&neo se encontra e u a situa5*o ca$tica n*o necessita de aior co prova5*o. Bes o na%ue#es pa-ses %ue s*o considerados .desenvo#vidos0, as arcas do caos est*o presentes, evidenciando-se sob di!erentes
-

Almeida, A/amenon$ 0s Fenmenos Econmicos e o seu papel no desen#ol#imento das sociedades$ Fortale)a+ DTE1FEAA 1"F , -223$

!or as, at es o nas crises peri$dicas >e cada ve3 ais srias? por e#es experi entadas e %ue t u e!eito u#tip#icador sobre o resto do undo. Cabe ava#iar a"ora, se a econo ia co o cincia te rea# ente por objetivo, por ordem no ao#1 Ao ana#isar os as !or u#a5)es te$ricas de di!erentes esco#as de pensa ento econ7 ico veri!ica os %ue a tendncia te sido de tentar caracteri3ar, detectar as causas e exp#icar cienti!ica ente os distintos !en7 enos econ7 icos experi entados pe#as !or a5)es sociais ao #on"o do processo ,ist$rico. Esta tendncia pode ser constatada a partir das pri eiras tentativas de siste ati3a5*o cient-!ica da !eno eno#o"ia econ7 ica co o, por exe p#o, as obras dos econo istas c#(ssicos in"#eses, co o A Riqueza das Naes, de Ada S it, os Princpios de Economia Poltica e de Tributao, de /avid Cicardo e, nu outro extre o ideo#$"ico, O Capital, de Dar# Barx, dentre outros. E isto ve tendo continuidade at nossos dias. Co o decorrncia desse processo, tais !or u#a5)es procurara , a# da interpreta5*o, ta b apresentar so#u5)es para os ais variados prob#e as constatados, ediante a !or u#a5*o e a uti#i3a5*o dos ais variados ecanis os e instru entos de po#-tica econ7 ica %ue, intervindo no siste a, buscava e%uacionar e9ou reso#ver tais prob#e as. Con!or e ser( ana#isado posterior ente, i portante sa#ientar ta b %ue, o co ponente ideo#$"ico - entendido a%ui co o .vis*o de undo0 ; te u pape# de extre a i port&ncia na !or a co o os !en7 enos s*o apreendidosE co o s*o de!inidas as vari(veis %ue ne#es interv , be co o na deter ina5*o de suas re#a5)esE co o s*o co preendidos os seus e!eitos e, !ina# ente, na aneira co o e co %ua# objetivo s*o estabe#ecidos os ecanis os e instru entos de interven5*o. E s-ntese, por ordem no ao# si"ni!ica tentar construir u a .orde 0 %ue expressa, co o diria Sc,2art3 u son,o %ue, obvia ente, re!#ete a vis*o de undo dos ana#istas e9ou dos to adores de decis*o, seja e#es po#-ticos ou a"entes econ7 icos. =*o deixando de #evar e conta, por , o poder extre o %ue se concentra nas *os da%ue#es %ue det o poder econ7 ico, pe#a propriedade dos eios de produ5*o. Ora, isto i p#ica, portanto, e di!erentes conceitua5)es do %ue seja a econo ia, da co preens*o e an(#ise dos !en7 enos econ7 icos e de suas so#u5)es. 8rente a tudo isto e o#,ando o undo de ,oje, poss-ve# a!ir ar co o Sc,2art3 %ue: 8111 o pior ne#te m&ndo < >&e pre i#amo#, ada )e: mai#, #a-er pe$o meno# &m po& o de e onomia1C D /a- por%ue necess(rio apro!undar os u pouco as %uest)es at a%ui #evantadas. Co o vi os, as teorias e as po#-ticas econ7 icas procura impor &ma dire.9o a &ma #it&a.9o de on0$ito, dentro dos #i ites i postos pe#a pr$pria co p#exidade dos !en7 enos %ue e#as procura exp#icar e9ou so#ucionar,1 6sto si"ni!ica, e 4#ti a inst&ncia, partir da constata5*o dos prob#e as, ana#is(-#os co respeito a suas caracter-sticas, causas e e!eitos e, !ina# ente, estabe#ecer !or as de interven5*o %ue #eve F redu5*o ou cessa5*o do prob#e a, ou at es o, F sua so#u5*o de!initiva, o %ue si"ni!icaria c,e"ar a u a nova situa5*o na %ua# n*o ais estaria presente o prob#e a inicia#. As !or as de interven5*o ais co uns nas econo ias odernas s*o representadas pe#os ecanis os e instru entos de po#-tica econ7 ica e socia#. Outra i#ustra5*o decorre dos !atos econ7 icos %ue tivera #u"ar no Grasi#, durante a ca pan,a e#eitora# para a presidncia da Cep4b#ica, e especia#, a partir do !ina# do pri eiro e in-cio do se"undo se estre de 2002, %uando o candidato do +artido <raba#,adores co e5ou a apresentar u n-ve# aior de aceita5*o nas pes%uisas de opini*o.. /e u #ado, os diversos candidatos apresentava F popu#a5*o brasi#eira, a sua interpreta5*o da prob#e (tica naciona# e as suas propostas de so#u5*o. /e outro, o siste a capita#ista internaciona#, aco pan,ava, inicia# ente, de !or a .passiva0, o desenro#ar do processo de discuss*o entre os candidatos e seus partidos, os resu#tados das pes%uisas de opini*o, procurando veri!icar co o interesses de se" entos i portantes da econo ia internaciona# poderia vir a sere a!etados pe#o !ato po#-tico das e#ei5)es para a presidncia no
.

&c'(art), *ilson$ 0p$ cit$ p$ %,$

Grasi#. @( %ue se sa#ientar, no entanto, %ue o ace#erado processo de inte"ra5*o passiva da econo ia brasi#eira F orde econ7 ica e po#-tica internaciona# ,avia estabe#ecido v-ncu#os e dependncias >e, at es o, interdependncias? %ue tornava , de u #ado, extre a ente di!-ci# no curto pra3o desen,ar so#u5)es %ue !osse pa#at(veis para o centro ,e"e 7nico do capita# internaciona#, de outro, crescia as expectativas do povo brasi#eiro no sentido de ter, no curto pra3o, so#u5)es para os cruciais prob#e as socioecon7 icos experi entados pe#a aioria da popu#a5*o e %ue se ,avia a"ravado ao #on"o das 4#ti as dcadas. A !or a de concreti3ar sua preocupa5*o >e de in!#uenciar e!etiva ente no processo e#eitora#? co os ru os da econo ia brasi#eira, por parte de setores do capita# internaciona#, se e!etiva co o cresci ento do !#uxo de sa-da de d$#ares do ercado !inanceiro interno, e#evando de !or a ace#erada a taxa de c& bio. Co binado a isso, a#"u as institui5)es !inanceiras internacionais, apressa -se a indicar a seus c#ientes %ue u resu#tado e#eitora# !avor(ve# ao candidato do +<, be co o o co porta ento do ercado !inanceiro e da econo ia brasi#eira, apresentava perspectivas .peri"osas0 para os investidores estran"eiros. Os indicadores do .risco Grasi#0 co e5a osci#ar a cada resu#tado das pes%uisas de opini*o, ao es o te po, %ue os candidatos co e5a a rever posiciona entos e, at es o, posi5)es de princ-pio dos partidos po#-ticos, na tentativa de de onstrar %ue, as perspectivas e#eitorais n*o se co#ocava co o peri"o para a ,e"e onia econ7 ica do capita# internaciona#, ou seja, "radativa ente enca in,ava posiciona entos po#-ticos %ue objetivava aca# ar o .stress0, o .nervosis o0 e e#,orar o .,u or0 do ercado !inanceiro internaciona#. E outras pa#avras, se rea!ir ava %ue o !uturo "overno assu iria co pro issos de n*o por e c,e%ue a a5*o exp#oradora %ue o capita# !inanceiro ve exercendo ,( a#"u te po e nosso pa-s. 6sso se concreti3a de !or a exp#-cita co o docu ento .Carta aos Grasi#eiros0 divu#"ado no in-cio do se"undo se estre de 2002, assinado pe#o candidato do +artido dos <raba#,adores. Ao es o te po, o "overno de 8ernando @enri%ue Cardoso >8@C?, reco#ocava, a cada o ento, a necessidade de %ue o pa-s recorresse ao 8undo Bonet(rio 6nternaciona# >8B6?, apro!undando, por u #ado, o atre#a ento da nossa po#-tica econ7 ica F receita recessiva da%ue#a institui5*o e, por outro, assu indo co pro issos %ue !orta#ecia a inser5*o da econo ia brasi#eira ao ode#o capita#ista "#oba#i3ado. 6sto !oi !or a#i3ado e carta de inten5)es ao 8B6, co pro etendo, inc#usive, o !uturo "overno co propostas %ue so ente seria i p#e entadas no andato se"uinte. <udo isso, e troca de u e prsti o de a#"uns bi#,)es de d$#ares. /entre os e!eitos desse o ento de crise, cu pre en!ati3ar, u recrudesci ento da in!#a5*o "erada pe#a desva#ori3a5*o do rea#, co rebati ento sobre custos internos de produ5*o, o cresci ento do servi5o !inanceiro da d-vida p4b#ica >tanto interna, co o externa?, pe#a retra5*o dos !#uxos de capita# para a econo ia brasi#eira, po#-tica onet(ria de juros e#evados na expectativa de redu3ir a press*o in!#acion(ria e atrair a entrada de capitais, di!icu#tando ainda ais %ua#%uer possibi#idade de u a redina i3a5*o da econo ia naciona#. H !(ci# detectar a%ui, de !or a bastante evidente, a existncia de v(rios e#e entos i portantes no %ue tan"e F uti#i3a5*o de instru entos de po#-tica econ7 ica co o objetivo pri ordia# de debe#ar u a crise. +or outro #ado, evidencia -se ta b as estreitas inter-re#a5)es existentes entre os ais di!erentes tipos de vari(veis no interior dos !en7 enos econ7 icos. Berece especia# aten5*o u e#e ento i portante %ue se encontra presente de !or a arcante no exe p#o e an(#ise: o a&mento da in erte:a1 E#e se apresenta co o !unda enta#, n*o s$ para o entendi ento e!etivo do !en7 eno, as ta b para a de!ini5*o de ecanis os e instru entos e!ica3es, pe#o enos para "arantir a ad inistra5*o da crise especu#ativa. H i portante #e brar, %ue ao se per"untar as ra3)es de ta# .corrida0 aos d$#ares, n*o se pode deixar de #ado u a i portante %uest*o de car(ter po#-tico, %ue se articu#a per!eita ente co a %uest*o da incerte3a. A a poss-ve# vit$ria de Iu#a poderia resu#tar e udan5as dr(sticas na po#-tica

econ7 ica co o, por exe p#o, a possibi#idade de u a#on"a ento do per!i# da d-vida p4b#ica J, ou nu a perspectiva ais radica#, a orat$ria das dividas interna e ou externa. Ana#istas #ocais e internacionais exp#icitara %ue o cresci ento da candidatura oposicionista F presidncia deter inara a reava#ia5*o da posi5*o da econo ia brasi#eira no ercado !inanceiro internaciona#, e#evando os indicadores de risco para investi entos estran"eiros e nosso pa-s. A ava#ia5*o ia ais a# , co#ocando %ue o vo#u e da d-vida p4b#ica brasi#eira e seu per!i# apontava para di!icu#dades crescentes de anter os co pro issos !inanceiros !uturos. A#iados a esses aspectos, ta b s*o #evantadas, a situa5*o das contas externas %ue, a cada ano, vin,a evidenciando u a necessidade crescente de d$#ares para seu !ec,a ento, a continuidade do cresci ento das taxas de dese pre"o, co o indicadoras de u processo de retra5*o econ7 ica, dentre outros. +ara u e#,or entendi ento desse processo, ana#isare os de !or a sinttica a#"uns dos e!eitos ne"ativos das edidas de po#-tica econ7 ica i p#e entadas. A anuten5*o da taxa de juros e pata ar extre a ente e#evado, por exe p#o, poderia resu#tar e a#"uns dos prob#e as a se"uir apresentados. a. e!eito in!#acion(rio ; o au ento da taxa de juros, por representar u au ento do custo do din,eiro no ercado !inanceiro, se re!#etiria co o au ento dos pre5os das ercadorias. 6sso por%ue os produtores %ue desejasse to ar recursos e prestados para !inanciare a sua produ5*o teria %ue arcar co u custo !inanceiro aior o %ue, auto atica ente, seria repassado aos consu idores sob a !or a de au ento de pre5os. b. e!eito recessivo ; na edida e %ue se e!etivaria u au ento dos custos !inanceiros pe#a e#eva5*o da taxa de juros, os produtores n*o se sentiria esti u#ados a recorrere a e prsti os junto ao siste a banc(rio ou outras institui5)es do ercado de capitais, seja para e!etivare novos investi entos, seja para expandire seus n-veis de produ5*o. Conse%uente ente, poder-se-ia ter redu5*o do rit o de cresci ento e, at es o, retra5*o do vo#u e de produ5*o co conse%uente au ento do dese pre"o, retra5*o de de anda interna, dentre outros, expandindo-se o c#(ssico c-rcu#o vicioso: .n*o cresce por%ue n*o est( crescendo0. A retra5*o de de anda, por exe p#o, dar-se-ia, e parte por%ue os consu idores n*o estaria esti u#ados a se endividare para ad%uirire novos bens, por outro #ado, pe#a redu5*o de renda "erada pe#o dese pre"o. E s-ntese, pode os a!ir ar %ue os e!eitos recessivos se re!#etiria co o u a"rava ento das condi5)es e!etivas %ue condiciona a $&ta pe$a #o-re)i);n ia de expressivos se" entos da popu#a5*o brasi#eira. A au ento da desva#ori3a5*o do rea#, no entanto, era considerada por a#"uns ana#istas co o tendo e!eitos positivos, na edida e %ue resu#taria e u a expans*o das exporta5)es o %ue, a#i(s, veri!icou-se e parte, ainda %ue e "rande parce#a a situa5*o positiva da ba#an5a co ercia# !oi decorrente de u a redu5*o das i porta5)es >cujos pre5os e oeda naciona# au entara K drastica ente? . /eve os c,a ar a aten5*o para o !ato %ue tais e!eitos n*o se e!etiva auto atica ente. A# do ais, deve os ressa#tar %ue i portantes se" entos do setor industria# brasi#eiro depende !orte ente da i porta5*o de co ponentes, atrias pri as, e%uipa entos, etc. +ortanto, a desva#ori3a5*o da oeda es o #evando a u a redu5*o dessas i porta5)es, teria #i ites, a enos %ue a ind4stria redu3isse seus n-veis de produ5*o, o %ue, objetiva ente, a"udi3aria o processo recessivo. =os se" entos onde n*o se veri!icou retra5*o da produ5*o deu-se, a trans!erncia da e#eva5*o de custos, "erada por pre5os ais e#evados das i porta5)es, para os
4

Isto pode ser entendido, como a perspecti#a de adiamento dos pra)os de res/ate dos t5tulos p6!licos em poder do mercado financeiro nacional e internacional$ 7 A 8!alana comercial9 :ou 8!alano comercial9; < entendida :o; como a diferena entre o #alor das e=porta>es menos o #alor das importa>es$ ?uando o saldo < positi#o di)emos @ue ' um 8super#it9, @uando ne/ati#o um 8d<ficit9$

pre5os dos produtos !inais %ue possue co ponentes i portados, ou seja, "erou-se u a press*o in!#acion(ria na econo ia. Este exe p#o be de onstra a !ra"i#idade ana#-tica co %ue a cincia econo ia se de!ronta. +ode-se identi!icar a co p#exidade da rede de inter-re#a5)es objetivas %ue existe entre as vari(veis %ue in!#uencia os !en7 enos econ7 icos e, at es o, a di!icu#dade e de!inir ecanis os e instru entos de po#-tica econ7 ica %ue possa "erar resu#tados capa3es de so#ucionar prob#e as econ7 icos espec-!icos. 3F1 MODELOS E SONGOS Sc,2art3 a!ir a, ainda, %ue a e#abora5*o de mode$o# econ7 icos u a das !or as uti#i3adas pe#a econo ia para exp#icar teorica ente os !en7 enos, be co o para nos convencer de u son,o: seja o de superar o caos socia#, ou de encontrar eios ais r(pidos e e!icientes de enri%uecer, de criar as condi5)es para derrubar os seus concorrentes, en!i , u espectro bastante a p#o de possibi#idades, a#"u as de#as, exp#icitando o con!#ito de interesses entre di!erentes tipos de a"entes econ7 icos.. Esta !or u#a5*o nos re ete, ais u a ve3, F %uest*o etodo#$"ica. 6sto por%ue na !or u#a5*o dos 8111 mode$o#, p$ano# o& @ip=te#e# #o-re a e onomia, o# e onomi#ta# ima2inam ada omportamento e o e0eito 2$o-a$ da# re$a./e# entre o# )Brio# tipo# de omportamento#1C H =o entanto, o %ue se observa na vida rea# %ue, para a exp#ica5*o de u es o !en7 eno econ7 ico, n*o di!-ci# encontrar di!erentes exp#ica5)es e interpreta5)es, be co o discord&ncias acerca de suas poss-veis so#u5)es. +or %ue isso aconteceL E pri eiro #u"ar, te os %ue #evar e conta %ue os !en7 enos econ7 icos n*o pode ser co parados ou tratados etodo#o"ica ente da es a !or a %ue os !en7 enos !-sicos. A a das ra3)es dessa i possibi#idade reside no !ato de %ue os !en7 enos econ7 icos apresenta u n-ve# de co p#exidade %ue n*o !(ci# de ser captado e sua tota#idade pe#o ana#ista. E se"undo #u"ar, o conjunto de vari(veis %ue interv nos !en7 enos uito "rande, o %ue torna di!-ci# entender ou estabe#ecer suas articu#a5)es internas. /eve ser considerada ainda a existncia de vari(veis %ue, nu a pri eira aproxi a5*o, di!ici# ente seria consideradas co o tendo %ua#%uer re#a5*o co o !en7 eno %ue se est( ana#isando. 'a#e ressa#tar por outro #ado, as di!icu#dades de detec5*o das vari(veis intervenientes nos !en7 enos, se es%uecer, a utabi#idade das re#a5)es de causa e e!eito. H c#aro, por , %ue deter inados !en7 enos apresenta u "rau de sensibi#idade uito aior, co re#a5*o Fs vari(veis c,a adas .n*o-econ7 icas0 ou aparente ente .n*o-econ7 icas0, do %ue outros. Exe p#o t-pico o co porta ento das bo#sas de va#ores, cujo n-ve# de sensibi#idade extre a ente e#evado, passando por extre os, co o a in!#uncia do re#aciona ento extraconju"a# do presidente C#inton, ou os constantes con!#itos de interpreta5*o e de proposi5)es existentes entre inistros, tcnicos do "overno e representantes de partidos po#-ticos de u a dada coa#i3*o, co respeito Fs !or as e ecanis os de interven5*o na econo ia brasi#eira. Obvia ente, nestes casos torna-se i poss-ve# estabe#ecer, co u -ni o de precis*o, a dire5*o e9ou intensidade da in!#uncia de tais vari(veis sobre os indicadores dos !en7 enos. 8ina# ente, as n*o enos i portante, n*o se pode descartar o !ato de %ue o pr$prio ana#ista est( sujeito a u "rande n4 ero de in!#uncias de orde po#-tica, cu#tura# e ideo#$"ica %ue exerce a!eta a pr$pria aneira co o os prob#e as s*o por e#e encarados. 6sto se #i"a !unda enta# ente Fs concep5)es de orde !i#os$!ica, te$rica e9ou ideo#$"ica %ue !a3e parte do arsena# de con,eci entos do ana#ista, ou co o co u ente se di3, a in!#uncia da .vis*o de undo0 %ue e#e possui.
A

&c'(art), *ilson, op$ cit$, p$ -7$

Considerando tais caracter-sticas, os ode#os representativos dos !en7 enos econ7 icos a ser, necessaria ente inco p#etos. Exe p#os i#ustrativos das #i ita5)es aci a exp#icitadas s*o as a!ir a5)es das autoridades econ7 icas brasi#eiras >recorrentes a cada ano? no %ue di3 respeito Fs expectativas acerca dos e!eitos esperados de u reajuste do sa#(rio -ni o, e co para5*o Fs interpreta5)es co u ente co#ocadas por se" entos da sociedade, co o as centrais sindicais, e bros da oposi5*o, ovi entos sociais, etc. /o #ado do "overno, as autoridades centra sua an(#ise nos e!eitos %ue o reajuste do sa#(rio -ni o ter( sobre as despesas da previdncia socia#, a p#iando o d!icit do setor, acrescenta ainda os e!eitos %ue ter( sobre as despesas dos estados e unic-pios %ue, e a#"uns casos, poder*o .%uebrar0. =*o s*o citados, por , os e!eitos esti u#adores sobre a econo ia, o %ue poder*o a!etar certos se" entos do setor produtivo e ter os de cresci ento, "era5*o de e pre"os, ais renda, ais i postos e contribui5)es, etc. 6sto, #o"ica ente, se #evantar a %uest*o b(sica %ue a possibi#idade, ainda %ue pe%uena, de e#,oria das condi5)es de sobrevivncia da "rande parce#a exc#u-da da popu#a5*o. <a b s*o deixadas de #ado %uest)es !unda entais e, nunca e%uacionadas, de cobran5a dos dbitos F previdncia acu u#ados ao #on"o dos anos, tanto pe#o setor privado, co o pe#o setor p4b#ico, os casos de !raude, a sone"a5*o, etc. E s-ntese, o mode$o, a partir do %ua# as expectativas das autoridades econ7 icas est*o constru-das, peca pe#a sua extre a .si p#icidade0, i.e., por n*o estar inc#uindo, na exp#icita5*o das re#a5)es de causa e e!eito, u conjunto ais a p#o e consistente de vari(veis %ue est*o intervindo no !en7 eno e discuss*o. Outro i portante !ato de onstrativo dessa co p#exidade , se d4vida, a discuss*o, %ue ve se desenro#ando ,( v(rios anos, sobre a necessidade ou n*o de u a redu5*o dr(stica da taxa de juros b(sica, objetivando a reto ada do cresci ento econ7 ico. Atua# ente, na econo ia brasi#eira, inexiste u contro#e !or a# das autoridades onet(rias sobre o n-ve# das taxas de juros cobradas pe#as institui5)es do ercado !inanceiro, apesar da Constitui5*o 8edera# de 1MNN ter !ixado .e 12O a.a. o (xi o a ser cobrado co o juros e re#a5*o a %ua#%uer e prsti o.0 >SA=/CO=6, 2002?, %ue n*o est( vi"orando pois n*o !oi aprovada sua re"u#a enta5*o. =o entanto, o Ganco Centra# do Grasi# >GCG?, atravs do Conse#,o de +o#-tica Bonet(ria, estabe#ece, periodica ente, a de!ini5*o da taxa b(sica de juros >con,ecida na -dia co o taxa SEI6C?, uti#i3ada co o instru ento de po#-tica onet(ria, %ue !unciona co o indicativo das expectativas e da posi5*o das autoridades onet(rias, co respeito ao contro#e da expans*o da o!erta de din,eiro, do contro#e in!#acion(rio e, at es o, no %ue tan"e Fs po#-ticas econ7 icas vo#tadas para esti u#ar o cresci ento econ7 ico. +ode-se a!ir ar, portanto, %ue a de!ini5*o dessa taxa n*o deixa de in!#uenciar o co porta ento dos a"entes econ7 icos, seja e#es produtores ou consu idores. =o entanto, n*o se por deixar de #evar e conta, %ue as recentes redu5)es dessa taxa >caiu de 1N O e de3e bro de 200K para 12,PKO no in-cio de ar5o de 200P? n*o c,e"ara a ter i pacto !orte sobre o co porta ento dos investidores. 6sso por%ue, con!or e j( a!ir a os anterior ente, a taxas de juros de!inidas pe#o ercado !inanceiro apresenta expressivas di!eren5as co re#a5*o F taxa b(sica. Se"undo a 8unda5*o +COCO= S+ >200Q? as taxas anuais de juros banc(rios para c,e%ue especia# e e prsti os pessoais > dia das taxas de 10 institui5)es !inanceiras? P atin"ira , respectiva ente, 1KQ,0KO e NP,K1O, en%uanto a SEI6C e de3e bro da%ue#e ano era de 13,2KO. Co o se pode !aci# ente depreender o .spread0 banc(rio %ue se"undo o Ce#at$rio do +COCO= S+ representado pe#a .di!eren5a entre o %ue os Gancos pa"a para captar recursos no ercado e o %ue cobra do consu idor0, continua extre a ente e#evado. 'a#e #e brar por outro #ado, ainda se"undo o +COCO= S+, o .custo do din,eiro para bancos e !inanceiras, cujo ba#i3ador a proje5*o dos juros !uturos, deixou de ser o !ator de aior peso na co posi5*o da taxa na ponta N, cedendo #u"ar a tende
B

Ce#antamento anual co!rindo %2 !ancos+ D&E , Eanespa, Eradesco, Eando do Erasil, ai=a Econmica Federal, Ita6, &antander, Fossa ai=a, Eanco Geal e "ni!anco$ 3 Ta=as de juros co!radas pelo emprestador ao solicitante de empr<stimo :Fota do autor;

outros !atores: custo das restri5)es onet(rias >dep$sitos co pu#s$rios?, custos operacionais, car"a tribut(ria e inadi p#ncia. =*o pode os es%uecer, contudo, %ue o #ucro ta b u !ator de peso na co posi5*o das taxas de juros e %ue os bancos brasi#eiros continua a re"istrar rentabi#idade e#evada exce#ente ar"e de #ucro.0 A e#abora5*o de ode#os interpretativos te sido u a (rea %ue se a p#iou bastante nas Cincias Sociais co o u todo e, e especia#, na econo ia. @( necessidade, no entanto, de estar os bastante conscientes das #i ita5)es desses ode#os. Sc,2art3 nos #e bra: .Ao ontar ode#os, p#anos ou ,ip$teses sobre a econo ia, os econo istas i a"ina cada co porta ento e o e!eito "#oba# das re#a5)es entre os v(rios tipos de co porta ento.0 M Bais u a ve3, a .vis*o de undo0 de cada ana#ista inter!ere nesse processo de .i a"inar0 os tipos de co porta ento, as re#a5)es entre as vari(veis %ue inter!ere ou ode#a tais co porta entos, etc. H a%ui %ue va os encontrar u a das "randes #i ita5)es ao processo de teori3a5*o no nosso ca po de estudo. <entare os i#ustrar "ra!ica ente essa %uest*o, representando a rea#idade por u a !i"ura de !or a inde!inida e o . ode#o0 por u ret&n"u#o. A !i"ura abaixo serve para i#ustrar o %ue acontece %uando o#,a os a rea#idade pe#a $tica de u ode#o.

Fi2&ra 4% Bode#o x Cea#idade Co o pode os veri!icar, os trec,os e cin3a representa aspectos da rea#idade %ue n*o !ora conte p#ados pe#o ode#o, e os trec,os ,ac,urados representa co ponentes do ode#o %ue n*o existe na rea#idade. 3I1 E a(J Apesar do e aran,ado de conceitos, re#a5)es, contradi5)es e, at es o, de .enro#a5)es0, n*o se pode ne"ar %ue se pre poss-ve# procurar entender os !en7 enos econ7 icos nu a perspectiva cient-!ica. +ara isto, no entanto, !unda enta# procurar entender a rea#idade %ue nos cerca. Observ(-#a co o#,os de pes%uisador, n*o se con!or ando co as aparncias, as procurando descer >ou subir? F procura da essncia dos !en7 enos. E, nessa procura %ue va os nos deparar co aiores contradi5)es. A a!ir a5*o de Sc,2art3, %ue se se"ue, be reve#adora disso. .=as odernas econo ias onet(rias, co o no capita#is o, as de i#/e# de cada produtor pode estar at es o e oposi5*o F reprodu5*o ateria# ou bio#$"ica da sociedade co o u todo. O e pres(rio pode pre!erir "uardar o seu din,eiro ou ap#ic(-#o na especu#a5*o !inanceira a contratar traba#,adores e produ3ir
,

&c'(art), op$ cit$ p$ -7$

a#i entos, por exe p#o.010 Objetiva ente, o %ue a- a!ir ado a representa5*o da rea#idade do undo conte por&neo. O desa!io est( co#ocado: co o udarL Outra #e bran5a %ue nos tra3ida pe#o autor ta b erece re!#ex*o pro!unda para %ue se possa ter u e#,or entendi ento da nossa rea#idade. .=*o ,( co o entender a econo ia oderna se perceber o pape# e as !un5)es do Estado, inst&ncia po#-tica e ideo#$"ica atravs da %ua# uitas ve3es se a#tera o si"ni!icado econ7 ico das re#a5)es sociais.0 11 A#i(s, o Grasi# ais u a ve3 se apresenta u i portante .#aborat$rio0 de an(#ise para esta %uest*o. O %ue ve se observando desde o in-cio da dcada de 1MM0, u processo ace#erado de rede!ini5*o do ta an,o e do pape# do Estado no Grasi#. Se co parar os ,istorica ente %ua# vin,a sendo o pape# do estado no Grasi# e a sua atua# rede!ini5*o, tere os e *os u ca po de pes%uisa dos ais a p#os e co p#exos. R "uisa de .provoca5*o cient-!ica0 pode os #an5ar a#"u as %uest)es para re!#ex*o. Co o se ve dando, ,istorica ente, as re#a5)es entre o Estado e o poder econ7 icoL edidas nosso

Sue se" entos da sociedade v sendo e!etiva ente bene!iciados pe#as econ7 icas de!inidas pe#o Estado brasi#eiro ve i p#e entandoL Sua# o pape# do Estado no processo de conso#ida5*o e i p#anta5*o do capita#is o e pa-sL

Existe u sa#do positivo, do ponto de vista da sociedade co o u todo, no %ue di3 respeito Fs rede!ini5)es do Estado no Grasi# e anda ento desde o !ina# da dcada de N0L +ode os considerar o Estado brasi#eiro co o u .Estado de ocr(tico0L

O processo de re!#ex*o aci a su"erido ser( desenvo#vido no decorrer do curso, na edida e %ue possa os e#aborar conceitos, exp#icitar re#a5)es, con,ecer !or u#a5)es te$ricas, perceber cienti!ica ente a rea#idade econ7 ica, socia# e po#-tica na %ua# esta os inseridos. H c#aro %ue u processo de ta# a"nitude, n*o poder( se co p#etar ao #on"o de u se estre #etivo, ne es o ao #on"o de todo o curso de "radua5*o. 8ina# ente, n*o poderia conc#uir se #evantar u a %uest*o !unda enta#. A de %ue o ana#ista, o cientista, en!i , n*o u ser .neutro0 !rente F rea#idade e F prob#e (tica existente. O processo de e#abora5*o cient-!ica no ca po da an(#ise da sociedade e da econo ia, so ente se co p#eta %uando o cientista socia# e!etiva ente ne#a se insere e se encontra, n*o co o u ente externo, as co o participante. =este o ento, nu a rea#idade co o a de nosso pa-s, a sua tare!a vai a# de con,ecer, de exp#icar, de teori3ar. O cientista socia# n*o deve se con!or ar co isso, as, co seu con,eci ento, procurar contribuir para trans!or ar. Co o diria Sc,2art3 .por orde no caos0, ou seja, substitu--#o, procurando dar sua contribui5*o no sentido da concreti3a5*o de a#"u tipo de .son,o0 ou .utopia0. TEXTO PRELIMINAR PARA USO EXCLUSIVO UNIVERSIDADE FEDERAL DO CEAR. EM CURSOS DE GRADUAO DA

%2 %%

&c'(art), op$ cit$ p$$.-$ Idem, i!idem, p$ .-$

Você também pode gostar