Você está na página 1de 3

Submergidos na heterogeneidade dos rios profundos

Qualquer Pessoa que emerja em los rios profundos de Arguedas pode perceber facilmente o
encontro entre culturas e contradies, no prope uma historia conciliadora e homognea; ele
prope um dialogo entre diversos coexistentes, gerando vnculos e se opondo. Alm de ser um
espao discursivo um espao histrico, onde sobressai a injustia, a opresso e a pobreza,
mostrando assim uma realidade com conflitos y dolorosa, num mundo totalmente humano.

para poder entender este encontro e realizar uma anlise mais profunda de esta literatura
importante observar como dito por Conejo Polar el problema bsico de la duplicidad de sus
mecanismos de conformacin: la oralidad y la escrita. (CORNEJO, 2003, pag.19).
Segundo Cornejo o problema afeta prpria a materialidade do discurso e surge de situaes prprias
da diglossia. Como se v no primeiro captulo el viejo, quando Ernesto observa detalhadamente o
muro incaico:
Me acord, entonces, de las canciones quechuas que repiten una frase pattica constante:
yawar mayu, ro de sangre; yawar unu, agua sangrienta; puk-tik yawar kocha,
lago de sangre que hierve; yawar weke, lgrimas de sangre. Acaso no podra decirse
yawar rumi, piedra de sangre, o puktik yawar rumi, piedra de sangre hirviente?
(ARGUEDAS, 1973, pag 11)

Neste trecho podemos ver o encontro entre o quchua e o espanhol, o que significa um encontro
entre culturas diferentes onde se diferencia a oralidade (escrito em Quchua) da escrita (escrito em
espanhol). Arguedas na obra utiliza o quchua que um idioma especial que parece trazer doces
reminiscncias da infncia do narrador. Cornejo disse que existem diferenas obvias entre estes dois
tipos de produo entretanto h uma forte interao e o escrito no poderia ser entendido se esta
interao no existisse (CORNEJO, 2003, pag 19).
Lucia Herrera Montero em seu ensaio sobre a heterogeneidad en los rios profundos citando a
Guillermo Mariaca disse que Arguedas juega con dos logicas culturales distintas y heterogeneas
(HERRERA, 2009, pag 12), porque de um lado se v a escrita como representao das sociedades
letradas e o Quchua representa as comunidades agrafas, que aonde o texto comea a
transformarse e a transmitir sensaes que vo mais alm da escrita.

No s o primeiro captulo se destaca esta interao de lnguas, tambm o segundo quando Ernesto
narra as viagens que fez com seu pai e se lembra dos huaynos que cantavam os indios em maio na
cidade de Huancapi. No quinto capitulo ``pachachaca! Puente sobre el mundo, Ernesto tambm
narra o huayno cantado pelas mestias das chicherias. No nono captulo quando os guardas esto
tirando uma mula do pachachaca e escutam as mulheres cantando um jarahui pedindo para no
matar nem disparar. Essas canes so mximas expresses orais, e nelas se aprecia a tradio
cultural e a historia, com todos seus conflitos; so momentos de concentrao emocional pelas
descries de instrumentos musicais, movimentos e danas. Assim em vrios episdios do romance
est presente o quchua seguido do espanhol.

Cornejo Polar aponta que uma das caractersticas da literatura heterognea la duplicidad o
pluralidad de los signos socioculturales de su proceso productivo, o que implica que exista ao
menos um elemento que no coincida e gere uma contrariedade, um conflito, uma ambiguidade
(CORNEJO, 2013, pag. 106). Isto precisamente o que espelha o romance de Arguedas ao
contrastar as duas lnguas. Analisando no s o fato de serem lnguas diferentes seno observando
que elementos nos geram conflitos como expe Cornejo. Claramente a lngua um de estes
elementos mas tambm se pode perceber ao longo do romance a cosmoviso tanto da cultura
ocidental, como da indgena. Por exemplo quando Ernesto esta falando com seu amigo Romero e
Palacios se acercam a eles:

T crees que el canto del rondn puede llegar hasta cien leguas, si alguien le ruega?
le pregunt Romero.
Quiero mandarle un mensaje a mi padre, en el canto del rondn, Palacitos le dije.
Que Romero toque Apurmac mayo... Yo implorar al canto que vaya por las cumbres,
en el aire, y que llegue a los odos de mi padre. l sabr que es mi voz. Llegar,
Palacitos? Llegar la msica hasta Coracora si le ruego en quechua? T sabes mejor que
yo de estas cosas. (ARGUEDAS, 1973, pag. 147).

Esta viso de mundo claramente nao pertence ao mundo ocidental, ento aonde percebe se
elementos em conflito. O simples fato de tentar transmitir a cosmoviso quechua em espanhol gera
uma contradio este tipo de cosmoviso poderia confundir se com uma viso infantil como prope
o pai de Ernesto no primeiro capitulo S, hijo. T ves, como nio, algunas cosas que los
mayores no vemos. La armona de Dios existe en la tierra (ARGUEDAS, 1973 pag.14)

Ainda mais seguida de uma expresso ocidentalizada que tenta homogeineizar as realidades em que
ele debate com seu filho. Outro elemento do romance que parece ser heterogneo, alm de Ernesto
seu pai, poderiamos pensar que este pensonagem faz parte do mundo dos brancos, mas podemos
perceber que em vrias ocasies este no consegue ocultar os ensinamentos que ganhou da cultura
inca:
Puede que Dios viva mejor en esta plaza, porque es el centro del mundo, elegida por el
Inca. No es cierto que la tierra sea redonda. Es larga; acurdate, hijo, que hemos andado
siempre a lo ancho o a lo largo del mundo. (ARGUEDAS, 1973, pag. 15).

Inevitavelmente ainda que queira de alguma maneira distanciar a realidade quechua, o pai de
Ernesto se encontra entre estes dois mundos, no s pela aprendizagem seno tambm pela maneira
como o transmite ao seu filho, de forma oral. este elemento resulta ser outra caracteristica da
literatura heterogenea pois um criterio de Cornejo Polar ao querer encontrar uma definio correta
para este tipo de literatura o de el grado de asimilacin de los intereses sociales autenticos del
pueblo indigena (o en el extremo opuesto, el modo como esos intereses son olvidados, tergiversados
o negados) (CORNEJO, 2013, pag.121), que precisamente o que ocorre com o pai de Ernesto.

Estes numerosos conflitos que esto presentes nesta e em outras obras latinoamericanas, segundo
Cornejo, surgen por estar situadas em el conflictivo cruce de dos sociedades y dos culturas
(CORNEJO, 2013, pag.102). Alm de que este cruzamento, na literatura indigenista se d, a partir
de um feito da colonizao, o que resulta ainda mais conflitante. claramente podemos perceber que
existe uma cultura predominante e que de acordo com Herrera Monteiro, El hablar de una
mezcla que no ha logrado transformar las esferas implicadas, el referirse a una interaccin que no
produce una sntesis plena de las instancias involucradas, supone dotar al trmino mestizajede
connotaciones diferentes a las usuales. (HERRERA, 2009, pag.22) como o que podemos ver no
seguinte fragmento:
La construccin colonial, suspendida sobre la muralla, tena la apariencia de un segundo
piso. Me haba olvidado de ella. En la calle angosta, la pared espaola, blanqueada, no
pareca servir sino para dar luz al muro. (ARGUEDAS, 1973, pag. 12).

Se destaca qual a cultura predominante, o muro branco que representa o puro, o nobre, o
bom e o muro incaico representado como o de subdesenvolvido, o ndio. No apenas neste
trecho seno ao longo do romance se apresenta claramente a desigualdade e isso o que queria
comunicar Arguedas, quer mostrar a opresso, desigualdade e a discriminao, por meio do
encontro de culturas e de personagens que divergem e convergem de uma maneira no-harmnica e
o que permite observar esta heterogeneidade que as vezes negamos a aceitar querendo que tudo
seja homogneo.

Você também pode gostar