Você está na página 1de 9

1.

Testemunhos Modernos

1.1.

Paula da Cunha Corra, As Armas e Vares: A Guerra na Lrica de Arquloco, p. 26:

A classificao de Arquloco entre os poetas jmbicos nos cnones alexandrinos pode ter
sido um fator determinante para sua fortuna como poeta satrico e para a nfase dada aos
poemas jmbicos (especificamente aos relacionados s filhas de Licambes) que encontramos
nas referncias mais tardias. [...] Aps o perodo alexandrino, Arquloco e sua obra sofreram
severa crtica por parte de filsofos e Padres da Igreja que, no quadro da censura s letras
pags em geral, tinham no apenas a ele como alvo, mas todo esse gnero da poesia arcaica.
Eusbio (Prep. Ev. [Preparao Evanglica] 5. 32, 33), por exemplo, caoa dos orculos de um
deus [Apolo] que admira e defende Arquloco, poeta obsceno e infame que um homem
decente sequer suportaria ouvir. Como o imperador Juliano proibiu a leitura de Arquloco
e Hipnax, deduzimos que, nessa poca, antologias que continham suas obras ainda seriam
acessveis. Aps esse perodo, porm, no temos mas notcia de seus textos que, aos poucos,
foram caindo no esquecimento.

1.2.

M. West, Studies in Greek Elegy and Iambus, p. 26-27:

A histria era que Licambes acompanhara Telesicles a Delfos na ocasio em que o orculo
anunciou que o primeiro dos filhos de Telesicles a saud-lo assim que desembarcasse seria
[imortal e digno de ser cantado, Inscrio de Mnesiepes, A (E) II
43 ff.). Eis que o filho referido pelo orculo fora Arquloco. Um casamento foi ento
arranjado entre Arquloco e uma das filhas de Licambes, Nebule. Posteriormente, porm,
Licambes rompeu o noivado e, logo em seguida, Arquloco injuriou-o e suas duas filhas
mediante iambos to ferozes que eles (somente as filhas, em fontes mais antigas) enforcaramse por vergonha. O poeta alega que encontrou as garotas no recinto de Hera e que elas o
induziram a participar de uma orgia ou orgias juntos, os detalhes a respeito so descritos com
a mais indecente clareza. [...] Supe-se usualmente que os suicdios so acrscimos mticos.
Uma histria paralela contada acerca das vtimas de Hipnax, Bpalo e Atnis, bem como
acerca da prpria Iambe. Bpalo e Atnis parecem que foram pessoas reais, escultores; Iambe
foi uma personagem mtica. E quanto a Licambes e suas filhas? Foram pessoas reais ou
1

personagens mticas? J notamos aqui que as palavras iambos, juntamente com dithyrimbos,
thriambos, ithymbos, pertencem a um seleto e unificado grupo, presumivelmente de origem prgrega. No notvel que o mesmo elemento amb aparea no nome da figura que desempenha
um papel recorrente nos iambos do expoente mais celebrado do gnero? Mais do que isso:
ele sustenta o patronmico Dotades (fr. 57, 7), filho de Dotes. O que tambm significativo
se iambo possui alguma ligao com os ritos de Demter, para o qual pensamos que o nome
(ou o que quer que fosse) que a deusa assume no Hino Homrico (v. 122) no perodo
anterior revelao de sua verdadeira identidade, um perodo durante o qual as zombarias
de Iambe acontecem. H tambm uma forma elica de seu nome -. A possibilidade
que estou a sugerir que Licambes e suas libidinosas filhas no eram contemporneos vivos
de Arquloco, mas, sim, um estoque de personagens de um entretenimento tradicional com
alguma (e talvez esquecida) base ritual.

1.3.

Ralph M. Rosen, Hipponax, Boupalos and the Conventions of the Psogos, p. 32.

O nome Bpalo possui especial significado nos iambos de Hipnax, ainda que possa pertencer
a uma pessoa real. O escultor Bpalo a nica figura a sustentar esse nome em todas as
fontes suprstites, pesquisadores j notaram essa peculiaridade. No entanto, ningum,
segundo me parece, props que talvez esse nome tenha um significado especial na poesia de
Hipnax, presumivelmente porque se assume que seja o nome de uma personagem histrica.
Eu sugeriria que a chave para o status de Bpalo na poesia hiponaquiteana reside justamente
no seu nome, que pode ser compreendido como um jogo lingustico com os elementos
- (similar a um boi) e (=). Assim dividido, o nome pode ser
etimologizado tanto para significar falo de boi, como talvez mais simplesmente falo
grande. Muitos fragmentos, como podemos perceber, situam Bpalo em situaes
inegavelmente sexuais, a sugerir que Hipnax estava muito consciente quer da possibilidade
semntica a que me referi, quer de sua adequao para o gnero imbico.

2. Testemunhos Antigos

2.1.

Pseudo-Acro (Pseudacronis Schol. Ad loc. Schol. cod. Par. Lat. 8223 et 17897, ed.
Botschuyver):

Lycambes habuit filiam Neobulen. Hanc cum Archilochus in matrimonium postulassset,


promissa nec data est a patre. Hinc iratus Archilochus in eum maledicum Carmen scripsit;
quo tanto est dolore compulsus ut cum filia uitam laqueo finiret. + Lycambes filiam suam
promisit Archilocho daturum uxorem, quod postea denegauit. Qua de causa iratus
Archilochus camina scripsit in Lycamben et eius filias, itaque ex dolore carminum eius filiae
laqueo uitam finirent.+ (eo usque prosecutus est iambis ut se ipsum Lycambes interficeret).

Licambes teve uma filha, Nebule. Tendo Arquloco a pedido em casamento, embora
prometida, no foi dada pelo pai. Desde ento, Arquloco, irado, comps contra ele um
poema maledicente; foi compelido por tamanha dor que se suicidou junto com a filha,
enforcando-se. + Licambes prometeu dar sua filha como esposa a Arquloco, o que,
irredutivelmente, negou em seguida. Por este motivo, Arquloco, indignado, comps poemas
contra Licambes e suas filhas, de modo que, em virtude da clera desses versos, suas filhas
se suicidaram, enforcando-se. + (Os iambos o perseguiram a tal ponto que Licambes deu
cabo de si prprio)1.

2.2.

Esclios de Ovdio (Contra bis, v. 54):

Lycambeo sanguine Lycambes Neobulen filiam suam Archilocho desponsauit et dotem


promisit; quam quia postea negauit, Archilochus in iambico metro inuectiuam in ipsum fecit
et tam turpia de eo dixit quod ipsum et uxorem et filiam ad laqueos coegit; maluerunt enim
mori quam sub turpibus opprobiis uiuere.
No sangue de Licambes: Licambes empenhou em casamento sua filha, Nebule, a Arquloco e
prometeu um dote; porque a negou em seguida, Arquloco comps contra Licambes
invectivas em metro imbico e acerca dele disse palavras to torpes que o impeliu, sua esposa
e a filha a enforcarem-se. Preferiram, pois, morrer a viver sob torpes oprbrios2.

2.3.

Ateneu de Nucratis, Deipnosophistae [O Banquete dos Sofistas], 11, 112-113:

,
, , , ,
[] .
Diz-se que, residindo em Atenas, Grgias teria mandado fazer uma esttua sua em ouro com
o fim de dedic-la em Delfos. Quando Plato, vendo-o, disse que retornara finalmente o belo
e dourado Grgias, este logo lhe respondeu: belo mesmo este novo Arquloco de Atenas!.3

2.4.

Plnio, o velho, Histria Natural, 36, 11:

Iam fuerat in Chio insula Melas scalptor, dein filius eius Micciades ac deinde nepos
Archermos, cuius filii Bupalus et Athenis uel clarissimi in ea scientia fuere Hipponactis poetae
aetate, quem certum est LX Olympiade fuisse (540/ 537). Quodsi quis horum familiam ad
proauum usque retro agat, inueniat artis eius originem cum olympiadum initio coepisse.
Hipponacti notabilis foeditas uultus erat; quamobrem imaginem eius lasciuia iocosam hi
Traduo de Alexandre Agnolon.
Traduo de Alexandre Agnolon.
3 Traduo de Alexandre Agnolon.
1
2

proposuere ridentium circulis. Quod Hipponax indignatus destrinxit amaritudinem


carminum in tantum ut credatur aliquis ad laqueum eos compulisse: quod falsum est,
complura enim in finitimis insulis simulacra postea fecere, sicut in Delo, quibus subiecerunt
carmen, non uitibus tantum censeri Chium sed et operibus Archermi filiorum.

Vivera na ilha de Quos um escultor de nome Melas, sucedido por seu filho, Micades, e
depois por seu neto, Arquermo, cujos filhos, Bpalo e Atnis, foram sem dvida os mais
preclaros nessa cincia poca do poeta Hipnax, que seguramente viveu durante a 60a
Olimpada [540/537 a.C.]. Porm se algum considerar a famlia destes, retrocedendo at os
antepassados, descobriria talvez que a origem de sua arte comeou com o incio das
Olimpadas. Era notria a face horrenda de Hipnax; por esta razo eles expuseram por
gracejo um retrato jocoso dele, causando o riso da Assemblia. Hipnax, indignado,
censurou-os com o sabor amargo de seus poemas a tal ponto, que alguns crem que ele os
compeliu a se enforcar: o que falso; pois, tempos depois, fabricaram ainda, em ilhas
vizinhas, por exemplo, em Delos, muitas esttuas em cujos ps puseram um poema, para que
Quos no fosse julgada por suas videiras, mas tambm pelas obras dos filhos de Arquermo4.

2.5.

Suidas (Suda) s. u. :

, , ,
.
, .
Hipnax, filho de Ptias e de Protes, a me. Natural de feso e poeta imbico. Habitou a
cidade de Clazmenas, sendo exilado pelos tiranos Atengoras e Comas. Comps [iambos]
contra Bpalo e Atnis, escultores, porque fabricaram retratos dele com o objetivo de ultrajlo5.

2.6.

Calmaco fr. 380Pf [a respeito de Arquloco]:


, ' '
Do co a bile acerba possua,
e da vespa o ferro agudo: e a boca
o veneno de ambos destilava6.

Traduo de Alexandre Agnolon.


Traduo de Alexandre Agnolon.
6 Traduo de Alexandre Agnolon.
4
5

2.7.

Alceu de Messene, Antologia Palatina, 7, 536:


' ,

.
,
.

2.8.

Lenidas de Tarento, Antologia Palatina, 7, 408:

,
' .

.

.

2.9.

Passai sem tremer pela tumba para que no


desperteis aguda vespa que repousa em sono. Pois
h pouco a raiva de Hipnax, que latiu mesmo
contra os pais, foi descansar em paz. Porm,
acautelai-vos, pois suas palavras em chamas sabem
ferir mesmo no Hades8.

Tecrito, Antologia Palatina, 13, 3;

' .
,
' ,
, , .

2.10.

Nem mesmo morto o velho deixou crescer sobre a


tumba ramos cultivados de videira, mas a sara e a
pereira sufocante irritam os lbios dos viajantes e
garganta seca de sede, mas quem passa pelo tmulo
de Hipnax rogue para que seu corpo repouse para
ser benevolente7.

Aqui jaz o feitor-de-poema Hipnax.


Se s maligno, no venhas tumba dele;
Se, contudo, s correto e de honesta origem,
Com coragem te senta; querendo, dorme9.

Dioscrides, Antologia Palatina, 7, 351:

, ,
, ,

,
'
.
, , '
' .
' ,
.

Para os mortos a tumba sacra jura: ns,


as Licmbides donas de m sina!
no arruinamos nossa virgindade, nem
nossos pais, nem Paros, ilha sagrada:
mas, sobre nossa estirpe, terrvel oprbrio
e fama odiosa lanou Arquloco.
Nem na rua ou no grande templo de Hera vimos
Arquloco: juramos pelos deuses!
Se fssemos lascivas e cruis, de ns
no desejaria filhos legtimos10.

Traduo de Alexandre Pinheiro Hasegawa.


Traduo de Alexandre Pinheiro Hasegawa.
9 Traduo de Alexandre Pinheiro Hasegawa.
10 Traduo de Alexandre Agnolon.
7
8

3. Arquloco:
Fragmento 172:11

Pai Licambes, como pensaste isto?


Quem te perturbou o senso
Em que antes te harmonizavas? Agora
Os cidados de ti riem...

,


.
Fragmento 177W:

Zeus, pai Zeus, o cu teu domnio,


Tu obras dos homens vs
As vis e as de valor, a ti das feras
Excesso e justia importa.

, , ,
' ' '
,
.

Fragmento 188W:12

'
,

Tua pele delicada no mais floresce,


pois j se torna murcha e o sulco da velhice atroz te destri.

Fragmento 196aW, vv. 24-28:

[
]
<?> .[
] '
]

Entenda isso agora: a Nebule


que outro homem possua
Ai! Ai! Mulher passada, to dbil,
tua flor virginal j murchou e
o encanto, que outrora existia.

Fragmento 205W:

'

Sendo tu uma velha, no te untes com perfume.

4. Hipnax13:
Frag. 1W
, .

clazomnios, Bpalo matava.

Traduo dos fragmentos 172 e 177 de Jos Cavalcante de Souza.


Traduo dos fragmentos 188W, 196aW e 205W de Alexandre Agnolon.
13 Fragmentos de Hipnax traduzidos por Fernando Rodrigues Junior.
11
12

Frag. 120-121W
Segure meu casaco, quero socar o olho de Bpalo.
Pois sou ambidestro e socando no erro.

, .
.

Frag. 15W

Por que com o infortunado Bpalo moras?

Frag. 12W

Com tais coisas enganado os filhos dos Eritreus,


Bpalo, que dorme com a me, com Arete,
] puxando o prepcio de nome odioso.



] [].

Frag. 13W


, ,

Bebendo do balde. Ela no tinha


Nenhum copo, pois o garoto, tropeando, derrubou.

Frag. 14W


' , '
.

Do balde
Bebiam. Ora ele ora Arete
Brindavam.

Fragmento 32W:

, ' , , ,
,
...


.

Hermes, caro Hermes, filho de Maia, Cilnio,


Rogo a ti, pois muito miseravelmente estou com frio
E bato os destes (...)
D um manto a Hipnax, uma tunicazinha,
Umas sandaliazinhas, umas pantuflinhas
E sessenta moedas de outro muro.

Frag. 36W


' ' ,

' ' .

Pluto, porque completamente cego,


Jamais indo minha casa disse: Hipnax,
Dou-te trinta minas de prata
E ainda muitas outras coisas, pois um
/velhaco em suas entranhas.
7

Frag. 10W:

Pela fome torne-se seco. Que em seu rgo viril


O pharmaks, sofrendo, seja golpeado sete vezes.

Frag. 128W

,
, ,
', < >
' .

Musa, a Caribde-marinha, a faca na pana


Do Eurimedontada, que come desregradamente,
Conta-me, para perecer de um funesto destino por voto,
Deliberao popular, ao longo da areia do mar estril.

Frag. 28W

,

'
,
, ,
.

Mimne, rasgato at os ombros, no desenhes mais


Uma serpente na parede de muitos bancos da trirreme,
Fugindo do rostro ao timoneiro.
Pois esta uma infelicidade e um pressgio,
Escravo nascido de escravos, ao timoneiro,
Se a serpente lhe morde a canela.

Frag. 92W:

....
[ .
[
] [
.]. [
[
[
, [
[

'
[
, [
' [
[.....]..[

E falava em ldio: venh[a at aqui


E como convm a um pederasta na bunda um fer[rolho enfia.
E] o meu saco [
C]om um ramo de figueira golpeou, com[o a um pharmaks
E]m dois bastes [
Em sofrimentos redobrado[s
O ramo de figueira que do outro la[do me raspava
Derrubando de cima. E[
Molhando-me com bosta[
A rua exalava um odor. E os escaravelhos zumbindo
Vieram por causa do cheiro, mais de cinqenta.
E dentre eles, uns derrubando [
Se lanavam, outros os den[tes afiavam
E outros, tendo derrubado as porta[s, se precipitavam
]em Pigela[

THE GREEK ANTHOLOGY, with an english translation by W. R. Paton, in five volumes;


Cambridge: Harvard University Press/ London: William Heinemann, vol. I-II and V, 1960;
vol. III, 1958; vol. IV, 1956.
AGNOLON, Alexandre. O catlogo das Mulheres: os Epigramas Misginos de Marcial. Coleo Letras
Clssicas. So Paulo, Humanitas, 2010.
ATHENAEUS. The Learned Banqueters. Edited and Translated by S. Douglas Olson. Cambridge,
Mass., Harvard University Press, 2012.
CALLIMACHUS. Aetia, Iambi, Hecale and other fragments. Edited and Translated C. A.
Trypanis. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1975.
CORRA, Paula da Cunha. Armas e Vares: a Guerra na Lrica de Arquloco. So Paulo: Editora
da Unesp, 1998.
HASEGAWA, Alexandre Pinheiros. Dispositio e Distino de Gneros nos Epodos de Horcio:
Estudo Acompanhado de Traduo em Verso. Tese de Doutoramento apresentada do PPG Letras
Clssicas da FFLCH-USP, orientador: Prof. Dr. Joo Angelo Oliva Neto. So Paulo, SP,
2010.
PLINY, the Elder. Natural History. With an English translation by D. E. Eichholz. Cambridge/
London, Harvard University Press. Vol. X: books 35-36, 1962.
ROSEN, R. M. Hipponax, Boupalos and the Conventions of the Psogos In: Transactions of
the American Philological Association, Vol. 118. (1988), pp. 29-41.
SUIDAE Lexicon. Lexicographi Graeci. Vol. 1. Pars III, K-O, W. Edidit Ada Adler. Editio
stereotypa editionis primae (MCMXXXIII), Stuttgart, Teubner, 1967. Pars IV, P-Y. Edidit
Ada Adler. Editio Stereotypa editionis primae (MCMXXXV). Stuttgart, Teubner, 1989.
WEST, Martin. Studies in Greek Elegy and Iambus. Berlin/ New York, Walter de Gruyter, 1974.
______ . Iambi et Elegi Graeci ante Alexandrum Cantati. Oxford, 1989, v. 1

Você também pode gostar