Você está na página 1de 30

DISCURSO PBLICO(INVESTIGACIN

Revista signos versin On-line ISSN 0718-0934 Rev. signos v.40 n.63 Valparaso 2007 doi 10.4067!S0718-09342007000100004 Revista Signos 2007, 40(63) 51-79 "a no#i$n de dis#%rso p&'li#o en te(tos es#olares de #%arto a)o de *nse)an+a ,edia -.e notion o/ p%'li# dis#o%rse in /o%rt. grade .ig. s#.ool te(ts 0ristian 1on+2le+ Pontificia Universidad R*S3,*N (" )inisterio de (d*caci!n de &i"e define en e" decreto +, 220 de 199- "os ./0etivos 1*nda2enta"es 3 ontenidos )%ni2os ./"igatorios $ara "a (nse4an5a )edia6 (sta innovaci!n c*rric*"ar incor$ora "os avances 27s recientes de cada disci$"ina "o 8*e, en e" caso de" s*/sector 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n, i2$"ica "a a$ert*ra de" c*rr%c*"o a "os nive"es te:t*a" 3 disc*rsivo de" est*dio de" "eng*a0e6 9os te:tos esco"ares de/en incor$orar dic&os contenidos $ara c*2$"ir adec*ada2ente s* ro" de faci"itador de "os a$rendi5a0es en e" a*"a6 Por "o tanto, es v7"ido $reg*ntarse so/re "a ca"idad de esta integraci!n desde *na 2irada estricta2ente disci$"inaria6 (sta investigaci!n se foca"i5a en e" trata2iento de" disc*rso $;/"ico, contenido centra" en 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n en c*arto a4o 2edio6 Partic*"ar2ente, se ana"i5an 3 co2$aran "as definiciones de disc*rso $;/"ico $ro$*estas en cinco te:tos esco"ares de este s*/sector 3 $ara este nive"6 o2o res*"tado, se "ogr! identificar *na gran &eterogeneidad entre "as definiciones 8*e a$arecen en "os te:tos, "o 8*e evidencia *na fa"ta de conso"idaci!n de ciertos contenidos "ing<%stico-disc*rsivos6 = $artir de "a e:$"oraci!n te!rica, de" an7"isis de "os te:tos 3 de" 2arco c*rric*"ar se $ro$one *na n*eva definici!n de disc*rso $;/"ico6 4ala'ras 0lave 'isc*rso $;/"ico, te:tos esco"ares, c*rr%c*"o esco"ar6 56S-R50>&e )inistr3 of (d*cation of &i"e defines in t&e +, 220 decree fro2 199- t&e f*nda2enta" o/0ectives and co2$*"sor3 2ini2*2 contents for &ig& sc&oo"6 >&is at!"ica de #a"$ara%so &i"e 'irecci!n $ara corres$ondencia

c*rric*"ar innovation is carried o*t /3 2eans of t&e incor$oration of t&e 2ost recent advances in eac& disci$"ine ?&ic&, in case of t&e asti"ian 9ang*age and o22*nication s*/sector, i2$"ies t&e o$ening of t&e c*rric*"*2 to t&e te:t*a" and disc*rsive "eve"s of t&e st*d3 of "ang*age6 1or t&eir $art, t&e sc&oo" te:ts 2*st incor$orate s*c& contents to a$$ro$riate"3 f*"fi" t&eir ro"e as faci"itator of t&e "earning in t&e c"assroo26 @ence, it is va"id to ?onder a/o*t t&e 8*a"it3 of t&is integration fro2 a strict"3 disci$"inar3 $ers$ective6 >&is investigation foca"i5es on t&e treat2ent of $*/"ic disco*rse, centra" content in asti"ian 9ang*age and o22*nication in fo*rt& grade in &ig& sc&oo"6 Partic*"ar"3, t&e definitions of $*/"ic disco*rse $ro$osed in five sc&oo" te:ts fro2 t&is s*/sector and "eve" are ana"35ed and co2$ared6 =s a res*"t, a great &eterogeneit3 a2ong t&e definitions a$$earing in t&ese te:ts ?as fo*nd, ?&ic& evidences a "acA of conso"idation of certain "ing*istic-disc*rsive contents6 Based on t&e t&eoretica" e:$"oration, t&e ana"3sis of t&e te:ts and t&e c*rric*"ar fra-2e?orA, a ne? definition of $*/"ic disco*rse is $ro$osed6 7e89ordsC P*/"ic disco*rse, te:/ooAs, &ig& sc&oo" c*rric*"*26 IN-R:;300I<N Uno de "os as$ectos 27s re"evantes de "a Refor2a (d*caciona" c&i"ena iniciada en "a dDcada de" noventa es "a Refor2a *rric*"ar6 Partic*"ar2ente, en e" s*/sector de 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n "as innovaciones 27s re"evantes son e" &a/er incor$orado co2o o/0eto de est*dio "os 2edios 2asivos de co2*nicaci!n 3 e" &a/er a2$"iado significativa2ente "os contenidos "ing<%sticos a nive" te:t*a" 3 disc*rsivo6 =de27s se &a a*2entado 3 diversificado "a entrega de te:tos esco"ares grat*itos en "os esta/"eci2ientos ed*caciona"es 8*e reci/en s*/venci!n estata"6 on esto se $retende a*2entar $rogresiva2ente "a co/ert*ra de te:tos esco"ares en "os diferentes nive"es 3 s*/sectores de" c*rr%c*"o6 =si2is2o, se $retende i2$*"sar $o"%ticas orientadas a" 2e0ora2iento de "a ca"idad de dic&os te:tos 3 s* adec*ado *so $or $arte de a"*2nos 3 $rofesores, $*es se $"antea 8*e estos son *na &erra2ienta f*nda2enta" $ara 2e0orar "a ca"idad de "os a$rendi5a0es 3 "a e8*idad de "a ed*caci!n en e" $a%s6 (n este conte:to, en "os ./0etivos 1*nda2enta"es 3 ontenidos )%ni2os ./"igatorios (.1- ).) esta/"ecidos en e" decreto +, 220 de 199- se esta/"ece 8*e *no de "os contenidos centra"es en e" c*rr%c*"*2 de" s*/sector de 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n en c*arto a4o de (nse4an5a )edia ser7 e" disc*rso $;/"ico6 Posterior2ente, e" a4o 2001 e" )inisterio de (d*caci!n de &i"e ()ined*c) desarro""a estos contenidos en e" Progra2a de (st*dio ofrecido $ara dic&o s*/sector 3 nive"6 (n consec*encia, en "os .1- ). se $ro$one *na for2a de a/ordar e" disc*rso $;/"ico, "o 8*e se constit*3e, $or *n "ado, en *n 2arco o/"igado en todos "os esta/"eci2ientos ed*caciona"es 3, $or otro, 0*nto a" Progra2a de (st*dio, en *na g*%a tanto $ara "os $rofesores 8*e se dese2$e4an en este s*/sector co2o $ara "as editoria"es 8*e e"a/oran "os te:tos esco"ares6 1rente a "o anterior, nos &e2os interesado en e:$"orar "a ca"idad de "os contenidos "ing<%sticos es$ec%ficos de "os te:tos esco"ares to2ando en c*enta e" 2arco c*rric*"ar $ro$*esto $or e" )ined*c 3 "os avances te!ricos en "a disci$"ina

res$ecto de este te2a6 (n consec*encia, se ana"i5aron "as definiciones de disc*rso $;/"ico 8*e se detectaron en cinco te:tos esco"ares de c*arto a4o 2edio en e" s*/sector 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n 3 "a for2a en 8*e estos contenidos son tratados en "os .1- ). 3 en e" Progra2a de (st*dio de" s*/sector 3 nive"6 9os te:tos esco"ares considerados en esta investigaci!n son "os de "as editoria"es =rra37n, (de/D, )arenostr*2, Santi""ana 3 Eig-Eag, dis$oni/"es $ara e" a4o 20066 a/e destacar 8*e, $ese a "a i2$ortancia 8*e se "e da a "os te:tos esco"ares en e" siste2a esco"ar, en &i"e es escasa "a investigaci!n so/re "a ca"idad de "os contenidos es$ec%ficos desde *na $ers$ectiva disci$"inar6 (n esta "%nea, es interesante e" tra/a0o rea"i5ado $or ade2artori 3 Parra (2004) donde se foca"i5a en e" trata2iento de "a arg*2entaci!n en "os .1- ). de tercero 2edio 3 e" tra/a0o de Fing (2006) 8*e est*dia "a ora"idad en te:tos esco"ares $ara "a ense4an5a de" ing"Ds6 So"o reciente2ente, e" a4o 2006, e" )ined*c &a organi5ado e" $ri2er Se2inario Gnternaciona" de >e:tos (sco"ares rea"i5ado en n*estro $a%s, donde se $resentaron a"g*nos tra/a0os 8*e a/ordan e" trata2iento de contenidos es$ec%ficos en este ti$o de te:tos tanto en e" 72/ito naciona" co2o internaciona" (>a2a3o, 2006H Ea$ico, 2006H Ro2$er, 2006H Pe""icer 2006H 1a0ardo, 2006H Ia"va"isi, 2006)6 Gg*a"2ente, es sor$rendente "a escasa "iterat*ra 8*e conce$t*a"i5a e" disc*rso $;/"ico co2o *n ti$o de disc*rso desde *na $ers$ectiva "ing<%stica6 (n genera", "a "iterat*ra es$ecia"i5ada vinc*"a a" disc*rso $;/"ico con e" disc*rso 2edi7tico o e" disc*rso $o"%tico 3, nor2a"2ente, se &ace desde "a $ers$ectiva de "os est*dios de "a co2*nicaci!n6 Por "o tanto, esta investigaci!n /*sca a$ortar, desde *na $ers$ectiva disci$"inar, a "a ref"e:i!n acerca de "a ca"idad de "a ed*caci!n c&i"ena, atendiendo a "a re"aci!n entre e" 2arco c*rri-c*"ar, "os te:tos esco"ares 3 "a teor%a de" 7rea6 (" $resente art%c*"o se organi5a de "a sig*iente 2aneraC en $ri2er "*gar, se $resenta, a grandes rasgos, "a $o"%tica de te:tos esco"ares en e" $a%s6 (n seg*ndo "*gar, se descri/e e" 2arco c*rric*"ar esta/"ecido $or e" )ined*c en "os .1- )., desarro""ado en "os P"anes 3 Progra2as de est*dio, en re"aci!n con e" disc*rso $;/"ico $ara e" s*/sector 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n $ara c*arto a4o 2edio6 (n tercer "*gar, se &ace *n /reve recorrido $or "a f*nda2en-taci!n te!rica 8*e reci/en "os tDr2inos de disc*rso 3 de $;/"ico, as% co2o de otros tDr2inos co2$"e2entarios co2o "os de esfera $;/"ica, es$acio $;/"ico e interDs $;/"ico6 (n c*arto "*gar, en e" a$artado de 2etodo"og%a, se descri/en "os $rocedi2ientos 8*e se rea"i5aron $ara ana"i5ar 3 co2$arar "as definiciones de disc*rso $;/"ico $ro$*estas en "os cinco te:tos esco"ares est*diados6 (n 8*into "*gar, a 2odo de res*"tados, se $resentan co2$arativa2ente "os an7"isis rea"i5ados a "os cinco te:tos 3 e" 2arco c*rric*"ar6 (n se:to "*gar, se rea"i5a "a disc*si!n de "os res*"tados6 (n sD$ti2o "*gar, se ofrecer7 *na $ro$*esta de definici!n de disc*rso $;/"ico, "a 8*e se des$rende de "a revisi!n te!rica, e" 2arco c*rric*"ar 3 de "os diversos te:tos esco"ares est*diados6 (sta caracteri5aci!n de disc*rso $;/"ico se $resenta co2o *na contri/*ci!n a "a disc*si!n te!rica acerca de "a conce$t*a"i5aci!n de esta noci!n $ero, a" 2is2o tie2$o, se /*sca 8*e esta definici!n se adec*e a "as necesidades de" conte:to

esco"ar6 (n octavo "*gar, se cierra este doc*2ento con a"g*nas conc"*siones 3 $ro3ecciones de esta "%nea de investigaci!n6 1. ,ar#o de re/eren#ia 1.1. *l te(to es#olar (" te:to esco"ar es *n "i/ro dise4ado 3 $rod*cido $ara aco2$a4ar e" $roceso de ense4an5a-a$rendi5a0e en e" siste2a esco"ar for2a"6 (st7 dirigido a" a"*2no co2o destinatario directo 3 a" $rofesor co2o *n a$o3o a s* tarea en e" a*"a, 8*ien, ade27s, reci/e *n "i/ro-g*%a co2o co2$"e2ento de" te:to de" est*diante6 (n e" conte:to internaciona", esta &erra2ienta ed*cativa ta2/iDn deno2inada "i/ro de te:to (textbook) &a sido est*diada desde diversas $ers$ectivas, $or e0e2$"o, desde *na $ers$ectiva ideo"!gica, donde se ana"i5an "os contenidos 3 "a adec*aci!n c*"t*ra" de "os te:tos esco"aresH ta2/iDn, se &a est*diado e" *so de" te:to esco"ar en "a sa"a de c"ases 3 en e" &ogar 3, desde *na $ers$ectiva &ist!rica, se &a est*diado e" desarro""o de" te:to esco"ar a travDs de" tie2$o (Borre, 1996)6 (n ta" sentido, n*estra $ers$ectiva es disci$"inaria, $or c*anto nos foca"i5a2os en "a eva"*aci!n de "a ca"idad de "os contenidos "ing<%sticos es$ec%ficos 8*e entregan "os te:tos esco"ares de *n s*/sector 3 nive" deter2inado6 9a necesidad de" te:to esco"ar co2o instr*2ento de ed*caci!n se f*nda2enta en "a conce$ci!n de 8*e re$resenta *n rec*rso c"ave, no so"o $ara "a transferencia de conoci2iento 3 e" desarro""o de co2$etencias en "os a"*2nos, sino 8*e ta2/iDn $or8*e faci"itar%a *n acceso e8*itativo a "a ed*caci!n ()ined*c, 2003)6 'e 2odo 8*e va"orar e" te:to esco"ar co2o *n instr*2ento f*nda2enta" $ara e" $roceso de a$rendi5a0e no so"o est7 re"acionado con e" rendi2iento acadD2ico o res*"tados de "os est*diantes, sino 8*e ta2/iDn con e" $roceso de a$rendi5a0e 2is2o 3 "os 2edios 8*e se e2$"een $ara ""egar a *n a$rendi5a0e de ca"idad6 (sto significa ace$tar 8*e e" te:to es *n 2ecanis2o estratDgico $ara e" contro" de" c*rr%c*"o esco"ar (=$$"e, 1997) o, 27s $rof*nda2ente, 8*e re$resenta *na teor%a so/re "a esc*e"a ()art%ne5 BonafD, 199-)6 (n e" conte:to c&i"eno, *na de "as 7reas de $reoc*$aci!n de "a Refor2a en c*rso, iniciada en "a dDcada de "os noventa, se centra en e" 2e0ora2iento e innovaci!n de "as condiciones 2ateria"es, tDcnicas 3 de rec*rsos de a$rendi5a0e, a travDs de s* Progra2a de )e0ora2iento de "a a"idad 3 (8*idad de "a (d*caci!n ()( ()6 Para ta" efecto, e" )ined*c &a dise4ado *na $o"%tica $er2anente de entrega de te:tos esco"ares grat*itos a gran $arte de" a"*2nado de" $a%s a travDs de" Progra2a de >e:tos (sco"ares de "a Unidad de *rr%c*"o 3 (va"*aci!n (U () $ara (d*caci!n B7sica 3 )edia, $or 2edio de" c*a" se "icita, se ad8*iere 3 se distri/*3e te:tos esco"ares a "os a"*2nos 3 $rofesores de esta/"eci2ientos de ed*caci!n s*/vencionados de todo e" $a%s6 (" $rogra2a en s* 2oda"idad act*a" s*rge en e" a4o 1990, a*n8*e e" (stado de &i"e viene distri/*3endo "i/ros de te:tos desde 19406 (" Progra2a de >e:tos esco"ares-U ( es *n $rogra2a de car7cter *niversa" 3 $or esta ra5!n, "a $o/"aci!n o/0etivo de" $rogra2a corres$onde a todos "os est*diantes de $ri2ero /7sico a c*arto 2edio de esta/"eci2ientos s*/vencionados 3 a "os $rofesores 8*e atienden a estos est*diantes ()ined*c, 2003C 1)6

Seg;n datos entregado $or e" )ined*c (2003), en e" a4o 2001 "a co/ert*ra f*e tota" $ara todos 3 cada *no de "os nive"es de ense4an5a /7sica, entreg7ndose *n $ro2edio de 3,5 "i/ros de te:to $or a"*2no6 (n e" nive" 2edio "a co/ert*ra f*e de casi e" 100J en 2, 3 3, 2edio 3 27s /a0a en 1, (69,5J) 3 4, 2edio (-6,7J)6 'e 2odo 8*e, en e" 2001, se entregaron 1062226111 de te:tos $ara 269426-09 a"*2nos 3 3936022 te:tos g*%a 3 otros si2i"ares $ara 926952 $rofesores6 (n e" a4o 2002 se distri/*3eron a "os a"*2nos, 1167396241 de te:tos, cifra 8*e s*/e en e" a4o 2003 a 1264426-90 de te:tos6 Para "a ad8*isici!n de estos te:tos, e" )ined*c ""a2a a "icitaci!n $;/"ica $ara 8*e "as distintas editoria"es $resenten s*s $ro$*estas en "os diferentes nive"es 3 s*/sectores de "as 7reas $rioritarias de" Progra2a, es decir, a8*e""as 8*e se &a decidido atenderC 9eng*a0e 3 o2*nicaci!n, )ate27ticas, iencias +at*ra"es, iencias Socia"es, Gng"Ds, K*%2ica, 1%sica, Bio"og%a e @istoria 3 Ieograf%a6 =s%, "*ego de *na eva"*aci!n tDcnico-$edag!gica 3 econ!2ica, "os te:tos esco"ares se"eccionados, son distri/*idos grat*ita2ente en "os co"egios s*/vencionados de" $a%s6 a/e destacar 8*e a"g*nas de "as editoria"es 8*e no se $resentan a" $roceso de "icitaci!n o 8*e no son se"eccionadas $or e" )ined*c ig*a"2ente se ofrecen en e" 2ercado co2o a"ternativa $ara "os co"egios $artic*"ares 8*e no reci/en "os te:tos 8*e distri/*3e e" )ined*c6 (n ta" sentido, en e" 2ercado de te:tos esco"ares $artici$an editoria"es naciona"es 3 e:tran0eras, "as 8*e ofrecen diversos te:tos en "os diferentes nive"es 3 s*/sectores de a$rendi5a0e6 'e ac*erdo a *n est*dio rea"i5ado $or e" )ined*c (2003), en casi "a tota"idad de nive"es 3 s*/sectores de" c*rr%c*"o, so/re e" 95J de "os $rofesores afir2an 8*e *ti"i5an e" te:to esco"ar $ara e" a"*2no distri/*ido $or e" )ined*c6 (" te:to $ara e" $rofesor, 8*e aco2$a4a e" te:to $ara e" a"*2no, es reconocido co2o *na &erra2ienta 2*3 ;ti" o ;ti" $ara "a gran 2a3or%a de "os $rofesores, so/re e" 90J en e" tota" de "os casos6 (n re"aci!n a "a co/ert*ra de" te:to, es decir, "a cantidad de *nidades tra/a0adas d*rante e" a4o, e" -5J de "os $rofesores dec"ara &a/er c*/ierto "as tres c*artas $artes o 27s de "as *nidades6 9as $rinci$a"es editoria"es 8*e e"a/oran te:tos esco"ares en e" s*/sector de 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n $ara "a (nse4an5a )edia sonC =rra37n (asociada a" Ir*$o =na3a de (s$a4a, f*ndada en Santiago en 19-2), (de/D ((ditoria" 'on Bosco, s*cesora de "a (ditoria" Sa"esiana), )arenostr*2 (e2$resa c&i"ena f*ndada en e" a4o 1997), Santi""ana (creada en (s$a4a en 1960, en &i"e desde 196-) 3 Eig-Eag (e2$resa c&i"ena creada en 1905)6 (n "os a4os 2005 3 2006, "os te:tos de 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n de c*arto a4o 2edio 8*e f*eron distri/*idos grat*ita2ente $or e" )ined*c en "os esta/"eci2ientos s*/vencionados de" $a%s f*eron "os de "as editoria"es Eig-Eag 3 )arenostr*2, inc"*idos en esta investigaci!n6 1.2. *l =ar#o #%rri#%lar (n &i"e se &a o$tado $or fi0ar *n c*rr%c*"o centra", en e" sentido de Ioodson (1994), en e" 8*e se &a deter2inado *n con0*nto de 2etas, o/0etivos, 3 cierta cantidad de contenido co2;n 2%ni2o $ara e" siste2a ed*cativo naciona"6 'e este 2odo, e" decreto +, 220 de 199- esta/"ece "os .1- ). $ara "a (nse4an5a )edia6 Se entiende co2o .1 "as co2$etencias 8*e "os a"*2nos 3 a"*2nas de/en "ograr en "os distintos $er%odos de esco"ari5aci!n $ara c*2$"ir con "os o/0etivos

genera"es 3 re8*isitos de egreso de "a (nse4an5a B7sica 3 )edia6 =si2is2o, se entiende $or ). "os conoci2ientos es$ec%ficos 3 $r7cticos necesarios $ara "ograr destre5as 3 actit*des, "os 8*e de/en ser ense4ados, c*"tivados 3 $ro2ovidos $or "os esta/"eci2ientos con e" fin de c*2$"ir "os ./0etivos 1*nda2enta"es de cada nive" ed*cativo6 (s as% co2o en e" deno2inado 2arco c*rric*"ar de" S*/sector 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n $ara c*arto a4o 2edio se esta/"ece 8*e *no de "os contenidos $rinci$a"es 8*e de/en ser a/ordados es e" de disc*rso $;/"ico6 = contin*aci!n, en e" *adro 1 se entrega *n e:tracto de "o 8*e a$arece en e" 'ecreto +, 220 en re"aci!n con e" disc*rso $;/"icoC 0%adro 1. ./0etivos f*nda2enta"es re"acionados con disc*rso $;/"ico ()ined*c, 199-C 53-54)6 :'>etivos ?%nda=entales 9os a"*2nos 3 a"*2nas desarro""ar7n "a ca$acidad deC o2$render "a es$ecificidad de "as sit*aciones $;/"icas de co2*nicaci!n Reconocer 3 *ti"i5ar adec*ada2ente "os e"e2entos constit*tivos $ro$ios de este ti$o de sit*aciones 3 de disc*rsos 'ese2$e4arse con $ro$iedad en dic&as sit*aciones, co2o rece$tor 3 co2o e2isor de distintos ti$os de disc*rsos, ora"es 3 escritos =fian5ar e" do2inio "D:ico 3 ortogr7fico, 3 de "as estr*ct*ras gra2atica"es disc*rsivas 3 te:t*a"es $ertinentes a "os diversos ti$os de disc*rso $;/"ico 0ontenidos ,ni=os :'ligatorios I. 0o=%ni#a#i$n oral 1. Partici$aci!n co2o a*ditor de variados disc*rsos en sit*aciones $;/"icas de co2*nicaci!n ora", $ara $erci/irC a. s*s diferencias res$ecto a disc*rsos e2itidos en sit*aciones $rivadas de co2*nicaci!nH s* estr*ct*ra 3 e"e2entos constit*tivos 3 "os ti$os disc*rsivos 8*e en D" se artic*"an (narraci!n, descri$ci!n, e:$osici!n, arg*2entaci!n)H '. "os diferentes ti$os de actos de &a/"a 3 "os rec*rsos ver/a"es 3 no ver/a"es 8*e se *ti"i5an $ara ca$tar 3 2antener "a atenci!n de "a a*diencia, inf"*ir inte"ect*a" 3

e2ociona"2ente en e""a, desarro""ar "os te2as, refor5ar "a arg*2entaci!n, etc6H #. "a adec*aci!n, $ertinencia 3 va"ide5 de "os disc*rsos en c*anto a "a infor2aci!n 8*e $ro$orcionan, "a consistencia arg*2entativa, "a so"ide5 DticaH eva"*aci!n de "os disc*rsos esc*c&ados, for2*"ando o$iniones f*ndadas so/re e""os6 2. Partici$aci!n, co2o e2isor, en sit*aciones $;/"icas de co2*nicaci!n ora", dando o$ort*nidad $araC a. $ron*nciar, ante "a a*diencia, disc*rsos $revia2ente redactados incor$orando "os rec*rsos $araver/a"es 3 no ver/a"es adec*ados a "a sit*aci!nH '. eva"*ar "a eficacia de "os disc*rsos en re"aci!n a $reg*ntas 3 o$iniones de" $;/"ico6 Gg*a"2ente, e" )ined*c &a e"a/orado, en e" a4o 2001, e" $rogra2a de est*dio $ara e" s*/-sector de 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n, en e" 8*e se desarro""an "os .1- ). corres$ondientes6 (ste $rogra2a de est*dio se constit*3e en "a $rinci$a" g*%a $ara "os $rofesores en "os co"egios 8*e no &an definido $"anes 3 $rogra2as $ro$ios, "os 8*e a"can5an a 27s de" 75J de" tota" ( o:, 2003H Be""ei, 2001)6 'e esta for2a, e" )ined*c $ro$one en e" Progra2a de (st*dio de c*arto a4o 2edio *na caracteri5aci!n de disc*rso $;/"ico 8*e en "a $resentaci!n de dic&o $rogra2a $"antea "o sig*ienteC se $ro$one $ro$orcionar a "os a"*2nos 3 a"*2nas o$ort*nidades $ara intervenir, co2o e2isores 3 rece$tores de disc*rsos ora"es 3 escritos, en sit*aciones 8*e se definen en torno a te2as 3 $ro/"e2as de interDs co"ectivo, $ro$ios de "a esfera $;/"ica o de "as distintas agr*$aciones socia"es a "as 8*e "as $ersonas $ertenecen ()ined*c, 199-C 9)6 o2$"e2enta esta /reve descri$ci!n f*nda2entando "a necesidad de inc"*ir este contenido en e" c*rr%c*"o esco"arC se $ro$one $ri2era2ente 8*e "os est*diantes ad8*ieran conciencia de 8*e "as $ersonas, en "a vida &a/it*a", en c*anto 2ie2/ros de *na co2*nidad, enfrentan diversas sit*aciones en "as c*a"es de/en constit*irse en e2isores o rece$tores de disc*rsos ora"es 3 escritos 8*e refieren a te2as de interDs $ara "a co2*nidad de s* $ertenencia 3 8*e e""o e:ige co2$orta2ientos 3 co2$etencias ver/a"es es$ec%ficas 8*e $er2itan act*ar con $ro$iedad en "as sit*aciones $;/"icas de co2*nicaci!n ()ined*c, 2001C 22)6 'e esta for2a, se es$ecifican 3 definen ciertos contenidos es$ec%ficos 8*e estr*ct*rar7n "a $ro$*esta oficia"6 'ic&a $ro$*esta f*e e"a/orada co"ectiva2ente $or *n gr*$o de es$ecia"istas naciona"es no es$ecificados en "os doc*2entos oficia"es6 (n e" *adro 2, se $resentan "os contenidos re"acionados con e" disc*rso $;/"ico 8*e f*eron inc"*idos en e" Progra2a de (st*dio de c*arto a4o

2edio en e" s*/sector de 9eng*a 0%adro 26

aste""ana 3

o2*nicaci!n6

ontenidos re"acionados con disc*rso $;/"ico ()ined*c 2001C 1-)6 0ontenidos. aracteri5aci!n de disc*rsos e2itidos en sit*aciones $;/"icas de en*nciaci!n a@ Sit%a#i$n de en%n#ia#i$n (2isorC Gnvestido de a*toridad, re$resentatividad, co2$etencia cognoscitiva o Dtica so/re as*ntos de interDs co"ectivo 8*e se dirige a *n rece$tor co"ectivo o 8*e re$resenta a *na deter2inada co"ectividad o sector de e""aH e" car7cter 0er7r8*ico de "a re"aci!n e2isor-rece$torH >e2a o 2ateriaC as*ntos de i2$ortancia o re"evancia gr*$a", co"ectiva o co2*nitariaH 2aterias $ro$ias de "as res publica o cosa $;/"ica H 1ina"idadC co2*nicar *na deter2inada conce$ci!n, visi!n o inter$retaci!n de te2as 3 $ro/"e2as 8*e conciernen e i2$ortan a "a vida de *na co"ectividad $ara inf"*ir en e""a, &aciDndo"a to2ar conciencia o ref"e:ionar so/re e""os, orient7ndo"a o 2oviDndo"a a co2$artir visiones, 2etas, to2ar decisiones, ac*erdos, ado$tar deter2inadas actit*des o co2$orta2ientosH onte:to 3 circ*nstancias de en*nciaci!nC "a for2a"idad, rit*a"idad 8*e en2arca "a e2isi!n de disc*rsos $;/"icosC s* $*esta en escena, e" nive" for2a" de" &a/"a, rec*rsos ver/a"es 3 no ver/a"es 8*e *ti"i5a $ara tener a"cance 3 eficacia co"ectivos6 '@ ;iversidad de tipos de dis#%rso p&'li#o o2*nitarioC intervenciones ver/a"es ante a*diencias re$resentativas de diferentes agr*$aciones co2*nitarias, ta"es co2o 0*ntas de vecinos, centros de 2adres, de $adres 3 a$oderados, de est*diantes, sindicatos, agr*$aciones de$ortivas, socia"es, etc6H Po"%ticoC 2ensa0es o infor2es de a*toridades $;/"icas ante asa2/"eas $o"%ticas o ante "a naci!nH dec"araciones, $ro$*estas de $ro3ectos, $"anes de tra/a0o for2*"ados $or a*toridades $;/"icas, $or candidatos a cargos $;/"icosH disc*rsos de $roc"a2aci!n de "ogros en "a vida $;/"icaH ere2onia" o con2e2orativoC e2itidos en sit*aciones

significativas de "a vida naciona", instit*ciona" e inc"*so fa2i"iar o $ersona" 8*e da "*gar a cere2onias o actos es$ec%ficosC disc*rsos de con2e2oraci!n de &ec&os &ist!ricos significativos, de aniversario de instit*ciones, de ina*g*raci!n 3 c"a*s*ra de eventosH de ce"e/raci!n de aconteci2ientos de "a vida $ersona" o fa2i"iar, ta"es co2o naci2ientos, /odas, f*nera"es, c*2$"ea4os, grad*aciones 3 otros ritos de $aso, etc6H de &o2ena0e, /ienvenida, des$edida de $ersona0es $;/"icos re"evantes o de $ersonas en ocasiones $;/"icasH Re"igiosoC enc%c"icas, ser2ones, $rDdicas de a*toridades o "%deres re"igiosos6 #@ *le=entos '2si#os #onstit%tivos 8 estr%#t%ra del dis#%rso p&'li#o Gntegraci!n de diversas for2as disc*rsivasC dia"!gica, e:$ositiva, arg*2entativa, e$id%ctica (de a"a/an5a o vit*$erio)H .rgani5aci!n o dis$osici!n de" disc*rso, "as $artes constit*tivas /7sicas 3 s*s f*ncionesC - Gntrod*cci!n o e:ordioC *nidad disc*rsiva destinada a "a identificaci!n de "a sit*aci!n en 8*e e" disc*rso se $rod*ce, creaci!n de "as condiciones adec*adas $ara s* rece$ci!n 3 $ro$osici!n de" te2a 8*e se a/ordar7H - (:$osici!n de" te2a $ro$*estoC desarro""o de" te2a $"anteado *ti"i5ando "os e"e2entos 3 rec*rsos disc*rsivos $ertinentes a "a sit*aci!n de en*nciaci!n 3 a "as fina"idades 3 efectos 8*e se 8*ieren conseg*irH - onc"*si!n o $eroratioC *nidad disc*rsiva con 8*e se cierra e" disc*rso, &aciendo *na s%ntesis de "o e:$*esto $ara afir2ar s*s sentidos 3 a$e"ando a "os rece$tores $ara conseg*ir de e""os *na actit*d o $osici!n favora/"e6 (" $rogra2a e"a/orado $or e" )ined*c, en genera", se caracteri5a $or $resentar "os contenidos te!ricos sin citar "as f*entes desde donde se &an e:tra%do "os conce$tos $rinci$a"es 8*e se *ti"i5an en "a constr*cci!n de" 2is2o6 Por esta ra5!n, en e" caso de" $rogra2a 8*e ana"i5a2os, "os a*tores de "os diferentes contenidos te!ricos $resentados no son 2encionados, ofreciDndose tan so"o, a" fina" de" doc*2ento, a"g*nos t%t*"os (10) co2o referencias /i/"iogr7ficas, de "os c*a"es so"o dos o tres $*eden ser vinc*"ados con e" 72/ito de" disc*rso6 @asta a8*% se &an $resentado "as "%neas genera"es 8*e constit*3en e" 2arco

c*rric*"ar 8*e esta/"ece e" )ined*c $ara e" desarro""o de "os contenidos re"ativos a" disc*rso $;/"ico6 = contin*aci!n, ana"i5are2os a"g*nos as$ectos te!ricos en torno a "a conce$t*a"i5aci!n de disc*rso $;/"ico 8*e encontra2os act*a"2ente en "a "iterat*ra de" 7rea6 1.3. ;is#%rso p&'li#o 9a noci!n de disc*rso $;/"ico, en tanto gDnero o ti$o de disc*rso, no &a sido a/ordada consistente2ente6 (n $ri2er "*gar, ca/e destacar 8*e es *na noci!n dif%ci" de definir $or "os diversos *sos 8*e da2os a a2/as $a"a/ras 8*e co2$onen e" tDr2ino6 o2;n2ente, se *sa disc*rso $;/"ico $ara referirse a *n disc*rso ora" (*n acto individ*a") 8*e &a sido e2itido $or *na $ersona ante *na a*diencia co"ectiva, "o 8*e e8*iva"e a decir en*nciaci!n en sit*aci!n $;/"ica de co2*nicaci!n ()ined*c, 2001C 9)6 Sin e2/argo, c*ando se trata de definir s*s caracter%sticas es$ec%ficas $ara $oder considerar"o *n ti$o o gDnero de disc*rso es$ec%fico, no encontra2os *na definici!n c"ara, $ro/"e2a 8*e radica, co2o &e2os se4a"ado anterior2ente, en "os diversos *sos 8*e se "es otorga a "os conce$tos de disc*rso 3 de $;/"ico6 (ncontra2os 8*e "a noci!n de disc*rso $;/"ico est7 asociada a "os diversos disc*rsos 8*e se $rod*cen 2asiva2ente, siendo considerado, en ocasiones, e" disc*rso $o"%tico o disc*rso de "os 2edios de co2*nicaci!n de 2asas co2o instancias $rotot%$icas de disc*rso $;/"ico (G2-/ert, 19-4, )erino, 2005)6 Gg*a"2ente, e" disc*rso $;/"ico es caracteri5ado co2o e" ti$o de disc*rso 8*e contri/*3e a config*rar e" es$acio $;/"ico 3 est7 re"acionado con "a constr*cci!n de "a identidad de *na co"ectividad 3 e" 2anteni2iento de" orden socia"6 (ste disc*rso $;/"ico es *na $ie5a f*nda2enta" de" es$acio $;/"ico, es$acio de "a re$resentaci!n 3 de "a co2*nicaci!n socia", 8*e artic*"a e" de/ate $;/"ico, en e" 8*e se $"as2a "a identidad socia" 3 crista"i5a e" i2aginario co"ectivo (G2/ert, 2006)6 o2o $ode2os a$reciar en "a cita anterior, "a co2$"e0idad de "a noci!n de disc*rso $;/"ico radica en co2$render, $ri2ero, 8*D es "o 8*e entendere2os $or disc*rso 3 8*D entendere2os $or $;/"ico6 (n consec*encia, de ac*erdo a "os intereses de esta investigaci!n, ana"i5are2os so2era2ente "a noci!n de disc*rso, deteniDndonos a"go 27s en "a noci!n de $;/"ico6 (n e" 'iccionario de =n7"isis de" 'isc*rso de &ara*dea* 3 )aing*enea* (2005), se se4a"a 8*e "a noci!n de disc*rso co/ra i2$ortancia con e" s*rgi2iento de "as corrientes "ing<%sticas $rag27ticas, "as 8*e se centran en e" est*dio de "os $rocedi2ientos "ing<%sticos ""evados a ca/o $ara esta/"ecer "a artic*"aci!n de "os te:tos 3 de "as sit*aciones en "as 8*e estos s*rgen6 Sin e2/argo, se re2arca 8*e no e:iste *na conce$ci!n ;nica so/re disc*rso 3, corriente2ente, se define disc*rso en o$osici!n a otros conce$tos definidos con 2a3or $recisi!n en "a "iterat*ra, a sa/er, "as nociones de oraci!n, "eng*a, te:to 3 en*nciado6 +o o/stante "o anterior, e" tDr2ino disc*rso, en /*ena for2a, caracteri5a e" desarro""o de "a "ing<%stica en "os ;"ti2os a4os6 on "a noci!n de disc*rso se e:$resa, sig*iendo a &ara*dea* 3 )aing*enea* (2005) co2o *na n*eva for2a de conce/ir e" "eng*a0e6 (" ca2$o 8*e genera e" est*dio de" disc*rso es a2$"io 3, 2*c&as veces, a/arca 27s de *na disci$"ina6 Para "os a*tores citados, e:iste *n

consenso genera" res$ecto de ciertos $ost*"ados acerca de "a noci!n de disc*rsoC - (" disc*rso s*$one *na organi5aciona" transoraciona" - (" disc*rso est7 orientado - (" disc*rso es *na for2a de acci!n - (" disc*rso es interactivo - (" disc*rso es conte:t*a"i5ado - (" disc*rso es to2ado a cargo - (" disc*rso est7 regido $or nor2as - (" disc*rso est7 ca$tado en *n interdisc*rso #a"e destacar 8*e "a noci!n de disc*rso no &ace, ;nica2ente, a"*si!n a *n acto individ*a" o a/stracto de en*nciaci!n, sino 8*e a *na $r7ctica socia" 8*e, a*n8*e sea e:$resada en *n acto individ*a", co/ra s* sentido so"o c*ando es considerada co2o $arte de *na $r7ctica socia" sit*ada6 (s decir, co2o *n acto de co2*nicaci!n 8*e invo"*cra ciertos $artici$antes, con fina"idades 27s o 2enos e:$"%citas 3 reg*"adas $or nor2as 3 convenciones $ro$ias de" gr*$o socia" donde se $rod*ce6 'e esta for2a, c*ando 8*ere2os caracteri5ar "a noci!n de disc*rso $;/"ico co2o *n gDnero o ti$o disc*rsivo, es necesario, en $ri2er "*gar, s*$erar "a conce$ci!n de disc*rso co2o acto individ*a" 3 conce/ir *n acto de en*nciaci!n co2o "a e:$resi!n de *na $r7ctica socia"6 =&ora /ien, e" ti$o de $r7ctica disc*rsiva deno2inado disc*rso $;/"ico e:ige *n an7"isis 27s deta""ado de "a noci!n de $;/"ico6 =na"i5are2os este conce$to en "o 8*e sig*e6 9a noci!n de $;/"ico $resenta varias ace$ciones 3 diversos *sos, nor2a"2ente es a/ordada en o$osici!n a" conce$to de $rivado6 =s%, e:isten 2*c&as for2as diferentes de deter2inar 8*D es "o $;/"ico 3, $or consig*iente, c!2o se entender7n otros conce$tos co2;n2ente asociados co2o "os de es$acio $;/"ico, interDs $;/"ico, esfera $;/"ica, etc6 (n este sentido, encontra2os a" 2enos tres conce$ciones /7sicas de $;/"icoC a) P;/"ico asociado a "a instit*ciona"idad de" $oder $o"%tico de" (stado /) P;/"ico asociado a" $oder civi" * o$ini!n $;/"ica c) P;/"ico co2o a8*e""o 8*e est7 a/ierto o dis$oni/"e a *na co2*nidad 9a noci!n de $;/"ico asociada a "a instit*ciona"idad de" $oder $o"%tico de" (stado esta/"ece 8*e todo "o 8*e $ertene5ca o tenga 8*e ver con e" (stado ser7 $;/"ico6 (ntende2os en esta conce$ci!n conce$tos co2;n2ente *sados co2o servicio $;/"ico, esc*e"a $;/"ica, dineros $;/"icos, etc6 Por s* $arte, >&o2$son (2003C 279) se4a"a en re"aci!n a "a dicoto2%a $;/"icoL$rivadoC (sta dicoto2%a tiene 8*e ver con "a re"aci!n entre e" 72/ito de" $oder $o"%tico instit*ciona"i5ado, conferido creciente2ente a" (stado so/erano, 3 "os 72/itos de "a actividad econ!2ica 3 "as re"aciones $ersona"es 8*e 8*eda/an f*era de" contro" $o"%tico directo ( ) desde 2ediados de" sig"o M#G en ade"ante, e" tDr2ino $;/"ico co2en5! a significar, $rogresiva2ente, actividad o a*toridad

re"acionada con e" (stado o derivada de Dste, 2ientras 8*e $rivado se refer%a a a8*e""as actividades o esferas de "a vida 8*e esta/an e:c"*idas o se$aradas de D"6 .tra conce$ci!n a/orda "o $;/"ico co2o $oder civi" o co2o e" $oder de "a o$ini!n $;/"ica, es decir, se asocia e" conce$to de $;/"ico a *n con0*nto de ci*dadanos 8*e, organi5ados, defienden s*s intereses 3 $oseen o/0etivos co2*nes frente a" $oder de" (stado6 Ba0o esta conce$ci!n, "o $;/"ico denota *n con0*nto infor2a", vo"*ntario, a*t!no2o e interactivo de ci*dadanos 8*e co2$arten 3 $ersig*en o/0etivos e intereses, $artic*"ar2ente res$ecto de "a for2aci!n de o$ini!n 3 "a $ro2oci!n de $o"%ticas (B"*2er, 1939)6 Se a$recia en esta conce$ci!n, 8*e "o $;/"ico se re"aciona directa2ente con e" as$ecto $o"%tico de "as sociedades, con e" de/ate acerca de "os intereses 3 derec&os de "os ci*dadanos6 (sta conce$ci!n tiende a asociarse a" conce$to de /ien co2;n, 3a 8*e "a disc*si!n acerca de "o $;/"ico, en este sentido, i2$"icar7 2anifestar ciertas tendencias 3 2o"estias de "a co2*nidad, "a creaci!n de *na instancia de a$e"aci!n a "a a*toridad $o"%tica en /*sca de so"*ciones a "as de2andas6 'esde esta $ers$ectiva, entonces, "o $rivado es "o 8*e se a"e0a de "o $o"%tico, esto e8*iva"e a decir "a sociedad civi" 3 "as re"aciones inter$ersona"es entre 2ie2/ros de *na sociedad6 Por ;"ti2o, ta2/iDn se *sa e" conce$to de "o $;/"ico, en *n sentido 27s genera", co2o a8*e""o 8*e es a/ierto o 8*e est7 dis$oni/"e a *na co2*nidad6 (n ta" sentido, $;/"ico e8*iva"e a tener visi/i"idad, es decir, "o $;/"ico es "o 8*e est7 dis$oni/"e $ara *na co2*nidad 3, $or "o tanto, $*ede ser conocido $or todosC "o 8*e es a/ierto 27s 8*e cerrado, "o dis$oni/"e "i/re2ente en "*gar de ser $rivado desde e" $*nto de vista de" acceso 3 "a $ro$iedad, "o 8*e es co"ectivo 3 $osee en co2;n a diferencia de "o individ*a" 3 $ersona" ()cK*ai", 199-C 26)6 So/re esto, >&o2$son (199-C 166) agregaC 9o 8*e es $;/"ico, en este sentido, es "o 8*e res*"ta visi/"e o o/serva/"e, a8*e""o 8*e se rea"i5a frente a es$ectadores, "o 8*e se e:$one a todos o a 2*c&os $ara 8*e sea visto * o%do, o $ara 8*e tengan noticia de e""o6 9o 8*e es $rivado, $or o$osici!n, es "o 8*e 8*eda oc*"to a "a 2irada, "o 8*e es dic&o o rea"i5ado en "a $rivacidad o en secreto o dentro de *n c%rc*"o restringido de $ersonas6 =s% "a dicoto2%a $;/"ico-$rivado, tiene 8*e ver con "o $;/"ico vers*s "o $rivado, con "a a$ert*ra vers*s e" secretis2o, con "a visi/i"idad vers*s "a invisi/i"idad6 Un e"e2ento i2$ortante a considerar en "a noci!n de $;/"ico c*ando "a re"aciona2os con "a idea de visi/i"idad es "a $resencia si2*"t7nea o no de "os $artici$antes de" disc*rso6 (n este sentido, "os 2edios de co2*nicaci!n socia" &an constr*ido *n n*evo es$acio $ara "a rea"i5aci!n de disc*rsos $;/"icos donde no se re8*iere de "a $resencia f%sica de" o "os rece$tores6 =s% "o se4a"a >&o2$son (199-C 275)C on e" desarro""o de "os 2edios de co2*nicaci!n, sin e2/argo, "a visi/i"idad de "os individ*os, acciones 3 eventos es inde$endiente de "a circ*nstancia de co2$artir *n "*gar co2;nC "os individ*os se &acen visi/"es a otros 8*e se enc*entran en conte:tos distintos 3 distantes6 +o o/stante "as conce$ciones revisadas anterior2ente, en e" 72/ito de "os

est*dios de "a co2*nicaci!n, e" de/ate acerca de "o $;/"icoL$rivado sig*e desarro""7ndose, es$ecia"2ente, con "as n*evas for2as de $*/"icaci!n "igadas a" desarro""o tecno"!gico 8*e $er2iten 8*e c*a"8*ier $ersona &aga $;/"icas s*s o$iniones * otros as$ectos de s* vida $rivada6 =si2is2o, &a a*2entado "a ca$acidad de "os individ*os de conocer "os aconteci2ientos 8*e oc*rren en e" es$acio $;/"ico, $*es, con e" desarro""o de "os 2edios, 3a no res*"ta necesario estar $resencia"2ente en e" "*gar donde se $rod*ce *n &ec&o socia" $ara $oder $erci/ir"os, sit*aci!n 8*e vinc*"a estrec&a2ente "a esfera $;/"ica a" f*nciona2iento de "os 2edios 2asivos de co2*nicaci!n co2o es$acio $;/"ico 2edi7tico (>&o2$son, 199-)6 = $artir de estas tres nociones de $;/"ico, es $osi/"e constr*ir, a" 2enos, tres conce$tos de disc*rso $;/"icoC 1) disc*rso $;/"ico co2o "os disc*rsos e2itidos $or "as a*toridades $o"%ticas de" (stadoH 2) disc*rso $;/"ico co2o e" disc*rso de "a sociedad civi" 3H 3) de 2odo 27s genera" a;n, todo disc*rso e"a/orado $ara s* dif*si!n o 8*e "ogra visi/i"idad co"ectiva6 Sin e2/argo, estas tres for2as de enfrentar e" disc*rso $;/"ico, $resentan a"g*nos as$ectos $ro/"e27ticos, $or e0e2$"o, si considera2os "a noci!n de $;/"ico en *n conte:to de2ocr7tico, 8*eda $or definir en 8*D 2edida "os disc*rsos 8*e e2anen de "as a*toridades $;/"icas, $or definici!n, son re$resentativos de "a sociedad civi"6 =si2is2o, se de/e to2ar en c*enta 8*e no &a/r%a disc*rso de "a sociedad civi" sin s* dif*si!n $;/"ica, as% co2o ta2/iDn, no todos "os te2as $*eden a"can5ar "a visi/i"idad $;/"ica o ca"ifican co2o te2as de interDs $;/"ico6 (n ta" sentido, res*"ta conveniente a/ordar otros conce$tos co2;n2ente asociados a "a conce$ci!n de disc*rso $;/"ico, a sa/er, co2*nicaci!n $;/"ica, esfera $;/"ica e interDs $;/"ico6 Por co2*nicaci!n $;/"ica se entiende *na actividad de interca2/io de infor2aci!n 8*e a/orda te2as de interDs $;/"ico, $ara "o 8*e se *ti"i5an diversos siste2as de co2*nicaci!n 2asivos 3 8*e se f*nda2enta en "os derec&os de "os ci*dadanos de reci/ir 3 dar infor2aci!n6 =" res$ecto, )cK*ai" (199-C 26) se4a"a 8*e "a co2*nicaci!n $;/"icaC denota "a intrincada red de transacciones infor2aciona"es, e:$resivas 3 so"idarias 8*e oc*rren en "a esfera $;/"ica o e" es$acio $;/"ico de c*a"8*ier sociedad ( ) este es$acio designa $rinci$a"2ente "os cana"es 3 redes de co2*nicaci!n 2asiva, 3 e" tie2$o 3 e" es$acio reservados en "os 2edios $ara "a atenci!n de te2as de $reoc*$aci!n $;/"ica genera"6 >a2/iDn a/arca "a referencia a *n do2inio de te27ticas de interDs genera" acerca de "as c*a"es es $ertinente 3 "eg%ti2o co2*nicarse a/ierta 3 "i/re2ente6 *ando se dice 8*e *n te2a $ertenece a este do2inio $;/"ico, esta2os ante *n rec"a2o "eg%ti2o so/re e" derec&o de reci/ir infor2aci!n 3 ta2/iDn de $*/"icar6 Gg*a"2ente, e" conce$to de esfera $;/"ica o es$acio $;/"ico es co2;n2ente se4a"ado co2o e" "*gar 8*e est7 a" a"cance de todos, resg*ardado "ega"2ente de "a o$resi!n de" (stado o "a Gg"esia, donde se $*eden e:$resar "i/re2ente "as o$iniones $ara e" de/ate raciona" 3 "a to2a $;/"ica de decisiones so/re te2as $o"%ticos 3 0*dicia"es ()cK*ai", 199-)6 Por s* $arte, @a/er2as $"anteaC Por es$acio $;/"ico entende2os *n 72/ito de n*estra vida socia", en e" 8*e se $*ede constr*ir a"go as% co2o "a o$ini!n $;/"ica6 9a entrada est7 f*nda2enta"2ente a/ierta a todos "os ci*dadanos6 (n cada conversaci!n en "a

8*e "os individ*os $rivados se re;nen co2o $;/"ico se constit*3e *na $orci!n de es$acio $;/"ico6 ( ) 9os ci*dadanos se co2$ortan co2o $;/"ico, c*ando se re;nen 3 concertan "i/re2ente, sin $resiones 3 con "a garant%a de $oder 2anifestar 3 $*/"icar "i/re2ente s* o$ini!n, so/re "as o$ort*nidades de act*ar seg;n intereses genera"es (@a/er2as, 19-1C --)6 .tro tDr2ino *ti"i5ado co2;n2ente $ara descri/ir "a noci!n de $;/"ico es e" de interDs $;/"ico, ta2/iDn tratado co2o interDs co"ectivo, interDs co2;n o interDs genera", tDr2inos 8*e no necesaria2ente son sin!ni2os6 9a noci!n de interDs $;/"ico es re"ativa a" 72/ito en e" c*a" se *sa e" tDr2ino, sin e2/argo, en tDr2inos genera"es, se s*giere 8*e en *na sit*aci!n de interacci!n c*a"8*iera e:isten ciertas consideraciones 8*e van 27s a""7 de "os intereses $artic*"ares de 8*ienes $artici$an en dic&a interacci!n ()cK*ai", 199-)6 =" res$ecto, S2it&, (19-9C 23) o$ina 8*eC (n *n nive", todas "as $o"%ticas, $"anes 3 $ro$!sitos de" go/ierno ( ) son 2anifestaciones de" interDs $;/"ico ( ) (" interDs $;/"ico es *n ca2$o en e" 8*e "as $artes "*c&an $or deter2inar $o"%ticas6 9"eva a invocar fines socia"es en todas "as c*estiones en "as 8*e $erd*ra *n territorio de $o"%ticas co"ectivas de/ati/"es en e" seno de *na sociedad6 Por s* $arte, 'o?ns (1962) se4a"a 8*e e" conce$to tiene tres f*nciones es$ec%ficas en *na sociedad de2ocr7ticaC a) sirve co2o dis$ositivo $or e" c*a" "os ci*dadanos individ*a"es $*eden 0*5gar "as acciones de" go/ierno 3 co2*nicarse estos 0*icios *nos a otros6 /) "as a$e"aciones a" interDs $;/"ico $*eden *ti"i5arse $ara 0*stificar "o 8*e $*eda ir en contra de cierto interDs in2ediato individ*a"6 c) e" conce$to sirve co2o g*%a 3 contro" de "as acciones6 'e esta for2a, e" conce$to de interDs $;/"ico res*"ta 27s /ien *na caracter%stica 8*e ad8*ieren ciertos te2as c*ando son tratados desde *na $ers$ectiva es$ec%fica, "a de artic*"ar "os intereses de *n gr*$o6 o2o &e2os visto, descri/ir e" disc*rso $;/"ico co2o *n ti$o $artic*"ar de disc*rso i2$"ica desentra4ar *na serie de conce$tos asociados 8*e &acen de "a definici!n de "a noci!n de disc*rso $;/"ico *na tarea 2*3 co2$"e0a, 8*e re8*iere de 2a3or disc*si!n te!rica6 2. 4ro#edi=ientos =etodol$gi#os 'e ac*erdo a" o/0etivo de esta investigaci!n de eva"*ar "a ca"idad de" trata2iento de disc*rso $;/"ico en e" 2arco c*rric*"ar 3 en "os te:tos esco"ares de" s*/sector de 9eng*a aste""ana 3 o2*nicaci!n de *arto =4o )edio, se rea"i5aron "os sig*ientes $rocedi2ientosC a) Se ana"i5aron "os .1- ). 3 e" $rogra2a de est*dio corres$ondiente, a $artir de "o c*a" se rea"i5! *na caracteri5aci!n de "o 8*e se se4a"a en "os doc*2entos oficia"es res$ecto de "a noci!n de disc*rso $;/"ico6 /) Posterior2ente, se reco$i"aron, entre "os te:tos dis$oni/"es $ara e" a4o 20052006, todos "os te:tos esco"ares de" s*/sector 3 nive" corres$ondiente, con "o 8*e se "ogr! re*nir cinco te:tos esco"ares de "as editoria"es =rra37n, (de/D,

)arenostr*2, Santi""ana 3 Eig-Eag6 (" an7"isis rea"i5ado consisti! en e" rastreo de "a caracteri5aci!n de disc*rso $;/"ico $ro$*esta en "os te:tos esco"ares se"eccionados6 c) Para rea"i5ar "a co2$araci!n entre "as $ro$*estas de "os diferentes te:tos esco"ares 3 "a caracteri5aci!n 8*e for2*"a e" )inisterio se e"a/or! *na $a*ta con n*eve categor%as de an7"isis6 (sta $a*ta s*rgi!, en $ri2er "*gar, de" ais"a2iento de "os e"e2entos constit*tivos de" disc*rso $;/"ico $ro$*estos $or "os .1- ). 3 e" Progra2a de (st*dio6 (stos criterios f*eron co2$"e2entados con a"g*nos as$ectos e:tra%dos de" trata2iento de" disc*rso $;/"ico rea"i5ado en "os te:tos esco"ares est*diados6 d) Para"e"a2ente a "os $rocesos antes descritos, se rea"i5! *na revisi!n /i/"iogr7fica en "a 8*e se a/ord! tanto "a noci!n de disc*rso 3 de $;/"ico co2o "a de otros tDr2inos asociados, co2o es$acio $;/"ico, esfera $;/"ica, interDs $;/"ico, etc6 e) 1ina"2ente, a $artir de "a revisi!n cr%tica se e"a/or! *na $ro$*esta de caracteri5aci!n de" disc*rso $;/"ico6 9a $a*ta *ti"i5ada $ara contrastar "as diferentes conce$t*a"i5aciones de disc*rso $;/"ico considera n*eve categor%as o nive"es de an7"isis, "os 8*e se definen /reve2ente a contin*aci!n en e" *adro 3C 0%adro 3. 0ategora ategor%as de an7"isis6 ;es#rip#i$n

a) 'escri$ci!n 'efinici!n o caracteri5aci!n genera" de disc*rso $;/"ico genera" /) >e2a Referencias a te2as o ti$os de te2as caracter%sticos de" disc*rso $;/"ico

aracteri5aci!n de "os $artici$antes, tanto en "a instancia de c) Ro" de "os e2isi!n co2o en "a de rece$ci!n6 =si2is2o, se consign! "a $artici$antes re"aci!n 8*e se esta/"ece entre e""os ="*siones a "a fina"idad o $ro$!sito $or e" c*a" se &acen disc*rsos $;/"icos o se 8*iere for2ar $arte de dic&a $r7ctica co2o rece$tor

d) 1ina"idad

*a"8*ier caracter%stica 8*e indi8*e "as condiciones f%sicas o e) 'is$ositivo 2ateria"es $or 2edio de "as c*a"es se e:$resa *n disc*rso o cana" $;/"ico, "o 8*e i2$"ica tanto "a distinci!n ora"Lescrito co2o "a a"*si!n de *so de rec*rsos tecno"!gicos f) (sti"o =s$ectos a"*sivos a "a variaci!n de registro, for2a" e infor2a", 3 a

for2a" o infor2a"idad g) )odo de organi5aci!n disc*rsiva

"a rit*a"i5aci!n 8*e f*era indicada co2o es$ec%fica de" disc*rso $;/"ico

Referencias a "a organi5aci!n interna de "os disc*rsos, $artic*"ar2ente "as re"ativas a "os 2odos de organi5aci!n arg*2entativa, narrativa, descri$tiva 3 otros

&) (str*ct*ra =signaci!n de $artes constit*tivas i) >i$os 3. Res%ltados = contin*aci!n, se $resentan "os res*"tados de "a investigaci!n, ordenados seg;n "as categor%as anterior2ente descritas6 on e" fin de favorecer "a co2$araci!n de "as $ro$*estas, se co2entar7 cada *na de "as categor%as, re"acionando tanto "o se4a"ado $or e" )ined*c co2o "o 8*e a$arece en "os cinco te:tos esco"ares est*diados6 a@ ;es#rip#i$n general de dis#%rso p&'li#o (n torno a esta categor%a, en e" *adro 4 se a$recia 8*e so"o e" )ined*c, "a editoria" Eig-Eag 3 "a editoria" Santi""ana rea"i5an *na definici!n genera" de disc*rso $;/"ico6 0%adro 46 'escri$ci!n genera" de disc*rso $;/"ico6 )ined* disc*rsos e2itidos en sit*aciones $;/"icas de en*nciaci!n (2001C 22) c Gntervenciones ver/a"es ante a*diencias (2001C 24) Eig-Eag es *na for2a 2*3 i2$ortante 8*e ad8*iere e" "eng*a0e en e" 72/ito de "a vida socia" (2005C 47) Pro$*esta de ti$o"og%a o c"ases de disc*rso $;/"ico

e" conce$to de disc*rso $;/"ico se &a a2$"iado &asta a/arcar todas Santi""a a8*e""as $r7cticas en "as 8*e *n orador est7 frente a *n a*ditorio na (2005C -9) Por *n "ado, e" )ined*c "o caracteri5a de ac*erdo a "a sit*aci!n de en*nciaci!n, donde e" car7cter de $;/"ico est7 dado $or co2$render 8*D es *na sit*aci!n deno2inada $;/"ica 3, $or otro, &ace 2enci!n a "as intervenciones ver/a"es ante a*diencias, de 2anera 27s genera"6 9a editoria" Eig-Eag, $or s* $arte, ca"ifica a" disc*rso $;/"ico de *na for2a 27s a/stracta co2o *na for2a 8*e ad8*iere e" "eng*a0e en ciertas sit*aciones de en*nciaci!n es$ec%ficas6 ="go si2i"ar $ro$one "a editoria" Santi""ana, a" re"acionar e" disc*rso $;/"ico con todo ti$o de $r7ctica en 8*e *n orador se enc*entra ante *n a*ditorio, ofreciendo de este 2odo *na definici!n todav%a 2*3 a2$"ia6 9as otras editoria"es no

$resentaron, a" 2enos de 2anera e:$"%cita, *na noci!n genera" de disc*rso $;/"ico6 '@ -e=as (n e" *adro 5 se $resenta "a caracteri5aci!n 8*e se &ace de "os te2as 3 ti$os de te2as 8*e ser%an $ro$ios de" disc*rso $;/"ico6 (n genera", se &ace referencia a *na c*a"idad de estos te2as 27s 8*e indicar a"g*no en es$ec%fico, es decir, se se4a"a co2o $ro$io de" disc*rso $;/"ico a/ordar te2as de i2$ortancia o de re"evancia gr*$a", co"ectiva o co2*nitariaH interDs genera", interDs $;/"ico, interDs co"ectivo, $ero no se $recisa c*7"es $odr%an ser estos te2as6 So"o e" )ined*c se4a"a *n 72/ito te27tico es$ec%fico, a sa/er, 2aterias $ro$ias de "a res pblica o cosa $;/"ica 3 editoria" Eig-Eag e0e2$"ifica con te2as co2o den*ncia de &ec&os conf"ictivos, $ro$*estas de so"*ciones 3 $rogra2aci!n de eventos6 0%adro A6 >e2as6 )ined*c =s*ntos de i2$ortancia o re"evancia gr*$a", co"ectiva o co2*nitariaH 2aterias $ro$ias de "a res pblica o cosa $;/"ica (2001C 22)

)arenost >rata de te2as de interDs genera" (2004C 39) r*2 Se foca"i5a en te2as 8*e son de interDs $;/"ico $ara *na Santi""ana deter2inada instit*ci!n, co2*nidad, naci!n, agr*$aci!n 26) (de/D

(2005C

(" te2a tratado es de i2$ortancia gr*$a", co"ectiva o co2*nitaria (2002C 11) *ando *na $ersona se dirige a otra $ara a/ordar as*ntos de interDs co"ectivo (2004C 144) >ratando te2as de interDs gr*$a", ta"es co2o "a den*ncia de &ec&os conf"ictivos, $ro$*esta de so"*ciones, $rogra2aci!n de eventos, etc6 (2005C 50)

=rra37n

Eig-Eag

#@ Rol de los parti#ipantes (n re"aci!n con e" ro" de "os $artici$antes, en e" *adro 6 se $*ede a$reciar 8*e esta es *na de "as categor%as 27s e:tensa2ente a/ordadas6 o2o es $osi/"e o/servar en casi todos "os te:tos ana"i5ados, se &ace 2enci!n a 8*e e" e2isor $osee a"g;n grado de a*toridad 3 re$re-sentatividad6 9a idea de 8*e e" e2isor se dirige a *n destinatario co"ectivo es ta2/iDn *na noci!n co2$artida en todos "os te:tos ana"i5ados6 =si2is2o, &a3 ac*erdo en 8*e se esta/"ece *na re"aci!n asi2Dtrica entre e2isor 3 rece$tor6 9a editoria" Santi""ana, $or s* $arte, re2arca e" &ec&o de 8*e en *n disc*rso $;/"ico e2isor 3 rece$tor de/en estar

si2*"t7nea2ente $resentes en e" 2is2o "*gar f%sico6 9a e:ce$ci!n "a &ace editoria" )arenostr*2 8*e se refiere tan so"o a "a caracter%stica de" rece$tor co2o *na gran a*diencia6 0%adro 6. Ro" de "os $artici$antes6 (2isorC investido de a*toridad, re$resentatividad, co2$etencia cognoscitiva o Dtica so/re as*ntos de interDs co"ectivo 8*e se dirige a *n Rece$torC co"ectivo 8*e re$resenta a *na deter2inada co"ectividad o sector de e""aH Re"aci!nC 'estaca e" car7cter 0er7r8*ico de "a re"aci!n e2isorrece$tor (2001C 24) Rece$torC destinado a *na gran a*diencia e" disc*rso $rivado, )arenost esto es, c*ando no &a/"as a grandes a*diencias ni te2as de interDs r*2 genera" (2004C 39) Rece$torC a" ser $arte de "a vida co2*nitaria 3 estar dirigidos a grandes a*diencias Santi""ana Re"aci!nC e2isor 3 rece$tor est7n si2*"t7nea2ente $resentes, $ero sin interacci!n e:$"%cita, no &a3 *n interca2/io en e" ro" de" e2isor (2005C 25) (2isorC e" e2isor est7 investido de a*toridad, re$resentatividad, co2$etencia cognoscitiva o Dtica so/re e" te2a 8*e va a tratar (2002C 11) Re"aci!nC Se esta/"ece *na re"aci!n 0er7r8*ica entre e" e2isor 3 "os rece$tores (2002C 11) (2isorC investido de a*toridad, re$resentatividad 3 co2$etencia $ara a/ordar"os (2004C 144) Rece$torC "os rece$tores est7n 27s "i2itados en s*s res$*estas (2004C 145) Re"aci!nC config*ra *n ti$o de co2*nicaci!n asi2Dtrica, de/ido a 8*e se "e &a investido de a*toridad (2004C

)ined*c

(de/D

=rra37n

144) (2isorC se constit*3e en $ortavo5 de as*ntos 8*e conciernen a *na co2*nidad es$ec%fica6 (" e2isor $osee 2a3or do2inio so/re "os as*ntos tratados 3 es considerado *n $ersona0e de a*toridad $or $arte de "os rece$tores Rece$torC grandes entidades o de $e8*e4as agr*$aciones Re"aci!nC re"aci!n 0er7r8*ica entre e2isor 3 rece$tor (2005C 50)

Eig-Eag

d@ ?inalidad (:iste consenso en torno a "a idea de 8*e con e" disc*rso $;/"ico se /*sca inf"*ir a "as a*diencias, con e" fin de &acer"as co2$artir cierta visi!n de as*ntos de interDs $;/"ico 3 en "a rea"i5aci!n de acciones es$ec%ficas 8*e ser%an $ositivas $ara "a co2*nidad6 So"o o2ite referirse a este as*nto e" te:to de "a editoria" )arenostr*2, co2o se recoge en e" *adro 76 0%adro 76 1ina"idad6 )ined* o2*nicar *na deter2inada conce$ci!n, visi!n o inter$retaci!n de c te2as 3 $ro/"e2as $ara inf"*ir en e""a (2001C 24) Santi""a 9ograr convencer a "a a*diencia de "a idea $"anteada (2005C 25) na o2*nicar *na deter2inada conce$ci!n o inter$retaci!n so/re a"g;n as*nto de re"evancia co"ectiva con "a intenci!n de inf"*ir so/re "os rece$tores $ara 8*e co2$artan dic&a visi!n de "as cosas 3, 2*c&as veces, $ara orientar"os a to2ar deter2inados c*rsos de acci!n (2002C 11)

(de/D

9a arg*2entaci!n es "a $arte 27s i2$ortante de" disc*rso $;/"ico6 9a confir2aci!nC consiste en trad*cir "os arg*2entos "!gicos de" orador en =rra37 va"ores vita"es de" o3ente a travDs de *na a2/ientaci!n e2otiva6 S!"o n con e""o se "ograr7 rea"i5ar "a tota" ad&esi!n de" o3ente a n*estra ca*sa (2004C 147) )ediante D" se $*ede ""egar a $ers*adir a enor2es 2asas, $ara *na transfor2aci!n $ositiva de "as condiciones i2$erantes dentro de "a sociedad (2005C 47) Uno c*3a fina"idad se centra en "a co2*nicaci!n 3Lo gesti!n de intereses co"ectivos (2005C 50) e@ ;ispositivo (ste es *no de "os $*ntos 2enos desarro""ados, si /ien todas "as instancias se

Eig-Eag

refieren a" res$ecto con e:ce$ci!n de "a editoria" =rra37n6 Se $"antea 8*e "os disc*rsos $;/"icos $*eden ser tanto ora"es co2o escritos6 Sin e2/argo, en )arenostr*2, (de/D 3 Eig-Eag se destaca *na $redo2inancia de "os disc*rsos ora"es6 Por s* $arte, Santi""ana se refiere a" &ec&o de 8*e "os disc*rsos $;/"icos genera"2ente son en*nciados en for2a ora" a $artir de *n te:to escrito, co2o se indica en e" *adro -6 (n genera", no se &ace referencia a "as grandes diferencias entre "a ora"idad 3 "a escrit*ra, ni a "as caracter%sticas de *n te:to escrito 8*e es "e%do ante *n $;/"ico, en ca2/io, s% se $resentan "as caracter%sticas $ositivas de *n /*en orador6 0%adro 8. 'is$ositivo6 )ined*c 'isc*rsos ora"es 3 escritos (2001C 22)

)arenost =*n8*e en este caso se e2$"ea "eng*a0e ora", e" disc*rso $;/"ico r*2 ta2/iDn $*ede 2anifestarse $or escrito (2004C 39) (" disc*rso $;/"ico de/e ser $re$arado $revia2ente (a $artir, Santi""ana genera"2ente de *n te:to escrito) a travDs de *n registro for2a" de" &a/"a (2005C 25) (n esta secci!n &e2os dado Dnfasis a" disc*rso $;/"ico de car7cter ora" ( ) "os distintos disc*rsos est*diados se 2anifiestan en te:tos escritos (2002C 43) S*e"e 2anifestarse ora"2ente (2005C 50)

(de/D

Eig-Eag

/@ *stilo /or=al o in/or=al Res$ecto de" esti"o, todas "as instancias coinciden -con e:ce$ci!n de )arenostr*2 8*e no se refiere a este $*nto- en 8*e en este ti$o de disc*rso de/e adec*arse e" grado de for2a"idad en atenci!n a "a a*diencia co"ectiva6 (n genera", se &ace a"*si!n a "a necesidad de incor$orar e"e2entos $araver/a"es, refor5ando de esta 2anera "a idea anterior2ente e:$*esta acerca de "a $redo2inancia de "o ora"6 .tro as$ecto 8*e rescatan e" )ined*c, editoria" (de/D 3 editoria" Eig-Eag es e" car7cter rit*a" 8*e ad8*iere este ti$o de disc*rso, sin e2/argo no se $rof*ndi5a en e""o6 0%adro 9. (sti"o for2a" o infor2a"6 9a for2a"idad 3 rit*a"idad 8*e en2arca "a e2isi!n de disc*rsos )ined* $;/"icosC s* $*esta en escena, e" nive" for2a" de" &a/"a, rec*rsos c ver/a"es 3 no ver/a"es (2001C 24) Santi""a Se *ti"i5an rec*rsos de" "eng*a0e (ver/a" o no ver/a") adec*ados 3 na eficientes (2005C 25)

(de/D

@ace *so de "a for2a"idad 3 "a rit*a"idad (tanto ver/a" co2o $araver/a") $ara acceder a $;/"icos 27s a2$"ios (2002C 11)

Se es$era 8*e ado$te *n esti"o for2a", 8*e se verifica tanto en "os =rra37 rec*rsos ver/a"es 3 no ver/a"es co2o en "os e"e2entos $araver/a"es a n "os 8*e rec*rre (2004C144) (" "eng*a0e *ti"i5ado $or este (e" e2isor), "a 2a3or%a de "as veces, es c*"to for2a" 3 s* *so res*"ta deter2inado, $rinci$a"2ente, $or e" Eig-Eag conte:to de car7cter rit*a" 8*e nor2a"2ente en2arca dic&as sit*aciones de en*nciaci!n (2005C 50) g@ ,odos de organi+a#i$n (n este nive" de an7"isis se a$recia /astante &eterogeneidad 3 a2/ig<edad, "o 8*e no sor$rende $or c*anto es *no de "os as$ectos te!ricos so/re "os c*a"es &a3 2;"ti$"es for2as de a/ordar6 )ined*c 3 (de/D se refieren a for2as disc*rsivas, 2ientras 8*e Santi""ana se refiere a sec*encias6 = $esar de 8*e se reconoce, en genera", 8*e "a fina"idad de" disc*rso $;/"ico es f*nda2enta"2ente "a de inf"*ir a "a a*diencia, se $"antean co2o caracter%sticos de" disc*rso $;/"ico 2odos disc*rsivos 2*3 diversos, co2o es $osi/"e o/servar en e" *adro 96 =si2is2o, no se es$ecifican "as caracter%sticas de cada *na de "as for2as o 2odos disc*rsivos $ro$*estos6 (n re"aci!n a este t!$ico )arenostr*2 no se 2anifiesta6 0%adro 10. )odos de organi5aci!n6 )ined* Gntegraci!n de diversas for2as disc*rsivasC dia"!gica, e:$ositiva, c arg*2entativa, e$id%ctica (de a"a/an5a o vit*$erio) (2001C 25) Sec*encias e:$ositivas co2o narraciones, descri$ciones, definiciones, co2entarios o caracteri5aciones (2005C 26) Santi""a na Sec*encias arg*2entativas (2005C 26) ' isc*rso $;/"ico $o"%ticoC ( ) es $redo2inante arg*2entativo (2005C -9) (de/D Ienera"2ente se asocia a" disc*rso $;/"ico "a for2as disc*rsiva e:$ositiva, $or s*s caracter%sticas de tras$aso de conoci2ientos $or $arte de" e2isor a s*s destinatarios, sin e2/argo &a3 otras for2as disc*rsivas $ertinentesC "a narrativa (donde e" e2isor da c*enta de *na s*cesi!n de &ec&os), "a dia"!gica (donde &a3 *n interca2/io de ro"es de" e2isor con e" rece$tor), "a descri$tiva (donde "a $a"a/ra as*2e "a res$onsa/i"idad de re$resentar "a rea"idad) 3 "a arg*2entativa (donde e" e2isor f*nda2enta "as afir2aciones 8*e entrega a s*s rece$tores)

(2002C -5) =rra37 9os disc*rsos $;/"icos $*eden ser arg*2entativos, e:$"icativos 3 n descri$tivos (2004C 144) P*ede e:istir *n disc*rso en e" 8*e i2$ere "a descri$ci!n de $ersonas ( ) )*c&os disc*rsos $oseen e" c"aro $ro$!sito de rendir tri/*to a $ersona0es (vivos o 2*ertos) trascendentes dentro de "a &istoria ( ) son disc*rsos de Eig-Eag car7cter e$id%ctico6 Un disc*rso en e" 8*e do2ine e" te:to e:$ositivo se inc"inar7 &acia "a ne*tra"idad 3 o/0etividad (2005C 109) .@ *str%#t%ra (n c*anto a "a estr*ct*ra, "a $rinci$a" caracter%stica de "as definiciones entregadas tanto $or e" )ined*c co2o $or "as editoria"es, es 8*e se identifican "as $artes de" disc*rso $;/"ico, &aciendo a"*si!n a "os e"e2entos /7sicos de "a organi5aci!n de "os te:tos en genera", es decir, *na estr*ct*ra co2$*esta $or *na introd*cci!n, *n desarro""o 3 *n fina"6 (sta estr*ct*ra no es, en ning;n caso, *na caracter%stica distintiva de" disc*rso $;/"ico, $*esto 8*e son $artes 8*e se $*eden atri/*ir, $r7ctica2ente, a todo ti$o de disc*rso6 9as $ro$*estas reca/adas se $resentan en e" *adro 116 0%adro 11. (str*ct*ra6 )ined* Gntrod*cci!n o e:ordio (:$osici!n de" te2a $ro$*esto c $eroratio (2001C 25) Santi""a Gntrod*cci!n o e:ordio 'esarro""o o e:$osici!n na Gntrod*cci!n o e:ordio (de/D *er$o de" disc*rso onc"*si!n o $eroratio (2002C 119) onc"*si!n o

onc"*si!n (2005C 26)

Gntrod*cci!n o e:ordio 'igresiones Pro$osici!n =rra37 =rg*2entaci!n n onfir2aci!n Ref*taci!n Peroraci!n (2004C 10-) Eig-Eag i@ -ipos (n este $*nto se o/serva 8*e, en genera", se sig*e "a ti$o"og%a $ro$*esta $or e" )ined*c, con e:ce$ci!n de (de/D, editoria" 8*e rea"i5a *na co2$"e2entaci!n con otros ti$os de disc*rsos $;/"icos, co2o "a entrevista o "as inserciones en "os diarios de dec"araciones de e2$resas6 (stas ;"ti2as con *na vinc*"aci!n 2enos c"ara con "o 8*e se &a $"anteado res$ecto de" disc*rso $;/"ico, so/re todo en "o 8*e concierne a" ro" 3 0erar8*%a de "os $artici$antes6 0%adro 126 >i$os6 ere2onia" o )ined* c o2*nitario Po"%tico Re"igioso (2001C 24) ere2onia" o Santi""a na o2*nitario Po"%tico Re"igioso (2005C -9) (de/D ere2onia" o on2e2orativo on2e2orativo on2e2orativo Gntrod*cci!n, e:ordio, o $roe2io (2005C 10-) (:$osici!n de" te2a (2005C 10-) ierre (2005C 110)

o2*nitario Po"%tico Re"igioso 9a entrevista 9as inserciones $agadas (2002C 43) #ida co2*nitaria #ida $;/"ica naciona" e internaciona" =rra37 #ida esco"ar n #ida fa2i"iar (/rindis, ofreci2ientos, disc*rsos f*nerarios, agradeci2ientos) (2004C 145) Eig-Eag 'isc*rso $;/"ico $ersona" (2005C 50) 'isc*rso $;/"ico te27tico (2005C 50) 'isc*rso co2*nitario (2005C 177) 'isc*rso $o"%tico (2005C 177)

@asta este 2o2ento &e2os rea"i5ado *na co2$araci!n de "a $ro$*esta de" )ined*c con "os cinco te:tos est*diados, de ac*erdo con cada *na de "as categor%as est*diadas6 = contin*aci!n, a 2odo de s%ntesis, se ofrece *na disc*si!n donde se re"acionan estas categor%as entre s%6 4. ;is#%si$n (n "a caracteri5aci!n de disc*rso $;/"ico rea"i5ada, tanto $or $arte de" )ined*c co2o $or $arte de "os cinco te:tos est*diados, se o/serva *na gran &eterogeneidad 3 a2/ig<edad con res$ecto a "a descri$ci!n de esta noci!n6 Por *n "ado, se $ro$one a" disc*rso $;/"ico co2o *n ti$o de disc*rso con te2as, $artici$antes 3 fina"idades 8*e "e son caracter%sticos 3, $or otro, se "e descri/e de 2anera 27s genera" co2o disc*rsos e2itidos de 2anera ora" ante *na a*diencia co"ectiva6 #a"e destacar 8*e e" )ined*c *ti"i5a estas dos no2inaciones $ara "a noci!n 8*e esta2os ana"i5ando6 Sin d*da, estas dos for2as de no2inar este ti$o de disc*rso dan "*gar a 2;"ti$"es inter$retaciones, so/re todo $or e" a"cance 8*e "e $oda2os dar a" tDr2ino $;/"ico en a2/as instancias6 'e &ec&o, "a $ri2era, i2$"ica c"ara2ente *n ti$o de disc*rso (es$ec%fico) 3, "a seg*nda, *na caracter%stica 8*e $osee c*a"8*ier disc*rso $rod*cido ante *na a*diencia n*2erosa6 (n re"aci!n a "os te:tos esco"ares est*diados, "a editoria" )arenostr*2 es "a 8*e caracteri5a con 2enor $recisi!n e" disc*rso $;/"ico6 'e "as categor%as ana"i5adas, este te:to so"o $"antea 8*e estos son disc*rsos en "os 8*e se a/ordan

te2as de interDs genera", 8*e "as a*diencias son co"ectivas, 3 8*e dic&os disc*rsos $*eden ser en*nciados tanto en for2a ora" co2o $or escrito6 +o &ace referencia a *na fina"idad o $ro$!sito caracter%stico, ni a "a re"aci!n 8*e se esta/"ece entre e2isor 3 rece$tor6 >a2$oco se4a"a *na estr*ct*ra genera" $ara este ti$o de disc*rso, no &ace referencia a *n esti"o de escrit*ra 8*e "o caracterice, ni "os distintos ti$os de disc*rsos $;/"icos $osi/"es6 o2o contra$arte, *no de "os te:tos 8*e &ace *na descri$ci!n 27s co2$"eta -3 ta2/iDn 27s cercana a "o 8*e $"antea e" )ined*c- es e" de "a editoria" EigEag, e" 8*e a/orda todos "os as$ectos revisados6 9os te:tos 8*e &e2os ana"i5ado g*ardan en co2;n "a conce$ci!n de 8*e *n disc*rso $;/"ico es todo disc*rso en*nciado en $;/"ico6 >a2/iDn es considerado, casi e:c"*siva2ente, co2o *n acto individ*a" de car7cter $rotot%$ica2ente ora"6 (sto de2*estra 8*e se sig*e a" )ined*c en c*anto a "a descri$ci!n de "as caracter%sticas de" ti$o de disc*rso 8*e se $rod*ce en *na sit*aci!n $;/"ica de co2*nicaci!nLen*nciaci!n6 =" res$ecto, "o 27s co2;n es se4a"ar 8*e este ti$o de disc*rso a/orda te2as de interDs $;/"ico (ta2/iDn genera", gr*$a" o co"ectivo)6 Sin e2/argo, no se define con c"aridad 8*D es "o 8*e se de/e entender /a0o esta deno2inaci!n6 Por otra $arte, "os te:tos se4a"an, de 2anera 27s o 2enos e:$"%cita, 8*e "a re"aci!n 8*e se esta/"ece entre e" en*nciador 3 e" destinatario es asi2Dtrica, 3 donde e" $ri2ero de e""os estar%a investido de a*toridad 3Lo de re$resentatividad6 9o 2is2o s*cede con e" car7cter for2a" de" registro *ti"i5ado, e" 8*e ser%a *n rasgo co2$artido $or "as definiciones dentro de "os te:tos est*diados6 .tro as$ecto rec*rrente es se4a"ar 8*e e" disc*rso $;/"ico est7 asociado a *na co2*nidad es$ec%fica, es decir, 8*e este ti$o de disc*rso ad8*iere s* va"or 3 sentido a" interior de "a co2*nidad donde circ*"a6 Por otra $arte, *no de "os as$ectos 27s discordantes se $rod*ce en torno a "os 2odos de organi5aci!n interna de" disc*rso, $*esto 8*e e:iste *na gran a2/ig<edad en "a deter2inaci!n de *n 2odo de organi5aci!n caracter%stico o do2inante de "os disc*rsos $;/"icos6 9o 8*e, co2o &e2os se4a"ado anterior2ente, res*"ta c"ara2ente entendi/"e 3a 8*e este es *no de "os as$ectos $ro/"e27ticos en "a teor%a6 =si2is2o, se o/serva 8*e "os criterios e2$"eados $ara definir "os ti$os de disc*rso $;/"ico son variados e ins*ficientes co2o 2edio de inc"*si!n 3 e:c"*si!n6 (sto, so/re todo, si se considera 8*e, $or definici!n, se inc"*ir%a dentro de "a noci!n de disc*rso $;/"ico todo disc*rso en*nciado en sit*aciones $;/"icas de co2*nicaci!n6 A. 4rop%esta o2o &e2os se4a"ado anterior2ente, a $artir de" an7"isis de" 2arco c*rric*"ar 8*e esta/"ece e" )ined*c, "os te:tos esco"ares 3 "a teor%a revisada, &e2os e"a/orado *na $ro$*esta de definici!n 3 caracteri5aci!n de disc*rso $;/"ico 8*e /*sca "a integraci!n de "os res*"tados de" an7"isis 3 "a /i/"iograf%a cons*"tada6 9a $ro$*esta se artic*"a a $artir de cada *na de "as categor%as descritas anterior2ente6 Se o2iten "os t%t*"os, sin e2/argo, $ara dar"e *na 2a3or contin*idad 3 favorecer s* co2$rensi!nC (" disc*rso $;/"ico es *na $r7ctica socia" 8*e re$resenta a *na co2*nidad en "os as*ntos 8*e afectan s* convivencia, contri/*3endo a "a constr*cci!n 3 2anteni2iento de s* identidad6 =/orda te2as 8*e afectan "os va"ores 3 "a

organi5aci!n de "a co2*nidad6 K*ien en*ncia *n disc*rso $;/"ico tiene "a fac*"tad de re$resentar6 9a a*diencia es co"ectiva, $*diendo ser "a 2is2a co2*nidad re$resentada o *na co2*nidad 2a3or 8*e "a inc"*3e6 (ste ti$o de disc*rso est7 orientado a &acer $artici$ar a "a a*diencia de *n $*nto de vista, es decir, tiene *n car7cter $ers*asivo, 3a 8*e se to2a "a $a"a/ra $ara f*nda2entar *n $*nto de vista 8*e se $ro$one co2o $ositivo $ara "a co2*nidad6 @a sido creado $ara ser en*nciado 3Lo dif*ndido $;/"ica2ente6 P*ede ser e2itido tanto en for2a ora" co2o $or escrito, en a2/os casos, e" en*nciador e2$"ear7 *n "eng*a0e est7ndar 3 for2a" i2$*esto $or "a necesidad de ser entendido $or e" con0*nto de $ersonas 27s o 2enos &eterogDneo 8*e confor2a *na deter2inada co2*nidad6 P*ede ad8*irir c*a"8*ier 2odo de organi5aci!n disc*rsiva, no o/stante, $or s* fina"idad, $redo2ina "a organi5aci!n arg*2entativa6 +o $osee *na estr*ct*ra $rotot%$ica 8*e "o distinga de otros ti$os de disc*rso6 =si2is2o, "a c"asificaci!n en ti$os de$ender7 de diversos criterios co2oC te2a, caracter%sticas de "a co2*nidad donde circ*"a 3 e" dis$ositivo 8*e *ti"i5a $ara s* dif*si!n6 0:,*N-5RI: ?IN5" =tendiendo a "a necesidad de eva"*ar "a ca"idad de "os contenidos disci$"inares es$ec%ficos en "os te:tos esco"ares, esta investigaci!n &a /*scado indagar acerca de "a ca"idad de" trata2iento de "a noci!n de disc*rso $;/"ico en e" 2arco c*rric*"ar definido $or e" )ined*c 3 en cinco te:tos esco"ares6 (n $ri2er "*gar, ca/e se4a"ar 8*e e:iste 2*3 $oca investigaci!n so/re disc*rso $;/"ico desde *na $ers$ectiva "ing<%stica, es decir, en "a revisi!n /i/"iogr7fica rea"i5ada no se encontraron tra/a0os 8*e &a3an to2ado co2o o/0eto de est*dio e" disc*rso $;/"ico $ara caracteri5ar"o co2o *n gDnero o ti$o de disc*rso en atenci!n a s*s rasgos "in-g<%stico-disc*rsivos6 (n seg*ndo "*gar, es necesario reconocer 8*e "a e"a/oraci!n de *na definici!n de disc*rso $;/"ico es *na tarea co2$"e0a, so/re todo $or "a $o"ise2ia de "as $a"a/ras 8*e co2$onen e" tDr2ino6 (sta tarea res*"ta 27s co2$"e0a a;n si considera2os 8*e e" te:to esco"ar, co2o &erra2ienta ed*caciona" 8*e est7 dirigida a a"*2nos 3 $rofesores, de/e rea"i5ar *na adec*aci!n de "os contenidos disci$"inares de ac*erdo a" conte:to esco"ar en e" 8*e ser7n *ti"i5ados6 (n re"aci!n a "a $ro$*esta &ec&a $or e" )ined*c, "a caracteri5aci!n 8*e este &ace de disc*rso $;/"ico es 27s co2$"eta 3 27s consistente 8*e a8*e""as $resentadas en "os te:tos esco"ares est*diados6 Sin e2/argo, esta $ro$*esta res*"ta a*n ins*ficiente $ara "ograr dar"e co&erencia a s* $"antea2iento g"o/a", $rinci$a"2ente $or "a fa"ta de artic*"aci!n entre "o 8*e consideran co2o $arte de "a orientaci!n socia" de" disc*rso $;/"ico 3 "o 8*e caracteri5an desde *n $*nto de vista 27s genera"6 (sto 8*iere decir 8*e se a/ordan, $or *n "ado, te2as $ro$ios de "a res publica -restringiendo considera/"e2ente "os te:tos 8*e $ode2os inc"*ir dentro de esta categori5aci!n- 3 8*e, $or otro "ado, se adscri/e a *na conce$ci!n 27s genera" de" conce$to a" se4a"ar 8*e e" disc*rso $;/"ico corres$onde a a8*e""os disc*rsos en*nciados en sit*aciones $;/"icas de co2*nicaci!n, &aciDndose *n 2a3or &inca$iD en "as caracter%sticas de "o ora" en c*anto a estr*ct*ra 3 a s*s caracter%sticas for2a"es6 >a" ve5 $*eda ser *na consec*encia de "o anterior e" &ec&o de 8*e "a

conce$t*a"i5aci!n de disc*rso $;/"ico rea"i5ada en "os te:tos esco"ares est*diados, a" seg*ir "o $"anteado $or e" )ined*c en "os .1- ). 3 en e" Progra2a de (st*dio, $resenta, en genera", "a 2is2a fa"ta de c"aridad 3 res*"ta tan a2/ig*a co2o e" )arco $ro$*esto $or e" )ined*c6 (n ta" sentido, a n*estro 0*icio, "os te:tos esco"ares no "ogran *na adec*ada f*nda2entaci!n de "o 8*e entienden $or disc*rso $;/"ico, /7sica2ente $or "a fa"ta de c"aridad en "a definici!n de conce$tos c"ave co2o e" de $;/"ico, interDs genera", co"ectivo o gr*$a", "a fa"ta de criterios $ara deter2inar "a es$ecificidad de *n disc*rso $;/"ico 3 s* caracteri5aci!n co2o gDnero6 Gnc"*so, se a$recia *na fa"ta de c"aridad ante "a noci!n 2is2a de disc*rso, donde s* conce$t*a"i5aci!n se orienta f*nda2enta"2ente a" disc*rso e2itido ora"2ente frente a *na a*diencia co"ectiva6 =*n8*e no es $osi/"e deter2inar c*7" es "a $ro$*esta 8*e 2e0or a/orda e" disc*rso $;/"ico, e" te:to $resentado $or "a editoria" Eig-Eag es e" 8*e 27s se a0*sta a "a $ro$*esta de" )ined*c6 Un as$ecto negativo de "a $ro$*esta e"a/orada $or e" )ined*c, en re"aci!n con "os contenidos "ing<%sticos es$ec%ficos, es "a fa"ta de /i/"iograf%a f*nda2enta" 3 co2$"e2entaria 8*e a$o3e concreta2ente tanto e" tra/a0o de" $rofesor en e" a*"a, co2o a "os encargados de "a e"a/oraci!n de "os te:tos esco"ares6 = 2odo de $ro3ecci!n, ca/e destacar 8*e *no de "os as$ectos 27s *rgentes de a/ordar en f*t*ras investigaciones es "a refor2*"aci!n did7ctica de "os contenidos "ing<%sticos es$ec%ficos 8*e &an sido incor$orados en e" c*rr%c*"o esco"ar, a fin de rea"i5ar *na trans$osici!n rig*rosa, 8*e $er2ita *na 2e0or adec*aci!n de "os contenidos te!ricos de "a disci$"ina a" conte:to esco"ar6 R*?*R*N0I5S 6I6"I:1RB?I05S =$$"e, )6 (1997)6 Educacin y poder. Barce"onaC Paid!s6 N 9inAs O =rra37n (2004)6 Lengua Castellana y Comunicacin. Cuarto Medio6 Serie Pris2a6 SantiagoC =rra37n (ditores6 N 9inAs O Be""ei, 6 (2001)6 Ha tenido impacto la Reforma Educacional C ilena! "royecto #lcance y Resultados de las Reformas Educati$as en #rgentina% C ile y &ruguay6 Santiago de &i"eC )ined*c6 N 9inAs O B"*2er, @6 (1939)6 >&e cro?d, t&e $*/"ic and t&e 2ass6 (n =6 9ee6 ((d6), 'e( outline of t e principles of sociology ($$6 1-5-1-9)6 +e? PorAC Barnes Q +o/"e6 N 9inAs O Borre, (6 (1996)6 Libros de texto en el caleidoscopio. Estudio cr)tico de la literatura y la in$estigacin sobre los textos escolares6 Barce"onaC Po2aresorredor6 N 9inAs O ade2artori, P6 Q Parra, '6 (2004)6 Refor2a (d*cativa 3 >eor%a de "a =rg*2entaci!n6 Re$ista *ignos, ++(4-), 69--56 N 9inAs O &ara*dea*, P6 Q )aing*enea*, '6 (2005)6 ,iccionario de an-lisis del discurso. B*enos =iresC =2orrort*6 N 9inAs O

o:, 6 (2003)6 Reforma educati$a. Resultados y desaf)os de su etapa presente Nen "%neaO6 'is$oni/"e enC &tt$CLL???6c&i"ed*c6co2L&o2eLartic*"osLdoc*2entosL PresentacionJ20)inisterioJ20deJ20(d*cacion16rtf N 9inAs O 'o?ns, =6 (1962)6 >&e $*/"ic interestC Gts 2eaning in a de2ocrac36 *ocial Researc , /0(1), 1-366 N 9inAs O (de/D (2002)6 Lengua Castellana y Comunicacin6 Cuarto a1o Medio. SantiagoC (de/D6 N 9inAs O 1a0ardo, =6 (2006)6 Estrategias de comprensin lectora en los textos escolares y construccin de conocimientos6 Ponencia $resentada en e" Se2inario Gnternaciona" de >e:tos (sco"ares 20066 )ined*c- &i"e Nen "%neaO6 'is$oni/"e en &tt$CLL???6te:tosesco"ares6c"Lse2inario N 9inAs O Ia"va"isi, 6 (2006)6 *obre enfo2ues% instrumentos y dimensiones para la re$isin de la calidad de los libros escolares6 Ponencia $resentada en e" Se2inario Gnternaciona" de >e:tos (sco"ares 20066 )ined*c- &i"e Nen "%neaO6 'is$oni/"e en &tt$CLL???6te:tosesco"ares6c"Lse2inario N 9inAs O Ioodson, G6 (1994)6 Estudio del curr)culum. Casos y m3todos6 B*enos =iresC =2orrort*6 N 9inAs O @a/er2as, R6 (19-1)6 Historia y cr)tica de la opinin pblica6 )adridC I*stavo Ii"i6 N 9inAs O G2/ert, I6 (19-4)6 S*0eto 3 es$acio $;/"ico en e" disc*rso $eriod%stico de "a >ransici!n6 @acia *na sociose2i!tica de "os disc*rsos socia"es6 (n )6 Iarrido ((d6), 4eor)a semitica. Lengua5es y textos isp-nicos6 )adridC 6S6G6 6(6 N 9inAs O G2/ert, I6 (2006)6 "resentacin programa 6'M78ER Nen "%neaO6 'is$oni/"e enC &tt$CLL???6*c326esL*c32LinstL)ULin2overS$resent6&t2 N 9inAs O Fing, P 6 (2006)6 Estudio multidimensional de la oralidad a partir de los textos escolares para la ense1an9a del ingl3s como lengua extran5era6 >esis de )ag%ster6 Pontificia Universidad at!"ica de #a"$ara%so6 &i"e6 N 9inAs O )arenostr*2 (2004)6 Lengua Castellana y Comunicacin. Cuarto Medio6 SantiagoC )arenostr*26 N 9inAs O )art%ne5 BonafD, R6 (199-)6 4raba5ar en la escuela. "rofesorado y reformas en el umbral del siglo ::66 )adridC )i4o Q '7vi"a (ditores6 N 9inAs O )cK*ai", '6 (199-)6 La accin de los medios. Los medios de comunicacin y el inter3s pblico6 B*enos =iresC =2orrort*6 N 9inAs O )erino, )6(6 (2005)6 'isc*rso $;/"ico c&i"eno 3 disc*rso $;/"ico 2a$*c&e6 (n )6 Pi""e*: ((d6), Contextos del discurso ($$6 100-113)6 #a"diviaC 1ac*"tad de 1i"osof%a 3 @*2anidades6 Universidad =*stra" de &i"e6 N 9inAs O )ined*c (199-)6 Curr)culum de la Educacin Media. 7b5eti$os fundamentales y contenidos m)nimos obligatorios6 Santiago de &i"eC )ined*c6 N 9inAs O )ined*c (2001)6 Lengua castellana y comunicacin. "rograma de estudio de cuarto a1o medio. ;ormacin general6 Santiago de &i"eC )ined*c6 N 9inAs O

)ined*c (2003)6 6nforme final de e$aluacin% programa de textos escolares de educacin b-sica y media6 Santiago de &i"eC )ined*c6 N 9inAs O Pe""icer, =6 (2006)6 Calidad de los textos escolares6 Ponencia $resentada en e" Se2inario Gnternaciona" de >e:tos (sco"ares 2006 Nen "%neaO6 )ined*c- &i"e6 'is$oni/"e en &tt$CLL???6te:tosesco"ares6c"Lse2inario N 9inAs O Ro2$er, )6 (2006)6 #n-lisis de contenidos de econom)a y educacin c)$ica en textos escolares6 Ponencia $resentada en e" Se2inario Gnternaciona" de >e:tos (sco"ares 2006 Nen "%neaO6 )ined*c- &i"e6 'is$oni/"e en &tt$CLL???6te:tosesco"ares6c"Lse2inario N 9inAs O Santi""ana (2005)6 Lengua Castellana y Comunicacin. Cuarto% Educacin Media6 SantiagoC Santi""ana6 N 9inAs O S2it&, =6 (19-9)6 >&e $*/"ic interest6 6ntermedia, 17, 10-246 N 9inAs O >a2a3o, )6 (2006)6 La e$olucin biolgica en textos de estudio c ilenos6 Ponencia $resentada en e" Se2inario Gnternaciona" de >e:tos (sco"ares 20066 )ined*c- &i"e Nen "%neaO6 'is$oni/"e en &tt$CLL???6te:tosesco"ares6c"Lse2inario N 9inAs O >&o2$son, R6 (199-)6 Los media y la modernidad6 Barce"onaC Paidos6 N 9inAs O >&o2$son, R6 (2003)6 9a transfor2aci!n de "a visi/i"idad6 Estudios "blicos, 90, 273-2966 N 9inAs O Ea$ico, )6 (2006)6 6nterrogantes acerca del an-lisis de contenido y del discurso en los textos escolares6 Ponencia $resentada en e" Se2inario Gnternaciona" de >e:tos (sco"ares 20066 )ined*c- &i"e Nen "%neaO6 'is$oni/"e en &tt$CLL???6te:tosesco"ares6c"Lse2inario N 9inAs O Eig-Eag (2005)6 Lengua Castellana y Educacin. Cuarto Medio6 SantiagoC EigEag6 N 9inAs O ;ire##i$n para #orresponden#ia ristian Ion57"e5 (cristian6gon5a"e5T*cv6c")6 >e"6 (56-32) 22733-66 Gnstit*to de 9iterat*ra 3 iencias de" 9eng*a0e, Pontificia Universidad at!"ica de #a"$ara%so6 =v6 Brasi" 2-30, $iso 9, #a"$ara%so, &i"e6 Reci/idoC 22-#G-2006, =ce$tadoC 13-M-2006

U /<=/ "ontificia &ni$ersidad Catlica de 8alpara)so =v6 (" Bos8*e 1290, 5, $iso, Sa*sa"ito #i4a de" )ar &i"e

>e"6C (56) (32) 2274000

revista6signosT*cv6c"

Você também pode gostar