Você está na página 1de 392

(n.t.

)| REVISTA LITERRIA
EM TRADUO

ANO V - MARO/2014 - EDIO BILNGUE SEMESTRAL - ILHA DO DESTERRO/BRASIL

TRADUES

JOS Azorn
YUNUS Emre
FRANCO Fortini
WILLIAM H. Hodgson
KAZIMIERA I akowiczwna
DCIMO JNIO Juvenal
OSSIP Mandelstam
MARCO VALRIO Marcial
ALXANDROS Papadiamntis
POSIDIPO DE Pela
TRODDUR Poulsen
FRIDA Rodas
LEOPOLD VON Sacher-Masoch
HERUY WELDE Selassie
CIPRIAN Valcan
Nitardo

QUADRINHOS

IAN Curtis
1

ISSN 2177-5141 8
Ficha catalogrfica elaborada por:
Francisca Rasche CRB 14/691

(n.t.) Revista Literria em Traduo -- n. 1, set. 2010 -.- Florianpolis, 2010


[recurso eletrnico].

Semestral, ano 5, n. 8, mar. 2014


Multilngue
Editada por Gleiton Lentz
Sistema requerido: Adobe Acrobat Reader
Modo de acesso: world wide web: http://www.notadotradutor.com/
Portal interativo: Calamo; Dropbox; Scribd
ISSN 2177-5141

1. Literatura. 2. Poesia. 3. Traduo. II. Ttulo.

Indexada no Latindex e Sumrios.org


Licenciada na Creative Commons

Outro 2
INTRO

Comeo
Comeo a crer no incrvel,
a compreender o incompreensvel.
incompreensvel.
Sacher
Sacher-Masoch

Outro 3
EDITORIAL
___________________________________________

A
o longo do Vale de Orkhon, que se estende pelas margens do
homnimo rio, na Monglia Central, ocupado h mais de dois
milnios, e em cujo solo se evidencia a evoluo das tradies
pastoris nmades da regio, h sculos memoriais esculpidos em pedra
erguem-se sobre suas estepes, intrigando fillogos, linguistas e tradu-
tores. Em formato de obelisco, esses monlitos contm registros da
mais antiga forma de escrita empregada para se escrever em idioma
trquico: as Inscries de Orkhon. Formadas por cerca de duzentas
inscries epigrficas, e datando dos sculos VII a X d.C., foram des-
cobertas por arquelogos russos em 1889 e decifradas pelo fillogo
www.notadotradutor.com dinamarqus Vilhelm Thomsen (1842-1927), em 1893. O detalhe, no en-
notadotradutor@gmail.com
tanto, reside no fato de que as incries so bilngues, em chins e
trquico antigo.
(n.t.) Conhecidas tambm como runas de Orkhon, ou runas turcas, de-
vido semelhana grfica com as escandinavas, foram desenvolvidas
EDIO E COORDENAO
pelos gktrks (turcos celestes), um povo nmade que no sculo VI
Gleiton Lentz
fundou na Monglia e no Turquesto o primeiro imprio trquico, e
COEDIO E CONSULTORIA que travou uma srie de batalhas com os chineses. As inscries, que
Roger Sulis hoje configuram um monumento literrio, no s pelo aspecto his-
ILUSTRAO E CURADORIA
trico, mas tambm pela estrutura epopeica, se encontram em dois
Aline Daka obeliscos prximos erguidos em memria de dois prncipes trquicos.
O primeiro registro, datado de 732 d.C., dedicado ao prncipe Kl
ASSISTNCIA E CONSULTORIA Tigin, irmo do imperador gktrk Bilge Kaan (c. 684-734 d.C.); o
Amanda Zampieri segundo, de 735 d.C., foi escrito em memria do prprio soberano, o
REVISO DOS ORIGINAIS
qual restaurou a unidade do imprio trquico oriental e celebrou a paz,
Equipe (n.t.) naquele ento, com o Imprio Chins.
Ao relatar as origens lendrias dos trquicos, a idade de ouro de
AGRADECIMENTOS
sua histria, sua subjugao aos chineses e sua libertao por Bilge Ka-
an o que explica sua estrutura pica as inscries chamam a aten-
Fac-smiles e originais: The Latin Li- o por serem bilngues, uma vez que o interesse dos trquicos era di-
brary (EUA), para Epigrammaton Libri,
de Marcial; - vulgar o acordo de paz entre ambos os povos, e nada mais pertinente
(Rssia), para - que uma traduo ao chins. Isso certamente facilitou a decifrao dos
, de Ossip Mandelstam; Bi-
blioteca Virtual Miguel de Cervantes (Es-
demais registros que se encontram no s no vale, mas em regies da
panha), para Con permiso de los cervan- Sibria e da China, somando-se, assim, srie de pedras de roseta que se
tistas, de Azorn; Bibliothque Munici-
pale de Valenciennes (Frana), para La
encontram espalhadas pelo globo. Trata-se de um sistema de escrita
Cantilne de Sainte Eulalie. Direitos de nico que foi preservado graas traduo em chins e que forneceu as
publicao: Asociacin Cultural Brisas bases para se entender a origem de outros idiomas da regio, como a
del Titicaca (Peru), para Ina Panqarita,
de Frida Rodas; Cartea Romneasc escrita Uigur e a lngua Sogdiana.
Editura (Romnia), para Amiel i caniba-
lul, de Ciprian Vlcan; Edizioni Quod- E neste mesmo vis interlingual, isto , mediante a apresentao
libet (Itlia), para La letterariet della de textos literrios bilngues que nesta 8 edio da revista (n.t.) par-
traduzione, de Franco Fortini; Rafael
Copetti Editor (Brasil), para Vnus em timos da Grcia e Roma antigas, alcanamos os primeiros registros em
Peles, de Sacher-Masoch. Direitos au- lngua romnica na Europa medieval, passando pela Turquia do sculo
torais cedidos: Frida Rodas (Peru),
para Sumaq Mamacocha Titikaka; T- XIII, relembrando o percurso da poesia etope na frica no comeo do
roddur Poulsen (Ilhas Feros) para Yr- sc. XX, at chegarmos nos poetas contemporneos, desde o arquip-
kingasavn; Ciprian Vlcan (Romnia),
para Amiel i canibalul. lago das Feros ao altiplano andino. Eis a geografia da traduo, que
desconhece fronteiras.

Outro 4
Na clssica seo de abertura, Poesia, iniciamos com a seleo
No gosto, no gosto de poesia!|Nie lubi, nie lubi poezji!, da polonesa Ka-
zimiera Iakowiczwna, traduzida por Olga Kempiska; depois, Al-
guns breves poemas|Yrkingasavn, do feros Troddur Poulsen, por Lucia-
no Dutra; Ah Morte|Ah lm, do turco Yunus Emre, por Leonardo da
Fonseca; Poemas seletos| , do russo Ossip Man-
delstam, por Vernica Filppovna; Bela Me das guas Titicaca|Sumaq
Mamacocha Titikaka, da quchua Frida Rodas, por Gleiton Lentz; e Os
Auspcios|, do grego Posidipo de Pela, por Eduardo de Al-
meida Rufino. Em seguida, inauguramos a seo Latinos, com O Li-
vro dos Epigramas|Epigrammaton Libri, de Marcial, traduzido por Scott
Ritter Hadley, e a Stira IX|Satvra IX, de Juvenal, por Fbio Frohwein
de Salles Moniz.
Em Pensum, Fernando Klabin traduz uma seleo de aforismos
do filsofo romeno Ciprian Vlcan, em Amiel e o canibal|Amiel i cani-
balul, enquanto Davi Pessoa Carneiro e Giane Oliveira traduzem, res-
pectivamente, na seo Ensaios literrios, o italiano Franco Fortini,
com A literalidade da traduo|La letterariet della traduzione, e o es-
panhol Azorn, Com a licena dos cervantistas|Con permiso de los cervan-

(n.t
(n.t.
tistas. J em Contos & excertos, Jossi Borges apresenta a traduo de
Os Habitantes da Ilha Middle|The Habitants of Middle Islet, de William H.
Hodgson; Miguel Sulis a introduo de Vnus em Peles|Venus im Pelz,
de Sacher-Masoch; e Tho de Borba Moosburger o conto A Desencanta-
dora| , de Alxandros Papadiamntis.
Em seguida, na seo indita Registro, apresentamos os primei-
ros textos em lngua romnica, o poema annimo A Cantilena de Santa
Eullia|La Cantilne de Sainte Eulalie, e Os Juramentos de Estrasburgo|Les
Serments de Strasbourg, de Nitardo, traduzidos por Henrique Martins de
Morais. J na rubrica Memria, relembramos a traduo do lusitano
Francisco Maria Esteves Pereira para o poema escrito em geez Imagem
de Menilek: Rei dos reis de Etipia|,
do escritor etope Welde Selassie. E encerrando a edio, a ilustradora
Aline Daka apresenta o quadrinho literrio (HQ) Fora de Contato|Out
of Touch, baseado no homnimo poema de Ian Curtis, letrista e voca-
lista da banda Joy Division.
Pelo percurso de leitura reservado ao leitor at aqui, vale lembrar
que muitas das tradues presentes neste nmero no s so testemu-
nhos atemporais mas a prpria preservao da cultura literria de an-
(n.t.)|8 tigos povos e civilizaes, como o geez, para os etopes, ou o latim, pa-
ra os romanos, seguindo o exemplo do alfabeto Orkhon, homenageado
Publicada na Ilha do Desterro,
em Santa Catarina, Brasil. nesta edio, outrora decifrado por apresentar uma breve traduo ao
Todos os direitos reservados chins ao lado do original. Pois, teriam os antigos chineses imaginado
aos autores, tradutores e editores. que tal recurso facilitaria a decifrao do alfabeto Orkhon em tempos
Licenciada na Creative Commons, futuros? Teriam os gktrks imaginado que sua escrita sobreviveria ao
Licena Internacional 3.0
tempo devido a uma traduo bilngue? Eis mais um exemplo de que
ISSN 2177-5141 no so as lnguas ou as formas de escrita que fazem o homem univer-
sal, mas a traduo.
Cosmopolizemo-nos!

Os editores
Desterro, maro de 2014.

Outro 5
SUMRIO

POESIA No gosto, no gosto de poesia! . . . 09


POESIA
POESIA
Nie lubi, nie lubi poezji!
POESIA texto de Kazimiera Iakowiczwna
POESIA traduo de Olga Kempiska

Alguns breves poemas|Yrkingasavn . . 30


texto de Troddur Poulsen
traduo de Luciano Dutra

Ah Morte|Ah lm . . . . 91
texto de Yunus Emre
traduo de Leonardo da Fonseca

Poemas seletos| . 102


texto de Ossip Mandelstam
traduo de Vernica Filppovna

Bela Me das guas Titicaca . . . 125


Sumaq Mamacocha Titikaka
texto de Frida Rodas
traduo de Gleiton Lentz

Os Auspcios| . . . 143
texto de Posidipo de Pela
traduo de Eduardo de Almeida Rufino

LATINOS O Livro dos Epigramas|Epigrammaton Libri . 175


LATINOS texto de Marcial
LATINOS
traduo de Scott Ritter Hadley

Stira IX|Satura IX . . . . 192


texto de Juvenal
traduo de Fbio Frohwein de Salles Moniz

MEMRIA DA TRADUO

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia . 361



texto de Heruy Welde Selassie
traduo de Francisco Maria Esteves Pereira

Outro 6
PENSUM Amiel e o canibal|Amiel i canibalul . . 206
PENSUM texto de Ciprian Vlcan
PENSUM
traduo de Fernando Klabin

ENSAIOS A literalidade da traduo . . . 247


ENSAIOS La letterariet della traduzione
ENSAIOS
texto de Franco Fortini
traduo de Davi Pessoa Carneiro

Com a licena dos cervantistas . . . 260


Con permiso de los cervantistas
texto de Jos Azorn
traduo de Giane Oliveira

CONTO Os Habitantes da Ilha Middle|The Habitants of Middle Islet 286


CONTO
texto de William H. Hodgson
CONTO
traduo de Jossi Borges

Vnus em Peles|Venus im Pelz . . . 313


texto de Leopold von Sacher-Masoch
traduo de Miguel Sulis

A Desencantadora| . . 330
Texto de Alxandros Papadiamntis
traduo de Tho de Borba Moosburger

REGISTRO A Cantilena de Santa Eullia|La Cantilne de Sainte Eulalie 350


REGISTRO texto annimo
REGISTRO

Os Juramentos de Estrasburgo|Les Serments de Strasbourg 355


texto de Nitardo
tradues de Henrique Martins de Morais

QUADRINHOS

Fora de Contato|Out of Touch . . 379


texto de Ian Curtis
quadrinhos de Aline Daka
traduo de Gleiton Lentz

INDEX . . . . 389

Outro 7
poesia
(n.t.)|Qoricancha

Outro 8
NO GOSTO, NO GOSTO DE POESIA!
KAZIMIERA IAKOWICZWNA

O TEXTO: A presente coletnea concentra-se se em poemas que pem


em cena o prprio fazer potico: seu devir scio-histrico,
scio sua re-
lao com a verdade, seu estranhamento perante as lnguas estran-
estran
geiras e, sobretudo, suas componentes, tais como o ritmo, a rima e
o verso. Os textos escolhidos, que provm de trs volumes tardios
intitulados Wiersze bezlistne (Versos sem folhas,, 1942), Lekkomylne
serce (Corao leviano, 1959) e Szeptem (Em sussurro 1966), revelam-
Em sussurro,
se bastante avessos efuso emocional, que , por vezes, vista co-co
mo a caracterstica da poesia feminina. Fortemente marcados pelo
humor e pela linguagem coloquial, os poemas visam aos aspectos
prosdicos do verso, dando especial ateno s possibilidades da
rima assonante e da metrificao tonal na lngua polonesa.
Textos traduzidos: Iakowiczwna, Kazimiera. Wiersze zebrane 2. Warsza-
wa: Pastwowy Instytut Wydawniczy, 1971.

A AUTORA: Influenciada na juventude pelo feminismo, a poeta


Kazimiera Iakowiczwna (1892-1983)
1983) foi uma das personagens
mais fascinantes e, ao mesmo tempo, mais destoantes do movi- movi

mento modernista polons. Em 1911 publicou seu primeiro volume


de poemas intitulado Ikarowe loty (Voos caro Formou-se em
Voos de caro).
filologia
a inglesa e polonesa e, a partir de 1918, trabalhou no Mi-
Mi
nistrio das Relaes Exteriores como secretria do marechal Jzef
Pisudski. Poliglota, traduziu para o polons poemas de Emily
Dickinson e do hngaro Endre Ady, assim como obras de Tolstoi,
Goethe, Schiller, Bll e Drrenmatt.

A TRADUTORA: Olga Kempiska possui graduao


gradua e mestrado em
Filologia Romnica pela Uniwersytet Jagielloski de Cracvia e
doutorado em Histria Social da Cultura pela PUC-Rio.
PUC Atual-
mente professora de Teoria da Literatura no Departamento de
Cincias da Linguagem da Universidade Federal Fluminense. Sua
experincia como tradutora, que envolve poesia, prosa e ensaio,
comeou em 2000, com a traduo de trechos de livros premiados
na Edio
io Polonesa do Prmio Goncourt. Para a (n.t.) j traduziu A
amante do piloto, de Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.
Jasnorzewska.

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera


Kazimiera Iakowiczwna 9
NIE LUBI, NIE LUBI POEZJI!
Nie wypije si tego, nie zje...
Nie lubi, nie lubi poezji!

_________________________
KAZIMIERA IAKOWICZWNA

BUKIET

Nazwaabym was po imieniu


dwicznym chorwackim sowem,
szukaabym u was wytchnienia
szare, te, modre, liliowe...
Koacze si we mnie wasz ksztat,
lecz wnet nie pomn ju, jak si zwa!
Otwieram usta do was
jak niemowa
i to, co potrafi, piewam:
Zioa, kwiaty, krzewy,
rozmaryn, janowiec, szawia,
pioun...
Nie odmyka si zamknite koo
i czar si beze mnie odprawia
barw, widniciem, cisz i szelestem.
A ja midzy wami kaleka
obcojzyczny,
uczci was tylko mog jednym gestem:
nazwa was lijpe , co oznacza liczne ,
i rwa co najwonniejsze, i do ojczyzny z tym upem ucieka.

Wiersze bezlistne (1942)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 10


CO Z TYM BAROKIEM!

Kolumna wymawia porczy,


e zbytnio podobna do tczy,
krata docina kolumnie,
e krzywa i e lada chwila runie,
rozeta pogardza krat
za ozdoby jej sute nadto.

Co u licha z tym barokiem,


e taki w nim niepokj?!
Troch tak, dajmy na to,
jest i u literatw.

Lekkomylne serce (1959)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 11


WYPOWIED

Naradzaj si wci ile wlezie;


od wiekw trwa to ledztwo
nad sytuacj w poezji...
Czy nie wystarczy wiadectwo,
e gin religie, ideje,
rozpadaj si w proch reymy
a wiersze si lej i lej
z rymami albo bez rymu
i nawet w najgorszym bezsensie
tre si jaka w kocu utrzsie?!
Wzniecie czoa, precz jeremiady,
POEZJA da sobie rady.

Lekkomylne serce (1959)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 12


LICHO

W tym najciemniejszym kcie


pi licho. By go nie trca,
nie trzeba za wiele sprzta.
A to co za gos, jakby dotkn kto znienacka gongu?
To wanie licho,
co przez sen albo kicha,
albo si przeciga.

Lekkomylne serce (1959)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 13


POEZJA

Nie wypije si tego, nie zje...


Nie lubi, nie lubi poezji!
widruje to cienkim ostrzem,
nalotem si lepkim rozpostrze,
wirowatym grozi osadem...
Czeka czek, a on nie opada!

Wic nieche cho przekuje na wylot...


Nie kuje, ale tylko myli.
Lepi si, lecz nie przylepi...
Ot, nie mwmy o tym lepiej,
moe si samo rozlezie...
Nie lubi, nie lubi poezji!

Szeptem (1966)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 14


NIE UMIEM Z ANIOAMI...

Nie umiem z anioami...


Nie potrafi wytropi ich ladu
ani w tumie,
ni na niebieskim stropie.
Schwyta by jednego: niech si STANIE
i zagada
gosem, ruchem, wiatem
byle nie sowami.
I niech dojrz, jak ulata
lub si w tcz amie...
Ale ja nie umiem z anioami...

Szeptem (1966)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 15


WYKORZENIENIE

Korze wyrwany z czarnoziemu


nie odzywa si, bo jest niemy,
ale walczy, opr stawia,
do porywaczowi rozkrwawia.

Z piachu wyrwie mnie, korze,


pies, ptak, wiatr przydrony.

Szeptem (1966)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 16


WARSZTATOWO

Rym szarpie struny sensu,


rytm biegnie we krwi struk,
a naraz si pokrc,
namiec, naplcz, naprsz,
i zanim wezm je za eb
ju sensem rytm wykoszlawi,
a rymem niedoskonaym
ca krew sobie z y wykrwawi.

Szeptem (1966)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 17


SZYFREM...

A gdy ju do tego przyszo,


to mona przecie szyfrem,
ktry wypowie wszystko

o najprawdziwszej prawdzie,
ktr si zdejmuje i kadzie
jak przebranie... eby si nie zdradzi.

Mwi si wyranymi sowami,


kady myli, e si kamie,
nikt nie odpowie na nie.

Albo: czek w tej prawdzie mieszka


schowany na ksztat orzeszka
i do niego nikt si nie miesza.

Ja jedna wiem, e ona,


od dawna przemieniona,
ronie po wszystkich zagonach.

A zboa po zagonach wiatr skubie


i bawatki, i skowronki, i wrble,
i mnie... I wszystko, co lubi.

Szeptem (1966)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 18


NIEDOJRZAO

Nigdy nie przyjdzie dojrzao,


zawsze bdzie nie to i za mao,
gorzko, nie w por, na prno.
Nie pochyli si nikt, nie naprawi
i dalej bd krwawi
serca i re.

Szeptem (1966)

Nie lubi, nie lubi poezji!|Kazimiera Iakowiczwna 19


NO GOSTO, NO GOSTO DE POESIA!
Essa coisa no comida, nem bebida...
No gosto, no gosto de poesia!

_________________________
KAZIMIERA IAKOWICZWNA

BUQU

Eu lhes chamaria pelo nome


com a sonora palavra croata,
buscaria em vocs consolo
cinzas, amarelas, azuis, lilases...
Trepida em mim sua forma,
mas a palavra foge na hora!
Abro a boca
tapada
e o que posso, canto:
Ervas, flores, plantas,
alecrim, giesta, salvia,
losna...
No se abre a roda
e o feitio sem mim se perpetra
pela cor, o silncio, o rumor, a queda.
Eu entre vocs infirme
com outra lngua,
louv-las posso apenas com um gesto:
cham-las lijpe , quer dizer lindas ,
e pegar as mais cheirosas e para casa sair correndo.
Wiersze bezlistne (1942)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 20


O QUE DEU NESSE BARROCO?

A coluna censura o corrimo


que se parece com um pavo,
o nicho ri da coluna,
que, torta, no se segura,
a roseta despreza o nicho
pois seus adornos so um lixo.

Que diabo deu nesse barroco,


que anda feito louco?!
Lembra muito, de fato,
o meio dos literatos.

Lekkokmylne serce (1959)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 21


UM DEPOIMENTO

Deliberam sem folga nusea;


h sculos dura a inquirio
sobre a situao da poesia...
No basta a comprovao
de que morrem ideias, religies,
desfazem-se em p regimes
e os versos correm e correm
rimados ou mesmo sem rimas
e que at no pior drama
um sentido se amalgama?!
Cabeas ao alto, chega de lamentos,
A POESIA dar um jeito.

Lekkokmylne serce (1959)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 22


O DEMO

Naquele canto mais escondido


dorme o demo. Para deix-lo tranquilo,
no se deve exagerar na faxina.
E que voz essa, como se algum de repente tocasse um gongo?
mesmo o demo,
que ora espirra sonolento,
ora estica os ossos.

Lekkokmylne serce (1959)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 23


POESIA

Essa coisa no comida, nem bebida...


No gosto, no gosto de poesia!
Espeta com uma ponta afiada,
em um miasma grudento se espalha,
com um resduo grumoso ameaa...
Voc espera, e a coisa no baixa!

Se pelo menos fizesse um furo...


No perfura, s empulha.
Gruda, e no fica grudada...
Mas j chega dessa fala,
Quem sabe, some sozinha...
No gosto, no gosto de poesia!

Szeptem (1966)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 24


NO POSSO COM OS ANJOS...

No posso com os anjos...


No consigo achar seus traos
nem na rua,
nem na abbada celeste.
Pegar um deles: que SEJA
e que fale
com a voz, a luz, o gesto
tudo, menos palavras.
Quero ver como voa
ou em arco-ris se despeja...
No posso com os anjos...

Szeptem (1966)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 25


DESENRAIZAMENTO

Uma raiz da terra arrancada


no fala no tem palavras,
mas luta, ope resistncia,
a mo agressora ensanguenta.

Arranca-me da areia, raiz,


um cachorro, um pssaro, um vento infeliz.

Szeptem (1966)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 26


TECNICAMENTE

A rima puxa as cordas do sentido,


o ritmo corre em fio pelas veias;
na hora da briga
sujam, embaralham, desordenam,
e antes que consiga dom-los
o ritmo atravs do sentido envieso
e, com as rimas truncadas,
todo meu sangue das veias despejo.

Szeptem (1966)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 27


NUM CDIGO SECRETO

E se j chegamos a isso,
por que no usar um cdigo,
no qual tudo pode ser dito

da verdadeira verdade
retirada e colocada
tal um disfarce... Viva a fachada.

Fala-se em palavras ntidas,


todos acham que s mentiras,
ningum nem replica.

Ou: algum faz da verdade sua casa,


endurece como uma castanha
e ningum o atrapalha.

S eu bem sei que ela,


desde sempre ligeira,
cresce em todas as leiras.

E nas leiras o vento depena o trigo,


e as flores, e os pardais, e as cotovias,
e tudo que amo... E a mim mesma.

Szeptem (1966)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 28


IMATURIDADE

Nunca chegar a maturidade,


sempre ser pouco e errado,
amargo, em vo, no na hora.
Ningum vir, concertar
e ho ainda de sangrar
os coraes e as rosas.

Szeptem (1966)

No gosto, no gosto de poesia!|Olga Kempiska (trad) 29


ALGUNS BREVES
BREVE POEMAS
TRODDUR POULSEN

O TEXTO: Seleo de poemas de Troddur Poulsen escritos em feros,


ou feroico (froyskt), o idioma oficial
cial do arquiplago das Feros, nao
autnoma integrante do Reino da Dinamarca, mas, diferentemente
dessa, no fazem parte da Unio Europeia. O feros forma, ao lado do
islands e do norn (lngua morta antigamente falada nos arquiplagos
vizinhos das rcadas
das e da Shetlndia), o ramo das lnguas nrdicas
insulares originadas a partir do nrdico antigo, cujo outro ramo o das
lnguas escandinavas (ou seja, o dinamarqus, o norugus e o sueco).
Textos traduzidos: poemas selecionados a partir dos livros Steinsetingar
(2008), Heimvitisferin (2012), Avbyrgingar (2012) e Einglasu (2013), e do
blogue do autor: bloggoddur.blogspot.com
Agradecimentos: o tradutor agradece ao poeta pela concesso dos direitos
de publicao e traduo. Takk fyri, Troddur!

O AUTOR: Troddur Poulsen nasceu em 1957, em Trshavn, capital


do arquiplago das Feros, onde se criou. Reside atualmente em
Copenhague. Desde 1984, publicou vinte livros de poemas em di-
versos estilos, ora prosaico ora telegrfico, e por vezes haicaico.
Seus poemas
mas envolvem temas como as contradies e a moral con-
con

turbada do mundo contemporneo, e tambm as vivncias inte-


riorizadas pelo autor, comumente descritas de forma um tanto
inte

cmica, mas sempre com muita criatividade e sensibilidade. Re-


cebeu o Prmio Feress de Literatura M.A. Jacobsen em 1992, alm
de ter sido indicado ao Prmio de Literatura do Conselho Nrdico
em duas oportunidades (1996 e 2002).

O TRADUTOR: Luciano Dutra (1973) bacharel em letras islandesas


e estudos de traduo pela Universidade da Islndia e tradutor
juramentado islands-portugus.
portugus. J traduziu Anjos do Universo
(Hedra), de Einar Mr Gumundsson, e A Raposa Sombria (Hedra),
de Sjn, a novela policial sueca Springfloden (Rocco, no prelo), de
Cilla e Rolf Brjlind, e livros infantis do islands, noruegus
noru e sue-
co. Alm de literatura islandesa contempornea, traduz as sagas,
obras nicas de prosa de fico compiladas na Idade Mdia por
autores annimos da Islndia a e que influenciaram escritores mo-
mo
dernos to diversos quanto Borges, Tolkien, entre outros. Para a
(n.t.) j traduziu Sigurur Nordal e Peter Nansen.

Yrkingasavn|Troddur
Troddur Poulsen 30
YRKINGASAVN
Veit ikki um eg eri deydur ella livandi
ella um eg bara eri froyngur.

_________________
TRODDUR POULSEN

ta er
sum um slin
flttar
mn skugga
inn ta
eg havi droymt
um mnar innvlir
og mna h
sum ikki vildi vera
mn h
men innvlir

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 31
ta er so ngv kvirra
her mnum minnum
at eg vassi r teimum aftur
heim til naka
sum ongant skal vera

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 32
[her]

her fi eg sagt ta eg ongant


havi sagt vi tey sum alt
tagdu t eg var nnd

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 33
[kredda]

til tykkum
sum aldrin
banka upp:

eg trgvi bara
upp verulig
spkilsir

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 34
ta loyniligast lji
er ta sum sigur
at eygu tni
eru vakrast
myrkri

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 35
slin
hefur enga h
at brenna
skal yrkingin
sigast uttan or

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 36
allir tdningar
tiga

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 37
tungan vil fegin siga
a ta er frost

men leggur seg aftur

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 38
[ veg]

t segi
at eg skuldi ganga

at eg alt
var veg

t standi g n her
eins og kavamaur

og hopi
at onkur skal koma

og spla vi meg

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 39
[hesa rsins t]

bkatrini dansa froyskan dans


eikirnar taka undir vi niurlgunum
bjrkirnar nikka
t eg risti hvdinum
og leyvi dettur av mr
sum or i ikki orka meir
og t eg havi gloymt stevi
er ta so upplagt
at granntri
biur meg dansa um seg
soleiis
sum bara bkstavir og or kunnu dansa
hesa rsins t

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 40
t regni
hevi bloytt
pappri
og orini
voru farin
at liva
so ngv
at tey ikki
kundu lesast
fr eg
inn lvi

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 41
landslgini
eru bara til
mlningum
i hanga
hsum
sum hava
oydilagt
landslgini

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 42
tgnin
valdi tann
vi t
bangnasta
hjartanum
at krgva
sn boskap
mjrkanum

larmandi
slargeislar
avdkau
alt

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 43
t innaru framtin
grtur tgnin
so eg ikki skal grta
t eg ikki eri her

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 44
orini sum
skaptu landslagi
mugu alt
vera har
tey eru
og vund
orini
sum skaptu
skggini

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 45
her stendur
alt ta
eg ikki tori
at skriva

slkk ljsi
so ta
sst

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 46
hvat hugsa
leivdirnar
um tey
sum voru

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 47
lsingarori
leiddi meg
inn
eina holu
sum n
er upplst
av
blindum
navnorum
og n
kemur
eitt
sambindingaror
krpandi
og t
rapar

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 48
onkur bankai
mn dreym

so eg vaknai
og fr upp

hugi spegilin
sum segi:

ta var ikki eg

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 49
eingin
mtmlti
t
skginni
upploystu
mtmlisgonguna

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 50
nert ikki
vi ori
ta kann
bta so t
vaknar
r marruni
ella eitra teg
vi krleika
so t ikki vilt
kenna onnur or

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 51
spkilsi
i vitjai
meg ntt
segi mr
at ta var
einki lv
hinumegin
at ta var
eins deytt
og hesumegin
at vit aldrin
hvdu liva

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 52
skapti
hvrki
roykin
ella
skorsteinin

men eg
skrivai
eina yrking
um ta

henni
bgvi eg
eisini t
ta ikki
rkur meir

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 53
[ba ikki]

ba ikki um
at koma higar

minnini spuru meg ikki


renn
tey sendu meg avsta
vi sr sjlvum

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 54
[ivi]

veit ikki
um eg
eri deydur
ella
livandi
ella um eg
bara
eri
froyngur

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 55
[kredda]

allir mnir
speglvendu vinir
venda mr baki

eg trgvi ein gu
eg ikki kann trgva

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 56
[her]

asfaltsvarta slin
leiddi meg
aftur og aftur
t millum trini
at seta bgv

ta er her
flugurnar vitja
mtt sta
einsemi

ta er her
eg telji
veingir

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 57
[nttin]

nttin
smlist til mn
ntt

eg smlist aftur
t morgin
er aftur
ein ntt

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 58
[ntt]

heldur t
ljsi
hondini

fer til handils

keypir
eitt kilo
av myrkri

og sleppur
ljsinum
niur
ein hrutan
myrkan lgva
sum bliknar
og grnar

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 59
t eg kenni meg
mest einsamallan
fari eg t nttina
gni upp loft
viti um ikki onkur stjrna
vil vera mn vinur
men hvrja einastu fer
t eg umsir
havi fingi samband
vi eina fagurt bleiktrandi stjrnu
leggur mnin seg millum
heilum ella hlvum lki
sigur at vinir gera meg enn meira einsamallan
teir fa meg bara ringrs um meg sjlvan
men gtaki eg mtt vinarleysa einsemi
fari eg ringrs um vinirnar eg ikki eigi
og av tveimum illum er anna best
eins og mnin
t hann er heilur ella hlvur

Yrkingasavn|Troddur Poulsen 60
ALGUNS BREVES POEMAS
No sei se estou morto ou vivo
ou se simplesmente sou feros.

_________________
TRODDUR POULSEN

como
se o sol
enleasse
minha sombra
num sonho
que tive
com minhas vsceras
e minha pele
que no queria ser
minha pele
mas sim vsceras

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 61


h tanto silncio
aqui nas minhas lembranas
que saio delas e volto
outra vez a algo
que nunca ser

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 62


[aqui]

aqui posso dizer tudo o que


nunca disse a quem sempre
se calou na minha presena

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 63


[crena]

a vocs
que jamais
batem porta:

eu s creio
em fantasmas
reais

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 64


o poema mais secreto
aquele que diz
que os teus olhos
so mais belos
no escuro

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 65


o sol
no tem pele alguma
para queimar
a poesia precisa
pronunciar-se sem palavras

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 66


todos os sentidos
silenciam

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 67


a lngua gostaria
de dizer que est geando

mas volta a se deitar

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 68


[na estrada]

disseste
que eu devia partir

que eu sempre
estava na estrada

por isso, eis-me aqui


como um boneco de neve

esperando
que algum venha

brincar comigo

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 69


[essa poca do ano]

as faias danam uma dana feroesa


os carvalhos engrossam o coro nos refres
as btulas aquiescem
quando ergo a cabea
e uma folha cai de mim
como se a gente no desse mais conta das palavras
e quando esqueo o refro
to evidente
que o abeto
me chama para danar ao seu redor
de tal forma que
como se apenas as letras e as palavras soubessem danar
nessa poca do ano

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 70


quando a chuva
molhou
o papel
e as palavras
comearam
a ganhar vida
a tal ponto
que ficou impossvel
decifr-las
ca
na vida

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 71


paisagens
existem apenas
em quadros
nas paredes
das casas
que
destruram
as paisagens

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 72


o silncio
escolheu
o dono
do corao
mais covarde
para esconder
sua doutrina
no escuro

raios de sol
ruidosos
desvendaram
tudo

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 73


num futuro distante
o silncio chora
para que eu no precise chorar
quando no estiver mais aqui

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 74


as palavras que
criaram a paisagem
tm de ficar
sempre no seu
mesmo lugar
e sentem inveja
das palavras
que criaram
a sombra

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 75


eis aqui
tudo que
no ouso
escrever

apaga a luz
para conseguir
v-lo

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 76


o que pensam
os restos
das pessoas
que foram

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 77


o adjetivo
me
colocou
num
buraco
agora
iluminado
por
substantivos
cegos
at que
uma
conjuno
chegue
aos trambolhes
e
despenque

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 78


algum bateu porta
do meu sonho

ento acordei
e me levantei

olhei para o espelho


que disse:

no fui eu

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 79


ningum
protestou
quando
as nuvens de chuva
dispersaram
a manifestao

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 80


no te metas
com a palavra
que pode
te morder
e te acordar
em pleno pesadelo
ou te intoxicar
de paixo
a ponto de no quereres saber
de nenhuma outra palavra

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 81


o fantasma
que me visitou
de madrugada
me contou
que no havia
vida alguma
do lado de l
que tudo l
era to morto
quanto do lado de c
que ns de fato
jamais vivemos

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 82


no criei
nem a
fumaa
nem a
chamin

porm
escrevi
um poema
sobre elas

nesse poema
tambm
criei algo
que j
no fumega

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 83


[eu no pedi]

eu no pedi
para vir aqui

as lembranas no me consultaram
antes
de me despacharem para c
trazendo-as na bagagem

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 84


[dvida]

no sei
se estou
morto
ou
vivo
ou se
simplesmente
sou
feros

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 85


[credo]

invertidos no espelho
todos os meus amigos
viram as costas para mim

creio num deus


no qual no consigo acreditar

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 86


[aqui]

a alma negra como asfalto


me guia
sem cessar
entre as rvores
para ali morar

aqui
onde as moscas visitam
minha doce
solido

aqui
onde conto
asas

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 87


[noite]

a noite
sorriu para mim
hoje noite

devolvi o sorriso
pois amanh
vai ser
outra noite

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 88


[noite]

prende a luz
num punho
cerrado

vai at uma vendinha

compra
um quilo
de escurido

e larga
a luz
no punhado
at ento
de escurido
que desbota
e se acinza

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 89


quando me sinto
solitrio demais
saio noite afora
olho para o alto
sei que estrela alguma
quer ser minha amiga
no entanto a cada vez
depois que afinal consigo
estabelecer contato
com alguma estrela bela e tremeluzente
a lua se intromete entre a gente
cheia ou a meias
dizendo que os amigos s me deixam mais s
e apenas me pem em rbita de mim mesmo
mas que se eu aceitar a minha solido sem amigos
hei de ficar na rbita de amigos que no tenho
e que daqueles dois males esse o melhor
como a lua
que fica ou cheia ou a meias

Alguns breves poemas|Luciano Dutra (trad.) 90


AH MORTE
YUNUS EMRE

O TEXTO: A literatura popular turca tem suas origens na oralidade


da poesia da Anatlia, que se arraiga formalmente
formalment em tradies
nmades da sia Central
entral e desenvolve em contedo os problemas,
dificuldades e questionamentos de um povo sedentrio, ou em vias
de, que abandona o estilo de vida nmade. Os poemas de Yunus
Emre aqui selecionados apresentam essa caracterstica, ao versar
com extrema habilidade sobre conceitos msticos obscuros de ma-
ma
neira simples e acessvel.
Texto traduzido: Abdlbaki Glpnarl. Yunus Emre Hayat ve btn iirleri.
iirleri

stanbul: Bankas Kltr Yaynlar/Hasan


Hasan Ali Ycel Klasikler Dizisi, 2006.

O AUTOR: Um dos primeiros poetas a compor suas obras em turco, a


lngua do povo, em vez de rabe ou persa, lnguas de uma aristo-
cracia culta, Yunus Emre (1240?-1321?)
1321?) foi, alm de um mstico da
tradio sufi, um poeta de grande influncia no que viria a ser a
literatura turca, tornando-se
se o expoente mximo da literatura mstica
islmica da Anatlia.

O TRADUTOR: Leonardo da Fonseca cursou Letras Portugus e Es- Es


panhol na UniverCidade, Rio de Janeiro. professor e tradutor de
turco e espanhol. Para a (n.t.) j traduziu Preso na fortaleza de Bursa,
Bursa de
Nzm Hikmet, e Sol, de Orhan Veli.
Contato: leotradutor@hotmail.com

Ah lm|
|Yunus Emre 91
AH LM
Yunus szn bunu syler...
Viran olur kalr Birgn!

___________
YUNUS EMRE

AH LM

Yalanc dnyaya konup genler


Ne sylerler ne bir haber verirler
zerinde trl otlar bitenler
Ne sylerler ne bir haber verirler

Kiminin banda biter aalar


Kiminin banda sararr otlar
Kimi masum kimi gzel yiitler
Ne sylerler ne bir haber verirler

Topraa gark olmu nazik tenleri


Sylemeden kalm tatl dilleri
Gelin duadan unutman bunlar
Ne sylerler ne bir haber verirler

Yunus derki gr taktirin ileri


Dklmtr kirpikleri kalar
Balar ucunda hece talar
Ne sylerler ne bir haber verirler

Ah lm|Yunus Emre 92
MEZAR

Sabah mezarla vardm,


Baktm herkes lm yatar,
Her biri resiz olup,
mrn yitirmi yatar.

Kimi yiit, kimi koca,


Kimi vezir kimi hoca,
Gndzleri olmu gece,
Karanla girmi yatar.

Vardm onlarn katna,


Baktm ecel heybetine,
Ne yiitler muradna,
Daha ermemi yatar.

Nicelerin barn deler,


Kurtlar stnde gezeler,
Gepegencecik tzeler,
Gl gibice solmu yatar.

Yar kalm tm ileri,


Dklm inci dileri,
Dalm srma salar,
Hep yerlere dm yatar.

ryp durur tenleri,


Hakka ulam canlar,
Grmez misin sen bunlar?
Nbet bize gelmi yatar.

Ah lm|Yunus Emre 93
YOL

Yar yreim yar, gr ki neler var,


Bu halk iinde bize glen var.

Ko glen glsn, Hak bizim olsun,


Gafil ne bilsin, Hakk seven var.

Bu yol uzaktr menzili oktur,


Geidi yoktur derin sular var.

Girdik bu yola ak ile bile,


Gurbetlik ile, bizi salan var.

Her kim merdane gelsin meydane,


Kalmasn cana kimde hner var.

Yunus sen bunda meydan isteme,


Meydan iinde merdaneler var.

Ah lm|Yunus Emre 94
YUSUFU KAYBETTM

Yusufu kaybettim Kenan ilinde


Yusuf bulunur, Kenan bulunmaz
Bu akl fikr ile Leyla bulunmaz
Bu ne yaredir ki are bulunmaz

Akn pazarnda canlar satlr


Satarm canm alan bulunmaz
Yunus lddeyu selam verirler
len beden imi, aklar lmez

Ah lm|Yunus Emre 95
BRGN

Vaktinize hazr olun,


Ecel varr gelir Birgn
Emanettir kua cann
Sahib vardr alr birgn

Nice bin kere kaarsn


yedi deryalar geersin
pervaz vuruban kaarsn
Ecel seni bulur birgn

i bu mecliye gelmeyen
anp nasihat almayan
Eliften bay bilmeyen
okur kii olur birgn

tutmaz olur tutan eller


rr u syleyen diller
sevip kazandn mallar
varislere kalr birgn

Yunus szn bunu syler


akn Deryasn boylar
u yce kkler saraylar
Viran olur kalr Birgn!

Ah lm|Yunus Emre 96
AH MORTE
Palavras de Yunus dizem isso...
Um dia tudo isso ficar em runas!

___________
YUNUS EMRE

AH MORTE

Imigrantes hospedam-se em um mundo mentiroso


o que dizem o que eles avisam,
sobre os tipos de ervas que brotam
o que dizem o que eles avisam.

Na frente de quem as rvores morrem


na frente de quem as ervas se abraam
qual deles inocente, qual belo e fiel
o que dizem o que eles avisam.

De peles suaves inundadas de terra


ficaram sem falar lnguas doces
venha esquec-los em orao
o que dizem o que eles avisam.

Yunus diz: veja, apreciem os trabalhos


seus clios, suas sobrancelhas caram
um monte de pedras sobre suas cabeas
o que dizem o que eles avisam.

Ah Morte|Leonardo da Fonseca (trad.) 97


O CEMITRIO

De manh estive no cemitrio,


olhei e todo mundo estava morto
cada um deles, desamparado
encontravam-se sem vida.

Alguns corajosos, alguns grandes


alguns vizires, alguns professores
seus dias se foram,
viraram noites na escurido.

Estive em seu rebanho,


olhei a majestade da morte
o desejo dos bravos,
que esperavam mais.

Muitos de corao perfurado


andam sobre lobos
muito jovens frescos
qual flor murcha dormem.

Inacabadas todas suas obras


seus dentes de prola caram
suas tranas se desfizeram
encontram-se cados por toda parte.

Suas peles apodrecidas


suas vidas alcanaram correo
voc no v que est com eles?
O guarda veio at ns.

Ah Morte|Leonardo da Fonseca (trad.) 98


O CAMINHO

Querida, meu corao, querida, veja que coisas existem,


Dentro dessa comunidade existe quem sorri para ns.

Que quem sorri sorria, que o merecimento seja nosso,


Que saiba o ingnuo, h quem ame o justo.

Este caminho longo, h muitos obstculos,


No h sada, h guas profundas.

Entramos nesse caminho com amor mesmo,


Com refgio, h quem nos livre.

Que cada um venha para a praa, ver os dados rolarem.


No fique a parado, em todo mundo h malandragem.

Yunus, nisso voc no quer a praa,


Dentro da praa os dados rolam.

Ah Morte|Leonardo da Fonseca (trad.) 99


PERDI O JOS

Perdi o Jos, na cidade de Cana.


Jos foi encontrado, Cana no.
Com essa ideia na cabea, Leila no se encontra.
Que paixo essa que no tem soluo.

As vidas so vendidas no mercado do amor.


Vendo a minha vida, no tem quem compre.
Yunus morreu, eles cumprimentam.
Eu era o cadver, os apaixonados no morrem.

Ah Morte|Leonardo da Fonseca (trad.) 100


UM DIA

Prepare-se para seu tempo,


Um dia a morte chega.
Sua vida a bno de uma ave.
Tem dono, um dia toma.

Voc escapa mil vezes,


Cruza os sete mares,
Voc escapa das fronteiras.
A morte um dia encontra voc.

Os que no vm trabalhar neste parlamento.


Comemorando que no recebem conselho,
Os que no conhecem os homens de Elif.
So pessoas que um dia vo ler.

No seguram, outros seguram.


As lnguas ferinas que contam.
Dos lucros que voc ganhou amando.
Um dia, ficam as varizes.

Palavras de Yunus dizem isso.


Elas pintam o mar do amor.
Agora so palcios nobres, manses,
Um dia tudo isso ficar em runas!

Ah Morte|Leonardo da Fonseca (trad.) 101


POEMAS SELETOS
SELE
OSSIP MANDELSTAM

O TEXTO: Seleo de poemas estabelecida a partir do livro


(Poemas selecionados),
), de Ossip Mandelstam, cuja obra
potica somente voltou luz em 1991, aps a dissoluo da ex- ex
Unio Sovitica. Seus poemas foram proibidos e todos os originais
confiscados e destrudos. Para preserv-los
los do esquecimento, Na-
Na
diejda Mandelstam, a viva do poeta, decorou-os
os um por um, con-
con
trabandeando-os e ditando-os aos poucos, entre 1964 e 1969,
1969 cada
vez que algum perpassava as fronteiras da Unio Sovitica, no in-
tuito de que fossem publicados no Ocidente e sua obra potica, en-
en
fim, reconhecida.
Texto traduzido: , . .
-:
, 1955.

O AUTOR: Ossip Mandelstam nasceu em Varsvia (1891-1938).


(1891 De
famlia judaica, aps o seu nascimento seus pais se mudaram para
So Petersburgo, na Rssia.. Publicou seu primeiro livro de poemas
(Pedra), aos 22 anos. Estudou no Instituo Tenitchv. Morou
em Paris e Heidelberg. Foi um dos principais fundadores do acme-
acme
smo, corrente crtica que se opunha ao simbolismo. Aps compor
um poema satrico sobre Stlin, em 1938, foi preso, exilado e con-
denado a cinco anos de trabalhos forados. Em dezembro do mes-
con
mes
mo ano, seu corpo foi encontrado na enfermaria de um campo de
concentrao, na Sibria. A causa da sua morte no foi justificada.

A TRADUTORA: Vernica Filppovna doutoranda outoranda em Cincia da


Literatura e mestre em Potica pela Universidade Federal do Rio
de Janeiro. Membro do conselho editorial da Revista Tempo Brasi- Brasi
leiro. Para a (n.t.) j traduziu Poesias,, de Marina Tsveteva.
Tsveteva

| (Ossip Mandelstam) 102



,
.

___________________


, ,

...

1908

| (Ossip Mandelstam) 103


,
.
,
.

,
,
,
, .


,

.

1908

| (Ossip Mandelstam) 104



,

,

,

.


,

,

,

.

<?> 1909

| (Ossip Mandelstam) 105



,

.


!

.

,

, ,
.

<?> 1909

| (Ossip Mandelstam) 106



, ,
, ,
.

, ,
,

.

,
, ,

.

<> 1910, 1927

| (Ossip Mandelstam) 107


-
,

.


;

?

<> 1911

| (Ossip Mandelstam) 108


, ,
.
! ,
.

, ,
!
,
...

1912

| (Ossip Mandelstam) 109


, .
,
, .
.

. ,
.
,
.

,
,

.

, ,
.
,
, .

,
,
, ,
.

,
, , ...
, ,
.

1920

| (Ossip Mandelstam) 110



,
.

,
,
.

,
, ,
, .

,
,
, , .



, .

1920

| (Ossip Mandelstam) 111


,
,

0 .

,
;

?

,
,

.

,
,
:
.


,
, .
- ...

, , ,
?

.

, ,
.

.

,
, ,

.

1920

| (Ossip Mandelstam) 112



,

.

,

.

,
,
,
, .

, .
,
.

,
:
,
.
, ,


.

,
,

,
, ,
.
,
.

1920

| (Ossip Mandelstam) 113


POEMAS SELETOS
Um pouco de vinho tinto
Um pouco do sol de maio.

________________
OSSIP MANDELSTAM

O som seco e surdo


Do fruto que cai da rvore,
Em meio incessante melodia
Do silncio absoluto do bosque...

1908

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 114


Apenas ler livros infantis,
Apenas ter adgios pueris,
Tudo o que for solene dissipar,
Da tristeza profunda se elevar.

Eu cansei de uma vida morta,


No admito nada fora dela,
Mas amo minha pobre terra
Porque no encontrei outra.

Eu estou num jardim distante


Sentado em balano de madeira
E da alta sombra dos abetos
Recordo-me em delrio brumoso.

1908

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 115


Mais terna ternura
Teu rosto,
Mais branca brancura
Tuas mos,
Do mundo inteiro
Ests distante,
E tudo teu
Inevitvel.

Inevitvel
tua tristeza,
E a palidez
Dos dedos
De tuas mos
E o som suave
Das tuas palavras
Joviais
E a distncia
Dos teus olhos.

<Dezembro?>1909

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 116


Uma tristeza inefvel
Abriu seus dois olhos enormes,
Um vaso abriu-se em flores
E despejou seus cristais.

Toda casa iluminou-se


Languida doce remdio!
Este pequeno reino
Absorveu tantos sonhos.

Um pouco de vinho tinto


Um pouco do sol de maio
E, a quebrar um naco de biscoito,
A brancura de dedos finos.

<Maio?> 1909

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 117


Do cerne da maldade e do lodo
Eu cresci, com um juncal farfalhando,
Apaixonada, langue e terna
A vida proibida respira.

Definho, ningum percebe,


Num abrigo frio e lamacento,
Saudamos em murmrios
Os breves minutos do outono.

Sou feliz pela dura ofensa,


E na vida, como no sonho,
Sou em cada mistrio inveja
E em cada mistrio amor.

<Outono> 1910, 1927

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 118


O hlito fresco das folhas
Um vento negro sussurra,
E uma trmula andorinha
No cu escuro faz crculos.

Silenciosamente discutem
No meu doce e aflito corao
O crepsculo nascente
E um raio que se extingue.

Sobre o entardecer do bosque


Ergueu-se uma lua de cobre;
Por que to pouca msica
E tanto silncio?

<Junho> 1911

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 119


Tua imagem aflita e trepidante,
Eu no posso na nvoa tocar.
Senhor! saiu num rompante
O que eu no pensava falar.

O nome de Deus, feito ave colossal,


Saiu voando do meu peito!
Diante da densa nvoa se eleva,
E deixa a gaiola para trs...

Abril de 1912

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 120


ANDORINHA

Eu esqueci a palavra que eu queria dizer


A andorinha cega volta s sombras,
Com as asas quebradas para brincar.
A cano da noite ressoa languescida.

No ouo os pssaros. As sempre-vivas no florem,


Transparentes so as crinas da noite.
No rio seco navega uma canoa vazia,
Entre os grilos a palavra esquecida.

Lentamente surge numa tenda ou templo,


E, de repente, entregue loucura de Antgona,
A andorinha cai aos ps da morte,
Com a ternura de Estige1 e um ramo verde.

, se pudesse retornar vida,


alegria do reconhecimento,
Temo os soluos das Musas,
A nvoa, o som, o abismo.

Aos mortais foi dado amar e saber,


Para eles o som escorre dos dedos,
Mas eu esqueci o que eu queria dizer,
E o pensamento incorpreo retorna s sombras.

Nada to slido e transparente.


Mas a andorinha, amiga, Antgona...
E nos lbios, como gelo preto, arde
A lembrana do som estgio nascendo.

Novembro de 1920

1 Na mitologia grega um dos rios do Trtaro e divide o mundo dos vivos e o mundo dos mortos. Estige (a Odiosa)

era tambm uma ocenide, isto , uma ninfa, filha de Oceano e Ttis. (n.t.)

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 121


Toma para alegria de minhas mos,
Um pouco de sol e um pouco de mel,
Como nos ditaram as abelhas de Persfone.

No deixe o barco deriva


No sinta na pele a sombra de um calado
No vena o medo desta vida adormecida.

Estamos apenas nos beijando,


Como pequenas abelhas,
Que morrem fora da colmeia

Elas zumbem no transparente segredo da noite,


Sua ptria o bosque adormecido de Taigeto2,
Seu alimento o tempo, a pulmonria, a hortel.

Toma alegremente meu dom selvagem


Este feio e seco colar
De abelhas mortas que transformaram mel em sol.

Novembro de 1920

2 Monte localizado ao sul da Grcia. Durante a Antiguidade Clssica, os espartanos celebravam rituais dionisacos; as

crianas nascidas com dficit fsico e/ou mental eram para l levadas e abandonadas. (n.t.)

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 122


Lastimo que seja agora inverno
E no se ouam os mosquitos na casa,
Mas tu me fizeste recordar
A leveza da palha.

Liblulas voam no azul,


A moda d voltas como andorinha
H uma cesta na cabea
Ou uma ode solene?

No me atrevo a dar conselhos


E desculpas inteis
Mas eterno o sabor da nata
E o aroma ctrico da laranja.

Tu entendes tudo s avessas


E isto no pode ser pior
Que fazer se o juzo mais terno
Parece loucura.

E tu tentas quebrar uma gema


Batendo com uma colher
Est branco, quase pronto
Mas falta um pouco mais...

Realmente no tua culpa,


Para que avaliar e negar?
Tu inventas brincadeiras
Para o riso das comdias.

Em ti tudo seduz, tudo canta,


Como um rocambole italiano.
E a pequena cereja da tua boca
Pede a secura das uvas.

No tente ser esperta


Tudo em ti capricho.
E a sombra do teu chapu
Uma mscara veneziana.

1920

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 123


Como os outros
Eu desejo servi-te,
Com a boca sedenta
De cimes enfeitiar-te.
A palavra no sacia
Meus lbios ressequidos,
E sem ti, outra vez,
O ar vazio pesado.

J no sinto cimes,
Mas eu te desejo,
Eu mesmo levo-me a ser,
Como vtima, carrasco.
No te nomearei:
Nem alegria, nem amor;
Por um mais selvagem, estranho
Substituram-me o sangue.

Um instante mais,
E irei dizer-te:
No a alegria, mas o tormento
Encontro em ti.
E, como num crime,
Sou atrado por ti
Mordendo em agitao
A boca fresca e cereja.

Volte logo para mim:


estranho estar sem ti.
Eu nunca como agora
To profundo te senti.
Tudo quanto quero
Eu vejo em realidade,
J no sinto cimes
Mas eu te chamo.

1920

Poemas seletos|Vernica Filppovna (trad) 124


BELA ME DAS GUAS TITICACA
FRIDA RODAS

O TEXTO: Seleo de poemas de Frida Rodas a partir do livro Ina


Panqarita (Florzinha Silvestre,, em lngua aimar).
aimar) Ao longo de seus
versos, profundamente arraigados na tradio andina, Frida cele-
bra os habitantes de sua cidade natal, Puno; os kjotsui, homens e
mulheres das guas que vivem nas milenares ilhas do altiplano an- an
dino, entre elas a mtica Uros; os bailarinos,, danas e msicas tpi-
cas da regio, como o tradicional huaino, alm de evocar os lagos
Umayo e Titicaca, sagrados desde a poca dos Incas,
Incas seus antepas-
sados. Em sua poesia entrelaa vozes do imaginrio quchua e ai- ai

mar, e invoca os antigos


tigos idiomas falados aos arredores do Titi-
Titi
caca, como o chipaya, ainda usado na Bolvia, o pukina, lngua pr-
hispnica extinta, e o chhiw lschi chhun lsch, o idioma uru, hoje

praticamente desaparecido.
Texto traduzido: Rodas, Frida. Ina Panqarita. Lima: Asociacin Cultural
Brisas del Titicaca, 2012.

Agradecimentos: a Frida Rodas, pela concesso e reviso dos originais e


traduo. Sullpay!

A AUTORA: Frida Rodas nasceu em Puno, no Peru. Tradutora, dese- dese


nhista e poeta bilngue da nova gerao de intelectuais nascida s
margens do Lago Titicaca, publicou seu primeiro livro de poesia,
Ina Panqarita (Florzinha Silvestre),, em 2012. Como expositora, parti-
parti
cipou de diversos congressos realizados em Cuba, Mxico,
Mxico Argen-
tina e Espanha. Em 2010, obteve o 1 lugar no Concurso Literrio
organizado pela Asociacin Cultural Brisas del Titicaca, com o
poema Puno,, e em 2011 foi includa na antologia potica perua-
na-argentina De quenas y bandoneones 70 voces femininas,
femininas organiza-
da por Jos Vargas Rodrguez.. Atualmente reside em Lima, na ca-
pital peruana.

O TRADUTOR: Gleiton Lentz tradutor, editor e doutor em Litera-


Litera
tura pela UFSC/Universit di Firenze. Dedica--se ao estudo e tra-
duo da poesia simbolista italiana e hispano-americana.
hispano Para a
(n.t.) j traduziu, em formato HQ, poemas de Dino Campana, Se-
verino Di Giovanni e Roberto de las Carreras.

Sumaq Mamacocha Titikaka|


|Frida Rodas 125
SUMAQ MAMACOCHA TITIKAKA
Sumaq Mamacocha Titicaca,
unuyki riphurpurin koyllorcama!

___________
FRIDA RODAS

PUNO

Volverte a ver inunda de emocin mi corazn


que lunas desoladas dej transcurrir sin razn,
falta poco, susurro, repito, invoco an fuera de mi.

Pudo acaso la cobija ajena mitigar mi dolor?


Pudo acaso el frenes mundano acallar mi voz?
Pudo acaso tu lejano aroma hacer que corriera hacia ti?

Al fin te contemplo bendita tierra ma,


enaltecida por el danzar divino del caporal socarrn,
que transita al decir de sikus de tradicin.

Alalau leve plenilunio de abril que iluminas mi lago,


lago sagrado de aguas turmalinas,
Sumaq Mamacocha Titicaca, unuyki riphurpurin koyllorcama!

Ananau Huajsapata, en nveas noches anidas huaynos,


t noms ests sabiendo...
Inti qulluru vel uta utaru kachachasi!

Sumaq Mamacocha Titikaka|Frida Rodas 126


LOS URUS

KJOTSUI, uru, mujeres y hombres del lago,


sangre negra hierve dentro de sus cuerpos,
como sublime nctar que fortalece su existir.

En sus rostros se reflejan las difanas aguas,


tornando cristalinas las dos mejillas cobrizas
y hmedas las inquietas pupilas color capul.

La boca encarnada emana cnticos pukinas,


soplos que se convierten en oleaje impetuoso
cuando el urukilla renace desde sus entraas.

Ancestral chhiw lschi chhun lsch venerado,


que durante siglos enmudecidos resistir pudo,
por qu ya no se oye tu fuerte caricia palatal?

El hielo de las inclementes noches de invierno


desciende y se atesora sobre sus cimientos,
ninguno sucumbe, nadie yace all abajo.

Cae la noche y el silencio acalla los rumores,


pues las balsas de totora con tenue lumbre
en pos de ispis y carachis platinados van.

Con los pies sobre una nube de totoras flotantes,


suspendidas en el hechizo de ramas laceradas,
surgen los clidos amaneceres de un nuevo da.

En razn de huida o peregrinaje fue el origen,


de admirable resistencia es su permanecer,
pagando tributo divino al lago que los vio nacer.

Sumaq Mamacocha Titikaka|Frida Rodas 127


DE POETAS, MSICOS, BAILARINES,
PINTORES Y BUENOS AMANTES

De poetas hablan tus historias,


labradas con la pluma silenciosa
de una hermosa totorera errante
que se nutre de tu gran energa.

De msicos cantan las cuerdas,


acompasaditas en un huayito,
raspando la serrana mandolina
que anima cantares del alma ma.

De bailarines se visten tus calles


bajo lentejuelas y mil cascabeles.
sacudiendo tus entraas, madre,
al ofrecerte elxires de armona.

De pintores que tien tus cielos


con azules de verdor ambarino,
rasgando las nubes esquivas
para mostrar tu belleza de da.

De buenos amantes en noches


las coplas de amor a su amada
y satinadas rosas rosas ofreciendo,
bajo el influjo del lago que nos gua.

Sumaq Mamacocha Titikaka|Frida Rodas 128


LAGO UMAYO

La luna se mita en tus apacibles aguas


cuando mi alma vehemente ansia salir,
salir a navegarte en esta noche oscura.

El fro de la puna desciende con premura,


helando mis pensamientos y mi fe ciega,
que an conserva ese fervor y tu mirada.

Mitos y leyendas susurran tus misterios,


surcar tus mansas aguas imperturbables
es cierto que no permites a ninguno?

Bajo aquellos ptreos muros yacen,


sintiendo tu humedad, tu suave respiro,
cutinitati curumi, maana has de volver.

Cuntasa jachasta, colla de mi altiplano,


mirando la meseta que ansas alcanzar,
tus lgrimas seguro all van a llegar.

Me dices que regresas, ina panqarita,


me dices que maana aqu estars,
todo eso me dices y te estoy creyendo.

Sumaq Mamacocha Titikaka|Frida Rodas 129


TAKILE

En lo alto de una pea la encontrars,


rozando la afilada piedra milenaria,
con sombros chuco y pollera de lana,
warmi risuea que alegras al Titicaca.

Quinientas gradas pretenciosas anhelan


hacerte conocer las estrellas alejadas,
zigzagueando el remonte inminente
entre arcos de piedra superpuesta.

Puqa solemne en las venas del ayer,


recuerda el destello de su yuraq sonrisa
cuando el verde pasto qomereando crece
y sus matices se impregnan en tus tejidos.

Tus texturas hablan de amor y sabidura,


geometra que es casi de triple dimensin,
cuentan lejanas historias que el poeta call
en medio de la oscura noche de su olvido.

Deja que vuelva esa ranita a nuestro lago,


de piedra en piedra mojando su cuerpecito,
saltando sobre ldicas aguas de fro hielo
que congelan hasta al mismo fuego eterno.

Dos pichitankas curiosas la estn mirando,


con mirada fija e inquisidora estn viniendo,
dinos t, juchuy ranita, batracio andino,
por qu alardeas tus afanes con pasin?.

No lo s, ella me ha soltado de esa pea,


diciendo, vete kairita, busca tu origen,
mi origen est en tus manos, le respond,
volver pronto, porque tuyo es mi corazn.

Sumaq Mamacocha Titikaka|Frida Rodas 130


LOS AYARACHIS

Ella se ha marchado para siempre,


pero el alma unida a su cuerpo est,
blsamos perfuman su existencia
que maana Viracocha recoger.

Ya los he llamado, seguro vendrn


bordeando cerros, cruzando lagos,
tropezando bosques de inmensidad,
caminando sus ojotas de tierra y cal.

Se han posado los suris en la mollera,


dejando sus plumas como ofrenda,
la fuerza de sus brazos le dan al bombo
el aire que alimenta las caas del siku.

Pronto se estremecen los precipicios


con el sonido telrico de sus vientos
que el eco devuelve con solemnidad,
en el canto de muerte que ha llegado.

Al amanecer, la quietud se apodera,


mi vasto imperio no es nada sin ti,
descendiente de una casta poderosa,
si no ests a mi lado prefiero morir.

Sumaq Mamacocha Titikaka|Frida Rodas 131


SUMAQ MAMACOCHA TITIKAKA

Que mis grises cenizas eternas


se fundan en tus glidas aguas,
al roce de caudales inagotables,
en la ms oscura de tus noches.

Que tu ampuloso lecho sagrado


se convierta en mi ltima morada,
cuando aquellos ichus palpitantes
presagian el ltimo de mis das.

Que mi exaltada alma se evapore,


de tus mgicos efluvios abrazada,
challando tu suerte junto a la ma
desde lo ms alto del firmamento.

Que la evocacin de tu hermosura


calme las ausencias ms ausentes,
al abrigo de amaneceres argnteos,
en la quietud de tus aguas virtuosas.

Que el hechizo de tus espumas


signifique vida, una vez ms,
el inicio de un nuevo pachacuti,
Suma Mamaquta Titikaka.

Sumaq Mamacocha Titikaka|Frida Rodas 132


BELA ME DAS GUAS TITICACA
Bela Me das guas Titicaca,
tuas guas resplandecem at as estrelas.

___________
FRIDA RODAS

PUNO

Voltar a te ver inunda de nsia meu corao


que luas desoladas deixou transcorrer sem razo,
falta pouco, sussurro, repito, invoco ainda fora de mim.

Pde, acaso, a cobia alheia mitigar minha dor?


Pde, acaso, o frenesi mundano calar minha voz?
Pde, acaso, teu aroma distante fazer que corresse rumo a ti?

Ao fim, te contemplo, bendita terra minha,


enaltecida pela dana divina do astuto caporal,
que transita ao dizer de sikus1 de tradio.

Alalau2! Leve plenilnio de abril que iluminas meu lago,


lago sagrado de guas turmalinas,
Bela Me das guas Titicaca, tuas guas resplandecem at as estrelas.

1 Siku: em aimar, flauta andina. (n.t.)


2 Alalau: interj., do quchua, Que frio! (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 133


Ananau3, Huajsapata4! Em nveas noites acolhes huainos5,
tu, ningum mais, ests sabendo...
O sol ilumina o morro pela manh!

3 Ananau: interj., do quchua, Que belo! (n.t.)


4 Huajsapata: referncia ao Morro Huajsapata, localizado na zona oeste da cidade de Puno. (n.t.)
5 Huaino: do quchua wayu, msica e dana popular andina. (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 134


OS URUS

Kjotsui6, uru, mulheres e homens do lago,


sangue negro ferve dentro de seus corpos,
como sublime nctar que fortalece seu existir.

Em seus rostos se refletem as difanas guas,


tornando cristalinas as mas da face acobreadas
e midas as inquietas pupilas cor cereja.

A boca encarnada emana cnticos pukinas7,


sopros que se convertem num marulhar impetuoso
quando o urukilla8 renasce desde suas entranhas.

Ancestral chhiw lschi chhun lsch9 venerado,


que durante sculos emudecidos resistir pde,
por que j no ouvimos tua forte carcia palatal?

O gelo das inclementes noites de inverno


descende e se entesoura sobre seus alicerces,
ningum sucumbe, ningum jaz ali embaixo.

Cai a noite e o silncio cala os rumores,


pois as balsas de totora com tnue lume,
depois dos ispis10 e carachis11, platinados vo.

Como os ps sobre uma nuvem de totoras flutuantes,


suspensas no feitio de ramos lacerados,
surgem os clidos amanheceres de um novo dia.

6 Kjotsui: em chipaya, homens da gua. A lngua chipaya atualmente falada na regio de Oruro, na Bolvia. (n.t.)
7 Pukina: lngua pr-hispnica extinta, falada, entre outros lugares do Peru e Bolvia, aos arredores do Titicaca. (n.t.)
8 Urukilla: em quchua, o idioma uru, hoje praticamente desaparecido, originrio da etnia dos Uru, antigos habitantes
das ilhas do Lago Titicaca e das margens do rio Desaguadero, na Bolvia. (n.t.)
9 Chhiw lschi chhun lsch: em urukilla, literalmente, o idioma urukilla. (n.t.)
10 Ispi: em quchua, pequeno peixe tpico do Lago Titicaca. (n.t.)
11 Carachi: em quchua, pequeno peixe lacustre. (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 135


Em razo da fuga ou peregrinao foi a origem,
de admirvel resistncia seu permanecer,
pagando tributo divino ao lago que os viu nascer.

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 136


DE POETAS, MSICOS, BAILARINOS,
PINTORES E BONS AMANTES

De poetas falam tuas histrias,


lavradas com a pluma silenciosa
de uma formosa totorera12 errante
que se nutre de tua grande energia.

De msicos cantam as cordas,


compassadas em um amado huaino,
arranhando a serrana mandolina
que anima cantares de minhalma.

De bailarinos vestem-se tuas ruas


sob lantejoulas e mil guizos,
sacudindo tuas entranhas, me,
ao oferecer-te elixires de harmonia.

De pintores que tingem teus cus


com azuis de verdor ambarino,
rasgando as nuvens esquivas
para mostrar tua beleza de dia.

De bons amantes em noites


as coplas13 de amor sua amada
e acetinadas rosas rosas oferecendo,
sob o influxo do lago que nos guia.

12 Totorero: do quchua, tutura, pequena ave que habita o Lago Titicaca, segundo a tradio local, responsvel por

indicar as variaes cclicas do clima. (n.t.)


13 Copla: dstico ou estrofe em canes populares espanholas, geralmente acompanhado de msica improvisada. (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 137


LAGO UMAYO14

A lua se v em tuas aprazveis guas


quando minha alma veemente anseia sair,
sair a navergar-te nesta noite escura.

O frio da puna15 desce com premncia,


gelando meus pensamentos e minha f cega,
que ainda conserva esse fervor e teu olhar.

Mitos e lendas sussurram teus mistrios,


por certo, tuas mansas guas imperturbveis
no permites que ningum as sulque?

Sob aqueles ptreos muros jazem,


sentindo tua umidade, teu suave respiro,
oh, arco-ris, tu voltars amanh.

Por que choras, colla16 de meu altiplano,


olhando a meseta que anseias alcanar,
tuas lgrimas, por certo, l chegaro.

Dizes-me que retornas, flor silvestre,


dizes-me que amanh aqui estars,
dizes-me tudo isso, e estou crendo em ti.

14 Lago Umayo: lago na regio de Puno, no Peru, em cujas margens se encontram as runas pr-incaicas dos muros e das

Chulpas (torres) funerrias de Sillustani. (n.t.)


15 Puna: do quchua, as terras altas da Cordilheira dos Andes. (n.t.)
16 Colla: do quchua, habitante do Reino Colla, o 3 dos reinos aimars posteriores queda da cultura Tiahuanaco. (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 138


TAQUILE17

No alto de uma penha a encontrars,


roando a afiada pedra milenria,
com um chuco18 e saia de l sombrios,
warmi19 risonha que alegras o Titicaca.

Quinhentos degraus pretensiosos desejam


que conheas as estrelas afastadas,
ziguezagueando o remonte iminente
entre arcos de pedra sobreposta.

Vermelho solene nas veias de outrora,


lembra o cintilar de seu branco sorriso
quando o verde pasto verdejando cresce
e seus matizes impregnam teus tecidos.

Tuas texturas falam de amor e sabedoria,


geometria que quase de tripla dimenso,
contam histrias distantes que o poeta calou
em meio obscura noite de seu olvido.

Deixa que essa rzinha retorne ao nosso lago,


de pedra em pedra molhando seu corpinho,
saltando sobre ldicas e glidas guas
que congelam at mesmo o fogo eterno.

Duas pichitankas20 curiosas olham para ela,


com o olhar fixo e inquisidor se aproximam:
Dize-nos, pequena r, batrquio andino,
por que exibes tuas nsias com paixo?

17 Taquile: referncia Ilha Taquile, localizada no Titicaca. (n.t.)


18 Chuco: do quchua, manto negro que cobre at as costas usado pelas mulheres da Ilha. (n.t.)
19 Warmi: do quchua, mulher. (n.t.)
20 Pichitanka: do quchua, pardal serrano. (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 139


No sei, ela me jogou dessa penha,
dizendo: Vai kairita21, busca tua origem,
Minha origem est em tuas mos, lhe respondi,
Logo voltarei, porque teu o meu corao.

21 Kairita: em quchua, dim. de kaira, r. (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 140


OS AYARACHIS22

Ela se foi, tendo partido para sempre,


mas a alma unida ao seu corpo est,
blsamos perfumam sua existncia
que amanh Viracocha23 apanhar.

Eu j os chamei, por certo viro


bordejando morros, cruzando lagos,
tropeando bosques de imensido,
caminhando suas sandlias de cal e terra.

Os suris24 pousaram na moleira,


deixando suas plumas como oferenda,
a fora de seus braos do ao bombo
o ar que alimenta os tubos do siku25.

Logo se estremecem os precipcios


com o som telrico de seus ventos
que o eco devolve com solenidade,
no canto de morte que chegou.

Ao amanhecer, a quietude se apodera,


meu vasto imprio no nada sem ti,
descendente de uma casta poderosa,
se no ests a meu lado, prefiro morrer.

Soprem, ayarachis, minha amada coya26


que seu canto aumente esta melancolia,
que a me afogue este grito quedo
quando saiba que partiu sua menina.

22 Ayarachi: do quchua, dana indgena tpica da regio quchua de Puno que se caracteriza por uma msica lgubre,

tocada, com sikus e tambores, pelos ayarachis, nome dado aos membros da banda desse gnero musical. (n.t.)
23 Viracocha: em quchua, a divindade invisvel, o deus criador de toda a cosmoviso da cultura tiahuanaco e inca, que

teria surgido das guas do Titicaca e criado a terra e o cu. (n.t.)


24 Suri: do quchua, espcie de nhandu ou ema. (n.t.)
25 Siku: vide nota 1, pg.
26 Coya: em quchua, entre os antigos incas, mulher do soberano ou princesa. (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 141


BELA ME DAS GUAS TITICACA

Que minhas eternas cinzas grises


se fundam em tuas glidas guas,
ao roar de caudais inesgotveis,
na mais obscura de tuas noites.

Que teu pomposo leito sagrado


se converta em minha ltima morada,
quando aqueles ichus27 palpitantes
pressagiarem o ltimo de meus dias.

Que minha exaltada alma se evapore


de teus mgicos eflvios abraada,
ofertando terra a tua e minha sorte
desde o mais alto do firmamento.

Que a evocao de tua formosura


acalme as ausncias mais ausentes,
ao abrigo de amanheceres argnteos,
na quietude de tuas guas virtuosas.

Que o feitio de tuas espumas


signifique vida, uma vez mais,
o incio de um novo pachacuti28,
Bela Me das guas Titicaca29.

27 Ichu: em quchua, palha tpica do altiplano andino. (n.t.)


28 Pachacuti: a nova era, de acordo com a tradio incaica, referncia ao primeiro imperador inca Pachacuti Inca
Yupanqui (1400?-1471), cujo nome significa, em quchua, O que muda a Terra ou O reformador da Terra. (n.t.)
29 Titicaca: antiga Ilha do Sol, no Lago Titicaca. Em quchua, rocha de chumbo ou estanho. (n.t.)

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton Lentz (trad.) 142


OS AUSPCIOS
POSIDIPO DE PELA

O TEXTO: Seleta de 14 epigramas, inditos em lngua portuguesa,


constantes no Papiro de Milo (P. Mil. Vogl. VIII. 309). Esse papiro
foi recuperado e publicado periodicamente desde 2001, aps servir
como ornamento de uma mmia egpcia, datada do sculo II a.C. a.
Os epigramas selecionados fazem parte de uma seo temtica in-
titulada Os auspcios ou Os augrios,, atribuda ao poeta Posidipo de
Pela.
book a text in progress.
Texto traduzido: Posidippus Milan Papyrus poetry book:
Edited and periodically updatet by Francesco Angi, Martine Cuypers,
Beijamin Acosta-Hughes
Hughes e Elizabeth Kosmetatou. Version 12.1. Harvard,
The Center of Hellenic Studies, 2011.

O AUTOR: Posidipo (310-240 a.C.)) foi um poeta epigramista grego.

Nasceu em Pella, capital do antigo reino da Macednia. Viveu na


cidade de Samos, antes de se mudar para a corte do rei Ptolomeu I
e, posteriormente, para a corte do rei Ptolomeu
meu II Filadelfo, em
Alexandria, Egito. So atribudos a Posidipo aproximadamente 120
epigramas, divididos em nove sees temticas
ticas distintas, alm de
outros 23 poemas antes includos na Antologia grega.
grega

O TRADUTOR: Eduardo de Almeida Rufino atualmente graduando


do curso de letras clssicas (licenciatura em grego e latim) pela
Universidade Federal da Paraba (UFPB).

Bela Me das guas Titicaca|Gleiton


Gleiton Lentz (trad.) 143


[.

____________

AB 21 (IV 8-13)


,
,
..[.. . ..]..[. . ..].[..] .

__ , , .

| (Posidipo de Pela) 144


AB 22 (IV 14-19)

[]
, [

,
, [
__ , [] .

| (Posidipo de Pela) 145


AB 23 (IV 20-23)

[ ] [] [
, {}, [ ][]{} [
[] [
__ ] [ ][] .

| (Posidipo de Pela) 146


AB 24 (IV 24-29)

. . .]1 , [,] [
] . [. . .. ] ...[
. . . [. ] . .[ . . ]. . .. [ . ]. [ .. . .. . .. . ] ..[.2
.3 [ . .. . ][
[ .]. [ . ][ 4
__ ] [ .. . .].5

1 ]
2
[ vel [
3
vel : .
4
[] [
5
[ ]:

| (Posidipo de Pela) 147


AB 25 (IV. 30-35)

[ ] [
[][
[]

,
__ , , .

| (Posidipo de Pela) 148


AB 26 (IV 36-39)

O
, []
[]
__ .

| (Posidipo de Pela) 149


AB 27 (IV 40-V 7)

[] ,

, {}
,

__ .

| (Posidipo de Pela) 150


AB 28 ( V 6-11)


,



__ .

| (Posidipo de Pela) 151


AB 29 (V 12-15)

| (Posidipo de Pela) 152


AB 30 (V 16-19)



[] , [
[] [.

| (Posidipo de Pela) 153


AB 31 (V 20-25)

[] [
[ ]
[], []
[ ]
[] , [
[ ] [.

| (Posidipo de Pela) 154


AB 32 (V 26-31)

[ ] [
[ ]
[]
[]
,
.

| (Posidipo de Pela) 155


AB 33 (V 32-39)



{}

,

,
.

| (Posidipo de Pela) 156


AB 34 (VI 1-4)




__ [ .

| (Posidipo de Pela) 157


AB 35 (VI 5-8)

[] [] [ ]

,
__ .

| (Posidipo de Pela) 158


OS AUSPCIOS
Anuncia um augrio: buscai esse lugar
para saber o orculo e os auspcios de Zeus

_______________
POSIDIPO DE PELA

AB 21 (IV 8-13)

Que o falco em sua plenitude, tua nau em curso, desvele


tudo, j que a pardela no de voo auspicioso:
o pssaro, uma vez que mergulha para o fundo, hostil, mas,
se ala voo, [.. . .. ] .. [. . ..].[..]. por completo:
o falco, como de um carvalho da Jnia, precpite sobe,
Timon, a tua nau apetente em curso.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 159


AB 22 (IV 14-19)

Que o suave pssaro alvloa, protetor e benvolo em torno


da colheita, aparea para o deleite do agricultor.
Para ns que desejamos seguir pelo mar do Egito,
Que um grou da Trcia norteasse, com um bom pressgio,
frente s adrias, o timoneiro; um grou que [segue] altas
ondas mantendo-se atravs das plancies do cu.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 160


AB 23 (IV 20-23)

Ao ver uma gaivota no ar, mergulhando baixo as ondas


do mar, pescador, resguarde como um bom augrio.
Ento jogue os vrios anzis, e lance a rede de pesca
e as cestas; nunca vais partir privado de caa.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 161


AB 24 (IV 24-29)

Levanta-te, pescador, ao ver o grande pssaro Tebano:


No tendo sido persuadido pela pardela . [. . .. ]...
. . . [. ] . .[ . . ]. . .. [ . ]. [ .. . .. . .. . ] a si mesmo..
O spero Archito.......... [......................
Na direo das ondas revoltas no promontrio, o clebre pssaro
[anuncia] um sinal de boa pescaria, esse confuso aos outros.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 162


AB 25 (IV, 30-35)

Um ancio um bom pressgio e agradvel ao caminhante


e para navegador; e, a quem um casamento procura,
que haja um sacerdote coroado ou um bem estimado
de grande pensar entre jovens e crianas.
Tal seu pai torpemente conheceu as parentelas,
noiva, e o bom irmo do marido e seu bom pai.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 163


AB 26 (IV 36-39)

Para adquirir um criado, a cinzenta gara o pssaro mais


adequado, a quem Astria, a profetisa, convoca para seus ritos:
tendo sido persuadido, Hieron adquiriu um criado para seu campo
E outro solcito para suas casas, com o p propcio.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 164


AB 27 (IV 40-V 7)

O abutre um timo auspcio para revelar o nascimento


De crianas, pois nem recebe provises dum deus,
Nem pousa em conselho com guia poderosa, mas aparece
pleno, dos auspcios o sinal mais revelador:
Um abutre, tendo prenunciado uma criana, h de faz-lo orador
de doce fala em conselho e gil na guerra.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 165


AB 28 (V 8- V 13)

Se um homem que se destina, sobre a pugna de Ares, a marchar,


Encontra um ancio lamentando entre trs vias,
No mais aquele mortal regressar; mas, que ele se sobressaia
naquele momento em jornada at outra guerra.
Ento, Timoleon da Fcida, tendo censurado, retornou
para a guerra, com tal sinal, mas muito lamentou.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 166


AB 29 (V 12-15)

Sinal hostil quando um homem, cotovias e tendilhes, no mesmo lugar,


as observa; ominosos so quando juntos aparecem.
Assim Euelton soube: terrveis ladres a ele, um viajante,
Mataram prximo da Elia Sidene.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 167


AB 30 (V 16-20)

Da esttua que soa, grande pena profere ao cidado homem,


E grande tempestade de neve com haste;
Mas, ele se chama deus que soa, o qual lanou
fogo nas cabanas e colheitas dos inimigos.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 168


AB 31 (V 20-25)

A guia que vem das nuvens e, ao mesmo tempo, o lampejo


cadente so auspcios favorveis da vitria na guerra
para os reis Argadas. Mas Atena, bem diante de seu templo,
revelou um sinal favorvel atravs do chumbo:
Tal pressgio surgiu para Alexandre, quando ateou fogo
nos inmeros exrcitos dos Persas.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 169


AB 32 (V 26-31)

Para Antmaco, que acelera em direo ao exrcito Ilrio,


Um servo levava as armas e as cintas.
Mas, entorno do ptio interior de pedra da casa ele tombou,
Tendo escorregado. O corao de Antmaco volveu
Com o sinal do servo, que em seguida o pesado heri,
Das batalhas, conduzindo-o, trouxe em leves cinzas.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 170


AB 33 (V 32-39)

Aristxenes, tendo visto coisa em sonho maior


Que ele prprio o nscio! almejava por grandezas.
Consorte de Atena, ele acreditava no palcio de Zeus Olmpio
Dormir o resto da noite em um tlamo dourado.
No alvorecer, tendo levantado, acercava-se falange das batalhas,
Com a coragem de Atena possuindo em nimo.
Mas Ares negro fez dormir o que em contenda estava com os deuses,
E arrojou o pseudo noivo para o Hades.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 171


AB 34 (VI 1-4)

Dessa colina volta da qual tudo se contempla


Dmon de Telmesso, bom em sua ascendncia,
Anuncia um augrio: buscai esse lugar
__ para saber o orculo e os auspcios de Zeus.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 172


AB 35 (VI 5-8)

O Trcio vidente, o heri Estrmon que se embasa no corvo,


o mais extremado mestre das aves.
Por ele, Alexandre isto assinala: por trs vezes superou
__ os Persas servindo-se deste corvo.

Os Auspcios|Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 173


latinos(n.t.)|Ercolano

Os Auspcios|Eduardo
Eduardo de Almeida Rufino (trad.) 174
O LIVRO DOS EPIGRAMAS
MARCO VALRIO MARCIAL

O TEXTO: Seleo dos primeiros onze livros dos Epigrammaton Libri


(O Livro dos Epigramas)) do poeta latino Marcial. Os epigramas ex-
ex
pem os vcios e os costumes poca do poeta, num tom cmico e
satrico que, ao mesmo tempo, no deixa de ser realista. Compos-
Compos
tos, grande parte, em dsticos, neles se destaca a habilidade de
Marcial em expressar uma ideia concisa mediante uma surpreen-
surpreen
dente economia de palavras. Ao l-los,los, o leitor se deparar com
uma colagem da vida cotidiana do imprio romano no ltimo s- s
culo a.C.

Texto traduzido: Martialis, M. Valerius. Epigrammaton Libri.


Libri Disponvel
em: www.thelatinlibrary.com. Texto consultado: Capps, E. (Ed.). Mar-
tial Epigrams.. Translation by Walter C. A. Ker. London/New York:
William Heinemann/G.P. Putmans Sons, 1919 (II volumes).
volu

Agradecimentos: a Rose Williams, minha mentora, pelo apoio.

O AUTOR: Marco Valrio Marcial (40-104 104 a. C.) nasceu em Bilbilis,


na Espanha romana. No foi o primeiro poeta a escrever epigra- epigra
mas, porm, o mais importante deles. Suas obras so: Epigramma-
ton Libri (O Livro dos Epigramas),), sobre a vida mundana e os cos-cos
tumes romanos, Liber spectaculorum (O espetculos que
O Livro dos espetculos),
celebra a construo do Coliseu e o imperador Tito, e Xenia e Apo-
phoreta, coleo de dsticos elegacos sobre as Saturnais.
aturnais.

O TRADUTOR: Scott Ritter Hadley (EUA) estudou espanhol na Nor- Nor


thern Arizona University, onde comeou a estudar traduo e por-por
tugus. Depois fez ps-graduao
graduao em Letras Hispnicas na Ari- Ari
zona State University, com especializao em literatura medieval e
mexicana contempornea. Desde 1987 reside em Puebla, Mxico
onde leciona ingls, latim, literatura inglesa e espanhola, na Bene-
Bene
mrita Universidad Autnoma de Puebla. Entre seus interesses
mais recentes est a literatura indgena mexicana. Para a (n.t.) j
traduziu Vctor Cata, Manuel Espinoza Sainos, Juan Hernndez
Ramrez, Zitkala-a e Chefe Seattle.

Epigrammaton Libri|Marcus
Marcus Valerius Martialis (Marcial) 175
EPIGRAMMATON LIBRI
Scribere me quereris, Velox, epigrammata longa.
Ipse nihil scribis: tu breuiora facis.

_________
MARTIALIS

Liber I

IX

Bellus homo et magnus uis idem, Cotta, uideri:


Sed qui bellus homo est, Cotta, pusillus homo est.

XXXVIII

Quem recitas meus est, o Fidentine, libellus:


Sed male cum recitas, incipit esse tuus.

XCI

Cum tua non edas, carpis mea carmina, Laeli.


Carpere uel noli nostra uel ede tua.

XCIV

Cantasti male, dum fututa es, Aegle.


Iam cantas bene: basianda non es.

Epigrammaton Libri|Marcus Valerius Martialis (Marcial) 176


CX

Scribere me quereris, Velox, epigrammata longa.


Ipse nihil scribis: tu breuiora facis.

Liber II

XX

Carmina Paulus emit, recitat sua carmina Paulus.


Nam quod emas, possis iure uocare tuum.

LXXXVIII

Nil recitas et vis, Mamerce, poeta videri.


Quidquis vis esto, dummodo nil recites.

Liber III

IX

Versiculos in me narratur scribere Cinna.


Non scribit, cuius carmina nemo legit.

XXIX

Has cum gemina compede dedicat catenas,


Saturne, tibi Zoilus, anulos priores.

LXXX

De nullo quereris, nulli maledicis, Apici:


Rumor ait linguae te tamen esse malae.

Epigrammaton Libri|Marcus Valerius Martialis (Marcial) 177


XCVIII

Sit culus tibi quam macer, requiris?


Pedicare potes, Sabelle, culo.

Liber IV

XII

Nulli, Thai, negas, sed si te non pudet istud,


Hoc saltem pudeat, Thai, negare nihil.

XXIV

Omnes quas habuit, Fabiane, Lycoris amicas


Extulit: uxori fiat amica meae.

XLI

Quid recitaturus circumdas uellera collo?


Conueniunt nostris auribus ista magis.

LVIII

In tenebris luges amissum, Galla, maritum.


Nam plorare pudet te, puto, Galla, uirum.

LXV

Oculo Philaenis semper altero plorat.


Quo fiat istud quaeritis modo? Lusca est.

Epigrammaton Libri|Marcus Valerius Martialis (Marcial) 178


Liber V

XXXII

Quadrantem Crispus tabulis, Faustine, supremis


Non dedit uxori. Cui dedit ergo? Sibi.

XLIII

Thais habet nigros, niueos Laecania dentes.


Quae ratio est? Emptos haec habet, illa suos.

XLV

Dicis formosam, dicis te, Bassa, puellam.


Istud quae non est dicere, Bassa, solet.

LVII

Cum uoco te dominum, noli tibi, Cinna, placere:


Saepe etiam seruum sic resaluto tuum.

LXXXI

Semper pauper eris, si pauper es, Aemiliane.


Dantur opes nullis nunc nisi diuitibus.

LXXXIII
Insequeris, fugio; fugis, insequor; haec mihi mens est:
Uelle tuum nolo, Dindyme, nolle uolo.

Epigrammaton Libri|Marcus Valerius Martialis (Marcial) 179


Liber VI

IX

In Pompeiano dormis, Laeuine, theatro:


Et quereris, si te suscitat Oceanus?

XXIV

Nil lasciuius est Charisiano:


Saturnalibus ambulat togatus.

XXXVI

Mentula tam magna est quantus tibi, Papyle, nasus,


Ut possis, quotiens arrigis, olfacere.

LXVII

Cur tantum eunuchos habeat tua Caelia, quaeris,


Pannyche? Uolt futui Caelia nec parere.

XC

Moechum Gellia non habet nisi unum.


Turpe est hoc magis: uxor est duorum.

XCI

Sancta ducis summi prohibet censura uetatque


Moechari. Gaude, Zoile, non futuis.

Epigrammaton Libri|Marcus Valerius Martialis (Marcial) 180


Liber VII

III

Cur non mitto meos tibi, Pontiliane, libellos?


Ne mihi tu mittas, Pontiliane, tuos.

IX

Cum sexaginta numeret Cascellius annos,


Ingeniosus homo est: quando disertus erit?

LXXV

Vis futui gratis, cum sis deformis anusque.


Res perridicula est: uis dare nec dare uis.

LXXVII

Exigis ut nostros donem tibi, Tucca, libellos.


Non faciam: nam uis uendere, non legere.

Liber VIII

Dum donas, Macer, anulos puellis,


Desisti, Macer, anulos habere.

XXIX

Disticha qui scribit, puto, uult breuitate placere.


Quid prodest breuitas, dic mihi, si liber est?

Epigrammaton Libri|Marcus Valerius Martialis (Marcial) 181


LI

Formosam sane, sed caecus diligit Asper.


Plus ergo, ut res est, quam uidet Asper amat.

Liber IX

Nubere vis Prisco: non miror, Paula; sapisti.


Ducere te non vult Priscus: et ille sapit.

Liber X

XLIII

Septima iam, Phileros, tibi conditur uxor in agro.


Plus nulli, Phileros, quam tibi, reddit ager.

LIV

Mensas, Ole, bonas ponis, sed ponis opertas.


Ridiculum est: possum sic ego habere bonas.

Liber XI

LXIV

Nescio tam multis quid scribas, Fauste, puellis:


Hoc scio, quod scribit nulla puella tibi.

Epigrammaton Libri|Marcus Valerius Martialis (Marcial) 182


LXVII

Nil mihi das vivus; dicis post fata daturum.


Si non es stultus, scis, Maro, quid cupiam.

LXXXIX

Intactas quare mittis mihi, Polla, coronas?


A te vexatas malo tenere rosas.

XCII

Mentitur qui te vitiosum, Zoile, dicit.


Non vitiosus homo es, Zoile, sed vitium.

CV

Mittebas libram, quadrantem, Garrice, mittis.


Saltem semissem, Garrice, solve mihi.

Epigrammaton Libri|Marcus Valerius Martialis (Marcial) 183


O LIVRO DOS EPIGRAMAS
Velox, protestas porque escrevo epigramas longos.
Mas nada escreves, pois os teus so mais breves.

________
MARCIAL

Livro 1

Queres que te considerem um homem grande e belo.


Mas o que h de belo no homem, Cota, a ti te falta.

38

O livrinho que recitas, Fidentino, meu.


Mas quando o recitas mal, passa a ser teu.

91

Quando no publicas, Llio, roubas meus versos.


Para de roub-los ou para de publicar os teus.

94

Cantaste mal enquanto fodias, Egle.


Ora cantas bem, mas j no s digno de beijar.

O Livro dos Epigramas|Scott Ritter Hadley (trad.) 184


110

Velox, protestas porque escrevo epigramas longos.


Mas nada escreves, pois os teus so mais breves.

Livro 2

20

Paulo compra versos e Paulo recita seus versos.


Diz-me se tudo o que compras teu por direito?

88

Mamerco, nada recitas, mas queres aparentar ser poeta.


S o que quiseres, contanto que no recites.

Livro 3

Dizem que Cina escreve versos contrrios ao meu.


Mas no escreve poemas, se ningum os l.

29

Zoilo te dedica esses grilhes,


Saturno, as primeiras alianas.

80

Apcio, no te queixas de nada e nada injurias:


Mas os rumores dizem que tens uma m-lngua.

O Livro dos Epigramas|Scott Ritter Hadley (trad.) 185


98

Teu traseiro precisa ser mais magro, Sabelo?


Podes sodomizar com o teu traseiro.

Livro 4

12

No negas nada, Tas, mas se isso no te envergonha,


Ao menos, que isto te envergonhe: nada negar.

24

Fabiano, todas as amigas que Licris tinha


Ele as sepultou; que seja amigo de minha mulher.

41

Por que, ao recitar, envolves o pescoo com uma pele?


Melhor seria se envolvesse nossos ouvidos.

58

Gala, no escuro lamentas a morte de teu marido.


Acho que te envergonhas de chorar por um homem.

65

Filene sempre chora com um olho.


E perguntais o motivo? Ela s tem um olho.

O Livro dos Epigramas|Scott Ritter Hadley (trad.) 186


Livro 5

32

Crispo no deu nem a quarta parte do seu testamento


sua mulher, Faustino. A quem deu? A ele mesmo.

43

Tas tem dentes pretos, Lecnia, dentes brancos.


Por qu? A primeira tem os prprios, e a outra, comprados.

45

Bassa, dizes ser uma garota bela.


Sempre dizes coisas que no so certas.

57

Quando te chamo senhor, Cina, no te alegres.


Sempre respondo assim a teu escravo.

81

Se hoje s pobre, sempre o sers, Emiliano.


Do-se riquezas somente aos ricos.

83
Vais, eu fujo, tu foges, eu vou; assim penso:
Teu desejo eu rechao, Dindymo, e teu rechao eu desejo.

O Livro dos Epigramas|Scott Ritter Hadley (trad.) 187


Livro 6

Levino: dormes no teatro de Pompeia:


E te queixas quando Oceano te desperta?

24

Carisiano no lascivo.
Sai de toga nas Saturnais.

36

Teu pnis to grande quanto teu nariz, Ppilo.


Para que possas cheir-lo cada vez que te excites.

67

Perguntas por que tua Clia tem s eunucos,


Pnico? Ela quer foder sem parir.

90

Glia s tem um amante. uma pena,


pois mulher de dois homens.

91

A censura moral da suma autoridade probe


o adultrio. Alegra-te, Zoilo, tu nunca fodes.

O Livro dos Epigramas|Scott Ritter Hadley (trad.) 188


Livro 7

Por que no te mando meus livros Pontiliano?


Para que no me mandes os teus, Pontiliano.

Quando Casclio chegar aos sessenta anos,


Ser um homem engenhoso, mas quando eloquente?

75

Queres foder de graa sendo disforme e velha.


Que coisa mais ridcula: queres dar sem dar.

77

Tuca, insistes para que eu te d meus livros.


No o farei, pois queres vend-los, no l-los.

Livro 8

Macro, enquanto d anis


s moas, deixas de t-los.

29

Acho que ele quer agradar pela brevidade de seus dsticos.


Diz-me, para que serve a brevidade se um livro inteiro?

O Livro dos Epigramas|Scott Ritter Hadley (trad.) 189


51

Com certeza, sper, o cego, aprecia uma bela mulher.


Assim, sper ama mais do que v.

Livro 9

10

Paula, no me surpreende que queiras casar com Prisco,


s sbia; mas ele no quer casar contigo; tambm sbio.

Livro 10

43

Fileros, a stima mulher que sepultas na terra.


A terra produz mais para ti que para todos os demais

54

Olo, tu preparas boas mesas, mas s escondidas.


Isso ridculo, pois at eu posso fazer o mesmo.

Livro 11

64

No sei por que escreves a tantas moas, Fausto.


S sei que nenhuma delas te escreve.

O Livro dos Epigramas|Scott Ritter Hadley (trad.) 190


67

Dizes que no me dars nada vivo, s morto.


Maro, se no s estpido, j sabes o que desejo.

89

Pla, por que me mandas guirlandas intactas?


Eu prefiro rosas maltratadas por ti.

92

Zoilo, quem diz que s viciado, mente.


No s viciado seno o prprio vcio.

105

Antes me mandavas uma libra e ora um quarto.


Ao menos, Grrico, paga-me um meio as1.

1 No original semis, semissis; um meio as, moeda romana que valia uma libra, e que logo passou a valer a metade. (n.t.)

O Livro dos Epigramas|Scott Ritter Hadley (trad.) 191


STIRA IX
DCIMO JNIO JUVENAL

O TEXTO: A Stira IX de Juvenal traz os personagens Nvolo, um


cliens,, falido e amargurado, e Virro, seu patrono. O poema inicia
com a pergunta da persona satrica a Nvolo sobre o motivo de sua
melancolia e da mudana sbita de humores. O interloculor explica
que sua profisso, muito til a vrias pessoas, no tem lhe propi-
propi
ciado o devido retorno financeiro. Virro, patrono avarento de N- N
volo, paga com mercadorias
rcadorias baratas por seus servios sexuais. Por
isso, o cliens deplora sua situao. Maldiz, inclusive, dispor de um
pnis avantajado, j que de nada adianta a quem desfavorecido

pela sorte. Arrepende-se se de ter, muitas vezes, contribudo para sal-


var o casamento de Virro, ajudando-o,
sal
o, sobretudo, a ganhar filhos e,
assim, levando-o o a usufruir dos direitos paternais e testamentrios.
Apresenta-se uma traduo em prosa anotada.
Texto traduzido: Juvenal. Satires.. Txte t. et trad. par Pierre de Labriolle et
Franois Villeneuve. Paris: Les Belles Lettres, 1957.

O AUTOR: Existem poucas informaes acerca de Decimus Junius


Juvenalis (Aquino, 55-135 d.C.). Conta-se
se que foi filho ou pupilo de
um rico liberto e, assim, obteve educao e patrimnio; foi duumuir e
flmine, advogou ou foi cliens de um senhor abastado.
abastado Na Stira I,
Juvenal diz ter frequentado sales de gramticos e reitores,
re em que
logrou fama de declamans.. Segundo Suetnio, Juvenal foi exilado por
ofender o histrio predileto de um imperador. O historiador, porm,
no informa nem o nome do imperador, nem o destino do poeta, que
deveria ter oitenta anos. Alguns creem que foi o Egito; outros, Sria
ou Esccia.

O TRADUTOR: Fbio Frohwein de Salles Moniz doutor em Letras


pela Universidade Federal do Rio de Janeiro, onde leciona Lngua
Latina. Como tradutor e pesquisador, dedica-se
se a poetas latinos cujas
obras sofreram procedimentos de censura bibliogrfica em edies
modernas ao longo da tradio da cultura clssica, como expurgos e
tradues atenuadas.

Satura IX|Decimus
Decimus Iunius Iuvenalis (Juvenal) 192
SATVRA IX
Fata regunt homines, fatum
est et partibus illis quas sinus abscondit.

_________
IUVENALIS

cire uelim quare totiens mihi, Naeuole, tristis


S occurras fronte obducta ceu Marsya uictus.
Quid tibi cum uultu, qualem deprensus habebat
Rauola dum Rhodopes uda terit inguina barba?
[Nos colaphum incutimus lambenti crustula seruo.] 5
Non erit hac facie miserabilior Crepereius
Pollio, qui triplicem usuram praestare paratus
circumit et fatuos non inuenit. Vnde repente
tot rugae? Certe modico contentus agebas
uernam equitem, conuiua ioco mordente facetus 10
et salibus uehemens intra pomeria natis.
Omnia nunc contra, uultus grauis, horrida siccae
silua comae, nullus tota nitor in cute, qualem
Bruttia praestabat calidi tibi fascia uisci,
sed fruticante pilo neglecta et squalida crura. 15
Quid macies aegri ueteris, quem tempore longo
torret quarta dies olimque domestica febris?
Deprendas animi tormenta latentis in aegro

Satura IX|Decimus Iunius Iuvenalis (Juvenal) 193


corpore, deprendas et gaudia; sumit utrumque
inde habitum facies. Igitur flexisse uideris 20
propositum et uitae contrarius ire priori.
Nuper enim, ut repeto, fanum Isidis et Ganymedem
Pacis et aduectae secreta Palatia matris
et Cererem (nam quo non prostat femina templo?)
Notior Aufidio moechus celebrare solebas, 25
quodque taces, ipsos etiam inclinare maritos.
Vtile et hoc multis uitae genus, at mihi nullum
inde operae pretium. Pingues aliquando lacernas,
munimenta togae, duri crassique coloris
et male percussas textoris pectine Galli 30
accipimus, tenue argentum uenaeque secundae.
Fata regunt homines, fatum est et partibus illis
quas sinus abscondit. Nam si tibi sidera cessant,
nil faciet longi mensura incognita nerui,
quamuis te nudum spumanti Virro labello 35
uiderit et blandae adsidue densaeque tabellae
sollicitent, .
Quod tamen ulterius monstrum quam mollis auarus?
Haec tribui, deinde illa dedi, mox plura tulisti.
Computat et ceuet. Ponatur calculus, adsint 40
cum tabula pueri; numera sestertia quinque
omnibus in rebus, numerentur deinde labores.
An facile et pronum est agere intra uiscera penem
legitimum atque illic hesternae occurrere cenae?
Seruus erit minus ille miser qui foderit agrum 45
quam dominum. Sed tu sane tenerum et puerum te
et pulchrum et dignum cyatho caeloque putabas.
uos humili adseculae, uos indulgebitis umquam
cultori, iam nec morbo donare parati?

Satura IX|Decimus Iunius Iuvenalis (Juvenal) 194


En cui tu uiridem umbellam, cui sucina mittas 50
grandia, natalis quotiens redit aut madidum uer
incipit et strata positus longaque cathedra
munera femineis tractat secreta kalendis.
Dic, passer, cui tot montis, tot praedia seruas
Apula, tot miluos intra tua pascua lassas? 55
Te Trifolinus ager fecundis uitibus implet
suspectumque iugum Cumis et Gaurus inanis
nam quis plura linit uicturo dolia musto?
quantum erat exhausti lumbos donare clientis
iugeribus paucis! Meliusne hic rusticus infans 60
cum matre et casulis et conlusore catello
cymbala pulsantis legatum fiet amici?
Improbus es cum poscis ait. Sed pensio clamat
posce, sed appellat puer unicus ut Polyphemi
lata acies per quam sollers euasit Vlixes. 65
Alter emendus erit, namque hic non sufficit, ambo
pascendi. Quid agam bruma spirante? Quid, oro,
quid dicam scapulis puerorum aquilone Decembri
et pedibus? Durate atque expectate cicadas?
Verum, ut dissimules, ut mittas cetera, quanto 70
metiris pretio quod, ni tibi deditus essem
deuotusque cliens, uxor tua uirgo maneret?
Scis certe quibus ista modis, quam saepe rogaris
et quae pollicitus. Fugientem saepe puellam
amplexu rapui; tabulas quoque ruperat et iam 75
signabat; tota uix hoc ego nocte redemi
te plorante foris. Testis mihi lectulus et tu,
ad quem peruenit lecti sonus et dominae uox.
Instabile ac dirimi coeptum et iam paene solutum
coniugium in multis domibus seruauit adulter. 80

Satura IX|Decimus Iunius Iuvenalis (Juvenal) 195


Quo te circumagas? Quae prima aut ultima ponas?
Nullum ergo meritum est, ingrate ac perfide, nullum
quod tibi filiolus uel filia nascitur ex me?
Tollis enim et libris actorum spargere gaudes
argumenta uiri. Foribus suspende coronas: 85
Iam pater es, dedimus quod famae opponere possis.
Iura parentis habes, propter me scriberis heres,
legatum omne capis nec non et dulce caducum.
Commoda praeterea iungentur multa caducis,
si numerum, si tres impleuero. Iusta doloris, 90
Naeuole, causa tui; contra tamen ille quid adfert?
Neglegit atque alium bipedem sibi quaerit asellum.
Haec soli commissa tibi celare memento
et tacitus nostras intra te fige querellas;
nam res mortifera est inimicus pumice leuis. 95
Qui modo secretum commiserat, ardet et odit,
tamquam prodiderim quidquid scio. Sumere ferrum,
fuste aperire caput, candelam adponere ualuis
non dubitat. Nec contemnas aut despicias quod
his opibus numquam cara est annona ueneni. 100
Ergo occulta teges ut curia Martis Athenis.
O Corydon, Corydon, secretum diuitis ullum
esse putas? Serui ut taceant, iumenta loquentur
et canis et postes et marmora. Claude fenestras,
uela tegant rimas, iunge ostia, tollite lumen, 105
e medio fac eant omnes, prope nemo recumbat;
in dominos, quotiens rumoribus ulciscuntur
baltea? Nec derit qui te per compita quaerat
nolentem et miseram uinosus inebriet aurem.
Illos ergo roges quidquid paulo ante petebas
a nobis, taceant illi. Sed prodere malunt 115

Satura IX|Decimus Iunius Iuvenalis (Juvenal) 196


arcanum quam subrepti potare Falerni
pro populo faciens quantum Saufeia bibebat.
Viuendum recte, cum propter plurima, tunc est
idcirco ut possis linguam contemnere serui.
[Praecipue causis, ut linguas mancipiorum 120
contemnas; nam lingua mali pars pessima serui.
Deterior tamen hic qui liber non erit illis
quorum animas et farre suo custodit et aere.]
Vtile consilium modo, sed commune, dedisti.
Nunc mihi quid suades post damnum temporis et spes 125
deceptas? Festinat enim decurrere uelox
flosculus angustae miseraeque breuissima uitae
portio; dum bibimus, dum serta, unguenta, puellas
poscimus, obrepit non intellecta senectus.
Ne trepida, numquam pathicus tibi derit amicus 130
stantibus et saluis his collibus; undique ad illos
conuenient et carpentis et navibus omnes
qui digito scalpunt uno caput. Altera maior
spes superest, tu tantum erucis inprime dentem. 134
[Gratus eris, tu tantum erucis inprime dentem.] 134a
Haec exempla para felicibus; at mea Clotho 135
et Lachesis gaudent, si pascitur inguine uenter.
O parui nostrique Lares, quos ture minuto
aut farre et tenui soleo exorare corona,
quando ego figam aliquid quo sit mihi tuta senectus
a tegete et baculo? Viginti milia fenus 140
pigneribus positis, argenti uascula puri,
sed quae Fabricius censor notet, et duo fortes
de grege Moesorum, qui me ceruice locata
securum iubeant clamoso insistere circo;
sit mihi praeterea curuus caelator, et alter 145

Satura IX|Decimus Iunius Iuvenalis (Juvenal) 197


qui multas facies pingit cito; sufficiunt haec.
quando ego pauper ero? Votum miserabile, nec spes
his saltem; nam cum pro me Fortuna uocatur,
adfixit ceras illa de naue petitas
quae Siculos cantus effugit remige surdo. 150

Satura IX|Decimus Iunius Iuvenalis (Juvenal) 198


STIRA IX
O destino governa os homens, o destino est
tambm naquelas partes que o vestido esconde.

________
JUVENAL

POETA
Nvolo, eu queria saber por que tu, desgostoso, te apresentas a mim, com
frequncia, coberta a fronte, como o vencido Mrsias1. O que tens com o
rosto, qual tinha Rvola, tendo sido surpreendido, enquanto esfrega as vi-
rilhas de Rdope2 com a barba mida? Ns lanamos bofetada ao escravo
que lambe bolos. Por causa desta cara, no ser mais digno de piedade Cre-
pereio Polio, que, disposto a ultrapassar juros trplices3, procura ao redor e
no encontra tolos. De onde tantas rugas, de repente? Certamente, satisfeito
com muito pouco, andavas feito escravo cavaleiro, espirituoso conviva de
gracejo mordaz e impetuoso nos ditos picantes nascidos entre os limites da
cidade. Agora, tudo diferente semblante carregado, desleixada abundncia
de cabeleira seca, brilho algum em toda pele, qual te dava a faixa brtia4 de
visgo quente, mas as pernas no cuidadas, nascendo pelo, e speras. Por que a
magreza de velho doente, que o quarto dia e uma febre domstica queimam
por longo tempo, desde h muito? Reconhecerias os tormentos do esprito
que se esconde num corpo doente, reconhecerias tambm as alegrias; por
isso, o rosto assume cada um dos estados [da alma]. Portanto, aparentas ter
modificado o propsito e ir contrrio ao primeiro estilo de viver. Com efei-

1 Mrsias, tocador de flauta da Frgia, atreveu-se a desafiar Apolo numa competio musical. Perdeu a disputa e

recebeu a devida punio por sua arrogncia. (n.t.)


2 Provavelmente, uma prostituta da poca. (n.t.)
3 Em emprstimo de dinheiro, cobravam-se, geralmente, juros de 1% ao ms. (n.t.)
4 Faixa usada para depilao, untada com resina ou cera quente. (n.t.)

Stira IX|Fbio F. de Salles Moniz (trad.) 199


to, recentemente, conforme me lembro, tu, adltero mais famoso que Au-
fdio5, costumava profanar o templo6 de sis e Ganimedes7 da Paz e os se-
cretos palcios da me transportada por navio8 e Ceres9 (acaso em que
templo uma mulher no se prostitui?), costumava ainda, o que tu calas, cor-
romper os prprios maridos.

NVOLO
Este gnero de vida til tambm a muitos, mas no tenho dele recompensa
alguma de trabalho. Por vezes, recebemos lacernas10 pesadas, protees de
toga, de rude e grosseira cor, e mal tecidas pelo tear de um tecelo gauls,
moeda sem importncia e de veio inferior.
O destino governa os homens, o destino est tambm naquelas partes que o
vestido esconde. Com efeito, se os astros te negligenciam, nada granjear o
inimaginvel tamanho do longo pnis, embora Virro11 te veja nu, espu-
mando o labiozinho, e com frequncia cartas carinhosas e numerosas
convidem: por si s o efeminado seduz um homem. Mas que monstruo-
sidade mais extrema do que um avarento efeminado? Dei estas coisas,
depois dei aquelas, sem demora levaste mais. Calcula e balana as ndegas.
Que se coloque a pedra, estejam presentes os garotos com a tbua de
calcular; consideras, em todas as coisas, cinco sestrcios12, que se calculem
depois os trabalhos. Acaso fcil e suportvel meter um excelente pnis
entre as entranhas e encontrar ali a ceia da vspera? Ser menos desgraado o
escravo que tiver cavado o campo do que o que tiver cavado o senhor. Mas
tu, sem dvida, te julgavas terno e menino e belo e digno de uma taa e do
cu. Vs vos entregareis a um humilde assecla, vs vos entregareis, em algum
momento, ao que [vos] cultua, j no dispostos a [vos] permitir ao vcio? Eis
a quem tu darias uma sombrinha verde13, a quem [darias] grandes ambares,
todas as vezes que chega o aniversrio14 ou inicia a mida primavera15 e ele,

5 Personagem da poca de Domiciano. (n.t.)


6 Os templos eram, de noite, os lugares mais comuns para encontros amorosos. (n.t.)
7 Jovem troiano sequestrado por Jpiter para que lhe servisse de escravo. (n.t.)
8 Cibele, deusa cujos cultos foram trazidos da Frgia para Roma. Seus templos eram comumente frequentados por

mulheres e homens adlteros, que ali se escondiam. (n.t.)


9 Deusa itlica da agricultura, associada a Demter, da mitologia grega. (n.t.)
10 Capa sem mangas, de pano grosseiro, e s vezes sem capuz, que os romanos usavam sobre a tnica, para se

protegerem do frio e da chuva nos espetculos. (n.t.)


11 Uma personagem rica com esse mesmo nome mencionada na Stira V. (n.t.)
12 Moeda romana de pouco valor. (n.t.)
13 Sombrinhas verdes eram usadas no teatro para a proteo do sol. (n.t.)
14 Cf. o costume de se enviarem presentes nas festas Geniais. Alguns escoliastas julgam o poeta remeter aqui ao

aniversrio de Vnus, comemorado nas calendas de abril, quando se celebravam as Matronalia. (n.t.)
15 A primavera comeava nas calendas de maro. (n.t.)

Stira IX|Fbio F. de Salles Moniz (trad.) 200


instalado em forrada16 e espaosa cadeira, abre os secretos presentes nas
calendas femininas17. Dize, lascivo, para quem guardas tantos montes, tantas
propriedades da Aplia18, tantos milhafres exaustos dentro dos teus prados?
O campo de Triflio19 enche-te de fecundas vides e a elevada montanha em
Cumas e o desocupado Gauro20 com efeito, quem recobre mais tonis com
o mosto21 que h de durar? quo grande era recompensar, com poucas jei-
ras, o lombo do cliente esgotado! Por ventura, esta criana rstica, com a
me e as cabanas e o cozinho companheiro, ser melhor estimada a herana
do amigo que toca os cimbais?22 s atrevido, quando pedes diz. Mas o
pagamento clama pede, mas um nico escravo suplica como o grande olho
de Polifemo23, por meio do qual o ardiloso Ulisses fugiu. Um segundo [es-
cravo] dever ser comprado, com efeito, este no basta, ambos ho de ser
mantidos. O que farei, soprando o inverno? O que, peo, o que direi aos
ombros e aos ps dos escravos no aquilo de dezembro? Resisti e aguardai
as cigarras? Mas, ainda que dissimules, que omitas as demais coisas, com
quo grande estima tu avalias o fato de que, se eu no te fosse um cliente
dedicado ou devoto, tua esposa permaneceria virgem? Certamente, conheces
com quais maneiras havias pedido e prometeu essas coisas com frequncia.
Agarrei, com um abrao, a jovem esposa que fugia algumas vezes; [ela]
tambm rompera os contratos e j assinava [outros]; eu, a custo, em toda
uma noite, salvei isto, chorando tu do lado de fora. O leito me testemunha
e tu, a quem chegou o rudo do leito e a voz da senhora. Em muitas casas, o
adltero conservou o casamento instvel e at comeado a se romper e quase
desfeito. Para que tu te rodeias? Quais argumentos dirs como primeiros e
como ltimos? Portanto, no mrito algum, ingrato e prfido, mrito
algum o fato de que um filhinho ou uma filha nasceu-te de mim? Re-
conheces24, com efeito, e alegras-te em disseminar provas de virilidade nos
livros dos atos25. Pendura coroas na porta: j s pai, demos o que podes
objetar m reputao. Tens direitos de pai, graas a mim s registrado

16 Isto , enfeitada com tapetes. Nas calendas de maro, as mulheres costumavam enfeitar a casa e forrar assentos e

cadeiras com tapetes, quando seus maridos ou amantes lhe enviavam presentes, as visitavam e lhes davam ateno.
(n.t.)
17 Calendas de maro, isto , o primeiro dia de maro, quando se celebravam as Matronalia, festas em homenagem a

Juno, em que os namorados mandavam presentes a suas namoradas. (n.t.)


18 Regio de grandes latifndios, localizada ao sudoeste da Itlia, entre Smnio, Grgano e o golfo de Tarento. (n.t.)
19 Situado na Campnia, regio de excelentes vinhos. (n.t.)
20 Monte situado na Campnia. (n.t.)
21 Vinho doce, ainda por fermentar e, portanto, duradouro. (n.t.)
22 Arquigalo, chefe dos sacerdotes de Cibele, que tocava os cimbais. (n.t.)
23 Ciclope que habitava uma caverna na Siclia. (n.t.)
24 Na Roma antiga, o ato de reconhecimento do filho implicava em ergu-lo (tollere) publicamente. (n.t.)
25 Livros em que os romanos registravam os fatos que ocorriam todos os dias. Nesses livros, o prefeito do errio

registrava as crianas nascidas, que recebiam nome trs dias aps o nascimento. (n.t.)

Stira IX|Fbio F. de Salles Moniz (trad.) 201


herdeiro, recebes toda a herana e ainda os caros bens caducos26. Alm disso,
muitos proveitos acrescentar-se-o aos bens caducos, se eu tiver completado
o nmero, se eu tiver completado trs [filhos]27.

POETA
Nvolo, justo o motivo de teu sofrimento; mas ele, em contrapartida, o que
alega?

NVOLO
Despreza e busca para si outro asno de dois ps. Lembra-te de guardar estas
coisas confidenciadas somente a ti e, calado, fixa, dentro de ti, nossas
queixas; com efeito, coisa mortfera um inimigo depilado com pedras-
pomes; ele, que h pouco confidenciara um segredo, enfurece-se e sente
dio, como se eu tivesse contado o que sei. No hesita em tomar da espada,
rachar a cabea com um pau, queimar as portas com tocha. No menosprezes
nem desprezes o fato de que a proviso de veneno nunca cara para estas
riquezas. Portanto, esconders os segredos, como a cria de Marte em
Atenas28.

POETA
Cridon, Cridon, julgas algo do rico ser segredo? Ainda que os escravos
se calem, falam as mulas e o cachorro e os postes e os mrmores. Fecha as
janelas, que as cortinas cubram as frestas, prende as portas, hs de apagar o
lume, faze com que todos saiam do meio [da casa], que ningum se deite por
perto; mas o que ele faz at o canto do segundo galo saber o taberneiro
vizinho antes do dia, ouvir ainda aquilo que imaginaram o pasteleiro, os
chefes dos cozinheiros, os trinchadores. Em verdade, que falsa acusao
contra os senhores hesitam maquinar? Quantas vezes vingam os chicotes por
meio de boatos? No faltar quem, pelas encruzilhadas, busque a ti con-
trariado e, bbado, atordoe a msera orelha. Portanto, peas queles o que,
pouco antes, buscavas de ns que eles se calem. Mas preferem revelar um

26 As leis romanas Iulia de maritandis ordinibus e Papia Poppea definiam que os homens solteiros e casados sem filhos

perdiam o direito herana, os primeiros totalmente e os segundos, parcialmente. S tinham direito aos bona caduca os
homens casados que tivessem filhos. (n.t.)
27 A Lex Papia Poppaea ainda estabelecia que os homens casados que tinham mais de trs filhos ficavam isentos de

impostos pessoais. (n.t.)


28 Aluso ao Arepago, conselho em que os cidados atenienses participavam de sesses a portas fechadas e tinham

que guardar segredo sobre as resolues ali feitas. (n.t.)

Stira IX|Fbio F. de Salles Moniz (trad.) 202


segredo a beber tanto do vinho falerno roubado, quanto bebia Saufeia29,
sacrificando pelo povo. Deve-se viver corretamente, no s por vrios mo-
tivos, bem como para que possas desprezar a palavra do escravo. Sobretudo.
Acautela-te para que possas despezar as lnguas dos escravos. E a lngua do
mau escravo no a pior parte; no entanto, pior este, que no ser livre
daqueles, cujas vidas [o rico] conserva com seu po e dinheiro.

NVOLO
H pouco, deste um conselho til, mas geral. Agora, o que aconselhas a mim,
aps perda de tempo e esperanas iludidas? Com efeito, apressa-se a acabar a
veloz florzinha da juventude, a mais breve parte da curta e desgraada vida;
enquanto bebemos, enquanto buscamos grinaldas, unguentos, garotas, a ve-
lhice aproxima-se, despercebida.

POETA
No tema, nunca te faltar um amigo devasso, estando estas colinas30 de p e
a salvo; at elas viro de toda a parte, no s por carruagens bem como por
navios, todos aqueles que esgaravatam a cabea com um nico dedo31. Resta
outra esperana maior afunda tu os dentes nas erucas apenas.

NVOLO
Ordena estes exemplos aos venturosos. Mas a minha Cloto e Lquesis32
alegram-se, se o ventre alimentado graas virilha. Lares pequenos33 e
nossos, que costumo suplicar com pouco incenso ou bolo e singela coroa,
quando eu segurarei algo para que minha velhice esteja segura dos andrajos e
da bengala?34 Um lucro de vinte mil, feitas as apostas, pequenos potes de
lmpida prata, mas coisas que repreender o censor Fabrcio35, e dois fortes
[escravos] do povo dos Msios36, para que, abaixado o pescoo, levem-me a
andar seguro no barulhento circo; alm disso, tenha eu um cinzelador

29 As mulheres costumavam celebrar sacrifcios expiatrios nas festas da Boa Deusa (cf. VI, 314 ss.). (n.t.)
30 As sete colinas romanas: Janculo, Aventino, Palatino, Clio, Esquilino, Viminal e Quirinal. (n.t.)
31 Juvenal alude ao adgio qui scalpunt uno digito que zombava dos homens de hbitos efeminados e que tinham muito
cuidado com o penteado, da coarem a cabea com um s dedo. Um dos primeiros poetas a empregarem esse adgio
foi Calvo, a respeito de Pompeu. (n.t.)
32 Duas das parcas, figuras mitolgicas responsveis pelo destino do homem. (n.t.)
33 Pequenos, porque no eram da mesma quantidade dos grandes deuses olmpicos. (n.t.)
34 Aluso aos velhos que mendigavam nas ruas, andando apoiados em bengalas, cobertos por andrajos. (n.t.)
35 Segundo Valrio Mximo, o censor Caio Fabrcio era to pobre, que tinha apenas um prato e um saleiro de prata

para os sacrifcios. (n.t.)


36 Provenientes da Msia, regio situada ao sul do Danbio, os msios eram famosos por seu grande porte e fora. (n.t.)

Stira IX|Fbio F. de Salles Moniz (trad.) 203


curvo37; bastam estas coisas. Quando eu serei pobre? Nem o desejo mi-
servel, nem, pelo menos, a crena nestas coisas; com efeito, quando a
Fortuna invocada em meu benefcio, fixou [nos ouvidos] ceras buscadas
daquela embarcao, que evitou os cantos Sculos, estando surdo o re-
mador38.

37Em funo de tanto trabalhar recurvado. (n.t.)


38Aluso ao episdio da Odisseia (XII, v. 36 e ss.), em que Ulisses chega terra das sereias Partnope, Lgia e Leuccia.
(n.t.)

Stira IX|Fbio F. de Salles Moniz (trad.) 204


pensum
(n.t.)|El Tajn

Stira IX|Fbio F. de Salles Moniz (trad.) 205


AMIEL E O CANIBAL
CIPRIAN VLCAN

O TEXTO: Os aforismos aqui selecionados constam do volume Amiel


i canibalul e constituem o mais recente material ficcional publicado
por Ciprian Vlcan.. Numa singular mescla de ironia, erudio,
denncia, e um humor por vezes violento, essas intensas plulas
nos levam a uma reflexo sobre o nosso tempo e o nosso papel no
mundo. O incansvel assombro do autor diante da existncia s
teria como gerar aforismos, soluos literrios de altssima
altss consis-
tncia, qui influenciados na forma pelo tambm filsofo e ro- ro
meno Emil Cioran, de cuja obra Ciprian Vlcan um dos maiores
especialistas na atualidade.
Texto traduzido: Vlcan, Ciprian. Amiel i canibalul.. Cartea Romneasc:
Bucareste, 2013.
Agradecimentos: ao filsofo Ciprian Vlcan por sua confiana e pela gene-
rosa concesso dos originais para publicao, inditos no Brasil.

O AUTOR: Ciprian Vlcan nasceu em 1973, na cidade romena de


Arad, prxima fronteira hngara. Formou-se se em Filosofia em
Timioara, Mestre em Filosofia pela Sorbonne de Paris, Doutor
em Filosofia pela Universidade Babe-Bolyai
Bolyai de Cluj-Napoca,
Cluj Dou-
tor em Filologia pela Universidade de Timioara,
Timioar Doutor em His-
tria Cultural pela cole Pratique des Hautes tudes de Paris e
atualmente professor universitrio na Faculdade de Direito da
Universidade Tibiscus de Timioara, onde tambm Vice-Reitor.
Vice
Alm de fico, da qual os presentes aforismos do testemunho,
Vlcan tambm autor de uma consistente obra cientfica no cam-
cam
po do pensamento, colaborando ativamente em inmeras revistas
romenas e estrangeiras com estudos, ensaios e entrevistas.

O TRADUTOR: Fernando Klabin, paulistano, morou 16 anos na Ro-


mnia. Alm de j ter traduzido textos dos Irmos Grimm, Arthur
Koestler, Robert Graves, Georg Trakl e outros, tem procurado di- di
fundir no Brasil obras representativas do pensamento e da cultura
romenos. Nesse contexto, traduziu As seis doenas do esprito
espr con-
temporneo (Record), de Constantin Noica, Senhorita Christina (Tor-
desilhas), de Mircea Eliade, Nos cumes do desespero (Hedra) de Emil
Cioran, Acontecimentos na irrealidade imediata (Cosac Naify) de Max
Blecher e A Barca de Caronte ( Realizaes) de Lucian Blaga. Para a
(n.t.) j traduziu Max Blecher, George Bacovia e Urmuz.

206
AMIEL I CANIBALUL
n paradis, jocul e suprema delectare.
n infern cel mai teribil supliciu.

______________
CIPRIAN VLCAN

Inchiziia ssiilor

Preedintele cocoat al Argentinei, Jorge Rulfo, va oferi cte 100 de milioane


de dolari guvernelor din Marea Britanie, Italia i Germania pentru a obine n
schimb osemintele lui Gibbon, Leopardi i Lichtenberg, care vor fi transportate
cu toate onorurile la Mausoleul Cocoailor din Buenos Aires.

***

n secolul al XXII-lea, oamenii vor socoti c misiunile lor cele mai importante
snt domesticirea rechinilor i alfabetizarea elefanilor. n secolul al XXIII-lea vor
propune legalizarea cstoriilor dintre francezi i maimue. n secolul al XXIV-
lea vor iniia Campionatele Mondiale de Sodomie pe Ghea i Jocurile
Panamericane ale Strangulatorilor de Btrni.

***

ndemnul lui Tristan Tzara : Dadaiti din toate rile, scopii-v !

***

Dac Hitler ar fi fost Klaus Kinski, Germania ar fi nghiit Rusia n mai puin
de cinci sptmni.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 207


***

Din perspectiva filosofiei, boneta de ln a lui Kant mi se pare preferabil


privirii de contabil sever a lui Adorno.

***

Atept clipa cnd ciorile vor deveni singurele animale de companie acceptate
n lumea bun. Cinii, pisicile, broatele estoase sau maimuele vor fi doar
pentru plebei.

***

mi imaginez o manifestaie a discipolilor francezi ai lui Diogene n faa


Panthonului: 500 de ceteni care nu spun nici un cuvnt, ci nainteaz tcut, i
dau jos pantalonii i defecheaz fr complexe lng gardul de fier din faa
cldirii...

***

Adevratul anarhist nu e acela care arunc n aer cldiri sau avioane, ci acela
care mnjete cu excremente cldirea guvernului.

***

Cu toate c a avut parte de destui sinucigai celebri, Parisul nu poate rivaliza


n aceast privin cu Viena, metropola suicidului pe band rulant. Am avut
deseori senzaia c, n anumite perioade, a te sinucide la Viena devenise o
chestiune mai banal dect a-i aprinde o igar.

***

Vagabondul i nomadul snt ultimii noncomformiti ai civilizaiei


occidentale. Aa-ziii artiti iconoclati au fost demult fcui prizonieri de sistem
i se mndresc s fac parte din el, etalndu-i episoadele de masturbare sau de
vom n muzeele cele mai ic. Iar dac mnjesc pereii cu excremente ntr-un
pretins gest primar, snt siguri c asta le va aduce o sum cu multe zerouri n
conturi.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 208


***

S-ar putea s ajungem att de placizi nct s fim nevoii s nchiriem slbatici
care s ne trezeasc din amoreal. n locul celor civa artiti care i sfrtec
penisul n faa publicului, civa rzboinici masai. n locul doamnei care ne ofer
fotografii din interiorul propriului vagin pentru a-i descrie mai bine curajul
artistic, o btrn vrjitoare yoruba.

***

Dac ar mai tri azi, Rimbaud ar alege s fie profesor la Facultatea de


Antropofagie de la Bruxelles, mncndu-i, fr pic de discriminare, cnd pe
flamanzi, cnd pe valoni.

***

Un filosof francez rmas fr slujb are un mare avantaj n raport cu confraii


lui din alte ri: el poate s se angajeze oricnd ca specialist n brnzeturi pe ling
un restaurant de lux din Europa de Est...

***

Memoriile unui canibal din zilele noastre vor deveni cea mai la mod carte
de bucate a secolului al XXIII-lea.

***

Orice francez de bun sim ar prefera ghilotinarea imediat a unui filosof n


locul dispariiei subite a brutarului su de la colul strzii.
O pine tradiional bate oricnd Critica raiunii pure...

***

Ca s-i manifeste dispreul fa de aur, locuitorii Utopiei fac din el oale de


noapte i lanuri pentru sclavi.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 209


***

Locke observ c regele Siamului a ncetat s mai cread ce-i spuneau


europenii atunci cnd acetia i-au povestit despre ghea

***

Un teosof scoian susinea c diavolul ar putea fi mntuit dac s-ar decide s


bea ceai

***

Avantajul mongolilor n raport cu alte popoare pare s fi fost acela c ei erau


n stare s ucid fr s oboseasc vreodat i fr s fie dezgustai nici mcar o
clip de prea mult snge vrsat. Celelalte seminii aveau i ele exploziile lor de
cruzime ori inexplicabilele lor episoade de furie diavoleasc, ns acestea erau
urmate de o anume lehamite ce le determina s pun capt asasinatelor mcar
pn la refacerea proviziilor de ferocitate.
n cazul mongolilor, plcerea de a ucide era plcerea suprem i nici foamea,
nici frigul, nici oboseala nu-i puteau mpiedica s i-o satisfac.

***

Doctorii mongoli credeau c nebunii pot fi vindecai dac snt aruncai ntr-
un cazan cu ap clocotit. Paracelsus era convins c doar zpada poate lecui o
minte tulburat, aa c recomanda ca nebunii s fie plimbai iarna n pielea
goal. Agrippa credea c nebunia poate fi alungat numai dac bolnavul
mnnc vreme de trei luni carne de unicorn. Rousseau, ameninat de nebunie, a
fost sftuit s mnnce plmni de lebd i struguri. Hlderlin a fost btut cu
urzici i tvlit prin smoal. Nietzsche nebun a fost gdilat la tlpi fr succes de
un medic rus. Rasputin l-a vindecat de nebunie pe un contabil al arului,
obligndu-l s petreac o noapte n cuca unui urs. Un psihiatru finlandez, mare
admirator al lui Weininger, pretindea c-i poate vindeca pe melancolici dup ce-i
silea s petreac 24 de ore nchii ntr-o ncpere n care se mai afla o btrn de
80 de ani goal puc.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 210


***

Dac Lenin ar fi reuit s sodomizeze un cangur, toi locuitorii Uniunii


Sovietice ar fi fost obligai s-i petreac viaa ntr-un marsupiu.

***

Codurile penale ale viitorului vor stipula fr echivoc c oamenii vor fi


pedepsii nu pentru faptele, ci pentru viselor lor.
Punerea n aplicare a acestor prevederi revoluionare va fi atribuia unui
organism nou-nfiinat, Poliia somnului

***

Dintr-un film despre Gengis-Han :


Ochii nevestei tale s fie mici i oblici. Dac i iei nevast cu ochii mari, ea o
s nnebuneasc fiindc va vedea lucruri care nu exist.

***

Nebunia e o boal tropical, o maladie contractat n junglele sufletului.

***

Un canibal excentric: accepta s mnnce doar brbai cu platfus.

***

Poate c Antichristul a i venit, dar n-a fost bgat n seam.


S-i nchipui o lume damnat pentru c a fost incapabil s-i recunoasc
Antichristul.

***

Elefanii viseaz fluturi i maimue.


Maimuele l viseaz la nesfrit pe Hegel, dar cred c e Darwin.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 211


***

Nostalgia pentru perfeciunea circularului e o dovad c am cunoscut cndva


paradisul. Infernul e o nesfrit linie dreapt, o perpendicular prin deert.

***

Rutina e motenirea noastr paradisiac, urma netiut a vechii noastre


naturi perfecte.
Infernul suprim rutina, infernul e un infinit montagne russe.

Robespierre mpiat

Un Don Juan francez ar fi n mod necesar pederast.

***

Dac am fi vipere, ironiile noastre ar fi mortale.

***

Cel mai sumbru seductor: Don Juan cocoat...

***

Nici un abis nu e prea adnc pentru damnai. Nici un ocean nu poate s


tearg tristeea demonului.

***

Stalin ar fi fost gata s cedeze oricnd Ucraina n schimbul lui Robespierre


mpiat. ns n-a primit nici o propunere convenabil, i s-a oferit doar mumia lui
Saint-Just...

***

n paradis, jocul e suprema delectare. n infern cel mai teribil supliciu.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 212


***

Fiecare mare spirit vine pe lume mpreun cu un geamn necunoscut.


Fiecrui geniu urcat pe scen i corespunde un nebun lsat n culise. Ci oameni
mari, tot atia nebuni. i geniul, i nebunul spun, n esen, acelai lucru, ns
soarta lor e diferit, cci unul intr n istorie, pe cnd cellalt putrezete la
ospiciu.
Uneori geniul i nebunul se suprapun i ajung s coincid n aceeai
persoan. Tasso, Hlderlin, Nerval, Nietzsche, Cantor, Artaud.

***

S nu nghii prea mult. Primul articol al eticii crocodililor.

***

S mputi pisica vecinilor i s pretinzi c ai ucis Sfinxul...

***

Cum ar fi artat memoriile unui Casanova pitic ?

***

S scrii constituia cea mai potrivit pentru o republic a ppuilor


gonflabile

***

Intimii mprailor sfresc necesarmente pe eafod. I-au vzut de prea multe


ori fr mantie i sceptru.

***

Bentham scria 15 pagini pe zi. Asta nseamn aproape 5500 de pagini pe an.
20 de ani ntr-un asemenea ritm ne duc la deloc neglijabila producie de 110 000
de pagini.
Dei i-a luat toate msurile de precauie pentru a putea menine
excepionalul su ritm de scriitur, Bentham a neglijat problema caligrafiei, aa

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 213


c majoritatea manuscriselor lui zac n nite cufere enorme, fiind imposibil de
descifrat....

***

Avem noroc c nimeni nu mai are nevoie de umbra noastr. Altfel, s-ar gsi
destui gata s i-o vnd, la fel cum i vnd rinichii, testiculele sau copiii.

***

Religia pisicilor e somnul. Principalul zeu al panteonului lor poart un nume


convingtor: Dormi uor...

***

Dezamgii de viaa lor de la suprafa, pe care i-au imaginat-o plin de


strlucire ct vreme s-au aflat sub pmnt, minerii chilieni salvai la sfritul lui
2010 ar putea cere s se ntoarc n subteran pentru a continua s viseze.
Sclavii din caverna platonician nu se mpotrivesc adevrului adus de
mesagerul ce a reuit s ias din peter; ei se tem doar c nu vor mai putea s
viseze.

***

Poate c va veni o vreme cnd cei mai muli dintre oameni vor deveni
incapabili s viseze, iar puinii vistori rmai printre ei vor ajunge s preuiasc
mai mult dect greutatea lor n aur.
Miliardarii lumii nu vor mai licita pentru tablouri de Picasso sau Van Gogh,
ci vor fi gata s ofere sume imense pentru a avea n apropierea lor un vistor.

***

Poate c Antichristul va fi ultimul poet.

Despre spnzurtori i sirene

Mesia ar putea s fie un pitic ? ntrebare talmudic.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 214


***

S locuieti ntr-o ar n care s nu existe nici coli, nici biserici, nici


magazine, ci doar spnzurtori.

***

Poate c un mprat african va pune s se ridice spnzurtori somptuoase n


capitala imperiului su, urmnd ca acestea s le fie nchiriate pentru sume
modice turitilor strini dornici s-i ncheie viaa departe de rile lor.
Imperiul spnzurtorilor nu va avea nevoie nici de industrie, nici de servicii,
nici de comer. Toate veniturile sale vor proveni din partea turitilor ce-i vor
trece graniele fie ca s se spnzure n condiii de lux, fie ca s asiste la sesiunile
zilnice de suicid. Reprezentanii guvernului vor ncasa taxa de sinucidere i vor
vinde bilete pentru amatorii de spectacole macabre. Contractul ncheiat cu
sinucigaii va stipula foarte clar c leurile acestora nu vor putea s atrne dect
maximum o jumtate de or n spnzurtoare, urmnd s le fie aruncate dup
aceea acalilor.

***

Filosofia lui Hegel i-ar fi pstrat fora de atracie i pentru oamenii secolului
al XXI-lea doar dac autorul ei ar fi sfrit asemenea lui Nietzsche.
Crile unui om care nu i-a pierdut minile nu mai intereseaz pe nimeni.

***

Rimbaud e singurul poet ce poate fi distribuit n rolul lui James Bond. Ceilali
se mulumesc s-l joace destul de prost pe Don Quijote.

***

Dac ar avea dreptul la o singur dorin pe care s le-o ndeplineasc


petiorul de aur, italienii n-ar ezita nici o clip: i-ar cere un al doilea penis...

***

Necuvinele unui brutar snt socotite semne de proast cretere, n vreme ce


necuvinele unui scriitor snt socotite dovezi de originalitate.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 215


Un brutar care urineaz ntr-o cecu de cafea e dus la balamuc. Un poet
care face acelai lucru e aclamat pentru curajul su artistic.

***

A nnebuni nseamn s tragi dup tine visele din timpul nopii n realitate,
s trieti ca i cum ai continua s visezi.

***

Aristocraii nu-i imagineaz c ar putea s scrie mai mult de cteva zeci de


pagini. Doar neamurile proaste scriu o sut de volume.

***

Pentru Schopenhauer, pudelul su preuia mai mult dect ntreaga istorie a


filosofiei occidentale.

***

mi snt prieteni doar aceia care cred c un mare poet e mai important dect
un mare imperiu.

***

Visele, stenogramele demonilor.

***

Nebunia e contagioas. Altfel n-am fi simit nevoia s inventm balamucul.

***

Psihanalistul nu e un pompier pregtit s sting incendiul din mintea


noastr, ci, dimpotriv, un pasionat piroman.

***

Visul marxitilor : s pun cte un joben pe capul fiecrei maimue.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 216


***

Nebunul e opusul copilului, cci nebunul e incapabil s se joace.


Nebunia e pietrificare, ncremenire a sufletului.

***

Claude Lvi-Strauss a murit la 100 de ani. Jacqueline de Romilly la 97. S-ar


spune c academicienii francezi tind la propriu s devin nemuritori.

***

Copleiti de adormitoarea corectitudine politic, vom ajunge s regretm


njurturile birjarilor...

Despre lenei i tigri

Am fost ntotdeauna fascinat de cuca n care a fost inut Baiazid. S-i


transformi pe mprai n maimue de lux i s-i ari mulimii nu ca zei, ci ca
animale.

***

Legile lui Dracon prevedeau pedeapsa cu moartea i pentru cei care se fceau
vinovai de lene.
E clar c dac a fi trit n vremea aceea a fi sfrit n minile clului.

***

Adevraii lenei snt la fel de rari ca marii poei.

***

Visez la clipa n care un mare lene va ajunge s conduc un nou imperiu


mondial, mpingnd lumea la ncremenire din pricina inaciunii sale.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 217


***

Doar leneii mai pot s salveze lumea, doar abulicii mai pot s pstreze
graniele universului nostru ameninat s se dezintegreze din pricina precipitrii.
A pune stavil grbiilor, hmesiilor, tulburailor, a impune rgazul, linitea,
cercul.

***

Nu eroii, ci leneii. Nu sfinii, ci puturoii. S scrii o carte despre cei mai


deplini lenei din istorie.

***

Oamenii noului imperiu nu vor mai citi vieile sfinilor, ci vieile leneilor.
Nu vindectorul, sfntul Anton din Padova, ci zbavnicul, Antoine de Rivarol.

***

Exist o profeie maronit conform creia lumea va fi distrus abia atunci


cnd ultimul lene va disprea de pe faa Pmntului.

***

Dac ar trebui s aleag ntre a-i petrece eternitatea n compania unui


contabil sau n compania diavolului, cei mai muli dintre contemporanii notri l-
ar alege pe diavol.
Naivi cum snt, ar fi gata s cread c iadul e preferabil plictiselii.

***

O uvi din prul lui Napoleon a fost vndut la licitaie pentru 13 000 de
euro. Cumprtorul anonim mai posed, probabil, un fragment din tibia lui Idi
Amin, degetele de la piciorul stng al lui Byron i testiculele unor poei
portughezi.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 218


***

Dac ar primi suficiente comenzi, chinezii n-ar avea nici o ezitare s produc
mezeluri pentru antropofagi.

***

Un poet care se sinucide trebuie s-i ritualizeze intens moartea, fiindc altfel
risc s fie asemnat cu o coafez ce nghite sod caustic pentru c a fost
prsit de un administrator de bloc.

***

Cele mai savuroase comentarii filosofice ar putea fi adnotrile unei maimue


pe marginea manuscriselor lui Hegel.

***

Biblioteca de la Escorial, care conine 40 000 de volume, e singura bibliotec


din lume n care crile snt aezate pe rafturi cu cotorul spre interior, n aa fel
nct hrtia s poat s respire.

***

Ca s fie cu adevrat nebun, un rege trebuie s fie spaniol. Accidentele din


istoria Franei, Angliei, Germaniei sau Italiei nu pot rivaliza cu perfeciunea
demenei unui monarh spaniol.

***

Un nebun spaniol cntrete mai greu dect apte sfini francezi.

***

Poate c privirea tlharului e singura perspectiv lucid asupra umanitii.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 219


***

Pentru mine, un lene autentic e la fel de preios ca un cal de ras, ca un


pursnge arab.

***

Doar leneul pricepe adevratul sens al lumii. Ceilali snt mute, simple
mute.

***

nainte de a fi un mare pesimist ori un sceptic sclipitor, Cioran e un imens


lene. De aici i pasiunea lui pentru Rivarol.

***

Dac s-ar mai sclda i astzi n lapte de mgri plus snge de fecioar,
Elisabeta Bathory n-ar mai fi os regal, ci doar un simplu star porno, o rival de
temut a Cicciolinei.

***

Filosofia italian, o mozzarela a spiritului

***

Pentru noi, nici un abis nu e prea adnc. Mrturisirea damnailor.

***

Cel mai mic om din lume e un nepalez de 50 de centimetri, n vreme ce


gigantul momentului pare s fie un ucrainean de 2,52 metri. Primul e vesel i
agil, al doilea bolnav de depresie.

***

Guido Ceronetti : Un necrofil moderat poate afla mulumire n patul unei


frigide.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 220


***

M atept ca n curnd s fie descoperit cea mai important oper a lui


Cioran, un jurnal de brfe

***

Poate c textele lui Cioran nu-i vor dobndi adevrata ferocitate dect atunci
cnd vor fi traduse n limba cinilor.

Contabilul lui Pessoa

Pentru Pessoa, ca s iei din peter trebuie s intri n tine, s explorezi pn


la cel mai umil amnunt ncperile baroce ale propriului suflet. Adevrul poate fi
gsit doar n interior i niciodat n afar.

***

Supraomul e captivat de transformarea realitii. Contabilul, cruia nu i se


ntmpl niciodat nimic, e captivat doar de propriile sale vise.

***

Oamenii se deosebesc unii de ceilali nu prin cravatele pe care le poart sau


prin limbile strine pe care le vorbesc, ci prin felul n care viseaz. Fr
capacitatea noastr de a visa, am fi cu toii la fel.

***

Pentru Pessoa, e evident c omul nu e trimis n lume ca s ntemeieze


imperii, ci ca s viseze.

***

Poate c cea mai mare nfrngere a noastr este aceea de a nu avea acces la
visele imbecilului, cci nu e exclus ca imbecilul s fie vistorul suprem...

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 221


***

nnebunim fiindc pierdem limpiditatea viselor noastre.. Dac am visa


asemenea copiilor, n-am nnebuni niciodat.

***

Pentru Canetti, un vis interpretat e un cadavru, o simpl carcas material


din care sufletul s-a retras.

***

Canetti crede c adevrata obscenitate e tendina de a nfia privirii


celorlali fiina noastr luntric, de a le oferi acces la visele noastre.
E obscen nu acela care-i arat trupul nud, ci acela care-i exhib visele.

Ventrilocul cartezian

Probabil c Ulise ar mai fi i astzi alturi de Circe dac aceasta nu i-ar fi


transformat pe tovarii si de cltorie n porci, ci n fluturi...

***

Visele oamenilor snt producii cinematografice de uz intern, proiectate o


singur dat i pe urm distruse.

***

Kafka credea c sfritul lumii a avut loc n 13 noiembrie 1313, iar de atunci
noi continum s trim doar n visele diavolului.

***

Dac ar fi avut 120 de kilograme, Kant n-ar mai fi scris Critica raiunii practice,
ci Critica raiunii gurmande...

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 222


***

Femeile credincioase fac mai mult sex dect cele neduse la biseric ne
anun un titlu de ziar care reproduce concluziile unui studiu britanic. Fie
Mesalina nu mai e la mod, fie ea a devenit soia unui preot bulgar...

***

Suprarealitii portughezi pretind c au reuit s ucid o cmil n vrst de


cinci ani folosind o unghier cumprat la Copenhaga i promit s posteze
filmul asasinatului pe YouTube. Dadaitii spanioli snt hotri s nu rmn mai
prejos i lucreaz la producerea unui oarece cu flci de buldog capabil s ucid
o giraf senil.

***

ntr-o lume alctuit n ntregime din juctori de baschet, girafa ar fi socotit


singurul animal divin.

***

Cea mai important oper de art a secolului XXI va fi autopsia unui delfin.

***

Fr a ndrzni s-o mrturiseasc, cabalitii nu fceau altceva dect s ncerce


reconstituirea limbii demonului, convini c doar Diavolul cunotea adevratul
nume al lui Dumnezeu.

***

Dac Robespierre ar fi jucat volei cu estele celor ghilotinai, el ar fi putut s


invoce n sprijinul su mcar circumstana demenei. Rmnnd pn la capt
raional i inflexibil, a pierdut chiar i simpatia amatorilor de monstruoziti.

***

Ultimele cri ale lui Heidegger i-au fost dictate de genialul pitic-ventriloc al
lui Hitler, Uli Gertz, refugiat n secret n noptiera filosofului.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 223


***

Dictatura chipurilor triste, o coal teologic radical din vestul Madridului,


va impune pensionarea forat a tuturor clovnilor, arderea mtilor n pieele
publice i otrvirea tuturor maimuelor din grdinile zoologice europene.

***

Paracelsus credea c transpiraia nebunilor e otrvitoare i poate fi folosit


pentru a ucide cini, vulpi i iepuri.

***

Visele fluturilor snt sonetele lui Petrarca.


Visele lebedelor snt poeme de Yeats.

***

Singurul stat dadaist din lume va fi Republica Literar Guatemala. Guvernul


acestei ri, care va rmne la putere doar trei zile i unsprezece ore, va fi
recunoscut numai de Frana, Andorra i San Marino. El va fi rsturnat de strania
revoluie a contabililor cu ochi cprui condus de un epigramist pensionar cu
cetenie norvegian, Abbadon Monterroso.

***

S nu-i citeti niciodat contemporanii. Folositorul ndemn al lui Nicols


Gmez Dvila.

***

n China s-a nscut un copil cu dou capete. Nu mai exist nici un Tacitus
care s scrie despre el.

***

Omul rezidual al prezentului are nevoie de stimulente tot mai puternice


pentru a simi c triete, aa c recurge tot mai frecvent la gesturi extreme,
practicnd cu un veritabil zel sportiv violul sau crima.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 224


Burghezul de azi nu mai e burghezul placid i sordid al secolului al XIX-lea,
ci burghezul excentric i criminal. Nu Homais, ci Fritzl.

***

Idealul scriitorului contemporan e s dispun de un sclav care s-i compun


opera n vreme ce el i pierde vremea la Ritz.

***

Pentru contemporanii notri, cscatul unei vedete de televiziune pare mai


plin de semnificaie dect fulgerul lui Zeus.

***

S scrii ca un intrigant, ca un iezuit, ca un secretar al Republicii florentine.


S scrii ca un colecionar de otrvuri.

Amiel i canibalul|Ciprian Vlcan 225


AMIEL E O CANIBAL
No paraso, a brincadeira o deleite supremo.
No inferno o mais terrvel dos suplcios.

______________
CIPRIAN VLCAN

A Inquisio dos ceceosos

O presidente corcunda da Argentina, Jorge Rulfo, oferecer 100 milhes


de dlares a cada um dos governos da Gr Bretanha, Itlia e Alemanha para
obter, em troca, os restos mortais de Gibbon, Leopardi e Lichtenberg, a
serem transportados com as devidas honras para o Mausolu dos Corcundas
de Buenos Aires.

***

No sculo XXII, os homens consideraro como suas mais importantes


misses a domesticao de tubares e a alfabetizao de elefantes. No sculo
XXIII, proporo que se legalizem os casamentos entre franceses e macacos.
No sculo XXIV, organizaro Campeonatos Mundiais de Sodomia no Gelo e
Jogos Panamericanos de Estranguladores de Velhos.

***

Palavra de ordem de Tristan Tzara: Dadastas de todo o mundo, castrai-


vos!

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 226


***

Se Hitler tivesse sido Klaus Kinski, a Alemanha teria engolido a Rssia


em menos de cinco semanas.

***

A partir de uma perspectiva filosfica, a boina de l de Kant me parece


prefervel ao severo olhar de guarda-livros de Adorno.

***

Aguardo o instante em que as gralhas se tornaro os nicos animais de


estimao admitidos pela alta sociedade. Cachorros, gatos, tartarugas ou ma-
cacos sero reservados plebe.

***

Fico imaginando uma manifestao dos discpulos franceses de Digenes


diante do Panteo: 500 cidados chegam absolutamente calados, baixam as
calas e defecam tranquilamente junto cerca de ferro em frente ao prdio

***

Anarquista de verdade no quem explode prdios ou avies, mas quem


lambuza com excrementos a sede do governo.

***

Embora tenha contado com vrios suicidas clebres, Paris no tem como
rivalizar, nesse aspecto, com Viena, metrpole do suicdio em srie. Diversas
vezes fui acometido pela sensao de que, em certos perodos, suicidar-se em
Viena se tornara questo mais banal que acender um cigarro.

***

O vagabundo e o nmade so os ltimos no-conformistas da civilizao


ocidental. Os assim chamados artistas iconoclastas j foram faz tempo apri-
sionados pelo sistema, orgulhando-se de fazerem parte dele, exibindo seus

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 227


momentos de masturbao ou de vmito nos mais chiques museus. E, ao
lambuzarem uma parede com fezes num pretenso gesto primrio, eles tm
certeza de que isso trar para suas contas bancrias uma soma cheia de zeros.

***

Talvez cheguemos a nos tornar to plcidos, que nos veremos obrigados a


contratar selvagens para nos arrancar do amortecimento. No lugar de artistas
que retalham seus pnis diante do pblico, guerreiros massai. No lugar da
senhora que nos oferece fotografias do interior da prpria vagina para me-
lhor ostentar sua coragem artstica, uma velha feiticeira iorub.

***

Se ainda estivesse vivo, Rimbaud optaria por ser professor na Faculdade


de Antropofagia de Bruxelas, devorando indiscriminadamente ora flamengos,
ora vales.

***

Um filsofo francs desempregado tem uma enorme vantagem em re-


lao a seus confrades de outros pases: ele pode ser contratado quando
quiser como especialista em queijos por qualquer restaurante de luxo do
Leste Europeu...

***

As memrias de um canibal de hoje em dia se transformaro no livro de


receitas mais badalado do sculo XXIII.

***

Todo francs de bom senso preferiria mandar imediatamente para a


guilhotina um filsofo ao invs de suportar o sbito desaparecimento do
padeiro da esquina.
Um po tradicional sempre derrota a Crtica da razo pura...

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 228


***

Para manifestar seu desprezo pelo ouro, os habitantes de Utopia utili-


zam-no para fabricar penicos e correntes de escravos.

***

Locke observa que o rei do Sio parou de acreditar no que os europeus


lhe contavam no momento em que eles comearam a lhe contar sobre o
gelo...

***

Um tesofo escocs costumava afirmar que o diabo poderia ser remido


caso se decidisse por beber ch...

***

A vantagem dos mongis sobre outras naes parece residir no fato de


que fossem capazes de matar sem jamais se cansarem e sem se enausearem,
um instante sequer, com tanto sangue vertido. Outros povos tambm so-
friam acessos de crueldade ou de inexplicveis episdios de fria demonaca,
aos quais porm no raro se seguia uma certa repugnncia que os deter-
minava a interromper a matana, pelo menos at que o estoque de ferocidade
voltasse cota normal.
No caso dos mongis, o prazer de matar constitua o prazer supremo,
cuja satisfao nem frio e nem cansao eram capazes de impedir.

***

Os mdicos mongis acreditavam que os loucos podiam ser curados caso


fossem atirados a uma caldeira de gua fervente. Paracelso nutria a convico
de que s a neve era capaz de tratar uma mente perturbada, recomendando
que os loucos passeassem pelados durante o inverno. Agrippa achava que a
loucura s podia ser superada caso o doente ingerisse, ao longo de trs
meses, carne de unicrnio. Rousseau, ameaado pela loucura, foi orientado
no sentido de comer pulmo de cisne e uvas. Hlderlin foi tratado a chi-
batadas de urtiga e banhos de piche. Sem qualquer xito, um mdico russo
tratou a loucura de Nietzsche com ccegas nas solas dos ps. Rasputin curou

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 229


a loucura de um guarda-livros do czar, obrigando-o a passar uma noite inteira
na jaula de um urso. Um psiquiatra finlands, grande admirador de Wei-
ninger, alegava poder curar os melanclicos aps obrig-los a passar 24 horas
trancados num quarto junto com uma velha pelada de 80 anos.

***

Se Lnin tivesse conseguido sodomizar um canguru, os habitantes da


Unio Sovitica teriam sido obrigados a passar a vida toda dentro de um
marspio.

***

O cdigo penal do futuro estipular inequivocamente a punio dos


indivduos com base no nos seus atos, mas nos seus sonhos.
A aplicao dessas provises revolucionrias ser atribuda a um rgo
ento recm-criado, a Polcia do Sono...

***

De um filme sobre Gngis Khan:


Os olhos da tua mulher tm de ser midos e oblquos. Se te casares com
uma mulher de olhos grandes, ela enlouquecer vendo coisas que no
existem.

***

A loucura uma doena tropical, um mal contrado nas selvas da alma.

***

Um canibal excntrico: s aceita devorar homens de p chato.

***

at possvel que o Anticristo tenha chegado, mas no lhe deram a


mnima.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 230


Imagine um mundo amaldioado por ter sido incapaz de reconhecer seu
Anticristo.

***

Os elefantes sonham com borboletas e macacos.


Os macacos sonham incessantemente com Hegel, mas acham que
Darwin.

***

A nostalgia pela perfeio do crculo a prova de que, em algum mo-


mento do passado, ns conhecemos o paraso. O inferno uma interminvel
linha reta, uma perpendicular atravessando um deserto.

***

A rotina a nossa herana paradisaca, vestgio insuspeito de nossa antiga


natureza perfeita.
O inferno suprime a rotina, o inferno uma montanha-russa infinita.

Robespierre empalhado

Um Don Juan francs seria necessariamente pederasta.

***

Se fssemos vboras, nossas ironias seriam mortais.

***

O mais sombrio dos sedutores: um Don Juan corcunda...

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 231


***

Nenhum abismo profundo demais para os malditos. Nenhum oceano


capaz de afogar a tristeza do demnio.

***

Stlin concordaria na hora em ceder a Ucrnia em troca de Robespierre


empalhado. Ele no recebeu, porm, nenhuma proposta adequada; foi-lhe
oferecida apenas a mmia de Saint-Just...

***

No paraso, a brincadeira o deleite supremo. No inferno o mais ter-


rvel dos suplcios.

***

Todo grande esprito vem ao mundo acompanhado de seu gmeo des-


conhecido. A cada gnio que chega ribalta corresponde um louco aban-
donado nos bastidores. O nmero de grandes homens igual ao de loucos.
Tanto o gnio quanto o louco dizem essencialmente a mesma coisa, mas seus
destinos que so diferentes, pois um fica na Histria, ao passo que o outro
apodrece no hospcio.
Por vezes, o gnio e o louco se sobrepem e acabam coincidindo na
mesma pessoa. Tasso, Hlderlin, Nerval, Nietzsche, Cantor, Artaud.

***

No engolir demasiado. Artigo primeiro da tica dos crocodilos.

***

Matar a tiros o gato do vizinho e se gabar de haver assassinado a Esfinge...

***

Como teriam sido as memrias de um Casanova ano?

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 232


***

Escrever a constituio mais adequada para uma repblica de bonecas


inflveis...

***

Os ntimos do imperador acabam necessariamente no patbulo. Eles o


viram demasiadas vezes sem manta e sem cetro.

***

Bentham escrevia 15 pginas por dia. Isso significa quase 5.500 pginas
por ano. Ao longo de 20 anos nesse ritmo, chega-se a uma nada desprezvel
produo de 110.000 pginas.
Embora tenha sido precavido e tomado todas as medidas com vistas a
conseguir manter seu excepcional ritmo de escrita, Bentham descuidou da
questo da caligrafia, de maneira que a maioria de seus manuscritos jazem
indecifrveis dentro de bas gigantescos...

***

Temos sorte de ningum mais precisar de nossa sombra. Seno, haveria


bastante gente disposta a vend-la, assim como h quem venda seus prprios
rins, testculos ou crianas.

***

A religio dos gatos o sono. A principal divindade de seu panteo tem


um nome convincente: Durma bem...

***

Decepcionados com a vida na superfcie, que haviam imaginado muito


mais resplandecente enquanto se encontravam debaixo da terra, os mineiros
chilenos salvos no fim de 2010 seriam capazes de pedir um retorno ao sub-
solo para continuarem sonhando.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 233


Os escravos da caverna platnica no se opem verdade trazida pelo
mensageiro que conseguiu sair da gruta; eles s temem no conseguir mais
sonhar.

***

Talvez chegue o tempo em que a maioria das pessoas venha a ser incapaz
de sonhar, e os poucos sonhadores que restarem chegaro a valer mais que
seu prprio peso em ouro.
Bilionrios de todo o mundo no participaro mais de leiles de telas
assinadas por Picasso ou Van Gogh, mas se disporo a oferecer somas imen-
sas s para ter um sonhador ao seu lado.

***

Talvez o Anticristo venha a ser o ltimo dos poetas.

Sobre forcas e sereias

O Messias poderia ser um ano? Questo talmdica.

***

Morar num pas em que no houvesse escolas, igrejas ou mercearias, mas


apenas forcas.

***

Um imperador africano talvez ordene a construo de forcas suntuosas


na capital de seu imprio, a fim de que sejam alugadas, por somas mdicas, a
turistas estrangeiros desejosos por acabar com suas vidas longe de seus pa-
ses.
O imprio das forcas no precisar de indstria, servios ou comrcio.
Toda a sua renda se originar dos turistas que atravessaro suas fronteiras ou
para se enforcarem em condies de luxo, ou para assistirem s sesses di-
rias de suicdio. Representantes do governo cobraro taxas de suicdio e ven-
dero ingressos aos aficionados de espetculos macabros. O contrato cele-

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 234


brado com os suicidas deixar claro que suas carcaas s podero ficar
penduradas na forca no mximo por meia hora, depois do que sero arre-
messadas aos chacais.

***

A filosofia de Hegel poderia ter mantido sua fora de atrao tambm


para pessoas do sculo XXI s caso o autor tivesse acabado como Nietzsche.
Os livros de um homem que no enlouqueceu no interessam mais a
ningum.

***

Rimbaud o nico poeta capaz de ganhar o papel de James Bond. Os


outros se contentam em interpretar, muito mal, Dom Quixote.

***

Se tivessem direito a um nico desejo a ser atendido pelo peixinho dou-


rado, os italianos no hesitariam um segundo: pediriam um segundo pnis...

***

As indecncias de um padeiro so consideradas sinal de m educao, ao


passo que as indecncias de um escritor so consideradas prova de origi-
nalidade.
Um padeiro que urina numa xcara de caf levado para o hospcio. Um
poeta que faz o mesmo aclamado por sua coragem artstica.

***

Enlouquecer significa transpormos para a realidade os sonhos noturnos,


vivermos como se continussemos sonhando.

***

Os aristocratas no imaginam que se possa escrever mais do que algumas


dezenas de pginas. S a gentalha escreve volumes s centenas.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 235


***

Para Schopenhauer, seu poodle valia mais do que toda a histria da


filosofia ocidental.

***

So meus amigos somente aqueles que acham que um grande poeta seja
mais importante que um vasto imprio.

***

Sonhos: estenogramas dos demnios.

***

A loucura contagiante. Seno, no teramos sentido a necessidade de


inventar o hospcio.

***

O psicanalista no um bombeiro pronto para extinguir o incndio da


nossa mente, mas , pelo contrrio, um piromanaco apaixonado.

***

Sonho dos marxistas: meter uma cartola na cabea de cada macaco.

***

O louco o oposto da criana, pois o louco incapaz de brincar.


A loucura petrificao, paralisao da alma.

***

Claude Lvi-Strauss morreu aos 100 anos. Jacqueline de Romilly aos 97.
Pode-se dizer que os acadmicos franceses tendem literalmente a se tornar
imortais.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 236


***

Vencidos pela enfadonha ditadura do politicamente correto, chegaremos


a sentir saudade dos improprios dos cocheiros...

Sobre preguiosos e tigres

Sempre tive fascinao pela jaula em que Bayezid foi mantido. Trans-
formar imperadores em macacos de luxo e exibi-los para a multido no
como deuses, mas como animais.

***

As leis de Drcon previam a condenao morte tambm aos culpados de


preguia.
bvio que, se eu tivesse vivido naquela poca, teria parado nas mos do
verdugo.

***

Preguiosos autnticos so to raros quanto grandes poetas.

***

Sonho com o momento em que um grande preguioso vir a liderar um


novo imprio mundial, levando o mundo paralisia por causa de sua inao.

***

S os preguiosos ainda podem salvar o mundo, s os ablicos ainda po-


dem manter as fronteiras deste nosso universo que ameaa se desintegrar por
causa da precipitao.
Refrear os apressados, os vidos, os inquietos, impor a pausa, o silncio, o
crculo.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 237


***

No os heris, mas os preguiosos. No os santos, mas os indolentes.


Escrever um livro sobre os mais triunfais preguiosos da Histria.

***

As pessoas do novo imprio no lero mais as vidas dos santos, mas as


vidas dos preguiosos. No o benfazejo Santo Antnio de Pdua, mas o pro-
crastinador Antoine de Rivarol.

***

H uma profecia maronita segundo a qual o mundo ser destrudo s de-


pois que o ltimo preguioso desaparecer da face da Terra.

***

Se tivessem de escolher entre passar a eternidade na companhia de um


contador ou na companhia do diabo, a maioria dos nossos contemporneos
escolheriam o diabo.
Ingnuos como so, facilmente acreditariam que o inferno prefervel ao
tdio.

***

Um chumao de cabelo de Napoleo foi arrematado por 13.000 euros. O


comprador, annimo, provavelmente ainda possui um fragmento da tbia de
Idi Amin, os dedos do p esquerdo de Byron e testculos de poetas
portugueses.

***

Se recebessem encomendas suficientes, os chineses no hesitariam em


produzir frios para antropfagos.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 238


***

Um poeta suicida deve ritualizar muito bem sua morte, caso contrrio
corre o risco de se parecer com uma cabeleireira que engole soda custica por
ter sido abandonada por um sndico.

***

Os mais deliciosos comentrios filosficos poderiam ser as anotaes de


um macaco margem dos manuscritos de Hegel.

***

A biblioteca do Escorial, que contm 40.000 volumes, a nica biblioteca


do mundo em que os livros so colocados nas estantes com a lombada para o
interior, de maneira que o papel possa respirar.

***

Para ser realmente louco, um rei tem de ser espanhol. Os percalos da


histria da Frana, da Inglaterra, da Alemanha ou da Itlia no tm como
rivalizar com a perfeio da demncia de um monarca espanhol.

***

Um louco espanhol pesa mais que sete santos franceses.

***

A viso do bandido talvez seja a nica perspectiva lcida sobre a hu-


manidade.

***

Para mim, um preguioso autntico to precioso quanto um cavalo de


raa, um puro-sangue rabe.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 239


***

S o preguioso compreende o verdadeiro sentido do mundo. Os outros


so moscas, meras moscas.

***

Antes de ser um grande pessimista ou um ctico brilhante, Cioran um


imenso preguioso. Da sua paixo por Rivarol.

***

Se hoje em dia ela ainda tomasse banho em leite de mula com sangue de
virgem, Elisabeth Bthory no seria mais de nobre estirpe, mas uma simples
estrela porn, temvel rival da Cicciolina.

***

Filosofia italiana, mussarela do esprito...

***

Para ns, nenhum abismo profundo demais. Confisso dos malditos.

***

O menor homem do mundo um nepals de 50 centmetros, enquanto o


gigante do momento parece ser um ucraniano de 2,52 metros. O primeiro
gil e sorridente, o segundo sofre de depresso.

***

Guido Ceronetti: Um necrfilo moderado pode encontrar satisfao no


leito de uma frgida.

***

Acredito que em breve ser descoberta a mais importante obra de Cioran,


um dirio de fofocas...

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 240


***

Os textos de Cioran talvez jamais adquiram sua verdadeira ferocidade


antes de serem traduzidos para a lngua dos ces.

O guarda-livros de Pessoa

Segundo Pessoa, para sairmos da caverna necessrio entrarmos em ns


mesmos, explorarmos at o mais humilde detalhe os sales barrocos da nossa
alma. A verdade s pode ser encontrada por dentro e jamais por fora.

***

O super-homem cativado pela transformao da realidade. O guarda-


livros, a quem jamais nada acontece, cativado apenas por seus prprios
sonhos.

***

As pessoas se distinguem umas das outras no pelas gravatas que usam ou


pelas lngua estrangeiras que falam, mas pela maneira que sonham. Sem a
capacidade de sonhar, seramos todos iguais.

***

Para Pessoa, est claro que o homem no veio ao mundo para fundar
imprios, mas para sonhar.

***

Talvez a nossa maior derrota seja a de no ter acesso aos sonhos do


imbecil, pois bem possvel que o imbecil seja o sonhador supremo...

***

Enlouquecemos ao perder a limpidez dos nossos sonhos. Se sonhssemos


como as crianas, jamais enlouqueceramos.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 241


***

Para Canetti, um sonho interpretado um cadver, mera carcaa material


abandonada pela alma.

***

Canetti acha que verdadeira obscenidade a tendncia de ostentar aos


olhares alheios o nosso ser mais ntimo, de lhes oferecer acesso aos nossos
sonhos.
obsceno no aquele que revela a nudez do prprio corpo, mas aquele
que exibe seus prprios sonhos.

O ventrloquo cartesiano

provvel que Ulisses ainda hoje estivesse com Circe caso ela no
houvesse transformado seus camaradas de viagem em porcos, mas em bor-
boletas...

***

Os sonhos das pessoas so produes cinematogrficas para uso interno,


projetadas uma nica vez e em seguida descartadas.

***

Kafka achava que o fim do mundo ocorrera em 13 de novembro de 1313,


e que, desde ento, ns continuvamos a viver apenas nos sonhos do diabo.

***

Se pesasse 120 quilogramas, Kant no teria escrito A Crtica da Razo


Prtica, mas A Crtica da Razo Gourmet...

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 242


***

Mulheres religiosas fazem muito mais sexo do que as que no fre-


quentam a igreja, anuncia uma manchete de jornal que reproduz as con-
cluses de um estudo britnico. Ou Messalina saiu de moda, ou ela se tornou
esposa de um padre blgaro...

***

Surrealistas portugueses alegam ter conseguido matar um camelo de cinco


anos utilizando um corta-unhas comprado em Copenhague e prometem
postar o filme do assassinato no YouTube. Dadastas espanhis decidiram
no deixar por menos e trabalham na produo de um camundongo com
maxilar de buldogue capaz de matar uma girafa senil.

***

Num mundo inteiramente constitudo por jogadores de basquete, a girafa


seria considerada o nico animal divino.

***

A mais importante obra de arte do sculo XXI ser a autpsia de um


golfinho.

***

Sem se atrever a admitir, os cabalistas no faziam outra coisa seno tentar


reconstituir a lngua do demnio, convencidos de que s o Diabo conhecia o
verdadeiro nome de Deus.

***

Se Robespierre houvesse jogado vlei com os crnios dos guilhotinados,


ele poderia ter invocado em sua defesa ao menos a atenuante da demncia.
Permanecendo porm racional e inflexvel at o fim, ele perdeu at a simpatia
dos amantes de monstruosidades.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 243


***

Os ltimos livros de Heidegger lhe foram ditados pelo genial ano-


ventrloquo de Hitler, Uli Gertz, refugiado em segredo no criado-mudo do
filsofo.

***

A Ditadura dos Rostos Tristes, uma escola teolgica radical do oeste de


Madri, quer impor a aposentadoria compulsria a todos os palhaos, a quei-
ma de mscaras em praas pblicas e o envenenamento de todos os macacos
dos jardins zoolgicos europeus.

***

Paracelso acreditava que a transpirao dos loucos fosse venenosa, e que


poderia ser utilizada para matar ces, raposas e coelhos.

***

Os sonhos das borboletas so sonetos de Petrarca.


Os sonhos dos cisnes so poemas de Yeats.

***

O nico Estado dadasta do mundo ser a Repblica Literria da Gua-


temala. O governo desse pas, que permanecer no poder s por trs dias e
onze horas, ser reconhecido apenas pela Frana, Andorra e San Marino. Ele
ser derrubado pela estranha revoluo dos guarda-livros de olhos castanhos,
liderada por um epigramatista aposentado de cidadania norueguesa, Abba-
don Monterroso.

***

Nunca leia os contemporneos. til conselho de Nicols Gmez Dvila.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 244


***

Na China nasceu uma criana de duas cabeas. No h mais nenhum


Tcito que escreva sobre ela.

***

O homem residual do tempo presente tem necessidade de estimulantes


cada vez mais fortes para se sentir vivo, de modo que recorre com frequncia
cada vez maior a gestos extremos, praticando, com um verdadeiro zelo es-
portivo, estupros e crimes.
O burgus de hoje em dia no mais o burgus plcido e srdido do s-
culo XIX, mas o burgus excntrico e criminoso. No Homais, mas Fritzl.

***

O ideal do escritor contemporneo dispor de um escravo que com-


ponha sua obra enquanto ele perde tempo no Ritz.

***

Para os nossos contemporneos, o bocejo de uma estrela de televiso


parece conter mais significado que o raio de Zeus.

***

Escrever como um intrigante, como um jesuta, como um secretrio da


Repblica florentina.
Escrever como um colecionador de venenos.

Amiel e o canibal|Fernando Klabin (trad.) 245


ensaios
(n.t.)|Petra

Amiel e o canibal|Fernando
Fernando Klabin (trad.) 246
A LITERALIDADE DA TRADUO
FRANCO FORTINI

O TEXTO: Entre os dias 20 e 23 de novembro de 1989, Franco Fortini foi


convidado por Vittorio Russo a dar um seminrio sobre traduo
literria no Instituto Italiano para os Estudos Filosficos de Npoles.
Os seminrios gravados e as notas escritas pelo autor esto conser-
vados no arquivo Franco Fortini da Universidade de Siena, e foram
em 2011 organizados por Maria Vittoria Tirinato e publicados pela
editora Quodlibet sob o ttulo Lezioni sulla traduzione.
traduzione A aula aqui
traduzida se trata da quarta, ou seja, a ltima lio do seminrio,
intitulada A literariedade da traduo, em que Fortini aponta trs

perodos em que a traduo potica se torna mais evidente na Itlia,


destacando os escritores/tradutores que realizaram tal tarefa, assim
como os escritores estrangeiros
strangeiros que eram mais traduzidos entre os
anos 20 e os anos 70, no contexto italiano.
Texto traduzido: Fortini, Franco. La letterariet della traduzione.
traduzione In:
Lezioni sulla traduzione.. A cura di Maria Vittoria Tirinato. Macerata:
Quodlibet, 2011, pp. 159-166.

O AUTOR: Poeta, crtico literrio, ensasta e tradutor, Franco Fortini


(1917-1994) exerceu uma forte atividade intelectual no panorama
cultural do sculo XX. Graduado em Letras e Direito,
Direito foi expulso
do ambiente acadmico pela organizao universitria fascista,
seguindo para Sua, onde se uniu ao grupo dos partigiani
par da
Valdossola. Em 1945 retornou a Milo, na Itlia, onde se tornou
redator do Politecnico. Escreveu para revistas como Officina,
Quaderni Rossi e Manifesto,, sendo vasta sua produo liter-
liter
ria. Fortini traduziu textos de Proust, Brecht, Simone Weil, Goethe,
luard, Andr Gide, Flaubert, Kafka. Uma seleo de suas tradu-
es poticas foi publicada no volume Il ladro di ciliege e altre ver-
ver
sioni di poesia (1982, Einaudi).

O TRADUTOR: Davi Pessoa Carneiro professor adjunto de lngua


e literatura italiana da UERJ, autor de Terceira Margem: Testemunha,
Traduo (Editora da Casa). Traduziu A razo dos outros e Ou de um
ou de nenhum (Lumme Editor), de Pirandello,
Pirandello Georges Bataille:
filsofo (Edufsc), de Franco Rella e Susanna Mati, Desgostos (Edufsc)
e Ligao Direta (Edufsc, 2011), de Mario Perniola. Para a (n.t.) j
traduziu Pier Palo Pasolini e Tommaso Landolfi.

247
LA LETTERARIET DELLA TRADUZIONE
Si prendano in considerazione i periodi di sviluppo
della traduzione poetica e gli autori tradotti.

______________
FRANCO FORTINI

S ui trentaquattro autori antologizzati da Mengaldo nel 1978 sotto il titolo


di Poeti italiani del Novecento fra quelli la cui data di prima pubbli-
cazione non sia antecedente alla fine degli anni Dieci dunque per circa un
sessantennio, il numero di quelli che possono essere considerati autori di
notevoli traduzioni di poesia non molto grande: Ungaretti, Montale,
Bertolucci, Quasimodo, Solmi, Pintor, Luzi, Caproni, Sereni, Orelli, Risi,
Erba, Giudici, Raboni; una quindicina. Ma se si dovesse antologizzare i
traduttori il numero sarebbe molto maggiore; proprio perch larea della
letterariet, costitutiva della traduzione, eccede quella di pur sempre
difficile identificazione della qualit poetica.
Bisognerebbe almeno aggiungere in nomi di autori di rifacimenti, come
Noventa o Pasolini ma soprattutto di Vigolo, Richelmy, Parronchi, Traverso,
Sanesi, Baldi, (Ortesta, Samon, Cagnone, Campo, Bemporad, Frezza, De
Angelis, Greppi, Lumelli, Bufalino, Ramous e non pochi altri. Nellinsieme,
una cinquantina di autori di un livello assai elevato. Ha ragione Mengaldo a
dire che in Europa difficile reperire una schiera di traduttori di poesia di
cos alta qualit.
Ma si prendano ora in considerazione i periodi di maggior sviluppo della
traduzione poetica e gli autori tradotti. I periodi sono soprattutto due, a
partire dalla met degli anni Venti e in coincidenza con il clima ideologico di
restaurazione che , in quel periodo, di tutta Europa. Nel quindicennio

La "letterariet" della traduzione|Franco Fortini 248


precedente i futuristi e i vociani erano stati scarsamente sensibili alla tra-
duzione poetica. I testi poetici erano, semmai, tradotti in prosa ritmica.
Jahier, Boine, Sbarbaro, Rebora sono stati traduttori spesso eccellenti ma di
prosa e in prosa. Fu invece il gusto cosiddetto della Ronda e, pi in genere,
il rifiuto della dissoluzione dei generi e delle metriche che aveva accom-
pagnato le avanguardie, a mediare (penso al lavoro di E. Cecchi e di M. Praz
per la letteratura inglese)1 una ripresa della traduzione poetica. A partire dai
classici greco-latini il decennio Trenta-Quaranta guarda alla poesia orfica e
metafisica del tardo Cinquecento, in Francia, in Inghilterra e in Spagna; e,
per quanto della tradizione italiana, basta pensare ad una antologia della
nostra lirica del Cinquecento elaborata e commentata da Carlo Bo verso la
fine del decennio2. Laltra area della poesia europea che i traduttori esplorano
quella visionaria dellultimo Settecento, Novalis, Hlderlin; ma, soprat-
tutto, la linea simbolista, anzi lidea simbolista3 come la chiamer Mario Luzi:
Nerval, Rimbaud, Nouveau, Cros, Mallarm, evitando lo stesso Baudelaire e
saltando al di sopra di Apollinaire fino al Valry di Charmes4. Fra il 1935 e il
1941 non cera, si pu dire, fra Firenze e Milano, nessun aspirante letterato
che non traducesse. La versione di poesia fu un veicolo potente di diffusione
del linguaggio del Novecento e dellErmetismo; moduli espressivi e ca-
denze di quel dimesso sublime sono veicolati dalle traduzioni. Non un
caso che giovani e meno giovani critici letterari Carlo Bo, Gianfranco
Contini, Oreste Macr, Renato Poggioli si contino fra i traduttori di
poesia di quegli anni. Si ebbe dalla met degli Trenta e fin verso il 1942-43
anche una parziale mutazione allinterno della maggiore editoria: le tra-
duzioni, come si usa dire, commerciali ossia di opere destinate a vasto pub-
blico: tutta una parte delle versioni cominci ad essere affidata a scrittori
autentici e per un certo periodo le medesime persone lavorarono alla tra-
duzione di poesia e a quella di romanzi, racconti, opere di teatro e saggi.
Sono gli anni in cui Montale traduce romanzi americani, come Pavese e
Vittorini5 e nelle collezioni di Bompiani, Einaudi, Mondadori compaiono

1 La prima edizione dellantologia Scrittori inglesi e americani a cura di Emilio Cecchi apparve nel 1935 per la Carabba di

Lanciano; del 1947 ledizione accresciuta Mondadori. Mario Praz cur nel 1936, per la Principato di Messina,
lAntologia della letteratura inglese e una scelta degli scrittori americani.
2 La prima edizione dei Lirici del Cinquecento a cura di Carlo Bo apparve nel 1941 per Garzanti.
3 Lidea simbolista il titolo dellantologia di poeti simbolisti francesi curata da Mario Luzi e pubblicata nel 1959 da

Garzanti.
4 P. Valry, Charmes: ou Poeme, Edition de la Nouvelle Revue Francaise, Paris, 1922.
5 Americana: raccolta di narratori dalle origini ai nostri giorni, a cura di E. Vittorini, Bompiani, Milano, 1941 (n. ed. 2002).

Lantologia fu censurata ma riapparve per Bornpiani nel 1942, senza le note di Vittorini e con una prefazione di E.
Cecchi. Vi collaborarono, fra gli altri, Montale e Pavese.

La "letterariet" della traduzione|Franco Fortini 249


traduzioni firmate da quelli che saranno i poeti pi notevoli degli anni
successivi.
Il secondo periodo quello prossimo a noi e coincide (non senza so-
miglianza con quanto era avvenuto dopo la prima guerra mondiale) con il
riassorbimento delle nuove avanguardie e la restaurazione di un sistema
editoriale-letterario di separazione dei generi. Dopo un quindicennio di
traduzioni di servizio, volte a introdurre nella nostra societ di lettori
esperienze poetiche prima sconosciute. Questi due periodi sono intervallati
da un periodo di quasi un quarto di secolo, comprensivo dellultimo biennio
di guerra fin verso la met degli anni Sessanta. Gli anni Trenta vedono un
larghissimo sviluppo della traduzione poetica, essa continuer fino agli
anni del dopoguerra ma sar soverchiata da una amplissima produzione di
servizio. Lamplissima area della traduzione prevalentemente informativa*
del quindicennio successivo alla fine della guerra ebbe certo qualcosa a che
fare con il linguaggio che fu detto della poesia neorealista. La restituzione del
verso delloriginale con una riga-verso di traduzione induceva un verso
lungo, evidenziava gli elementi discorsivi e narrativi, trasformava le strofe
in lasse. Tutto questo ha influenzato notevolmente le scritture poetiche del
primo quindicennio successivo alla guerra. La vicinanza alla prosa, i versi
lunghi, le cadenze irregolari si addicevano alle interpretazioni, o depressive o
profetiche, della enorme tragedia. Per alcuni anni alla tendenza elitaria e
astorica rappresentata dai poeti e traduttori degli anni Trenta si contrappose
a quella che voleva conferire il massimo di valore alla raffigurazione indiretta
di eventi della storia contemporanea. Nel campo della traduzione fu rap-
presentata dalla apparenza informale della versione riga-a-verso che volgeva
naturalmente alla salmodia, alla tonalit biblica. Presso a poco allaltezza del
primo quinquennio degli anni Cinquanta si dettero alcuni articolati tentativi
di superare una contrapposizione che era ideologica e politica prima che
letteraria. Uno fu quello che si propose di abbassare, come dichiar, tutto il
linguaggio della poesia al livello della prosa ma lo fece recuperando alcune
strutture formali del maggiore decadentismo con una sorta di traduzione
immaginaria o reale da testi romanici e gotici e da narrazioni in terza rima; e
questo fu Pasolini6. Un altro, avverso a quesultimo, si propose invece di

* In un suo scritto a proposito delle mie traduzioni (in Quattro studi sul tradurre, a cura di G. Lonardi, Verona 1983) L.
Lenzini rammenta che translitterazione si oppone a traduzione-rifacimento quando, nella traduzione, sui valori
fonosimbolici prevale lorganizzazione logico-sintattica. Non per appena una questione di classificazione ma di
gerarchia di elementi costitutivi prima che della traduzione, del testo che viene tradotto. questo un punto sul quale
fra lettura formalista e non formalista il conflitto insuperabile.

La "letterariet" della traduzione|Franco Fortini 250


uscire a colpi di oltranza, sarcasmo e di violenza autoironica, ossia San-
guineti7. N costoro n i loro amici ebbero il minimo interesse per la tra-
duzione o si rivolsero a classici remoti sui quali si potevano esercitare invece
il rifacimento o la parodia. Una terza via fu di un autore fortemente segnato
alle sue origini dallet ermetica ma in contrapposizione ideologica e politica
a quella. Parlo di me stesso. Era il tentativo di uscire dal conflitto fra leredit
del linguaggio simbolista, alto, centripeto e verticale, e la materia lin-
guistica e metrica dellethos politico, orizzontale, discorsivo e basso.
Questa via fu cercata anche attraverso un esercizio di traduzione: dapprima
guardando ad un Eluard surrealista diverso da quello che era stato letto solo
come poeta damore8 e, attraverso quello, guardando allarea espressivistica
della poesia fra le due guerre, a forte carica politica, come Attila Jszef,
Csar Vallejo, Miguel Hrnandez; e finalmente poi con lautore, Bertolt
Brecht, che proponeva tutto un altro modello di dimesso sublime e di
fuoruscita dalla lirica per via narrativa e drammatica, dove il sublime era
nella scansione alta e tesa, lapidaria e sapienziaria e il dimesso nella materia
quotidiana e ignobile.
Ho detto che privo di senso parlare di divisione di periodi e che bisogna
semmai parlare di simultaneit di linee. Tuttavia alcune, in determinati
periodi, emergono alla opinione e al gusto, altre si occultano. Per esempio,
ventanni e pi dopo la fine della guerra, ossia fra la met degli anni Sessanta
e la met dei Settanta, mentre sono visibili quasi esclusivamente gli autori
delle nuove avanguardie pochissimo interessati al processo della traduzione
(cui si affianca, di fatto, se non programmaticamente, il Pasolini delle ultime
raccolte e del teatro) continua il lavoro di traduzione poetica di chi non
condivide quelle tendenze pi evidenti (penso a Caproni, a Sereni, a Giudici,
a me stesso) mentre Montale, Bertolucci, Luzi e non pochi altri, appartenenti
ad una generazione di traduttori di poesia che avevano spesso cominciato una
trentina di anni prima, raccoglievano il nuovo lavoro o tornavano a ri-
pubblicare quello dei decenni precedenti. Col mutare dei gusti e, senza
dubbio, in relazione con le tendenze generali delle opinioni, a partire

6 Si vedano in proposito le pagine dedicate a Pasolini nel saggio Le poesie italiane di questi anni, in F. Fortini, Saggi italiani

cit., pp. 124-125, poi in Saggi ed epigrammi, cit., pp. 590-591, dove tra i rifacimenti o pastiches pasoliniani Fortini elenca le
imitazioni e i calchi dai provenzali e dal Romancero ne La meglio giovent, il Rimbaud dellUsignuolo, il Baudelaire di Rcit.
7 Cfr. di E. Sanguineti la traduzione delle Baccanti, Feltrinelli, Milano, 1968 e del Satyricon, Genova, Palazzi, 1969; n. ed.

Einaudi, 1970.
8 P. Eluard, Poesia ininterrotta, trad. a cura di F. Fortini, Einaudi, Torino, 1947 e Poesie, Einaudi, Torino, 1955; n. ed.

Einaudi, Torino, 1966 e Milano, Mondadori 1969. Si confrontino, per la lettura fortiniana di Eluard, lIntroduzione del
1955 e la Nota per ledizione 1966.

La "letterariet" della traduzione|Franco Fortini 251


dallinizio degli anni Sessanta decrebbe lesigenza di traduzioni preva-
lentemente informative, si diffuse sempre pi labitudine del testo a fronte,
si svilupparono collezioni di poesia dove versioni dovute ad autori gi
affermati si affiancarono ad esperimenti, a contributi di specialisti uni-
versitari o a prove di esordienti, riproducendo in una situazione generale
affatto diversa un clima medio in qualche modo somigliante a quella
degli anni Trenta. Penso a slavisti come A. M. Ripellino, a germanisti come
F. Masini, a anglisti come G. Baldini o Melchiori, a ispanisti come Tentori
Montalto o V. Bodini, a grecisti come F. M. Pontani. Anche pi vivaci e
interessanti sono le versioni di scrittori in versi o in prosa che continuano la
pratica della versione dautore, senza considerarsi specialisti: Paolo
Manetti, Diana Grange Fiori, Cosimo Ortesta ripercorrono i simbolisti
francesi (Rimbaud, Mallarm, Valry), G. Ceronetti si esercita sui testi
biblici e cos via. Ancora una volta si riproduce una separazione fra le tra-
duzioni che destinano a proprio oggetto testi di prevalente densit fo-
nosimbolica e quelle che invece guardano piuttosto a testi di tipo narrativo-
drammatico; non senza, va detto, un frequente rovesciarsi delle funzioni.
Raboni, ad esempio, traduce Baudelaire inserendo dissonanze e prosaismi
che i traduttori di mezzo secolo innanzi avevano cercato di evitare (evitando
soprattutto di tradurre Baudelaire). Un caso notevole di abbassamento del
livello alto a favore di uno medio quello del Molire tradotto da Gar-
boli; che ha tuttavia mantenuto, come una nostalgia, il ritmo dellales-
sandrino. Va semmai messo in evidenza che nel corso dellultimo ventennio,
ossia negli anni Settanta e Ottanta, i testi poetici cui si sono applicati i nuovi
traduttori che vorrei chiamare militanti sono tornati ad essere in parte
notevole quelli medesimi che gi erano stati letti e studiati e tradotti negli
anni Trenta: i maggiori francesi dellOtto e Novecento, da Baudelaire a
Rimbaud, Mallarm, Verlaine, Valry con quella sorta di effetto deco che
tocca il Cinquecento metafisico, gli spagnoli del Siglo de oro Gngora,
Quevedo, Juan de la Cruz e alcuni loro interpreti moderni, come Jimnez, gli
inglesi metafisici e religiosi moderni (Yeats, Eliot, Hopkins) che rintoccano
nei metafisici del Seicento (lo Shakespeare dei sonetti, John Donne), i
tedeschi del moderno estetismo visionario o di sublime ferocia schizoide
(Rilke, George, Trakl) anchessi richiamando taluni autori dellet romantica
(Novalis, Hlderlin). Nel corso del ventennio che abbiamo alle spalle, con
una tendenza che evidentemente tributaria del clima di restaurazione ide-
ologica e politica dominante, gli autori stranieri che hanno impegnato i
traduttori sono stati in prevalenza quelli che potevano essere ricondotti al

La "letterariet" della traduzione|Franco Fortini 252


gruppo della grande lirica spiritualistica e metafisica di cui ho ora elencato i
nomi maggiori: Char e Bonnefoy per la Francia, la Dickinson per lOt-
tocento americano e Wallace Stevens per il Novecento, Gottfried Berm e
Paul Celan per la lingua tedesca, Mandelstam e la Cvetaeva fra gli slavi.

La "letterariet" della traduzione|Franco Fortini 253


A LITERALIDADE DA TRADUO
Tomemos em considerao os perodos de desenvolvimento
da traduo potica e dos autores traduzidos.

______________
FRANCO FORTINI

D os 34 autores presentes na antologia organizada por Mengaldo, em


1978, intitulada Poeti italiani del Novecento1, entre aqueles que tiveram
sua primeira publicao no anterior ao final da primeira dcada deste
sculo2, portanto, aproximadamente 60 anos de distncia dos nossos dias, o
nmero daqueles que podem ser considerados autores de tradues notveis
de poesia no muito grande: Giuseppe Ungaretti, Eugenio Montale, Attilio
Bertolucci, Salvatore Quasimodo, Sergio Solmi, Giaime Pintor, Mario Luzi,
Giorgio Caproni, Vittorio Sereni, Giorgio Orelli, Nelo Risi, Luciano Erba,
Giovanni Giudici, Giovanni Raboni; ou seja, uns quinze. Mas se fizssemos
uma antologia de tradutores, o nmero seria muito maior; precisamente
porque o campo da literariedade, constitutiva da traduo, excede o campo
sempre mais difcil de identificao da qualidade potica.
Seria necessrio, pelo menos, acrescentar os nomes de autores de re-
escrituras3, como Giacomo Noventa ou Pasolini, mas, sobretudo, os nomes
de Giorgio Vigolo, Agostino Richelmy, Alessandro Parronchi, Leone Tra-
verso, Roberto Sanesi, Sergio Baldi, Cosimo Ortesta, Carmelo Samon,
Nanni Cagnone, Cristina Campo, Giovanna Bemporad, Luciana Frezza,
Milo De Angelis, Cesare Greppi, Angelo Lumelli, Gesualdo Bufalino, Mario

1 Pier Vincenzo Mengaldo, Poeti italiani del Novecento. Milano: Mondadori, 1978. (n.a.)
2 Sculo XX. (n.t.)
3 Rifacimento, em italiano. O rifacimento no necessariamente uma traduo, mas, sim, uma reelaborao, uma
reescritura, por exemplo, se pensarmos na escritura de Orlando Furioso de Ludovico Ariosto, ela , de certo modo, um
rifacimento do poema Orlando innamorato de Matteo Maria Boairdo. Portanto, aqui estamos usando no sentido de
reescritura. (n.t.)

A literalidade da traduo |Davi Pessoa Carneiro (trad.) 254


Ramous e no poucos outros. No total, uns cinquenta autores de um nvel
muito elevado. Mengaldo tem razo ao dizer que na Europa difcil en-
contrar uma corrente de tradutores de poesia de to alta qualidade.
No entanto, tomemos agora em considerao os perodos de maior
desenvolvimento da traduo potica e dos autores traduzidos. Os perodos
so, especialmente, dois, a partir da metade dos anos 20, e em coincidncia
com o clima ideolgico de restaurao que foi, naquele perodo, de toda a
Europa. Nos quinze anos anteriores os futuristas e os vociani4 foram
muito pouco sensveis traduo potica. Os textos poticos eram, naquele
momento, traduzidos em prosa rtmica. Piero Jahier, Giovanni Boine,
Camillo Sbarbaro, Clemente Rebora foram frequentemente tradutores
excelentes, porm, de prosa e em prosa. Ao contrrio, foi o gosto assim
chamado da Ronda e, mais em geral, a recusa da dissoluo dos gneros e
das mtricas que havia acompanhado as vanguardas, a mediar (penso no
trabalho de Emilio Cecchi e de Mario Praz para a literatura inglesa)5 uma
retomada da traduo potica.
A partir dos clssicos greco-latinos, as dcadas de 30 e 40 se concentram
na poesia rfica e metafsica do tardo sculo XVI, na Frana, na Inglaterra e
na Espanha; e, no que se refere tradio italiana, basta pensar numa
antologia da nossa lrica do sculo XVI, elaborada e comentada por Carlo Bo
por volta do final da dcada6. O outro campo da poesia europeia que os
tradutores exploram aquele visionrio do sculo XVIII, ou seja, Novalis e
Hlderlin; mas, sobretudo, a linha simbolista, ou melhor, a ideia simbolista7,
tal como a chamar Mario Luzi: Grard de Nerval, Arthur Rimbaud, Ger-
main Nouveau, Charles Cros, Stphane Mallarm, evitando Baudelaire e
passando por cima de Apollinaire, at chegar ao Valry de Charmes8. Entre
os anos 1935 e 1941 no havia, pode-se dizer, entre Florena e Milo,
nenhum aspirante a escritor que no traduzisse. A verso de poesia foi um
veculo poderoso de difuso da linguagem do Novecento e do Herme-
tismo; mdulos expressivos e cadncias daquele sublime modesto9 foram
veiculados pelas tradues. No por acaso que jovens e menos jovens
crticos literrios Carlo Bo, Gianfranco Contini, Oreste Macr, Renato

4 Referente aos membros da revista Voce, fundada em 1908 por Giuseppe Prezzolini e Giovanni Papini. (n.t.)
5 A primeira edio da antologia Scrittori inglesi e americani, organizada por Emilio Cecchi, foi publicada em 1935 pela
editora Carabba, de Lanciano; de 1947 a edio ampliada da Mondadori. Mario Praz organizou, em 1936, para a
editora Principato, de Messina, a Antologia della letteratura inglese e una scelta degli scrittori americani. (n.a.)
6 A primeira edio de Lirici del Cinquecento, organizada por Carlo Bo, surgiu em 1941 pela Garzanti. (n.a.)
7 Lidea simbolista o ttulo da antologia de poetas simbolistas franceses, organizada por Mario Luzi e publicada em 1959

pela Garzanti. (n.a.)


8 Paul Valry, Charmes: ou Pome, Edition de la Nouvelle Revue Franaise, Paris, 1922. (n.a.)
9 Dimesso sublime, em italiano. (n.t.)

A literalidade da traduo |Davi Pessoa Carneiro (trad.) 255


Poggioli estejam entre os tradutores de poesia daqueles anos. Da metade
dos anos 30, at aproximadamente o perodo entre os anos 1942-1943, houve
tambm uma mutao parcial no interior da maior editora: as tradues
comerciais, como se costuma dizer, ou seja, de obras destinadas a um pblico
variado. Toda uma parte das verses comeou a ser confiada a escritores
autnticos, e por um certo perodo as mesmas pessoas trabalharam com
traduo de poesia, romance, conto, textos teatrais e ensaios. So os anos em
que Montale traduz romances americanos, assim como Cesare Pavese e Elio
Vittorini10, e nas colees da Bompiani, Einaudi, Mondadori aparecem tra-
dues assinadas por aqueles que sero os poetas mais notveis dos anos
posteriores.
O segundo perodo o que est prximo a ns e coincide (no sem
semelhana com o que havia acontecido aps a Primeira Guerra Mundial)
com a reabsoro das novas vanguardas e com a restaurao de um sistema
editorial-literrio de separao dos gneros. Depois de uns quinze anos de
tradues de encomenda, voltadas a introduzir, em nossa sociedade de
leitores, experincias poticas at ento desconhecidas. Esses dois perodos
esto intervalados por quase um quarto de sculo, abrangendo o ltimo
binio de guerra at a metade dos anos 60. Os anos 30 veem um grande
desenvolvimento da traduo potica, e esta ir continuar at os anos do
ps-guerra, mas ser ultrapassada por uma produo muito ampla de
encomenda. O campo vastssimo da traduo prevalentemente infor-
mativa11 dos quinze anos posteriores ao fim da guerra manteve alguma
relao com a linguagem da poesia neorrealista. A restituio do verso do
original com uma linha-verso de traduo induzia um verso longo,
evidenciando os elementos discursivos e narrativos, transformando as es-
trofes em coplas12. Tudo isso influenciou notadamente as escrituras poticas
dos primeiros quinze anos posteriores guerra. A proximidade prosa, os
versos longos, as cadncias irregulares condiziam com as interpretaes,
depressivas ou profticas, da grande tragdia. Por alguns anos a tendncia
elitista e anacrnica representada pelos poetas e tradutores dos anos 30 se
contraps quela que desejava dar o mximo de valor representao indireta

10 Americana: raccolta di narratori dalle origini ai nostri giorni, organizada por Elio Vittorini, Milano: Bompiani, 1941 (nova

edio em 2002). A antologia foi censurada pelo regime de Mussolini, mas foi publicada novamente pela Bompiani em
1942, sem as notas de Vittorini e com um prefcio de Emilio Cecchi. Colaboraram edio, entre tantos, Montale e
Pavese. (n.a.)
11 Num texto seu a propsito das minhas tradues (In: Quattro studi sul tradurre, organizado por Gilberto Lonardi,

Verona, 1983), Luca Lenzini relembra que a transliterao se ope traduo-reescritura quando, na traduo, sobre os
valores fonossimblicos, prevalece a organizao lgico-sinttica. Assim, no apenas uma questo de classificao,
mas de hierarquia de elementos constitutivos antes mesmo de ser um problema de traduo, do texto que traduzido.
este o ponto sobre o qual entre leitura formalista e no formalista o conflito insupervel. (n.a.)
12 Pequena composio potica, em quadras, para ser cantada. (n.t.)

A literalidade da traduo |Davi Pessoa Carneiro (trad.) 256


de acontecimentos da histria contempornea. No campo da traduo foi
representada pela aparncia informal da verso linha-a-verso que remontava
naturalmente salmodia, tonalidade bblica. Em pouco tempo, no auge dos
primeiros cinco anos da dcada de 50, se realizaram algumas tentativas
articuladoras de superar uma contraposio que era ideolgica e poltica
antes do que literria. Uma foi a que se props reduzir, tal como afirmou,
toda a linguagem da poesia ao nvel da prosa, mas o fez recuperando algumas
estruturas formais do maior decadentismo, com uma espcie de traduo
imaginria ou real dos textos romnicos e gticos e por narrativas em terceira
rima; este foi o caso de Pasolini13. Outra tentativa, contrria a esta ltima,
props, por outro lado, sair com ataques excessivos, sarcasmo e violncia
autoirnica, ou seja, o caso de Edoardo Sanguineti14. Nem eles nem seus
amigos demonstraram o mnimo interesse pela traduo ou se voltaram aos
clssicos remotos sobre os quais podiam exercitar, pelo contrrio, a re-
escritura ou a pardia. Um terceiro caminho foi traado por um autor muito
marcado em sua origem pelo perodo hermenutico, porm em contra-
posio ideolgica e poltica a este. Falo de mim mesmo. Era a tentativa de
sair do conflito entre a herana da linguagem simbolista, alta, centrpeta e
vertical, e a matria lingustica e mtrica do ethos poltico, horizontal,
discursivo e baixo. Este caminho tambm foi buscado por um exerccio de
traduo: em primeiro lugar, olhando para um Paul luard surrealista
diferente daquele que havia sido lido somente como poeta de amor15 e
observando o campo expressivo da poesia entre as duas guerras, com forte
carga poltica, como a de Attila Jzsef, Csar Vallejo, Miguel Hrnandez; e
finalmente, depois, com Bertolt Brecht, que propunha um modelo com-
pletamente diferente de sublime modesto e de fuga da lrica por via
narrativa e dramtica, onde o sublime se encontrava na escanso alta e
estendida, lapidria e sapiencial e o modesto na matria cotidiana e
ignbil.
Disse que no faz sentido falar de diviso de perodos e que necessrio
muito mais falar de simultaneidades de linhas. No entanto, algumas, em
determinados momentos, emergem diante da opinio e do gosto, outras se

13 Leiam-se as pginas dedicadas a Pasolini no ensaio Le poesie italiane di questi anni, In: Franco Fortini, Saggi italiani, p.
124-125, depois em Saggi ed epigrammi, p. 590-591, onde, entre as reescrituras ou pastiches pasolinianos, Fortini elenca as
imitaes e os decalques dos provenais e do Romanceiro em La meglio giovent, o Rimbaud do Usignuolo, ou o
Baudelaire de Rcit. (n.a.)
14 Cfr. de Edoardo Sanguineti a traduo das Baccanti, Feltrinelli, Milano, 1968, e do Satyricon, Genova, Palazzi, 1969;

nova ed. Einaudi, 1970. (n.a.)


15 Paul luard, Poesia ininterrotta, traduo de Franco Fortini, Einaudi, Torino, 1947, e Poesie, Einaudi, Torino, 1955;

nova ed. Einaudi, Torino, 1966 e Milano, Mondadori, 1969. Interessante confrontar, para a leitura fortiniana de luard,
a Introduzione de 1955 e a Nota per ledizione de 1966. (n.a.)

A literalidade da traduo |Davi Pessoa Carneiro (trad.) 257


ocultam. Por exemplo, vinte e poucos anos depois do fim da guerra, ou seja,
entre a metade dos anos 60 e a metade dos anos 70, enquanto estavam
visveis, quase exclusivamente, os autores das novas vanguardas muito pouco
interessados no processo da traduo (em que se apoia, de fato, talvez pro-
gramaticamente, o Pasolini das ltimas antologias e do teatro), continua o
trabalho de traduo potica de quem no compartilha as evidncias mais
evidentes (penso em Caproni, Sereni, Giudici, em mim mesmo), enquanto
Montale, Bertolucci, Luzi e no poucos outros, pertencentes a uma gerao
de tradutores de poesia que haviam comeado uns trinta anos antes,
recolhiam o novo trabalho ou voltavam a republicar textos das dcadas
anteriores. Com a mudana dos gostos, e, sem dvida, com as tendncias das
opinies habituais, a partir do incio dos anos 60 diminui a exigncia de
tradues prevalentemente informativas, difundindo-se sempre mais o hbito
do texto ao lado. Desenvolveram-se, assim, colees de poesia onde
verses de poemas de autores j afirmados se apoiaram em novas ex-
perincias, com contribuies de especialistas universitrios ou como provas
de principiantes, reproduzindo numa situao geral completamente
diferente um clima mdio, de algum modo semelhante ao dos anos 30.
Penso nos eslavistas como Angelo Maria Ripellino, nos germanistas como
Ferruccio Masini, nos anglicistas como Gabriele Baldini ou em Giorgio
Melchiori, nos hispanistas como Tentori Montalto ou Vittorio Bodini, nos
helenistas como Filippo Maria Pontani. Ainda mais vivas e interessantes so
as verses de escritores em versos ou em prosa que continuam a prtica da
verso de autor, no entanto, sem se considerarem especialistas: Paolo
Manetti, Diana Grange Fiori, Cosimo Ortesta se concentram nos simbolistas
franceses (Rimbaud, Mallarm, Valry), Guido Ceronetti realiza verses dos
textos bblicos e assim por diante. Mais uma vez se reproduz uma separao
entre as tradues destinadas a textos de densidade fonossimblica pre-
valente e aquelas tradues que so mais voltadas a textos de tipo narrativo-
dramtico; porm, importante dizer, no sem uma inverso frequente das
funes. Giovanni Raboni, por exemplo, traduz Baudelaire inserindo dis-
sonncias e prosasmos que os tradutores de meio sculo atrs procuraram
no realizar (evitando, sobretudo, traduzir Baudelaire). Um caso notvel de
diminuio do nvel alto em favor de um nvel mdio o de Molire
traduzido por Cesare Garboli; que, no entanto, manteve, tal como uma
nostalgia, o ritmo do alexandrino. Muito em evidncia ao longo dos ltimos
vintes anos, isto , nos anos 70 e 80, os textos poticos, aos quais se
dedicaram os novos tradutores, os quais eu poderia chamar de militantes,
voltaram a ser, em parte, notadamente, os mesmos textos que j haviam sido

A literalidade da traduo |Davi Pessoa Carneiro (trad.) 258


lidos, estudados e traduzidos nos anos 30: os maiores franceses dos sculos
XIX e XX, de Baudelaire a Rimbaud, passando por Mallarm, Verlaine, Va-
lry, com aquela espcie de efeito de eco que toca o sculo XVI metafsico,
os espanhis do Siglo de oro, como Gngora, Quevedo, Juan de la Cruz e
alguns de seus intrpretes modernos, como Juan Jamn Jimnez, os ingleses
metafsicos e religiosos modernos (Yeats, Eliot, Hopkins) que voltaram a
tocar nos metafsicos do sculo XVII (o Shakespeare dos sonetos, John
Donne), os alemes do esteticismo visionrio moderno ou de ferocidade es-
quizoide sublime (Rilke, George, Trakl), estes tambm remontando aos au-
tores do perodo romntico (Novalis, Hlderlin). Ao longo dos vintes anos
que trazemos sobre nossas costas, com uma tendncia que evidentemente
tributria do clima de restaurao ideolgica e poltica dominante, os autores
estrangeiros vertidos pelos tradutores foram prevalentemente aqueles que
podiam ser reconduzidos ao grupo da grande lrica espiritualista e metafsica,
cujos nomes posso agora elencar: Ren Char e Yves Bonnefoy, para a Frana,
Dickinson para o sculo XIX americano e Wallace Stevens para o sculo XX,
Gottfried Benn e Paul Celan para a lngua alem, Ossip Mandelstam e Marina
Tsvetaiva entre os eslavos.

A literalidade da traduo |Davi Pessoa Carneiro (trad.) 259


COM A LICENA DOS CERVANTISTAS
CER
JOS AZORN

O TEXTO: Os ensaios aqui apresentados foram selecionados do livro


Con permiso de los cervantistas,, publicado em 1948. De erudio sin-
sin
gular e brilhante capacidade de relao, evidenciam a devoo cer-cer
vantina de Azorn, levando ao conhecimento no vulgar da obra do
clebre autor de Dom Quixote.. Ao refletir toda uma poca, os ensaios,
que vertem sobre Cervantes e a solido, o amor, o mar e o cnone fe-
fe
minino, discutem aquela simplicidade quixotesca que transcende e
permite elevar-se
se mais alta aristocracia: a do esprito.
Texto traduzido: Ruz, Jos Martnez. Con permiso
ermiso de los cervantistas. Ma-
drid: Biblioteca Nueva, 1948.
O AUTOR: Jos Augusto Trindad Martnez Ruz (1873-1967),(1873 mais
conhecido como Azorn, de famlia tradicional, foi formado em um
ambiente religioso e chegou a cursar direito em Valncia, aban-
donando a carreira para dedicar-se se ao trabalho jornalstico. Romancista
com uma produo literria de grande valor estilstico caracterizada

pelo impressionismo descritivo,, escreveu inmeros ensaios e textos em


prosa para jornais e revistas. Faleceu em Madrid, deixando
de um valioso
legado literrio.

A TRADUTORA: Giane Oliveira tem formao no servio social pela


UNITINS e cursa ps-graduao em Traduo uo de Espanhol pela Es-
Es
tcio-CEPLA. Desenvolve
esenvolve trabalhos principalmente no campo da
traduo literria.

260
CON PERMISO DE LOS CERVANTISTAS
Cervantes es hombre de camino y de mesones:
ha viajado mucho y ha sentido mucho.

_______
AZORN

CERVANTES Y EL DINERO

L a novela del cautivo es la novela del dinero; vemos brillar el oro, es-
cuchamos su tintineo, lo sopesamos. En tierras de frica, por una
ventanita, arrojan un da un envoltorio con monedas de oro; otro da echan
otro atadijo, tambin con ureas monedas; das despus, en otro burujo,
vienen multitud de monedas de oro y de plata; el contento se esparce con las
monedas. Y por un jardn vemos avanzar una joven cargada con un cofrecito
lleno de monedas de oro y joyas; tanto pesa, que apenas puede sostenerlo en
sus brazos. Ese cofrecito, horas despus, es arrojado al mar. Solo vemos, en
alta mar, cuarenta escudos de oro; cuarenta escudos que la cortesa de un
corsario francs regala a unos fugitivos espaoles que, por cautela, han
guardado silencio. Llevaba acaso dinero en sus andanzas el gran Don
Quijote? Lo llevaba el Quijote chico, licenciado Vidriera, Toms Rueda? Y
para qu queran el dinero Don Quijote en su locura y Toms Rueda en la
suya? Sancho Panza se encuentra en el corazn de Sierra Morena una bolsita
con dinero; la ha abandonado un joven, Cardenio, exentado de la sociedad; si
no tiene ya nada que ver Cardenio con la sociedad, vuelto al estado natural,
para qu habr de servirle el dinero? Sancho, con toda tranquilidad, puede
apropiarse ese caudalejo. Y Sancho, tan codicioso de cumquibus, se lo
apropia. Cuntos das es Sancho gobernador de la nsula Barataria? Hart-
zenbusch quiere que sean diecisiete. Lo que no se comprende por lo absurdo,
por lo fabuloso, es que Sancho, ansioso siempre de metales, no pida, al

Con permiso de los cervantistas |Azorn 261


tiempo del infausto dimitir, lo devengado en esos das. Cmo puede partirse
Sancho sin llevarse lo que por derecho le corresponde? De qu modo esos
derechos, esos emolumentos, esos gajes no entran en el bolsillo de Sancho?
En uno de sus sonetos autobiogrficos escribe Lope de Vega: Pero
supuesto que el argen me calma.... Se infiere de aqu que en los das en que
Lope no tena dinero su irritacin era evidente; cosa muy natural. Pero, es
natural tratndose de Cervantes, el cual no tena tan frecuentemente como
Lope el sedativo del dinero para calmar sus irritaciones? No concebimos a
nuestro Cervantes escribiendo el verso citado de Lope; no lo concebimos
irritado, exasperado, por no tener dinero. Y seran muchos, incontables, los
das en que Cervantes no tena doblonada. El dinero hace cambiar el valor
afectivo de las cosas: el valor econmico no nos importa ahora. Con poco
dinero, cosas y actos humildes que con mucho no apreciaramos los gus-
tamos y estimamos. Con poco dinero, Cervantes ha podido estar ms cerca
de las cosas que con mucho dinero. Cuando tengamos dinero.... Esta frase,
usual en las familias inopes, para esperanzar algo que se desea, la habr
escuchado Cervantes muchas veces en su casa. Cuando tengamos dinero,
haremos tal o cual cosa, o compraremos esto o lo otro. Y nunca se tiene
dinero; nunca se tiene en la cantidad necesaria para hacer la que se ansa. No
lo tuvo tampoco nunca Cervantes. Y por ello est ms cerca de la realidad
la realidad espaola que Lope u otro cualquiera. Abrazado a la realidad, sin
dinero, desamparado de todos, Cervantes se eleva a una regin a que los
dems no se apan. Vuelto Cardenio a la sociedad, enredado otra vez en las
mallas de la sociedad, el dinero torna a cobrar valor para l; Cardenio convive
con Sancho unos das. Y qu ha hecho Sancho de la bolsita? Cmo Sancho
no restituye a su dueo el mostrenco tesoro?

Con permiso de los cervantistas |Azorn 262


CERVANTES Y EL AMOR

I ndiscutiblemente, descuella en toda la obra de Cervantes la feminidad;


Cervantes se siente atrado por todo lo femenino; no puede sustraerse al
anlisis del alma femenina. Se nos ofrece en toda la obra cervantina una
galera de tipos femeninos. Solo en el Quijote encontramos las siguientes
figuras de mujer: Marcela, la hermosa, soberanamente hermosa; Camila,
espaola italianizada; Zoraida, la mora; Luscinda, Dorotea, Leandra, la
curiosa; la hija de Diego de la Llana, Ana Flix, la morisca; Claudia Jernima,
la atropellada y violenta; Doa Rodrguez, Altisidora, en fin, la duquesa,
inteligente y discreta. En el siglo XVII, un cervantista de primera hora,
apasionado del Quijote, Saint-vremond, nos dice que de todos los pases del
mundo, Espaa es el pas en que mejor se ama, y que, por lo tanto, l lee
con avidez en los libros espaoles las aventuras amatorias. Saint-vremond
resume su sentir respecto al amor en tres vocablos: amar, arder, languidecer,
aimer, brler, languir. Estos vocablos condensan toda la gama de sen-
timientos en cuanto al amor. Desde el principio del mundo podemos decir
que han existido todos los lances de amor que en estos tres trminos se
resumen. Cervantes nos presenta, en pueblos manchegos, concretndonos al
Quijote, cuantos lances se puedan ofrecer en materias amorosas. Como deca
con reiteracin don Juan Valera, lo que en cosas de amor sucede en las
grandes ciudades, es cabalmente lo que sucede punto por punto en los
lugares chicos. No hay diferencias esenciales de unos a otros sentimientos,
de unos a otros actos. Pero en las mujeres de Cervantes, en el Quijote, como
en las dems obras, tendremos que especificar; habremos de advertir di-
ferencias respecto a otras mujeres: diferencias impuestas por el medio y por
las condiciones sociales.
Cul de todas las mujeres quijotescas preferiremos? Si las examinamos
con atencin, veremos que hay en todas, o casi todas, un rasgo comn: la
curiosidad. Se puede ser curiosa y ser malvola. En estas mujeres la cu-
riosidad se ejercita sin perversin. Qu perversin puede haber en Leandra,
la hermosa, la joven, a quien Cervantes no se cansa de llamar hermosa? Y
cul perversin podr ser la de esta muchachita de buena familia, que en la
nsula Barataria se sale de su casa, durante la noche, con disfraz varonil, para
ver lo que pasa, es decir, para ver lo que nunca ha visto? A la curiosidad
podemos aadir otro rasgo esencial, rasgo que los domina a todos: todas
estas mujeres siguen su instinto; todas son, diramos, mujeres que se
entregan a la Naturaleza. Cmo no ha de entregarse Claudia Jernima, tan

Con permiso de los cervantistas |Azorn 263


impulsiva, con impulso que la lleva a cometer un crimen? Si todas estas
mujeres naturales, instintivas y curiosas hubieran respirado la atmsfera del
enciclopedismo, en el siglo XVIII, y la atmsfera del positivismo, el po-
sitivismo de Comte y Spencer, en el siglo XIX, podramos llamarlas
cerebrales, con las ventajas y los inconvenientes que esa cualidad lleva a-
parejadas. Pero existe en el Quijote una mujer que nos demuestra, con
plenitud, la condicin especial de las mujeres cervantinas: condicin que las
eleva por encima de las dems mujeres. Marcela es todo un smbolo; siendo
humana, real, dirase que reviste caracteres simblicos. Nadie concreta mejor
que Marcela el ansia de Naturaleza y de libertad. Ha huido por la ciudad y
vaga por montes y selvas; esquiva la multitud de amantes que la requieren. En
una frase resume Marcela su psicologa, su complexin mental: Yo nac
libr, y para poder vivir libre, escog la soledad de los campos.

Con permiso de los cervantistas |Azorn 264


CERVANTES Y EL CANON FEMENINO

C ervantes tiene propensin a las chiquillas. No insistiremos nunca


bastante: Cervantes vive entre mujeres; mujeres de la familia. Lope va
de mujer en mujer. Lope escribe el poema de la pulga: poema admirable. No
podra escribir esos versos Cervantes. Cul es el canon femenino de Cer-
vantes? La propensin a las chiquillas, de Cervantes, es cosa suya o es cosa
del tiempo? Canon llamamos a la consideracin, plena consideracin, social y
psicolgica, que se tiene, en un tiempo determinado, a la mujer. Para saber si
el canon femenino es de Cervantes o de su tiempo, preciso ser que hagamos
otra pregunta: A qu edad se suele casar la mujer en el siglo XVII? Qu
edad es la ms general para matrimoniar? Es curioso el afn de Cervantes en
sealar la edad de sus heronas; vayamos viendo algunas de esas mujeres que
nos presenta Cervantes, tanto en sus novelas como en el Quijote. En El
celoso extremeo, Leonora tiene de trece a catorce aos cuando se casa;
quince cuenta cuando se produce el drama que cuesta la vida al candoroso
marido. La ilustre fregona, que no friega ms que la plata del mesn, tiene
quince aos. Preciosa, la gitanilla, otros quince abriles. En Las dos doncellas,
Teodosia no pasa de unos diecisis o diecisiete aos. Leocadia tiene, al
parecer, como dice Cervantes, diecisis. Quiteria, la novia de Camacho,
cuenta dieciocho. La hija de Diego de la Llana, en la nsula Barataria, tendr
diecisis o poco ms. Leandra, la hermosa, otros diecisis. Clara Prez de
Viedma, tambin diecisis. La seora Cornelia, dieciocho. En fin, para
terminar, Marcela, la pastora, hermosa como todas las mujeres cervantinas, es
a los quince aos cuando inflama a todos de amor. Propensin de Cer-
vantes? Canon del tiempo? Y cul ser el canon en otros tiempos?
Cul es el canon femenino que ha impuesto al mundo la escultura griega
en su ms alta expresin? En 1820 se descubre la Venus de Milo. Son muchos
los que se han preocupado de restituir, imaginativamente, los brazos a la
Venus de Milo; un filsofo, Ravaisson, ha cavilado hondamente sobre el
tema; pero intriga ms en la Venus la edad que los brazos. Qu edad podr
tener la Venus de Milo? La de una mujer hecha, un poquitn en demasa
hecha. Se ha hablado de veintids aos, de veinticuatro aos. Se ha dicho en
Francia que en la bella mujer se advierte un matiz de embonpoint, de plenitud
en sanidad. Y una mujer as redundante cuenta con algo ms de los vein-
ticuatro aos conjeturados.

Con permiso de los cervantistas |Azorn 265


En 1882 se publica la novela de Jacinto Octavio Picn Lzaro. Picn se
especializ en la creacin de tipos femeninos Juanita Tenorio, Cristeta, en
Dulce y sabrosa, pueden servir de ejemplo. En Lzaro despus de describirnos
una duquesa, el autor agrega: Resta aadir, para mayor encanto de los
golosos, que Margarita de Oropendia, duquesa de Algalia, aunque tuviese
ms, solo representaba treinta aos, y era relativamente virtuosa. La frase
para mayor encanto no la comprendera Cervantes. Tiene tambin mayor
encanto, con los treinta y siete aos que ella confiesa, Julia, la prdiga, en la
novela de Alarcn? Qu pensara de Julia, la hermosa Marcela, apasionada
de la soledad y de la independencia? Julia, con sus treinta y siete aos,
declarados en un momento de plena sinceridad, inspira una pasin violenta a
un mozo de veinticinco. Ninguna pasin de las que pinta Cervantes y las
pinta fortsimas es tan ardiente como esta. Y si una mujer puede inspirar
tal pasin, qu importar que no tenga la edad de las chiquillas de Cer-
vantes?

Con permiso de los cervantistas |Azorn 266


CERVANTES Y EL MAR

C ervantes no olvida el mar, no puede olvidar el mar, no olvidar nunca el


mar. En 1590, escribe Cervantes, en un memorial, que cuenta con
veinte aos de campaas; campaas de mar y tierra. El mar que Cervantes
ha visto, ha viajado, ha sentido, es el Mediterrneo, principalmente el
Mediterrneo. Castelar habla de la feminidad del Mediterrneo; en lengua
francesa, el Mediterrneo es femenino. Castelar dice: Este mar de las
ondulaciones ligeras, de las brisas blandas, de las espumas argnteas, del color
celestial, de los corales y las perlas, parece como la mujer de los mares,
mientras al ocano le atribuimos siempre la masculina denominacin de
padre. Cervantes ha visto el mar Egeo, el Jnico, el Tirreno, el Balerico, el
Ibrico. Patmos, Chios, Milo suscitan sensaciones hondas; los nombres de
estas islas entran profundamente en la sensibilidad. Cervantes ha podido
sentir la Grecia clsica, sin pensar en Grecia. En el siglo XVI se estaba ms
cerca de la Grecia clsica que lo estamos nosotros; contamos nosotros con
ms caudal en la erudicin; tenan ellos ms nueva el alma. Al estar, como
Cervantes, entregados a la accin, intensamente entregados a la accin, se
encontraban ms propincuos a Grecia que nosotros: la intensidad de una
tragedia griega era la intensidad de esos hombres, la intensidad de Cervantes.
Las horas ms intensas de su vida las ha pasado Cervantes navegando, como
Ulises, con los mismos mares que Ulises, con los mismos azares o
mayores que Ulises. Veinte aos estuvo ausente de su casa Ulises; veinte
batalla Cervantes en el mar. Ulises estuvo diez expugnando Troya; otro diez
entregado a la navegacin incierta.
Desde el centro de Espaa, lejos del mar, Cervantes evoca sus sensaciones
del mar. Consideremos qu sera para una imaginacin viva, para una
sensibilidad fina, como la de Cervantes, haberse dado enteramente al mar.
No volvern aquellas horas. No importarn nada los libros al lado de aquellas
horas. Vivir en peligro es cuando por motivo heroico alcanzar la
plenitud de la personalidad. Y esa plenitud la ha alcanzado Cervantes en el
mar, en el Mediterrneo. En el Mediterrneo, que es femenino y seductor.
Ha seducido a Ulises y ha seducido a Cervantes. Del Mediterrneo ha trado
Cervantes su gusto por la feminidad: los ms definidos de sus personajes son
femeninos. En el Mediterrneo ha agudizado Cervantes un don, que es el
propio de la mujer: la sensibilidad. La sensibilidad extremada lleva a la
exaltacin de la persona: la mujer se crea su ambiente; el artista se crea su
ambiente. No retrocede Cervantes ante el propio excesivo elogio. No

Con permiso de los cervantistas |Azorn 267


retroceden Marcela, Leandra, Claudia Jernima en su independencia, en sus
impulsos, en sus pasiones.
No podr nunca compararse la intensidad de la lectura con la intensidad
de la vida. Por ms que el cerebral el cerebral como Flaubert nos diga,
cual Flaubert, que la imagen leda suplanta a la realidad, es ella misma
realidad, ms realidad que la vida, siempre tendremos que convenir en que sin
la vida, sin la sensacin previa en la vida, no podra darse esa sensacin
intensa en la lectura. Hay en lo ms ntimo de Cervantes un contraste
violento entre estos menesteres de ahora sus rumbos por Andaluca y
el recuerdo del mar. Habremos de aadir que el recuerdo magnifica la
realidad. Ya de las horas lejanas en el mar han desaparecido los sinsabores:
solo queda la voluptuosidad. Y podremos decir que una lectura suscitar en
Cervantes la misma emocin, la misma sugestin, la misma ensoacin que
esos vestigios de lo pretrito? Cuando se hable de las influencias en Cervan-
tes, pongamos en un platillo de la balanza las horas del mar, Lepanto, Corf,
Mesina, y en el otro platillo, los poetas y filsofos que se quiera. A qu lado
se inclinar la balanza? Cul de los platillos pesar ms? Para declarar lego
a Cervantes, a qu debemos atender? A qu platillo de la balanza? Cmo
podremos declararle lego, no cientfico, no culto, no erudito, con tanta y
tan fina riqueza de sensaciones? Y quines son esos que declaran lego a
Cervantes? Y quines son esos que declaran lego al artista que vive ms
que ellos, que siente ms que ellos, que est ms que ellos en ntima y pro-
funda comunicacin con las cosas?

Con permiso de los cervantistas |Azorn 268


LA CASA DE MIRANDA

L a casa de Miranda es bonita; lo dice todo el mundo; no podemos no-


sotros menos de asentir; asentimos, desde luego, con mucho gusto. Y
cmo nos describe Cervantes la casa de don Diego de Miranda? No nos da
de la casa sino cuatro rasgos. Y no nos da ms porque, en puridad, no puede
darnos ms. Y no puede darnos ms porque el arte, en su tiempo, no lo
permite. Las cosas, en tiempo de Cervantes, estn subordinadas al hombre, y
no a la par del hombre, como ahora estn. Por lo tanto, las cosas no tienen
importancia, o no la tienen en el grado en que ahora la tienen. Habr de pesar
mucho tiempo hasta que las cosas, las pobres y humildes cosas, entren en el
arte y gocen de nuestra consideracin. El arte, en los siglos pasados, es, en la
novela, sobre todo, psicolgico. Dentro de lo psicolgico, domina la se-
renidad; es sereno el arte y es ecunime el escritor, cuando es, como Cervan-
tes, verdadero escritor. En un libro de los hermanos Goncourt, Ides et
sensations, hemos ledo este pensamiento: La belleza del rostro, en lo
antiguo, la daba la belleza de las lneas; la belleza en el rostro moderno es la
fisonoma de la pasin. Tenemos monstruos como Lekain y Mirabeau. En
este mismo libro encontramos otro pensamiento relativo a nuestro Don
Quijote: El hombre que tenga en su cara rasgos de Don Quijote, tendr
siempre algunos bellos rasgos en el alma. El primer pensamiento compendia
el arte antiguo y el moderno. Las palabras de Cervantes, excusndonos de
pintarnos la casa de Miranda, concurren a lo mismo que el pensamiento de
los Goncourt.
Cervantes nos dice que el historiador arbigo, autor de la historia de Don
Quijote, pinta con todas sus circunstancias la casa de Miranda; no la pinta
Cervantes por creer que seran menudencias lo que hiciera. Seran menu-
dencias y, adems, digresiones fras. Pero hoy sabemos que esas di-
gresiones pintura de las cosas son el arte de un Galds y un Baroja. Y
que las menudencias no son tales menudencias, sino particularidades que
asociamos al hombre, punto imperceptible en el Universo; punto que est en
el Universo rodeado de las cosas, influido por las cosas.
No desdeamos, con esto, un arte que tiene su razn de ser en la pintura
del hombre. Vemos hoy al hombre en la casa; estudiamos, por lo tanto, la
casa. Si la casa de Miranda es bonita, procuraremos saber cmo es la casa de
Miranda y lo que hay en su mbito. Cuando Zabaleta, en 1660, quiere
describirnos un estrado, sala de una casa, no hace ms que darnos, como
Cervantes, cuatro rasgos: un recibimiento; luego, una sala con un brasero de

Con permiso de los cervantistas |Azorn 269


plata, sin lumbre, con bufetes y sillas; despus, otra sala con otro brasero de
bano y marfil, con lumbre. Y poco ms.
La casa ha sido, a lo largo del tiempo, estudiada. Desaparece, moder-
namente, la casa antigua; la sustituye la casa moderna en que todo son anchos
vanos acristalados; en la casa moderna hay luz, mucha luz, aireacin, mucha
aireacin, higiene, mucha higiene. Pero en la casa antigua haba algo que no
existe en la moderna: misterio. La sensacin del misterio la tenamos en las
moradas antiguas; nos la daban la profundidad de la casa; sus salitas retiradas
y acaso penumbrosas; sus cuartitos empanados; sus galeras; sus patios
interiores; sus desvanes o camaranchones. Y exista en esas casas una con-
cordancia perfecta entre la vivienda y el modo de vida de los tiempos
antiguos; una vida que no era febril, precipitada, atropellada, como la pre-
sente, sino que daba espacio a lo que ms distingue a un humano de otro ser
inferior en la escala zoolgica: la meditacin. Y la meditacin en uno de esos
cuartitos profundos, o en una de esas galeras en que, de pechos en el ba-
randal, vemos a lo lejos, en el cielo azul, pasar las nubes.

Con permiso de los cervantistas |Azorn 270


CERVANTES Y LA SOLEDAD

C ervantes siente el ansia de soledad. Lo de menos es que Cervantes lleve


a Don Quijote a un paraje de soledad, en una montaa; lo dems es que
Cervantes concuerda el concepto de silencio con el adjetivo maravilloso, y
que al mentar la quietud le adjudique igual adjetivo. Cervantes es hombre de
camino y de mesones: ha viajado mucho y ha sentido mucho. Y quien siente
mucho es amigo de la soledad; quien ha frecuentado mucho los hombres,
llega un momento en que ansa estar sin los hombres. No hay artista que no
ambicione la soledad. Pero cuando se habla de soledad, cabe preguntar, qu
soledad? Si hablamos del vino, preguntaremos, qu clase de vino? Si ha-
blamos de tejidos de seda, preguntaremos, qu clase de tejidos? Hay
muchas clases de soledad; hay en Espaa diversas soledades; las habr en lo
dems pases. Las habr como las soledades de Espaa? La extrema soledad
la representa la vida del trapense; existe tambin la soledad del cartujo. Los
cartujos viven solitarios en su casita; los trapenses no tienen casa en que vivir
aislados; viven en compaa; duermen en lechos separados por solo una
cortina. Y esa soledad, que es soledad y no lo es, constituye la mayor soledad.
A nuestro lado, sintiendo con nosotros, morando con nosotros, hay un ser
humano con el que podramos establecer comunicacin; lo estamos viendo y
lo estamos sintiendo. Y, sin embargo, no podemos establecerla. Y algo que es
ms pungente: necesitamos soledad, la necesitamos de un modo absoluto;
hay momentos en que es preciso que nos aislemos enteramente; nos desplace
ver a un semejante nuestro; estamos tan desabridos, tan descontentos, de los
dems y de nosotros, que hasta el recuerdo del ser humano nos acongoja. Y,
sin embargo, all, junto a nosotros, en momentos de meditacin, de
abstraccin, tenemos el semejante nuestro, del cual no podemos apartarnos.
Cuntas veces habr pensado Cervantes en la clase de soledad que l
ambicionaba? La soledad en Sierra Morena, en los entresijos de Sierra Mo-
rena? La soledad en una casa de campo donde tuviera los confortes de la
ciudad? La soledad en la misma ciudad, en Madrid, sin las oficiosidades de
estas buenas mujeres con quien l vive y de quienes no podra prescindir? La
soledad en el mar; soledad que rememora Cervantes como sensaciones de
juventud pasada?
En una isla perdida, ignorada, ha encontrado un nufrago la absoluta
soledad que no ansiaba l, pero que acaso ansa un frentico de soledad. La
absoluta soledad encontr en un faro, un faro que se internaba en el mar,
otro ambicioso de soledad: Alfonso Daudet. Descontando la soledad en la

Con permiso de los cervantistas |Azorn 271


isla, habr ms entera soledad que esta del faro? Y es que la soledad de la
isla, es ms intensa que la del faro? En la isla, zanqueando, barzoneando,
podemos olvidar nuestra persona; en el faro, habremos de estar con-
tentamente con nosotros mismos. Marcela, en el Quijote, es en cierto modo
un trasunto de Cervantes; de los deseos de Cervantes. Se entrega a la
soledad. Se hubiera entregado a la soledad de la isla? Y a la del faro? En
Espaa, en tiempos de Cervantes, tiene la soledad una intensin, un sabor,
una gravidez, que no tiene en el resto de Europa. Diez millones de habitantes
se hallan esparcidos en una superficie de 492.230 kilmetros cuadrados.
Qu sera entonces un viaje? Qu, vivir en el campo? Qu, morar en una
vieja ciudad, recluido en un casern, escuchando, en el denso silencio, el
desgrane de las campanadas en la torre de la catedral? Y cmo no se habra
de juntar, con la sensacin de soledad, la sensacin de silencio? Y con la del
silencio, la sensacin de la luz y el calor? Y con la de la luz y el calor, la del
ms leve sonido? Y con el sonido, la olfaccin; la olfaccin de la flor, de la
fruta, del vino, del cuero, de un velln de lana, de un almud de trigo, de una
panilla de aceite?

Con permiso de los cervantistas |Azorn 272


COM A LICENA DOS CERVANTISTAS
Cervantes homem de caminho e de pousadas,
viajou muito e sentiu muito.

_______
AZORN

CERVANTES E O DINHEIRO

O romance do cativo o romance do dinheiro; vemos brilhar o ouro,


ouvimos seu tilintar, o sopesamos. Nas terras da frica, por uma jane-
linha, lanam um dia um envoltrio com moedas de ouro; outro dia, jogam
outra trouxinha de tecido, tambm com moedas douradas; dias depois, em
outro semelhante embrulho, um emaranhado de moedas de ouro e de prata;
o contente se diverte com as moedas. E por um jardim vemos avanar uma
jovem carregando um bauzinho cheio de moedas de ouro e joias; e pesa
tanto, que mal pode sustent-lo nos braos. Esse bauzinho, horas depois,
lanado ao mar. Vemos somente, em alto-mar, quarenta escudos de ouro;
quarenta escudos com os quais a cortesia de um corsrio francs presenteia
uns fugitivos espanhis que, por cautela, guardaram silncio. Por acaso, o
grande Dom Quixote levava dinheiro em suas andanas? Levava o jovem
Quixote, o licenciado Vidriera, Toms Rueda? E para que queriam o dinheiro
Dom Quixote e Toms Rueda em suas loucuras? Sancho Pana encontra no
corao da Serra Morena um alforje com dinheiro, que fora abandonado por
um jovem, Cardenio, isento da sociedade; e Cardenio j no tem nada a ver
com a sociedade, pois, tendo voltado ao estado natural, para que lhe serviria
o dinheiro? Sancho, tranquilamente, pode apropriar-se desse fluxo. E San-
cho, que tanto ansiava as moedas, delas se apropria. Quantos dias Sancho fica
como governador da nsula Barataria? Hartzenbusch opta por dezessete. O
que no se compreende absurdamente, fabulosamente, que Sancho, sempre

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 273


ansioso pelos metais, no pea, no tempo da infeliz demisso, os venci-
mentos desses dias. Como pode partir sem levar o que lhe corresponde por
direito? Por qual motivo esses direitos, essa remunerao e esses honorrios
no entram no alforje de Sancho?
Em um de seus sonetos autobiogrficos, Lope de Vega escreve: Mas
suponho que a prata me acalma. Deduz-se aqui que, nos dias em que Lope
no tinha dinheiro, sua irritao era evidente; coisa muito natural. Mas, em se
tratando de Cervantes, natural, j que ele, com frequncia, no tinha, como
Lope, o sedativo do dinheiro para acalmar suas irritaes? No podemos
conceber nosso Cervantes escrevendo o verso citado de Lope; no o con-
cebemos irritado, exasperado, por no ter dinheiro. E foram muitos, e
incontveis, os dias em que Cervantes no teve essa dinheirada. O dinheiro
faz mudar o valor afetivo das coisas, o valor econmico no nos importa
agora. Com pouco dinheiro, gostamos e estimamos coisas e atos humildes
que, com muito, no apreciaramos. Com pouco dinheiro Cervantes pde
estar mais perto das coisas do que com muito. Quando tivermos di-
nheiro.... Essa frase, usual nas famlias pobres, para inspirar confiana
naquilo que se deseja, Cervantes deve ter ouvido muitas vezes em sua casa:
Quando tivermos dinheiro, faremos tal e tal coisa, ou compraremos isto ou
aquilo. E nunca se tem dinheiro; nunca se tem na quantidade necessria para
fazer o que se anseia. E Cervantes nunca o teve. E por isso ele est mais
prximo da realidade a realidade espanhola do que Lope ou outro
qualquer. Abraado realidade, sem dinheiro, desamparado de todos,
Cervantes se eleva a uma regio qual os demais no alcanam. E a Cardenio,
tendo voltado sociedade, enredado outra vez na trama da sociedade, o
dinheiro passa a ter valor; Cardenio convive com Sancho por uns dias. E o
que Sancho fez com o alforje? Por que Sancho no restitui ao seu dono o
monstruoso tesouro?

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 274


CERVANTES E O AMOR

I ndiscutivelmente, sobressai em toda a obra de Cervantes a feminilidade;


Cervantes se sente atrado por todo o feminino; no pode abdicar da
anlise da alma feminina. -nos oferecida em toda a obra cervantina uma
galeria de tipos femininos. Somente no Quixote encontramos as seguintes
figuras de mulher: Marcela, a bela, soberanamente bela; Camila, espanhola
italianizada; Zoraida, a amora; Luscinda, Dorotea, Leandra, a curiosa; a filha
de Diego de la Llana, Ana Flix, a mourisca; Claudia Jernima, a alvoroada e
violenta; Dona Rodrguez, Altisidora, enfim, a duquesa, inteligente e dis-
creta. No sculo XVII, um cervantista de primeira ordem, apaixonado por
Quixote, Saint-vremond, nos disse que, de todos os pases do mundo, a
Espanha o pas em que melhor se ama, e que, portanto, ele l com avidez
as aventuras amorosas nos livros espanhis. Saint-vremond resume o seu
sentir a respeito do amor em trs vocbulos: amar, arder, desvanecer, aimer,
brler, languir. Esses vocbulos condensam toda a gama de sentimentos
quanto ao amor. Desde o princpio do mundo podemos dizer que existiram
todos os lances de amor resumidos nesses trs termos. Cervantes nos apre-
senta os povos manchegos, dando-nos o resumo do Quixote, e quantos
lances se possam oferecer em matrias amorosas. Como dizia reiteradamente
dom Juan Valera, o que sucede em coisas de amor nas grandes cidades
cabalmente o que sucede de ponta a ponta nos lugares pequenos. No h
diferenas essenciais de uns em relao a outros sentimentos, de uns a outros
atos. Porm, nas mulheres de Cervantes, em Quixote, como nas demais
obras, preciso especificar; advertiremos sobre as diferenas em relao a
outras mulheres: diferenas impostas pelo meio e pelas condies sociais.
Qual de todas as mulheres quixotescas preferiremos? Se examinarmos
com ateno, veremos que h em todas, ou quase todas, um trao comum: a
curiosidade. Pode ser curiosa ou ser malvola. Nessas mulheres a curiosidade
se exercita sem perverso. Que perverso pode haver em Leandra, a bela, a
jovem, a quem Cervantes no se cansa de chamar bela? E qual seria a per-
verso desta jovenzinha de boa famlia, que na nsula Barataria saiu de sua
casa, durante a noite, disfarada de varo, para ver o que acontecia, isto ,
para ver o que nunca havia visto? curiosidade podemos acrescentar outro
trao essencial, trao que domina a todos: todas essas mulheres seguem seu
instinto; todas so, diramos, mulheres que se entregam Natureza. Como
no se entregaria Claudia Jernima, to impulsiva, com o impulso que a leva
a cometer um crime? Se todas essas mulheres naturais, instintivas e curiosas

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 275


tivessem respirado a atmosfera do enciclopedismo, no sculo XVIII, e a
atmosfera do positivismo, o positivismo de Comte e Spencer, no sculo
XIX, pod-la-amos chamar racionais, com as vantagens e os inconvenientes
que tal qualidade acarreta. Mas existe no Quixote uma mulher que demons-
tra, com plenitude, a condio especial das mulheres cervantinas: condio
que as eleva acima das demais mulheres. Marcela todo um smbolo; sendo
humana, real, dir-se-ia que se reveste de caracteres simblicos. Ningum re-
sume melhor que Marcela a nsia de Natureza e liberdade. Fugiu pela cidade
e vaga por montes e selvas; esquiva-se da multido de amantes que a re-
querem. Em uma frase Marcela resume sua psicologia, sua constituio
mental: Eu nasci livre, e para poder viver livre, escolhi a solido dos
campos.

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 276


CERVANTES E O CNONE FEMININO

C ervantes tem propenso s meninas. Nunca insistiremos o bastante:


Cervantes vive entre mulheres; mulheres da famlia. Lope vai de mulher
em mulher. Lope escreve o poema da pulga, poema admirvel. Cervantes no
poderia escrever esses versos. Qual o cnone feminino de Cervantes? A
propenso s meninas, de Cervantes, coisa sua ou coisa do tempo? Cha-
mamos cnone considerao, plena considerao, social e psicolgica, que
se tem, em um tempo determinado, mulher. Para saber se o cnone femi-
nino de Cervantes ou de seu tempo, ser preciso fazer outra pergunta: em
que idade a mulher costumava se casar no sculo XVII? Qual a idade mais
comum para o matrimnio? curioso o af de Cervantes em assinalar a
idade de suas heronas; vemos algumas dessas mulheres que Cervantes nos
apresenta tanto em seus romances como no Quixote. Em O ciumento de
Extremadura, Leonora tem de treze a quatorze anos quando se casa; conta
quinze anos quando ocorre o drama que custa a vida ao cndido marido. A
ilustre criada, que no lustrava mais que as moedas da pousada, tem quinze
anos. Preciosa, a ciganinha, outros quinze abris. Em As duas Donzelas,
Teodosia no passa de uns dezesseis ou dezessete anos. Leocadia, ao que
aparenta, como diz Cervantes, dezesseis. Quitria, a noiva de Camacho,
conta dezoito. A filha de Diego de la Llana, na nsula Barataria, ter dezesseis
ou pouco mais. Leandra, a bela, outros dezesseis. Clara Prez de Viedma,
tambm dezesseis. A senhora Cornelia, dezoito. Enfim, para terminar, Mar-
cela, a pastora, bela como todas as mulheres cervantinas, que aos quinze anos
inflama a todos de amor. Propenso de Cervantes? Cnone do tempo? E
qual ser o cnone em outros tempos?
Qual o cnone feminino imposto ao mundo pela escultura grega em sua
mais alta expresso? Em 1820 descobre-se a Vnus de Milo. So muitos os
que se preocupam em restituir, imaginariamente, os braos Vnus de Milo;
um filsofo, Ravaisson, refletiu profundamente sobre o tema; porm, intriga
mais na Vnus a idade que os braos. Que idade poder ter a Vnus de Milo?
A de uma mulher feita, um pouquinho em demasia. Falaram em vinte e dois,
vinte e quatro anos. Diz-se na Frana que na bela mulher se observa um
matiz de embonpoint, de plenitude em sanidade. E uma mulher assim re-
dundante conta com algo mais que vinte e quatro anos conjecturados.
Em 1882 se publica o romance Lzaro, de Jacinto Octavio Picn. Picn se
especializou na criao de tipos femininos como Juanita Tenorio e Cristeta,

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 277


em Doce e saborosa, que podem servir de exemplo. Em Lzaro, aps des-
crever uma duquesa, o autor agrega: Resta acrescentar, para maior encanto
dos gulosos, que Margarita de Oropendia, duquesa de Algalia, ainda que
tivesse mais, s aparentava trinta anos, e era relativamente virtuosa. Cer-
vantes no compreenderia a frase para maior encanto. Tem tambm maior
encanto, com os trinta e sete anos confessos, Julia, a prdiga, no romance de
Alarcn? O que a bela Marcela pensaria de Julia, apaixonada pela solido e
pela independncia? Julia, com seus trinta e sete anos, declarados em um
momento de plena sinceridade, inspira uma paixo violenta em um rapaz de
vinte e cinco. Nenhuma paixo das quais pinta Cervantes e pinta-as com
fora to ardente como esta. E se uma mulher pode inspirar tal paixo, o
que importar se no tiver a idade das meninas de Cervantes?

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 278


CERVANTES E O MAR

C ervantes no esquece o mar, no pode esquecer o mar, nunca esquecer


o mar. Em 1590, escreve Cervantes em um memorial, que conta com
vinte anos de cruzadas; cruzadas de mar e terra. O mar que Cervantes viu,
por onde viajou, sentiu, o Mediterrneo, principalmente o Mediterrneo.
Castelar fala da feminilidade do Mediterrneo; na lngua francesa, Medi-
terrneo feminino. Castelar disse: Este mar das ondulaes leves, das bri-
sas brandas, das espumas prateadas, da cor celestial, dos corais e das prolas,
se parece mulher dos mares, enquanto ao oceano sempre atribumos a
denominao masculina de pai. Cervantes viu o mar Egeu, o Jnico, o
Tirreno, o Balerico, o Ibrico. Patmos, Chios, Milos suscitam sensaes
profundas; os nomes dessas ilhas penetram profundamente na sensibilidade.
Cervantes pde sentir a Grcia clssica, sem pensar na Grcia. No sculo
XVI, estava-se mais prximo da Grcia clssica do que estamos; contamos
com um maior fluxo de erudio; eles tinham a alma mais renovada. Ao estar,
como Cervantes, entregues ao, intensamente entregues ao, estavam
mais propnquos Grcia que ns: a intensidade de uma tragdia grega era a
intensidade desses homens, a intensidade de Cervantes. As horas mais
intensas de sua vida, Cervantes passou navegando, como Ulisses, pelos
mesmos mares que Ulisses, com os mesmos azares ou maiores que
Ulisses. Vinte anos Ulisses esteve ausente de sua casa; h vinte luta Cer-
vantes no mar. Ulisses esteve durante dez anos conquistando Troia; outros
dez entregue navegao incerta.
Do centro da Espanha, longe do mar, Cervantes evoca suas sensaes do
mar. Consideremos o que seria para uma imaginao viva, para uma sensi-
bilidade fina, como a de Cervantes, ter se doado inteiramente ao mar.
Aquelas horas no voltaro. Em nada se comparam os livros com aquelas
horas. Viver em perigo quando por motivo heroico alcanar a
plenitude da personalidade. E essa plenitude Cervantes a alcanou no mar, no
Mediterrneo. O Mediterrneo que feminino e sedutor. Que seduziu
Ulisses e seduziu Cervantes. Do Mediterrneo Cervantes trouxe seu gosto
pela feminilidade: seus personagens mais definidos so femininos. O Medi-
terrneo aguou em Cervantes um dom, que prprio da mulher: a
sensibilidade. A sensibilidade extrema leva exaltao da pessoa: a mulher
cria seu prprio ambiente; o artista cria seu prprio ambiente. Cervantes no
retrocede diante do elogio excessivo a si mesmo. No retrocedem Marcela,

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 279


Leandra e Claudia Jernima em sua independncia, em seus impulsos, em
suas paixes.
Jamais a intensidade da leitura poder ser comparada com a intensidade
da vida. Por mais que o racional o racional Flaubert nos diga, qual
Flaubert, que a imagem lida suplanta a realidade, ela a prpria realidade,
mais realidade que a vida, pois h que se convir que sem a vida, sem a
sensao prvia da vida, essa sensao intensa na leitura no ocorreria. H, no
mais ntimo de Cervantes, um contraste violento entre estes ministrios de
agora seus rumos pela Andaluzia e a lembrana do mar. preciso
acrescentar que a lembrana enaltece a realidade. J das horas distantes no
mar desapareceram os dissabores: s resta a voluptuosidade. E podemos di-
zer que uma leitura suscita em Cervantes a mesma emoo, a mesma su-
gesto, a mesma fantasia, que esses vestgios do passado? E por falar das
influncias em Cervantes, ponhamos num pratinho da balana as horas do
mar, Lepanto, Corfu, Messina, e no outro, os poetas e os filsofos que
preferir. Para que lado se inclinar a balana? Qual dos pratinhos pesar
mais? Para considerar Cervantes um leigo, a qual devemos atentar? A qual
pratinho da balana? Como poderemos declar-lo leigo, no cientfico, no
culto, no erudito, com tanta e to fina riqueza de sensaes? E quem so
esses que consideram Cervantes um leigo? E quem so esses que consi-
deram leigo o artista que vive mais que eles, que sente mais que eles, que
est mais que eles em ntima e profunda comunicao com as coisas?

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 280


A CASA DE MIRANDA

A casa de Miranda bonita; todo mundo diz; s podemos consentir;


consentir, claro, com muito gosto. E como Cervantes nos descreve a
casa de dom Diego de Miranda? No nos oferece da casa seno quatro tra-
os. E no nos oferece mais porque em pureza, no nos pode dar mais. E no
nos pode dar mais porque a arte, em seu tempo, no o permite. As coisas, no
tempo de Cervantes, estavam subordinadas ao homem, e no margem do
homem, como esto agora. Portanto, as coisas no tinham importncia, ou
no tinham no grau que agora possuem. H de passar muito tempo at que as
coisas, as pobres e humildes coisas, entrem na arte e gozem da nossa con-
siderao. A arte nos sculos passados , sobretudo no romance, psicolgica.
Dentro do psicolgico, domina a serenidade; a arte serena e o escritor
equnime, quando como Cervantes, verdadeiro escritor. Em um livro dos
irmos Goncourt, Ides et sensations, lemos este pensamento: A beleza do
rosto, antigamente, era retratada na beleza das linhas; a beleza no rosto
moderno a fisionomia da paixo. Temos monstros como Lekain e Mira-
beau. Neste mesmo livro encontramos outro pensamento sobre o nosso
Dom Quixote: O homem que tenha em seu rosto traos de Dom Quixote,
ter sempre alguns belos traos na alma. O primeiro pensamento resumia a
arte antiga e a moderna. As palavras de Cervantes isentam-nos de um retrato
mais detalhado da casa de Miranda, concorrendo para o mesmo pensamento
dos Goncourt.
Cervantes nos diz que o historiador rabe, autor da histria de Dom
Quixote, pinta com todas as suas propriedades a casa de Miranda; o que no
o faz Cervantes, por crer que seriam mincias de sua parte. Seriam mincias
e alm do mais, digresses frias. Mas hoje sabemos que essas digresses a
pintura das coisas so a arte de um Galds e um Baroja. E que as mincias
no so tais mincias, seno particularidades que associamos ao homem,
ponto imperceptvel no Universo; ponto que est no Universo rodeado pelas
coisas, infludo pelas coisas.
No desdenhamos, com isso, uma arte que tem sua razo de ser no
retrato do homem. Vemos hoje o homem na casa; estudamos, portanto, a
casa. Se a casa de Miranda bonita, procuraremos saber como a casa de
Miranda e o que h em seu mbito. Quando Zabatela, em 1660, quer nos
descrever um estrado, a sala de uma casa, no faz mais que nos oferecer,
como Cervantes, quatro traos: uma antessala; logo, uma sala com uma la-

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 281


reira de prata, apagada, com escrivaninha e cadeiras; depois, outra sala com
outra lareira de bano e marfim, acesa. E pouco mais.
A casa tem sido, ao longo do tempo, estudada. Desaparece, moder-
namente, a casa antiga; e a substitui a casa moderna onde tudo so largos
vos acabados em vidro; na casa moderna h luz, muita luz, arejamento,
muito arejamento, higiene, muita higiene. Mas na casa antiga havia algo que
no existia na casa moderna, mistrio. A sensao do mistrio que se podia
ter nas moradas antigas; a casa tinha um ar de profundidade; suas salinhas
recuadas e s vezes penumbrosas; seus quartinhos cobertos de p; suas
galerias; seus ptios interiores; seus terraos ou cmaras. E existia nessas
casas uma concordncia perfeita entre a morada e o modo de vida dos tem-
pos antigos; uma vida que no era febril, precipitada, atropelada, como a
presente, seno que dava espao ao que mais distingue um humano de outro
ser inferior na escala zoolgica: a meditao. A meditao, em um desses
quartinhos profundos, ou em uma dessas galerias onde, debruado no pei-
toril da varanda, vemos ao longe, no cu azul, passar as nuvens.

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 282


CERVANTES E A SOLIDO

C ervantes sente a nsia da solido. O de menos que Cervantes leve


Dom Quixote a uma paragem de solido, em uma montanha; o de mais
que Cervantes concorda o conceito de silncio com o adjetivo mara-
vilhoso, e que, ao nomear a quietude, se aproprie de tal adjetivo. Cervantes
homem de caminho e de pousadas, viajou muito e sentiu muito. E quem
sente muito amigo da solido; quem frequenta muito os homens, chega um
momento em que anseia estar sem os homens. No h artista que no
ambicione a solido. Mas quando se fala em solido, cabe perguntar, que
solido? Se falamos do vinho, perguntamos, que tipo de vinho? Se falamos de
tecidos de seda, perguntamos, que tipo de tecidos? H muitos tipos de
solido; na Espanha h uma gama de solides; deve haver nos demais pases.
Seriam como as solides da Espanha? A vida de um trapista representa a
extrema solido; existe tambm a solido do cartuxo. Os cartuxos vivem
solitrios em sua casinha; os trapistas no tm casa onde possam viver
ilhados; vivem em grupos; dormem em leitos separados somente por uma
cortina. E essa solido, que e no solido, constitui a maior solido. Ao
nosso lado, sentindo conosco, morando conosco, h um ser humano com o
qual poderamos estabelecer comunicao; estamos vivendo e estamos sen-
tindo. E, todavia, no podemos estabelec-la. E h algo mais pungente,
precisamos de solido; necessitamos dela de um modo absoluto; h mo-
mentos em que preciso que nos ilhemos inteiramente; -nos dispensvel
ver um semelhante nosso; estamos to desgostosos, to descontentes, com
os demais e consigo, que at a lembrana do ser humano nos oprime. E, no
entanto, ali, junto a ns, em momentos de meditao, de abstrao, temos
nosso semelhante, do qual no podemos apartar-nos.
Quantas vezes Cervantes pensara no tipo de solido que ansiava? A
solido na Serra Morena, nos recantos da Serra Morena? A solido em uma
casa de campo onde houvesse os confortos da cidade? A solido na mesma
cidade, em Madrid, sem os servios dessas boas mulheres com quem ele vive,
e que lhe eram imprescindveis? A solido no mar; solido que rememora
Cervantes como sensaes de juventude passada?
Em uma ilha perdida, ignorada, um nufrago encontrou a absoluta solido
que no ansiava, mas que acaso anseia um frentico por solido. Encontrou a
absoluta solido em um farol, um farol que se internava no mar, outro am-
bicioso por solido: Alfonso Daudet. Tirando a solido da ilha, haver mais
completa solido que a do farol? E a solido da ilha mais intensa que a do

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 283


farol? Na ilha, deambulando, vagando, podemos esquecer nossa pessoa; no
farol, estaremos satisfeitos conosco. De certo modo, Marcela , no Quixote,
uma transcrio de Cervantes; dos desejos de Cervantes. Se entrega so-
lido. Teria se entregado solido da ilha? E do farol? Na Espanha, nos
tempos de Cervantes, a solido tinha uma inteno, um sabor, uma con-
cepo, que no havia no restante da Europa. Dez milhes de habitantes se
encontram espalhados em uma superfcie de 492.230 quilmetros quadrados.
Ento, como seria uma viagem? E viver no campo? Como seria morar em
uma velha cidade, recluso em um casaro, ouvindo, em um denso silncio, o
debulhar das badaladas na torre da catedral? E como no teria se juntado,
com a sensao de solido, a sensao de silncio? E com a do silncio, a
sensao da luz e do calor? E com a da luz e do calor, a do mais leve rudo? E
com o rudo, o olfato; o olfato da flor, da fruta, do vinho, do couro, de um
velo de l, de um alqueire de trigo, de uma medida de azeite?

Com a licena dos cervantistas|Giane Oliveira (trad) 284


contos(n.t.)|Chan Chan

The Habitants of Middle Islet|William


William H. Hodgson 285
OS HABITANTES DA ILHA MIDDLE
WILLIAM H. HODGSON

O TEXTO: O conto The Habitants of Middle Islet integra a antologia


Deep Waters, de W. H. Hodgson, cuja primeira edio foi publicada
pela Arkham House, em 1967. A arte da capa foi do ilustrador
americano Frank Utpatel e todas as narrativas versam sobre histrias
do mar, seus mistrios e terrores. Os contos de Hodgson so permea-
permea
dos por um clima gtico bastante tpico na literatura inglesa de fantasia
do sculo XIX e incio do sculo XX. Seus personagens lembram a
fico macabra de Lovecraftt pelo ambiente similar caracterizado pelo
bizarro, o inesperado e o surreal, que so suas marcas registradas.

Texto traduzido: Hodgson, William Hope. The habitants of Middle Islet.


City: Arkham House, 1967.
Islet Sauk

O AUTOR: William Hope Hodgson (1877-1918) foi um escritor ingls,


autor de inmeros ensaios, romances e contos. Nasceu em Essex, In-In
glaterra, tendo sado cedo de casa para se juntar marinha mercante.
Sua vida alternou-sese entre perodos no mar (da sua inspirao para
escrever contos macabros sobre bre piratas e navios fantasmas) como
fotgrafo e escritor. No comeo de sua carreira, dedicou-se
dedicou poesia,
passando depois a escrever literatura fantstica, nos gneros terror,

fico cientfica e fantasia. Morreu tragicamente em 1917 durante a


Primeira Guerra Mundial, aos 40 anos de idade.

A TRADUTORA: Jossi Borges nasceu em Curitiba, Paran. designer


grfico, artista plstica, diagramadora e escritora. Publicou diversos
romances e contos pela Editora Perse, Cidadela, Clube de Autores e
atualmente, Amazon. Organizou a antologia de contos fantstico-
fantstico
romnticos, Beijos (2011), alm de escrever artigos e resenhas para
blogs e sites na internet. Tem feito tradues de algumas obras inditas
no Brasil, geralmente contos fantsticos da literatura inglesa e norte-
norte
americana do sculo XIX. Publicou uma traduo do conto The Cave
of Echoes (A
(A Gruta dos Ecos) de Helena Petrovna Blavatsky (2014).
Contato: jossiborges@gmail.com

The Habitants of Middle Islet|William


William H. Hodgson 286
THE HABITANTS OF MIDDLE ISLET
It was on Middle Islet off the coast of Nightingale
Island that our attention was fixed.

__________________
WILLIAM H. HODGSON

T hats er, exclaimed the old whaler to my friend Trenhern, as the yacht
coasted slowly around Nightingale Island. The old fellow was pointing
with the stump of a blackened clay pipe to a small islet on our starboard
bow.
Thats er, Sir, he repeated. Middle Islet, an well open out ther cove
in er bit. Mind you, Sir, I dont say as ther ship is still there, an if she is,
youll bear in mind as I told you all erlong as there werent one in er when
we went aboard. He replaced his pipe, and took a couple of slow draws,
while Trenhern and I scrutinized the little island through our glasses.
We were in the South Atlantic. Far away to the north showed dimly the
grim, weather-beaten peak of the Island of Tristan, the largest of the Da
Cunha group; while on the horizon to the Westward we could make out
indistinctly Inaccessible Island. Both of these, however, held little interest
for us. It was on Middle Islet off the coast of Nightingale Island that our
attention was fixed.
There was little wind, and the yacht forged but slowly through the
deep-tinted water. My friend, I could see, was tortured by impatience to
know whether the cove still held the wreck of the vessel that had carried his
sweetheart. On my part, though greatly curious, my mind was not
sufficiently occupied to exclude a half conscious wonder at the strange
coincidence that had led to our present search. For six long months my
friend had waited in vain for news of the Happy Return in which his

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 287


sweetheart had sailed for Australia on a voyage in search of health. Yet
nothing had been heard, and she was given up for lost; but Trenhern,
desperate, had made a last effort. He had sent advertisements to all the
largest papers of the world, and this measure had brought a certain degree
of success in the shape of the old whaler alongside of him. This man,
attracted by the reward offered, had volunteered information regarding a
dismasted hulk, bearing the name of the Happy Return on her bows and
stern, which he had come across during his last voyage, in a queer cove on
the South side of Middle Islet. Yet he had been able to give no hope of my
friend finding his lost love, or indeed anything living in her; for he had
gone aboard with a boats crew, only to find her utterly deserted, andas
he told ushad stayed no time at all. I am inclined now to think that he
must unconsciously have been impressed by the unutterable desolation,
and atmosphere of the unknown, by which she was pervaded, and of which
we ourselves were so soon to be aware. Indeed, his very next remark went
to prove that I was right in the above supposition.
We none of us wanted to ave much truck with er. She adnt a
comfertable feelin bout er. An she were too dam clean an tidy for my
likin.
How do you mean, too clean and tidy? I inquired, puzzled at his way
to putting it.
Well, he replied, so she were. She sort of gave you ther feelin as er
crowd ad only just left er, an might be back any bloomin minnit. Youll
savvy wot I mean, Sir, when you gets aboard of er. He wagged his head
wisely, and recommenced drawing at his pipe.
I looked at him a moment doubtfully; then I turned and glanced at
Trenhern, but it was evident that he had not noticed these last remarks of
the old seaman. He was far too busily engaged in staring through his
telescope at the little island, to notice what was going on about him.
Suddenly he gave a low cry, and turned to the old whaler.
Quick, Williams! he said, is that the place? He pointed with the
telescope. Williams shaded his eyes, and stared.
Thats it, Sir, he replied after a moments pause.
Butbut wheres the ship? inquired my friend in a trembling voice. I
see no sign of her. He caught Williams by the arm, and shook it in sudden
fright.

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 288


Its all right, Sir, exclaimed Williams. We aint far enuff to the
Sutherd yet ter open out ther cove. Its narrer at ther mouth, an she were
right away up inside. Youll see in er minnit.
At that, Trenhern dropped his hand from the old fellows arm, his face
clearing somewhat; yet greatly anxious. For a minute he held on to the rail
as though for support; then he turned to me.
Henshaw, he said, I feel all of a shakeII
There, there, old chap, I replied, and slipped my arm through his.
Then, thinking to occupy his attention somewhat, I suggested to him that
he should order one of the boats to be got ready for lowering. This he did,
and then for a little while further we scanned that narrow opening among
the rocks. Gradually, as we drew more abreast of it, I realised that it ran a
considerable depth in to the islet, and then at last something came into
sight away up among the shadows within the cove. It was like the stern of a
vessel projecting from behind the high walls of the rocky recess, and as I
grasped the fact, I gave a little shout, pointing out to Trenhern with some
considerable excitement.
The boat had been lowered, and Trenhern and I with the boat's crew,
and the old whaler steering, were heading direct for that opening in the
coast of Middle Islet.
Presently we were amongst the broad belt of kelp with which the islet
was surrounded, and a few minutes later we slid into the clear, dark waters
of the cove, with the rocks rising up in stark, inaccessible walls on each side
of us until they seemed almost to meet in the heights far overhead.
A few seconds swept us through the passage and into a small circular
sea enclosed by gaunt cliffs that shot up on all sides to a height of some
hundred odd feet. It was as though we looked up from the bottom of a
gigantic pit. Yet at the moment we noted little of this, for we were passing
under the stern of a vessel, and looking upwards, I read in white letters
Happy Return.
I turned to Trenhern. His face was white, and his fingers fumbled with
the buttons of his jacket, while his breath came irregularly. The next
instant, Williams had laid us alongside, and Trenhern and I were scrambling
aboard. Williams followed, carrying up the painter; he made it fast to a
cleet, and then turned to lead the way.
Upon the deck, as we walked, our feet beat with an empty sound that
spelt out desolation; while our voices, when we spoke, seemed to echo back
from the surrounding cliffs with a strange hollow ring that caused us at

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 289


once to speak in whispers. And so I began to understand what Williams had
meant when he said She adnt a comfertable feelin bout er.
See, he said, stopping after a few paces, ow bloomin clean an tidy
she is. It arent natral. He waved his hand towards the surrounding deck
furniture. Everythin as if she was just goin inter port, an er a bloomin
wreck.
He resumed his walk aft, still keeping the lead. It was as he had said.
Though the vessels masts and boats had gone, she was extraordinarily tidy
and clean, the ropessuch as were leftbeing coiled up neatly upon the
pins, and in no part of her decks could I discern any signs of disorder.
Trenhern had grasped all this simultaneously with myself, and now he
caught my shoulder with a quick nervous grasp.
See her, Henshaw, he said in an excited whisper, this shows some of
them were alive when she drove in here He paused as though seeking
for breath. They may bethey may be He stopped once more, and
pointed mutely to the deck. He had gone past words.
Down below? I said, trying to speak brightly.
He nodded, his eyes searching my face as though he would seek in it
fuel for the sudden hope that had sprung up within him. Then came
Williams voice; he was standing in the companionway.
Come along, Sir. I arent goin below ere by myself.
Yes, come along, Trenhern, I cried. We cant tell.
We reached the companionway together, and he motioned me to go
before him. He was all a-quiver. At the foot of the stairs, Williams paused a
moment; then turned to the left and entered the saloon. As we came in
through the doorway, I was again struck by the exceeding tidiness of the
place. No signs of hurry or confusion; but everything in its place as though
the steward had but the moment before tidied out the apartment and
dusted the table and fittings. Yet to our knowledge she had lain here a
dismasted hulk for at least five months.
They must be here! They must be here! I heard my friend mutter
under his breath, and Ithough bearing in mind that Williams had found
her thus all those months gonecould scarcely but join in his belief.
Williams had gone across to the starboard side of the saloon, and I saw
that he was fumbling at one of the doors. It opened under his hand, and he
turned and beckoned to Trenhern.

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 290


See ere, Sir, he said. This might be your young leddys cabin; theres
feemayles things ung up, an their sort of fixins on ther table
He did not finish; for Trenhern had made one spring across the saloon,
and caught him by the neck and arm.
How dare youdesecrate he almost shrieked, and forth with
hauled him out from the little room. Howhow he gasped, and
stooped to pick up a silver-backed brush which Williams had dropped at his
unexpected onslaught.
No offence, Mister, replied the old whaler in a surprised voice, in
which there was also some righteous anger. No offence. I wernt goin ter
steal ther blooming thing. He gave the sleeve of his jacket a brush with
the palm of his hand, and glanced across at me, as though he would have
me witness to the truth of his statement. Yet I scarcely noticed what it was
that he said; for I heard my friend cry out from the interior of his
sweethearts cabin, and in his voice there was blent a marvellous depth of
hope and fear and bewilderment. An instant later he burst out into the
saloon; in his hand he held something white. It was a calendar. He twisted
it right way up to show the date at which it was set.
See, he cried, read the date!
As my eyes gathered the import of the few visible figures, I drew my
breath swiftly and bent forward, staring. The calendar had been set for the
date of that very day.
Good God! I muttered; and then:Its a mistake! Its just a
chance! And still I stared.
Its not, answered Trenhern vehemently. Its been set this very day
He broke off short for a moment. Then after a queer little pause he cried
out O, my God! grant I find her!
He turned sharply to Williams.
What was the date at which this was set?Quick! he almost shouted.
Williams stared at him blankly.
Damnation! shouted my friend, almost in a frenzy. When you came
aboard here before?
I never even seen ther blessed thing before, Sir, he answered. We
didnt stay no time aboard of er.
My goodness, man! cried Trenhern, what a pity! O what a pity!
Then he turned and ran towards the saloon door.

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 291


In the doorway he looked back over his shoulder.
Come on! Come on!" he called. "Theyre somewhere about. Theyre
hidingSearch!"
And so we did; but though we went through the whole ship from stern
to bow, there was nowhere any sign of life. Yet everywhere that
extraordinary clean orderliness prevailed, instead of the wild disorder of an
abandoned wreck; and always, as we went from place to place and cabin to
cabin, there was upon me the feeling that they had but just been inhabited.
Presently, we had made an end to our search, and having found nothing
of that for which we looked, were facing one another bewilderedly, though
saying but little. It was Williams who first said anything intelligible.
Its as I said, Sir; there werent anythin livin aboard of er.
To this Trenhern replied nothing, and in a minute Williams spoke again.
It arent far off dark, Sir, an well ave ter be gettin out of this place
while theres a bit of daylight.
Instead of replying to this, Trenhern asked if any of the boats were
there when he was aboard before, and on his answering in the negative, fell
once more into his silent abstraction.
After a little, I ventured to draw his attention to what Williams had said
about getting aboard the yacht before the light had all gone. At that, he
gave an absent nod of assent, and walked towards the side, followed by
Williams and myself. A minute later we were in the boat and heading out
for the open sea.
During the night, there being no safe anchorage, the yacht was kept off,
it being Trenherns intention to land upon Middle Islet and search for any
trace of the lost crew of the Happy Return. If that produced nothing, he
was going to make a thorough exploration of Nightingale Island and the
Islet of Stoltenkoff before abandoning all hopes.
The first portion of this plan he commenced to put into execution as
soon as it was dawn; for his impatience was too great to allow of his waiting
longer.
Yet before we landed on the Islet, he bade Williams take the boat into
the cove. He had a belief, which affected me somewhat, that he might find
the crew and his sweetheart returned to the vessel. He suggested to me
searching my face all the while for mutual hopethat they had been absent
on the preceding day, perhaps on an expedition to the Island in search of
vegetable food. And I (remembering the date of the calendar) was able to

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 292


look at him encouragingly; though had it not been for that, I should have
been helpless to aid his belief.
We entered through the passage into that great pit among the cliffs. The
ship, as we ranged alongside of her, showed wan and unreal in the grey light
of the mist-shrouded dawn; yet this we noticed little then, for Trenherns
visible excitement and hope was becoming infectious. It was he who now
led the way down into the twilight of the saloon. Once there, Williams and
I hesitated with a certain natural awe, whilst Trenhern walked across to the
door of his sweethearts room. He raised his hand and knocked, and in the
succeeding stillness, I heard my heart beat loud and fast. There was no
reply, and he again rapped with his knuckles on the panels, the sounds
echoing hollowly through the empty saloon and cabins. I felt almost sick
with the suspense of waiting, then abruptly, he seized the handle, turned it,
and threw the door wide. I heard him give a sort of groan. The little cabin
was empty. The next instant, he gave out a shout, and reappeared in the
saloon holding the same little calendar. He ran to me and pushed it into my
hands with an inarticulate cry. I looked at it. When Trenhern had shown it
to me the preceding day it had been showing the date 27th.; now it had been
altered to the 28th.
Whats it mean, Henshaw? whats it mean? he asked helplessly.
I shook my head. Sure you didnt alter it yesterdayby accident?
Im quite sure! he said.
What are they playing at? he went on. Theres no sense in it He
paused a moment; then again:Whats it mean?
God knows. I muttered. Im stumped.
You mean sumones been in ere since yesterday? inquired Williams at
this point.
I nodded.
Be gum then, Sir, he said, its ghostses!
Hold your tongue, Williams! cried my friend, turning savagely upon
him.
Williams said nothing, but walked toward the door.
Where are you going? I asked.
On deck, Sir, he replied. I didnt sign on for this ere trip to ave no
truck with sperrets! and he stumbled up the companion stairway.

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 293


Trenhern seemed to have taken to notice of these last remarks; for
when next he spoke he appeared to be following out a train of thought.
See here, he said. Theyre not living aboard here at all. Thats plain.
Theyve some reason for keeping away. Theyre hiding somewhere
perhaps in a cave.
What about the calendar then. You think?
Yes, Ive an idea that they may come aboard here at night. There may
be something that keeps them away during the daylight. Perhaps some wild
beast, or something; and they would be seen in the daytime.
I shook my head. It was all so improbable. If there was something that
could get at them aboard the ship, lying as it did surrounded by the sea, at
the bottom of the great pit among the cliffs, then it seemed to me that they
would nowhere be safe; besides, they could stay below decks during the
day, and I could conceive of nothing that could reach them there. A
multitude of other objections rose in my mind. And then I knew perfectly
well that there were no wild beasts of any description on the Islands. No!
obviously it could not be explained in that manner. And yetthere was the
unaccountable altering of the calendar. I ended my line of reasoning in a
fog. It seemed useless to apply any ordinary sense to the problem, and I
turned once more to Trenhern.
Well, I said, theres nothing here, and there may be something, after
all, in what you say; though Im hanged if I can make head or tail of
anything.
We left the saloon and went on deck. Here we walked forward and
glanced into the focasle; but, as I had expected, found nothing. After that
we bundled down into the boat, and proceeded to search Middle Islet. To
do this, we had to pull out of the cove and round the coast a bit to find a
suitable landing place.
As soon as we had landed, we pulled the boat up into a safe place, and
arranged the order of the search. Williams and I were to take a couple of
the men apiece, and go right round the coast in opposite directions until we
met, examining on the way all the caves that we came across. Trenhern was
to make a journey to the summit, and survey the Islet from there.
Williams and I accomplished our part, and met close to where we had
hauled up the boat. He reported nothing, and so did I. Of Trenhern we
could see no trace, and presently, as he did not appear, I told Williams to
stay by the boat while I went up the height to look for him. Soon I reached
the top and found that I was standing upon the brink of the great pit in

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 294


which lay the wreck. I glanced round and there away to the left, I saw my
friend lying on his stomach with his head over the edge of the chasm,
evidently staring down at the hulk.
Trenhern, I called softly, not wanting to startle him.
He raised his head and looked in my direction; seeing me, he beckoned,
and I hurried to his side.
Bend down, he said in a low voice. I want you to look at something.
As I got down beside him, I gave a quick glance at his face; it was very
pale; then I had my face over the brink and was staring into the gloomy
depth below.
See what I mean? he asked, still speaking scarcely above a whisper.
No, I said. Where?
There, he answered, pointing. In the water on the starboard side of
the Happy Return.
Looking in the direction indicated, I now made out in the water close
alongside the wreck several pale, oval-shaped objects.
Fish, I said. What queer ones!
No! he replied. Faces!
What!
Faces!
I got up on to my knees and looked at him.
My dear Trenhern, youre letting this matter affect you too deeply
You know you have my deepest sympathy. But
See, he interrupted, theyre moving, theyre watching us! He spoke
quietly, utterly ignoring my protest.
I bent forward again and looked. As he had said, they were moving, and
as I peered, a sudden idea came to me. I stood up abruptly.
I have it! I cried excitedly. If Im right it may account for their
leaving the ship. I wonder we never thought of it before!
What? he asked in a weary voice, and without raising his face.
Well, in the first place, old man, those are not faces, as you very well
know; but Ill tell you what they very likely are, theyre the tentacles of
some sort of sea monster, Kraken, of devil-fishsomething of that sort. I
can quite imagine a creature of the kind haunting that place down there,
and I can equally well understand that if your sweetheart and the crew of

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 295


the Happy Return are alive, theyll be inclined to give their old packet a
pretty wide berth if I am righteh?
By the time I had finished explaining my solution of the mystry,
Trenhern was upon his feet. The sanity had returned to his eyes, and there
was a flush of half-suppressed excitement on his hitherto pale cheeks.
Butbutbutthe calendar? he breathed.
Well, they may venture aboard at night, or in certain states of the tides,
when, perhaps they have found there is little danger. Of course, I can't say;
but it seems probable, and what more natural than that they should keep
count of the days, or it may have just been put forward thoughtlessly in
passing. It may even be your sweetheart counting the days since she was
parted from you.
I turned and peered once more over the edge of the cliff; the floating
shapes had vanished. Then Trenhern was pulling at my arm.
Come along, Henshaw, come along. Well go right back to the yacht
and get some weapons. Im going to slaughter that brute if he shows up.
An hour later we were back with a couple of the yachts boats and their
crews, the men being armed with cutlasses, harpoons, pistols and axes.
Trenhern and I had each chosen a heavy shellgun.
The boats were left alongside, and the men ordered aboard the wreck,
and there, having brought sufficient food, they picnicked for the rest of the
day, keeping a keen watch for signs of anything.
Yet when the night drew near, they manifested considerable uneasiness;
finally sending the old whaler aft to tell Trenhern that they would not stay
aboard the Happy Return after dark; they would obey any order he chose to
give in the yacht; but they had not signed on to stay aboard of a ghost-
ridden craft at night.
Having heard Williams out, my friend told him to take the men off to
the yacht; but to come back in one of the boats with some bedding, as he
and I were going to stay the night aboard the hulk. This was the first I had
heard on the matter; but when I remonstrated with him, he told me I was
at perfect liberty to return to the yacht. For his part he had determined to
stay and see if anyone came.
Of course after that, I had to stay. Presently they returned with the
bedding, and having received orders from my friend to come for us at day-
break, they left us there alone for the night.

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 296


We carried down our bedding and made it up on the saloon table; then
we went on deck and paced the poop, smoking and talking earnestlyanon
listening; but nothing came to our ears save the low voice of the sea beyond
the kelp-belts. We carried our guns; for we had no knowledge but that they
might be needed. Yet the time passed quietly, except once when Trenhern
dropped the butt of his weapon upon the deck somewhat heavily. Then
indeed, from all the cliffs around us, there came back a low hollow boom
that was frightening. It was like the growl of a great beast. At the bottom
of that tremendous pit it presently became exceedingly dark. So far as I
could judge, a mist had come down upon the Islet and formed a sort of
huge lid to the pit. It was about twelve oclock that we went below. I think
by that time even Trenhern had begun to realise that there was a certain
rashness in our having stayed; and below, at least, if we were attacked, we
would be better able to hold our own. Somehow such vague fear as I had
was not induced by the thought of the great monster I believed I had seen
close to the vessel during the day; but rather by an unnameable something
in the very air, as though the atmosphere of the place were a medium of
terror. Yetcalming myself with an effortI put down this feeling to my
nerves being at tension; so that presently, Trenhern offering to take the
first watch, I fell asleep on the saloon table, leaving him sitting beside me
with his gun across his knees.
Then as I slept, a dream came to meso extraordinarily vivid was it that
it seemed almost I was awake. I dreamt that all of a sudden Trenhern gave a
little gasp and leapt to his feet. In the same moment, I heard a soft voice
call Tren! Tren! It came from the direction of the saloon doorway, and
in my dreamI turned and saw a most beautiful face, containing great
wondrous eyes. An angel! I whispered to myself; then I knew that I was
mistaken and that it was the face of Trenherns sweetheart. I had seen her
once just before she sailed. From her, my gaze wandered to Trenhern. He
had laid his gun upon the table, and now his arms were extended towards
her. I heard her whisper "Come!" and then he was beside her. Her arms
went about him, and then, together, they passed out through the doorway.
I heard his feet upon the stairs, and after that my sleep became a blank,
dreamless rest.
I was aroused by a terrible scream, so dreadful that I seemed to wake
rather to death than life. For perhaps the half of a minute I sat up upon my
bedding, motionless in a very frost of fear; but no further sound came to
me, and so my blood ran warm once more, and I reached out my hand for
my gun. I grasped it, shook the clothes from me and sprang to the floor.

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 297


The saloon was filled with a faint gray light which filtered in through the
skylight overhead. It was just sufficient to show me that Trenhern was not
present, and that his gun was upon the table, just where I had seen him
place it in my dream. At that, I called his name quickly; but the only answer
I received was a hollow, ghostly echo from the surrounding empty cabins.
Then I ran for the door, and so up the stairs on to the deck. Here, in the
gloomy twilight, I glanced along the bare decks; but he was nowhere
visible. I raised my voice and shouted. The grim, circling cliffs caught up
the name and echoed it a thousand times, until it seemed that a multitude
of demons shouted Trenhern! Trenhern! Trenhern! from the
surrounding gloom. I ran to the port side and glanced overNothing! I
flew to starboard; my eyes caught somethingmany things that floated
apparently just below the surface of the water. I stared, and my heart
seemed suddenly quiet in my bosom. I was looking at a score of pale,
unearthly faces, that stared back at me with sad eyes. They appeared to
sway and quiver in the water; but otherwise there was no movement. I
must have stood thus for many minutes; for, abruptly, I heard the sound of
oars, and then round the quarter of the vessel swept the boat from the
yacht.
In bow, there, I heard Williams shout. Ere we are, Sir! The boat
grated against the side.
Ow ave Williams began; but it seemed to me that I had seen
something coming to me along the deck, and I gave out one scream and
leapt for the boat. I landed on a thwart.
Push off! Push off! I yelled, and seized an oar to help.
Mr. Trenern, Sir? interjected Williams.
Hes dead! I shouted. Push her off! Push her off! and the men,
infected by my fear, pushed and rowed until, in a few moments we were a
score of yards distant from her. Here there was an instants pause.
Take her out, Williams! I called, crazy with the thing upon which I
had stumbled. Take her out! And at that, he steered for the passage into
the open sea. This took us close past the stern of the wreck, and as we
passed beneath, I looked up at the overhanging mass. As I did so, a dim,
beauteous face came over the taffrail, and looked at me with great
sorrowful eyes. She stretched out her arms to me, and I screamed aloud; for
her hands were like unto the talons of a wild beast.

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 298


As I fell fainting, Williams voice came to me in a hoarse bellow of sheer
terror. He was shouting to the men:
Pull! Pull! Pull!

The Habitants of Middle Islet|William H. Hodgson 299


OS HABITANTES DA ILHA MIDDLE
Era a Ilhota Middle, frente costa da Ilha
Nightingale, a que atraa nossa ateno

__________________
WILLIAM H. HODGSON

aquela exclamou o velho baleeiro, dirigindo-se a meu amigo Trenhern,


enquanto o iate costeava lentamente a Ilha Nightingale. O velho apon-

tava com o cabo de um enegrecido cachimbo de argila para uma pequena


ilhota a estibordo da proa.
aquela, senhor repetiu . A Ilhota Middle, e logo teremos um
bom panorama da enseada. Embora no afirmo que a nave esteja ainda ali,
senhor, e se estiver, tenha em conta que lhe disse durante todo o tempo, que
no havia ningum nela quando subimos a bordo voltou a levar o ca-
chimbo boca, dando um par de tragos lentos, enquanto Trenhern e eu
escrutinvamos a ilhota atravs dos binculos.
Estvamos no Atlntico Sul. Ao norte, ao longe, via-se difusamente o
pico turvo, batido pelos ventos da Ilha Tristo, a maior das que integram o
grupo da Cunha, enquanto que, no horizonte ocidental, podamos distinguir
em forma pouco ntida a Ilha inacessvel. Entretanto, estas duas eram de pou-
co interesse para ns. Era a Ilhota Middle, frente costa da Ilha Nightingale,
a que atraa nossa ateno.
Havia pouco vento e o iate avanava lento na gua de cor escura. Pude ver
que meu amigo estava torturado pela impacincia de saber se a enseada ainda
retinha os restos do navio que havia levado sua namorada. Por minha parte,
embora sentisse muita curiosidade, no tinha a mente to ocupada para evitar
um assombro inconsciente ante a estranha coincidncia que nos tinha levado
para aquela busca. Durante seis longos meses meu amigo tinha esperado em

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 300


vo notcias do Happy Return, no qual tinha embarcado sua namorada para a
Austrlia, em uma viagem por motivos de sade.
Nada, porm, se sabia, e era dado por perdido, mas Trenhern, deses-
perado, havia realizado um ltimo esforo. Fizera publicar avisos em todos
os jornais mais importantes do mundo e esta medida teve certo xito com o
velho baleeiro que estava junto a ele. Este homem, atrado pela recompensa
oferecida, informou a respeito de um casco desmantelado, que levava o nome
Happy Return na proa e na popa, com o qual havia se deparado em sua ltima
viagem em uma estranha enseada do flanco Sul da Ilhota Middle.
Entretanto, no deu esperanas a meu amigo de encontrar seu amor
perdido ou, em realidade, de encontrar algo vivo nele, porque havia subido a
bordo com a tripulao de um bote s para descobrir que estava comple-
tamente abandonado e conforme nos disse no permaneceram ali um
momento sequer. Agora me inclino a pensar que, inconscientemente, a
terrvel desolao e a atmosfera misteriosa que invadia o navio deve t-lo
impressionado, e ns mesmos logo seramos conscientes disso. Justamente
sua prxima observao demonstrou que minha hiptese estava correta.
Nenhum de ns quis se meter muito com aquele navio. Ningum se
sentia cmodo a bordo. E estava muito limpo e arrumado para meu gosto.
O que quer dizer com limpo e arrumado? perguntei, intrigado pela
maneira como ele falara.
Bom respondeu , assim era. Dava a impresso de que um monto
de gente havia acabado de abandon-lo e podia voltar em qualquer bendito
minuto. Saber o que quero dizer, senhor, quando a abordar meneou a
cabea sabiamente e voltou a fumar o cachimbo.
Durante um momento o olhei dbio; depois me voltei e olhei para
Trenhern, mas era evidente que no havia notado as ltimas observaes do
velho marinheiro. Estava muito ocupado em olhar com a luneta a pequena
ilha, para notar o que acontecia ao seu redor. De repente, emitiu um grito
grave e se voltou para o velho baleeiro.
Ande, Williams! disse . este o local? apontou com a luneta.
Williams levou uma mo aos olhos e olhou.
ali, senhor respondeu aps uma pausa.
Mas... mas onde est o navio? perguntou meu amigo com voz
tremente . No vejo sinais dele.
Tomou Williams pelo brao e o sacudiu com repentino temor.

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 301


Tudo corre bem, senhor exclamou Williams . No avanamos o
suficiente para o sul para ter um bom panorama da enseada. Se estreita na
boca e o navio est bem dentro. Ver em um minuto.
Com essas palavras, Trenhern lhe soltou o brao, com o rosto um pouco
mais composto, embora muito ansioso. Durante um minuto se apoiou sobre
o corrimo, como que procurando amparo. Depois, virou-se para mim.
Henshaw disse . Estou tremendo... Eu... Eu...
Vamos, vamos, meu velho respondi e deslizei meu brao no seu.
Depois, pensando em ocupar de algum modo sua ateno, sugeri-lhe que
mandasse preparar um dos botes para desc-lo. Depois estivemos escru-
tinando um momento mais a estreita abertura entre as rochas. Pouco a
pouco, medida que nos aproximvamos dela, notei que penetrvamos a
considervel profundidade dentro da ilhota, e ento, por fim, apareceu algo
ao longe, entre as sombras da enseada. Era como a popa de um navio
projetando-se detrs das altas paredes da entrada rochosa e quando percebi,
gritei, apontando para Trenhern com considervel excitao.
O bote fora descido. Trenhern e eu, junto com a tripulao do bote, e o
velho baleeiro ao leme, amos diretamente para a entrada na costa da Ilhota
Middle.
Logo nos encontramos no meio do largo cinturo de algas que rodeava a
ilhota e minutos depois deslizamos nas guas limpas, escuras da enseada, com
as rochas elevando-se a cada lado de ns em paredes nuas, inacessveis, que
pareciam tocar-se nas alturas.
Passaram uns segundos antes que atravessssemos a passagem e entrs-
semos em um pequeno mar circular rodeado de speros escarpados que se
elevavam sobre todos os flancos a uma altura de mais de cem metros. Era
como se olhssemos do fundo de um poo gigantesco. Entretanto, notamos
pouco, porque estvamos passando sob a popa de um navio e, ao olhar para
cima, li em letras brancas: Happy Return.
Voltei-me para Trenhern. Tinha o rosto branco e seus dedos brincavam
com os botes da casaca; sua respirao era irregular. Um instante depois,
Williams trouxe o bote junto nave e Trenhern e eu subimos a bordo.
Williams nos seguiu, levando a amarra do bote; segurou-a em uma braadeira
e depois se voltou para nos guiar.
Enquanto amos sob cobertura, os ps batiam com um som vazio que
denunciava nossa desolao, enquanto as vozes, quando falamos, pareceram
trazer um eco dos escarpados circundantes com uma estranha vibrao oca,
que nos levou imediatamente a falar em sussurros. E assim comecei a com-

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 302


preender o que Williams tinha querido dizer quando disse Ningum se
sentia cmodo a bordo.
Notem quo limpa e organizada que est a bendita coisa disse,
detendo-se depois de alguns passos . No natural fez um gesto com a
mo para os equipamentos que nos rodeavam . Tudo est como se acabasse
de chegar ao porto, no fosse um bendito navio naufragado.
Seguiu para a popa, sempre abrindo caminho. Era tal como havia dito.
Embora os mastros e os botes do navio tivessem desaparecido, estava extra-
ordinariamente limpo e em ordem, as cordas as que ficavam enroladas
nos cabos, de modo que em nenhum ponto das cobertas se podia discernir
algum sinal de desordem. Ao mesmo tempo que eu, Trenhem percebeu isso e
me tocou o ombro com uma mo rpida, nervosa.
Observe, Henshaw disse em um sussurro excitado , isto de-
monstra que alguns estavam vivos quando ela entrou aqui... fez uma pausa
para recuperar o flego . Podem estar... podem estar...
Parou uma vez mais e apontou sem uma palavra. Tinha passado alm das
palavras.
Abaixo? indaguei, tratando de falar com animao.
Assentiu com a cabea, me escrutinando o rosto em busca de combustvel
para a repentina esperana que se acendeu dentro dele. Ento, chegou a voz
de Williams que estava de p ante a escada de entrada s cabines.
Vamos, senhor. No vou descer sozinho.
Sim, vamos, Trenhern gritei . Nunca se sabe o que pode acon-
tecer.
Chegamos juntos escada e ele me fez gestos para que entrasse antes.
Estremeceu. Ao p das escadas, Williams fez uma pausa, depois dobrou
esquerda e entrou num salo. Quando atravessamos a soleira, impactou-me
uma vez mais o extremo esmero do lugar. No havia sinais de apuro ou
confuso; tudo estava em seu lugar como se o criado tivesse arrumado os
aposentos um momento antes, e limpado a mesa e os utenslios. Entretanto,
sabamos que ali jazia um casco desmantelado h, pelo menos, cinco meses.
Eles tm que estar aqui! Tm que estar aqui! ouvi que murmurava
meu amigo, e eu, embora lembrando que Williams o tinha encontrado assim
fazia alguns meses, acabei por me unir sua crena.
Williams tinha cruzado ao flanco estibordo da cmara e vi que se apro-
ximava de uma das portas. Esta se abriu, e o baleeiro deu a volta e fez um
gesto a Trenhern.

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 303


Veja, senhor disse . Esta deve ter sido a cabine de sua jovem
esposa. H objetos femininos pendurados e sobre a mesa o tipo de objetos
que elas usam...
No terminou. Trenhern atravessou a cabine de um salto, e agarrou-o no
pescoo e no brao.
Como se atreve... a profanar... disse quase em um sussurro .
Como... como... ofegou, e se agachou para levantar uma escova com cabo
de prata que Williams tinha deixado cair ante o inesperado ataque.
No quis ofender, senhor respondeu o velho baleeiro com voz
assombrada, em que havia um matiz de uma raiva justificada . No quis
ofender. No ia roubar a bendita coisa.
Bateu a manga da casaca com a palma da mo e cruzou um olhar para
mim, para me fazer testemunha da verdade de sua afirmao. Entretanto,
logo notei o que dizia porque ouvi que meu amigo gritava dentro da cabine
de sua bem-amada e na voz se mesclava uma admirvel profundidade de
esperana, temor e perplexidade. Um instante depois irrompeu na sala. Sus-
tentava algo branco na mo. Era um calendrio. Virou-o para cima para
mostrar a data em que estava.
Olhem! gritou . Vejam a data!
Quando meus olhos captaram o significado das poucas figuras visveis,
me acelerou a respirao e me inclinei para frente, olhando com fixidez. O
calendrio estava com a data desse mesmo dia.
Bom Deus! murmurei, e logo um engano! s uma
casualidade!
E prossegui olhando.
No replicou Trenhern com veemncia . Foi posto neste dia...
interrompeu por um momento. Ento, depois de uma pausa breve e
estranha gritou: Oh, meu Deus! Faa com que possa encontr-la!
Voltou-se com aspereza para Williams.
Em que data estava?... Rpido! quase gritava.
Williams o olhou confuso.
Maldio! gritou meu amigo, quase fora de si . Quando voc
subiu a bordo antes!
Nunca vi essa bendita coisa antes, senhor respondeu o baleeiro .
No ficamos a bordo.

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 304


Por Deus, homem! gritou Trenhern . Que lstima! Oh, o quanto
isso difcil! depois virou e correu para a porta da cabine.
Ao chegar soleira olhou por sobre o ombro. Vamos! Vamos!
chamou . Esto em algum lugar. Esto se escondendo... Procurem!
E foi o que fizemos, mas embora percorrssemos o navio inteiro, de proa
a popa, no encontramos o menor sinal de vida. Entretanto, por todo lado
preponderava aquela extraordinria limpeza e aquela ordem, e no a desor-
dem selvagem de um navio nufrago e abandonado. medida que
passvamos de um lugar a outro, e de cabine em cabine, continuava ex-
perimentando a sensao de que foram habitadas at um momento antes.
Terminamos a busca, e ao no encontrar o que procurvamos, olhamo-
nos confusos, quase sem falar. Foi Williams o primeiro que disse algo
inteligvel.
como lhe disse, senhor; no havia nada vivo a bordo.
Diante disso, Trenhern no respondeu nada e um minuto depois Williams
voltou a falar.
No falta muito para que caia a noite, senhor, e temos que sair deste
lugar enquanto houver um pouco de luz.
Em vez de lhe responder, Trenhern lhe perguntou se algum dos botes
estava ali quando haviam abordado o navio antes, e ante a resposta negativa,
caiu outra vez em seu silencioso retraimento.
Um momento depois, atrevi-me a lhe chamar a ateno sobre o que havia
dito Williams a respeito de retornar ao iate antes do anoitecer. Ento, as-
sentiu vagamente com um movimento de cabea e caminhou para o lado,
seguido por Williams e por mim. Um minuto depois estvamos no bote e
entrvamos em mar aberto.
Durante a noite, no havendo lugar seguro para ancorar, o iate manteve
ao largo, sendo a inteno de Trenhen desembarcar na Ilhota Middle e pro-
curar algum rastro da tripulao perdida do Happy Return. Se isso no desse
resultados, ia levar a cabo uma grande explorao na Ilha Nightingale e na
Ilhota Stoltenkoff antes de abandonar toda esperana.
Comeou a executar a primeira parte do plano assim que amanheceu
porque sua impacincia era muito intensa para esperar mais.
Entretanto, antes que desembarcssemos na Ilhota, pediu a Williams que
levasse o bote enseada. Tinha a crena, e de certa forma isso me afligia, que
poderia descobrir que a tripulao e sua amada haviam retornado ao navio.
Sugeriu-me procurando sem cessar em meu rosto a mtua esperana

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 305


que talvez estivessem ausentes no dia anterior, devido a alguma expedio
ilha em busca de vegetais comestveis. E eu (recordando a data no calendrio)
pude olh-lo com simpatia. Embora no pudesse desacreditar tudo isso, no
podia tambm dar muito crdito sua esperana.
Penetramos pela passagem ao grande poo entre os escarpados. O navio,
quando nos aproximamos dele, via-se plido e irreal na luz cinzenta do
amanhecer envolta em nvoa; entretanto, notamo-lo apenas porque a
excitao e a esperana evidentes de Trenhern estavam se tornando conta-
giosas. Foi ele que abriu caminho para a penumbra da cmara. Uma vez ali,
Williams e eu vacilamos com certo temor natural, enquanto Trenhern cruzou
a porta do quarto de sua amada. Ergueu a mo e bateu, e na quietude
subsequente, ouvi como pulsava ntido e veloz meu corao. No houve
resposta e Trenhern voltou a bater com os ndulos sobre os painis; os
golpes ressoaram ocos atravs da cmara e das cabines vazias. O suspense da
espera quase me enlouqueceu. Depois Trenhern tomou bruscamente o
trinco, fez girar e abriu a porta. Ouvi-o emitir uma espcie de grunhido. A
cabine estava vazia.
Um instante depois, lanou um grito e reapareceu na cmara sustentando
o mesmo calendrio pequeno. Correu para mim e colocou-o em minhas
mos com um grito desarticulado. Olhei-o. Quando Trenhern o havia mos-
trado para mim no dia anterior, indicava a data do dia 27. Agora havia sido
alterado para o dia 28.
O que significa isto, Henshaw? O que significa? perguntou
ansioso.
Sacudi a cabea.
Ser que voc no o trocou ontem... por acidente?
De modo algum! disse.
De que esto brincando? prosseguiu . Isto no tem sentido...
fez uma pausa, depois repetiu O que significa isto?
S Deus sabe murmurei . Estou perplexo.
Quer dizer que algum esteve aqui ontem? perguntou Williams a
esta altura.
Assenti.
Por Deus, ento, senhor! disse . So fantasmas!
Refreie sua lngua, Williams! gritou meu amigo, voltando-se gros-
seiramente para ele.

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 306


Williams no disse nada, mas caminhou para a porta.
Onde vai? perguntei.
Sair daqui, senhor respondeu . Nesta viagem no assinei nenhum
papel para tratar com espritos! e subiu com passo inseguro a escada de
entrada.
Trenhern no parecia ter percebido as ltimas observaes porque,
quando voltou a falar, parecia estar com outras ideias.
Olhe disse . No esto vivendo a bordo, evidente. Tm algum
motivo para manter-se afastados. Esto se escondendo em algum lugar...
talvez em uma caverna.
Mas e o calendrio, ento? Acha que...?
Sim, me ocorre que devem vir a bordo noite. Deve haver algo que os
mantenha afastados durante o dia. Possivelmente um animal selvagem ou
algo assim que poderia v-los.
Sacudi a cabea. Era muito improvvel. Se havia algo que podia alcan-
los a bordo do navio, estando rodeado pelo mar como estava, no fundo de
um grande poo entre os escarpados, ento, me pareceu que no estariam
seguros em nenhum lugar; alm disso, podiam ficar ocultos sob o convs
durante o dia e eu no podia conceber nada que pudesse alcan-los ali.
Surgiu em minha mente uma multido de objees adicionais. E alm disso,
sabia perfeitamente que no havia animais selvagens de nenhum tipo nas
Ilhas. No! Era bvio que no se podia explicar desse modo. E, entretanto...
havia a mudana inexplicvel do calendrio. Minha cadeia de raciocnio
terminava em uma nvoa. Parecia intil aplicar qualquer tipo de sentido
comum ao problema e me voltei uma vez mais para Trenhern.
Bom disse , no h nada aqui e, depois de tudo, pode haver algo
de certo no que afirma, embora eu duvide que se possa encontrar a ponta do
novelo.
Abandonamos a cabine e voltamos para a coberta. Logo fomos proa e
olhamos no castelo de proa, mas, tal como esperava, no encontramos nada.
Depois disso, nos afastamos com o bote, e decidimos examinar a Ilhota
Middle. Tivemos que remar para sair da enseada e contornar ligeiramente a
costa at encontrar um lugar adequado para desembarcar.
Assim que desembarcamos, colocamos o bote em lugar seguro e
dispomos a ordem da explorao. Williams e eu levaramos, cada um, um par
de homens para contornar a costa em direes opostas at que nos encon-

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 307


trssemos, examinando no caminho todas as cavernas que achssemos.
Trenhern se dirigiria ao topo e escrutinaria a Ilhota dali.
Williams e eu cumprimos com nossa parte e nos encontramos perto do
lugar onde havamos levado o bote. Ele no tinha para relatar e eu tampouco.
No vimos os rastros de Trenhern, e pouco depois, como ele no aparecia,
disse a Williams que ficasse junto ao bote enquanto eu subia a elevao para
busc-lo. Logo cheguei ao topo e descobri que eu estava beira do enorme
poo em que jazia o navio naufragado. Olhei ao meu redor e, para a esquerda,
vi meu amigo estendido de bruos com a cabea sobre a beira do abismo,
evidentemente olhando para o navio.
Trenhern chamei com suavidade, para no alarm-lo.
Ergueu a cabea e olhou em minha direo, fez-me gestos e me apressei
em chegar ao seu lado.
Abaixe-se disse em sussurro . Quero que veja algo.
Quando me estendi junto a ele, observei-lhe o rosto, estava muito plido.
Depois avancei o meu por sobre a beirada e olhei a tenebrosa profundidade.
V o que quero dizer? perguntou, falando ainda em um sussurro.
No. Onde?
Ali apontou . A estibordo do Happy Return.
Olhando na direo indicada, perto dos restos da nave, distingui vrios
objetos plidos, de forma oval.
Peixes eu disse . Que estranhos!
No! replicou ele . Rostos!
O qu!
Rostos!
Ajoelhei-me e olhei.
Meu caro Trenhern, est deixando que este assunto o afete muito...
Sabe que pode contar com toda minha simpatia. Mas...
Olhe disse , esto se movendo, esto nos olhando! falava em
voz baixa, ignorando por completo meu protesto.
Estendi-me outra vez e olhei. Tal como havia dito, estavam se movendo e
quando olhei me ocorreu uma ideia repentina. Pus-me em p bruscamente.
J sei! gritei excitado . Se isso estiver certo, poderia explicar o
abandono do navio. Pergunto-me por que no pensamos nisso antes!
O qu? perguntou com voz cansada e sem elevar a cabea.

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 308


Bem, em primeiro lugar, meu velho, esses no so rostos, como bem
sabe, mas lhe direi o que so, provavelmente: os tentculos de algum tipo de
monstro marinho, um Kraken, ou um polvo... algo do tipo. fcil imaginar
uma criatura dessa classe habitando a abaixo, e do mesmo modo posso
compreender que, se sua amada e a tripulao do Happy Return esto vivos,
se veem impelidos a apart-lo o mximo possvel do velho navio... no
mesmo?
Quando terminei de explicar minha soluo do mistrio, Trenhern estava
em p. A prudncia tinha voltado para seus olhos e havia um rubor de
excitao reprimida pela metade nas bochechas at ento plidas.
Mas... mas... mas... e o calendrio? ofegou.
Bom, podem atrever-se a subir a bordo noite, ou em certo momento
das mars, talvez por descobrirem que h pouco perigo. Certamente, no
posso afirm-lo, mas parece provvel, e nada mais natural que manter um
registro dos dias, ou simplesmente o avanaram, sem pensar, de passagem.
Poderia at mesmo se tratar de sua bem-amada contando os dias, desde que
se separou de voc.
Voltei-me e espiei outra vez por sobre a beira do escarpado; as formas
flutuantes tinham desaparecido. Ento, Trenhem me tocou o brao.
Vamos, Henshaw, vamos. Retornaremos ao iate e traremos armas.
Vou matar esse monstro se ele aparecer.
Uma hora mais tarde estvamos de volta com dois dos botes do iate e
seus tripulantes, todos armados com faces, arpes, pistolas e tochas.
Trenhem e eu tnhamos escolhido revlveres pesados.
Os botes se aproximaram e ordenou-se aos homens que abordassem o
navio naufragado, e ali, contando com suficiente comida, passaram o resto do
dia, vigiando com ateno em busca de sinais de algo.
Entretanto, quando se aproximou a noite, manifestaram uma considervel
inquietao. Por ltimo, enviaram o velho baleeiro popa para dizer a
Trenhern que no ficariam a bordo do Happy Return aps o cair da noite:
obedeceriam qualquer ordem que lhes dessem no iate, mas no haviam sido
contratados para permanecer a bordo de um navio comandado por
fantasmas.
Ao ouvir Williams, meu amigo lhe disse que levasse seus homens ao iate,
mas que retornasse em um dos botes com coisas para dormir, j que ele e eu
passaramos a noite a bordo do casco. Esta era a primeira vez que eu ouvia

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 309


sobre o assunto, mas quando o repreendi, disse-me que tinha plena liberdade
para voltar para o iate. Por sua parte, decidira ficar e ver se vinha algum.
Como natural, depois disso, tive que ficar. Logo retornaram com roupa
de cama e colches, e aps receber ordens de meu amigo para que viessem
nos procurar ao romper do dia, deixaram-nos a ss para passar a noite.
Descemos as coisas e as acomodamos sobre a mesa da cmara; depois
subimos e passeamos pela coberta de popa, fumando, falando seriamente, e
escutando, mas nada chegava a nossos ouvidos, a no ser a voz grave do mar
mais frente do cinturo de algas.
Levvamos os revlveres porque sabamos que poderamos necessit-los.
Entretanto, o tempo foi passando sem incidentes, exceto uma ocasio em
que Trenhem deixou cair pesadamente a culatra da arma sobre a coberta.
Justamente ento, desde todos os escarpados que nos rodeavam, ricocheteou
um estalo grave, oco. Era como o grunhido de uma besta enorme. Logo a
escurido se fez total no fundo daquele poo tremendo. Pelo que pude
perceber, uma nvoa descera sobre a Ilhota e formara uma espcie de tampa
enorme sobre o poo. Quando descemos era quase meia-noite. Acredito que,
quela hora, at Trenhern havia notado que ter ficado ali era um pouco
imprudente. Se fssemos atacados, ao menos l embaixo poderamos resistir
melhor. Em certo sentido, o temor incerto que eu sentia no era induzido
pela ideia do grande monstro que acreditava ter visto perto do navio durante
o dia, mas sim por algo inominvel no ar mesmo, como se a atmosfera do
lugar fosse um meio condutor do terror. Entretanto, ao me acalmar com
esforo, atribu tal impresso aos meus nervos em tenso, de tal modo que,
tendo Trenhem se oferecido para fazer a primeira guarda, adormeci na mesa
da cabine, deixando-o sentado junto a mim com o revlver sobre os joelhos.
Ento, enquanto dormia, tive um sonho de uma nitidez to extraordinria
que me parecia estar acordado. Sonhei que, de repente, Trenhern escoiceava e
ficava em p de um salto. No mesmo instante, ouvi uma voz suave que
chamava: Tren! Tren!. Vinha da porta da cmara e, em meu sonho, dava-
me volta e via um rosto muito belo, com olhos enormes, admirveis. Um
anjo!, sussurrei comigo mesmo. Ento, soube que me equivocara e que era o
rosto da namorada de Trenhern. Tinha-a visto s uma vez, antes que
embarcasse. Meus olhos foram dela para Trenhern. Havia deixado o revlver
sobre a mesa e agora ela estendia os braos para ele. Ouvi-a murmurar
Venha!, e depois Trenhern estava ao seu lado. Os braos da moa o
envolveram e depois, juntos, atravessaram a soleira. Ouvi os ps dele sobre a

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 310


escada e depois disso meu sonho se converteu em um descanso vazio, sem
sonhos.
Despertou-me um grito terrvel, to espantoso que me pareceu despertar
mais morte que vida. Durante um minuto estive sentado entre meus
cobertores, imobilizado pelo gelo do medo, mas no ouvi nenhum outro
som, e meu sangue voltou a correr pelas veias e estendi a mo em busca do
revlver. Aferrei-o, afastei as mantas e saltei ao piso. A cabine estava alagada
por uma tnue luz cinzenta que se filtrava pela claraboia acima. Era apenas
suficiente para me mostrar que Trenhem no estava presente e que o revlver
estava sobre a mesa, no lugar onde o havia deixado em meu sonho.
Ento, chamei-o vivamente, mas a nica resposta que obtive foi o eco
vazio e fantasmal das cabines circundantes. Depois corri para a porta e escada
acima, at a coberta. Ali, na brumosa luz do amanhecer, olhei ao longo do
convs, mas no vi Trenhern por nenhum lado. Elevei a voz e gritei. Os
escarpados turvos, circulares, apanharam o nome e o fizeram ressonar mil
vezes, at parecer que, da penumbra dos arredores, uma multido de de-
mnios gritava Trenhern! Trenhen! Trenhern! Trenhern!. Corri a
bombordo e olhei por sobre a amurada: Nada! Voei a estibordo, meus olhos
captaram algo: vrios objetos que flutuavam a pouca distncia da superfcie.
Olhei com ateno e o corao pareceu parar de repente no meu peito. Es-
tava contemplando uma vintena de rostos plidos, sobrenaturais, que me
devolviam o olhar com olhos tristes. Pareciam oscilar e tremer na gua,
porm, no havia movimentos. Devo ter ficado assim durante alguns
minutos porque, bruscamente, ouvi um som de remos quando, ento, ao
redor da popa, deslizou o bote do iate.
Para a proa, vamos ouvi gritar Williams . Aqui estamos, senhor!
O bote roou o flanco.
Como vo... comeou Williams, mas me pareceu ter visto algo que
se aproximava do convs, lancei um grito e saltei para o bote. Aterrissei
sobre um dos bancos.
Afastem-se! gritei e tomei um dos remos para ajudar.
E o Sr. Trenhern, senhor? interps Williams.
Est morto! gritei . Afastem-se, afastem-se!
E os homens, contagiados por meu medo, remaram at que, em poucos
instantes, estvamos a vinte metros do navio. Ali houve uma pausa.
Leve-o mar afora, Williams! gritei, frentico pela coisa com a qual
havia me deparado . Leve-o mar fora!

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 311


E ante estas palavras, Williams dirigiu o bote por volta da passagem que
se comunicava com o mar. Isto nos fez chegar perto da popa do navio nau-
fragado e enquanto passvamos por baixo, elevei a cabea para a massa
pendente. Quando o fiz, um rosto difuso, belo, apareceu sobre o arremate da
proa e me olhou com grandes olhos tristes. Estendeu os braos para mim e
gritei freneticamente, porque as mos eram como as garras de um animal
selvagem.
Enquanto eu fazia isso, a voz de Williams me chegou com um bramido
rouco de puro terror. Gritava aos tripulantes:
Remem! Remem! Remem!

Os Habitantes da Ilha Middle|Jossi Borges (trad) 312


VNUS EM PELES
LEOPOLD VON SACHER-MASOCH

O TEXTO: A novela autobiogrfica Vnus em Peles pode ser consi-


derada a fundao sobre a qual se erigiu o constructo de maso-
maso
quismo. Masoch escreve, com riqueza de detalhes, um dirio de
seu conturbado relacionamento com a baronesa Fanny Pistor, que
inclui contratoss de submisso, ltegos, peles e crueldade, culmi-
culmi
nando em uma fatdica viagem Itlia.
Edies de referncia: Sacher-Masoch, L. Das Vermchtnis Kains.Kains Stuttgart:
Cotta'schen Buchhandlung, 1870, e Vnus em Peles.. Coleo Atemporais, n
1. Trad. de Miguel Sulis.. So Paulo: Rafael Copetti Editor, 2014.

O AUTOR: Leopold von Sacher-Masoch (1836 - 895) nasceu na atual


Lviv, Ucrnia, tendo comeado a estudar alemo aos 12 anos. Jor-Jor
nalista e folclorista, interessava-se
se em descrever personagens pito-
p
rescos das vrias etnias do reino da Galcia e Lodomeria. Idealizou
O legado de Caim,, uma srie de contos e novelas que nunca chegou
a ser completada. Dos volumes publicados, Vnus em Peles (1869)
a novela mais conhecida.

O TRADUTOR: Miguel Sulis bacharel em letras (alemo e litera-litera


turas de lngua alem), mestre e doutor em literatura pela UFSC.
tradutor, professor de grego e dedica-sese aos estudos da traduo.
Para a (n.t.) j traduziu, do grego, Epigramas,, de Rufinos, Poemas
Inacabados, de Kavfis, Ismene,, de Ginnis Ritsos, e do persa, outro
nascimento, de Forugh Farrokhzad.
Contato: mikhsulis@gmail.com

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch


Sacher 313
VENUS IM PELZ
Die Hehre hatte ihren Marmorleib in einen groen Pelz
gewickelt und sich zitternd wie eine Katze zusammengerollt.

______________
SACHER-MASOCH

Gott hat ihn gestraft und hat ihn in eines Weibes Hnde gegeben.
Buch Judith 16. Kap. 7.

ch hatte liebenswrdige Gesellschaft.


I Mir gegenber an dem massiven Renaissancekamin sa Venus, aber nicht
etwa eine Dame der Halbwelt, die unter diesem Namen Krieg fhrte gegen
das feindliche Geschlecht, gleich Mademoiselle Cleopatra, sondern die
wahrhafte Liebesgttin.
Sie sa im Fauteuil und hatte ein prasselndes Feuer angefacht, dessen
Widerschein in roten Flammen ihr bleiches Antlitz mit den weien Augen
leckte und von Zeit zu Zeit ihre Fe, wenn sie dieselben zu wrmen suchte.
Ihr Kopf war wunderbar trotz der toten Steinaugen, aber das war auch
alles, was ich von ihr sah. Die Hehre hatte ihren Marmorleib in einen groen
Pelz gewickelt und sich zitternd wie eine Katze zusammengerollt.
Ich begreife nicht, gndige Frau, rief ich, es ist doch wahrhaftig nicht
mehr kalt, wir haben seit zwei Wochen das herrlichste Frhjahr. Sie sind
offenbar nervs.
Ich danke fr euer Frhjahr, sprach sie mit tiefer steinerner Stimme
und nieste gleich darnach himmlisch, und zwar zweimal rasch nacheinander;
da kann ich es wahrhaftig nicht aushalten, und ich fange an zu verstehen

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch 314


Was, meine Gndige?
Ich fange an das Unglaubliche zu glauben, das Unbegreifliche zu
begreifen. Ich verstehe auf einmal die germanische Frauentugend und die
deutsche Philosophie, und ich erstaune auch nicht mehr, da ihr im Norden
nicht lieben knnt, ja nicht einmal eine Ahnung davon habt, was Liebe ist.
Erlauben Sie, Madame, erwiderte ich aufbrausend, ich habe Ihnen
wahrhaftig keine Ursache gegeben.
Nun, Sie die Gttliche nieste zum dritten Male und zuckte mit
unnachahmlicher Grazie die Achseln, dafr bin ich auch immer gndig
gegen Sie gewesen und besuche Sie sogar von Zeit zu Zeit, obwohl ich mich
jedesmal trotz meines vielen Pelzwerks rasch erklte. Erinnern Sie sich noch,
wie wir uns das erstemal trafen?
Wie knnte ich es vergessen, sagte ich, Sie hatten damals reiche
braune Locken und braune Augen und einen roten Mund, aber ich erkannte
Sie doch sogleich an dem Schnitt Ihres Gesichtes und an dieser
Marmorblsse Sie trugen stets eine veilchenblaue Samtjacke mit Fehpelz
besetzt.
Ja, Sie waren ganz verliebt in diese Toilette, und wie gelehrig Sie waren.
Sie haben mich gelehrt, was Liebe ist, Ihr heiterer Gottesdienst lie
mich zwei Jahrtausende vergessen.
Und wie beispiellos treu ich Ihnen war!
Nun, was die Treue betrifft
Undankbarer!
Ich will Ihnen keine Vorwrfe machen. Sie sind zwar ein gttliches
Weib, aber doch ein Weib, und in der Liebe grausam wie jedes Weib.
Sie nennen grausam, entgegnete die Liebesgttin lebhaft, was eben das
Element der Sinnlichkeit, der heiteren Liebe, die Natur des Weibes ist, sich
hinzugeben, wo es liebt, und alles zu lieben, was ihm gefllt.
Gibt es fr den Liebenden etwa eine grere Grausamkeit als die
Treulosigkeit der Geliebten?
Ach! entgegnete sie wir sind treu, so lange wir lieben, ihr aber
verlangt vom Weibe Treue ohne Liebe, und Hingebung ohne Genu, wer ist
da grausam, das Weib oder der Mann? Ihr nehmt im Norden die Liebe
berhaupt zu wichtig und zu ernst. Ihr sprecht von Pflichten, wo nur vom
Vergngen die Rede sein sollte.

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch 315


Ja, Madame, wir haben dafr auch sehr achtbare und tugendhafte
Gefhle und dauerhafte Verhltnisse.
Und doch diese ewig rege, ewig ungesttigte Sehnsucht nach dem
nackten Heidentum, fiel Madame ein, aber jene Liebe, welche die hchste
Freude, die gttliche Heiterkeit selbst ist, taugt nicht fr euch Modernen,
euch Kinder der Reflexion. Sie bringt euch Unheil. Sobald ihr natrlich sein
wollt, werdet ihr gemein. Euch erscheint die Natur als etwas Feindseliges, ihr
habt aus uns lachenden Gttern Griechenlands Dmonen, aus mir eine
Teufelin gemacht. Ihr knnt mich nur bannen und verfluchen oder euch
selbst in bacchantischem Wahnsinn vor meinem Altar als Opfer schlachten,
und hat einmal einer von euch den Mut gehabt, meinen roten Mund zu
kssen, so pilgert er dafr barfu im Berhemd nach Rom und erwartet
Blten von dem drren Stock, whrend unter meinem Fue zu jeder Stunde
Rosen, Veilchen und Myrten emporschieen, aber euch bekmmt ihr Duft
nicht; bleibt nur in eurem nordischen Nebel und christlichem Weihrauch;
lat uns Heiden unter dem Schutt, unter der Lava ruhen, grabt uns nicht aus,
fr euch wurde Pompeji, fr euch wurden unsere Villen, unsere Bder,
unsere Tempel nicht gebaut. Ihr braucht keine Gtter! Uns friert in eurer
Welt! Die schne Marmordame hustete und zog die dunkeln Zobelfelle um
ihre Schultern noch fester zusammen.
Wir danken fr die klassische Lektion, erwiderte ich, aber Sie knnen
doch nicht leugnen, da Mann und Weib in Ihrer heiteren sonnigen Welt
ebensogut wie in unserer nebligen, von Natur Feinde sind, da die Liebe fr
die kurze Zeit zu einem einzigen Wesen vereint, das nur eines Gedankens,
einer Empfindung, eines Willens fhig ist, um sie dann noch mehr zu
entzweien, und nun Sie wissen es besser als ich wer dann nicht zu
unterjochen versteht, wird nur zu rasch den Fu des anderen auf seinem
Nacken fhlen
Und zwar in der Regel der Mann den Fu des Weibes, rief Frau Venus
mit bermtigem Hohne, was Sie wieder besser wissen als ich.
Gewi, und eben deshalb mache ich mir keine Illusionen.
Das heit, Sie sind jetzt mein Sklave ohne Illusionen, und ich werde Sie
dafr auch ohne Erbarmen treten.
Madame!
Kennen Sie mich noch nicht, ja, ich bin grausam weil Sie denn schon
an dem Worte so viel Vergngen finden und habe ich nicht recht, es zu
sein? Der Mann ist der Begehrende, das Weib das Begehrte, dies ist des
Weibes ganzer, aber entscheidender Vorteil, die Natur hat ihm den Mann

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch 316


durch seine Leidenschaft preisgegeben, und das Weib, das aus ihm nicht
seinen Untertan, seinen Sklaven, ja sein Spielzeug zu machen und ihn zuletzt
lachend zu verraten versteht, ist nicht klug.
Ihre Grundstze, meine Gndige, warf ich entrstet ein.
Beruhen auf tausendjhriger Erfahrung, entgegnete Madame spttisch,
whrend ihre weien Finger in dem dunkeln Pelz spielten, je hingebender
das Weib sich zeigt, um so schneller wird der Mann nchtern und herrisch
werden; je grausamer und treuloser es aber ist, je mehr es ihn mihandelt, je
frevelhafter es mit ihm spielt, je weniger Erbarmen es zeigt, um so mehr wird
es die Wollust des Mannes erregen, von ihm geliebt, angebetet werden. So
war es zu allen Zeiten, seit Helena und Delila, bis zur zweiten Katharina und
Lola Montez herauf.
Ich kann es nicht leugnen, sagte ich, es gibt fr den Mann nichts, das
ihn mehr reizen knnte, als das Bild einer schnen, wollstigen und
grausamen Despotin, welche ihre Gnstlinge bermtig und rcksichtslos
nach Laune wechselt
Und noch dazu einen Pelz trgt, rief die Gttin.
Wie kommen Sie darauf?
Ich kenne ja Ihre Vorliebe.
Aber wissen Sie, fiel ich ein, da Sie, seitdem wir uns nicht gesehen
haben, sehr kokett geworden sind.
Inwiefern, wenn ich bitten darf?
Insofern es keine herrlichere Folie fr Ihren weien Leib geben knnte,
als diese dunklen Felle und es Ihnen
Die Gttin lachte.
Sie trumen, rief sie, wachen Sie auf! und sie fate mich mit ihrer
Marmorhand beim Arme, wachen Sie doch auf! drhnte ihre Stimme
nochmals im tiefsten Brustton. Ich schlug mhsam die Augen auf.
Ich sah die Hand, die mich rttelte, aber diese Hand war auf einmal
braun wie Bronze, und die Stimme war die schwere Schnapsstimme meines
Kosaken, der in seiner vollen Gre von nahe sechs Fu vor mir stand.
Stehen Sie doch auf, fuhr der Wackere fort, es ist eine wahrhafte
Schande.
Und weshalb eine Schande?
Eine Schande in Kleidern einzuschlafen und noch dazu bei einem
Buche, er putzte die heruntergebrannten Kerzen und hob den Band auf, der

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch 317


meiner Hand entsunken war, bei einem Buche von er schlug den Deckel
auf, von Hegel dabei ist es die hchste Zeit zu Herrn Severin zu fahren,
der uns zum Tee erwartet.

Ein Seltsamer Traum, sprach Severin, als ich zu Ende war, sttzte die
Arme auf die Knie, das Gesicht in die feinen zartgederten Hnde und
versank in Nachdenken.
Ich wute, da er sich nun lange Zeit nicht regen, ja kaum atmen wrde,
und so war es in der Tat, fr mich hatte indes sein Benehmen nichts
Auffallendes, denn ich verkehrte seit beinahe drei Jahren in guter
Freundschaft mit ihm und hatte mich an alle seine Sonderbarkeiten gewhnt.
Denn sonderbar war er, das lie sich nicht leugnen, wenn auch lange nicht
der gefhrliche Narr, fr den ihn nicht allein seine Nachbarschaft, sondern
der ganze Kreis von Kolomea hielt. Mir war sein Wesen nicht blo
interessant, sondern und deshalb passierte ich auch bei vielen als ein
wenig vernarrt in hohem Grade sympathisch.
Er zeigte fr einen galizischen Edelmann und Gutsbesitzer wie fr sein
Alter er war kaum ber dreiig eine auffallende Nchternheit des
Wesens, einen gewissen Ernst, ja sogar Pedanterie. Er lebte nach einem
minutis ausgefhrten, halb philosophischen, halb praktischen Systeme,
gleichsam nach der Uhr, und nicht das allein, zu gleicher Zeit nach dem
Thermometer, Barometer, Aerometer, Hydrometer, Hippokrates, Hufeland,
Plato, Kant, Knigge und Lord Chesterfield; dabei bekam er aber zu Zeiten
heftige Anflle von Leidenschaftlichkeit, wo er Miene machte, mit dem
Kopfe durch die Wand zu gehen, und ihm ein jeder gerne aus dem Wege
ging.
Whrend er also stumm blieb, sang dafr das Feuer im Kamin, sang der
groe ehrwrdige Samowar, und der Ahnherrnstuhl, in dem ich, mich
schaukelnd, meine Zigarre rauchte, und das Heimchen im alten Gemuer
sang auch, und ich lie meinen Blick ber das absonderliche Gerte, die
Tiergerippe, ausgestopften Vgel, Globen, Gipsabgsse schweifen, welche in
seinem Zimmer angehuft waren, bis er zufllig auf einem Bilde haften blieb,
das ich oft genug gesehen hatte, das mir aber gerade heute im roten
Widerschein des Kaminfeuers einen unbeschreiblichen Eindruck machte.
Es war ein groes lgemlde in der krftigen farbensatten Manier der
belgischen Schule gemalt, sein Gegenstand seltsam genug.
Ein schnes Weib, ein sonniges Lachen auf dem feinen Antlitz, mit
reichem, in einen antiken Knoten geschlungenem Haare, auf dem der weie

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch 318


Puder wie leichter Reif lag, ruhte, auf den linken Arm gesttzt, nackt in
einem dunkeln Pelz auf einer Ottomane; ihre rechte Hand spielte mit einer
Peitsche, whrend ihr bloer Fu sich nachlssig auf den Mann sttzte, der
vor ihr lag wie ein Sklave, wie ein Hund, und dieser Mann, mit den scharfen,
aber wohlgebildeten Zgen, auf denen brtende Schwermut und hingebende
Leidenschaft lag, welcher mit dem schwrmerischen brennenden Auge eines
Mrtyrers zu ihr emporsah, dieser Mann, der den Schemel ihrer Fe
bildete, war Severin, aber ohne Bart, wie es schien um zehn Jahre jnger.
Venus im Pelz! rief ich, auf das Bild deutend, so habe ich sie im
Traume gesehen. Ich auch, sagte Severin, nur habe ich meinen Traum
mit offenen Augen getrumt.
Wie?
Ach! das ist eine dumme Geschichte.
Dein Bild hat offenbar Anla zu meinem Traum gegeben, fuhr ich fort,
aber sage mir endlich einmal, was damit ist, da es eine Rolle gespielt hat in
deinem Leben, und vielleicht eine sehr entscheidende, kann ich mir denken,
aber das weitere erwarte ich von dir.
Sieh dir einmal das Gegenstck an, entgegnete mein seltsamer Freund,
ohne auf meine Frage einzugehen.
Das Gegenstck bildete eine treffliche Kopie der bekannten Venus mit
dem Spiegel von Titian in der Dresdener Galerie.
Nun, was willst du damit?
Severin stand auf und wies mit dem Finger auf den Pelz, mit dem Titian
seine Liebesgttin bekleidet hat.
Auch hier Venus im Pelz, sprach er fein lchelnd, ich glaube nicht,
da der alte Venetianer damit eine Absicht verbunden hat. Er hat einfach das
Portrt irgendeiner vornehmen Messaline gemacht und die Artigkeit gehabt,
ihr den Spiegel, in welchem sie ihre majesttischen Reize mit kaltem Behagen
prft, durch Amor halten zu lassen, dem die Arbeit sauer genug zu werden
scheint. Das Bild ist eine gemalte Schmeichelei. Spter hat irgendein
Kenner der Rokokozeit die Dame auf den Namen Venus getauft, und der
Pelz der Despotin, in den sich Titians schnes Modell wohl mehr aus Furcht
vor dem Schnupfen als Keuschheit gehllt hat, ist zu einem Symbol der
Tyrannei und Grausamkeit geworden, welche im Weibe und seiner
Schnheit liegt.
Aber genug, so wie das Bild jetzt ist, erscheint es uns als die pikanteste
Satire auf unsere Liebe. Venus, die im abstrakten Norden, in der eisigen

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch 319


christlichen Welt in einen groen schweren Pelz schlpfen mu, um sich
nicht zu erklten.
Severin lachte und zndete eine neue Zigarette an.
Eben ging die Tre auf und eine hbsche volle Blondine mit klugen
freundlichen Augen, in einer schwarzen Seidenrobe, kam herein und brachte
uns kaltes Fleisch und Eier zum Tee. Severin nahm eines der letzteren und
schlug es mit dem Messer auf. Habe ich dir nicht gesagt, da ich sie weich
gekocht haben will? rief er mit einer Heftigkeit, welche die junge Frau
zittern machte.
Aber lieber Sewtschu sprach sie ngstlich.
Was Sewtschu, schrie er, gehorchen sollst du, gehorchen, verstehst
du, und er ri den Kantschuk, welcher neben seinen Waffen hing, vom
Nagel.
Die hbsche Frau floh wie ein Reh rasch und furchtsam aus dem
Gemache.
Warte nur, ich erwische dich noch, rief er ihr nach.
Aber Severin, sagte ich, meine Hand auf seinen Arm legend, wie
kannst du die hbsche kleine Frau so traktieren!
Sieh dir das Weib nur an, erwiderte er, indem er humoristisch mit den
Augen zwinkerte, htte ich ihr geschmeichelt, so htte sie mir die Schlinge
um den Hals geworfen, so aber, weil ich sie mit dem Kantschuk erziehe,
betet sie mich an.
Geh' mir!
Geh' du mir, so mu man die Weiber dressieren.
Leb' meinetwegen wie ein Pascha in deinem Harem, aber stelle mir nicht
Theorien auf
Warum nicht, rief er lebhaft, nirgends pat Goethes Du mut
Hammer oder Ambo sein so vortrefflich hin wie auf das Verhltnis von
Mann und Weib, das hat dir beilufig Frau Venus im Traume auch
eingerumt. In der Leidenschaft des Mannes ruht die Macht des Weibes, und
es versteht sie zu bentzen, wenn der Mann sich nicht vorsieht. Er hat nur
die Wahl, der Tyrann oder der Sklave des Weibes zu sein. Wie er sich
hingibt, hat er auch schon den Kopf im Joche und wird die Peitsche fhlen.
Seltsame Maximen!

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch 320


Keine Maximen, sondern Erfahrungen, entgegnete er mit dem Kopfe
nickend, ich bin im Ernste gepeitscht worden, ich bin kuriert, willst du
lesen wie?
Er erhob sich und holte aus seinem massiven Schreibtisch eine kleine
Handschrift, welche er vor mir auf den Tisch legte.
Du hast frher nach jenem Bilde gefragt. Ich bin dir schon lange eine
Erklrung schuldig. Da lies!
Severin setzte sich zum Kamin, den Rcken gegen mich, und schien mit
offenen Augen zu trumen. Wieder war es still geworden, und wieder sang
das Feuer im Kamin, und der Samowar und das Heimchen im alten Gemuer
und ich schlug die Handschrift auf und las:
Bekenntnisse eines bersinnlichen, an dem Rande des Manuskriptes
standen als Motiv die bekannten Verse aus dem Faust variiert:

Du bersinnlicher sinnlicher Freier,


Ein Weib nasfhret dich!
Mephistopheles.

Ich schlug das Titelblatt um und las: Das Folgende habe ich aus meinem
damaligen Tagebuche zusammengestellt, weil man seine Vergangenheit nie
unbefangen darstellen kann, so aber hat alles seine frischen Farben, die
Farben der Gegenwart.

Venus im Pelz|Leopold von Sacher-Masoch 321


VNUS EM PELES
A solenidade envolvera-lhe o corpo de mrmore
em longas peles, cobrindo-a como uma gata trmula.

______________
SACHER-MASOCH

Deus o castigou e abandonou-o s mos de uma mulher.


Livro de Judith, 16:7.

stava em amvel companhia.


E Frente a mim, ante uma macia lareira da Renascena estava Vnus, no
uma dama do demi-monde1, que, como mademoiselle Clepatra2, sob esse
nome fazia guerra ao sexo inimigo, mas a verdadeira deusa do amor.
Ela se sentava em um fauteuil3 e havia atiado um fogo crepitante, cujo
reflexo em rubras chamas acariciava-lhe o plido rosto com os olhos brancos
e de tempo em tempo seus ps, quando ela procurava aquec-los.
Sua cabea era admirvel, apesar dos ptreos olhos mortos, mas isso era
tudo o que eu podia ver. A solenidade envolvera-lhe o corpo de mrmore em
longas peles, cobrindo-a como uma gata trmula.
No compreendo, cara senhora, disse, na realidade no faz mais frio,
h duas semanas temos a mais encantadora primavera. Por certo, ests ner-
vosa.

1 [fr.] Meio-mundo: ambiente social promscuo. (n.t.)


2 ltima rainha grega do Egito, antes da conquista romana. (n.t.)
3 [fr.] Poltrona. (n.t.)

Vnus em Peles|Miguel Sulis (trad.) 322


Agradeo pela vossa primavera, disse ela com uma profunda voz ptrea,
e depois espirrou de forma celestial, duas vezes em seguida; no posso re-
almente aguentar e comeo a compreender
O que, minha cara?
Comeo a crer no incrvel, a compreender o incompreensvel. Com-
preendo de repente a virtude das mulheres germnicas e a filosofia alem, e
no me surpreendo mais que vs, no norte, no conseguireis amar, no
tendes nem mesmo uma noo do que o amor.
Permite-me, madame, repliquei furioso, eu no te dei nenhum
motivo.
Ora, tu a divina criatura espirrou pela terceira vez e levantou os om-
bros com uma graa inimitvel, por isso sempre fui graciosa contigo e at
mesmo te visito de tempo em tempo, embora sempre me resfrie, apesar de
todas as minhas peles. Ainda te lembras de como nos encontramos pela
primeira vez?
Como eu poderia esquecer, disse, tinhas, ento, ricos cachos castanhos
e olhos castanhos e uma boca rubra, mas eu logo te reconhecia pelo corte de
tua face e por essa palidez do mrmore Vestias sempre uma jaqueta de
veludo azul violeta adornada com pele de esquilo.
Sim, estavas completamente enamorado dessa toilette, e como eras d-
cil.
Tu me ensinaste o que o amor, teu lascivo culto divino deixou-me
esquecer dois milnios.
E como te guardei fidelidade inaudita!
Ora, no que tange fidelidade
Ingrato!
No quero te fazer nenhuma acusao. s de fato uma mulher divina,
mas mesmo assim uma mulher, e cruel no amor como todas as mulheres.
Tu chamas de cruel, respondeu animada a deusa do amor, o que o
elemento da sensualidade, do amor lascivo, a prpria natureza da mulher, en-
tregar-se, quando ama, e amar tudo o que lhe apraz.
H uma crueldade maior para o que ama do que a infidelidade do ser
amado?
Ah! contestou somos fiis enquanto amamos, tu, porm, exiges
da mulher fidelidade sem amor, e entrega sem prazer, quem cruel nesse
caso, a mulher ou o homem? Vs, no norte, concedeis ao amor impor-

Vnus em Peles|Miguel Sulis (trad.) 323


tncia demais, seriedade demais. Falais de deveres, quando o discurso deveria
ser somente sobre prazer.
Sim, madame, por isso temos tambm sentimentos respeitveis e vir-
tuosos e relacionamentos duradouros.
E, no entanto, esse eternamente desperto, eternamente insaciado desejo
pelo paganismo nu, ocorreu-lhe, mas o amor, que a maior alegria, a
prpria pureza divina, no convm a vs modernos, filhos da reflexo. Ele
vos traz infortnio. Logo que quiserdes ser naturais, tornai-vos maldosos. A
natureza vos aparece como algo hostil, fizestes de ns, espritos risonhos dos
deuses da Grcia, de mim, um demnio. Podeis me banir e amaldioar ou
imolar a vs mesmos como vtimas em um delrio bquico frente ao meu
altar, e se alguma vez um de vs tivesse a coragem de beijar minha boca
rubra, peregrinaria a Roma descalo e envolto em um cilcio e esperaria flores
de seu rido cajado, enquanto sob meus ps surgem a cada instante rosas,
violetas e mirtos, mas no recebeis o seu olor; ficais em meio a vossas nvoas
boreais e incenso cristo; deixai-nos, ns pagos, repousar sob as runas, sob
a lava, no nos desenterreis, Pompeia no foi para vs, nossas vilas, nossos
banhos, nossos templos no foram construdos para vs. No tendes ne-
cessidade de deuses! Sentimos frio em vosso mundo! A bela dama de
mrmore tossiu e premeu ainda mais a escura pele de zibelina sobre seus
ombros.
Agradecemos pela lio clssica, respondi, mas no podes negar que
tanto em vosso claro mundo ensolarado quanto no nosso nebuloso o homem
e a mulher so inimigos por natureza, que o amor, por um certo tempo, une
em um nico ser, capaz de somente um pensamento, um sentimento, uma
vontade, para ento desuni-los ainda mais, e isto sabes melhor do que eu
quem ento no souber subjugar, logo sentir o p do outro em sua nuca

Isto , via de regra, o homem sob os ps da mulher, disse dona Vnus


com animado sarcasmo, o que, por tua vez, sabes melhor do que eu.
Certamente, e por isso mesmo no me iludo.
Quer dizer que s agora meu escravo sem iluses, e por isso eu te pisarei
sem piedade.
Madame!
Ainda no me conheces, sim, sou cruel j que encontras tanta sa-
tisfao na palavra e por acaso no tenho o direito de ser? O homem o
que deseja, a mulher desejada, esta toda a vantagem da mulher, mas
decisiva, a natureza a entregou ao homem pela sua paixo, e a mulher que no

Vnus em Peles|Miguel Sulis (trad.) 324


fizer dele seu sdito, seu escravo, seu joguete, e que no o trai sorrindo, no
ajuizada.
Teus princpios, minha cara, observei indignado.
Apoiam-se em uma experincia milenar, respondeu em tom irnico,
enquanto seus dedos brancos brincavam na pele escura, quanto mais a
mulher se mostra entregue, mais rpido o homem se torna rgido e au-
toritrio; porm, quanto mais cruel e infiel ela for, quanto mais o maltratar,
quanto mais o injuriar, quanto menos piedade mostrar, mais excitar o prazer
dele, mais ser adorada e amada por ele. Sempre foi assim, desde Helena e
Dalila, at Catarina segunda e Lola Montez4.
No posso negar, disse, no h nada que possa excitar mais o homem
do que a imagem de uma bela dspota, cruel e voluptuosa, que troca seus
favoritos levianamente e sem considerao, por capricho
E que ademais vista peles, acrescentou a deusa.
Como te lembras disso?
Conheo bem tuas preferncias.
Sabes, porm, me ocorreu, que desde que no nos vemos te tornaste
muito coquete.
At que ponto, se me permites perguntar?
A ponto de no poder haver um fundo mais magnfico para teu corpo
branco do que essas peles escuras, e te
A deusa riu.
Sonhas, exclamou, acorda! E tomou-me pelo brao com sua mo de
mrmore. Ah, acorda!, ressoou outra vez sua voz no tom mais profundo do
peito. Abri os olhos com dificuldade.
Eu vi a mo que me tocava, mas essa mo tornou-se de repente da cor do
bronze, e a voz era a voz pesada de cachaa do meu cossaco, que estava
frente a mim em toda sua altura de quase seis ps.
Levanta, prosseguiu o bom homem, uma verdadeira vergonha.
E por que uma vergonha?
Uma vergonha dormir vestido, e ainda mais ao lado de um livro, ele
apagou as velas quase consumidas e apanhou o volume, que me cara das

4Helena: esposa do rei de Esparta Menelau, foi levada por Pris a Troia dando um pretexto guerra; Dalila: cortes
comprada pelos filisteus para se envolver com Sanso e descobrir o segredo de sua fora; Catarina II: imperatriz alem
da Rssia [1729-1796]; Lola Montez: danarina irlandesa, conhecida por sua dana da tarntula [1821-1861]. (n.t.)

Vnus em Peles|Miguel Sulis (trad.) 325


mos, de um livro de abriu a capa, de Hegel5 alm disso, est em cima
da hora para ir casa do senhor Severin, que nos espera para o ch.

*
Estranho sonho, disse Severin quando cheguei ao fim. Apoiou os
braos sobre o joelho, a face nas finas mos de veias delicadas, e mergulhou
em reflexo.
Eu sabia que agora ele no se moveria por muito tempo, e mal respiraria, e
era assim, de fato. Porm, para mim, seu comportamento nada tinha que
chamasse a ateno, pois h quase trs anos tenho com ele relaes de boa
amizade e me acostumei s suas excentricidades. Pois ele era excntrico, no
se podia negar, quando no o louco perigoso que no s toda sua vizinhana,
mas sim todo o distrito de Kolomea6, acreditava que era. Para mim, sua
essncia no era apenas interessante, mas tambm e por isso eu passava
para alguns como um pouco louco simpaticssima.
Para um nobre da Galcia7, proprietrio, bem como para sua idade mal
passara dos trinta , demonstrava uma impressionante austeridade do ser,
uma certa seriedade, at mesmo pdanterie. Vivia segundo um sistema, meio
filosfico, meio prtico, cumprido minuciosamente, bem como segundo o
relgio, e no s isso, ao mesmo tempo segundo o termmetro, barmetro,
aermetro, hidrmetro, Hipcrates, Hufeland, Plato, Kant, Knigge e Lorde
Chesterfield8; mas com isso tinha s vezes violentos acessos de mpeto,
quando se dispunha a atravessar a parede com a cabea, e qualquer um sairia
de bom grado do seu caminho.
Enquanto ele ficava calado, o fogo cantava na lareira, cantava o grande e
venervel samovar, e a cadeira ancestral em que eu, balanando-me, fumava
meu charuto, e o grilo nos velhos muros tambm cantava, e eu deixava meu
olhar vagar sobre a extravagante decorao, esqueletos de animais, pssaros
empalhados, globos, moldes de gesso, que estavam amontoados em seu
quarto, at que meu olhar deteve-se por acaso sobre um quadro que eu j
havia visto muitas vezes, mas que me causava hoje uma impresso in-
descritvel na rubra claridade do fogo da lareira.

5 Filsofo alemo [1770-1831]. (n.t.)


Cidade e distrito no oeste da atual Ucrnia, entre Lviv e Chernivtsi; [pol.] Koomyja, [ucr.] Kolomija. (n.t.)
6 [al.]

Galicja: regio histrica da Europa Oriental, estende-se do sul da Polnia ao oeste da Ucrnia. (n.t.)
7 [pol.]
8 Hipcrates: mdico grego [ca. 460-377 a.C.]; Hufeland: mdico alemo [1762-1836]; Plato: filsofo grego [ca. 428-

348 a.C.]; Kant: filsofo alemo [1724-1804]; Knigge: ensasta e romancista alemo [1752-1796]; Lorde Chesterfield:
estadista ingls [1694-1773]. (n.t.)

Vnus em Peles|Miguel Sulis (trad.) 326


Era uma grande pintura a leo, feita no estilo vigoroso de cores fortes da
escola belga, seu tema era curioso o bastante.
Uma bela mulher, um sorriso radiante sobre a delicada face, com ricos
cabelos, enrolados em um coque clssico, sobre os quais o p branco aparecia
como uma leve geada, descansava, apoiada sobre o brao esquerdo, nua em
uma pele escura sobre a ottomane9; sua mo direita brincava com um chicote,
enquanto seu p desnudo se apoiava descuidado sobre o homem que estava
deitado frente a ela como um escravo, como um co, e esse homem, de traos
fortes, mas bem modelados, sobre os quais repousava uma profunda tristeza
e paixo abandonada, que alava a ela o olhar exaltado e ardente de um
mrtir, esse homem, que lhe representava o escabelo dos ps, era Severin,
sem a barba, porm, sem a qual parecia uns dez anos mais jovem.
Vnus em peles! exclamei, indicando o quadro, tal como a vi em
sonho. Eu tambm, disse Severin, s que o meu sonho eu sonhei com
os olhos abertos.
Como?
Ah! uma histria desagradvel.
Teu quadro certamente deu origem ao meu sonho, continuei, mas, diz-
me, afinal, o que significa, que papel desempenhou em tua vida, qui um
papel decisivo, eu posso imaginar, mas os detalhes aguardo de ti.
Observa bem o pendant10, replicou meu estranho amigo sem atender
minha pergunta.
O pendant conformava uma excelente cpia da conhecida Vnus do
espelho de Ticiano, na galeria de Dresden11.
E ento, o que queres dizer?
Severin levantou-se e com o dedo apontou a pele, com a qual Ticiano
vestiu sua deusa do amor.
Tambm aqui uma Vnus em peles, disse ele sorrindo sutilmente.
No creio que o velho veneziano fez isso de propsito. Simplesmente fez o
retrato de qualquer distinta messalina e teve a gentileza de deixar o espelho,
no qual ela examina seus encantos majestosos com um prazer frio, ser sus-
tentado pelo Amor12, cuja tarefa parece bastante difcil. O quadro uma
lisonjaria pintada. Mais tarde um conhecedor qualquer do rococ batizou a

Div turco, espcie de sof baixo sem apoio para as costas. (n.t.)
9 [fr.]

Cada um de dois objetos de arte que, expostos simetricamente, formam um par. (n.t.)
10 [fr.]
11 VecellioTiziano: pintor italiano da escola veneziana na alta Renascena [ca. 1486-1576], o quadro de ca. 1555, e est
atualmente na National Gallery of Art, em Washington. (n.t.)
12 Os amores so divindades infantis subordinadas a Vnus e Cupido. (n.t.)

Vnus em Peles|Miguel Sulis (trad.) 327


dama com o nome de Vnus, e a pele da dspota, com a qual a bela modelo
de Ticiano se envolveu mais por medo de um resfriado do que por castidade,
tornou-se um smbolo da tirania e crueldade que jaz na mulher e em sua
beleza.
Mas j chega, o quadro tal como revela-se como a stira mais picante
ao nosso amor. Vnus, que no norte abstrato, no glido mundo cristo,
precisa enfiar-se em uma pele grande e pesada para no se resfriar
Severin riu e acendeu um novo cigarro.
Nesse momento a porta se abriu e uma linda blondine13 de olhos vivos e
gentis, em um robe de seda negra, entrou e trouxe-nos frios e ovos para o
ch. Severin tomou um e abriu-o com a faca. J no te disse que os quero
cozidos moles?, gritou com uma violncia que fez a jovem mulher es-
tremecer.
Mas caro Sewtschu disse ela amedrontada.
Que Sewtschu, gritou ele, tu deves obedecer, obedecer, entendes, e
ele puxou o kaczug14 do prego onde estava pendurado, ao lado de suas
armas.
A linda mulher fugiu dos aposentos como uma cora, ligeira e medrosa.
Espera s, que eu ainda te pego, gritou para ela.
Mas Severin, disse eu, pousando minha mo sobre seu brao, como
podes tratar assim a linda senhorinha!
Examina um pouco a mulher, respondeu piscando os olhos com humor,
se eu a tivesse lisonjeado, ela teria arremessado um lao ao meu pescoo,
porm, como eu a educo com o kaczug, ela me adora.
Ah vai!
Vai tu, assim que se deve adestrar as mulheres.
Por mim, podes viver como um pax no teu harm, s no me faa
teorias sobre
Por que no, exclamou animado, o Sers bigorna ou martelo de
Goethe15 no mais apropriado do que a relao entre homem e mulher, foi
o que dona Vnus por acaso te revelou em sonho. Na paixo do homem jaz o
poder da mulher, e ela saber utiliz-lo se o homem no se precaver. S lhe

13 [fr.] Loura. (n.t.)


14 [pol.] do [tur.] kam: espcie de chicote curto e grosso, de couro torcido, nagaica. (n.t.)
15 Goethe: poeta e dramaturgo alemo [1749-1832], a citao retirada da Cano Copta. (n.t.)

Vnus em Peles|Miguel Sulis (trad.) 328


resta escolher, ser o tirano ou o escravo da mulher. Quando ele se entrega, j
tem a cabea sob o jugo e sentir o chicote.
Curiosas mximas!
No so mximas, e sim experincias, replicou anuindo com a cabea,
eu fui aoitado de verdade, curei-me, queres ler como?
Ele se levantou e apanhou de sua macia escrivaninha um pequeno
manuscrito, que colocou sobre a mesa ante a mim.
H pouco me perguntaste sobre aquele quadro. J te devo uma expli-
cao h algum tempo. Aqui l!
Severin sentou-se frente lareira, dando-me as costas, e parecia sonhar de
olhos abertos. Novamente reinava o silncio, e novamente cantou o fogo na
lareira, e o samovar e o grilo nos velhos muros, e eu abri o manuscrito e li:
Confisses de um supersensual, na margem do manuscrito estavam co-
mo motivo os conhecidos versos em uma variao do Fausto:

Tu sensual amante, supersensual,


Uma mulher te conduz pelo nariz!
Mefistfeles16.

Virei a pgina do ttulo e li: Compilei o que segue do meu dirio daquela
poca, pois que nunca se pode apresentar seu passado de forma imparcial,
tudo tem suas cores frescas, as cores do presente.

16 Cena da tragdia de Goethe no Jardim de Marta, quando Mefistfeles dirige-se a Fausto. (n.t.)

Vnus em Peles|Miguel Sulis (trad.) 329


A DESENCANTADORA
ALXANDROS PAPADIAMNTIS

O TEXTO: O conto A Desencantadora, publicado em 1900 no peri-


dico ateniense , um texto bastante representativo da
produo madura de Papadiamntis. Nele, a espiritualidade entre-
meia-se com o realismo, e o discurso potico participa de dois pla-
nos simultneos: o religioso e o mundano. Pode-se apreci-lo em
cada uma dessas dimenses isoladamente, encontrando-se, por um
lado, uma sutil crtica ao mundo e algumas de suas estruturas soci-
ais, e, por outro, uma ascese espiritual: a descrio de costumes e
tradies, na dimenso mundana, e a substncia espiritual desses

costumes no recndito do enredo e da voz lrica. Cada uma confere


ao texto um tnus literrio, mas o que caracteriza o autor como
criador sui generis o modo como a narrativa religiosa harmoniza-

se com o dado natural no plano secular, formando com ele um to-


do indissolvel. A exemplo de grande parte dos contos de Papa-
diamntis, a narrativa aqui ambientada na ilha de Skithos.

Texto traduzido: , . . .
. . . : , 1984. . 305-314.

O AUTOR: Alxandros Papadiamntis (1851-1911) nasceu na ilha


grega de Skithos, onde tambm faleceu, aps ter passado a maior
parte de sua vida em Atenas. Filho de padre ortodoxo, viveu nas
tradies religiosas gregas, fato que marcou sua obra. Foi tradutor
literrio e autor de romances histricos (ainda numa fase romntica)
e de contos inseridos no realismo que floresceu na Grcia nas ltimas
dcadas do sc. XIX. considerado um dos grandes escritores neo-
gregos, e por muitos o maior representante do conto realista grego.
No obstante, o que tem de mais original e valioso justamente o
que o distancia da escola realista: um discurso potico (por vezes
simbolista) e uma sincera espiritualidade.

O TRADUTOR: Tho de Borba Moosburger tradutor e professor de


grego (antigo e moderno). Formou-se em Letras (grego clssico)
pela UFPR e concluiu o mestrado em Estudos da Traduo pela
UFSC, onde atualmente cursa doutorado. Tem tradues publica-
das do grego antigo, medieval e moderno, e tambm do islands.
Organizou e traduziu a coletnea de contos de Papadiamntis, A
Nostlgica e outros contos (Hedra). Para a (n.t.) j traduziu Kstas
Karyotkis e Girgos Sefris.

| (Alxandros Papadiamntis) 330


H Y
! !

_________________________


. ,
,
, ,
.

. , ,
,
,
, .
,
, ,
.
.
,
. ,
, ,
,
, , .
, ,
, ,
. ,
, .
, .

| (Alxandros Papadiamntis) 331


,
, , ,
. , ,
, . ,
,
, , , , .
,
, .

, ,
,
,
, ,
, ,
,
, ,

, ,
,
. ,
,
, .
, , .
,
, , .
,
, , :
! !

*
**

, ,
.
, , ,
,
, .
.

| (Alxandros Papadiamntis) 332


, , . ,
. , ,
.
.
, , .
. ,
.
, ,
.
, , . .
. , ;
, ,
, ;
, ;
. ,
, . ,
.
, , .

.
. , ,
( )
,
, ,
, ,

*
**

,
, .
,
, ,
. ,
. ,
, ,

| (Alxandros Papadiamntis) 333


. ,
.
. , ,
, ,
. ,
.
,
.

. , , ,
.
. ,
.
, , ,
,
, ,

, ,
,
, ,
, .
,
, . ,
.
,
. ,
.
, .
. , .
.
,
. ,
, ,
, , ,
, .
. ,
.
. , ,
.

| (Alxandros Papadiamntis) 334


, , ,
,
,
,
,
.
,
.
, ,
,
, : , ,
!
.

,
,
, ,
,
.
, , .
,
, ,
.

*
**

! ;
!
,
, ,
, , ,

,
; ,
.

; , ,

| (Alxandros Papadiamntis) 335


,
, ;
! - , , .
, !

*
**

, .
,
, ,
.
, ,
.
, ,
,
,
. ,
. ,
,
. .
, ; .
.
, ,
, ,
( )
.
, :
.
, ,
.
,
, .
, , ;
, ,
, , ,
, ;

| (Alxandros Papadiamntis) 336


, .
, , ;
,
, ,
, , ,
.
, ; , ,
, , ,
.
,
, , ,
,
.
, ,
. ,
, ,
, ,
, , ,
, , ,
,
.
;
,
,
, ,
,
, .
.
.
, ,
,
, : ,
!

. :
, , ,
,
, , ,

| (Alxandros Papadiamntis) 337


, ,
,
,
, ,
, ,
, , ,
, : , ,
. , , ,
, ,

,
,
,
, , ,
.

*
**

,
, ,
.
, ,
.

. ,
,
, ,
.
.
,
,
, .
, , .
,
,
. , .
, ,

| (Alxandros Papadiamntis) 338


,
, ,
, .
,
.
, ,
, .
. ,
.
, .
,
. .
, .

.
, .
. ,
,
,
. ,

, .
, .
, ,
, : ,

. . ,
.

| (Alxandros Papadiamntis) 339


A DESENCANTADORA
Que a Desencantadora mostre seu milagre! Acode!...

________________________
ALXANDROS PAPADIAMNTIS

... N aquela noite eu subira mais uma vez montanha para encontrar minha
prima Mahula. Para dizer a verdade, eu no sabia com certeza que a
encontraria, mas ia movido pela paixo, conduzia meus passos a uma pe-
regrinao e sentia a necessidade de atiar antigas recordaes.
Era a ltima vez em que eu veria naquele stio desolado minha prima
Mahula. Na primeira vez, vinte anos antes, eu a encontrara nas profundezas
de um carvalhal, prximo a um enorme nicho ou santurio de gigantescos
blocos marmreos que provavelmente fora templo dos deuses da poca an-
terior a Prometeu. Adjacente quele estranho edifcio, o qual exibia como
rosto de Esfinge a sua fachada grfica, havia uma miservel capela de tempos
mais recentes, dedicada ao nome da Santa Mrtir Anastsia. L eu encontrara,
vinte anos antes, minha prima Mahula.
Nos fins do outono ela havia ido junto com um padre para oficiar no
templete. Finda a liturgia, o padre bebeu seu caf e sua raki1, do lado de fora,
bem diante da porta da ermida, a cu aberto, prximo ao fogo que fora aceso
para o servio do turbulo e para o zeon2, despediu-se da mulher e apartou-se.
Minha prima Mahula permaneceu, junto com sua filha de sete anos e com
outras duas mulheres, vizinhas suas, que a acompanharam na expedio.
Estas percorriam as colinas e os crregos nas cercanias do templo, coletando
folhas selvagens e cogumelos. Minha prima Mahula, eis o que ela fez.

1 Raki (): bebida destilada, semelhante graspa. (n.t.)


2 Zeon (): na liturgia ortodoxa, gua quente com a qual o padre asperge o clice. (n.t.)

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 340


Acendeu sete velas nos dois candelabros da ermida, diante das imagens de
Cristo, de Nossa Senhora, de So Joo Batista e da Santa Anastsia. Parecia
que, aps a partida do padre, ela queria celebrar nova liturgia, mais mis-
teriosa. Depois de acender as sete velas, retirou de seu enorme cesto um
barbante fino e longussimo, de mais de cem braas, bem amarelo, per-
fumado, encerado. Era um gigantesco pavio de algodo, que ela prpria
tranara com suas mos e que, com suas mos, untara com cera de abelhas
recente.
Atou ento esta enorme vela na argola da porta velha e carcomida do
templo e, em seguida, ps-se a pux-la, desenrolando-a aos poucos de dentro
do cesto onde a mantinha enrolada num novelo artificioso e de fcil de-
senrolar. Avanando junto parede externa do templete, ia acomodando-o
colado parede, partindo da metade da parede ocidental, at o ngulo
sudoeste, ento ao longo de toda a parede sul, depois, passando pela quina
sudeste, por toda a extenso da parede oriental, com todas as curvas que o
nicho da ara formava, em seguida dobrou o canto esquerdo, avanou ao
longo da parede setentrional e, dobrando o ngulo noroeste, retornou, por
fim, porta da ermida. Em seguida, deu nova volta, idntica primeira, e
acomodava o novo lance do fio encerado paralelamente sob o primeiro e
juntssimo dele. E em seguida deu uma terceira volta, e uma quarta, e assim
sucessivamente, at completar a stima.
Minha prima Mahula havia volteado sete vezes o edifcio, e com sete
lances de fio encerado havia circundado toda a ermida.
E as mulheres, tendo j retornado com seus cestos repletos de ervas e
cogumelos, persignaram-se e fizeram-lhe estes votos, dizendo:
Que a Desencantadora mostre seu milagre! Acode!...

*
**

Santa Anastsia, a Desencantadora, aquela que desfaz as feitiarias, ou


seja, que desata qualquer amarrao e malogra plano maligno engendrado por
inimigos. A mim, que por acaso me encontrava l, a coisa pareceu estranha,
conforme haveria de parecer a um aluno da terceira srie de ginsio pro-
vincial, o qual fugira no incio das aulas, no meio do ano. Mas minha prima
Mahula sabia o que fazia.

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 341


Ela tinha um filho nico e precioso. Tinha tambm quatro filhas pe-
quenas, das quais a mais velha j completara dezesseis anos. E o filho,
primognito, chegava j ao vigsimo ano. E j perdia o juzo e pedia para
noivar.
Ele havia sido enfeitiado pelas mulheres do povoado de adiante. Elas lhe
turvaram a mente. Sabe-se l que sortilgios lhe lanaram e o que lhe deram
para beber. Elas bem sabiam de magias...
E ele amou uma moa, que era maior que ele na idade, e desejava tom-la
como esposa.
Ou me caso com ela, me, ou vou me matar. No imo peito levava a
questo. Ele fora arrebatado pela paixo. E agora, o que poderia minha prima
Mahula fazer? Deixar seu filho ingressar nos tormentos da vida, to jovem,
ficando ela a orgulhar-se das suas quatro filhas por casar? Que pai ou me
aceita isso?
Apelou ento para as coisas milagreiras. Fez muitos cultos e benzeduras e
tambm splicas. Apanhou as roupas do filho e depositou-as para beno na
missa sob o altar sagrado. Autoflagelou-se com muitos jejuns, viglias e ge-
nuflexes.
Por fim, recorreu graa da Santa Anastsia, a Desencantadora. Ela tinha
junto a Deus o dom de malograr as magias e os encantamentos. Foi, prestou-
lhe culto, cingiu seu templo sete vezes (celebrando, sozinha, uma peculiar
liturgia apaixonada por afeto materno) com vela de cem braas, a qual
confeccionara com suas prprias mos, e implorava Santa que desfizesse as
magias e que seu filho se ajuizasse, ele que fora arrebatado pela paixo e re-
gado por sortilgios, para que ele no perdesse a mente em vo...

*
**

Tudo isso eu trazia mente e enxergava como se tivesse acontecido


ontem, e haviam j decorrido mais do que vinte anos desde ento. Eu deixara
o vilarejo ao pr do sol e marchara na penumbra at o crrego da Serpente, a
partir de onde comea a ngreme encosta do monte Varands. A lua ainda
no nascera, porque era o segundo ou terceiro dia aps o plenilnio. Em
meio ao crrego, bem mais embaixo, ressoava o frmito da torrente formada
pelas neves que derretiam. E um rochedo alto e negro erigia-se diante de
mim, misterioso na escurido.

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 342


Era o ms de maro. A correnteza fremia, roncava, e arrastava-se ruidosa,
e escoava, formando duas cachoeiras, senhora no silncio da noite. Aquele
rudo semeava medo em minha alma, que reconhecia em si semelhana com
aquele crrego. Ia dominada por uma paixo prfida tal qual o crrego
profundo e o silncio da noite iam dominados por um ribombo cavo.
Com dificuldade eu divisava a trilha que se tracejava por entre o musgo e
densas moitas. Em seguida, diante de mim, na encosta alcantilada, comecei a
enxergar uma refulgncia. Os primeiros raios da lua argentavam as copas das
rvores. Cheguei base da montanha e pus-me a subir o aclive. Depois que
subira mais de dois mil passos, apressado e ofegante, vi adiante a lua, aqum
do silvoso monte adjacente que encobria, s minhas costas, o horizonte, vi a
lua desprender-se da crista da distante montanha oposta, onde, por alguns
minutos, parecia ter ateado fogo a uma rvore solitria, ereta no cume da alta
colina que bloqueava o porto; a rvore parecia em chamas; depois, Hcate,
tendo deixado a rvore carvo negro, ascendeu lenta, em glria e esplen-
dorosa apoteose, acima da crista da montanha.
Uma hora depois, achava-me no cume, e em seguida no planalto, sob o
reluzente luar. Depois cheguei encosta do lado oposto, onde novamente
encontrei sombras e boscagens e terror minha frente. Pouco mais para
baixo dali ficava a pequena vivenda agrria de Giannis Stogios, campons
simples, amigo meu. Transpus a cerca baixa, adentrei o quintal e bati porta.
Stogios no adormecera ainda, atravs da bandeira da porta brilhava uma
luz. Chamei-o pelo nome. Reconheceu minha voz veio porta para me abri-
la. Ofereceu-me prontamente hospitalidade e abrigo.
Eu, contudo, no sabia por que batera em sua porta, uma vez que no
sentia sono. Depois que ele adormecera, apanhei meu cajado e meu chapu e
sa, gritando para que ele fechasse a porta, se assim desejasse; uma vez que
dormia um sono leve, respondeu-me com um tranquilo gemido, em meio ao
seu sono.
Desci ainda mais a montanha. A lua estava j no apogeu e brilhava por
toda a vertente. Nas vivendas pastoris, os galos j haviam cantado. Desci at
uma estreita boscagem, virei para a esquerda e cheguei ao ermo templete de
Santa Anastsia.
... E agora, aps vinte anos, quando comecei j a fenecer, tendo provado
saciedade do mosto e do fel da vida, se eu tentasse cingir com vela o templo
da Mrtir, sequer vela pura poderia encontrar, pois h muito tempo todos os
cerieiros vendem velas adulteradas, e estes colmeeiros aprenderam a adulterar
a cera antes de vend-la. E a ermida da Santa havia cado no oblvio e em

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 343


terrvel abandono, porquanto decara desde ento a devoo religiosa. Havia
somente dois cones oleosos e desgastados na iconstase apodrecida, a ima-
gem de Cristo Salvador direita e, esquerda, a sua cordeira, a qual tinha a
face voltada na direo dele e parecia que balia em alta voz: Desejo-te, meu
noivo! Os cones de Nossa Senhora e de So Joo Batista haviam desa-
parecido. Talvez tivessem sido subtrados pelas mos de colecionadores de
antiguidades ou amantes da arte bizantina...
Havia apenas duas candeias meio quebradas ou rachadas, o portal norte
do santurio estava sem porta, a nica janela, na parte meridional do templo,
sem folhas, o altar e o ofertrio nus e descobertos, cheios de p... A ermida
sete vezes cingida e benzida j no funcionava.
Nem holocausto, nem sacrifcio, nem oblao, nem incenso, nem mes-
mo um lugar para vos oferecer nossas primcias. E a liturgia secreta que
muitos anos antes minha prima, a afetuosa Mahula, celebrara em torno de
suas paredes, decerto no fora repetida j havia muito tempo.

*
**

Oh! sete apenas?... Setenta vezes sete voltas em torno do templo da Santa
Anastsia eu precisaria dar agora!... Tantas vezes circundara meu corao o
espinho do amor amargo, tantas vezes o apertara a paixo rptil e prfida...
temente, no ousei dizer Santa, sentia vergonha de confessar para mim
mesmo que eu era, nesta idade, presa e joguete da paixo...
Mas para que haveria eu de oferecer crios e benjoim, para que haveria eu
de cingir o templo com velas? A Santa podia talvez me curar, mas eu no
desejava ser curado. Preferiria consumir-me lentamente nas chamas... H, no
Paraso, Santos que acolhem as preces dos apaixonados?... Qui existira nos
tempos de antanho, ao lado da ermida da Desencantadora, naquele enig-
mtico antigo edifcio de enormes blocos marmreos, um templo de Afro-
dite, qui existira um altar de Eros?
Oh! e, todavia, eu me dissolvia... por horas a fio desejava, se assim fosse
possvel, ser curado. Acode, Santa Anastsia!

*
**

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 344


Enquanto eu inspecionava a ermida, amanhecera. As horas se passaram
sem que eu as sentisse, e, em meio ao amortecimento e o devaneio da noite,
sem sentir o frio, eu passei quase toda aquela noite de maro fora de casa, no
campo. Afastei-me da ermida sentindo alvio involuntrio, porque, aban-
donado conforme estava o seu santurio, a Santa no quereria mais me curar.
L, inesperadamente, encontro minha prima Mahula... Ela estava tal qual
vinte anos antes, seu rosto quase no se alterara, sequer fio branco tinha na
cabeleira nem ruga na fronte. Era daquelas mulheres que tm uma segunda
juventude, mais florescente que a primeira. Plida e ingnua e rude, parecia
feia primeira vista, mas, aps um segundo olhar, descobria-se em seu rosto
uma doura inefvel. Era ninfa e sacerdotisa e mulher.
Onde neste mundo, primo? me diz.
A prima Mahula possua um olival naquelas paragens. Aquele ano for-
neceu uma suntuosa colheita de olivas, e, conquanto fosse ainda maro, o
pequeno cesto que ela carregava preso em torno do cotovelo esquerdo estava
cheio de olivas maduras, bonitas e brilhantes; as ltimas olivas caam das
rvores ainda perto da primavera. Ela considerava aquele campo como seu
recanto particular, e, por isso, dizia: Onde neste mundo.
Cumprimentei-a e sentei-me num outeiro, sob uma oliveira, nos confins
do olival. Aquela, achegando-se, depositou seu cesto prximo a mim e, tendo
cuidadosamente encurtado a borda de seu vestido com ambas as mos,
sentou-se um pouco mais afastada.
Voc aceita comer umas azeitonas, se eu lhe oferecer, primo?
Prima Mahula, comecei eu, sem sequer responder sua afvel oferta,
voc se lembra, naquele tempo em que eu era um menino, que voc envolvia
com vela a igrejinha da Santa Anastsia?
Eu me lembro, respondeu ela.
Diga-me, que eu no sei bem, por que voc fazia isso?
Era uma promessa, porque o Manolkis estava apaixonado; e, j que a
Santa Anastsia que desfaz as magias, grande a sua graa, eu cingi a
igrejinha dela e a invoquei para, se meu filho por ventura estivesse en-
feitiado, que ela o desenfeitiasse.
E em seguida o que aconteceu? Conte tudo para mim, como se eu
fosse confessor, porque voc sabe que eu estive ausente da ptria a maior
parte do tempo, e no acompanhei bem o caso.
Parece que no tinham feito magias para ele, sozinho ele caiu no amor,
e a Santa, j que o caso no se dava por magia, no podia mudar a mente dele

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 345


fora, porque ele sozinho e por vontade colocou a paixo dentro de si. E
ento a Santa fez seu milagre de outro modo; quando eu cumpri minha
promessa, fazendo a cerimnia, no deu um ms e a moa noivou com outro
e em pouco tempo aconteceu o casamento. Ento, como tinha o medo de
que meu filho enlouquecesse ou entisicasse de raiva e desgosto, e fiz por ele
uma promessa Nossa Senhora Kunistra3, grande a sua graa, para salv-lo da
demncia e da doena... Custou muito a ele, ele sofreu, perdeu o apetite,
amarelou como cera, se dissolveu no mundo de cima4... Todavia, Nossa
Senhora fez seu milagre e o menino no enlouqueceu nem entisicou... Em
pouco tempo, voltou a si.
E agora o que dele?
Agora navega com nossa goleta nos mares do Oriente... Tirou diploma
de capitania e ele prprio a governa, j que o pai dele envelheceu e largou o
negcio... Parece que ele caiu um pouquinho na bebida, o Manolkis, mas ele
no exagera, eu creio... Ele esbranquiou, e no quer se casar. Para lhe dizer a
verdade, primo, melhor assim para mim. Ele me ajudou e eu juntei o dote
das duas meninas; agora eu tenho ainda duas. melhor que ele escapou dos
tormentos... No bom negcio que o povo fique muito numeroso. O meu
vizinho, o Konstantis Rigas, sujeito inteligente e que rodou o mundo,
quando v nascer algum menino na vizinhana, notando a alegria das mu-
lheres e de todos os parentes, costuma dizer: Alegrem-se, meus filhos;
nasceu mais um sofredor!
Em seguida, perguntei minha prima se acaso haviam ocorrido outras
coisas curiosas relacionadas a este caso. Mahula respondeu:
Uma noite, naquela poca, quando eu voltava do olival e passei pela
Santa Anastsia para fazer meu sinal da cruz e acender as candeias, porque
anoitecia, escutei uns rudos, mas uns rudos muito estranhos, naquela
construo vizinha, de mrmore, que dizem que assombrada... Numa outra
noite, ento, eu vi num sonho que me encontrava na ermida da Santa, e vi l
uma coisa muito estranha surgindo e saindo e correndo de dentro daquela
construo assombrada... E me pareceu ento que veio uma menina linda,
mas muito linda, o rosto dela brilhava, e me deu uma florzinha branca,
perfumada e me disse: Tome, d isto ao seu filho, para ele cheirar; flor do
den. De repente, aquela coisa volta, a coisa estranha, negra e vermelha, que

3Nossa Senhora Kunistra (forma dialetal de Eikonistria) a padroeira da ilha de Skithos. (n.t.)
4 As referncias ao mundo de cima ( ) significando mundo dos vivos e ao mundo de baixo (
) significando mundo dos mortos sobrevivem no idioma grego moderno. Trata-se de uma memria
cristalizada na lngua cujas origens remetem Antiguidade pag, quando se acreditava na existncia do mundo dos
mortos embaixo da terra, mas que no traduz a real cosmoviso neogrega (crist). (n.t.)

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 346


tinha pulado da antiga construo, ela volta enraivecida e se lana sobre mim,
tentando arrancar da minha mo a flor que eu havia ganhado da linda moa,
que parece que era a Santa Anastsia... No mesmo instante, a Santa aparece
novamente, como saindo do Sacro Portal do Santurio, e, com um raminho
de louro que segurava com as mos, acerta uma na besta e corta fora a mo
dela, da maldita que tentava apanhar a minha flor... Foi isso que vi.

*
**

Durante o dia inteiro perambulei pelos crregos e praias, ao longo da


costa selvagem e montanhosa assolada pelas ondas, e somente no entardecer
retornei morada de Stgios para dormir algumas horas. Quando acordei, a
lua havia nascido, mas eu perdera o sono para o restante da noite.
Meus passos mais uma vez me conduziram ermida de Santa Anastsia.
Acendi um pedao de crio feito com cera medianamente adulterada, que na
vspera eu comprara no vilarejo e ento cortara em quatro pedaos, para
maior praticidade; depois de enrolar com papel os pedaos do crio, guardara-
os na minha bolsa.
Colei esta vela no candelabro e sentei-me num dos dois ou trs bancos
que havia na ermida, para descansar... Depois disso eu quis genuflectir, e
tentei fazer orao, mas minha mente perdia-se em devaneios. Fechei os
olhos, implorando por um sono, mas a dor vigilava dentro de mim.
Nas horas da solido daquela noite, das preces desconexas e das blas-
fmias involuntrias, eu navegava como em sonho a outro mundo. Ouvia
sons, sussurros e vozes. Parecia-me que as recordaes e as imagens que me
sitiavam a mente assumiam forma e corpo, zumbiam em torno de meus
ouvidos qual enxame de inumerveis almas aladas, fitava o cone da Santa, e
ela se me mostrava to bela quanto se mostrara, no sonho, minha prima
Mahula. Em seguida, uma outra figura pareceu-me que postava-se diante do
cone, encobrindo-o.
Naquele instante, escutei um forte barulho fora, do lado direito do
templo, vindo do local onde ficava o antigo edifcio, aquele mal-assombrado.
Imediatamente veio minha mente a narrao da prima Mahula. Apanhei o
crio e transpus a porta, correndo para fora.
Uma brisa fria soprava e ameaava apagar o crio. Tendo sido obrigado a
abrigar a luz com a palma da mo, no enxergava nada alm da parede do

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 347


templo. A lua se ocultara entre nuvens. Eu divisava, em meio penumbra, o
edifcio marmreo, e no discernia nada. Pareceu-me que uma coisa saltou de
l, vindo do outro lado da parede, e ps-se em fuga; talvez fosse um gato
selvagem ou uma doninha caando no escuro.
Retornei ao templo e persignei-me. Sentei-me novamente no banco. A
figura que me parecia presente l, portando a pureza nos olhos que acenavam
para baixo e o refrigrio em torno dos lbios suaves e melfluos, deu-me a
impresso de trocar gestos com o cone da Santa. Pareceu-me que seus lbios
proferiam splica e o olhar do cone acenava em concesso...
O sono ento me arrebatou sobre o banco onde eu estava sentado. O
sono foi sem sonhos, todos os sonhos haviam sido retirados pelo estado de
alerta. Apenas reconditamente, nas profundezas da minha conscincia, uma
voz, que se assemelhava a orculo, soou debilmente ao sussurrar: Vai-te,
incurvel; a dor ser a tua vida...
Despertei. Pus-me de p e fui-me. Sentia uma alegria selvagem, porque a
Santa no dera ouvidos minha prece.

A Desencantadora|Tho de Borba Moosburger (trad.) 348


registro (n.t.)|Saqqara

A Desencantadora|Tho
Tho de Borba Mossburger (trad.) 349
A CANTILENA DE SANTA EULLIA
ANNIMO

O TEXTO: A Cantilena de Santa Eullia foi o primeiro texto potico


escrito em uma lngua romnica, o francs antigo, datando de cerca
de 800 d.C. Escrita por um annimo e inspirada num hino do poeta
latino cristo Prudncio (em Peristephanon), ), narra o martrio de
Santa Eullia de Mrida (c. 292-304
304 d.C.), perseguida e morta pelos
imperadores romanos Diocleciano e Maximiano por se recusar a
abjurar o cristianismo. Composta por 29 versos decasslabos,
decasslabos uma
de suas inovaes em relao poesia latina foi a introduo da
rima entre as palavras ao final dos versos, sendo esse recurso lar-
lar
gamente usado na poesia e msica modernas. Atualmente o ma- ma

nuscrito ao qual pertence se encontra na Biblioteca Municipal de


Valenciennes, na Frana.
Texto traduzido: Cantilne de sainte Eulalie,, texte roman, ms. du IXe s.:

Bibliothque de Valenciennes, no. 150, fol. 141v.

O TRADUTOR: Henrique Martins de Morais cursa mestrado em

lingustica na Universidade de So Paulo, sendo licenciado em his-


tria pela UFMG. Em suas pesquisas, estuda a fontica e a fono-
his
fono
logia de lnguas antigas como o francs medieval, eslavo ecle- ecle

sistico e latim vulgar, estabelecendo relaes entre escrita e fala,


grafemas e fonemas.
Contato: alaenoctis@yahoo.com.br

Stra do Sbio e do Tolo|Giuliano


Giuliano Proena (trad.) 350
LA CANTILNE DE SAINTE EULALIE
Buona pulcella fut Eulalia
Bel auret corps, bellezour anima.

_________
ANONYME

Buona pulcella fut Eulalia:


Bel auret corps, bellezour anima.
Uoldrent la ueintre li d(e)o inimi;
Uoldrent la faire diaule seruir.
Elle no(')nt eskoltet les mals conselliers 5

Qu(')elle d(e)o raneiet chi maent sus en ciel,


Ne por or ned argent ne paramenz,
Por manatce regiel ne preiement;
Niule cose non la pouret omq(ue) pleier

La Cantilne de Sainte Eulalie|Anonyme


Eulalie 351
La polle sempre n(on) amast lo d(e)o menestier. 10

Et por( )o fut p(re)sentede maximiien,


Chi rex eret a cels dis soure pagiens.
Il( )li enortet dont lei nonq(ue) chielt
Qued elle fuiet lo nom xr(ist)iien.
Ell(')ent adunet lo suon element: 15

Melz sostendreiet les empedementz


Qu(')elle p(er)desse sa uirginitet.
Por( )os furet morte a grand honestet.
Enz enl fou lo getterent, com arde tost:
Elle colpes n(on) auret, por( )o nos coist. 20

Aczo nos uoldret concreidre li rex pagiens;


Ad une spede li roueret tolir lo chief.
La domnizelle celle kose n(on) contredist:
Uolt lo seule lazsier si ruouet krist.
In figure de colomb uolat a ciel. 25

Tuit oram que por nos degnet preier


Qued auuiset de nos xr(istu)s mercit
Post la mort & a lui nos laist uenir
Par souue clementia.

La Cantilne de Sainte Eulalie|Anonyme 352


A CANTILENA DE SANTA EULLIA
Eullia foi uma boa donzela,
Tinha um corpo belo e a alma bela.

_________
ANNIMO

Eullia foi uma boa donzela,


Tinha um corpo belo e a alma inda mais bela.
Os inimigos de Deus quiseram derrot-la;
Quiseram faz-la servir ao Diabo.
Ela no escuta os homens maus que aconselham 5

Que ela renegue Deus que habita o cu,


Nem por ouro nem prata nem objetos preciosos,
Por ameaa nem por splicas do rei;
Nada pde faz-la recuar,
A moa no deixa de amar menos o servio a Deus. 10

E por isso foi trazida a Maximiano,


Que naqueles tempos era rei dos pagos.
Ele a exorta mas ela no se interessa
Que ela abandone o ttulo de crist.
E que ela adore o seu deus. 15

Ela preferia sofrer perseguies

A Cantilena de Santa Eullia|Henrique Martins de Morais (trad.) 353


Do que perder sua virgindade.
Por isso, fora morta com grande honestidade.
Jogaram-na ao fogo, para que queimasse rpido:
Ela no tinha pecados, por isso, no queimou. 20

O rei pago no quisera aceit-lo,


E ordenara tolher-lhe a cabea com uma espada.
A donzela no contradisse isto:
Ela quer abandonar a vida terrena, e clama por Cristo.
Na figura de um pombo voou ao cu. 25

Oremos todos para que ela reze por ns


Que Cristo nos tenha misericrdia
Que depois da morte nos deixe ir junto dEle
Por sua clemncia.

A Cantilena de Santa Eullia|Henrique Martins de Morais (trad.) 354


OS JURAMENTOS DE ESTRASBURGO
NITARDO

O TEXTO: Os Juramentos de Estrasburgo (Les Strasbourg em


Les serments de Strasbourg,
francs, e Sacramenta Argentariae,, em latim) fazem parte de uma obra
maior chamada L'Histoire des fils de Louis le Pieux (Histria dos Filhos
), escrita no sculo IX. Esta breve passagem im-
de Lus, o Piedoso),
portante para a Lingustica Histrica, pois se trata do primeiro teste-
teste
munho de uma lngua romnica, aps sculos de escrita em latim. Os
irmos Lus e Carlos, netos de Carlos Magno, unem foras para
combater seu irmo Lotrio e dividir o Imprio Carolngio. Assim,
fazem
em um trato que documentado. O texto escrito em latim com
passagens em francs antigo e alto alemo, sendo essas duas ltimas
lidas em voz alta pelos irmos e seus soldados.
Texto traduzido: Mourcin, M. de. Serments Prts a Strasbourg en 842,
Charles-le-Chauve et Louis-le-Germanique Respectives Paris :
Germanique et les Armes Respectives.

Imprimerie de P. Didot LAin, 1815.

O AUTOR: Nitardo (Nithard) era neto de Carlos Magno, sendo filho


de Berta (Berthe), filha do imperador. Atuava junto corte como
uma espcie de historiador e cronista, registrando os eventos de sua
poca, o sculo IX, por escrito. Aps a partilha do imprio carolngio,
passou a atuar como conselheiro de Carlos, o Calvo, um dos irmos
vencedores da disputa. Apenas alguns de seus livros sobreviveram
sobrevive
aos tempos atuais.

O TRADUTOR: Vide pg. 350.

Les Serments de Strasbourg|Nithard


Nithard (Nitardo) 355
LES SERMENTS DE STRASBOURG
Cumque Karolus hc aedem verba
romana lingua perorasset...

________
NITHARD

... C umque Karolus hc aedem verba romana lingua perorasset,


Lodhovicus, qui maior natus erat, prior hc deinde se servaturum
testatus est :
Pro Deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament, dist
di in avant, in quant Deus savir et podir me dunat, si salvarei eo cist meon
fradre Karlo, et in aiudha et in cadhuna cosa, si cum om per dreit
drei son fradra
salvar dift; in o quid il mi altresi fazet: et ab Ludher
dher nul plaid nunquam
prindrai, qui, meon vol, cist meon fradre Karle in damno sit.
Quod cum Ludhovicus explesset, Karolus teudisca lingua sic hec eadem
verba testatus est :
[...]

Les Serments de Strasbourg|Nithard


Nithard (Nitardo) 356
Sacramentum autem, quod utrorumque populus, quique propria lingua,
testatus est, romana lingua sic se habet :
Si Lodhvigs sagrament que son fradre Karlo iurat conservat, et Karlus,
meos sendra, de suo part non los tanit; si io returnar non lint pois; ne io ne
neuls cui eo returnar in pois, in nulla aiudha contra Lodhuvig nun li iv er.
[...]
Quibus peractis, Ludhuvicus, Reno tenus per Spiram, et Karolus, juxta
Wasagum per Wizzunburg, Warmatiam iter direxit.

Les Serments de Strasbourg|Nithard (Nitardo) 357


OS JURAMENTOS DE ESTRASBURGO
E quando Carlos proferiu estas
mesmas palavras em lngua romana...

________
NITARDO

E quando Carlos proferiu estas mesmas palavras em lngua romana, Lus,


que era mais velho, foi o primeiro a testemunhar o que se segue:
Pelo amor de Deus, pelo povo cristo e nossa comum salvao, deste dia
em diante, enquanto Deus me der poder e saber, protegerei o meu irmo
Carlos, em ajuda e em cada coisa, como algum deve por direito proteger seu
irmo, contanto que ele faa o mesmo por mim, e nunca farei nenhum
acordo com Lotrio que, de minha vontade, deixe este meu irmo Carlo
prejudicado.
Havendo Lus terminado, Carlos testemunhou as mesmas palavras do
juramento em lngua alem:
(...)
E o juramento que cada povo testemunhou, cada um na prpria lngua,
em lngua romana assim se mantm:
Se Lus conservar o juramento que fez a seu irmo Carlos, e Carlos, meu
senhor, de sua parte, no o mantiver, se eu no puder faz-lo reconsiderar,
nem eu, nem ningum que possa faz-lo reconsiderar, no lhe serei de
nenhuma ajuda contra Lus.
(...)

Os Juramentos de Estrasburgo|Henrique Martins de Morais (trad.) 358


Terminado isso, Luis se dirigiu at o Reno, por Spira, e Carlos foi perto
dos Vosges, por Wissembourg, rumo a Warmatia.

Os Juramentos de Estrasburgo|Henrique Martins de Morais (trad.) 359


memria (n.t.)|Massada

Os Juramentos de Estrasburgo|Henrique
Henrique Martins de Morais (trad.) 360
IMAGEM DE MENILEK:
REI DOS REIS DE ETIPIA
HERUY WELDE SELASSIE

O TEXTO: Traduo de um poema do gnero malkee,


malkee intitulado Ima-
gem de Menilek: Rei dos reis de Etipia, escrito por Welde Selassie,
que narra os louvores ofertados a Menilek, Rei de Etipia, pela vi- vi
tria sobre o exrcito italiano, na Batalha de Adwa, em maro de
1896. O poema, escrito na lngua geez, compe-se
compe de 45 estrofes,
cada uma de cinco versos. Em cada estrofe, os primeiros
primeiro dois versos
apresentam uma saudao a um dos membros, ou partes do corpo
de Menilek,, exaltando suas qualidades fsicas; o terceiro,
terceiro a invocao
de Menilek, seguida de um ttulo honorfico; nos ltimos dois faz-se

o elogio dos dotes guerreiros e qualidades morais de Menilek, com


aluso s conquistas de seu reinado, em especial, a vitria de Adwa.
O texto do poema foi publicado em fac-smile
mile na obra do explorador

francs Jean Duchesne-Fournet, Mission en thiopie,


traduo francesa.
thiopie seguido de uma

Referncia: /Imagem /Imagem de Menilek:

Rei dos reis de Etipia. Trad. de Francisco Maria Esteves Pereira. In. A
poesia etipica, separata do Boletim da Segunda Classe,
Classe volume VIII,
Academia das Scincias de Lisboa. Coimbra: Imprensa da Universidade,
1915.

O AUTOR: Heruy Welde Selassie (1878-1938) 1938) foi ministro das Rela-
Rela
es Exteriores da Etipia e escritor de lngua amrica.
amrica Reconhecido
como um dos mais importantes intelectuais do incio do sculo XX
de seu pas, reputao que ganhou entre seus conterrneos por seus
escritos acerca da histria da Etipia,, ao longo de sua carreira pu-
blicou 28 livros, desde estudos historiogrficos
toriogrficos poesia de cunho
tradicional etope.

O TRADUTOR: Francisco Maria Esteves Pereira (1854-1924),


(1854 portu-
gus, foi scio-correspondente
correspondente da Academia de Cincias de Lisboa e
engenheiro militar. Publicou vrias obras traduzidas do etope,
et entre
as quais, a Histria de Minas Adems Sagad, Rei de Etipia (1888) e
Crnica de Susenyos, Rei de Etipia (1892). Dedicou-se
Dedicou aos estudos ori-
entalistas nos ltimos 34 anos da sua vida, sendo tradutor e perito
em hebraico, rabe, amrico e snscrito.o. Dirigiu tambm publicaes
na rea de histria, recuperando textos dramticos antigos.

Os Juramentos de Estrasburgo|Henrique
Henrique Martins de Morais (trad.) 361
| (Heruy
Heruy Welde Selassie) 362



_____________

| (Heruy Welde Selassie) 363


| (Heruy Welde Selassie) 364


| (Heruy Welde Selassie) 365


| (Heruy Welde Selassie) 366


| (Heruy Welde Selassie) 367


| (Heruy Welde Selassie) 368


| (Heruy Welde Selassie) 369


| (Heruy Welde Selassie) 370


IMAGEM DE MENILEK:
REI DOS REIS DE ETIPIA

Sado a memria do teu nome, que acima de tudo,


Rei dos reis, Menilek, salvador de Etipia.

___________________
HERUY WELDE SELASSIE

Sado a memria do teu nome, que acima de tudo,


que pela sua veneranda majestade aniquilou o Italiano;
Rei dos reis, Menilek, salvador de Etipia;
mataste o rebelde em um logar da terra de Tegre,
e o desbarataste com os seus baxi bezuq1, e os zeste cadveres.

Sado a cabeleira da tua cabea semelhante a uma trana de sda,


a negra vista do colrio no igual sua vista;
Rei dos reis, Menilek, observador das palavras do Evangelho;
porque eu me refugiei tua clemncia,
para que me honres, e em breve me faas rico.

Sado a tua cabea, sbre a qual est o diadema,


que semelhante ao arco-iris, e preciosa joia de topzio;
Rei dos reis, Menilek, que s a planta do Eden;
o teu reino melhor que o de Salomo;
Cafa e o Mar fizeste em um (reino).

1 Em turco basci buzuq, tropas irregulares que ficaram em Massua ao servio da Itlia, depois da ocupao da mesma
ilha pelos italianos. (n.t.)

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia|Francisco M. E. Pereira (trad.) 371


Sado o teu rosto, como rosto do lio do deserto;
e o seu aspecto resplandecente como prola da Sria;
Rei dos reis, Menilek, cujo trono venerando;
mataste o rebelde que veiu do pas de Roma:
e a sua alma foi arremessada ao inferno.

Sado as tuas plpebras, que so como mileto2 bordado,


muito agradvel e muito formoso;
Rei dos reis, Menilek, sol de Etipia;
por teu prprio conselho aniquilaste o perverso baxi bezuq;
o seu corpo foi para a espada, e a sua alma para o fgo do cu.

Sado os teus olhos, como os olhos do apstolo Paulo,


resplandecentes como o cristal, e admirveis de aspecto;
Rei dos reis, Menilek, sol de Etipia;
quando o Judeu italiano foi aniquilado e morreu,
calamidade e luto houve em Roma.

Sado as tuas orelhas, que escutam a petio do pobre,


quando te pede e clama com alarido;
Rei dos reis, Menilek, senhor de Etipia,
os manjares da tua mesa espantam,
e servem (bebidas) em milhares e milhares de jarras.

Sado as tuas faces vermelhas como a flr da romaneira,


que mais agradvel do que o sol e a lua;
Rei dos reis, Menilek, brilhante estrla do oriente;
quando tu te levantaste com o teu numeroso exrcito
o General pareceu, e o dilvio o extinguiu.

Sado as tuas narinas, perfumadas como o aroma de jardim,


a forma delas formosa e muito agradvel;
Rei dos reis, Menilek, cedro de Etipia;
quando o Judeu ingls emprestou ouro ao Italiano,
aquele que repartiu, foi impotente, e tomou-o a tristeza.

2 Mileto, nome derivado do da cidade de Mileto, designa um tecido no de l, da cor de prpura, do qual se faziam

vestidos. (Dilmann, Lex aeth., c. 147). ste tecido anlogo ao damasco. (n.t.)

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia|Francisco M. E. Pereira (trad.) 372


Sado os teus lbios, os quais louvam o Senhor,
que te constituiu (soberano), para que sejas senhor do todos as criaturas;
Rei dos reis, Menilek, misericordioso e bom;
quando o fuzigra3 fulgurou, e foi semeado chumbo,
o Italiano teve medo, e a terra o enguliu.

Sado a tua bca, que d graas ao Criador,


no diz injrias, e no pronuncia palavras vs;
Rei dos reis, Menilek, luzeiro de Etipia;
o Major pereceu, e no pode (ir) seu caminho;
quando o General Baratieri voltou, Umberto foi consternado.

Sado os teus dentes, que so mais brancos do que a neve,


a sua natureza formosa e muito estranha;
Rei dos reis, Menilek, eleito de Cristo, filho(de Deus);
quando o fuzigra fulgurou como trovo,
o Italiano tremeu, e o terror o tomou.

Sado a tua lngua, que suave,


fala o bem, e no tem o mal;
Rei dos reis, Menilek, una a tua f;
aniquilaste o Italiano, irmo de Satan sedutor;
o Capito fugiu, e o Tenente morreu.

Sado a tua voz, que no pronuncia blasfemias,


mas smente o louvor de Deus;
Rei dos reis, Menilek, tu (s) filho de Salomo;
quando foste para Tegre, as trevas dissiparam-se;
Satan pereceu, e o General morreu.

Sado a tua respirao, como respirao do anjo,


que sarou o doente, cujo corpo era enfermo;
filho de Salomo, Menilek, senhor de tudo;
vingaste-te dos Judeus, que crucificaram a seu Senhor;
(a vingana) foi completa, no restou nenhum deles.

3 Em francs fusil Gras, espingarda Gras. (n.t.)

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia|Francisco M. E. Pereira (trad.) 373


Sado a tua garganta, cujo sabor doce de mel,
porque todos os teus soldados no temeram a morte;
Rei dos reis, Menilek, chefe de milhares de milhares;
(como) um musulmano foi o Major, cujo nome era Galiano;
bom foi o fuzigra, e o seu sangue foi derramado.

Sado o teu pescoo, cuja formosura como a da torre de Damasco,


cujo ornamento um colar de ouro puro;
Filho de Salomo, Menilek, que pelo teu poder expulsas Satan;
quando zeste sinal com a tua espada, a sua chama os queimou,
dispersaram-se como fumo, e foram feitos cadveres.

Sado os teus hombros, que suportam o jugo do Evangelho,


no sabe outro sentido, desde que foi criado;
Rei dos reis, Menilek, preciosa joia de jaspe;
quando o cavalo de fgo sentiu a batalha, assaltou;
a sua chama os queimou, e foram (como) palha.

Sado as tuas costas, cujo manto de mileto de (fio de) ouro,


muito formosa e agradvel a sua elegncia;
Rei dos reis, Menilek, cujo cavalo chama de fgo;
quando o procuraram os que vieram de Roma,
os ces de Adua os comeram, e lamberam o sangue deles.

Sado o teu peito, que cinge o vestido rial,


que te deu o prprio Senhor (Deus) dos exrcitos;
Rei dos reis, Menilek, filho do filho de David;
os gentios inimigos, que vieram contra ti,
queimou-os o fuzigra, e devorou-os o fgo.

Sado o teu seio, que como incenso e perfume4,


que celebrado mais do que todos, e louvado com seu louvor;
Filho de Salomo, Menilek, rei de mansido;
os teus inimigos que vieram, foram totalmente submergidos,
porque tu s observador de vontade de Deus, Elohe.

4 Cf. Cant., 5, 13; 8, 2. A palavra reh designa uma planta odorfera, cuja espcie no est bem determinada, como murta,
trevo de cheiro, etc. (Dillmann, Lex aeth., c. 274), e provavelmente um perfume extrado da mesma planta.

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia|Francisco M. E. Pereira (trad.) 374


Sado as tuas mos, que empunharam a espada,
para trucidar os baxi bezuq, que restaram do fuzigra;
Rei dos reis, Menilek, tu comandas milhares (de soldados);
Deus amou-te, e recebeu a tua orao;
os teus adversrios foram aniquilados, no restou nenhum.

Sado o teu brao, como o brao do lio e do urso,


coberto de fio de ouro, o velado com um vestido de mileto;
Rei dos reis, Menilek, juiz do pvo e das gentes;
no teu tempo houve alegria e muita abundncia,
o mel (foi como) uma ribeira, e o leite foi abundante.

Sado o teu cotovelo que fatigou o poder do Itlia,


quando quebrou o seu navio, como Fara foi submergido;
Rei dos reis, Menilek, tu governas o mundo;
aniquilaste o rebelde, cujo rosto era de aspecto horrendo,
quando o fuzigra o queimou, e abrasou como carvo.

Sado o teu antebrao, cuja cr como a do relmpago,


o seu mister muito formoso e agradvel;
Rei dos reis, Menilek, amado de Deus;
quando o seu inimigo viu os que eram famintos,
deu-lhes chumbo, o fuzigra os oprimiu.

Sado a palma da tua mo, que fere a fra dos pecadores,


vinga-se do seu inimigo, e poderoso para os seus amigos;
Filho de Salomo, Menilek, resplandecente como cristal;
Para onde voltarei na hora do pranto e da adversidade?
Assim dizendo se lamentou o Major em Maqale.

Sado os teus dedos, nos quais est o anel de ouro,


cuja vista terrvel, e cujo aspecto admirvel;
Rei dos reis, Menilek, (tu) s o prprio filho de Salomo;
quando viram a espada de fgo, que era em tua mo,
os homens de Roma, tomou-os o espanto, e temeram.

Sado as unhas da tua mo, que so muito formosas,


que so agradveis ao ouvido e terrveis aos olhos;

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia|Francisco M. E. Pereira (trad.) 375


Rei dos reis, Menilek, como frasco de gua de mirra;
quando foste para Tegre tomando a cruz da luz,
Satan fugiu com os baxi bezuq malignos.

Sado o teu lado, que se reclina em leito dourado,


quando te assentas nele para julgar os povos;
Rei dos reis, Menilek, pai dos rfos;
devoto de Maria, e tambm amigo de (S.) Jorge,
o qual fez que sejas um aafate de man.

Sado o teu ventre, que desiste da vingana,


sem misericrdia para os pecadores, e ainda no h outro (assim);
Filho de Salomo, Menilek, amado dos quatro querubins;
do mar do teu louvor ou misturei ste dilvio,
para que o leia o escrivo das ordens, e no seja intil.

Sado o teu corao, o qual no conhece a vingana,


mas smente o perdo;
Filho de Salomo, Menilek, perfume de aroma de cinamomo;
consumiu o Italiano, e derramou o seu sangue,
pelo fio da espada trucidou os baxi bezuq.

Sado os teus rins, rins do aroma do leo,


vinho que foi preparado pelo amor de Cristo;
Filho de Salomo, Menilek, rei (dos negcios) internos e externos;
quando sau uma palavra da tua bca,
o Judeu foi consumido e aniquilado.

Sado a tua inteligncia, boa e vivificante,


que odeia os gentios, e liberal para os cristos;
Filho de Salomo, Menilek, amado de Jesus Nazareno;
tu aniquilaste Satan, e esmagaste a serpente,
porque te ama muito o teu Deus celestial.

Sado o teu umbigo, que semelhante ao sinete,


que (Deus) dos Exrcitos, Senhor de tudo, criou por sua sabedoria;
Rei dos reis, Menilek, esplendor de Etipia;

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia|Francisco M. E. Pereira (trad.) 376


quando fulgurou o fuzigra, como a voz do trovo,
foram quebradas as suas artrias, e dissolveram-se os seus membros.

Sado a tua cintura, a qual cinge cinto de ouro,


cujo aspecto agradvel, ainda que esteja longe;
Rei dos reis, Menilek, senhor de fuzigra fulgurante;
as suas mos consumiram-nos totalmente com os seus baxi bezuq;
e tambm o General, quando fugia, cau.

Sado as tuas pernas, que so colunas de ouro puro,


a sua beleza no foi assombrada, e no se conhece o seu valor;
Rei dos reis, Menilek, jasmim de Jerusalem;
quando o leo do fuzigra foi derramado sbre a cabea do Italiano,
eis que ela foi quebrada, e completamente esmagada.

Sado, digo eu, os teus joelhos,


que sempre se prostram a Deus pela humildade da tua inteligncia;
Rei dos reis, Menilek, misericordioso e bemdito;
o gentio foi aniquilado em um sbado desde a manh at tarde,
quando te ajudou o teu anjo natal.

Sado os teus ps, que foram a Tegre,


para consumir o Italiano, e cortar o ps dos baxi bezuq;
Rei dos reis, Menilek, e comandante de milhares de soldados;
a tua nobre imagem, que eu compuz,
ler diante do ti o escrivo das ordens por seu cargo.

Sado os teus calcanhares, que semelham bases de ouro,


cuja cr formosa e muito subtil;
Rei dos reis, Menilek, senhor do fuzigra fulgurante;
quando suplicaste com serenidade ao justo (S.) Jorge,
le consumiu os teus adversrios, que vieram de longe.

Sado a planta dos teus ps, calados de sapatos de ouro,


que caminha pela rectido, e no conhece o crime;
Rei dos reis, Menilek, sol de Etipia;
foi perturbada a gente de Roma, quando estiveste aqui,
quando ouviu com seus ouvidos a tua grandeza.

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia|Francisco M. E. Pereira (trad.) 377


Sado os dedos (dos teus ps), ungidos no amor de Christo,
que semelham a rom e as contas de topzio5,
Filho de Salomo, Menilek, que aniquilaste o Italiano at impotncia;
os homens gentios, que vieram em navios,
a gua de Etipia os enguliu pelo teu forte poder.

Sado as unhas dos teus ps, que semelham o reflexo da luz;


paz ao teu reino, cujo brilho no se escurecer;
Rei dos reis, Menilek, dominador de todo o mundo;
tu consumiste o Italiano no meio da provncia de Tegre;
Etipia se regosijou, e se fez a sua felicidade.

Sado a tua estatura, que mais bela que o tronco da palmeira;


bola, e no tem nenhum (defeito);
Rei dos reis, Menilek, dominador dos confins do mundo;
como salvaste Etipia do sangue de Satan adversrio,
o teu forte fuzigra seja para mim um escudo.

Sado a tua imagem, cuja vista formosa e desejada,


a sua beleza agradvel e muito prestante;
Filho de Salomo, Menilek, amado de Cristo, (Deus) vivo;
o Italiano voltou para o pas da dr e da aridez,
onde no h po, e onde no h sal.

Pois que eu abri a bca para trazer a oferta,


que escrevi em honra do teu reino para ser lida sempre;
Rei dos reis, Menilek, senhor de milhares de fuzigra;
assim como o Senhor te amou, e recebeu a tua orao;
recebe a minha orao, para que no seja rejeitada.

Do mamher Valda Selas, (natural) de Guajam.

5 Topzio, talvez coral. (n.t.)

Imagem de Menilek: Rei dos reis de Etipia|Francisco M. E. Pereira (trad.) 378


OUT OF TOUCH
IAN CURTIS

(1977)

On the wasteline,
Heartbreak, mainline,
In a hurry to get somewhere.
Divorced from whats real so early.
All a waste of nothing really.
Arrive too late dont you know youre out of touch?

Pass the dateline,


All on your time.
In a hurry to get something.
Staring at your own two faces,
Feeding off your private crazes.
Youre out on Youre own out of touch.

Nervous feeling,
No scene stealing,
Can you reach the outer limits?
Stuck inside your pen too long,
Forgotten moves where you went wrong.
Youve lost the feeling, now youre out of touch.

Empty station,
Too long waiting,
In a hurry to get somewhere,
Divorced from everything so early,
All a waste of nothing really,
You were never there always out of touch.

Out of Touch. In. Ian Curtis - Antologia potica.


potica
Lisboa: Assrio & Alvim, 1996, p. 110.
Index 379
FORA DE CONTATO
IAN CURTIS

(1977)

Na linha de resduos,
Corao partido, via principal,
Na pressa de chegar a algum lugar.
Divorciado da realidade to cedo.
No fundo, um desperdcio de nada.
Chegar tarde demais Voc
sabe que est fora de contato?

Passado o prazo,
Tudo a seu tempo.
Na pressa de conseguir algo.
Olhando para suas duas caras,
Alimentando suas manias privadas.
Voc est por sua conta fora de contato.

Sensao nervosa,
Sem roubo de cena,
Voc consegue alcanar os limites exteriores?
Preso dentro de sua caneta tempo demais,
Atos esquecidos onde voc errou.
Voc perdeu o sentimento, agora voc est fora de contato.

Estao vazia,
Muito tempo espera,
Na pressa de chegar a algum lugar,
Divorciado de tudo to cedo,
No fundo, um desperdcio de nada, TRADUO DE
GLEITON LENTZ
Voc nunca esteve a, sempre fora de contato.

QUADRINHOS DE
ALINE DAKA
Index 380
Index 381
Index 382
Index 383
Index 384
Index 385
Index 386
Index 387
Index 388
INDEX
CAPA:

Inscries de Orkhon Monglia


ARQUIVO (n.t.)

INTERNAS:
Aline Daka (p. 3)
Andrmeda, 2014
Nanquim sobre papel
ARQUIVO (n.t.)

VINHETAS:

Fotos de:
Gleiton Lentz
(pp. 8, 174, 205, 246, 285, 349 e 360)
ARQUIVO (n.t.)

ENTRADAS:
Franciszek murko (p. 9)
Detalhe de Uma mulher, c. 1900
leo sobre tela
MUZEUM NARODOWE W WARSZAWIE, VARSVIA

Smal Joensen-Mikines (p. 30)


Detalhe de O sol da manh, 1947
leo sobre tela
LISTASAVN FROYA, ILHAS FEROS

Fausto Zonaro (p. 91)


Detalhe de Grupo de dervixes, 1909
leo sobre tela
WWW.FAUSTOZONARO.IT

Ossip Mandelstam (p. 102)


Capa de (Pedras), de Mandelstam, 1913
Brochura, 1 ed.
, SO PETERSBURGO

Index 389
Alejandro Gonzlez Trujillo (Apu-Rimak) (p. 125)
Casal punense, [s.d.]
leo sobre tela
GALERA JOHN HARRIMAN, MIRAFLORES

Sir John Pentland Mahaffy (p. 143)


Retrato de Posidipo, 1912
Ilustrao para Greek Antiquitie, de Mahaffy
MACMILLAN AND CO., LONDRES

Centocelle, Roma (p. 175)


Casal jantando ao ar livre, II sc. d.C.
Mosaico romano
KUNSTHISTORISCHES MUSEUM, VIENA

Desconhecido (p. 192)


Juvenal, 1711
Ilustrao para Satires of Decimus Junius Juvenalis, 4 ed.
JACOB TONFON, LONDRES

Sergi Cambrils (p. 206)


O misterioso lugar dos ctricos, 2009
Tcnica mista em papel
WWW.SERGICAMBRILS.COM

Desconhecido (artista flamenco) (p. 247)


Torre de Babel, 1587
leo sobre tela
KURPFLZISCHES MUESUEM, HEIDELBERG

Honor Daumier (p. 260)


Dom Quixote e Sancho Pana, 1868
leo sobre tela
NEUE PINAKOTHEK, MUNIQUE

Philippe Druillet (p. 286)


Sem ttulo, 1971
Ilustrao para La Maison au bord du monde,, de Hodgson
EDITIONS OPTA, PARIS

Ticiano (p. 313)


Vnus com um espelho, c. 1555
leo sobre tela
NATIONAL GALLERY OF ART, WASHINGTON

Georgios Avlichos (p. 330)


Garota na janela, 1877
leo sobre tela
NATIONAL GALLERY & ALEXANDER SOUTSOS MUSEUM, ATENAS

John William Waterhouse (p. 350)


Detalhe de Saint Eulalia, 1885
leo sobre tela
TATE COLLECTION, LONDRES

Index 390
REGISTRO:

(pp. 351 e 356)


Detalhe de Cantilne de Sainte Eulalie, sc. IX
Manuscrito
BIBLIOTHQUE MUNICIPALE, VALENCIENNES

Detalhe de Les Serments de Strasbourg, sc. IX


Manuscrito
BIBLIOTHQUE NATIONALE DE FRANCE, PARIS

Paul Lehugeur (p. 355)


Detalhe de Le Serments de Strasbourg, sx. XIX
Ilustrao
BIBLIOTHQUE NATIONALE DE FRANCE, PARIS

Desconhecido (p. 361)


Detalhe de Batalha de Adwa, c. 1940-9
Pintura etope
BRITISH MUSEUM, LONDRES

MEMRIA:

A poesia etipica (p. 362)


Capa de A poesia etipica, de Francisco M. E. Pereira
Separata do Boletim da Segunda Classe, v. VIII, 1915
915
IMPRENSA DA UNIVERSIDADE, COIMBRA

QUADRINHOS:
Aline Daka (pp. 381-388)
Fora de Contato/Out of Touch, 2014
Sobre poema de Ian Curtis
Nanquim sobre papel
ARQUIVO (n.t.)

CONTRACAPA:
Miguel Sulis
Jerusalm Oriental, Palestina, 2012
Fotografia
ARQUIVO (n.t.)

*
A (n.t.) | 8 acabou-se de editar em 15 de abril de 2014.
Fontes ocidentais: Book Antiqua, Baramond
Grego e russo: Palatino Linotype
Geez: Abyssinica

Index 391
(n.t.)|
(n.t.)|Jerusalm Oriental

COSMOPOLIZE-SE
SE Index 392

Você também pode gostar