Você está na página 1de 28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

JohannGottliebFichteADoutrinadaCinciaeoSaberAbsoluto1801
INTRODUO
ConceitodaDoutrinadaCincia
1.Descrioprovisriadosaber,medianteumaconstruodomesmo.
Chamamosaestadescriodeprovisriaporquenoesgotaoconceitodosaber,masmostra
apenasaquelesseustraosdequeprecisamosparanossopresentefim.Logo,aperguntacom
quesepoderiainterromperjoinciodenossodiscurso"Masdequesaberfalais,eem
quesentidoempregaisessapalavra,quetemtantassignificaes?"seriaextempornea
aqui.Entendemosporsaber,nestelugar,aquiloquelogoindicaremos,eabsolutamentemais
nada,eempregamosessapalavranosentidoqueelaadquireaseguir.
Descreveumnguloqualquerdiramosaoleitor,seestivssemosemconversaocomele.
Fechaessengulo,assimdescrito,comumaterceiralinhareta.Admitesqueteriaspodido
fecharessemesmongulocomumaouvriasoutraslinhas(porexemplo,comalgumalinha
maislongaoumaiscurta),almdaquelacomqueefetivamenteofechaste?Se,como
esperamos,eleresponderqueabsolutamentenooadmite,perguntaremosemseguidase
consideraqueessaapenassuaopinio,seuparecersalvomelhorjuzo,certamentesujeito
aumaretificaoulterior,ouseacreditasablo,esablocomtodacertezaesegurana.
Seresponderafirmativamenteaestapergunta,comoigualmenteesperamos,perguntaremos
aindaseconsideraqueocasoenunciadosedapenascomestengulodeterminadoque,no
construir,lheocorreujustamenteassimccmolheocorreu,ecomestesdeterminadoslados
adjacentes,quetambmlheocorreramexatamenteassim;ouseacasooutrosngulos
possveis,entreoutrosladospossveis,poderiamserfechadosporvriosterceiroslados,
almdeums.Almdisso,depoisqueeletiveremitidoseujuzosobreisto,seacredita
queacoisaapareceassimapenasparaele,pessoalmente,ouquepuraesimplesmentetodos
osseresracionais,desdequeentendamsuaspalavras,partilhariamnecessariamentedesua
convicoquantoaisto.Enfim,se,quantoaessesdoispontosquestionados,acredita
tambmapenasopinar,ousaberalgodecididamente.Serespondercomoesperamospois,se
umanicadasrespostasrequeridasaquisobrevierdiferentementedoqueaspressupomos,
teramos,certamente,dedesistirdetododilogosubsequentecomesseleitor,enquantoseu
estadopermanecesseomesmo;coinquedireitoofazemos,algoquespoderjulgaraquele
quetiverrespondidocorretamentesperguntasseresponderquenenhumdentreos
infinitosngulospossveis,inclusosentreinfinitosladospossveis,podeserfechadopor
maisdeumnicoterceiroladopossvel,quepuraesimplesmentetodoserracionaltemde
partilhardamesmaconvico,equeestsegurodavalidadeabsolutadaproposio
enunciada,tantodosinfinitosngulospossveisquantoparaosinfinitosseresracionais
possveis,faremoscomele,ainda,asseguintesconsideraes.
Eleassegura,portanto,quetemnarepresentaoenunciadaumsaber,umaconstncia,uma
firmezaeumainamovibilidadedorepresentar,sobreaqualrepousaimutavelmenteesobrea
qualsecomprometearepousarimutavelmente.Emquerepousapropriamenteessesaber?Qual
esseseupontodeapoioseguro,esseseuobjetoimutvel?
Emprimeirolugar:oleitorhaviaconstrudo,comdoisladosdeterminados,decomprimentos
determinados,umngulodeterminado,decertonmerodegraus;traounele,deumavezpor
todas,oterceiroladoe,nessetraar,enunciou,deumavezportodas,que,mesmodepois
decontinuaratentar,aoinfinito,traaroutroterceirolado,spoder,entretanto,
repetirsempreomesmo.Porconseguinte,aotralodestavez,nopoderiasermeramenteo
traardestavez,masotraardeumalinhasobessascondies,isto,parafechareste
determinadongulo,emgeralepuraesimplesmenteemsuarepetibilidadeinfinita,queele
acreditouabrangercomumnicoolhar,eabrangeuefetivamente,sequesuaafirmaode
umsabertemfundamento.Elenopoderia,demodogeral,terolhadoparatralodesta
vez,comosendodestavez.Almdisso:aproposioenunciadanodeviavalerapenaspara
estengulodeterminado,queestdiantedele,mas,puraesimplesmente,paraosinfinitos
ngulospossveis;foiistoqueeleafirmousaber;portanto,eleabsolutamentenopoderia
estarolhandoparatralodeumalinhafechandoestengulo,masemgeralepurae
simplesmenteparatralodeumalinhafechandoumnguloemgeral,eabranglocomum
nicoolharemsuainfinitadiversidadepossvel,sequesuaafirmaodosaberenunciado
temfundamento.Almdisso,aproposioenunciadanodeviavalerapenasparaele,mas
puraesimplesmenteparatodoserracional,desdequeentendesseaspalavrascomque
expressa;logo,oleitorabsolutamentenopoderiaestarolhandoparasi,comoesta
determinadapessoa,
nemparaseuprpriojuzopessoal,masdeveriaolharparaojuzo
detodosos(seres)
dotadosderazo,eabranglocomumnicoolhar;saindodesua
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

1/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

alma,penetrar,comoolhar,naalmadetodososseresracionais,sequesuaafirmaodo
saberenunciadotemfundamento.Enfim,quandoafirmasabertudoistocoligido,eportanto
secomprometeanojulgardeoutromodoemtodaeternidade,firmaseujuzo,emitidoneste
instante,comojuzoparatodoofuturoeparatodoopassado,semprequesetivessede
julgarsobreesteobjeto;logo,absolutamentenoconsideraseujuzocomoumjuzoemitido
nesteinstante,masabrangecomoolharseujuzoeodetodososseresracionais,sobre
esteobjeto,absolutamenteemtodotempo,isto,comoabsolutamenteintemporal,sequea
afirmaodosaberenunciadotemfundamento.Empoucaspalavras:oleitoratribuiasium
abrangereapreenderdetodorepresentarentendese:emrefernciaaoobjetoemqueo
demonstramospuraesimplesmentecomumnicoolhar.
Masnadanosimpededefazerabstraodeque,noexemploescolhido,orepresentar
referentelinhaentredoispontosquefoiabrangidocomumnicoolharede,em
decorrnciadisso,estabelecercomoresultadodenossainvestigaoaproposiomeramente
formal:seoleitorrespondeuquelasnossasperguntascomopressupusemos,hparaeleum
saber,eessesaberoapreenderdecertorepresentar(ou,comopreferimosdizer,da
razo;palavraestaque,dessemodo,nodevesignificaraquinadamaisdoquepode
significardeacordocomocontexto)emsuatotalidade,puraesimplesmentecomumnico
olhar.Nadanosimpede,digoeu,defazeressaabstrao,contantoque,pormeiodela,no
ampliemosindevidamentenossoresultado,edesdequedeixemosemsuspensoaquesto:h
apenasaqueleobjetodeumsaberapresentadocomoexemploouhainda,almdele,vrios
outros?
2.Explicaonominal
Esseabsolutocoligireabrangerdeumdiversodorepresentar,diversoestequepoderia
muitobemsertambmumainfinidade,talcomoaquelequesemostrounapresenteconstruo
deumsaber,chamase,naelaboraoseguinteenadoutrinadacinciaemgeral,intuio.
Verificouse,nessamesmaconstruo,quesnaintuiorepousaeconsisteosaber.
Aessaconscinciaquecoligeopeseaconscinciadoparticular,como,noexemplo
apresentado,aconscinciadotraarestavezalinhaentreosdoispontosdeterminados
pelongulo.Podemoschamaressaconscinciadepercepo,oudeexperincia.Verificouse
quenosaberprecisodesviaroolhardamerapercepo.
(Portanto,oabismodaestupidezqueseabrequandoumNicolaiqualquer,emumescrito
qualquer,mesolicitaquelhedigacomopossvelsaberalgoqualquer,senoforpor
experincia.Pelaexperincianosepodeabsolutamentesabernada:poisprecisoprimeiro
deixardeladotudooquemeramenteexperimentado,sequedevehaverparansumsaber.
NotadoAutor)
3.Descriodadoutrinadacincia,comoumsaberdosaber.
Adoutrinadacincia,comomostraacomposiodapalavra,deveserumadoutrina,uma
teoriadosaber,teoriaestaquesemdvidasefundasobreumsaberdosaber,oengendra,
ou,emumapalavrao.
Essesaberdosaber,deacordocomseuconceito,,emprimeirolugar,elemesmoumsaber,
umcoligirdeumdiversoemumnicoolhar.
Almdisso,umsaberdosaber.Assimcomoosaberdescritoacima,dotraardalinha
entredoispontos,estparaadiversidadeinfinitadoscasosdessetraar,assimesto
saberdosaberparaessesaber,oqual,ento,semdvida,teriadedaraperspectivade
diversidade,ouseriacoligidopuraesimplesmenteemumnicoolhar.
Ou,aindacommaisclarezaerigor:emtodomerosaberdotraardalinha,daspropores
entreaspartesdeumtringulo,equaisoutrostiposdesaberaindapossahaver,osaber,
emsuaabsolutaidentidade,justamentecomosaber,seriaocentroprprioeasededo...
saberdotraaralinha,daproporoentreaspartesdotringulo,eassimpordiante.
Justamenteneleeemsuaunidadeque,nosentidodesignadoporns,sesaberia,damesma
maneira,detudo,pormaisdiversoquepossaser;masnosesaberiadosaber,comotal,
justamenteporquenodosaber,masdotraardalinhaecoisassemelhantes,quesesabe.
Osaberseria,comosaber,esaberiaporqueseria;masnosaberiadesi,justamenteporque
meramenteseria.Masnosaberdosaberesseprpriosaberseriaapreendidointegralmente
comotalcomumnicoolhar,e,justamenteporisso,comounidadeigualasimesma;
exatamentedomesmomodoque,nosaber,otraaralinhaeassimpordianteeracaptado
comounidadeigualasimesma.Nosaberdosaber,osabersemanifestariaasimesmoese
projetariadiantedesimesmoparacaptarse,porsuavez.
Assim,emnossadescriodosaber(1),tnhamos,comonossoobjeto,omerosaber:somente
umsaberdeterminadodotraaralinha.Masaquiloquensmesmossquesemconscincia,
justamenteporqueistoeraocentrodenossaconscinciaramosouefetuvamosnessa
descrio,eraumsaberdessemerosaber.Logo,jnessadescrio,noestvamosno
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

2/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

territriodameracincia,como,porexemplo,aoenunciarmosaquelaproposiona
geometria,masestvamosnodadoutrinadacincia;enaconsideraoqueacabamosdefazer
ficamosaindaacimadadoutrinadacincia.

claroquetalcaptarseeapreendersedosaber,osaberdosabertalcomoodescrevemos,
temdeserpossvel,paraqueumadoutrinadacinciasejapossvel.Epoderamos
certamente,jaquimesmo,apartirdaefetividadedaconscinciadetodosns,apresentar
aprova,semdvidaapenasmediata,dequeessesaberquecaptaasimesmoefetivoe,
portanto,teriadeserpossvel.Masaprovadiretaeimediataprecisamenteaefetividade
dadoutrinadacincia,eestacadaumpodeapresentarfaticamenteasimesmo,sea
realizaremsi.Porissopodemos,invocandoessaprovafticaaserapresentada,dispensar
nosdetodaprovaprovisriaporpalavras;pois,demaisamais,jagoraestcomeadaa
provaftica,pelameraexistnciadenosso1.
4.Consequncias
1)Todosaber,segundooqueprecede,intuio(2).Porissoosaberdosaber,namedida
emqueelemesmoumsaber,intuioe,namedidaemqueumsaberdosaber,intuio
detodaintuio:absolutocoligirdetodaintuiopossvelemumas.
2)Logo,adoutrinadacincia,queosaberdosaber,noumapluralidadede
conhecimentos,umsistemaouumacombinaodeproposies,mascabalmenteumaviso
nica,indivisvel.
3)Aprpriaintuiosaberabsoluto,firmeza,inamovibilidadeeimutabilidadedo
representar;masadoutrinadacinciaaintuiodeunidadedaquelaintuio.Porisso,
elaprpriasaberabsoluto,firmeza,inamovibilidadeeimutabilidadedojuzo.Portanto,
aquiloqueefetivamentedoutrinadacincianopodeserrefutadoporumserracional;
nopossvelcontradizla,nemsequerpossvelduvidardela,poistodarefutao,
contradioedvidassotornadaspossveisemseuterritrio;logo,estosituadas
muitoabaixodela.Emrefernciaaumindivduo,anicacoisaquepodeaconteceraela
quealgumnoapossua.
4)Comoadoutrinadacinciaprecisamenteapenasaintuiodosaber,queedeveser
pressupostoindependentementedela(osaberdotraaralinha,dotringulo,eassimpor
diante),elanopodetrazernenhumsabermaterial(saberdealgo),novoeparticular,
porventuratornadopossvelsomenteporela,masapenasosaberuniversalquechegouao
saberdesimesmo,lucidez,clarezaedomniosobresimesmo.Elaabsolutamenteno
objetodosaber,masapenasformadosaberdetodososobjetospossveis.Nodemaneira
nenhumanossoobjeto,masnossoinstrumento,nossamo,nossop,nossoolho;e,alis,nem
sequernossoolho,masapenasaclaridadedoolho.Ssetomaobjetoparaaquelequeainda
noatem,atqueaadquira,esomenteparaissoqueexpostaempalavras;aquelequea
tem,namedidaemqueolhaapenasparasimesmo,nofalamaisdela,masavive,afazea
cultivanorestantedeseusaber.Arigor,ningumatem,mastemdesla,eningumpode
tlaantesdetersetransformadonela.
5)Ela,dissemosns,aintuiodosaberuniversal,noaseradquirido,masaser
pressupostoemtodoaquelequesejasimplesmenteumserracional,saber,justamente,
constitutivodoserracional.Porisso,oquehdemaisfcil,demaismanifesto,aquilo
comoqualcadaumpodetoparmaisimediatamente.Parachegaraelanadamaisprecisodo
queprestaratenoasimesmoedirigirumolharfirmesuaprpriainterioridade.Sea
humanidade,procuradela,ficouderivapormilnios,eseapocadiantedaqualela
foiapresentadanolhedeuouvidos,issoprovaapenasqueoshomens,atagora,estiveram
maisprximosdetodoorestodoquedesimesmos.
6)Entretanto,emboraadoutrinadacincianosejaumsistemadeconhecimentos,masuma
nicaintuio,poderiabemserqueaprpriaunidadedessaintuionofosseuma
simplicidadeabsoluta,umltimoelemento,tomo,mnada,oucomoquerquesequeiraainda
exprimiressepensamentooriginrio,porqueeventualmentealgoassimnohaverianosaber
e,emgeral,noexistiria,masqueelafosseumaunidadeorgnica,umafusoda
diversidadenaunidadeeumadifusodaunidadeemdiversidade,aomesmotempoeemuma
unidadeinseparada:assimcomojdeveriaresultardofatodequeessaintuiodevecaptar
outravezumdiversodeintuiesemumnicoolhar,ecadaumadestasintuies,pensada
emsuasingularidade,devecaptarumdiversoinfinitodecasosemumnicoolhar.
Almdisso,nocasodeserassim,poderiaperfeitamenteacontecerquens,noemnossa
prpriapossedessacincia,quedeveserpressupostaemns,masemseuensinamentoa
outros,quesopressupostoscomonopossuidoresdela,nofssemoscapazesdeprojetar
imediatamenteaquelaunidade,mastivssemosprimeirodeorganizla,diantedoolhodo
leitor,apartirdealgumadiversidade,edeixladesorganizarsenovamentenesta.Nesse
caso,aqueletermodadiversidadecomoqualeventualmentecomeassenossaorganizao
absolutamentenoseriainteligvelcomotermosingular,namedidaemqueabsolutamenteno
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

3/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

porsi,massomentecomoparteorgnicadeumaunidade,esomentepodeserinteligvelna
unidade.Portanto,jamaisganharamosacessonossacinciaou,seoganhssemos,eseuma
partesingularpudessetornarseinteligvel,issospoderiaacontecersesuaintuio,
aindaqueobscuramenteesemtomarmosconscinciadisso,fosseacompanhadapelaintuiodo
todo,tivesseneleseupontodeapoioedelerecebessesuaclarezaeinteligibilidade;ena
medidaemque,porsuavez,fornecesseporseuladoclarezaintuiodotodo,namedida
emqueinfluisobreeste;eassimatodasaspartesaseremestabelecidasnasequncia.
Masnosomenteesta:tambmapartequeeventualmenteficasseemsegundolugarnoapenas
receberiaclarezadaprimeirajtratada,mas,porsuavez,dariatambmaestaumanova
clareza,namedidaemqueestasrecebesuaclarezaperfeitadotodoeasegundapertence
aotodo;assimaterceiranoapenasadquiririaclarezadasprimeiras,mas,porsuavez,
dariatambmaambasumaclarezaprpriaquespodeemanardela;eassimpordiante,ato
trmino.Portanto,duranteodecursodaobservao,cadaparteseriaexplicadaportodas,e
todasporcadaumadelas;logo,todasaspartestratadasteriamtambmdesermantidas
continuamentepresentes,porque,acadapasso,noseriamvistassingularmente,mas
mutuamenteatravsdetodaseapartirdetodas,enenhumaseriacompletamenteclara
enquantotodasnoofossemeenquantonotivessesidoproduzidaanicavisoclaraque
unificaodiversoedifundeounoemumdiverso.Comisso,adoutrinadacincia
permaneceriasempre,aolongodetodaaextensoquesepoderiadaraelanodiscurso
sucessivo,apenasumaeamesmavisoindivisvel,sque,apartirdograuzerode
clareza,emqueelameramente,masnoseconhece,seriaelevadasucessivaegradualmente
clarezapuraesimples,emquepenetraasimesmaintimamente,temseudomiclioeem
simesma;eaquiseconfirmadenovoqueaocupaodadoutrinadacincianouma
aquisioeproduodealgonovo,masapenasumclarificardaquiloqueestavaa
eternamenteequeeraeternamentensmesmos.
Podemosacrescentar,historicamente,queefetivamenteassimcomosupomos;eque,com
isso,estdeterminadoomtododadoutrinadacincia.Essacincianooperaemumasrie
simples,comoqueemumalinha,segundoaleidaconsequncia,procedimentoesteques
possvelnointeriordeumorganismodosaberjpressupostoesubjacente,masquena
filosofianolevaanadaenelaaprpriasuperficialidade;masoperadeummodo
multilateralerecproco,semprepartindodeumnicopontocentralparatodosospontos,e
retomandodessespontosaocentro,assimcomoemumcorpoorgnico.
Sobreosaberabsoluto
5.
Emprimeirolugareistoditoexclusivamenteparaorientarnossainvestigao,pelo
simplesconceitodeumsaberabsoluto,istoaomenosclaro:elenooAbsoluto.
Qualquersegundapalavraacrescentadaexpressoabsolutosuprimeaabsolutezpurae
simplesmentecomotal,esadeixanoaspectoenarelaodesignadapelaoutrapalavra.O
Absolutonoser,nemsaber,nemidentidade,nemindiferenadosdois,masmerae
exclusivamenteoAbsoluto.Mas,jquenadoutrinadacincia,etalveztambmforadelaem
todosaberpossvel,nuncapassamosalmdosaber,adoutrinadacincianopode,ento,
partirdoAbsoluto,mastemdepartirdosaberabsoluto.Como,entretanto,podeocorrer
que,comofizemosacima,possamos,pelomenos,pensaroAbsolutoaindaparaalmdosaber
absolutoecomoindependentedele,eafirmardeleoqueafirmamosacima,algoquese
verificarsemdvidanoprosseguimentodenossainvestigao.TalvezoAbsolutosentre
emnossaconscinciajustamentenavinculaoemquefoiestabelecido,comoformadosaber,
masnopuro,emsieparasi.
6.
Amesmaquesto,queacabadeserlevantadasobreapossibilidadedepensaroAbsoluto,
pode,semdvida,sercolocadaquantopossibilidadedepensarosaberabsoluto,sese
verificarquetodoonossosaberefetivoepossvelnuncaosaberabsoluto,masapenasum
saberrelativo,determinadoerestringidodeummodooudeoutro;epoderiaserrespondida
maisoumenosdamesmamaneira:queosaberabsolutoschegaoupodechegarconscincia
comoformaou,consideradosoboutraperspectiva,comomatriaouobjetodosaberefetivo.
Porisso,tambmnsemparticular,queaquitemosaintenodedescreverosaberabsoluto
e,portanto,pretendemossemdvidasaberdele,temosdedeixarsemresposta,porenquanto,
aquestosobrecomochegamosaessenossosaberefetivodosaberabsoluto.Talveztambm
nsovejamos,emboracomoabsoluto,apenasemumarelao,ouseja,narelaocomtodo
saberrelativo.Nadescrioaserfornecida,devemosaternosexclusivamenteintuio
imediatadoleitor,eperguntarlheseaquiloqueeleveremsimesmo,emdecorrnciade
nossadescrio,seimpeaelecomaconscinciadequeosaberabsoluto:ou,casoessa
prpriaintuiolhefaltar,temosdeesperarque,nodesenvolvimentodasproposiesque
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

4/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

seseguiromaistarde,sefarparaele,aomesmotempo,umaluzsobreesseprimeiro
ponto.
7.Explicaoformalenominaldosaberabsoluto
Aindaquefiquemoscomaquiloque,jprimeiravista,seofereceacadaum:quetodo
nossosaberefetivoumsaberdealgodestealgo,quenoaquelesegundoouaquele
terceiroalgo,cadaumcontudocapazdefazeraobservaoeverificarquenopoderia
haverumsaberdealgo,semquehouvesseumsaberemgeral,meraeexclusivamentecomo
saber.Osaber,namedidaemqueumsaberdealgo,,emtodooutrosaberdetodooutro
algo,diferentedesimesmo;namedidaemquejustamentesaber,igualasimesmoem
todosaberalgo,ecabalmenteomesmo,aindaqueessesaberalgoprossigaaoinfinitoe,
nessamedida,sejadiferenteaoinfinito.Ora,aessepensardosaber,comoosaberunoe
igualasimesmoemtodosaberparticular,epeloqualesteltimo,noeste,mas
justamentesaberemgeralqueoleitorconvidadoaqui,quandosefaladosaber
absoluto.
Vamosdescreverparaelemaisalgunstraosdessesaberabsolutoentendese:nacondio
depensamentoquelheatribudo.Noumsaberdealgo,nemumsaberdenada(como
sefosseumsaberdealgo,masestealgofossenada);nemsequerumsaberdesimesmo;
pois,demodogeral,noumsaberdenemumsaber(quantitativamenteenarelao),
masosaber(absolutamentequalitativo).Noumato,umacontecimento,oualgoqualquer
nosaber,masjustamenteosaber,somentenoqualpodemserpostostodososatosetodos
osacontecimentosqueasopostos.Queusofaremosdisso,algoqueoleitortemque
esperar.Noopostoaoalgo,dequesesabepoisnessecasoseriaosaberdealgo,ou
oprpriosaberparticular,masopostoaosaberdealgo.(Teremperdidodepistaeste
pontoarazopelaqualseviuadoutrinadacinciacomotendoficadopresaaumponto
refletido,eseacreditouterassumidoumpontodevistaacimadela,masque,entretanto,
estmuitoabaixodadoutrinadacinciaefetiva.)
Ora,algumpoderiadizerqueesseconceitodosaberemgeral,contudo,apenasuma
abstraodetodaparticularidadedosaber:eaelecertamentesepodeconcederque,no
decorrerdaconscinciaefetiva,snoselevamosaumaconscinciaparticulardosaber
absolutamenteunoeigualasiemtodosaberparticularporumalivreinibioe
obscurecimento(habitualmentedenominadosabstrao)docarterparticulardeum
determinadosaber;emboratambmpudesseperfeitamentehaveraindaoutraviaparase
chegar,pelomenosposteriormente,aessaconscincia,eestaltimapudesseserexatamente
aquelaqualpretendemosconduzirnossoleitor.Masaconteceque,entreopblico
filosfico,tmcursocertosconceitosdeumaabstraoque,apartirdecertonmerode
singularidades,deveproduziralgoquenoseencontraemnenhumadessassingularidades.E,
segundoessesconceitos,aformulaoacimaequivaleriaadizerqueocarterdesaberem
geral,quecadasaberparticulartemdeter,nopressupostoparatomarpossvelcada
sabersingulareparticular,massseintroduzdepoisdedecorridaumasrieconsidervel
dedeterminaesparticularesdosaberesentoconverteemsaberaquiloqueantesera,
decerto,umsaberparticular,semser,contudo,unisaber!
8.Explicaorealoudescriodosaberabsoluto
Emprimeirolugar,aexplicaorealdosaberabsolutonadamaispodeserdoquea
comprovaodessesabernaintuioimediata.Nopossvel,porexemplo,inferirpelo
pensamentooqueseressesaberabsoluto;pois,jqueeledeveserjustamenteosaber
absoluto,nopodehavernenhumdadosuperioristoquereriadizer:aindamaisabsoluto
dosaber,doqualeapartirdoqualseriapossvelinferiloporumpensamento.Porisso,
osaberabsolutoteriadesercaptadoporumaintuio,igualmenteabsoluta,desimesmo.
Almdisso,claroquetemdehavertalintuioabsolutadosaberabsolutoedeser
possvel,emdecorrnciadela,aanunciadadescriorealdesteltimo,paraquehajaem
geralumadoutrinadacincia.Pois,naintuioemqueestaconsiste,arazo,ouosaber,
deveserapreendidapuraesimplesmentecomumnicoolhar.Masosaberparticularnopode
serapreendidocomumnicoolhar,massomentecomolharesparticularesediferentesentre
si.Logo,teriadeserapreendidoosaber,talcomopuraesimplesmenteunoeigualasi
mesmo,isto:osaberabsoluto.
Nadescriomesma,servimonosdaseguinteintroduo.Penseoleitor,emprimeirolugar,
oAbsoluto,puraesimplesmentecomotal,assimcomoseuconceitofoideterminadoacima.
Eleverificar,afirmamosns,quespodepenslosobasduascaractersticasseguintes:
porumlado,quepuraesimplesmenteoque,erepousasobreeemsimesmosemnenhuma
mudanaevacilao,firme,perfeitoefechadoemsi;poroutrolado,queoquepurae
simplesmenteporque,desimesmoeporsimesmo,semnenhumainflunciaalheia,namedida
emque,aoladodoAbsoluto,norestanadadealheioetudoaquiloquenooprprio
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

5/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

Absolutodesaparece.(Podeserqueessaprpriaduplicidadedecaractersticascomque
captamosoAbsolutoesemaqualnopoderamoscaptlo,oque,emsetratandodo
Absoluto,parececertamenteestranho,sejaresultadodenossopensamento,portanto
justamenteumsaber;masistotemosdedeixaremsuspensoporenquanto.)
Podemoschamaroprimeirode:subsistirabsoluto,seremrepouso,eassimpordiante;o
segundo,de:viraserabsolutoouliberdade.Ambasasexpresses,comoseentendeemse
tratandodeumensinamentohonestoefundamentado,nodevemdesignarnadamaisdoque
aquiloqueseencontraefetivamentenaintuiodeambasascaractersticas,pressupostano
leitor.
Ora,osaberdeveserabsoluto,comouno,justamentecomosaberigualasimesmoeque
permaneceeternamenteigual,comounidadedeumaintuio,precisamentedaintuio
suprema,comomeraqualidadeabsoluta.Logo,nosaber,asduascaractersticasdoAbsoluto,
distinguidasacima,teriampuraesimplesmentedecoincidirumacomaoutraedesefundir,
detalmodoqueambasabsolutamentenofossemmaisdistinguveis.Justamentenessafuso
consistiriaaessnciadosaber,comotal,ouosaberabsoluto.
Digo,nofundirseemumaunidadeinseparvelenomaisntimointerpenetrarsedeambos,
detalmodoqueambosabandonameperdeminteiramenteseucarterdedistinonessa
unificao,eaficamcomoumnicoser,eumsercabalmentenovo;portanto,emuma
unificaopropriamenterealeemumaverdadeiraorganizao;masdenenhummodo
relacionarseemummeroumaoladodooutro,peloqualningumconcebecomopodem
subsistirumaoladodooutroesurge,exclusivamente,umaunidadeformalenegativa,uma
nodiferena,quetambmssepodeDeussabeapartirdequefundamentoafirmar,mas
nuncacomprovar.Nodigo:emalgumsaber,portantojpressuposto,introduzseoserem
repousoeintroduzsealiberdade,eambossejuntamentonessesaberefazem,nessasua
unificao,osaberabsolutoecomistoseriaposto,ainda,umsaberforadosaber
absoluto,eestepostonointeriordaquele;massim:paraalmdetodosaber,segundo
nossapresenteexposio,juntamseliberdadeeser,eseinterpenetram,esomenteessa
interpenetraointerioreidentificaodeambosemumnovoserquedosaber,
justamentecomosaber,comoumabsolutoTal.Tudodependedavisodesteponto,efoia
neglignciadelequeocasionouosmalentendidosmaisrecentes.
Comons,quesemdvidaapenassabemos,chegamos,pornossolado,airaparentementealm
detodosabereacomporoprpriosaberapartirdeumnosaber;ou,emoutraspalavras,
qualoestatutodaprpriaintuiodosaberabsoluto,certamenteatribudaaoleitorem
nossapresentedescrioeque,entretanto,podeperfeitamentesertambmapenasumsaber,
ecomoelapossvelpossibilidadeestaquejacimasemostroucomocondioda
possibilidadedadoutrinadacincia,e,almdisso,comochegamosaproutravezessa
intuioouessesabercomoumnosaber,assimcomoigualmentefizemos,oquese
verificaraseguir.Masessarefernciaaoquevemaseguirfazpartedomtodoprprioda
doutrinadacincia,descritonospargrafos4a7.Faltaaquiumaclarezaquesosegundo
termopodedifundirsobreoprimeiro.
Deresto,devesenotaraindaqueosaberabsolutoestretratadoaquisomentesegundosua
matria.Sereliberdade,dissemos,sejuntam;elesso,portanto,oativo,namedidaem
quesedeveriaperguntaraquiporumativo,esoativosjustamentenamedidaemqueno
sosaber,massimsereliberdade.Mas,assimcomoseinterpenetrameabandonamsuas
naturezasseparadasparaunificarseemumas,emumsaber,estomutuamenteligados,um
pelooutro;poissnessaligaosoumsaber,foradelasosereliberdadeemseparado,
eestoagoraemumsubsistiremrepouso.Aistochamamosdematriadosaberabsoluto;ou
matriaabsolutadosaber.Poderiaserqueestaestivesseparaaformaabsolutadomesmo
saberexatamentecomooseremrepousoestparaaliberdade,naprpriamatriaabsoluta.
9.Descriodaformaabsolutadosaber
Oseremrepousonoosaber,etampoucooaliberdade,dizamosns,masoabsoluto
interpenetrarseefundirsedeambososaber.
Logo,justamenteointerpenetrarse,semselevaremcontaaquiloqueseinterpenetra,a
formaabsolutadosaber.
Osaberumserparasieemsi,umresidiremsi,umpredispordesi.Justamenteesse
serparasioestadodeluzvivo,afontedetodososaparecimentosnaluz,over
interiorsubstancial,puraesimplesmentecomotal.Atarefanoconsideraresquesabes
doobjeto,econceberesentotuaconscincia(justamente:doobjeto)comoumsubjetivo,e
oobjetocomoumobjetivo;mascaptares,vivendointimamente,queambossoums,esoum
interpenetrarse:equesdepoiseemdecorrnciadesseinterpenetrarpodestambmseparar
aambos.Nodevesmeramente,depoisdesuaseparao,coliglasoutravez,comocomum
fioquenosabesirbuscaremlugarnenhum,masdevesconceberqueestofundidos
organicamenteumnooutroeumpelooutro,paraque,sento,possasseparlas.
Ouento:pensamaisumavezoAbsoluto;talcomofoidescritoacima.Elepurae
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

6/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

simplesmenteoque,eopuraesimplesmenteporque.Mascomissoaindanolhefoi
implantadonenhumolho,e,seagoraperguntasparaquemele,questoquepodesmuito
naturalmentelevantarequetambmentendessemmaisexplicaoseforlevantadaporoutro,
podesapenasprocurarporumolhoforadele;e,mesmoquedefatoquisssemospresentearte
esseolho,coisaqueentretantonopodemosfazer,nopodersnuncaexplicar,almdo
mais,suavinculaocomaqueleAbsolutoespodersafirmlaaesmo.Masesseolhono
estforadele:estnele,ejustamenteovivointerpenetrarsedaprpriaabsolutez.
Adoutrinadacinciadesignaessaabsolutapenetraodesimesmoemsimesmoeesse
absolutoserparasimesmocomanicapalavradalinguagemquelhepareceuexprimila:a
palavraegoidade.Mas,paraaquelecujoolhointeriorcarecedaliberdadededesviarsede
todoorestoevoltarseparasimesmo,denadaadiantamindicaesnemexpresses,por
maisadequadasqueestassejam:elesasentendeemumsentidoinvertido,aumentandoainda
maissuaprpriaconfuso.interiormentecego,etemdepermanecerassim.
Se,comoevidenteapartirdoqueacabadeserdito,aessnciainteriordosabercomo
tal(comoumestadodeluzeumver)consistepropriamentenesseserparasi,entoa
essnciadosaberconsistejustamentenumaforma(umaformadoseredaliberdadeou
seja,seuabsolutointerpenetrarse)etodosaber,segundosuaessncia,formal.Em
contrapartida,aquiloquechamamosdematriaabsolutadosaber(pargrafoprecedente)e
quebempoderiacontinuaraser,emgeral,amatriaabsolutacomomatria,apareceaqui,
ondedadaaoprpriosabersuaessnciaautnoma,comoumaforma,ouseja,formado
saber.
10.
Osaberabsolutamenteoqueeporque.Poissomentecomafusoedifusodo
separado,inteiramentesemselevaremcontaoquesejaesseseparado,enocomoseparado
comotal,quesurgeumsaber.Ora,este,comosaber,nopodesairdesimesmo,poiscom
issojustamentedeixariadeserumsaber;paraele,nopodehavernadaforadele.Por
isso,comosaberpropriamenteformal,talcomofoidescritonopargrafoprecedente,isto
,comoestadodeluzever,elesabsolutoparasi,scaptaasimesmoescomeana
medidaemqueabsoluto.
Mas,comofoidito,ele,comosaber,apenasdifusoefusodeumseparadoemunidade;e,
abemdizer,essaunidadeemsimesmaesegundosuaessnciasejamquaisforemas
outrasunidadesqueaindapossahaverfusodoseparado,eabsolutamentenenhumoutroato
deunidade.
Ora,todosabercomeacomessaunidadeassimcaracterizada,naqualconsistejustamentea
absolutezdesuaessncia;enopodedesvencilharsedelanemsairdelasemanularasi
mesmo.Porisso,atondeseestendeosaberestendeseessaunidade,eosabernopode
nuncachegaraumaunidadequesejaalgooutrodoqueumaunidadedoseparado.
Comoutraspalavras:aproposiofaticamenteencontradano1todosaberumcoligirde
umamultiplicidadeemumnicoolharestdeduzidaaqui;e,almdisso,tambmfoi
deduzidaainfinitudedessadiversidade,adivisibilidadeinfinitadetodosaber,sobrea
qualnadapodamosdecidirapenasfaticamente,poisparaissoprecisvamosaindadeuma
proposiosobreoAbsoluto;ealisessadivisibilidadeinfinitadetodosaberfoi
deduzidadaessnciaabsolutadosabercomoformal(9).
Sejaoqueforqueapreendascomteusaber,sempreumaunidade,poissnaunidadeo
saberesecaptacomosaber.Mas,aocaptares,porsuavez,essesaber,ounose
pulverizaparatinoseparado;e,aocaptaresumapartequalquerdaquiloquefoiassim
separadoentendese:comounidade,poisnopodesfazlodeoutromodoeaocaptares
seusaber,essaparte,porsuavez,pulverizasedenovoparatiemumadiversidade;e
assimtambmaspartesdessaspartes,enquantocontinuarestuadiviso.Mas,senoa
continuares,ficasjustamentecomumaunidadequespermaneceunidadeparatiporno
cuidaresmaisdela.Ficasabendoapenasquetutrazescontigoessaprpriadivisibilidade
infinita,porintermdiodaformaabsolutadeteusaber,daqualjustamentenopodessair,
equetucontemplasessaforma,emborasemclaraconscincia,todasasvezesquefalasde
divisibilidadeinfinita.Porisso,noadmitirsmaisopensamentodequeestaesteja,
eventualmente,fundadaemumacoisaemsi,oque,sefosseverdade,nosignificaria,
finalmente,nadamaisque:nopoderiasnuncaescrutarseufundamento.Poiselatefoi
demonstradaemteuprpriosaber,comonicafontepossvel,oquesemdvidatambmno
significanadamaisque:podescomtodacertezasabereescrutarseufundamento,contanto
quecontemplesatimesmocomsuficienterigoreclareza.
Agoraeistoaindadeveserbemnotadoosabernorepousanounificar,nemno
dispersar,masrepousapuraesimplesmentenoprpriofundirsedeambos,eemsua
identidadereal.Poisnohunidadeanoserdosseparados,enohseparadosanoser
naunidade.Osabernopodepartirdaconscinciadeelementosqueporventuracompusesses
parachegarunidadepois,emtodaeternidade,teusabernuncachegaaelementos;nem
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

7/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

podepartirdaunidade,queporventuracindissesempartesarbitrrias,comaconscincia
depodercindilaaoinfinito,poisnotensnenhumaunidadeporsi,tenssomenteuma
unidadedeseparados.Porissoeleoscilaentreamboseanuladoquandonooscilaentre
ambos.,emsimesmo,orgnico.
11.
OsabernooAbsoluto,maselemesmo,comosaber,absoluto.
Ora,oAbsoluto,namedidaemqueconsideradocomosubsistindoemrepouso(8),purae
simplesmenteoque.Oquesejaosaber,sobesseaspecto,justamentequalsejasua
essnciaabsoluta,isto,seusubsistirepersistir,foioquevimosnopargrafo
anterior.Almdisso,oAbsoluto,consideradodoladodoviraseroudaliberdadeeele
temqueserconsideradotambmporesselado,paraserconsideradocomoAbsoluto,oque
puraesimplesmenteporque.Omesmodevevalerquantoaosaber,justamentecomosaber.
Emprimeirolugar,claroqueosaber,namedidaemqueconsideradonosimplesmente
comosaber,mascomosaberabsoluto,comoacrscimodessepredicado,norepousamais
meramenteemsimesmo,maselevase,porsuavez,sobresimesmoesecontempladecima.
Ora,aquiefetuamosessanovareflexotacitamenteesemprestarcontasquantoasua
possibilidade,oque,almdomais,seentendeporsimesmo,poisosaberumabsoluto
parasi.Estabelecerdeterminadamenteessanovareflexo,comtodasassuasdecorrncias,
ficareservadoparaofuturo.
Almdisso,paraalcanaraperfeitaclarezaepreciso,denotaraindaaquique,jno
pargrafoanterior,contamostacitamentecomessaliberdadedosaberesomentepormeio
delaexpusemosaquiloqueexpusemos.Osaberumparasiparasimesmo,dissemosns,e
dessamaneiranuncasaidaunidadedosseparados,portantodosseparados.Ali
pressupnhamos,decerto,apenasparanosfazerentender,queosabernoestfixadoemsi
mesmo,maspodeestenderse,ampliarseetransportarseaoincondicionado.
Masalmdissoosaber,comosaber,sparasieemsimesmo;portanto,somenteparasi
elepodeserporque;eporque,comosaber,somentenamedidaemqueesseparasi
(denenhummodoparaalgoalheioeexterior)interiormenteemsimesmo;ou,emoutra
formulao,namedidaemquesepecomosendoporque.Ora,esteserporquenoa
expressodoserabsoluto(doestarpostoesubsistiremrepouso)dosaber,comoaqueleque
foiestabelecidoedescritonopargrafoanterior,masexpressodesualiberdade,ede
sualiberdadeabsoluta.Portanto,comotemosdelembraremprimeirolugar,aquiloqueser
entendidocomoocarterdessaabsolutezetrazidoporelenodecorredoserdosaber,e
estepoderiasermesmosemele,sequepodehaveremgeral,semele,umsaber.Esse
carter,se,puraesimplesmenteporquee,seno,nopuraesimplesmenteporque
no;justamenteprodutodaliberdadeabsolutadosaber,quenoestsubmetidaa
nenhumaregraouleiouinflunciaalheia,eessaprprialiberdadeabsoluta.Portanto,
nessesentidoquedevesertomadoaquiloquedissemossobreele,nocomosequisssemos
derivladealgooutro,comocertamentefizemos,nopargrafoanterior,comoserdo
saber,derivandoodafusodosdoispredicadosdoAbsolutopuroesimples.Queremosplo,
puraesimplesmente,comoaprpriaabsolutezinterioreimanenteeaprprialiberdadedo
saber.Istoquantoaoladoformaldocarterdeliberdadedosaber.
Quantoaseuladomaterial:Umsaber,queemsimesmoeparasimesmoporque,
significaria:seriapostoumatoabsolutodosaber,doserparasi,portantojustamenteum
atodecaptarseeinterpenetrarse,deengendrarabsolutamenteaparasiezouegoidade
descritaacima(9),eesteatoseriaconsideradocomofundamentodetodoserdosaber.O
saberseria,puraesimplesmente,porqueeleseria,paramim;enoseriaparamim,seele
nofosse.Umato,porqueliberdade,umatodaegoidade,doparasi,docaptarse,porque
liberdadedosaber.Unidade,umpontocompletamenteindivisvel,docaptarseetocarse
einterpenetrarseemumpontoindivisvel,porqueapenasoato,puraesimplesmentecomo
tal,enoalgumser(entendese:dosaber)quedeveserexpresso:somenteosertraz
consigoadiversidade(10),masaquiesteficadoladodofundadoetemdeserpuramente
separadodofundamento.Umpontointeriorevivo,absolutaexcitaodavidaedaluz,em
simesmaeapartirdesimesma.
12.Unificaodaliberdadeedosernosaber
Osaberabsoluto,segundosuaessnciainteriorimanenteisto,captadacomabstraodo
Absolutopuroesimples(5)consideradocomoserabsoluto.Segundoseuengendramento
interiorimanente,consideradocomoliberdadeabsoluta.Ora,oabsolutononemo
primeironemosegundo,masambos,comopuraesimplesmenteum,e,pelomenosnosaber,
aqueladuplicidadesefundeemunidade.Mas,mesmosemlevaristoemconta,aabsolutezdo
saberjustamenteadosabere,portanto,comoosaberparasi,apenasparaosaber,e
istoelaspodesernamedidaemquefundeaduplicidadequehneleemunidade.Porisso,
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

8/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

hnecessariamentenosprpriosaber,tocertoquantoeleumsaber,umpontode
unificaodaduplicidadedesuaabsolutez.aessepontodeunificaoenomaisaos
separados,queagorajforamsuficientementedescritosquedirigimos,deagoraem
diante,nossaateno.Pelomenosumdostermosdosseparados,quedeveserunificadocom
outronosaberaserdescrito,aliberdadeinteriordosaber.Logo,opontodeunidade
superior,quetemosadescrever,fundasenaprprialiberdadeabsolutadosaber,a
pressupeespossvelsobessapressuposio.Porisso,jporessarazomesma,um
produtodaliberdadeabsoluta,nosedeixaderivardeoutro,masspodeserpostopurae
simplesmentee,sepuraesimplesmenteporque,eno,seno,puraesimplesmente
porquenoissoquantoasuaformaexterior.
Almdisso,apressuposiodosaberabsolutodaliberdadedosaber,descritonopargrafo
precedente,:quetodosaberpartedela,comodesuaorigem,portantoquejquea
liberdadeunidade,daunidadequesepassadiversidade.Somentesobapressuposio
desserefletirsedaliberdadesetornapossvelareflexosuperiorunificantedeque
falamosaqui;mas,seestaestposta,elapuraesimplesmentepossvel.Porisso,tem
seuspspousadosimediatamentenaunidade,epartedaunidadee,segundosuaessncia,no
nadaoutroqueumserparasidaquelaunidade,quejustamentepuraesimplesmente
possvelemumsaber,maspossvelporliberdade.
(Esterepousarnaunidadeeserparasi,que,comoseverificou,surge,elemesmo,apenas
comaabsolutaliberdadedosaber,umpensar.Emcontrapartida,ooscilarnadiversidade
dosseparadosumintuir:merasdeterminaesnominais,quepodemosacrescentaraqui
mesmo.Deresto,permanecevlidanossaexplicaoacima:osabernorepousanemna
unidadenemnadiversidade,masemeentreambas;poisnemopensarumsaber,nema
intuioo;apenasambos,emsuaunificao,soosaber.)
Emseguida:essareflexounificantepressupeobviamenteumser,ouseja,dostermos
separadosaseremunificados,etememsijustamenteesseserdostermos,mantendoo
estvelnamedidaemqueounificaemsi:ambosparasi,decerto,comounidade,comoum
ponto,poispartedopensar.Porisso,sobesseaspecto,noumsaberlivre,comooque
acabadeserexplicado,masemsimesmaumsabersendo;portanto,estenquanto
portadoradesi,nuncachegaraoutraunidadequenoadosseparados.Oqueelafazcom
liberdadeunidade,cujaimagemoponto;oqueelanofaz,masjustamente,etraz
consigosemsuainterveno,diversidade;eelamesma,materialiter,segundosua
essnciainterior(comabstraodostermosexterioresqueunifica),aunificaodeambas.
Portanto,oqueela?Oatounidade,nosaber,eparasiponto(pontodecaptaoe
interpenetraonovazioabsoluto);oser,diversidade:porisso,otodoumponto
distendidoseparabilidadeinfinita,quecontudopermaneceponto,umaseparabilidade
condensadanoponto,quecontudopermaneceseparabilidade.Portanto,umaformaviva,
luminosaemsimesma,deumtraarumalinha.Nalinhaopontoestemtodaparte,poisa
linhanotemespessura.Nalinhaadiversidadeestemtodaparte,poisnoposso
apreendernenhumadesuaspartescomoponto,massomentecomolinhamesmo,comouma
separabilidadeinfinitadepontos.Formadeumtraarumalinha,disseeu.Poisaindano
temsequerumcomprimento,esoadquireaocaptarasimesmaeaotransportarasimesma
atondequiser.Napresenteconfiguraoaindanotem,comologoveremos,sequeruma
direo,masaunificaoabsolutadedireesopostas.
13.Continuaodamesmainvestigao
Opensarunificante,segundosuaessnciamaisprpria,umserparasi(vidaeolho
interior)dosaberabsoluto.Detenhamonosmaisumpouconesteponto.
Ora,osaberabsolutonosomenteliberdade,nemsomenteser,masambos;porisso,o
saberunificanteteriatambmderepousarnoser,semprejuzodesuaunidadeinterior,
poiseleumcaptarsedosaber;masosaberssecaptanaunidade,etemdeconservar
isso,comoformafundamentaldapresentereflexo.Ou,paraexporoassuntoaindaporoutro
ladoeabarclaaindamaisprofundamente:apresentereflexoainterioridadedoprprio
saber,seuinterpenetrarse.Masosaber,ondequerqueaparea,nooAbsoluto,mas
somenteafusodosdoispredicadosdoAbsolutoemums;portanto,sabsolutocomopara
si,masnessaabsolutezapenassecundrio,enoprimrio.Naquelaunidade,purae
simplesmentecomotal,deixandointeiramentedeladoaseparabilidadeinfinitadaintuio,
repousanossapresentereflexo,eapenetra.Elaapenetra,isto,elapassaatravsdela
parachegaraospredicadosdoAbsolutofundidosnela.Elarepousanoseristotambmpode
exprimirse,portanto:ElarepousanoAbsoluto.(Istopropriamenteseentendeporsi.Ela
umserparasidosaberabsolutoentendese:comoabsoluto:portanto,aabsolutezdo
saber,inteiramentedeterminada,assimcomoadescrevemosacimadenossopontodevistada
doutrinadacincia,temdeaparecernelamesma.Logo,estenomaisumsabercomoque
mantidopresoemsimesmo,comoatagoradescrevemososaberparticularmenteno
pargrafo10,masumsaberquecapta,penetraeabrangeinteiramenteasimesmo;ecom
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

9/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

istotambmjseverifica,provisoriamente,comochegamosacimaasairaparentementede
todosaber.Nossoprocedimentosefundavaexclusivamentenoentraremsidosaber,aqui
indicado;apartirdoqueprecede,entendesequeambosospredicadosdoAbsolutoso
captadoscomounidade.)
Ora,hdoispontosderepousoedeinflexodapresentereflexonoser,ounoAbsoluto.
Ouelarepousanocarterdaliberdadeabsoluta,quescomumanovadeterminaosetoma
umsaber,detalmodoquealiberdadeassimpressupostapuraesimplesmente;considera
somenteaexterioridade,omeroato;e,destaperspectiva,apareceabaseabsolutamente
livree,justamenteporisso,vaziaenuladosaber,comocaptandoseinteiramente,epura
esimplesmenteporquesecapta,semnenhumfundamentosuperior;eoserouAbsoluto(do
saber),resultantedisso,umverinterior,estadodeluz.Todoopontodeapoiodesta
perspectivajustamenteforma,ouliberdadedosaber,egoidade,interioridade,luz.Ou
entorepousanocarterdoserabsoluto,detalmodoquepressupostopuraesimplesmente
umsubsistir,eesteapenaselevadoaumsubsistirdosaber,aumsubsistiremeparasi
mesmo;elaconsideraentoainterioridadedessecaptar;assim,seuatodeveserprecedido
porumapotencialidadeinativadoato:umgrauzeroemrefernciaaoato,masquepodepura
esimplesmente,esemmais,serelevadopelaliberdadeafatopositivo.Queoatoseja
efetuado,segundoameraforma,algoquedeve,depoiscomoantes,dependerdaliberdade;
masqueelepossaserefetuado,algoquedeveserfundadoemumsereemumserassim,
puraesimplesmente.Osabernodeve,comoanteriormente,serabsolutamentevazioe
engendraraluzporliberdade,masdeveteraluzabsolutamenteemsimesmo,eapenas
desenvolvlaecaptlaporliberdade.Opontodeapoiopermanentedestaperspectivao
subsistirabsoluto.
Dirigimosagoranossaobservaoprpriaessnciainteriordareflexo,comotal.Ela
umserparasidosaber,oudoserparasi,e,dessaperspectiva,quetambmatagora
adotamos,obtemosumduplosaber,umparaoqualooutro(naintuio,osuperior,ouo
subjetivo)eumqueparaooutro(naintuio,oinferior,oobjetivo).Agora,nemum,
nemooutro,portantonemmesmoambos,seriamumsaber,efaltariaovnculoentreeles,se
nofossemjuntosumnicosaber,eambosnoseinterpenetrassemintimamente.Consideremos
esseinterpenetrarseorgnicodoprpriorefletireserrefletido,emgeral,eem
particularemnossocaso.
Aquiloque,aofundirse,formaumsabersempreliberdadeeser.Ora,nareflexodeque
falamos,osuperior,subjetivo,esuadecorrnciaprprianointeriordosaberum
unificar,portantoumatoouliberdadedosaber.Estespoderiafundirse,emumsaber,
comumserqueotocasseimediatamente.(Provisoriamente:alinhaasertraadaspode
aparecercomolinha.emumsaber,nointeriordealgoqueestejaemrepousoesubsistindo
firmemente.)
Aquiloqueestemvizinhanaimediataeemcontatocomounificar,peloqueprecede,o
pontodeapoiodareflexounificantenaunidadedoponto,quepodia,emgeral,seruma
duplicidade.Osaber,nele,teriadeserumsubsistiremrepouso,inaltervel,umserpura
esimplesmenteoque:portanto,umrepousarpuraesimplesmentenopontodeapoio,no
qualrepousadeumavez,semvacilaonemmudana,enoumoscilarentreambos.Portanto,
ouopensarrepousavanopontodeapoiodaliberdadeabsoluta,descritoemprimeirolugar,
ealinhadescritaapartirdeleseriadescritasegundoadoser;osaberseriaconsiderado
comopuraesimplesmenteseuprpriofundamento,etodoserdosaber,etodoserparao
saber,namesmamedidaemqueaparecenosaber,seriaconsideradocomofundadopela
liberdade.(Ocontedomaterialdalinhadescritaseriailuminao.)Aexpressodesta
perspectivaseria:nohabsolutamentenenhumser(ouseja,paraosaber;poisnoponto
devistadestequerepousaestaperspectiva),anoserpeloprpriosaber.Chamaremosa
estasriedeideal.Ouento:opensarrepousarianopontodeapoiodosubsistir,
descritoemsegundolugar;edescreveriasualinhaapartirdopontodoserabsolutoedo
teremsialuz,paraseudesenvolvimentoeapreensoporliberdadeabsoluta(ea
materialidadedalinhaseriailustrao).Chamaremosaestasriedereal.Masemum
dessesdoispontosficarianecessariamenteopensar,enessecasonoficarianosegundo;e
alinhaadquiririanecessariamenteumadasduasdirees,enessecasonoasegunda,de
talmodoqueasduasdireesnuncaseencontrariamnemsedeteriame,comisso,nuncase
chegariaaumalinha.
14.Explicaesnominais
Umsaberque,pelaconexocomseusabercomplementar,postocomosendopurae
simplesmenteoque,umsaberdaqualidade.
Talsabernecessariamenteumpensar;poissopensarrepousa,emvirtudedesuaforma
unidade,emsimesmo,enquantoqueointuirnuncachegaaumaunidadequenosedissolva
outravezemseparados.
Osaberdaqualidade,dequefalamosaqui,oabsolutoserparasidoprpriosaberNenhum
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

10/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

saberpodesairdesteepassaralmdele.Ora,nosabershqualidades,poisaqualidade
mesmaspodeserdeterminadapelosaber.Logo,soambasasqualidadesaquiindicadas
sereliberdadesoasqualidadessupremaseabsolutas.Distodecorretambmqueas
encontramoscomoqualidadesdoAbsoluto,quenopodiamsermaisdissolvidasouunificadas;
eoAbsolutonopoderiasernadaoutroqueaunificaodasduasprotoqualidadesna
unidadeformaldopensar.
15.
Reflitamossobreasseguintesproposies,quepodemserprovadasapartirdaintuio
imediatadecadaum:
1)Nohsaberimediato,absoluto,anoserodaliberdade(ou:osaberimediatospode
visaraliberdade).Poisosaberunidadedeseparadosouopostos:masseparadossse
unificamemumaunidadenaliberdadeabsoluta(como,emparte,jfoidemonstradoacima,
mascadaumpodepercebernaintuioimediata).Somentealiberdadeoprimeiroobjeto
imediatodeumsaber.(Ditodeoutromodo:osaberscomeacomaautoconscincia.)
2)Nohliberdadeabsoluta,imediata,anoseremeparaumsaber.Imediata,digoeu:
aquelaqueoquepuraesimplesmenteporqueo;ou,negativamente:quenotem
absolutamentenenhumfundamentodesuadeterminaoforadesimesma(comoseriam,por
exemplo,aspulsesnaturais).Poissomentetalliberdadeunificaemsiopostosabsolutos;
masopostosssounificadosemumsaber.(Noser,noestado,noemsidaqualidade,os
opostosexcluemumaooutro.)
3)Portanto,sabereliberdadeestoinseparavelmenteunificados.Emboraosdistingamos
veremoscomo,emquemedidaeporquepodemosfazeristo,nosoentretantoseparveis
naefetividade,massopuraesimplesmenteums:algolivre,infinitamentevivo,que
parasiumparasiquecontemplasuainfinidade;oserealiberdadedessaluzemsua
fusontimaosaberabsoluto.Aluzlivre,queseavistacomosendo:aquiloqueest
sendoerepousasobresi,comolivreesteseupontodeapoio.
Estasproposiessodecisivasparatodaafilosofiatranscendental.
4)Seissofoivisto,precisoperguntar:Comoedeondefoivisto?Apartirdeque
verdadesuperiorquereramosdemonstrlo?Todoaquelequeentendeuoqueprecede,
responder:elesimplesmenteov,aessnciadosaberpuraesimplesmenteassim;essa
convicoexprimeseuseroriginrio.
Dessemodo,teramosengendradoemns,acima,umaintuioimediatadosaberabsolutoe,
nesteinstante,emquetomamosconscinciadisso,engendraramosnovamenteumaintuio(um
serparasi)dessaintuio.Essaltimaopontodeunificaodequesetrataaqui.
16.
Voltemosprimeiraintuio,comoobjetodanossa.Nela,umaintuio(perspectiva)
inferiordosabereumserdessesabereramunificados.
Iniciemospelocomeo.Nohsaberimediato,anoserdaliberdade(15,1).Aquiera
pressupostaaformainteriordosabereseinferiadelaseuexteriorpossvel,seuobjeto.
Ocentrodevisoestavapostonessaforma,eestaprojetavaasimesmadiantedesimesma,
comoliberdade.Nohliberdadeabsoluta,anoseremumsaber(15,2).Aquiera
pressupostaaformadaliberdade;nelaficavaaintuioeconcebiaasimesmanela,
necessariamentecomoumsaber.L:umabsolutoserparasieserdentrodesidosaber,
comounidadereal,cindindoseemumapluralidadeabsolutaexterior(justamentefundadana
liberdade).Oseureflexo,oseuserparasiestnocentro.Aqui:umcaptarseimediato
daunidadeexterior(porliberdade)napluralidade,esuafusonaunidadeinteriorereal
dosaber.Oreflexounificanteestaqui,igualmente,nocentro.(Unidadeinterior,
exterioristodeveservir,porora,comoexpressomaisintuitiva,atquepossamos
explicartambmisto.)
Agoraambosdevemserpuraesimplesmenteumeomesmo:aliberdadeabsoluta,osaber;eo
saberabsoluto,liberdade.Nosointudoscomoums,comovimos,poissempresetemde
passardeumadasduasperspectivasparaaoutra;masdevemserums.Opontocentralede
inflexo,queacimadesignamoscomoreflexodosaberabsoluto,justamenteesseseruno;e
assimtambmassuasduasdescriespossveissosempreapenasadescriodomesmoser
dosaberabsoluto.
Aunidadedesseseredesuasduasdescries,portanto,aintuioinferior(15,4).
Faamosagoradestamesmaoutravezseuobjeto,oqueocontedoprpriodenossatarefa
isto,no:tomemosestetomarcomoobjetooutravezcomoobjeto,masantessejamos,a
seguir,essaintuio,que,comoaintuiodoprpriointeligirabsoluto,deveria
denominarse,comtododireito,intelectual.
Nsasomosdaseguintemaneira:Obviamente,naintuiodescritaacima,osaberabsoluto
captaasimesmo,segundosuaessnciaabsoluta,demaneiraabsoluta,naunidade;e,
justamenteporquesaber,,emseuser,puraesimplesmente,aomesmotempo,parasi
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

11/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

mesmo.Almdisso:elesecapta,intuiedescrevenessaintuio,damaneiraindicada,como
unidadedaliberdadeedosaberaquiconsideradoumpoucodiferentementeenomaissendo
absolutamente.
Mas,justamenteparadescreversenessaintuio,precisoqueelejsetenha,comosaber
(comosaberefetuado).Masquesaberesteltimo?Jodescrevemossuficientemente:um
pensamento(atodevidaedepensamento)consistente,repousandosobresimesmo,ligado
emeporsimesmo,nopressupondo,segundosuaforma,nenhumaliberdade,maspressuposto
pelaprprialiberdadeformalabsolutadaquelaidentidadeabsolutadaliberdadeedo
saber(estaltimaexpressoempregadanosentidodeterminadoantes,maisamplo,comoa
formapuradoparasi).
essepensamentovivoque,naintuiointelectual,intuiasimesmonocomo
pensamento,mascomosaber,namedidaemqueaformaabsolutadosaber(serparasi:
absolutapossibilidadede,emtodoser,seraomesmotemposeureflexo),contidanele,se
efetuaporquepodeefetuarseemdecorrnciadaliberdadeabsoluta(formal)dosaber.Assim
eleseintuinessaformademaneiraabsoluta(puraesimplesmentelivre)segundosua
essnciaabsoluta.
Bastaistoquantoaocontedodaintuiointelectual.Agoraquantosuaformaecom
isto,decertomodo,nomaisadeixamosrepousaremns,masatomamoscomoobjeto.
17.
Comabsolutaliberdade,opensamentoouosabersecapta(16).Issopressupeum
desprendersedesimesmodopensamento,paraemseguidapodercaptarse(objetivarse)
outravez,umavacuidadedaliberdadeabsoluta,afimdeserparasimesma.Aliberdadefaz
asimesmapuraesimplesmente:oque,porsisjumaduplicidadedaliberdade,tal
comotemdeserpressupostaparaoatodaintuiointelectual(e,emgeral,paratoda
reflexo,emsuapossibilidadeinfinita,sempreascendente),eque,porisso,comose
verifica,fazpartedaessnciaoriginriadosaber.Justamenteestenoserdaliberdade
absoluta,paracontudosereviraser,aquiloparaoqualchamadaaatenoaqui.
Abaixo(nosaberobjetivado)elaeoserso.Aquiambosnoso,masvmaser.
Nesteato,ento,osaberdespertaparasimesmo:aliberdade,pelaqualessaintuio
descreveoser;oser,queneladescrito.Nesteatoambossoparasi,esemelenenhum
dosdoisseria,mashaveriapuracegueiraemorte.Comisto,aliberdadesetorna
propriamenteliberdade,oqueseevidenciasemesforoeopensamentosetorna
pensamento,oquedeveserlembrado.Selaintroduzemambosavisibilidade,aluz,ea
infundeneles.areflexoabsoluta:suaessnciaato(oqueinfinitamente
importante).
Portanto,nohreflexo,comoato,semumserabsolutodosaber;inversamente,nohser
(repouso,estado)dosabersemreflexo;poisnessecasoelejustamentenoseriasabere
nohaverianelenenhumaliberdade(quesestnoato,equeumsersadquireem
decorrnciadoato),enenhumserdosaber,poisestespodeserparasi.
Eassimambasasperspectivasestounificadasnestaintuio.Sederivasoserda
liberdadeoualiberdadedoser,sempreapenasaderivaodomesmodomesmo,apenas
consideradocomodiferente;poisaliberdadeouosaberoprprioser;eosero
prpriosaber,eabsolutamentenohnenhumoutroser.Ambasasperspectivasso
inseparveisumadaoutrae,seentretantodevessemserseparadasedisto,atagora,s
vimosemparteapossibilidade,entosoapenasperspectivasdiferentesdeumeomesmo.
Esteoverdadeiroespritodoidealismotranscendental.Todosersaber.Ofundamentodo
universononoesprito,antiesprito,cujavinculaocomoespritonuncasedeixaria
conceber,mas,elemesmo,esprito.Nomorte,nomatriainanimada,mas,portoda
parte,vida,esprito,inteligncia:umreinodosespritos,eabsolutamentenadaoutro.
Inversamente,todosaber,seapenasumsaber(comosopossveisailusoeoerro,no
comosubstantesdosaber,poisistonopossvel,mascomoseusacidentes,oque
veremosnodevidotempo),ser(perealidadeabsolutaeobjetividade).
Otododaquelareflexoabsoluta,porsuavez,pressupetantoumserdopensamento(16
subfinem)quantoaliberdadeaquiestvelesendo;etambmaquiumdelesnopossvel
semooutro.Mas,aomesmotempo,h,tambmnosaberinferior,comofoimostrado,
liberdadeeser(isto,apossibilidadedareflexoedopensamentopuro,absoluto),e
ambostambmnosoumsemooutro,domesmomodoqueacima.Enfim,suasduasreferncias,
asuperioreainferior,tambmnosoumasemaoutra;eobteramosassim,quandoa
conscinciacomea,umaquintuplicidadeinseparvel,comoumasntesecompleta.Justamente
nocentro,isto,noatodorefletir,estaintuiointelectual,eunificaaambose,em
ambos,ostermossubalternosdeambos.
18.
Elaestnocentroeunifica:quequerdizeristo?Obviamente:oser(inferior)ao
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

12/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

mesmotempoemeparasimesmo,eseiluminaesepenetranesseserparasi;portantoa
intuio,oparasilivre,essencialmenteeinteriormentevinculadacomele,esambos
soumsaber,docontrriooserseriacego.Inversamente,aintuio(superior)opara
silivreacolhidanaformadorepousoedadeterminidade;esnestaunificaose
tornaumsaber;semisso,aliberdadedoparasiseriavaziaenoserianada;passaria
atravsdesimesma.Assimosaber,emparte,iluminaseuser,empartedeterminaseupara
si(sualuz):aabsolutaidentidadedeambosaintuiointelectual,ouaformaabsoluta
dosaber,aformapuradaegoidade.Oparasisnaluz;masaomesmotempoumserpara
si(umserqueseprojetadiantedesinaluz).
Aquioquedeveserbemnotadoaintuiointelectualresideemsimesma;
interiormenteumparasipuro,eabsolutamentenadamais.Paraesclarecerporseuoposto
estepensamentomuitoabstratoeemsiincompreensvel(porqueoquepensadonele,como
embrevesemostrar,spossvelaomesmotempoemqueseuoposto):devehaver,acima,
umobjeto,comoeu,paraoqualumobjetivoinferior,masselemesmonaqueleeu
superior.Nosuperiordeveestareserfundadaaintuio,noinferioroser;masambos
devemservinculadosemidentidade,detalmodoque,sepensasumadualidade,poisno
podesfazerdeoutromodo,tensdepredicar,decadaumdeles,tantoaintuioquantoo
ser;isto,nosopropriamentedoistermos,umsuperioreuminferior,vinculadospor
umalinha,masumpontoseinterpenetrando,e,justamenteporisso,noapenasoserumdos
doistermoseumsaberqueficanoexteriordeambos(comosefosseointuirdealgooutro,
objetivo),masosabersedeamboscomoum(ointuirdesuaidentidade).Sisto
conscinciaefetivaumaobservaoquenosomentedeveserfeitaaqui,paraonecessrio
rigordosistema,masque,nodevidotempo,retomarcomumaconsequnciaaltamente
importante.
Atagoraseguimosumaviaascendente,deixamosdeladotodosostermosatravsdosquais
passamos,eagoraestamosnopontosupremo,naformaabsolutadosaber,noparasipuro.
Esteserparasiumparasiabsoluto,isto,puraesimplesmenteoque,epurae
simplesmenteporque,noapartireemdecorrnciadeumoutro.Porisso,suaintuio
repousaemsimesmaparasi,oquensdesignamoscomoformadopensar.Porisso,como
formaabsolutadopensar,elaestmantidaemsimesmae,no,mantmasimesma.Elaum
olhoemsimesmoclaro,paradoefechado.(Hjustamente,comojmostramosacimaporoutro
lado,umsaberabsoluto,qualitativamentedeterminado,quejustamenteesta,nofeito,
antecedetodaliberdadeparticulareonicoqueatornapossvel.)
Portanto,nesseolhofechadoemsi,emquenadadealheiopodeintroduzirse,equeno
podesairdesiparairaalgoalheio,querepousanossosistema;eessefechamento,que
sefundajustamentenaabsolutezinteriordosaber,ocarterdoidealismo
transcendental.Se,noentanto,eleparecesairdesi,comoporcertojosugerimos,teria
desair,emdecorrnciadesimesmo,desique,ento,elepecomosisomentesobum
aspectoparticular.
Aomesmotempo,comaformaabsolutadosaberquefoidescobertaequeconsisteemserpura
esimplesmenteparasi,areflexodoelaboradordadoutrinadacincia,comoativaecomo
proporcionando,apartirdesimesma,algoquesseriaconhecidodeleereservadoaele,
seretiratotalmente.Daquiemdiante,elaapenaspassiva,desaparececomoalgode
particular.Tudoaquiloquedeveserestabelecidodeagoraemdianteestnaintuio
intelectualindicada,cujaraizoprprioparasidosaberabsoluto,eaquiloquese
seguirmeraeexclusivamenteumaanlisedelabementendido:nonamedidaemque
considerada,eventualmente,comoumsersimples,comocoisa,poisnessecasonohaveria
nadaaanalisar,masnamedidaemqueconsideradacomoaquiloque:comosaber.Ela
nossoprpriopontodeapoio.Entretanto,nosomosnsqueaanalisamos,masoprprio
saberseanalisa,epodefazloporqueseuserumparasi.
Portanto,apartirdesteinstante,nsmesmosestamoserepousamosnadoutrinadacincia,
depoisqueseuobjeto,osaber,repousa.Atagoraprocurvamosapenasaviadeacessoa
ela.
19.
Osaberfoiagoraencontradoeestdiantedens,comoumolhofechadoerepousandosobre
simesmo.Novnadaforadesi,masvasimesmo.essasuaautointuioquetemosde
esgotar,ecomelaosistemadetodosaberpossvelestaresgotado,eadoutrinada
cinciarealizadaeencerrada.
Emprimeirolugar:essesabersecontempla(naintuiointelectual)comosaberabsoluto.
Essaperspectivaaprimeiraquetemosdeestabelecer;scomelanossainvestigaoter
ganhoumpontodeapoioseguro.
Namedidaemqueabsolutoparasi,elerepousajustamentesobresimesmo,estperfeito
emseusereemsuaautointuio.Istofoicolocadoacima(17).MasoAbsoluto,ao
mesmotempo,porque.Tambmsobesseaspectoosabertemdeserabsolutoparasi,seum
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

13/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

saberouumparasiabsoluto.Esteseuolhoeseupontodeapoionaintuiointelectual
(18).
Osaberabsolutoparasipuraesimplesmenteporquesignifica,ento:aintuio
intelectualparasiumabsolutoautoengendramento,apartirdonada:umlivrecaptarse
daluz,ecomissoumviraserumolhareolhoestveis.Nohumfatodosaber(ser,
situaoevinculaoemsi)semaformaabsolutadoparasi,portantosemapossibilidade
dequeoatodareflexoseinstauresobreele.
Masosaberabsolutotemdeserpuraesimplesmenteparasioque.Oabsolutoporque
interior,queacabadeserdescrito,temportantodefundirsecomOabsolutooque
interior,eestaprpriafusotemdeserinteriormenteouparasi.Istopodeser
expressomuitofacilmentecomaexposioseguinte:Osabertemdeserparasipurae
simplesmenteoque,imediatamenteporque.Noporquenoestcontida,aomesmotempo,a
determinaodooque;estaestinteiramentecontidanoserdosaber;naqueleestcontido
omerofatonucomotal,ouaafirmaodequehumsabereumsaberoque.Ou:a
liberdade,tambmaqui,apenasformalengendradoumsaber,umserparasimasno
materialengendradotalsaber.Senoseencontrassecomoengendrando,osabernose
encontrariaemgeralenoseria;etambmnosepoderiafalardeumoque,deuma
qualidadedosaber.Mas,seeleseencontracomoseengendrando,encontra,aomesmotempo,
semengendramento,puraesimplesmenteseuoque,e,semesteoque,tambmnoseencontra
comoseengendrando;eistonoemdecorrnciadesualiberdade,masemdecorrnciadeseu
serabsoluto.Depoisdetermosvisto,apartirdisso,que,nosaber,notemosdemediar
pontossimples,massnteses,passemosaosoutrostermosdenossasntesecapital(17,
fim).
Ooqueabsolutodosaber,aqui,comosesabe,sumameraforma,aformadopensaroudo
estarvinculadoabsolutamenteemsidosaber.Estedeve,comooque,encontrarsecomo
independentedetodaliberdade,assimcomoestaseencontra:serparasi.Mastodaintuio
liberdade,portantopuraesimplesmenteporque(absolutoautoengendramentoapartir
donada:videacima).Porisso,seesteporqueseintusse,ooqueseriaanuladocomo
absoluto.Portanto,aformadestaintuioanuladaporsuamatria;desaparecepurae
simplesmenteemsimesma.,porcerto,umsaber,umparasi,masquepuraesimplesmente
nooutravezparasi,umsabersemautoconscincia;umpensarinteiramentepuro,que
comotaldesaparece,tologosetomaconscinciadele:justamenteumabsolutosaberoque,
sempoderindicarumdeondeeestedeondeseria,justamente,agnese.
(Istodeveriaserconhecido;poisaprpriadoutrinadacinciaprocurousanarsuaextenso
indevida.)
Tambmaquih,maisumavez,umaduplicidade,comoemtodaparte:umser,eumaintuio
livrequeseelevaacimadoser.Masambos,nocasopresente,noestooutravez
unificadosefundidos,como,nostermossubalternosindicadosantes,aliberdadeeoser,o
parasieooque,aintuioeopensarestavamfundidosemumabsolutopontodeunidade
daconscincia.Portanto,aquinohnempossvelopontodeunidadesinttico;hum
hiatusnosaber.(Todoaqueleaquemseperguntadeondesabequefazalgoquepodeser
istoouaquilodizquesabepuraesimplesmenteoquefaz,justamenteporqueofaz;
portanto,pressupeumavinculaoimediataentreofazereosaber,umainseparabilidade
deambose,comotodaliberdadeabsolutaumsaltus,umacontinuidadedosaberporsobre
essesaltus.Mas,seseperguntaaalgumdeondesabe,porexemplo,quetodocontingente
temdeterofundamentodeseuserassimemalgooutro,eledizqueistopurae
simplesmenteassim,semquererindicarnosumavinculaodesseseusabercomorestantede
seusaberoufazer.Admiteumhiatus.)
Massomenteemsuaunidadeessesdoistermosque,emsuaimediatez,caemumforadooutro
constituemosaberabsoluto;eessaunidadeabsoluta,comotal,temdeserparasi,to
certoquantoosaberabsolutoparasi.(Esteonervocapitaldaintuio.)Essaunidade
paraesclareclaporseuopostonoseria,porm,absoluta,masseriaumaunidade
meramenteftica,fundadanaliberdadecomotal,seporventurafosseexpressaassim:quando
eureflito,seencontraisto;detalmodoquepoderiaperfeitamenteencontrarsetambm
algooutro;ouentoassim:encontreiistoaorefletir,detalmodoqueomesmopoderia
perfeitamenteencontrarsedeoutramaneira.Sabsolutanamedidaemqueexpressa
assim:apartirdooque,seguesepuraesimplesmentetalreflexo(noelamesma,como
fato,poiselamesmanosesegue:umatopuraesimplesmentelivre,comofoifartamente
mostrado),eapartirdareflexo,depoisqueelamesmafoipressupostacomoftica,se
seguetaloque.
Avisoimediatadessaconsequncianecessriapoisjustamenteistooparasidaquela
unidade,comoabsolutaseria,elamesma,umpensarabsoluto(umaintuioabsolutadoser
dosaber),quevisariaaformadopensarpuro,naconfiguraoemquefoidescritaacima,
comojsendoparasi,eareflexolivrecomofato,eintuiriaaambascomosendoeu
digo:sendoabsolutamentevinculadas.Nessepensar,ounessaintuio,aintuio
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

14/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

intelectualinteira,talcomofoidescritanocomointuiroupensarabsolutos,mascomo
unidaderealabsolutadeambos,seriaentoprojetadadiantedesi,justamente,tambm,
comoaquiloque:comoalgofirmenointeriordaformafundamentalfirme(jdemonstrada)
dosaber.Refleteseemsimesma,ealiscomonoofazcontingentemente,detalmodo
quepoderiadeixardefazloe,contudo,seriaelapropriamentenoofaz,maso.
Tambmnosepodedizeraquiqueareflexodescritaagoralanasualuzsobreaintuio
parada,descritaanteriormente,aqual,damaneiracomofoiestabelecida,cegaemsi
mesmaesedesfazemumaduplicidadeseparada;pois,emsimesma,elanotemnenhumaluz,
anoserapartirdaquelanaqualoparasidosaberjserealizouoriginariamente.
Portanto,sempreapenasumeomesmopontodeintuio,queseiluminaabsolutamentea
partirdesimesmoeque,emnossodiscurso,descrevemosprimeiramentesegundoseuser
exterior,namedidaemqueproporcionvamosaluzapartirdens,esentosegundosua
luzinterior.
20.
Osaberabsolutamente.,almdisso,absolutamenteparasi,refletese,escomissose
tornaumsaber.Enfim,assimtornadosaberouseja:emnossaexposiosucessiva,ele
saberparasi,refletesenomaiscomoser,poiscomoserabsolutamentenosereflete,
nemcomoserparasi,mascomoambosemsuafusoabsoluta;esentoeleesta,como
saberabsoluto.
Estareflexoabsolutamentenecessria,domesmomodoqueaprecedente(originria,
constitutivadosaberemgera!),esemdecorrnciadaprecedente,deumserparasido
saberemgeral,quesfoiseparadodelapelanossacincia.
Emprimeirolugar,ficaclarodesdelogo,apartirdanaturezacaractersticadesta
reflexo,que,comoelatomaosabercomotalcomoobjetodesimesmaeocompeedescreve
geneticamente,elatemdeir,consigomesma,paraalmdessesabereintroduzirtermosque,
porcerto,estonela,nareflexo,eportantoparanossacincia,quefazdelaumsaber
tambmestocontidosnosaber,masnopodemestaraparaosaberquepostocomo
objetodareflexo;ecomoaquelareflexoabrangeoprpriosaberabsoluto,tambmno
estocontidosneste(e,portanto,aquivemluzaindamaisclaramenteoesquecersee
anularsedosaber).Como,entretanto,chegamosaparentementeairalmdosaber
absoluto,algoquespodesermostradonofinal,quandonossacinciatemdeexplicar
inteiramenteecompletamentesuaprpriapossibilidade.
Entremoslogo,comestareflexo,emseucentrosintticomaisinterior.Ocentroda
reflexoprecedenteeraosaberabsolutocomopuropensareintuiraomesmotempode
quealiberdadedareflexo,segundoseuoque,puraesimplesmentedeterminada,
justamenteporumoqueabsoluto.(Istofoiexpressopelaproposio:osabertemdeser
parasipuraesimplesmenteoque,imediatamenteporque,eassimpordiante(19).
Essesaberrefleteseentoasimesmo,comoumsaber,ecomoumsaberabsoluto;isto,
nocomoseelefosseexteriormenteparasi,assimcomoeraparansemnossareflexo
cientficadopargrafoprecedente,eagorafosseacrescentadoeasseguradoqueele
absolutocomodecertoofizemosprovisoriamente,maselemesmoseperscruta
interiormentesegundoseufundamentodeunidadeededivisoe,emfunodessesaberdo
pontodeunidade,eleabsolutoesabedesicomoabsolutonessareflexo.Assim,nosaber
indicado,areflexo,comoato,seriapostapuraesimplesmente,independentementedesua
determinidadematerial,e,inversamente,pelooutrolado,suadeterminidadeseriaposta
independentementedoato,esesaberiaabsolutamentequeessestermos,mesmosendo
exterioresumaooutro,noseriam,emsi,umaduplicidade.Mascomonosesabiaoponto
deunidadeemquecoincidemaindaque,soboutroaspecto,queaquipermaneceparasi,
possamsempreserexterioresumaooutro,estesaberque,emsimesmo,podebemser
correto,nosepenetravaecaptavadefato,eera,porcerto,saberabsoluto,masnopara
si.
Ofundamentoltimodoato,que,comoatodereflexolivre,temjustamentedepermanecer
absoluto,suapossibilidadedeserparasiqueestcontidanaformaabsolutadosaber;
ofundamentodadeterminidadedareflexoadeterminidadeabsolutaqueaprecede.Vero
fundamentodaunidadeabsolutadeambosverqueoatodaquelareflexonopossvel
(portantotambmnoefetivo)semadeterminidadeabsoluta,queoprimeirofundamentoe
opontodecombustomaisoriginriodetodosaber.
21.
Ocentrodapresentesnteseeraosaberabsoluto(queabrangeedeterminatodosaber
propriamenteditoeque,portanto,oultrapassou).Haviaseverificadoqueosaber,
formaliter(formalmente),spodeserlivre:temdeexplicarseintegralmenteapartirde
simesmoefundarseemsi,esemissonoseriapossvel.Masemdecorrnciadesua
imediatezedadeterminidadeoriginria,inseparveldelaeque,emsuainfinidade,somente
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

15/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

pelopensarpodeserfixada,distinguidaereferidaaomesmotempoumpensarnecessrio
edeterminado,comoqualcomeaosabereque,nopresentecontexto,nopodeseroutro
senooprpriopensarabsolutoeotornarnecessriaaprprialiberdade(poispensar
absolutoenecessidadesoomesmo).Assimimediatamentepensadoquantoasereleum
saber:serfticodopensar.Masnareflexosuperioreleconhecidocomoengendradopor
absolutaliberdade,pelafixaoevinculaodaliberdadeoriginriaemumadeterminidade
imediatae,aomesmotempo,comolivretranspassarporsobreessadeterminidadeseparvel,
pararelacionla(pelopensar):portanto,comounidadedoestarvinculadoedoiralm
dele,doseredaliberdade.(Adistinoformalentreserabsolutoeserfticodeveser
bemfixada;poisestasduasdeterminaessotransferidasaumstermoopensar;
portanto,soambasapenasperspectivasdiferentesdeumemesmoser.)
Masassimargumentamosprovisoriamenteaquise,poraquelaleiabsoluta,est
determinadotodosaber,entooprpriosaberdessaleicomoumsaber,comoqualalgo
outronosaberdeveestaremconexotemdeserdeterminadoporela;nessamedida,esse
sabertemdeconsiderarasimesmocomofaticamenteengendradoouiluminadoporliberdade;
ou,oqueomesmo,serassimemeparasi.
(Todospodemverque,comisto,osaberque,nareflexodesempenhadaporns,pareceter
sadodesiretomaasimesmo;ouquehapenasumaduplaperspectivadessesaberque
abrangeedeterminaasimesmo,umaexterioreumainterior,equenopontodeunidade
dessaduplicidade,nooscilarentreasduasperspectivas,queestofocoprprioda
conscinciaabsoluta.Istopodeserrepresentado,mediatamente,pordiversoslados.Por
exemplo:oprpriopensardequeosaberemquestoengendradoporliberdade,jques
porelapodeserengendradotodosaber,,assimcomooestabelecemos,faticamente,um
pensarlivre,umsubordinarumparticularaumaregrauniversal.Logo,aregratem
certamentedeaparecernopensarlivreeserlheacessvel.Mas"nopensarlivre"quer
dizer:nopensarfticolivrementeengendradodetalmodoque,nisto,estepressupeasi
mesmo.
Ou:devo,comliberdade,transferiraosaberpressuposto...aliberdade;assim,tenhodej
terestanosaberlivre.Emsuma,sempreaproposioquejapareceunaviaascendente:
paradirigircomliberdademeusaberaalgo,devosaberdaquiloaoqualodirijo;epara
saberdeste,eumesmotenhodejterdirigidoaelealiberdade,eassimaoinfinito,e
justamenteestaregressoinfinitaquetemdesersuprimidapelaabsolutezaserindicada
aqui.)
Entendesequeestaafirmaonovalesomenteparaocentrodosaber,mas,porintermdio
deleeapartirdele,valeparatodasassuassnteses.
Passemosexposiodessesaberemseucentro.Osaberdequeosaberformaliterlivre
deveseremsimesmo.Ento,emprimeirolugarparacomearcomisto,queopontomais
fcil,aliberdadeemsimesmaerepousasobresi:intuise,ouoquesignificao
mesmo,poissomenteorepousarsobresiouainterioridadedaliberdadesechamaintuio
aintuiopermanece,h,puraesimplesmente,intuioeistodumoscilardosaberna
separabilidadeincondicionada(nainfinidadeaindaindistinta).
Contudo,aintuio,aqui,nodeveseremgeral,masprsecomoformaliterlivre,
contendopuraesimplesmenteemsimesmaaafirmaodequehesteser;eessaliberdade
formaldaintuiopoisestenossofimdeveintuirasimesma.Somentenaintuio
podemostomarconhecimentodecomoistoser.(Ecomopoderamosfazlosemfantasia?Esta
damatria.Masopensarnofalta,poisnofantasiamosarbitrariamenteenovazio,mas
dirigimosnossafantasiaaopontodeterminadodainvestigao.)
Cadaumoencontra,semdvida,doseguintemodo:aliberdadedissolvidaequesedesfazno
separvelindeterminado,paratornarseintuio,temdecoligirseemumnicopontoe
nelecaptarse(duplicarse),emsumaserparasi.Scomissopodeformarsecomopontode
luzeento,apartirdesi,difundiraluzsobreoseparvelindeterminado.
Eudigo:somentenessepontodeunidadeeladespertaparasimesma,comoluz;apartir
dele,portanto,instauraseumaluznosomentesobreoseparvelcomoacabodedizer
mastambmsobreasduasperspectivasdoseparvel.Estasso:emparte,umdesfazerseem
simesma,emparteumcaptarseeestarmantidaemsimesmadaluz;estaltimaapartirde
umpontocentralque,justamente,noestnodesfazerse.Porisso,dessepontodevista,
precisodizer:ofocodessaintuiodaliberdadeformalnoestnemnopontocentral
(comointerpenetradoporsi),nememseusdoisterminis(termos)qualitativos(como
interpenetrantes),masentreambos.Namedidaemquealuzseinterpenetrouemtalpontode
unidadeeintuiessainterpenetraoeadiversidade,inseparveldaintuiodela,como
interpenetrada,apartirdopontodeunidadeestimediatamenteposta,faticamente,aluz
ealiberdadeformal,oque.Masnamedidaemque,justamenteparaintuirsecomo
interpenetrandoo,intuiadiversidade,que,porisso,sedesfazemuminfinitosemunidade
aluzanulaesuprimeoftico;eesteabsolutooscilarentreoprdofatoeoanullo
(anular,parapoderpr;prparapoderanular),doladodaintuio,ofocoprprioda
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

16/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

conscinciaabsoluta.
(Aunificaodeambosseexemplificaemtodaintuio:ointuirdodeterminadoaquie
agora,domesmomodo,anulaodainfinitudeindeterminadadoespacialoutemporal,que
contudoestpostatambmnoaquieagora;e,inversamente,anulatodoaquieagora.O
intuirdoistodeterminado(=X),retiraesteX(rvore)dasrieinfinitadetodosos
outrosistos(rvoresenorvores)ecomissoanulaaestes,assimcomo,inversamente,
paraseintuirXcomotal,isto,distinguiladeles,estestmdeserreferidosaX,
portantopostosjuntamentecomele,eassimpordiante.)
Almdisso,denotartambmque,aqui,aquantidade,justamenteoseparvelinfinito,
estimediatamenteligadaqualidadeetemdeserdemonstradacomoinseparavelmente
unificadacomela,comoteriadeacontecer,semdvida,nacolocaodoconceitoda
conscinciaabsoluta.Ouseja:essaliberdadeformalqueaquisetornaintuiooque
ela,senoaqualidadeabsolutadosaber,exteriormente;eaprpriaintuiodessa
liberdadeformaloqueela,senoaabsoluta,masinterior(para)qualidadedosaber,
comoumsaber?Eaquiseencontraentojustamentenaprpriaintuio,eemoutrolugar
nopoderiaencontrarse,poisaintuiointuioabsolutaeabsolutamentehapenas
intuioquealiberdadeformalsseintuicomocontraodeumadiversidadeevanescente
deluzespossveisemumpontocentraledifusodessaluzapartirdessepontocentral
sobreumdiverso,quescomissomantidoefaticamenteiluminado.
(Afontedetodaquantidadeest,portanto,nosaber,ealisnosaberemsentidoestrito,
nosaberqueconcebeasimesmocomotal.Todospodemcompreenderestaproposio,ques
comseusaberemsimesmachegapureza,clarezaefirmeza;e,assim,istodifundeluz,
maisumavez,sobreoidealismotranscendentalesobresuascaricaturas!Ounoabsoluto
sexistenaformadaquantidade.Comochegaaessaforma?oquevemosaqui.Comochega
aoprpriosaber,aosaberqualitativo,paraentoentraremsuaformadequantidade?o
queveremosagora.)
22.
Sabemosqueoserabsolutoestnopensarabsoluto(17).Esteseintroduzirianosaber
livresignificaria:aintuio(descritano21),emsuafaticidadeimediataeemseu
anularessafaticidade,postoaomesmotempoqueestaseria(justamenteporisso)
totalmenteunacomopensamento;e,alis,noprpriosaber,isto:istoseriasabido,e
sabidoabsolutamente.
Masqueconscinciaesta?Obviamente,umaconscinciaunificante,justamentedaintuio
absolutadaliberdadeformal,e,emseguida,umsairabsolutodessaintuioparaum
pensar,quandosepermanecenopontodevistadaintuio.Portanto,emsuma:umcaptarse
dosaber,comoaquichegadoaseutrminoeabsolutamentefixado.Elessepensanamedida
emquesecaptaassim;ssaidesinamedidaemque,aqui,captaseutrminojustamente
sepeumtrmino.
Issoaparececomoosentimentodacerteza,daconvico,comoformaabsolutadosentimento:
estepostoaomesmotempoemqueosubstancializarsedosaber,comaexpressodequeum
diversoqualquer(peonoanteciparemqueesteconsista),puraesimplesmente.
Essaliberdadeformal,queassimretomaasimesma,ofundamentoabsolutodetodosaber,
comotalparans,comoelaboradoresdadoutrinadacincia,epoisesteocontedo
denossasnteseparasi.Elaabsolutamenteparasi,isto:essaliberdadeeosaber
engendradoporelasopensadoscomotodaliberdadeetodosaber;sopensados,justamente,
comorepousoemumaunidadeabsoluta.Osaberabrange,perfazeencerraasimesmonesse
pensar:comoonicoeinteirosaber.Obviamente,sepensarmosopensareaintuiocomo
doistermosparticulares,suaunificaototalmenteimediataeabsoluta:oprprio
saberabsoluto,masque,comotal,nadamaissabedesi,nempodesabercomumapalavra,
osentimentoimediatodacerteza(isto,absolutez,inamovibilidade,inalterabilidade)
dosaber.(Aquiest,maisumavez,aabsolutaunificaodaintuioedopensar,emque
consistiaaformafundamentaldosaber,e,alis,explicandosegeneticamentenoserdo
prpriosaber.)
(Paramediaressaproposio,quetalvezsejadifcilcaptarcomevidnciaimediatanessa
simplicidade,considereseisto.Acimasedizia(21):aliberdadedevedirigirseaalgo,
pressupostocomodeterminado;mas,simplesmenteparapodertomaressadireo,temdej
saberdele,oquespodefazerporliberdade;masento,maisumavez,seriapressuposto
algodeterminado,eseramosconduzidosaumaprogressoinfinita.Essaprogressoest
agorasuprimida(cf.21).Aliberdadenoprecisadenenhumpontoforadela,segundooqual
tomasseadireo:elamesmaemsimesmaeporsimesmaosupremodeterminado(a
posteriormaterialidadedetodosaber),epostaabsolutamente,comobastandoasimesma.
Ou:comoosaber,desdeoincio,foisempreconsideradocomocoligirdeumadiversidade
incondicionada,osaberdosaberdependia,justamente,dequesesoubessequeseapreendeu
ocarterdeunidadeirredutveldetodoatoparticulardosaber,atoesteque,sobos
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

17/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

demaisaspectos,podeserinfinitamentediverso.Mascomosepodesablo?Nopela
consideraoeanlisedoparticular,poisestanuncaseperfaria.Portanto,pelo
prescreveraoparticular,justamenteatravsdessaunidade,comoqueumalei;poiss
poderiaserassim.Aquisetrata,agora,dosaberabsoluto,portantodaunidadedetodasas
determinaesparticularesdosaber(edeseusobjetos,oqueomesmo).Aesteteriade
serprescritaumalei,namedidaemqueeleseriaconhecidoporsimesmocomouno,iguala
simesmo,eterno,inaltervel,eassimcoligidoemsuaprpriaunidade.Issoaconteceu
aqui,edamaneiraindicada.)
Dessemodo,portanto,oserestvinculadocomosaber,namedidaemqueoprpriosaberse
apreendeucomoumserabsolutoeinaltervel(umseroque,noqualeleseencontra
originariamentefixado).
patenteaquiopontodeinflexoeaconexocomoraciocnioanterior:estentre
liberdadeenoliberdade.Aliberdade(sempreaformal;comaliberdadematerialou
quantitativanointeriordaquantidade,que,porsuavez,sintroduzidaaquiatravs
daliberdadeformalnotemosdetratarnestecaptulointeiro),elamesma,nolivre,
isto,liberdadevinculada,liberdadenaformadanecessidadeumavezquehsaber.
Possibilidadedosabersomenteporliberdade,necessidadedestaparaosaberefetivo:esta
aconexocomoqueprecede.Atarefaestsolucionada,eoprpriocentrodasntese
anterioracolhidonosaber,isto,estabelecidoocentrodapresentesntese.Osaber,
emsimesmo,chegouaseutermo:abrangeseerepousasobresimesmocomosaber.
23.
Assimcomoargumentamosnopenltimopargrafo,assim,tambmaqui.Aliberdadeformal,que
dincioatodosaberftico(poissomenteelalheconfereumpontodeluz),foipensada
anteriormentecomoabsolutacondiodepossibilidadedetodosaberoucomonecessidadeque
vinculaosaber,segundosuaessncia.Essepensar,quefundealiberdadeeanecessidade,
temdeserparasi,temdetornarse,emsimesmo,saberqueretomaasi.Comisso,mesmo
estesaber,quepermeiaecaptatodosaberftico,devesairoutravezdesi,para
construirasimesmoemsi(assimcomo,nopenltimopargrafo,osaberfticosaiudesi,
justamenteparaseelevaraocaptarseemseusfundamentosdepossibilidade,agora
indicado.Issoumatriplicidade,comotodospodemver,eapresentesntese,porsua
vez,umasntesedaltimacomapenltima).
Vamosdiretamenteaseucentro,comonecessriofazer,pois(parasermosbreves)no
estabelecemostermossubalternos.Aquestonoenoobjetodenossanovasntese
indagarcomo,nosaberunificante,sesabedoatoformaldeliberdade,poisesseatoa
prpriaintuioabsolutaedincioaosaberftico,puraesimplesmente,apartirdesi
mesmoeporsimesmo;aquesto:comosesabedanecessidade,e,alispurae
simplesmenteeindependentementedesuatransferncialiberdadeformal,queocorreno
pensarunificante.
Necessidadevinculaoabsolutadosaberoudopensarabsoluto,que,porisso,exclui
puraesimplesmentetodamobilidade,tododesprenderseesairdesimesmoparaperguntar
porumporqu,epuraesimplesmentenooquequandoistointervm.Agora,estaque
devesertransferidaintuio,emumsaber;porisso,temdeaparecernele,assumir,
apesardetudo,aformadopara,portantointuirse,eassimpordiante.Mas,naintuio,
oqueestnelapuraesimplesmenteporque;portanto,nomaisapenasoque.
Porisso,essaintuionopoderiaintuirasimesma,elevarseaumsaberdesimesma:
anulariasuaforma,puraesimplesmente,porsuamatria,eobteramosumsaberoujque
aquifalamosemgeraldeformasaformadeumsaber,quenosepepuraesimplesmente
comosaber,mascomoser(formal,entendese)ecomoserabsoluto,repousandosobresi
mesmo,doqualnosepodesair,nemperguntarporumporqu,queneletambmnosaidesi
nemseexplicaouumsaberdesi,oualgodessetipo,quesepoderiaatribuiraosaber.
Comisto,foiencontradoofocoprprioeocentrodosaberabsoluto.Noestnocaptarse
comosaber(mediantealiberdadeformal),nemnoanularsenoserabsoluto,maspurae
simplesmenteentreambos,enenhumdosdoispossvelsemooutro.Nopodecaptarsecomo
osaberabsoluto(eaquisetrataexclusivamentedeste,isto,comoonico,eternamente
igualasimesmo,inaltervel),semseconsiderarcomonecessrio,sem,portanto,esquecer
senanecessidade;enopodecaptaranecessidade,semjustamentecaptarseemgeral,
portantocriarseparasi.Oscilaentreseusereseunoser,comotemdefazer,umavez
quetrazemsisuaorigemabsoluta,aomesmotemposabendo.(Opensarcomopensar,de
Reinholdmas,mesmoqueestetivessepenetradoatessepensar,comosersimplese
absoluto,comosabedele,comopodedarcontadagnesedesseconceitoparaele?)
24.
Ocentroeopontodeinflexodosaberabsolutoumoscilar(23)entreserenoserdo
sabere,justamenteporisso,entresernoabsolutoeserabsolutodoser,namedidaem
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

18/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

queoserdosabersuprimeaabsolutezdosereoserabsolutoaabsolutezdosaber.
Firmemonosnestepontodevistaatravsdeumadistinomaisrigorosaentreoserdo
sabereoserabsoluto.
E,paracomearcomumdessestermos,oque,aquitotalmentearbitrrio:Osaberno
podecaptarse,comoumsaber(noopinareconjeturar,comoumsabereternamenteiguala
simesmoeinaltervel),semseconsiderarcomonecessriodissemos.Masosaber,segundo
seuserestara,estarposto,nonecessrio,demodonenhum,masfundadoporabsoluta
liberdade,e,quantoaisto,devedarseomesmoqueacima.
Oqueessadiversidadedoserdosaber,segundoaqualele,oranecessrioenolivre,
oralivreenonecessrio?Semdvida,essanecessidadenooutrasenoadaliberdade
(assimcomotambmnuncahaveroutra:cf.22);massemprenecessidade,vinculaoda
liberdade.Porisso,estadificuldadesermuitofcildesolucionarassim:Sehsaber,
elenecessariamentelivre(liberdadevinculada),poisjustamentenaliberdadeque
consistesuaessncia.Masquehaja,emgeral,umsaber,algoquedependedaliberdade
absoluta,e,portanto,tambmpoderianohavernenhumsaber.Admitamosqueestaresposta
sejacorreta,evejamoscomoelapossvel.(Nestainvestigaotambmseverificar,sem
dvida,queelacorretaenecessria.)
Nessaresposta,osaberfoipostocomopodendoseroutambmno(oquechamamosde:
contingente).Descrevamosessesaber.
Nele,obviamente,aliberdade(aformal,anicadequetemosdeocuparnosaqui,o
fundamentodoque)pensadaenointudacomoefetuandoseasimesma;pois,do
contrrio,osaber;pensada,digoeu,enela,comopontodevistasupremo,quese
repousa:e,alis,pensada,entendese,comoliberdade,indecisodoque,indiferena
emrelaoaele,fusodoserounoser,purapossibilidade,comotal,comoposiopara
si,pelaqualoatonempostopois,aomesmotempo,suprimidonemsuprimido,pois
,aomesmotempo,posto;acompletacontradio,puraesimplesmentecomotal.
(Aquiprocuramostudonosaber,poisfazemosdoutrinadacincia.Assim,oserabsolutono
era,parans,nadaalmdoprpriopensarabsoluto,aligaoerepousoemsi,quenunca
podesairdesi,aquiloquepuraesimplesmenteirredutvelnosaber.Neleaintuiose
anulava(23).Assim,aliberdadeabsoluta,aqui,oabsolutonorepouso,amobilidadesem
pontofixo,odesfazerseemsimesma;aqui,portanto,opensaranulaasimesmo:o
absolutohiatusesaltusnosaber,indicadoacima,queaparecepuraesimplesmenteemtoda
liberdadeeemtodosurgir,portantoemtodaefetividadeapartirdanecessidade.claro
que,atravsdetalnoserpositivodesimesmo,osaberpassaaoserabsoluto.claro
que,sozinhoeparasi,elenonada,esemdvidaoadmitimos;assimcomonenhumdos
termosqueaquiestabelecemosparasi.Estejustamenteumdospontosdeinflexodo
saberabsoluto.
Atudo,menosaisso,ospensadoreslogicamentehabituadosconseguemchegar.Elesevitama
contradio.Mas,ento,comopossvelaprpriaproposiodesualgica,segundoaqual
nosepodepensarnenhumacontradio?Alielesteriam,contudo,detercaptado,pensado
deumamaneiraqualqueracontradio,poisdonotciadela.Masteriamelesperguntado
metodicamenteasimesmos,aindaquefosseumanicavez,comochegamaopensamentodo
meramentepossveloudocontingente(dononecessrio),ecomoofazempropriamente?
Obviamente,paraissosaltamatravsdeumnoser,nopensar,eassimpordiante,para
chegaraopuraesimplesmentenomediado,quecomeaapartirdesimesmo,olivre,ono
sersendojustamenteacontradioacima,comoposta.
Daquelaincapacidade,emumpensamentoconsequente,spoderesultarasupressototalda
liberdade,ofatalismoabsolutoeoespinosismo.)
Mas,almdisso,comoosabemosapartirdoqueprecede,essepensardaliberdadeformal
(ou,comonsdizemos,osaberabsoluto;mas,porora,melhorqueseeviteestenome)s
possvelsobacondiodequealiberdadeformal,damaneiradescritaacima,efetueasi
mesmainteriormente.Essaefetuao,nopresentecontexto,igualmentepensada;poisa
disposiogeraldosaber,queconsideramosaqui,umrepousareestarvinculadoemsi.
Comisso,aintuiointerior,paraopensaremrepouso,tornaseelamesmaumser(um
estado),algoque,emboraemsimesmosejaepermaneaagilidade,vinculaopensar,
tirandoodooscilarentreserenoser,emqueeleestavanapurapossibilidade,para
fixloemserpositivo.Emprimeirolugar,introduzseaquiasubjetividadeea
objetividade,aatividadeidealerealdosaber,oquemuitoevidente.Aduplicidade
nascedopensar,quevemdapurapossibilidade,edaintuio,queseengendra
absolutamenteapartirdesimesma(apartirdaliberdadeefetuada),eseintroduzcomoum
novotermo.
Aintuio,comointuio,justamentecomoaquiloque,snamedidaemqueefetuada
parasicomabsolutaliberdade.Masessaliberdadeestpostanopensamentodequeoato,
domesmomodo,tambmpoderianoser:semdecorrnciadestepensamentoelejustamente
ato,e,comononadaoutro,sassimele.Logo,jencontramosaqui,atravsdeuma
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

19/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

observaofcilesurpreendente,aintuioeopensarinseparavelmenteunificadosemuma
intuiosuperior,eumdelesnosendopossvelsemooutro:detalmodoqueosaber(em
sentidoestrito,osaberpropriamenteditoequesepecomotal)noconsistemaisnamera
intuionemnomeropensar,masnafusodeambos.Dessemodo,estounificadasaformae
amatriadaliberdade,assimcomoaefetividadeeapossibilidade,namedidaemquea
efetividade,comotinhadeser,nadamaisdoqueaposiodapossibilidade,ea
possibilidade(consideradadestepontodevista;poispoderiaaindaapresentaroutro
aspecto)nadamaisdoqueapotnciadaefetividade,ou,paraexprimilomais
rigorosamente,aprpriaefetividade,fixada,pelareflexo,napassagemdesua
possibilidadesuaefetivao.
Passemosaumtermosubalterno,sobreoqualempartenenhumasepodedifundirtantaluz
quantonestecontexto.Quehajaemgeralumsaber,contingente;mas,sehumsaber,este
necessariamentefundadonaliberdade;seligarmosistoaoquefoiditoacima,estar
colocadaaprimeirapartedaproposio.Nosaber,queofundamentodasegundaparte,
obviamentesesaidosaberquenelepossvel(porintermdiodose)masquenoest
postonemnopostoe,portanto,meramentepossvel,sevaialmdeleeseenunciadele,
comabsolutanecessidade,algo.Obviamenteesseenunciarumpensardosaber,absoluto,
inaltervelequerepousaemsimesmo,segundoseusereessnciaabsolutos.Todospodem
verqueesseenunciadonoestcontidonomerosaberfticodequeumsaber(porventura
destavez)eseinstituiuporabsolutaliberdade,mastemdeterumafonteinteiramente
outra(eaquichegamos,poroutrolado,aumarespostaaindamaisinternaeelaboradada
questo:comopossvelumsaberdanecessidade?).Ouseja:tocertoquantoosaber
absoluto(nainfinitafaticidadedosabersingular)snaformaabsolutadoparasi,todo
saber,aomesmotempoquesaber,vaialmdesimesmo,ou,consideradoporoutrolado,
est,emseuprprioser,puraesimplesmenteforadesimesmoeseabrangeinteiro.Oser
parasidesseabrangercomotalsuainterioridadeeseuabsolutorepousaremsimesmoe
que,sendoeleumsaber,igualmentenecessrio,opensar(queacabadeserdescrito)da
necessidadedaliberdadedetodosaber.Anecessidadepura,interior,consistejustamente
nesserepousaremsienopodersairdesidopensar;suaexpressoaessnciaabsoluta,
ocarterfundamental,eassimpordiante(aqui:dosaber);eaformaexteriorda
necessidade,auniversalidade,consisteemquespossopensarcadasaberftico,sejaqual
for,deresto,suadiferenacomoutro,comoftico,comessecarterfundamental,assim
designado.Deondevem,portanto,anecessidade?Davisoquepenetraabsolutamenteuma
formaabsolutadosaber.
Comisso,encontraseumanovaunificao.Aintuiodosaberabsoluto,comoumsaber
contingente(guarnecidodeumcontedofticodeterminadodetaloutalmaneira),est
unificadacomopensardanecessidade(ouseja:danecessidadecondicionadapeloser)dessa
contingncia;aquirepousaosaberabsoluto,eaquieleesgotouseucarterfundamental
parasimesmo.
Comoesclarecimento:algumpoderiadizerquetodosaber(emsuadeterminidadeinfinita,
cujafonte,porcerto,aindanoconhecemos,masapenaspressupomoshistoricamente)
apreendidoeencontradofaticamentecomoumsaberqueengendraabsolutamenteasimesmo,o
que,porduasrazes,impossvel(asegundadelasacabadeserestabelecida).Ora,no
assim.Osaberjustamenteaintuiodopensarabsolutodacontingnciadosaber
(ftico),talcomoodescrevemosagora.Osabernolivreeporissopensadocomolivre;
nempensadocomolivreeporissolivre,poisentreosdoistermosabsolutamentenoh
nenhumporquenemporisso,nenhumadiferena;seupensarselivreeseuabsolutoser
livresoomesmo.Poissetratadeumserdosaber,portantodeumparasi;edeumser
absolutodosaber,portantodeumparasidopensar(repousaremsi),noqualelese
penetratotalmenteeataraiz.
25.
Voltemosaopontodevistadasntesecompleta.
Pelaintuioqueseefetua,opensar,anteriormentelivre,querepousavanaprpria
liberdade,vinculado;noumpensarpuro,masumpensarreal:ftico,condicionado;e
assimessepensarparasimesmo.Nopensarefetivocomotal,aliberdadeformal
anulada;umaintuio,mas,demodonenhum,tambmno;onoser,que,naliberdade
formal,eratambmpensado,aquianuladoouseja,namedidaemquepensadooefetivo,
enoomeramentepossvel;ejustamenteessaanulaodaliberdadeformaltemdeser
pensada,seopensarefetivodeveconcebersecomoefetivo,comovinculado;portanto,se
eledeveserparasimesmo.
(Distodecorremosubjetivoeoobjetivo,osuperioreoinferiornosaber;osubjetivo
inaltervel,aatividadeideal,aliberdadeformaldepoderserouno,emgeral:mas
aquiintuindosecomosuprimida;oobjetivoinaltervel,oreal,avinculao,comotal,
pelaqual,porm,aliberdadeformal,comoindiferenadeserenoser,suprimida.
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

20/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

Aquiseexplica,aomesmotempo,opensardoacidenteouoque,nadoutrinadacincia,
teminteiramenteamesmasignificaooprprioacidente.umpensaremquealiberdade
formalpostacomosuprimida,umpensarvinculado,comotodopensar,masque,aomesmo
tempo,pensadoparaeemsimesmocomovinculado.)
Oquefoiestabelecidossetornaclaroefecundonamedidaemquecomparadocomseu
termocomplementarmaisprximoeligadoaele.Nopossopensarofatocomotal,sem
penslacomotambmpodendonoser;foioquemostramosacima.Tambmlerapensadauma
contingncia:aliberdadeformaleareal,oestarpostadaprimeiraeseusersuprimida
pelasegunda,eramunificadasemumpensar,assimcomoaqui.Essesdoistermossoomesmo
ousodiferentes?Quantomaissemelhantes,tantomaisnecessriodistinguilas,etanto
maisfecundaadistino;Eudigo,justamente:ambosabsolutamentenosoomesmo.
Ouseja:aquelepensaranteriorpartedaliberdade,repousanessenadaenessacontradio
dapuraindeciso(24),comoseufoco,e,porisso,assimquesecaptainteriormente,como
ofaznopensamentoindicado,parasairdesiemdireoaofato,,elemesmo,nulo,
suprimindoseedesfazendoseemsi.Comisso,tambmofato,que,noentanto,captado
nessadisposiodopensaredeveefetivamenteestara,emboratambmpudessenoestar,
scaptadocomodesfazendoseemsieindeterminado,comoaformaexteriordeumfato,
semrealidadeinteriornemvida,decertocomoumponto,mascomoumpontoquenoestem
partenenhumaequeesvoaanoespaovazioinfinito,emumaimagemesmaecida,semvida:
justamenteapenasocomeoeatentativadeumpensaredeterminarftico,comaqualno
sechegaaofatoefetivo.
(Sobreestepontoafilosofiadeveriapoderserentendidacomfacilidadepelosno
filsofos,assimcomopelosfilsofosrasos,meramentelgicos,e,emgeral,pelogrande
pblico,poisfaladealgoqueelesconhecemmuitobem.justamenteessemododopensar
queelespassamamaiorpartedesuavidazelandoecultivando:aquelepensarvazio,
disperso,noqualalgumsepeparameditar,semsercapazdedizer,depois,emquepensou
nematravsdequeoutrospensamentossedispersoupropriamente.Mascomosoeles,
enquantoisso?Poisdevem,contudo,terexistido!Oscilaram,justamente,nonoserdeum
saberefetivo,nopontodevistadoAbsoluto,onde,porm,diantedapuraabsolutez,no
restouabsolutamentenada.
Veremos,comefeito,que,paraamaioriadoshomens,maisdametadedeseusistemadesaber
ficaatoladonoAbsolutoeque,paratodosns,justamentenelequepermanecetodaa
experinciainfinitaqueaindanotivemos,emsuma,aeternidadee,emdecorrnciadesta,
oprpriomundoobjetivo.)
Emcontrapartida,opensarquefoiestabelecidoaquipermaneceinteriormenteemsuaprpria
vinculao,erepousa,comoqueperdidonela,paradelapassarvisodasupressoda
liberdadeformalnesteestado.Emsuaraizelesempreftico,esdofticoseelevaao
Absolutoe,alis,suameranegao,enquantoaqueleeraabsolutoemsuaraizespodia
tercontinuidadeemumaimagemvaziadeumfato.
Ora,sabemosqueessavinculaoumcaptarsedosaber,equesuaconsequncia,
justamente,intuioouluz.Porisso,aesta,aoestadodeluz,queopensarest
vinculado,pelasupressoefixaodaliberdadeformal,descritaacimaou,comuma
palavramaisusual,pelaateno,justamentepeloabsorverse,duplicarse,eassimpor
diante.Porisso,claroquealiberdadeformalaindiferenaluzeateno;pode
abandonarseaestaoutambmnojustamenteadisperso,descritaacima,dopensarque
sedissolveemsimesmo.
Ora,comosabeosaberdessetersecaptadooumanterse?Obviamentedemaneiraimediata,
justamenteporconhecerseepensarsecomoaquelequemantm;emsuma,peloqueda
liberdadeformal.Inversamente,comopodeosabercontemplaressequejustamentea
liberdadeformalanoserporcontemplaremgeral(serumparasi)?Sualuzdependede
sualiberdade;mas,comoaliberdadesua,interiormenteeparaele,aprprialiberdade
depende,porsuavez,daluz,esnela.Elesabepuraesimplesmentequesemantme,
dessemodo,afonteabsolutadaluzenistoconsistejustamenteaabsolutezdosaber,
mas,inversamente,elesabeetemluzsomentenamedidaemquesemantmcomliberdade
absoluta(prestaateno),esabedisso.Nopodeserlivresemsaber,enopodesabersem
serlivre.
Aperspectivaidealeaperspectivarealestointeiramenteunificadaseinseparadas:o
estadocomoato,oatocomoestado;ou,antes,naconscinciaabsolutanoso,denenhum
modo,separadas,massopuraesimplesmenteumas.
Ora,essesaberabsolutotomaasimesmocomoobjeto,emprimeirolugar,paradescreverse
comoabsoluto.Istoocorre,segundoasproposiesacima,namedidaemqueeleseconstri
apartirdonoser,eesteprprioconstruirinteriormenteumatodaliberdade,masque,
aqui,seperdeemsimesmo.
Masclaroquenopodefazlasemser,portantosemfixarseemalgumaperspectivadesi
mesmo.Seodeixarmosficaremseuestado,comoluz,ento,apartirdeste,elepeoato,
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

21/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

aliberdade,justamentecomofundamentodaluz;e,aocaptarseoutraveznessepr,
percebequenopodecontemplaresseatonaluz,anosercomaluzquefoipressuposta,
emgeral,comoimanenteaele;eseconsideradeumaperspectivaidealista.Seo
deixarmosficaremsualiberdade,comoato,eleconsideraaluzcomoseuprodutoe,ao
captarseassim,consideraaliberdadeoriginriacomofundamentorealdaluz,eseintui
deumaperspectivarealista.
Mas,emdecorrnciadadescrioverdadeiradosaberestabelecidaporns,aoverse
daquelacomodestamaneira,elesevapenasunilateralmente.Portanto,nemaprimeira,nem
asegundaperspectiva,naintuio,masambasunidas,nopensar,soaverdadeira
perspectiva,queestnofundamentodestasduasperspectivasopostasdaintuio;esomente
sobreestapodemosconstruiralgo.
26.
Depoisqueoconceitodosaberabsolutofoiesgotadoportodososladose,aomesmotempo,
foiencontrado,nelemesmo,comoelepodeconceberasimesmodessemodo,isto,como
possveladoutrinadacinciapassemosagorasuaprpriaorigemefundamentosupremos.
AlmdoconceitodoAbsolutoestabelecidonoincio,adquirimos,duranteasltimas
investigaes,umconceitoaindamaisrigorosodaformadoAbsoluto:emrefernciaaum
saberpossvel,esteumpensarpuro,inteiramenteepuraesimplesmentevinculadoasi,
quenuncasaadesimesmo,aindaquefosseapenasparaperguntarporumporqudeseuser
formaloumaterial,ouparaprumporqudomesmo,aindaquefosseoporquabsoluto;no
qual,justamenteporessaabsolutanegaodoporqu,oparasi(osaber)aindanoest
postoeque,portanto,propriamenteummeroserpurosemnenhumsaber,embora,emnossa
cincia,tenhamosdepartirdaformaabsolutaepuradopensarparachegarintuiodesse
ser.
Porisso,osaber,comoabsolutoepuraesimplesmentevinculadoemsuaoriginariedade,
tinhadeserdesignadocomoouno(emtodasignificaodapalavra,que,porcerto,s
recebesignificaesdiversasnorelativo),igualasimesmo,inaltervel,eternoe
irredutvelserpuraesimplesmente(Deussesequiser,ainda,deixaraeleumalembrana
desabereumparentescocomosaber)e,noestadodessavinculaoabsoluta,como
sentimento=A.
MasesseAbsolutodeve,entretanto,serumsaberabsoluto;porisso,teriadeserparasi,
oque,comofoidemonstrado,elespodeserfaticamente,porumaefetuaoabsolutada
liberdadenessamedida,sendopuraesimplesmenteporquesaindodesimesmo,
reengendrandose,eassimpordiante;estaasrieidealque,domesmomodo,esgotamos
totalmente(=B).
Agoraoquemenosimportantemas,apesardisso,nodeveseromitido,jque,como
saber,eleengendraBcomliberdadeabsoluta,masjustamentenosaber,elesabertambm
dessaliberdade,comofundamentodosaber(=FB).
Mas,almdissooqueomaisimportante,esseBnodevesermeramenteumsaberdesi
mesmo,comoprodutodaliberdadepois,mesmoqueissofossepossvelemsi(mas,segundo
todasascolocaesfeitasatagora,noo,jqueaconscinciadaliberdadespode
desenvolverseemsuaprpriavinculao,eapartirdela),haveriaumsabertotalmente
novo,separadodeA,masdeveser,segundoapressuposio,umparasideA,eme
medianteB.BnopodedesprendersedeAeperdlo,ounohaveriaemgeralumsaber
absoluto,massomenteumsaberlivreecontingentee,emgeral,semcontedoesem
substncia.
Distosesegue,emprimeirolugar,umaconexopuraesimplesmenteimediata,elamesma
absoluta,deAeB,A/B,que,semB(desempenhodaliberdade),porcertonoseria,mas
que,seB,instauraseimediatamentee,noprprioA,segundosuaessncia,chega
conscinciaesabida,portanto,comosentimentodedependnciaedecondicionamento;foi
sobesseaspectoque,acima,chamamosAdesentimento.
Emseguida:osaberBumsaber,umparasi.Istoquerdizer,agora,nomaismeramente:
umsaberengendradoporliberdademas,aomesmotempo,significa:umsaberque
estemconexocomoAbsolutoporaquelaconexoabsoluta(+),eaexprime.(Nanotao
apresentada,acrescentaseaFtambmA;portanto:AFB.)
Portanto,temos:1)umserparasi,umareflexo,dosaberabsoluto,queemsimesma
pressupeaabsolutez(A).Estaseconduz,semdvida,segundosuasprpriasleis
interiores(concernentesformadosaber),ecomaexposiomaiscompletadesta
reflexoqueteremosdeocuparnos.
2)visvelqueAapareceduplamente:emparte,comopressupostodetodosaber,seu
fundamentosubstancial,aquiloqueovinculaoriginariamente;emparte,nosaberlivre(B),
noqualAsetornaplenamentevisvelparasimesmo(emdecorrnciadaformaabsolutado
parasi,expressapelosigno+)eentranaluz.Ondeest,ento,asededosaberabsoluto?
NoemA;poisnessecasoelenoseriasaber;nememB,poisnessecasonoseriasaber
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

22/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

absolutomasentreambos,em+.
Distoresultamasseguintesproposies:
1)OsaberabsolutoA/Bparasi(emB),nospuraesimplesmenteporque,mastambm
puraesimplesmenteoque.Ambos,queparecemsuprimirseimediatamente,tmdepoder
subsistirjuntos,damaneirademonstrada,sedevehaverumsaberabsoluto.Omodoemaneira
dessesubsistirjuntosestnoprpriosaber:soasleisformaisdosaber,segundoas
quais,justamente,B=AFB.Comoutraspalavras:ocontedointeiro(A)temdeentrar,
mediadopelaefetuaodaliberdade(F),naformadaluz(B).
2)AproposioEleparasi(=F)puraesimplesmenteoque(=A)ondejustamentea
contradioestconcentradaemseupice,spodesignificar:sualiberdadeeseupara
si,seusaber,chegouportanto,justamenteparasiaotrmino.Encontraemsieporsi
seutrminoabsolutoesuadelimitao;emsieporsi,digoeu:penetrasabendoatsua
origemabsoluta(apartirdeumnosaber),eassimchegaporsimesmo(isto,em
decorrnciadesuaabsolutatransparnciaeautoconhecimento)aseutrmino.
Ora,estejustamenteograndesegredo,queningumhaviapodidover,porqueestmuito
patenteesomentenelevemostudooquevemos:osaberconsisteemcontemplarsuaprpria
origem;ou,maisrigorosamente,comabstraodetodaduplicidade:saberquerdizer:ser
parasi,interioridadedaorigem;assim,claroqueseutrminoeseulimiteabsoluto
tambmtmdecairnointeriordesseparasi.Mas,deacordocomtodasasnossascolocaes
etambmcomamaisclaraevidncia,osaberconsistejustamentenessatransparncia,no
absolutocarterluminoso,sujeitoobjeto,eu:portanto,nopodecontemplarsuaorigem
absolutasemcontemplarseulimite,seunoser.
3)Oque,ento,oserabsoluto?Aorigemabsolutadosaber,captadanosaber,eportanto
onoserdosaber;serjustamentecomoestandonosaber,masnoserdosaber;ser
absolutoporqueosaberabsoluto.Socomeodosaberoserpuro;ondeosaberj
est,estseuser,etudooque,deresto,aindapoderiaeventualmentesertidoporumser
(objetivo)esteseuser,eseguesuasleis.Eassimdistinguimonossuficientementedos
sistemaspseudoidealistas.Osaberpuropensadocomoorigemparasi,eseucontrrio,
comonoserdosaber,semoqualestenopoderiasurgir,oserpuro.
(Podesedizertambm,desdequesequeiraentendlobem,queacriaoabsoluta,como
produo,noeventualmentecomoproduto,opontodevistadosaberabsoluto;estecria,
justamente,asimesmo,apartirdesuapurapossibilidade;somenteestaoprecede,e,
justamente,oserpuro.)
Assimoserpuroparaadoutrinadacincia,justamenteporqueeladoutrinadosaber,e
derivadesteoser,comosuanegao;,portanto,umaperspectivaidealdoser,e,alis,
amaisaltaperspectivaideal.Ora,podeserque,aqui,aprprianegaosejaaposio
absoluta,quenossaprpriaposio,sobcertoaspecto,sejaumanegao,equenadoutrina
dacincia,emborasubordinadaaela,seencontrarumaperspectivarealsuprema,segundoa
qualosabertambmcriaabsolutamenteasimesmoe,comisso,todoprodutoetodo
produtvel,massomentesegundoaforma,enquanto,segundoamatria,segueumalei
absoluta(naqual,justamente,oserabsolutoseconverte),leiestaquenegaumapartedo
sabere,comeste,doser,comoaposiomaisalta.Moralismopuro,que,comoperspectiva
realista(prtica),exatamenteomesmoqueadoutrinadacincia,comoperspectivaformal
eidealista.
27.
1)OpensarpuraesimplesmentevinculadoasimesmoemApodeserconsideradocomo
interiormenteeoriginariamente(masnofaticamente,poisistonegadoporsuaessncia)
vinculadoasienopodendosairdesi.E,alis,esteseriaseucarteremrelaoauma
conscinciapossvel,cujaorigemefundamentojustamenteesseestarvinculadopurae
simplesmenteasie,aomesmotempo,conscinciadessavinculao;porissonso
denominamossentimento(cf.26,1).Precisamentesentimentodessaabsolutez,
inalterabilidade,eassimpordiante;comisto,semdvida,aindanosepodefazernada
deveservirapenasparaatransio.Deresto,estaseriaumaperspectivarealista,se
simplesmentefosseoupudesseserumaperspectiva.
2)Contudo,humsaberdesseA,totalmenteindependentedissosegundoaforma,emB(cf.
26,2):Aintudocomoumaorigemabsoluta,qualseliganecessariamentenomesmosaber
porforadesuaessncia,poisdocontrrionoseriaumsaber,umcontemplaraorigem
umnoserdosaber.AquiApareceoriginarsedeB,eaperspectivaidealista.
3)Agora,importanosqueessesaber,interiormenteeparasi,e,alis,imediatamente
(segundoaforma),sejaabsoluto;ou,oquesignificaomesmo,queaorigemintudasejaa
origemabsoluta,ouqueonoserdosabersejaonoserabsoluto(todasestasproposies
significamomesmoeumasempredecorredaoutra).Eleosignifica:eleassim,sem
nenhumaintervenoeindependentementedaliberdade,portantoemumsentimentoda
vinculao;comissoosentimentodaabsolutezdescritosobon1seintroduziriano
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

23/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

sabere,comeste,constituiriaoAabsolutocomoreal,independentedaliberdade;ecom
istoaperspectivarealistaeaidealistaestariaminteiramenteunificadas;estariaaum
ser,queaparecepuraesimplesmentenaliberdade;haveriaumaliberdade,queseorigina
puraesimplesmentedoser(aliberdademoral:criao,quesecaptacomoabsoluta
criaoapartirdonada);assim,ambosecomelesosabereoserestariamunificados.
Comoexplicao:
a.Nosaberefetivo,esteosentimentodecertezaqueacompanhaqualquersaber
determinado,comoprincpiodepossibilidadedetodosaber.(Leiase,sobreisto,minha
FilosofiadosCostumes.)Obviamente,istopuraesimplesmenteimediato;poiscomopoderia
euconcluir,nosabermediato,quealgocerto,sempressuporumapremissaquesejapurae
simplesmentecerta?(Casocontrrio,ondedeveriacomearainferncia,oudeveriahaver
absolutairracionalidadeantesdetodoentendimento?)Oque,ento,essesentimento,
segundoseucontedo?Obviamenteconscinciadeumainalterabilidade(deumabsolutoestar
vinculadoasi)dosaber,doqualsesabe,decerto,oque,masque,quantoaumporqueou
porqu,seperdenoabsolutonoserdosaber(=noserabsolutoaquiumserassim).
Logo,nacerteza(=parasidaabsolutezdosaber),oidealeoreal,aliberdadeabsoluta
eoserabsolutoounecessidadecoincidempuraesimplesmente.
b.Oserparasidaorigemabsolutaintuioabsoluta,fontedeluzouoabsolutamente
subjetivo;onoserdosaber,queseprendenecessariamenteaelecomoserabsoluto,o
pensarabsolutofontedosernaluzeportanto,comoestnosaber,oabsolutamente
objetivo.Amboscoincidemnoparasiimediatodaabsolutez.Esteportantooltimoelo
entresujeitoeobjeto,etodaasnteseestabelecidaaconstruodoeupuro,absoluto.
Esteelovisivelmenteafontedosaber,isto,detodacertezaemdecorrnciadisto
que,nocasodeterminadodesta,certezaouverdade,osubjetivoeoobjetivo,"a
representaoeacoisa"concordampuraesimplesmente.Issoapenasumamodificaoda
formafundamentaldosaber,quefoidemonstrada.
(Porissoestaobservaocrticadestinadasomentequelesque,almdomais,sabemdo
quesetrataeestobastanteadiantadosnacinciaparapoderemserlevadosaoerro;para
osoutrostaldiferenaentrepensadoressuperioressetornarumaociosaanedota,por
issomuitoerrneodescreveroAbsolutocomoindiferenaentresubjetivoeobjetivo,eno
fundamentodessadescrioestovelhopecadohereditriododogmatismo:acreditarqueo
absolutamenteobjetivodeveintroduzirsenosubjetivo.Espero,comainvestigao
precedente,tloexterminadopelaraiz.Sesubjetivoeobjetivofossemoriginariamente
indiferentes,comonestemundopoderiamtornarsediferentes,apontodeumdelespoder
destacarsedooutroparadizerqueambos,dosquais,comodiferentes,elepartiu,so
indiferentesemseufundamento?Eseaabsolutezanulaasimesmaparatornarserelao?
Nessecasoelajteriadeser,justamente,onadaabsoluto,comodefatoela,sobessa
forma,poisnadamaisdoqueacontradioqueestabelecemosacima,squeemoutro
contexto;assim,emvezdechamarsesistemadaidentidadeabsoluta,essesistemadeveria
chamarse,depreferncia,sistemadanulidadeabsoluta.Mas,pelocontrrio,ambosso
absolutamentediferentesejustamenteemsuaexterioridaderecproca,mediantesua
unificaonaabsolutez,queconsisteosaber.Secoincidem,osaberanuladoe,comeste,
elesprprios;nessecaso,shopuronada.)
4)Aorigemparasiumaorigemabsoluta,daqualnosepodesairnemiralmdissemos
ns.Portanto,seria,nesseparasi,inaltervel,emborasejapressupostaporele.Masno
estneleanosernamedidaemqueefetuadacomliberdadeabsolutamenteformal(assim
comoaconhecemos:quepodeestaraouno);nointudasenosefaz;nosefazsem
serintudaemboraestadistinoentresujeitoeobjeto,arigor,tenhadeseranulada
aquiemumaunidadedosujeito:justamenteemumainterioridadedaorigeme,enfim,no
intudaanosernamedidaemqueessaprprialiberdade,comotal,parasi,intuda
comooriginandoseemsi(efetuandose).
Sereflitosobreesteltimoponto,osaberaparece,segundoseuseremgeral,como
contingente,mas,segundoseucontedoquenadamaisdoque:osaberabsoluto,ele
aparececomonecessrio.Distoresultaaduplaproposio:Haveremgeralumsaber,
contingente;mas,seele,puraesimplesmentenecessrioqueelesejaassim,isto:um
saberquerepousasobresimesmoserparasidaorigeme,porissomesmo,noser(isto
,intuioepensardeumslance).
Oque,ento,aqueleserdosaber(interiormente;nosegundoosndicesexteriores,que,
alis,jconhecemossuficientemente)eoque,porsuavez,esseserassim(determinao)
dosaber?Oprimeiro,comotodoser,umavinculaodopensar,masdopensarlivre;o
segundo,umavinculaodopensarnolivre,masjabsolutamentevinculadosuaprpria
origem.Portanto,opensarlivreapenasoformal,queproporcionaaluz,nooque
engendraomaterial,oserassim;estepressupostodaquele.
Masagoraambossointeiramenteomesmo:anicadistinoque,nesteltimo,refletimos
sobrealiberdadeetudoconsideradoapartirdelaedeseupontodevistae,naquele
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

24/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

primeiro,norefletimosnempodemosrefletirsobreela:porisso,aqui,osabersesepara
desimesmonamedidaemque,nosuperior,nosepressupe,masseengendra,enoinferior
sepressupeparasimesmo.
Estamosemumpontomuitoimportante.Aproposiofundamentaldetodareflexo,quepor
certoumadisjunoecontraposio,resultouaseguinte:Todosaberpressupe,domesmo
modoqueseunoserepelamesmarazo,seuprprioser.Ouseja:areflexo,estando
nopontodevistadaliberdade,noqual,comefeito,seencontra,umserparasida
origemcomooriginarse;eassimestaproposiodiferentedaanterior.Masooriginar,
comotal,pressupeumnooriginar,portantoumser;esesetratadeumoriginardo
saber,comotemdeser,poissomenteosaberseorigina(saber=originar)umserdo
saber;esesetratadeumavinculaoaooriginar,comosemostrouaquiumsertambm
vinculadoouumserassim:eestejustamenteoobjetodareflexo.Osabernopode
engendrarsesemjseter;enopodeterseparasiecomosabersemengendrarse.Seu
serprprioesualiberdadesoinseparveis.
Visivelmente,portanto,areflexorepousasobreumser:,formaliter,umpensarlivree,
quantomaterialidade,umpensarvinculado,eoresultadoeste:Seocorrealiberdade
formalqueemsi,porcerto,semprepermanece,emborapossatambmnoser,nose
efetuar,entoelapuraesimplesmenteecompletamentedeterminadapeloserabsolutoe,
nessavinculao,liberdadematerial.Comissoseperfazasntese,epodemosagora
movernoslivrementenelaedescrevlaemtodasasdirees.
28.
Vamosagoradescrevlaporumnovolado:
1)A(oserabsoluto,opensarpuro,osentimentodadependnciaoucomosequiser,pois,
defato,eleaparececomessesdiversosaspectos,deacordocomoprogressodareflexo)
refletidocomliberdadeabsolutamenteformal.Com,disseeu:estaseintroduz,podendoser
outambmno.Masessaliberdadeumparasiabsoluto;portanto,nessaefetuao,sabe,
aomesmotempo,desi.Masoquerefletidoporelaopensarabsoluto,isto,elapensa
absolutamente;aliberdadeformalacolhida,justamente,nessepensarabsoluto,eadquiriu
atravsdelesuamaterialidade,namedidaemque,emgeral,podeserouno,mas,se,tem
deserpuraesimplesmenteassim(fontemoraldetodaverdade).
Noteseaquiaabsolutadisjuno,e,alis,emduasdirees:
a.OsaberestpresoaA;desprendesedesimesmo,paraserparasi,eformaumpensar
livre.Ambossopuraesimplesmenteopostosentresi;masambos,seosaberdeveser,
devemserigualmenteoriginrioseabsolutos.Estaoposio,portanto,permanece,enunca
podesersuprimida;eestaseriaumaperspectivaexterioraoprpriosaber,emqueofoco
dosaberestpropriamenteemns.
b.Passemosinterior,projetandoofoconaprpriareflexo.Elasabepartiremosdeste
pontoimediatamentedaliberdadeabsolutacomqueseefetua,sabelivrementeoupor
liberdade.Mastambmsepensavinculada.Ambossoopostosetambmpermanecemeternamente
disjuntos.Ofundamentodetodaoposio,diversidade,eassimpordiante,opensar
vinculado.Mas,sendoopensarabsolutooprincipal,justamenteanicaorigempossvelde
todareflexolivre,ambosestotambmunificadosnele,eassimaliberdadesubordinada
aopensarabsoluto.Ofundamentodetodasubstancialidadeeacidentalidade:aliberdade,
comosubstratodoacidente,podeserouno;mas,se,estdeterminadainalteravelmente
peloserabsoluto,comosubstncia.(Espinosanoconhecianemsubstncianemacidente:
faltalhealiberdade,queamediadoradeambos.Oacidenteabsolutonoaquiloque
podeserassimoudeoutromodo;poisnessecasonoseriaabsoluto;somenteaquiloque,
emgeral,podeserouno,mas,se,estpuraesimplesmentedeterminado.Sobtemostais
acidentalidadesquandoestabelecidaaliberdadedacegueira,portanto,demodogeral,no
emnossacincia,nememqualquercincia,masapenasnainscincia.)
Opontodeinflexoentreambosaliberdadeformal,eestamasnoarbitrariamente,e
simdeterminadamenteidealereal.MeusaberdoAbsoluto(dasubstncia)determinado
pelareflexolivreejqueesta,comofoidemonstrado,aomesmotempovinculada
determinadopelasuavinculao(=acidentalidade).(Ssesabedasubstnciapelo
acidente.)Inversamentecolocandonosnopontodevistadoser,adeterminidadedo
acidentenosexplicadaatravsdasubstnciae,dessemodo,aquiloqueemsieternae
absolutamentedisjuntounificadopelanecessidadedepassardeumdelesaooutro.
2)Nessareflexo,comovimos,aliberdadeabsolutamenteformaldevesaberdesi;senono
seriasubordinadaaoserabsoluto;coincidiriacomele.Mas,comosabemos,elassabede
simesmaporintuio,que,deacordocomtudooqueprecede,umlivremanterseno
interiordoincondicionadamenteseparveleconsistenomantersesobrea
quantificabilidade.(Quetodaestaquantificabilidademeramenteaconsequnciada
autointuiodaliberdade,estsuficientementedemonstrado,masnodeveseresquecido;
negligenciarestepontolevajustamenteaodogmatismo.)Elaseintuicomolivre,isto:
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

25/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

intuisecomoquantificandoaoincondicionadoestendendoseporsobreainfinidade,
condensandoseemumpontodeluzaparente.Logo,surgecomisto,ainda,outradeterminao
material,queaqui,decerto,permaneceapenasdeterminabilidade,puraesimplesmentea
partirdaliberdadeedesuaexposioabsolutanaprpriareflexo.
visvelaquiadistinoentrealiberdadeformalabsolutaqueapenaspodeserouno
eseucontedoquantitativo.Aprimeiraumpensar,emboralivre,esteltimoumintuir,
ealisumintuirformalmentevinculado(digoopropositadamente:aindanoestpostauma
quantidadedeterminada,massomenteaquantificabilidade).Ambosestounificadospela
formadaliberdadeemgeral,quesedesfazemsi,esemaqual,segundoascolocaes
feitasatagora,ambosemgeralnoseriam.visvel,almdisso,queestaaforma
fundamentaldetodacausalidade.Aliberdadefaticamentepostafundamento(causa);a
quantidadeaquitotalmentearbitrriaconsequncia.claroque,aqui,oidealeo
realcoincideminteiramente.(Nosedigaque,apartirdoefeito,seinfere,nosaber,a
causa,emboraacausadevaserofundamentoreal.Aquinohefeitosemcausaimediata;
amboscoincidem.)
3)Agora,deacordocom1),aliberdadedeveadquirirumadeterminaomaterial,oser
absoluto.Segundosuaessncia,elaestvinculadaaoquantificar,masnotememsi
nenhumaleideterminanteparaisso,que,sehouvesse,semdvidasuprimiriatotalmentea
necessidadedaqueladeterminao.Aqueladeterminaomaterialpeloserabsolutotinha,
portanto,devalerdemaneirainteiramenteigualparaaliberdade,assimcomoparaa
quantidade.(Notesebemcomoistoprovado.)
Agora,considereserigorosamenteoseguinte:oeuaconscinciaefetiva,imediatano
sabe,demodogeral,nemsabe,emparticular,dadeterminaodaliberdadepeloAbsoluto,a
nosernamedidaemquesabedaliberdade,ousepecomoquantificante.Ambos(1e2)
estocondicionadosmutuamenteumpelooutro.Ambos,portanto,sedevehaverumsaber,
teriamdecoincidir:adeterminaodaliberdadepeloAbsoluto,comoumadeterminaono
formal,poisestaestcontidanaformadosaber,masmaterial,portantoumadelimitao
doquantificar,ecertoquantificar,nomaisarbitrrio,masdeterminadopeloAbsoluto;e
dissosesaberiapuraesimplesmente,assimcomoemgeralsesabe,etambmsesaberia
imediatamentequeseriaosaberabsoluto.
Assim,noapareceriaemnenhumsaberadeterminaodaliberdadepuraeinteiramente
formalpelosaberabsoluto,nemmesmo,sejsematerializassealiberdade,aconscincia
doquantificarcomoprodutodessarelao;detalmodoqueosabervisse,antes,essa
determinaoeento,comliberdade,pudessequantificardeacordocomela.Tampouco
apareceriaemalgumsaberumquantumtraadocomabsolutaliberdade,detalmodoqueo
saberpudessereferilodeterminaooriginriadaliberdadepeloserabsoluto.Mas
apareceriaumquantumcomaconscinciaimediatadequedeterminadopeloserabsoluto,e
dessepontocomeariatodosaber,eaunificaodeambosostermos,comofato,recairia
foradetodaconscincia.(Oresultadobempalpvel:nosepode,eventualmente,captar
averdadeforadosaberesemsaber,eemseguidaorientarseusabersegundoela:preciso
espossvelsabla.Inversamente,nosepodesaber,semsaberalgoeseento
estejustamenteumsaberesecaptainteriormentecomotalsemsaberaverdade.)
29.
Coligiremostudooquefoivistoatagoraemumresultadocomum.
1)Osaber,seeleintuiasimesmo,encontrasecomoumoriginarinterioremsieparasi.
Seseintui,digoeu:pois,domesmomodoquepoderianoseremgeral,elepodetambmno
serparasi.Suaduplicidadedependedaliberdade,domesmomodoquesuasimplicidade.A
entradadadoutrinadacinciaaliberdade;porissoelanopodeimporsecomose
algum,emseusaberefetivo,jativesse,eelapudesseserdesenvolvida,paraele,
apenasporanliseapartirdestemasrepousaemumatoabsolutodaliberdade,emuma
novacriao.
Almdisso,eleseintuiestaasegundapartedenossaafirmaocomoseoriginando
absolutamente;se,sendopuraesimplesmenteporqueenopressupondonenhumacondio
desuaefetividade.Estavisodaabsolutez,essesaberqueosabertemdesimesmoe,o
queinseparveldisso,absolutoarazo.Omerosabersimples,quenosecapta
outravezcomosaber,pormaisque,deresto,possamoversenamaiordiversidadedo
pensar,oentendimento.Osaberhabitual,mesmofilosfico,entende,porcerto,segundo
leisdarazo(dopensar),foradoaisso,poisdocontrrionoseriasaber:portanto,ele
temrazo,masnocaptaarazo.Paraestesfilsofos,suarazonosetornouinterior,
nosetornouparasi;estforadeles,nanatureza,emumamaravilhosaalmadanatureza,
quechamamdeDeus.Seusaber(entender)pe,portanto,objetosisto,justamentea
razoalienada.Todaasuameracertezadeentendimentopressupe,aoinfinito,algooutro
quesejacerto;nopodemiralmdaregressoaoinfinito,poisnoconhecemofundamento,
acertezaoriginria,osaberabsoluto.Seuagir(apenasintelectual)pressupeumfim,que
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

26/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

tambmarazoalienada,consideradaporoutrolado,ejestacisointeiradarazoem
tericaeprtica,e,narazoprtica,acisonaoposioentreobjetoefim,surgedo
fatodeteremnegligenciadoarazo.
2)Nessaintuiodooriginarse,surge,ento,paraosaber,umnoser,queistosem
intervenodaliberdadecomoqueadereaoprimeiroe,namedidaemqueesseoriginarse
absoluto,surgeumnoserabsoluto,quenopodesermaisexplicadoouderivado.Ono
serdeveprecederooriginarse,comoftico:devesepassardonoseraoser,eno
inversamente.(Tambmessaadernciaesuaordemrepousamnaintuioabsoluta,noemuma
proposiosuperior,emumconhecimentosuperioroucoisassemelhantes.Semdvidacada
qualdir:naturalqueumaorigem,sedeveserumaorigemefetiva,absoluta,seja
precedidaporumnoser;issoeuvejoimediatamente.Mas,quandolhepedemumaprova
disso,elenosercapazdeapresentla,masinvocaracertezaabsoluta.Suaproposio,
portanto,nossaintuioabsoluta,expressaempalavras,efundasenela,emvezde
deverseestafundarnaquela;nossadoutrinapermanecenaintuio.)
3)Agorafaaseestesaber,assimdescrito,refletiroutravezsobresi,ouseremsie
parasi.Istoelepodepuraesimplesmentefazer,tocertoquantotodosaberopode,por
foradesuaformafundamentalhmuitojdemonstrada;masnotemdefazlo.Mas,se
simplesmenteaintuioprimeiraefundamentalefetuadaduradouraepermanentemente,e
no,porventura,comoumrelmpago,quelogodesapareceoutravezparadarlugar
obscuridadeanterior,estareflexosesegueporsimesma;alis,elanonadamaisquea
estabilizaodaquelaprpriaintuio.
Emprimeirolugar,essareflexo,ouessenovosaber,comocaptandoosaberabsolutocomo
tal,nopodeiralmdele,nemquererexplicalomais,comoqueatravesslo,detalmodo
queosabernuncachegariaaseutrmino.Adquireumpontodevistafirme,umobjetoem
repousoinaltervel.(Istomuitosignificativo.)Istoquantoforma;falemosagorade
seucontedo.
Emsegundolugar,hobviamentenelaumaduplicidadedosaber,emparteooriginarse
absoluto,emparteonoseraderenteaele;acima,onoserdetodosaber,aqui,comona
reflexosesabedele,apenasonoserdooriginarse,portantojustamenteumserabsoluto
emrepouso,queseopeaosaberedoqualosaberparteemseuoriginarse.
4)Consideremosarelaoentreessesdoistermos,nareflexo.Ocaptardoserabsoluto
umpensare,namedidaemqueserefletesobreele,umpensarinterior,umpensarparasi.
Emcontrapartida,oparasidooriginarseumaintuio.Agora,nemumnemooutroso
refletidosparasi,masambossorefletidoscomoosaberabsoluto.Emprimeirolugar
comoaliberdadeparasiumquantificarindeterminado,mas,emdecorrnciadoprimeiro
termo,elapeloserabsoluto(opensaroriginrio,oucomosequiser)essa
determinao,nosabernosaber,digoeu,expressamente,comotal,ecomissoosaberse
elevaacimadesimesmo,namedidaemquevsualei,imanenteapenasaele,easeparado
Absoluto,teriadeseradeumquantificar.
Istoseriacaptadocomosaberabsoluto,isto:certoquantificarseriaconcebidocomo
aquelequeexigidopeloseroupensarabsolutoesomentenestecoincidirseinstauraria
aconscincia.
Aoqueespero,esteassuntotodoficouclaro,ecadaqualpodejulgarporsimesmose
compreendeu,seforcapazderespondersperguntasseguintes,eseasresponder
corretamente:
a.Emquepontodevistaoufococomeaosaberabsoluto,ouoqueomesmoondese
detmtodosaberrelativo,chegaaseutrminoeabrangeuasimesmo?Resposta:nosaber
deumquantificardeterminado,comodeterminadopeloserabsoluto(=A),nemnosaberdo
quantificarparasi,nememsuadeterminaopeloserabsoluto,masnopontodeidentidade
(nodeindiferena)deambosnaunidadeimperceptvel,portantonomaisconcebvel,
explicvel,subjetivvel,doserabsolutoedoserparasinosaber,quenemmesmoa
doutrinadacinciapodeultrapassar.
b.Deondevem,ento,aduplicidadequeaparecenosaber?Formaliter:doabsolutopara
si,noestaratadoemsi,massairdesidesseprpriosaber,desuaformareflexo
absoluta,que,justamenteporisso,encerraemsiumainfinitareflexibilidade,afaculdade
livre(portantopodendoseroutambmno),queosabertem,deprojetarobjetivamente
diantedesicadaumdeseusestados.Materialiter:queessesaber,agoraencontrado
exatamenteassim,enoengendrado,umpensardeumaquantificabilidadeabsoluta.
c.Deondevm,ento,oserabsolutoeaquantificabilidadequeaparecemnosaber?
Resposta:Justamentedeumadisjunodaquelesuperior,dopensaredaintuiona
intuiooureflexoqueseprojetadiantedesi.(Osaberseencontraeseencontra
pronto:completorealismodadoutrinadacincia.)
d.Entoaintuioigualaopensar,ouopensarintuio?Demodonenhum:osaber
nosefaznenhumdosdois,masseencontracomoambos:emborasefaacomoseencontrando
http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

27/28

01/01/2016

www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

emambos,eseelevecomliberdade(porreflexolivre)aesseconceitosupremodesi
mesmo.
Estetemsido,atagora,ondomalentendidoabsoluto.(Novivereiobastanteparaver
istoentendido,isto,penetradoeaplicado!)Osabersefazsegundosuaessncia,sua
matriafundamental:semiidealismoinfundado.Oser,oobjeto,oprimeiro;osaber,
comoformadoserparasi,seguesedaessnciadoser:dogmatismovazio,quenoexplica
nada.Ambosdevem,emparte,segundooconceito,sermantidosumforadooutroe,em
parte,segundoocomportamentonaefetividade,serpuraesimplesmentemediadose
unificados,assimcomoaconteceuaqui:idealismotranscendental.Masestaduplicidade
encontradanadamaisdoqueaquiloque,atagora,chamamosdepensareintuio,emsua
significaomaisoriginria,esuarelaoentresi,dequetrataremosagora.
e.Deondevem,ento,arelaodeambosentresi,nosaber(nosaber,dizemos,pois
somentenosaberpodehaverumarelao)?Resposta:Opensaremsifirmeeimvel
penetradopeloreal,peloser,epenetrandoo(osubjetivoobjetivoemunidade
originria,razoempotncia,portantoabsolutosabimento,afundaoreal,substancial,
detodosaber,eassimpordiante)masaintuioaprpriamobilidade,queestende
aquelesubstancialinfinidadedosaber;e,portanto,estaltimatrazidaaorepouso
peloprimeiroesomenteatravsdissofixadaparaareflexoesetornaumsaber,um
saberabsolutoeaomesmotempoinfinito,comcontedo,enoperecveleevanescenteem
si.
Esteoconceitodosaberabsoluto;eigualmenteestexplicadoapartirdaquelaforma
absolutadosaber(cf.b)comoosaber(nadoutrinadacincia)podecaptarseepenetrar
asimesmoemseuconceitoabsoluto.Adoutrinadacinciaexplicadeumslanceea
partirdeumsprincpioasimesmaeaseuobjeto,osaberabsoluto,eportantoofoco
supremo,aautoefetuaoeoautoconhecimentodosaberabsolutocomotal;porissotrazo
cunhodesuaprpriaperfeio.

http://www.filosofia.com.br/figuras/livros_inteiros/187.txt

28/28

Você também pode gostar