:/:’..“;’£',:;Z:;,:"‘Z‘1"$“>‘<5@7I3/:’:{{'}:1???:2‘:/:"-:’:“?€§“£.§_“§§’gE‘:’:‘T’::%€:7€V?2Z§?:}:iiégiagéjg:/f’:;f1;/:§;§:{§;’§g'Y?€7r%fl"{E?;%:'}:"E{'?:Z€';€’4;4’LZ’;:.;':,7,7'7':J'»”/‘5N“i/%" aw»/~A».~,~_/:/.

:7,

> ' 2: Y1 5

Tfq

1, 11151

i 7:,. . A
i ;l:1::3
~14
1;
, J
1
' £51

IV
IV
_~_<.—i

y Q1‘?
12
, E»

<

. 4;
" Ii
:r;1,;_.4
1-'1~ x
5'2;

\
< |
<\
<
1
Y
\
I

A
>

_ - 1 .u

MIN HTAPIAR WNEVE

 BU oizimiw mém !<iTAPi.Am
A
i(u§ku §Za§1 J.K. GALBRAHH .
Ugijncij Daiga AWIN woman
Kigiiik (8. Baslm) Prof. Dr. OZCAN KC'>%(NEH.
Estefik ve Sanat (fijkendi) Prof. Dr. MOISSEJ KAGAN
Kozmos (2. Baum) Prof. Dr. CARL SAGAN
’ Yazm Kuram: R. WELLEK - A. WARREN
Alkoidefi Erdine Kigilikfen Kay; Pm. Dr. 6zcAN Kélmm
insan ve Sana? swan T1-\Nsué
Spur Psikolojisi Prof. Dr. SABRi GZBAYMR
Tijrkiyehle Tek Parfi Yiinefimi Dog. Dr. germ vsr:<i:\a
Ansikiopedik Kiilfijr S62!-Lififi Aziz (_;AL!§l.AR .
Kadm ve Cinseilik (tiikendi) Dr. iHSAN FAHRi
Beslenme Prof. Dr. HUSREV HATEME
Shakespeare ve Hamlet Prof. Dr. MINA URGAN
Qafidag Felsefe w. eacnnomq _ M. BUHR
Ekonamide Dl§3 Aglk Biiyiime Prof. Dr. <:-Curran KAZGAN
Evlilik Raporu (2. Bassm) Dog. Dr.‘ KURBAN ézuéumu
insam Anlamak (2. Bas|m_)~ Prof. Dr. 6zcAN KGKNEL *
ingiliz Ede-biyah Tarihi I ve II Prof Dr. MiNA URGAN
Zorlanan insan (2., B88111!) P:-of Dr. 6zcAN Kdmsa.
Yiinefme ve Yiikselme Sanah 1.1. PETERS -
R.H. WATERMAN, Jr.
Kalkmma Aray|§1an KENAN MORTAN -
CEMH. QAKMAKLH
Bildirigim Prof, Dr. 6zcAN BA§E(AN
Ekonomi Kimden Yana .u<. GALBRAITH
Kapiializm ve fizgiirlijk MILTON FRIEDMAN
Sufira — Srfxr Toplumu ussmz c. munow
Depresyon (2. Basvm) Pm. Dr. 6zcAN K5KNE!.
Laiklik ve irtica Prof. Dr. cA|-|iT TANYOL
Qankaya Dram: Prof. Dr. CAHiT TANYOL
Korkuhr Prof. Dr. fizcm KC§KNEl.

L It .
17. 1:

Bi LBMSEL SORUNLAR DiZ§Si

 " 1';-.:~;:-:2:~:»:/2i=sz~:£a¢@;s@11'@%z42:~:;@;; ~,~— » ::.=¢~:/~.~‘;::m':';¢:~ai%;%* » ' M
‘ K

1;: '4, ;J

_ . , _ ,‘ '1 ' . _ ., x__‘>\ \Y"‘<l \. ,. _ ~, ' ,1. ».,¢, J.» 1.: '
fiw .'. ,~. »
~=,\, ‘,
,w % ~|%. W‘, ;,.-'“~*1fl»F'fl
.w\._, .- a~‘..-.'.,.¢
L;
‘;. v_ \
‘ . ‘. .‘,»- ' » :1
~.,.
\ V
: J 4 - . ‘
:‘=\ ’ ‘F W ‘Ht 1: u ‘»la ,% .
W M-\=':. 1" - V... :\.= -; 1,;-> ¢1- '1.
Z‘-. ?I*- 1-_“_i:'1 ;'.i5I J;1|'w:1 .-,1.-' I; .3". ‘:1
i G :1-= ‘~: »- Q -,'.-5§»:~i' 2,--_ . <.‘.~:.. 5» ,=e~ ». ea; -»~r- E ‘T -fa

[?"5:*§i
I-L >1

EEK‘?

, .- -- . ‘ ‘ _.‘*. ‘V \ W L -.§>‘._=;.;
," . , .:v H‘; -.J;, »_"‘-L. L." j ‘S’;
.‘ ‘, . I H A .‘ ,, .1‘ .L ‘A ..!£..‘_ .e_-
-. . = M. ‘g--nu .»~. -.
‘ ~ » t - =. >.. .,-_ .- .; . » ;.~_*.. ._,;,-=<_
» ‘ -'1 1' up v "_;<1:,'-.=.» -. ~u;¢,.:'w
. 5. -_ ;. f.‘ - . "1 ‘ V I»_‘, ;.;_'.~;.», - ‘. .;;.g_'==.
" ' _
> ,._
. ' J.
'1 ' '
-.-
»"!:‘;~:_
:-\,.-
-2 '1 =‘~
‘ jg
,: , .
._'::.
k,....__‘; .‘
1
~§,;)_-.=
.'=,. .»u
" . 1. W.’
“"j.jf:-
_ -H:
; <>;1
, H; 1,‘ ‘ _ =-n. ~_ ~ <<,= xv,
> I ‘ r,v_1.h "
~ W 4,1’

1» -
._,<
lF;l~
1 ,.
1. .

nereden gelir nereye gider

. ‘ I
L .
3

i ‘

‘ZY ,

2, .

:_:
K
2

§.
\

1
I

K,.
F
Q
' TU‘RK1OE$§ I i:
h.
Y

Nilgiin HMMETQGLU - Beikls QORAKQI

3 _
 {~52
A P ..
- wsew 975 - 405 = we-. -
90 - 34> y - @131‘- .=1_;>>

Kibabm Orijinak Adm MONEY V

Yayrna» Hazwlayanlaw Hiisufi TEREK
AYLA YILMAZ
, Kapak Diizeni FATMA BOZKURT
Yawn Hakian (c) AMEN KHAPLAR wmwzvi
Dizgi ve flask! ALTIN KiTA.PLAR BASEMEW
1. BASIM / EKiM 1990
Adres
Celééii Ferdi Gékgay Sk. Nebio§§u"i§ham i
fiaéalofiiu - istanbul
Té! .1 526 8012 - 522 40 45
»,1@, M,;.,,,,_».W,,_,_____ 4 *:""’i:‘~.,~~-:-i2'»“‘£l<~~.:’—1Ka12%»v.=¢.m»%¢%,5.é§i&i~%~i=’f~¢"~
‘.~.<.<.-.<~_~Z~'F::”M:., M , , __,,_,, Wm, ..,..~,.,--WV,,../W...’ ,, 1, 1 , , .
’//"5ZZ'~"fl’L“f»‘X*.?.?..*'L<'/"£247113%'1/_-_/_:3//;;__,, N , , , ,_,
1 -K

i1»;‘>'»*?
, 5*"

-1
L
*1
E4

Igindekiler

Birinci Bamm A
0*’ F?’
PABAYA NE OLDU B{')YLE? ..................................... .. 9 ii;
1
ikinci Biiliim é 11,
1..
MADENE PABALAB VE HAZINE ............................... .. 1.5 ;;;:l'

~ "iiqmlcu Bamm , ‘W1,

111

BANKALAH ............................................................. .. 21 '21

Diirdiincti Bfilfinié id
1 Asn. BANKA ............................................................. .. »1<1 ,1

I,
1;:
Be§i§:lci Béliizm 1'.

.
KAGIDA DAIR .......................................................... .. ‘ 61
Altlncl Biiliim
1.
1,
"EH31 DEVPHM AHACI ................................................. .. 77
1
‘ Yedinbi Bfiliim ‘ 1

PARA *SAVA$I ....................................................... 89 11

Sekiziznci Biiliim 1
1
BUYUK UZLASMA .................................................... .. 110 1
I
;_
1
Dokuzuncu Biiliim
BEDEL . .................................................................... .. 132

1 <Onuncu Btiltinx
L TOZ KONDUBULMAYAN SISTEM .............................. .. 148 K
1

1
On Birinci Biiltim
DU$U$ ...................................................................... .. 170
On ikinci Biiliim
MUZNHN ENFLASYON ............................................... 184
011 Ugrlincii Baamm _
KENDiNI YABALAMAK ........................................... ..'. 205
On Ddrdiincii Bdliim 1
PARANIN DUBDUGU NOKTA .................................. ..
O11 Be$inci Béliim ‘
JMKANSIZIN TEE-IDiDI .............................................. .. 248
On Altmcl Biihlim 1
J. M. KEYNES’IN GELISI ........................................... .. 270
On Yedinci Biilfim 1
,SAVA$ VE BYE DEBS DAI-IAé ..................................... .. 294
On Sekizinci Bfiliixn A A
1'1Yi YILLAR: HAZIRLIK 1:>0NEMi .............................. 315
0111 Dokuzuncu Biiliim _ ‘ L
YENI EKo1-1oM1NiN c;UNE$1 TEPEDE ...................... .. 332
Yir-min1ci Biiliim 1
NEREYE GiTTI? ..................... .................................. .. 351
Yirmi Birinci‘ 1311111-1:11 A
SQNSGZ .................................................................... .. 3'23

1
\
\/ :1Zé2%i%2f4i?ii~;:;5E%Z§%33f?fi$*ZI,ZI'Zi%Z€£2;;%":'2’*‘Z€'% ZrZ:',IIZff?*31{€l£€f§€€€€€/FTiiri-i§€ii~Zi§%?i?4?W%%"1??3i3':{{%??3%ié:~/1» "

1’ \»15"1.§1*1.fi>11f”%¢. §%1‘L.§§:;»L
1%~11..1%%@¢1fl11?si.%5 g 1

(_;,g(..11<..7. 1

I 1.:1=¢"’
1%

;i

1 f%'/'l
Birinci Biilmhm 1
1‘r_¢,»¢
l'
3
,,~»

PARAYA NE own B(1Y1...E? 1 6'17:

£5

1:;:_:
,...
’ <<Baya.n Boldfun yllda bin iki yfiz sterlin ki5i- 1r<~:g
sel geliri var we sanlyorum Bay Harding de 0111111-
la. birlikte yagamak niyetinde.» M11
“Demek yxlda bin iki yfiz sterlin geliri var!» L 22:1
dedi Slope; Cok gwmeden de Veda edip aynldl. 113$";

Yolcla ahnl agar aéut eve dogru sfire-rken kendi

kendine, yllda bin iki yiizsterlin, *diye yineliyotr-A\
W1
. du. Eger Bayan Bo1d’un yilda. bin iki yiiz. sterlin
geliri varsa, babamm bana. memlekete dim deyip
1 » kc”
durmasma kizmak bfiyfik budalallkl 1+: i
' Bay S10pe’un dii$i.ince zinciri, herhzwcle tiim
okurlanma basit ve aglk gelecektir... yllda bin 11
1
iki yiiz sterlin... '
1

Anthony Trollope, Barchester Towers

11 ,

1-;I '—, ..i;

. Bundcm bir siire énce, Birlegik Devletieflin 37. *~Bc1$kc1~n1'1111*1. 1,-75:
-1};
ti-p1i1k e~r1trikc1!1 i§!erinin s01“»u1$turuImus1, normal 0lc1m1k i.l<g'in§> bir 17 1.1
L5;-Iem olmcmmé étesine gecmi$tir. Bolskcln Nixon’un \/c1~k1n c1rku*- 1 .
dc1$1 ve s1rd1c1$1 Charies G. Rebozo, Bc1$kc1n’1n poiitilk ya dc: ki- ,Mil
1 1

$ise! yc1rc1r1nc1, <1i1u1hc1 do yakm bir s11ddc1$1 olcm giri$imc\i Howard if-3
1
‘K.
Hughes'dun 100.000 dolor ulm1$t1. id1CHCI edfldigine g6-re, bu hu- 1..l
1,
1
1.
,.
tm suyxhr para Hughes’c1 geri verilmeden brine, Us \/1ld<c1n demo 1

uzun b=i’r sL‘1re nukit olcsrck k<1sc1d0 tutuimug. Bu oi-*c1ydc1 ilginfi

10 J. GALBRAITH / PARA

ollun, pummn m<,>i»n~ okyunusa geri dénen tuzlu g<'5zycz$icm glibi,

mutiaku Hughes-‘a iude edilmesi gerektigji degfldi. Bérylesine bi}-
yiik bir purcmm nederr kcsczdo» tutulmusn gerektiéli ilgincti. Her-
‘kesin de ~bil-drigi gibi,éb»<'5yle yGp|l‘mO»k!C1 énemli bir defier kay-
bmcr yoi a¢rir'ns§t:»;»kosu’yo kanun rher bir dolurm sc1t|nulm»c1 gt’:-
ciia, geri veriidigiride 80 senrte inrmigr bulunruyordur. Hesublm ~ki-
mbrnn en oz briien birinin~-bile qlmuyr ihmol etmeyececji, koylbr
bir éiiciide kur$rloyan foiz, -kfir puyv, hczttc sermcrye kczzoncl bi-
cimindeki geiiriere b0+s§verrilmri$ti. Kursufi Kittv-p'tu, borclronunlu-rm:
en solugr biie yolmzcc b0l‘C\Clfldl§l kodnr poruyr geri aldrgjlndu
krncmmrgstrr. Hiic rku$=kusuz, N~ix0n'un dcz, Rebozdnun do pcurcrya
fimem vermeyenr ki$iIer oiduklon siiylenemez. Oysa moli per-
formons ucssmdcm ikisi de incil"de'ki usgcrrir rdilzeryin oltma d*LL;.-
rnirglerdir. Tc1mi,r gene! bir inornmuzhk doQimu§, hulkrbu ri-kis-min»
béylesine kétflvszkmvqzq diJ$meIeri *kcr$rsmdu_ bc1$:m irki yqncz
salioyrp <<crk-c'rk>> étmi$tir.é V ' _ V ~
Eu otoyda para konusundcrk/i tuturhlczrci ne oldufiu iiging> biz"
bioimdev sergiienmekterdvir. Herkes pC1I'Q|'1ln de-Qer kaybedeceérini
Mir. Hic kirnse, pumnrn defierinri korumcmm bug. vsorumlusu
0km BG$kGfi',lk‘1\ bunu 1ba$0rc1muy1uc<:1Q|n0 duirr buhse girecek ko-
dor ciisretkéir oiumdz. Herkes gribi onun dc, -bc1$ur|hr olcacu-Qlndcm
his umudu bU|UfiITi~Grfl'l0S|n‘C1 kc|r$m,~ purcmm deéer kcybmn den-
gerieyecek bir stroteii uyguluyocugr di;r$UnUirmU$tUr.r Sosycxlist
mflmayun dtznycrdcx, Birlegik Devletler Bor$kc1n.r'ndcm dohvui ¢ok
p(1I’CH'Hfi ciefierini koruyczcurjlno gin/enilebrilecek *bu$kc1 bir lider
"yoktur. Her yerde efiilim oynldlrz fiyatlorm 3/Erkselmesi.
pumnm scmnoima gtrcilnfln di.'1$mesi ve belirsiz, oynok
bir enficxsyon~ arena, Hicbir $~e~y sonsuzcx dek siirmez; enflosyon»
\r‘c»in_ de geceriidrir ~bu..»Amu bircokiorsnc bu egilim is karartcucck
kudar ‘KCIHCI géirflnilyor oisu gere-rk. V V ’ -
~ \/Liz bm -dolcmr umurs-amozccxr kusczd-cxr tutonlur bu olgunurr
100$ kurbonlurr deéildir. Kflctrk rsewetleri we gelirieri dolor, ster-
am. maria, frarrk yo dc: 'bc$k»c: bir pesro oiorcrln sobirt kcxlornlor ve
bumarin gelecekteki sotvncrimo gtzcflniin doho ezz olucaémn vb-i‘%—
 1: “.3-,;,;_;.-e,¢-.¢.*5_-;;,-H.>m»~»< fl,"J/-‘~”,~\;,’-‘J~,;‘/;,I>.( , e, _ 1Q)I>7#T;-'»“»'$"'*1W"rr.'/ I ..,-W, -,,._ H, _ ,
fi.:.::::I-.~?::_:.-';"=»Z»"-'J»_~;:_—Z-ii:L£flZ;é£;2;12q;:/1-: "1, ,. /21112-";;fiE¢% /IIf::::::::::£z—.-:23/2_{*.i-2‘::,-#9:;1we? r ‘_.-,».->,/.M; - fir“, ~:_ --~-~-
'<.~:;»

ZPARAYA NE OLDU BQYLE? 11 ¢

>
dmeri horde, ne kodur orucmjanr *bilmeyem-er wk doha mam -32>

durumdcdlriur. ’ ~ - V ‘ Pie‘;

Gecen yiizynm, scmayileemie Uikelerinde rinsomm pure {ku- ‘ 5&1?

if»R
zump rkclzonmcyacufilVkonusundu eok dcrh<1;fo~zl0 ~beiirsizHk vor- M,»

ch, emu kGZClfidiQH’ldCl kiei iein bunun ne onlomu gelecegi uz ~ P‘ >

crok belliydi. Ycre-od:§|‘m|2 yiizynlduyso, rbazr kclygalurm bu1unmu- rf>*~Tr§

Lsmu kcxrsm, pom kuzcmma sorunu ortcrdcln *k0¥krm$tzr. ¢Bunun Pi»;-,i'
Z
Cf-1,,
\ zy-
yerinefne KC1dCH' elde edHirseLed‘i|sin yo do biriktiriisin, purcmm Ti-2-1
Y-’)»“n
degjerinin ne roloccgr konusnurndo yeni bir belirsizflik ofiuyu cak- -54%

m|$'t|r.r Bir zumanlur geliri perusal orlorcrk giivemi bir bicimde Y/fl
124 ‘
beI»ir|eme.nin, Bay Slope gibi,e<;ok l’ClhUHCl11lCl oldugu dL3$£1nL1!£'rr-- ‘*?f>$.

dfi. Son zamcrnlordayso, subit =bi»r gelire sci-hip 0§mc1\k hrzlu bir 15:?
voksuliuemcmm gomnt-isi S"G‘{l¥mUk’£GdH’. Perm/0 nee oidu bévfle’? %2:‘#4817
f:;»i:

' Tcrrl-hciler icin, tari-hién ver~d=i§1i dersler k-onusundoz Qlcc1»kgfi~

nUIlL‘| olmqk, bu imnaekarlndoki gizli cazulmca bir'vcmu,euzun stu-
reden beri =moduyd:. Belki de tarih VG-IHIZOCI cok oz eev 6§|re*t- r
iiQi.ni éggretmektedir. Para sézkonusu olrdufiundu, bu gbriie ge- L ':;‘,3

{.’;i:_;1
cerli degildir. Pcarcmm tclrihi ook eev éfiretir ya do béyie calme- ’?

SI socjlonubilir. Gercekteh de para hflkklfidfi sc:Q!1khrbiIgi!e-

rin rboskcr tijlritx égrenilebilmesi son derece vkuekuludur. Pam rg:;,;-
.~._—@;I

1 2- -2‘
konusundoki tuturnlur uzurn dbngflier hulinde degjieir. Para ke- r I

tL'1 0-lrdugundo, inscmiqr onun rdahc iyi ofmosrnl isterler. iyi 0!- 1i ,ifiia
dugjunclczysq, bu rkez duhu bCl$KCl eeyler dLi$L'mi3rier._Sorunfl0r ->V>A\
ii:-1‘
T>\
zqm-an icivnde inceiendigrindle gbrebildigjimeiz, enfiusyon icirade ?
\
yaeayonlcrrm hep istirkrcarh para ézlemi eektirklerir; istikmrhlaém i

disiplinini ve bedeilerini kobui edenlerinse, enflmeiyonwiskirerfmi

gbze c1lmc1yc:‘r0z1 oldukkmdlr. Bu dbngij bize, enflclsw/on dc: do-
hrii, hicbirr eeyin kuhcl o!mc1»d1_E;1n1 éfiretir. Avncu enflcisyonun E
Ii-1"
ortoyo (,3lkl§1fidC1 yorottrgja korkunun; enfiasyonun kendisi kudur
zczrror verici -oidugjunu do 6gjreniriz.,Yinre tcrrihte, bqeka trjrltr g6- 4
5}!
recegjimizden cok daha ecm-h olurcakr p0mnmYn@os11 bir evrim
; :‘_’j
geeirdigini; pqrcnan yfiilnetimi yo do yonhe yiivnetimi teknirklermin 1,;,1-..V111
nasal »g.e!i$tigji~ni ve bunlcarm bize eimdi HUSH hizmet ettigjini yu

..Ff‘!
12 J. K. GALBRAITH / PARA

U21 ederne-diéini -g6re‘biHriz.’Yiéne gecmieten, (sendikaiqr, s~o‘syc1’l

devlet vb. gibi) yeni kru-rumlorm gfinumfizde fiy-at -istikrcmm ko-
rumo sorununu ncrsli defiietirdifiini; decjieen koeullcmn (érnegjin,
insczniorcz dohc uz olmulorlm boeanylo ééretmenin giderek da-
ha oz kieiye uygulqncxbild-izji bir smlf yczprsr hareketliliéri ve boi-
flurk konusundq defiieen politik mkarlur gibri durumlorm) bu g6»-
revi nosxl béryijk éiicilde kurmczerklaetrrdrgjlns dc gérmemiz mim-
kiendilr. '
Bu kitop tczrihin kendisinden cok, tcarihi-n ciersleriyle iigirl-idir.
Amazes, gecmiele ilglili olurok aelklcxyxcr veiéajretioidir. Ame tom
uniomiyiu C1tjlI‘b=CI$h l:>-ir amoc da giltmemekte-dir. Poromn tori-
hinde bfiyflleyici cork eey vuro'|r. inscm d~GVl’CI-l’H$ll"|l ve bud0lc|h-
@:m gbzler énilne ee-rer. Para cxekmln tijmr ‘kétflltikielrin kcrynagr
olciucju tc1rt|$rlob~iIir.* \Bir<;okI<:1r|ncc1 ekonominin peygcrmberi SOVI-
fion Adam Smith 1776'dc1, ‘il’%SCI!'l|l'1 0 zumrzxnlar ilgrilenmesi ge-
F8k6~|'1vSCl'VCI$, politikcn, din, eiddet dolu egj-lenceler, cezusrz
kczimle scrdizm gibi tL'|m usjraelior ioinde para Q kdzcmmunm
t~u»pE=umsQI 001-dune en oz zerrurh ofdugunu séylenwietié, Ne var =ki.~,
para elde etme C‘Gb0S|l'lIn ya dcr bununlcx iigili herhcmgi zorlur
bir eubunrn, ycflnlzou garip defiil, ters. hatter SGDIKCQ d0vr0nr$-
Run krekwtabiidiéine kuerku yoktur. A
B6-yle OHTIOSIHIH geeerli nedenler-i verdnr. Soylulurk ve un-
van suhibi olczniar gribri, paras: olomlor do pcrrczmn uyandrrdngr
hozyrcsnhgjr ve soygryr cxslmda 0-krlh ~olu$lormc1 ya do kieiliklerine
yomri-or. Kendiieri rho-krknnduki bu crburtrlmre -g<'5rL1eleriyIe~ crogu
kez gfllune ve kUc;UitL‘|cL'| gercek urusmdaki ‘kc-rertlrk, her za-
mun loin hayret ve btlytrk e<jience koynagr -oiagelmietir. Ayn:
eekilde, sifizrkonusur kiei herhongi bir briermde pamsrnr kaybet-
tiéinde, o= soygr ve hcmyranhfirn nosrl hazlu ucup gittigjirni g6rn1ek
de éyle pek évflnfllmeyecek bir zevktir.
Pom bir baekci oerdon “dc: Hginctir. Vtzzyrlior boyu inscmlczr
Elk srk poramn sonsuzvcoéultrlmasnnrn srrrmr keefettrklerinri sun-
mrrewrdrr. Ve rkonudo -kenolilerini korr-drrdrkkixn gibi, b0$»k0Ic1-
mm do iknu etmigierdir. K<:1emHm<:1z orlcrrcxrk, buzl eskir hi|ek61rl:k-
Bonn yeniden ke-efi. »b»eIki de briraz ye-ni bir b~ici»m ge~rektiriyo~r.
’-:-'-:-J"-: _/ ‘Z-”'/Z—,~;I~f{i€?f:if?’;.%'ifZ§fi3:2Zi%€l§i::é:@_»é2ééz2:z2.s;1rzr_M 1::W25?¢:l:i%%“£€~3"?£~£<??Z@F ‘i~?i'Z-i~I~Z-4:1’-@:=":-' *1 ‘-1 -

PARAYA NE OLDU BOYLE‘! 13 §

5a
Pam dfxhisinin sarp dorukiordon dfleerek en dip Anorkfcxya vor-
musr... John L0w'un Frornsrz -saritenotrnr Lkurtcrrdrkton sonm Ve-
med-rk‘te t6vbe~k6r oioruk cezcrsrm cekmesi... Nicholas ‘B-iddle'm,
Amerikon mcrriyesinin Hk ustczsr ve Buekanlornn rkorkuiu rL1ycr~s|y-
ken, P-hilcrdemhioz ifloslor|n':n~ en éinde gelen rkieisi scryrlmuer... ,._(».

Jet ruccnklarrnrn ve~i1Zgi.'|n ~gE>zlU odczhklu-rm sorhibi Bernard Corn-

felcfin St. Ante-ine‘deki tutukiuyo dénilemesi brirkore cry,/dc, bile-
mediniz birkac yrldo 0-Imuetur. Bu tljr boedénoifirficfiz yL"rkseli$_
ve dijefireier, éjzeliikle *b<:1ek0Icsrrnrn buerna geiince, hmzrrcu bir
zevk verirler inscmo; Burudcr énemii own, cmlcxm degii éykljdfir
his; kuekusuz. M

rBé5ry}e bir rkif?0§~b»cr akurun ycxkleerrmndcm umuicm cznioyre hark-

krrrciu dc: birkac $61 séylenmelidir. Para tartremulorrmn cogu,
pcrp<1zw/crri sihirlerle donanmuyr gerektirir, Bunun b~ir bélilmfl ko-
srtlrdrr. Para hc1kkrndc:é kornuecrnl-qr, onu Géretenler. ve huycxtrm
bununlcr rk-c:zun_omlur, " defier, saygmhk ve m~c1dd=i kozonc elrde
e-derier. Trprkr b»irédo»ktorun yo dc1“bL':yL'ici.'r dbkt0ru~n YQDUQI gilbi.
O do kendisinin dogjuilstiryle G»yl'|C(1Hk|l bir iliekisi bruiundufiu,
yon-E srrodom inscmrn eide edemeyecegji énsezriiere sohip oldwju
rnuncmr ieieyerek parcr kozamr. Mesle~ki= GCIGUH, soygr, kieisel
mar-dun kfxrh oimosmcr karem, bu cicr ciilzenrbazhgjrnr yerleernie b+ir
bicimidir". Orto kcrrcrr merukor, se-but ve zekéryo suhirp» birinin pu-
ro kernus»undcr. anlczyomuyucugl hiebir eey yoktur. ~izi~eyen soyf0-
FOFCH1 do: crnklerlmcrycrccrk bir eey buiunmcrmorktczdrr. Bu kituptu
ornimrlan turihin icerebiiecegji, yoruma ycrdcr oiguycn iliekin ho-
wiarm, bc1s'ities;tirme\kte~n koyncvklcnmadrgr =ko~nusuncl<:x okur emin
okmcxhdrr. Ekonomi biliminin rd-iger tfirn alunlurr bir yornu, poure-
nm incelenmesinde kormoerkhk, gereegji acrklamuk ~ioi*n degii,
saklamak ya do: scrptrrmcrk rein kullonlhr. rHcry0tt0~ki bircork eey...
otomorbiller, ‘metresler. rkonser... bunlcrrcx scrhip olunr kieiier Io-in
dnemfidir yolnrzca. Ow/so para hem om surhip olerrkxr, hem de
otrrmyonier rein eeit deéer ’£G$H’. Buna uygun olorark ‘her iki grup
dc onu ornlomcsyo Hgi duycxrlcrr ve oniuyabilecekieri konusundc
ck} turn! bir gijrven i<;i:n~de olmcrirdrrl-or. ’
1-1 * LK. GALBRAITH /'1P_4'*LRA

, Bu bogicrmdu puromn Atolrrhi rijazerine‘ bir rkitcrbm, poromrn

geroekte ne oi~du§ru*nor Hi-ski-n buzz tummlurlo rboelomosz ge~re~-
lkrip gerekm~ed'i§1i ,sorul-acuktrr. Aslmdo deéersiz oion (bu k<€{§rt
pcrccusmr oheveniete degerli yopcm, crym 'b~oyuttc1 boeko Mbir, ko-
gjrt pcxrccrsim boyie birdefiyerden yoksun barokcm nadir? B-byte
brir tczmm iein doho onceki denemeier cesoret verioi degriloir.
Akrlhco sorulor sormu~k1~cr Can yqpmrs teievizyon roportoicrdorr.
irktiscltcrlclricz soyieeilerer genellikie §<'5\/fie bir soruyiu bG$-lflflflfi
<<$i'mdi ‘bane soyieyin, pure nedir?» Yanltiur koomllmczz -oiurok
IUtCH’SiZC1H‘.» Ekonomiye yo do pom ve bonkucrhfio girie 'c'@ret--
menleri, lee geroek 'bir kurnoziagm tumm-lcarrylo boelorlor. ‘Sonro
bunlclr dikkotlice yozrya geoirilir,A ez-iyetle ezberlenrir ve 3b~crga$-
1cm|roc|smo unutulur. ‘Okur bu sow/falcrrdo pcrronm 4<8‘fiC1i dEa$:3an-
dilgjfinden ne oz ne de fozlcz rbir eey oidugunu, yum moriorrrur
hizmetlerin ve oteki eeylerin ohm yo do sutnmando, ohnon ya do
verirlen bir eey 0'1-d~ur§ur|u ~gGreoektir. ~Porcmm c1e_€ji$i=k bioimllerfl
giibi, scrim -ohnocusk $"eyi neyin bel'i»rIe~d-inji gibi eer/ler oyrr ko-
nulcarchr. Amo izleven soyfolcr-run "trcxklomok istedifii die zcrten
ociur.

_ Son bir soz... #Bu ocrlaemov poromn bir torihidir; omo mm

porcmm bfltiian zomonlor\d<:akri' tcrrihini rkoprsomoz. Doloyrswio ‘bir-
ttm donemler icincie-n bir secme ycapmok g~ere‘km»i§tir. Bur se-
cim, pcrromn gerieimrini--en cork biciml-endiren etkene gingiitrere
Bqnkos: oicn/undo ‘olduéu gibi) dcrycrnobilir; (Jackson ve 1Biodr!e
orasrndokri m-Liccrdeie gibi) §J‘CH”CmH'l kontrolunu etk*H\e\;errr gi"rr;~-
Jeri en ‘iyi cmlotcm olcryluru -do~ycmob»iHr veyo (Keynes'm commer-
icm ve yokm/tou<i~h gibiybugflnrkil onlcryrexmazo en cook Kcrtkncio
bulunmcr olcfitlenine rdcryonobililr. Buns e-k rolorok, bozr seoimfier
de \/crzon -en ook ilgrilendiiren konuiordon ikaynakionmaeftrr me-
kusuzr. , A r L
izieyen bfirifimrrerrcie cioflor Uzerinde yogunloerldrgr gorijrfle0ek-
tir. Burorzica ge-reek yo do toki-it scmot, soclece ryoeomr to1kflirt,er-
mektedir. Poronm torihi _do!orIo' ortcn/<31‘ olkmcaktocinx Vine $13
ondo, poronin torirhi droiorio son bruimo=ktc1chr, ‘
 ‘
;E2iZ22-1&5-¢2:-2€§§§%;;g f-?—":’;-?*§g;%=~';,3gg;;,;.;§;;; 1,; -,--;-,~;-/-_-,-;;~,-;-;*r*='¢r~‘¥/”I‘;’~*'-4

E111
‘<

1
15> ‘

Ikinci Briliim ML

ii“?-£1
>1
’ MADENI PARALAR VE HAZINE“ wE?

Poro cok eski lair koroyhktrr, urn-o sorup sorueturmodon yo

do oroetlrmodon elke yoprlmre gL'rvenihr bir momui oiorok kobui
edirmresi, ancok orosrrcr rcrstlo-nun bir durumdrur ve co§;un-
flurklq son yijrzyrio ozgiir bir »gé5r'u$t?Crr'. Bundon dort bin yr! kodur ‘kw
1.-

once dlrevrerie icin Ucr madenden birinifn yd do birkoomm“ku!- it-:-.-

Bomlmczsr tortlemo konusuydru; bunlor gL'r~mU$, oltm rver borkrrrdr.

Ayrrco bir zomonlor gilmfle ve oltmrn <<electrum» ‘denen auger >31
lorr bileeimri den 'kuHoml1y~ordu. Brunlorm orosmdo gL'rmL1$ uzun
@;>:»*
yriior ‘boyunco onde geldi; dohu ozbir sijrre ioin de, Miken!e~r’zo- I 12--‘
i \1‘,'
: 1"';_'»'.
mcrnrndo veRo~mc1 imporotorlugjwnun bolflnmesinden so-nro r
E \';-T?-;:

=KonstontrnopoIis’de (1) oltm on srroyr oidx. Judos’m iscryr oruz

porec: gilmue koremgr ele vermesinin kuciiltuctr oidugu dU$UnUi'-
mejretilr hep. CCmkL'r gUmL'r$ para, bunun normol brirticoret ielemi
oiduQunué belirtmekteydi; eéer U0 poroo ultm olsoydr (bu o zomon
r , '-_i
rein mokui bir orcmdr), pozorhk bir bieimde oiogondrer soyrlobilin
di. Bozenokullonrm olonmdo oitm bokzrdon doho dtieflk tutuiUrdu§ r

Krso sijrreier ioin demirin de oraycr gird-igji olurdu. Cok d-oho

Q11 Degigii-1 madenlerin kullanxnukonusunda. dahem az goriig birrligi var-

du". Yu1rar1<la,ki gfirfig Keynes‘m standart giiriigiinii izlemektedir. -
John Maynard Keynes, Essays in Persuasion, New York, Harcourt, 1‘
Brace a,nd‘Co., 1932, s. 181-2. r

r \ _
16 J. K. GALBRAIQH / PARA

sonrollon tiJ:ti.lniJ1=n lsamrlz Cll’flCl hutun SClYllll' dole-elmr olmuetur.

Doha lgorip ve ekzotlk ololnlur urclsmdo, sugar, cleniz koblurklorn,
vislki we taelor soyrlczbilir. Geroi pom rkonusunu égjreten-ler bun-
lorl oolk seve-rler crma lnsonlor llkel kll'SCll varoluston uzorklusr-
"tlkccl bieblri kollcl ollmomaetlr. PCll'lClY‘lCl mcrclen oroelndoki lurin-
sel iliekl yqkmdon do oteclir; ttlm prcltik omolelclr loin eogu zo-
mon ‘pom $61/le yo -do boyle olefierll mode-n olmuetur.
llvlcrden tortllmosa, bol£|n'rnesi ve toz yo -do oubulk holllnde
olmosr neden-iyle kolitesinin defierlendlirllmesi ClClSlflC1Gl"l kullcl-
mm: ~kolay degilclir; hoe, bu *bok1m<:lornrs1g”;1rdon clorho 1-(O|CWd"lf.
Doloyrslylu bilinen en erken torihten, hotter 'dGll’lCl do €>ncesln-
den iti*bcrren mclclen finceden -belirlenen o§rrll1ktokllslkkelere blo-
!'ll','l$tl:ll’l:lll'l'lU$fi,'|l'. ‘Hereblofcl gore bu bulue, b>LiyrI:l»< bir olosllrklo
MD. sekizinci yiizyzlm iklncl *yc:onsmclca ycleumle olon Lldyn l<rol-
lclrrnmbllr. l

Lldy0l’l‘llfl tum gene kcldmlon evl*enlrkenr koccllclrlnb

dmhomularml biriktirebilmek icln kendllerinl sotn/orlurdl.
Gene kcldmlcrrm fcshieelik ~y'ClpmCllCll‘l clelsmclon Lidyofnln
gelenek we gorenekleri Yun_cm'clokllerden pek forkll ciegildi.
Tcrrlhi ‘kCly1tlGfCl gore, Llolycrllloroltm X/e gsllmtle pom yop-on
we perokencle "ticclrette kullcmcm ilk insunlczrd1.(2l ‘ '

Hinolu ‘(1l6S‘H.Zl»l’1-1Clfll’l{Il~Cllkl 'Cl’[lfiCll’ gozonilne Clllfill’SCl, onblolllr

'bozul<luklor do ClCll’lll, elkkelerin Hinclistonfiol birkoo yirzylll on-
oeslnole l<ullon|l1yor 0lmc1sFmiJlm»kilnolLlr.(3) Lidyolalclrolcm sonro
Yunon kentleri ve Sicllycr'dol<l somtrrgelercle slkke lel bilr/fill»:
blender g8ll$€f‘6“k_lb-Cl$llOCl sum hc1lin~i ‘Clldl. Gtsnrilmilze l<od0~r ge-
len bClZllCll’lflll'l gilzeli-ifii soluk kesiclollr. Bil‘/ilk lsk~ender"den son-“

(2) Herodotus, Kitap 1_, Clio, gev: Rew, William Beloe, Plnilaclellphiav
M’Carl;y and Davis, 18411, 31, ,
(3) Alexander Del Mar, History of Monetary Systenus, London, E;Efing—
hazn Wilson, 1895; New York, Augustus M. Kelley, 1969, s. 1-2_
,-.»/I3:"‘“"~"‘2-‘ii’,-‘$’,<",~1-‘,1’-’Z‘:"9»?’4§ _-/-,-,-,-,-_-./-,- -,- ':-"1",-“‘»'“" -W ""--"1-~ ll-':i;i;?;i;1;?:1;??::3:-:-"-,1,-;
:-;:- ’
1I:l:i:1:3

l
,:__ _,4-1.
y,,;’l
;-:-:4

LVLADENI PARJXLA-.R VE IIAZ1NE 1?

ro si-kke-lerin, Llzenne hiirktzmdorm boemm resmedi-lmesi gela- -4;:

-negjri yerleeti; ibundon omoc, hilkilmdorm kencllsi loin or/gun gor- l

~dL'|§Ll kieisel birv lest olmokton cok, modenin ooarlkja eve k'ulsur-
suzlwjunun gorontl ed-il*m~esid"ir. Suetonius’o gore, »Col~igulo‘n:n ‘

-olomflnden sonro resminrirn bulrundufilutilm porolor toplotlhp en- 'rI:1:1i

"tilm-ie, boylece volnlzco odmm derjll, zorbonm "ytrz hotlonnm -do
UflU‘tUlGCG§]l umulmuetu. .

Modem porolor hotm soylllr bir koloyllktl. Ayn: zomondo

lbl:|‘Yl','lk komusol ve kiloflk ozel hrilékfifllgfl do dovetll/e ClkOll'—
moktl. Zomonlo smlflormdo bllyilk cogonlulk hollne lgelen so- :-:-:-,
vurgon yo do boskrcl yonetlciler, bir onllk bir ovdlnlonmo gibl E15?

bir keeilte bulundulor: Sikkelerindek-i modem rmiktonm ozollo- [13:22

bilir yo do cloho ucuz lpirlno kullonclbilir ve bunu hie kimsenin.

hie deollse hemen, f-orketmeyecefilnl ulmobilirlerdl. Bo-ylece do- .-_'.5.:31'I:

ho oz rmiktorlordok! oltm yo do gtlmilerlln sotmolmo good‘ ee-

113:3
kisi kodor ol-ob-ll-ilr yo do oym solt ogjlrlak doho ook eeyr soon 71.111:-l
-ololbilircli. Ozel girieimcilere de oym eekllde, p{IlZ0l~l’]l§§l sonuclon l
1 1
-d-ll"Cll‘k‘£Qfl sonro odemeyl kobul ettiklerl sikkelerden birkoo mik-
1
romilirgrolml modem oelrmok mom-kiln gonizndtl. Bunlor zomonlo <1

korloro mori-inol olorok omo hotlrl SCl\/llll’ blr kotkldo bulun-2+ ;’,
cokt|_ Sohtek€1rl:k do eskl blr buluetur. ll\/lilolcton once 548 gibi I,

erken bir torihre Some-s'lu l=‘~olycrotes’ln lspclrtolllorl oltlm ekslk

si'k=kel~erle »l<on~dlrcli_fij1 sifiylenlh l '
Zomon gelotlkce, \/oneticilerin porosol lhtlyoclormo book
olorok, gen-ellikle allmla soyllon mu yolo sop-moyo korel dlren-
me yetenekleri ozolmosl ve poroyo olt sonotlorm ozel ellehde l
l

rgeliemeeiyle, sikke yoplml glderek kotilleeme eglm-i gostermrio

tir. Ylunonlzlor, ozelliklerde Atinolllorbu leln klso omilrltl we ken- l
-dilerine zoror lveren bir core oldufiunu, dorostlogjon n/i bir ticori
l r
politiko S-Clylkllglfil kovroclxklonndon, defizer diletlrme leine korel ‘

\ClklZllClT. Romo llmporoto-rlu-§;u'nun boltmmesinden we Konstond

F.:P.
18 J. K. GALBRAITH / PARA.

nop-olis'de Yunon etkisinin yenlden egernen olmosmdonsonro.

vuzyrllor boyunco Blizo-ns silklkesl soglom -poronin dtrnyo coprn-Y
do simgesi oldu, ieerdloli oltm her yerde oltm kodor -kobul gor-
do -
Bunun tersline, efsonelerln ortoyo koyduqu gibi, \R0mO,d‘G,k'if
ook geliemie silk-ke torlhi; surekli bir deéer dilreiirme oykflsudlillrrr
buyuk bir olosrl:klo~ Kortoco sovoelormm moli boskrslmn bir so-
nucu olorok b~o$.lom~ret|r. Zomonlo bu durum lm-porotorllugun ol-
llrn ve ~gumu$’ten boklr poro stcmdordm-o geemesine vol oc;ml§-
ur. Aurelio zomonmdo temel giim-fie s-ikkenln yokloerk yuzde 951
bokrrdr. Doho sonrolon gumue orom yuzde 2'ye oo;-.ururmu§-
ldlr. £4) Soylendkjlnle gore, ooédoe‘ sikke kole~ksiyonculor|n|n~
elmdi ellerinde bulunon iyi oltm ve gumue porolor, bunlorl yr-
Qrnlor holinde sokloyon sohiplenlnln kryrmlor nedenlyle ulkeyi
olelocele terketmek zorundo kolmolorr yo do normol lntrkol yo-
luylo. gecmie ve unutulorok soh~ipslz' kolmolorr sonucu el-de»edil--
mlietir. (‘5)~ Zomon ioinde-poro konus-undoki bu yolsuzluoun lRo-
rno’nrn dueueune neden olduou konltlonocoktr. Bu tur vokonL'|vis-
lfigln, yoni gozlemzclnin tonrk olup doorubulmodlgl porosol dov-
romeo soylslz olumsuz sonuolor yilrklemle‘ erjillminin ltekror tek-
ror ve srk srk ortoyo’ crktrgml géreceoiz. Bunun ook buyuk blrl
kuekuylo ‘l<Cll'$llGl’Il"l"lGSl gerektlérlnl soylemeye bile lhtlyoo ‘yo-k.
Eski ve ortooog dunyosrndo deoieik hukurnetlerin 'n'lode~nl%
-porolon buyuk ticoret kentlerinde blrleenne egilimi gostermelo
lzeydl. Sikke sotrmr sozkon-usu oldugijundo, his kuekusuz, ,r<oru|err=
elden crkonlnror, lylleri soklomyorclu. Bu durum l559'do onlem
olmmosrno yol oetr; -doho once» Oresme ve l<opemi1k’in de leo-
ret ettiQill»glbli, Sir Th-omos Gresham lyi Romo sikrkelerinln biri~k-
‘llrilmesine lllekin kolrcr bir lgozlemde bulundu: Kotd poro her‘
zomon iyl ooroyr kovor. Bu belki de korer orkllmoyon tek eke-

fiégl Nor'mz-um Angell, The Story of M1on»€»y,_ New York, Frederick A. sm-
1-zes C03, 19219,,s. 116-17. l
~15) Angeli, 117-18, r ‘
 "-i-i-i-1-i-:-" ,-:teei-i-i2€€é?2:-:-:-:-2%-ZééEwe” Pi-“J-2-:-é:-i-:-Z-:-i-i-:-:-:-1-2:-1-:,-1-¢ -:-;-;-;-;~/-,-;»» l ~.¢_-52-22zazaa-%f%2:ia:-$2? ::_~ /-1 /W,
»-.m-_.-;- ._-~~-»-,--MM --~ --»M-->-----------¢~—»1------»--------~<~---e- '1’-‘F-”1¢’4"="+'*>‘¢’efi'=»_I$'I4'!:€_'L£:<-r:‘.?x:;r.:::1z:;:~;;;'

ll-1»-I

»L-5,51
l _.=
'l'VI.ADENi PARALAR VE HAZHNE ‘ _ 19 T,
l_
l,
/l
rnomik yosodrr, ciinklll hlebir zomcm ‘ciddl bir llstisno olmomretlrl Ma
lnecm docjosl sonsuz ceeltl-i*lilkt~e loloblllr, omo bunun de§;lem~ez-
leri vordlr. Biri, s-eome ho-kkl verlldiginde insonlor enAiyl\/l ken-
dilerine yo do en ook sevdlklerlne soklorlor. £532
Ceeltll blclmlerde deoerlnden dueurulmue soylsaz modenl Iii-ii

poronm doloelmclo olmosl ve en kotillerlnln ilk elcle teklif edll- ‘$3?

mesi nedenlyler sikkeler blr sorun olmuetu. Boylece blr son-

rokli 'bu\/uk reformo, tortmoyo geri donillmesine yol ocrlmle ol-
du. Bu kOFCll’ll odlm, 1609’do Amsterdoim kentlncle otllmre we
jpononln torihinl bonkoclllk torlhlyle birleetirmistir. Bundo ozel- vrvr
la-312%;
0&4};
llkle Amsterdom’|n bilyuk tlcoreti etken olmuetur. Ve bu do po- mr:

ronm torihlni en kopsomll blclmde etkileyen oloylordon blriyle, c5:?i

"f-‘A
-3
~;-2-1:-.
é/oni <Kolomb’un yolculuklormm ve lsponyol Amerl‘kos1’nl-n ele
-gecirilip gelletirilmreslnin Avrupo Llzerlndeki 9l.lkiSl\/"l8 bogjlonhlr ’”""ll
dlr. V _,

min

r l493’re Avrupcrclo yoeo‘-ion pek ook kielnln ok\/onus oelrl 515111?

Y-<»':‘3
fcop-roklonn keeif ve ielilo edlldifirlnden eoyle boyle blr bilgisl
\"V“ ‘=E3-\.m. =.&'.
VCIFCII,-lI>ClZll(1Tll'lll”lS-Cl hie hoberir yoktu. \/e rohotllklo denilebilir kl, \’9,

X/Z
ook oz kiei bunlorm onemll sonuclormdon efkilenl\jorlord1. Keglil . :1
-o

ve istilolorm yoeomo gecmesi, A~merlko'~don Avrupcfyo olcf.lle-

meyecek kodor cok degerli moclenin Gl(‘m‘ClSl\/lCl~ ~geroekleet-l we ‘Wr-‘~-,£=‘¥r:“r2;;»».-.r
~iw=Y.1~r-,@.>;.~';l*iA;:~¢i.x=:4.‘*

bonun lsonucu fiyotlordo korkluno bir ortle oldu; buno do mo-

deni porolonn hommoddeslnin Torzlndoki ‘G»l”[l$ yol ocmaetr; Ali- H-a >3‘1
lru-po’do hem-en hie kimse ph/oso etkilerinclen, »Llcrei;l»e-rincle we
olrp sottldl eeylercle bClZl sonuclormr gormeyeeek denli uzok
oegjildil Flyot ortlelon defiyerli modenlerin ilk geldkjl yer olon ls-
._.,
-bo~nyo'do boeloda, orodon tlooret yoluylo Fronso, Kuzey Avrulpo l 5-+1
lt "-
~Lll1kele'rl ve ln'glltere’\/e yoyslcli. 1500-1600 ylllon orosmdo Ando- r. arr
1 f_"'f;i
.luzyo‘»-do fiyotlor bee kot ortu. lng1iltere’de XV. yuzyllm» iklnci yo-
nslndo, orneijinr Kolomb’don once fiyotlor 100 ollmrso, X‘\/l, \/ilz- l-':l;?5-
1;, ’ ‘

vxlm so-n on yllmdo yoklo~$1k 250, sekiz yal sonro 1673-1682 ord- 1
rsando 350 doloylorzndo, Kolomb», ‘Cortes ve Pizorrddon oncekl <
-duzeyirnin do bucuk kot ustilne olkmastlr. 16-8=Q'den sonro frivol- 1:’; /1
17°?’
Y
,.-_

vi-i'.'
20 J. E. GALBRAITH /’ PARA

lor d-ueerek belll blr lstikror kozonrnletlr. L

liloho once bellrtlldlijl glbl, Al/»rupolllorln buyillk <;o<junlu-
Quno Amerl<'ko'nln keefinl hober veren yolculuk éwkulerl -d-eolll
flyot ortlelorl oldlul. O srrolor llkel omo hotoslz olorok QOll$Ul’l,
boronln liyotlorlo llieklsl konusundo poro “mlkton kurdml vor-
dl. ‘Bruno gore, en yolln blolmde, dioer eeyler eeltken, llyotlor
dolonlm-do-kl ooro mlilktorryllo dooru orontlll olorok defile-lr. XVI.
ve Xvll. yllzyllln boelorlndo flyotlor, mode-nl poro yopmok loin
Atlontlk'ln otekl klylsmdon elde edllen deoerli moden orzlndokl
muozzorn ortleo boon olorok ‘ill”l’l’lCll"ll‘l’lG‘y"Cl boelomletlr. Bu mik-
llor kuromlnm doho cofiydoe are lncelikll biclrnlnellerde de§jine-
ceglz. O zomono dek porosol deneyimln‘ torlheesinden Clfi|Cl$l-
loeok, do-ho onernllsl yonlle »Cll"llG$lllTl~Cl\/O'CClk kodor y»eterll bllgl
edlneceolz.
An"lerlkol‘don gelen hoberler oyle he-rkesl neeeye lbogjocolk
lurden deoll-d~l.l lsponyooo yenl zenglnlilk Clcret ortle-lorlno vol
oormetr, ucretler_-oeogl yukon flyotloro oyok LlYdUFlTllCllktUV‘dl. Av-
rupo’nln gerl koloh b6lgelerlnde~ lee, ‘ueretler flyotlorm eok ge-
rlslnde l<OllTll$’£l; nufus or’uelnololki forklllrklor‘ boyle olmosml
olomlu yon-de etkillylordu. AYKICG -o~ gunlerde lleollerln, en bellr-
gln olorok do torlrndo c;olleo*nl»orln oorjunun, porosol ucre~tIe-
rlnln blr bolilmunu olueturmoyon gelirlerl vordl. Bununlo blr-
likte lnoilte-re’de 1673-1682 orosmdo fivotlor uc bueuk kot or-
torken, uoretler onook lki kot yijlkselmletl. Benzer dengeslzlik
Fronso’-do do golillilyordu we buyuk bir olosllrklo Hollondo, Bel-
ciko, Luksemburg ve Kuzey Avrupo'do do geoerliydl.
Ne ilk, ne ole s-on olorok enflosyon gelir =d0Qillmil’ll, ozel-
llkle de en oz gellrl olonlcm cezolondlrmo egjillrniyle, derlnden
etkiledl. lllluefilk ucret olonlorln ko‘,/bl, bu ucretlerl odeyenlerln
we ort-on llyotlordon ‘yororlononlonn kozonol oldu. Sonuc, yiirk:-
sek korlclr, (6) bunun do sorluou llooretln ve boelongle o$orno-

l'6) Keynes 1131" enflasyomuxa. k8IԤ1111( gelir enfiasyonu diye lair fark
lzelirleniigtlr, John Maynard Keynes, A Treatis-;e on Money, New
York, H:-rrcourt, Bracefand C0,, 1930. ci-It 2, s. 148 ve devamlu
— //1; ,: *_€~i*;@<*‘@“»?»?X/*A~¢,"’%*1”?”=”>'f—'¢¢Z§£€é3:2:;£%;~:fl1w»
A; T:-3-2:»:-1»:i~_~:;;~::=::_~::::::.r$@@4:5,?wry;A »;—;~;~;».-:;~;»:2~/qr,"~...w-mawflw-v,';&_;:-=~<:<,_~/
2:~;=i~i~:»:~:~:~'I~f~':~:/t»?T???"i£€~:£-:—:~2.i'};?=‘%“ '-.—*£>i»i—i3i~f?l'?“i?*i~?:—2§:—:»22
~»_~;;;.;~_;M__::::fl=<;/;;

~
1-1
MADENE PABALAR“ VE HAZIDJE 21 v»

smdoki sonoyi kopitu!*izminin gene! oIc+ro=k cobukIo$tmlmc1sryd:.

Tclr-ih<;iler uzun stare, Amerikan huzinesihin nosnl finanse edifi- 1
digini, dullcmrp budflkmfidlijlfil, Avrupo *k0»piLtuiiz‘n1in~in erken ge-
ii$,im*in: nusn wuycirdrqnnl yoda zeng*inIe$tir*déi@ini, kigisel kcwr0~~
y|§:»a dc1y0n|'n-oyon gtirkemli sézlerle clillerinden \dvLl$L1rméed@iler.
Bir g<'i>rU$e gére, kc1*p_ituiizmi kendilhjinden besleyen Qltm ve
gfJmL'|$tU. Gerwkte mudenin kendisi degjil, do~§1u'rdu§;u sonuéclcrr 1 :1:
b~es!emi$ti ve bunkmr do gizemfi geyler d-egjildir. YL'::ksek' f-iyoflor
ve dL1$Uk Ucrefler bilytrk kfirlor demektir. Vuksek kfirlordon dos.
bL'|yL'rk tasurruflar ve bunlcm yatlrmok ioin gficltl istekier o‘»ogjm'.
Bunun yunnsrro, yilkseien fiyotlar para kazonmoyn »koloylo$t|rn'; 1‘,~.~1:‘i,.§
‘»'J-Q1
kurnorz ticoret ve etkin imulotm dofiql édfilleri bunlum eklenir, i'/5‘;
Mi:
zamanlq aym $eyden dohc: cok scstmo imklfim dogjcrr. Enfldsycm <
L54:
{ .
ticflret mcnkineisini ‘yofgklr. cwncx tfizcocjriurz fH'SC1’ECl|lk yo du bu-
dulczhklcxrmdcm kcayncvklu~n0n hutololrlndon kurtorurok yczpur bu- I 7I~\'1
nu. S'o@nuctou ko~Ic1y kdrior, s6z=kdnusu ulundcz *buL*unun@ldrdc1n du-
hq enerfiik, saldnrgun yo dc: dU$\QUCU d*o»h=cx zengin veyo eng~eE-
( I1“;

Berden ynlmcxycm yeni giri$imcéiye dczhu koluy flrsatior scaéiczr.

i§te Amerikon porczsmln ve» bundcm dofion enflasyonun Avrupa 4

E<\cmit0}izm~inin d0§ju$un0 yurdlm: bbyéie 0lmu$tur. ‘Hic; kugkusuz, Q1

/iwrupa kupitcxlizmi nasll oiscx ‘dO§}C!CC1k’£I. Anconk bu yardlmm ;

gercek o!du§u dc kesin. I’
E

1.1
| .
§':~__

, ispornyu sézkonrusu oidu§:}un~d<:1, efscme her zomcm gercege. 4 %

direnir. Bunun nedeni, ispomyol torihcilerinin diger Ulkelerinki-

ierin tersineé, ulusal kib~i‘re@ ender olarak =kczpHm0l0r: 0Icrb»il4ir_ On-
1
kxr en kétiiniirn beklentisiyie yetinmi$lerdir, ispanycfidcxki Kut— F
scl Engizisyon G=k|||Gl'd-Cf kit|eLzc:Iim!i§~in5n doruktoki érnerji 010-
B'Qk1kC1|mK$-tlf,‘ en uzmdan H~itler’e~kc1dor. Bu his kimsenéih évme-k \1
s
isteéyecéegji Dir $e~yVde§iidir. Nefvur ki, Liz; yiizyll boyuno-c1 Engi- i,
zisycm'un kurb-an» olcxn Yohudfler, Morron'|0r ve d@i§4erlerini@n sm- 4
ylsl (O*!S(1‘O‘|SO birkqc bin), Ren'in botlsrndnki Aimcm kentlerin- i
1
de bir yiidu toplom ovlorok E>I~dL1rLJlenlerin sayzslnldun nzchr. is-
ponyol Armcrdoss bugijlne dek, kendisinden daho a$c1§u cnw cok
§ ,
< vv
Y
“Q kw)
J.‘lK. GALBBAITH / PARA

-a’crho< tetikte ve kcmc: susamwg, oicm dflgnhcm wrcmndan yeniiem

kqrgu konuimuz ve debdebeli oskeri gilciln kiusiék bir olcn/1 01:1-
fuk @kc1im1§tar belie~k1ende. Hemen hemen aym tonaic scrhip okm
ingiilizier, QOK dah-u mjur siiahiurlcx doncmlm1§ we i=yi yetigtirilmig
sm/c1$c1!~::ria du~hc1 Llstfin bir -gtao oIu$turm~u§1qrd1r.(7}
!spcmyu’nm »Amerikcm hozinesi konusundaki Ikuimul edilen
g6rn‘.'1$ cle bunun bir bwenzeridir. *Efscmeye gbre,» bu hozine A2-
tek tclpmuklurlndon yogmu edilen, Francisco Pizcxrrdnun in-
ko h»C:»ki1md'c1=r| Atahuuipa icin Vistedifiifidye olczrcik vevriiehw/c: dC1
g$i gbrmmedik tiirden tmiik bir ikno ediH$ son-uou »k1=211deril~e-
rin kencimklerinden teslim ettikleri ultmdcm o1u$me#ktnyd1. We
cogiyukorscmluran kurbum olcm ‘kCll\/Ol’1|CH‘lU §spcmyc1’y<:1 ’m$m1yor~
»:iu.‘ GL'me\,/ Amerika Yklyllflflfldfl devriye gezen bu korsdniun
\;c1ptrl<lnr1 harslzhk Vicin bir 6lcL'+cle muzur giimilebilirlerdi, <;um<u
ispflnyofluran ~ucg62iUlL1§1U ve i$|edik!eri cinch/etier 1/cm1ndc1 de=
vede kuiclk lscrhyordu._. * _ _ V
Tmpmuklurduné yugmué edilen yu dn klzxlderiiilerden salmon
mitan \ger¢e‘kte tum hc1zinenin t'>nemsiz' bir béilflmilvdfa. Asai b=L"u~-
yiisk bélum madlenlerden c1kur1lcmd1.éUstel~ik de huzine ultan c!e~
Qiidi. iik \/Hlcarm sonundcx neredeyse rumu gL'1mL'1$’£U. 1531 wim-
dcm *b0$§u\/orcuk 154010 dek gL‘1mvJ$Un CIQATIIQI wtoplumm yuzde
85’in‘i oiu§t\u'ru\/orolu, 1561-1570'ierde ise vtazde 97’s'in~c1*en oz de-
gildi. (8) Meksik~c1’nm Sun Luis Potosi, Gu~cm~c1§uo‘to we ciiger zen-

{7) <<l558’de 1. Elizabeth Avrupa'n1n gfiriip g{'ireceg'i en giiglil d0na.n\-

mzmin sahibiydi... Her tiirlii hava k~0§u1la1'1nda herhangi biz‘ flig-
nmm suah ve manevra bammlndan segilmig menzilde kesdn yenil-
giye ugrata.c>;<1.1; bir filo» Garrett Matfcingley, The Armada, Boston’,
Houghton Nfifflin C0‘, 1959, 195-6
1(8) Iianaiiton. American Treaslu-e and the Price. Révoiutinzl in Spain,
l-3§91~1650, 40. Tllorolcl Rogers son },riiZy11<:1a ingiliz fiyatlam
Fine 1<l&Sik gahglnasmda yeni ‘g“{i1n"ii:§'Lm biiyiik etkisinden ve yam
altmm 1u'ig1'_i_k etkisinden sTc‘>z €dBT_ A History of Agriculimre zmfl
I’ri<~~es in Engiancl, 011‘: 5, 1583-1702. Oxford, Clarendon Press, 1837,
‘ S, T79. > \ , .
/;;;~w;;¢4.;_;,1;_/Q5; 3 i422%:-:-5-2:/:5/?§:%*“§i»?:%t;~i#fV32$3?F€‘€/§%#ééié?i%i¢i/:5' 3"‘ » , 1_'I;'I;i;i;i;i;l:Z—Z;;i;:%

LIJJ

r\ ’
1

MZAIIENK PAIEALAR1 VE HAZKLNE %‘

£7'=:<1

gin gL1mU$ mudenleri, ki bc1z1!c1r1 g1'J1nE1mL1ze1dek cah$n"1uy1c1 de-

vum etm1i$tir ve buniorm Perufdczki benzerleri A'm1eri1kun*hc1-zE- #224
”..;'J11

nesin<in1 i<0ynoklc1r1yd1. Burotcxrdcn c1Kc1r1lon modenin bfiviik hij-

I1i1mi'1 dilzenli ve‘ guvenli bir $_ekilde i~spc1nyu‘yc1 tG$H":IYOFdU. ik-E
ya dc: L'u;;~k<':'>ti1 y1I d|$1n~du, ko1'so1nI*<:11r1n gzul-drk}c1r1 ve ~di§er neden- ,.

Here bc1§;l1 kQy1|1pIo1r'6nem»siz s1cxy1hrId=1. 1630'I0r<1 »kc1dcu' duru-m -b61y-

lbe stardii, ondcm sonrc en zen-gin Qltm modem c>uI|$m0yc bog-é
1uy1nc01 gtzmiig ihrucutl d1L'1$tC1.
-$1
1

M is*p‘c1nyo1’yc1 resmi olurtrk gelen kfllce, yasu ve n"1e1“k<:1ntiI1ist ;»;:4

[CI1C1“H’[‘H<C1 uyc1r11wcu ispcmyoi dcxrpczneierinde sikkelere cevriiiyordu. !

Bu sikkeler dahc sonro Kuzey A1/rupc1'n1n ticaret merkezlerine
y0|l0nm10»kt0yd1; bu1'c1l~<:11'd<: s-cmlczn LirL'1nler'1n fiyotlqn, pc1ron11'1- i
a
ice ok1$1nduh doha oz etkilendiklerinden, doho dL1$L‘1kt1;'1. Sikke- , um

Nerie b~ivrIi~kte, isponyol ~dc1rpc1neIerini »c1tlc1yc1n éycz du isp-onyu*'yc1; 1411?}

"v’.fi,1
his uQ1"amovo~n _kc1cc1k moden de giriyordu. XVI. yiizyndu 'o‘rhe~_rn~ :-51:?

Mi E:»»ir miktcxr degierli 'm01den F1'c1nsd'yc1, bir sonrcki yi.'1zy1I<d0 ($01 :>;»'=1
::;'I:1

Hollands, Beicika ve LL'1ksemburg'c1, omiczrdczi buiuncm Fspunyofi ':-E311

;':€»;f1

orduicxrznu édenmek ilze-re yoiiondz. Cok iyi on11T1s<1nc1cc1Q1 g~ibi,.

sc1vc1$, cieviet geiirleri Llzerindeki en~bL1yL'1k toiebiyle c;0Q1n €i»nem- 1.
1,. 1_.
E1 b»ir' u§rc$»1s1yd1. (Max ‘We-ber‘in hesc1b1nc1 gére, bu d6»nemde1
ispc1~né\/011 g1e{ir1eri1n~in ~,/c1klc$1»k1yUzd~e 70='i»ve éteki Avrupu ~L'1l-ke~- 1

Herinin geiirlerinde y<:1k!c1$1-k Ucte ikisi sc1vu$o~ ayr1lm1$t1. (9) Bu- 1

nun his de 0z1mst11nmay<1cc1k bir b<‘.5IE1mL‘1 A.msterdc1m'c1 c11kor1c1~k"

~birie§:ti; bu konuyc1 Herde yehiden deginecegiz.
1 /<
L1-
K

Amerikon hazinesi yc1in1zcc1 kdricm amrmuk ve ticc1reftle1s-c1- 1;_.—:: _

noyiyi uvc1rmo1kic1 kolmudu, pGl'G\/I zengin olmu yolu géiren merr- *1

kesin f1rsot%0=r1n1 dc1 geni$!etti. Zomqn1n g1'J'mL1$ sikkefieri b»irc1z- 11
1+
£;_'i<

(9) 1 H:am1ilt0111‘daki al1nt1 gibi, <:Ame1"ikan hazinesi vc kapitalizmin yiiI<:-

seligi (1500-1700)>>,'s. 340. 1 1,‘._,
1
24 J. EL GAYLBR-AITH / PARA

c1k 1b01k1r iceri1yo1"olu. =GUmU$. sikkenin dc1hc1 cok bc1k1r_ ioeren

kusursuz bir tcxklidini yapmmk sc1htek€1rlc1r1icin hic de zolr bir 11$
degildi. Pam bo1sm1cmm, ispc1nyo'dc11ki »gibi s1k1 dflzenlemelere
bcrgla tutulso bile, l:>=1'j1yC11k colpto ézel giri$imin i$i olm1c1s1, sch-
tekfirlnfija yc1rd1mc1 bir etkendi. X1V§_ y1'.'1zy1l1n sonlc1’r1ncic1, b£1yL'1~k
1gC1miJ§ c1k1$1nm 1bq$!c1mcs1ndon yL'1z y1! son1rc1, 1Amsterdc1m1’!11tiJ1c~-
cc1r|or, cegsitii yeni bul1u§:lurlc1 icierine furkli m1iktc1rin1rdc1 oitm
ya da gt1m€1$ 1kot11m.1$ degeri »dU.$i1k sikke kol1eksi\/onlc1r1n1n 1:111-
1c1s1 olm:u$lc1rd1, Pc1rc1 d1e§i$ti~|"~ici§eri 1icin 1606 ymndo H0!|~c1ndG1
1:~c1ri»c11mento~sunun \/c1y1n|ad1§11 e-lki1:a1b1r1du 341 giI1‘m~il1$ ve 505 oil-
tmn s-i1k4ke~nin Iistesi veri1m‘i$ti. (10) Béyiece Ho1k:1ndc1 Cumhuri-
veti’n»den oz on dért d<c1rp1hc1ne para b<:1smc1klc1 u§11<c1$=11yordu. Her
2c1mu»n oidugiu gibi, egitliéin verine mokul olmm/"1 =ko1/munin
énemli bir <1vc1nto1i1 vc1rd1. Sikkeierini tc1rtt1rmc1yc1 gelen her tL'1c~
car bir 1/Llk sc1y1hyo1'du. Ayrma tqrt1lc1r dc: elbetteki hileiiydj. ‘1/E12
yet_m1i$ 1/11 sonrcz Adam Smith bu durumun ¢6z.1'.'1~miJ icin $6.1/le 1d‘e-
mi.$~’£i: . 1 1 .

(Vukurdq -belirtiien) sorunlcmn c6zL'1m1'J1 vicin 1609 Win-

dc: devlet garantisinde bir bcmkc1 kuruldu. Bu bcmku hem
yc1b<:1nc1 mndeni para, hem de ulken-in defieri dij1§;L'1k pa-
rc1s1n1 ijikenin pcxm stc1ndc1rd1n<1 gére gercek ciegerinden
1CHI\,/QF, bundcm y~c1ln1zcc1 1pc1rc1 busaml ve dizjer mc1s1'01f|c11r1
kesiyordu. 18-1.1 ~k1;'1c;L1k1kesinti yc1p1Id1ktc1n sonru gen 1ku~1on
degeri iciin defierlerinde bir kredi 1c1cmc1kt0yci1. U1) ‘

Bdwece c1o1icm1m~cic1ki kéafilsye kuHc1r111"n1n1 s1n1ric1mc1k ve E111-.

1'10) Richard Van Der Bnrght, <<H011anda bankacallglnm tarihi,» A His‘-

mry of Banking, New York, The Jourxlal of Commerce and Com-
xnercial Bulletin, 1896, cilt 4, s. 1921
(11) Adam Smith, Uluslarm Zenginligi, London, T, Nelson and Sons,
1384, kitap 4, bwam 3, 196. _ ‘ é
>:=:-'1”-:-'-r
‘R ~-, = /~,¢W»?'2:-:5-:-Z-2:-:-:-:-Ffiéf-??%%§t-F’52¢-:-ii:-2:-il"ez:
1<,~,__~,.-_-_-14;»__~;_~_—;;.,— _»_-_- »_-.~;.~:_».-_/_;-___4‘~
- ~ ~_-_--.»— -,-_~< : "1; , -: I212223:%23:i21éi?ééié2?§:-5-:4-:-2%'1ff?"1
<1 ~1~:>_==~_.‘-<,,..=,_»¢ Ave NW.“ -,<‘.,,, 75$’ -1-/.-.¢, 1.,//__->11,__1.:-:4:-:-:-:-"-::M-.-/I-f-iii
-1-W:/V. A _ , .3;-,7 _
21
;_
rt
1
1

E
MADENi ‘PARALAR VE HAZKNE ’ 25 1
11
Z,

lemek ioin ilk 6-nemli kc:-mu ~b01n»ko1s1 kuruirnue oldu. (12) Ook 1 1%
'1 7 ,;:d
1
4 -1
gecmeden 1R0tterdc1m, Delft ve Middiebourg‘unA énemli ticoret

1
>:‘~'1§
merkezierinde ben1z~er1kurumlc1r ortaycu c1kt1. Zc1iman1E»u1 diger C11- ‘iii?
A
1keIerdede=ko~ruyucu bun1kc1Iur g;<5rUl1me~ye buelcznch.
1,|_
Bu b-c1n»k<:1!c1r1n ortuycz as-kmos1yIc1 po1rc1n1n degerini dU$C1r- >3
1; _ Ti

mekten elde editen kfirlur do c1zc1lol|. Kcrmu bon1ko1s1n-do yc1~lmz- "

7-!
1.
co 1gec,:erli muden kubul g<'JrL'1y0rdu. Ayn: eekilde ya do »dc1hc1 1,7511EH
“1

bnemlisi, ukusul deviet purolorrnln ovrtayu c;1kmc1s1yla eikkeler

dahu azcxldl we dQ=ho1 -iyi bo|s1l1r 101-du_ Do|<:1y1s1yl1c1 para busmuk 1
1? ii
1;.
-1
.111
_-1

. 1
bu konudu sc1hte1k61rI1k efiilhimieri oicmlcar iein cekioi Qlmoktcm li1 :1411-,1
1
~;:1»kt1. Bu‘ t1'.‘1r d€1zi1=iIi_g"1in. uvrtrk hem 1kuzc1nc1 UZC1|mI$'[l, hem de Gle- I
11
me rezii oimuk vord1_ Bundon béyle pc1ro1yL|o1 Hgili sorunlur, 1p~o1- 1
ru busFm01k a!un1ndo1 de§1ii~oli; bunun yerine para bc1smun1n gu-
2
v~en1li§1i ioin kurulmue kurumlorr dc1 ioinde olm-01k Uzere, bo1n1ko1-
Eur ve hczzineyie »ilgiI<i sorunlur gilndeme geldi. 1Pc11<q-n1n tar1i1h1in- -I5
i i?
de sflregeien bir olg1u, her cure yeni bir kétfiye -ku~llo'n1m kay- 11.;
nd§1 oImc1s1~d1r. 1 V V @2111
Ayn: durum Amsterdcml Bonkosz icin de gec;er1id1i1i ve 1106- 1, 1
1iJmL'1 bitirmedenh énce bunun hukknndu 1b-irrkoc séz ekienm.»el1id»ir. If1,
n1

1B1c1n1kc1~ kuruidu1ktc1n so-nru bir yflz yll bovu-n~cc1 yc1r01rl1 ielev 1961"- it -1
dfl ve owmocmdun hie sap-mc1m~c1s1yi0 dikkc1t cekti. 1Me\/-duct mew-
oiuattl ve mcden, sahibi olczn kiei bir buekossma aktarzncayu 1kc1-
dy01r1I:>~a~n~ko1 kQsc1s1ndc1 kalnyordu. Hicbiri bore o~lc11r0~k verilmiyofdu.
1672 1,/1l|n~du~, XW. Lou1is'in1 ordulurl Amsterd1c1~m1’o y/o1k|cxet|§1 zu-
=mc1n h=1'ly1'.'1k 1b1ir p01ni1k oidu. T‘L'|coo1rlc1r b~c1nkc1n1n bc1$1n1c1~ 1L1$L'1$t1L'1- ,1

Ber, b»c1z:Iur1 1/c1rl|kl<:1r|n1n orc1d‘01 0lm~c1y1a1bilecegjin1den 1ku$ku|c1~m- 1

y~o1rlc1rd»1. isteyen herkese ~pu”1*c1s1 édendi, durumun bbyle 0l~du~ 1

§1u~nu gif>rdL'1~kle»1'i,nde1 ole ti1d~eme yup1lmvc1~s|ndu~n vc1z1ge:;tiier. Heri- 11

1
oie de slk s1k g16~r£1!ece§11i g1i1b~i, insoniur bankaciun po1rc1l~c1nn1n
édewmesini ne denii umutsuzcca isterlerse istesinler, oIc1co1kIc1-
nndon ~emin olunccz éideme yop1!mc1s1n1 istememektedirler. _
__.__._._i_..__.__..

(12) Amsterdam Bankas1’m11 yapz ve i§1ev aglsmdan merkez banke-

slyla. pek iljgkisi yoktu.
:25 I I _ 5.1;. GALBRAITH/PARA

Bununlu biriivkte, zcsmcmia duhu k6tIJ dUI'LIITlICII' Ida Iortuyu

mkta. IBeIe~cI~I\/e bCI§ikCII’II ve Amsterdam Kenti Senutosunun I,'I‘y'\€-
Ieri clmsmdu her‘ zcamcm Iyi IIi$I<iIerIv~c1rd1; senutérler cogu 20-
Imun I"I6~‘I’T1‘B-(II*f1K~(]'I'1lI'] scIh=ipIeri, hem. Ide HolIcIndc1 Dogju HIndis-
iem $irI<eti'nIn y6netic~iIerIydIIIer. XVII, yL1zy|Id~uI Sirket, slk s1I<
gemilefin donammx Iicin yo da gemiler geIInceye1kudur KISCI vcI-*
deiii dc1rI|»kI~c|rc1 d|I|$t:\/orsicx dca, son‘ derecme, sogjlclm bir giri$imdL
Bcmkcz bu tL'n' borclaru foln oluruk bc1$kc1Io1rIn|n hesczbandoki mew-
Icwotlczn kuilcmmcaycx bG$|C1dI. Bu y‘o'~ntem cc1§1dc|$, her gtm rust-
Iud|§]|mI|z fi]I'd8l"I~1I~iCGTI bClfi‘kU\/CI dogjru bir Cidlmdl ve son derece
:I<ur0Ilmo u\/gun bir i$IemId~i. Derkevn XVII. *yI.‘|zy|hn sonlmcmnc dog-
mu Dofiu Hindistcm $irketI'nin *i$Ieri éylme *pe»k* iyi g-itmemeve bag-
I-adx. HescIp»c1orklu1r| ve Iborclcm 0rtt|; XVIII. y'L1zy|IcIu Iigler -dflhfl
do kE>tL1ye\g‘itti. 1780/de ingi»ltere’yIe s<1vc1$ c1§Ir gemi ve kcargo
Ikoynpmmmranu neden oldu,-bbylece Bunkc:’mn 6d~emeIeri d<cIho do
Iyuvasluda. *Ayr|cc:\Kvent Iyt'>netim~i de Bc1nkc'y| =bor_c icin s|k|$t|rI-
vordu. $imdi ti.'|~m ¥mu=cIiI~er .par?c1Iur|nm hemen bdenmes-Ini Ista-
IseIerdi, hepsminih istefiyinem \kur$|IIk verile-meyecekti. Purcmm ib-ir
=rb6IUm;i1 6denmem‘I$ ya do bdehemeyecek borclar olomlk $ir~ket
ve IKent’e gitmi$’ri. Suttlklun mollomr ve alccuklcm IkGI'$»I||QII*1d'OI
Itilicccrrlcar 0 zamunu dek pivqsudaki kugkulu paruloru gére ban-
-I<cI I"fl6VdUCIflO|'ll’1I duhcz yflksek bir defierde *kc1buI etmieplerdi.
fiimdiyse @Bu~nI<u"n|n zor durumdum oldufiundcm kU$kU|CII'ICIII'CIk
mevduotloranx iskontolu fiyqttqné c1I|\/orlorda. Ve Bunkca gi-
derek cekilebilir yo dc: *bo$kc1 bunkuyo transfer edilebilir mu-
deni pom miktcram slnsrlomayu bu$IcIcI'|. Mevduut korsslaqlnda
Idefierine gére‘ paw édemeyi redcIetmeIk ya ~cIc1"€>d»eyeme~me~k
BonI<cI'n|n gelecek gL'mIerde Ibugmm dertte olclcagjxnm en beIIr~
gin: »I$oretiydIi, Idcrhca dofirusu sonunun gérfindfifiil cxnlom-mo IgeII,_-
yordu,-Amsterdam Bunkusl icin son 1819 yllxndo geldi; Iki yC|2-
“'*/IIIIK hmizmetten sonm tczsfiye edIiI~cIiI.
 =.j_~,:]
I
. “I ,1 $1‘
I1; 1;)

I
=1~_

§3I
I:-11;
I€<;,.;>I
I ,
Iii?-

'UguncuiB0hnn g‘
I
I?!‘

BANKALARI
V
I
P*uroIyI dogumn ILIQ $ey v<:IrdIr; vbiri dcrphcne, Ikincisi ho- 3I
I
zine ~veycI mofiye bqkanlarl. I<;IIInkIL'I bunI<:Ir kG§It DGFGHIH Ikoy- [MM
nc1§IId|r), iIcL'IncI‘}sL'| de $u~ ya dc bu tL'I~rILI »bUl'lIk~G|‘CII"dIF. Esk»iI~Ik sI~
Irasmo bo»ku~rscIk, ,bcmIkuIoIr dorphcI~neIerden sonru ortoya <>IkmI$- 1'_._,;,J

‘III’ we tIpkI darphune gIbI_ bcm~kcI do cok eski ‘bir fiIkIITCIIII', Roma
d6ne»mIi'nde ‘DGHKGIGFIH 0§IIrII~kII bir vc1rII§;I s6zIkIo~nusuyIdul Sonrcz
ortuccfido, tiocIreIt tehlikeli Ibir hqfinem cI6nU$L1pI bore vermek
de dinsei Itiroszkmrlcr kGl'$IIQ$III'\OCI, 6nemIInI bircz kaybetmiatir. 1tr~:t»;
R6~nesons’Io birlikte, tIpIkI tioaret gibi 0 dc dIri|mII$I, dinsei Iti- , I
' I
I f
mzlur dc Idogdl olurok purusoi cwcxnwi IkcIr$IsInIcIo geriIem=i$tIr. I
I
Eger lg dCIIICIII'l‘I"IQ etnIiIk Ikbkenier Qrumuk ImI:I‘|T‘lkl1]flS€, bunk0cI-
III< do ItoIIyoInIar<:I czittir. (1) Helm gerilemesi, hem yenicien diriI=
Imesi ItuIycI'Id?cI yeri 0ImI$tIr. O gflnden bu ycmo hicbir b~c1nIkoIcI. I
I
hqttq Rothsch~iI0I’ierIeI J. P. Morgan b"‘II6,(M€d‘iCI'IBFIIH g6rkemI- I
II

I
I1) Bkz: Abbott Payson Usher"’in <<The origins of banking: the primitive
bank of deposit, 1290-1500», Economic History Review, silt 4, sayl 4
\
(Nisan 1934), s. 399 ve devalm. Profesiir Usher Roma ba,11kac111g1y1:1
daha. sonraki italyan bankaclhgq araslnda bir ba,g1ant1 olabileceginfi K
I— —_
finermekte, ancak uygu1a.mala.rd.a dogrudan bir devamhhk bu1undu- I
I1; 0
Igunu kanltlagrabilecek herhangi bir belgenin olmadlgx sonucuna var- In _
Iii‘
maktadlr (s. 402).
28 J. K. GALBRAITH / PARA

qne *eri$ebiImI$ ~cie<,jiI~dII”. Tabii I\/IedIoI’Ier 0 géII<I<emi I<utscII tcmian

mnli oium oim-QI~cIrInIa borcluydumr. Venedik (2) ve CGH-OIVCI bem-
I<@IIoIrI, QcI§Ic:IcI$ gCIncIeII~k ticcIrI bIcmkcII0IrIn cItcIIcIrI 0IcIrcII< Ik0bIuI
ecIiIir. Po vudisindeki DCIHIKCIIGF do hemen hemen bir 0 I<cIcIcIr ge-
Ii$mIi$ IcIuIumIcIc1yIdIIcII. Nitekim bore verme duh LoncIrcI’du geII§-
tigji z~cImcIn dcI yuvc.IIcIncIIQI sokcI§IcI LOI‘flII>CIf"CI'IC!I’(1ICII'I gelme bir ad
I/-eriImIi$tIr. , -
BcInkcIIc1rIn p~cI»rcI\/I I/cIrcItmcI SLITGCI 0 KCIICIGI’ Ibosittir Iki, ~cI»I<II
Ibunu kcIbuI etmek Istemiez. Bu denli 6I’I»G'ITIIIIb‘II’ $ey séz-kionusu
OICIUQUHCICI, Inscm -dClI’ICI clerin -bir esrcarengizlik bekIemektecIiI'. A2
Ifince sézIIIIrI£I ettiqimiz Amsterd~cIm BcmkcIsI'ncI I,/own mevciuot,
bCIIrl.KOI~ scshibinin 'I1CIl~IIT'ICIiI\/I'CI, hescIpIoIrIn <'jden~mesi cImcIcIyIcI IocI$-

II2) ilk uyg'u1a,ma,].arla. ilgiii olarak Cvlmii sayllabilecek gok ilging bir
I inceleme de Charles F, Dunba.r'1n <<'I‘he Bank of Venice>>d1r; Quarterly
Journal of Economics, cilt 6, sayl 3 (Nisan 1892), XIIL, XIV; ve
XV. yiizy11larda Venedik’te yiizii é.§k1n_mevc1uaI: bankasi o111§n1u.§_I-
tur. Bunlarln gogu gegitli yankilar yaratarak batmlgia-rdn". Se-
nate 0 slraiarda bi_t“tak1m‘yasa1 diizenlemeler yapmak, 6i‘neg'in ban-
kalann hangi saatlerde aglk 01aca,g1n1, parfalarl mevduat sahibinin
Vgfinebilecegi bigimde sayma yiikfimliiliigwli Izagimalannl ve‘ benzer
zaynntlla-n denetim‘a1t1na. almaya ga.11s;m1§t1r. Bu diizeniemelerin
sonucu 'istendig'i ve umuidugu gibi O18.H]8.IT1l§tlI‘. XVI. yiizyllda Tho-
mas Contarini adll bir senaftifiig bir konugmasmda ig-in zorluklamm
dile getirmigtir. Dunbarhfl bize iizetie anlattlgma gére, senatijr 0
konugmasinda giiyle dern1§tir: <<Bir bankacl kendi e§ dostundan hig
para‘ 3l1’YL&kS1ZlI1, yalmzca. bir kredi kaydl diigerek onlara. yardim ede-
bilniektedir. Banka/:1 cam istedigti zaman kendi evine en. nadide mo-
bilyaiarl, en giizel miicevherleri, deftere iki satir yazmakla a.1a.bi1-
mekte, isterse malikémneler sahip olmakta, istedigirie servet akta'r-
,makta., ama. cebinden hig para. g1krnayabi1mektedir>> (s, 316). Yine
Bkz: Frederic C‘. Lane, <<VI'-anetian bankers, 1496-1533: a study in
the early stages of depogit ban king,» Journal of Political Ecpnomy,
-cilt 45, S£Ly1 2 (Nisan 1937), Is. 187 ve d6.V8JY11. "
- --,-_-_-_~_-,-A-1-,-_-,-_-4-A-/1.»; ,/4,4_~,,_V,,,-;~;».'-41%»;-3;;=1;-:1.-::sz:z,@ -*{»:":':-“:::-:-':-*_>:-:-:»<:'@;§¢‘I;-1-3:-2:-::£-:-3225i%€;;%2Ti%¥.T;?:'??““;f"
4,;,i£%Zi;%;£@,_$zm;,,;¢;;¢;¢,,=-»;;:@:m<:=i,-£% p ¢~¢,@.,.,»,,.~,%___¢- -1-.-_¢_»~~ _._» .>_. ,»A--M---,__. .i_ ';i:1:?"i:i'i:":i:“:i"i’>
_‘ 4\/#4‘ J" ___>_?;_:
W-,,::
A" ’'‘ ».:.;
r,~,~A
Ix, ,I
Ii ..;‘
BANKALAR 29

kc: IkImseIere transfer e-délirdir (Bu uyguiamca uzun zcIm~cIndcIn I ,, A I

beri bunkcznm bzel sahipleri tcIrcIfIndcIn bf»/Iece s£Ird,CIrtIImektey~- I

Iz,s; I
di.) I!\/IevcIuat orlomk yawn para, bzmkcuzicr dc: bulunsu, iII<eI ‘DII’ Fl" st
kolem IcIcIrbe~siyIe trcmsfer cle OIISCI, yine Iporo 0ImcI gbre-vIncI~erI
bir ‘aey IkICIybI6TI’I’1I\/OIITCIU, I.
RI‘;
Colk gecmie-den I/em Ibir ke.$Iifte bLIIUI‘IlUICILI... AI“flSi€F~dC1ITI’II"I ,,,, .
Km
I,

muIh<1fczzuk€1r kenflileri de IHOIICIUICICI D-ogju H‘I‘I1ICIIS11CI'I'i $irI»<eti’rIII"I I-_

I
ybneticileri oIcIroIk. kendi Ii|"!IIIyCICI'CI‘I’ll’II koiliqrken Io kegfe ortuk 01-
I1
CIUICII’... Ikalemin yeni I3-Ir Idcirbesiyle, bCII1‘I<CIIdCIVbO§ ciur-cm 0 mew-
duczt Ib-ir II3‘Oi$k(1SInG‘ born; OICITOIK IveI'IIebiIIrdi.‘ Béyieliikie I/eriien
bir Iborc; icin bankcanm I‘cIIz c1ImcIsI do <5-nemsiz bir nokm s0Iy|I-
mcIzdI. PcIrc1yI Iycmrcm mevduut sc1"hi~I:>ine 0 m€IVdUCItIi'l bu
cImuIcIcI kulIcmIIoII§;I siiylenebilirdi, ‘hIC!'£TCI bIeI-ki ken-disine biruz bir
-$eIy de é'>denIeIbiIIrcIi. O para Ihérld mevduclt scmiibinin ~cIoImcI =k~cI-
yItII ‘g5Z[:IIk6‘CGk, mevducrt scrhibi h6IIG 0 ‘ilk para Ikudur ICIICICCIKII
oIcIc0ktI. Amu $ImdI ortodu, bore; ve_rmenin- gelirinden scrgjicrncm
yeni Ibir ‘me\rdu~cIt Idaho oIu$0IccIktI. Artlk her ikI mevduqt birlikte
iidemelerde ku||unI|o~b»Ilir, yani pc1rcIqoIcIrc1Ik ~I$e~ I/c1rcIrcII. Bir
bC1~$kCI cIeyi$Ie, para 'yGI'CI’ILIIITII$I IoIc1ccIktI. IBcInk0IcIrIn bu §eI<IIcI~e I
pom yoratclbileoegjinin c1nI<1$IImcIsI, b0n~kcIcIII@In geII$me sL‘IrecI I

I
Icinde oIdu=kccI erI<en torihlere mstlur. O faiz 0I'C/Idfl... kqz@IrIII~- I

mo»,/I IbeklemektecIir.’OrtudcI béyle bir 6cICII olunca dc: Ins-<mo<jIuI-

nun‘ ‘YBHIIIQS -k~cIr§I dogs! bir \,'eterIe~§Ii vc1rdIr.
AYFICCI D-C1flIkI’l‘OUCII’IC1 ilgili ollternotif bir _fII’SCI‘l dcahu vordl.
O flrsot do dahu soinra dogaoqk Amerikq CuImIwuriyeIti’rIde cok
gIZ|zeI ~bIr Ibi<;iImIde »cIe§]erien~diriIm-i$t~ir. IBUFGGCI sdzkonusu own,
borc »cIIcIna 0 Imevclucm vermek yerine bir Ikfifiat vermektir. Kur- I
$|-HQ! Ibcmkoya yutmlg nakitle, ycmi bqnku sernwryesi yo Ida sa-
bit Imevducrt oI<:IrcI~k yc1tmI$ oIaIn poroylcn f>cIenebiIece»k bir kérrjm
Borc olcm bu KGQIHOI kendi éiclemelerini ynpcrbilecektir. Bu tide- I
I
II
m-elerin yup-Ildrgl kimseIer Ide, kdgida getiri~p,nIcI~kit poIroIyI Ista-
I .
yecekleri yerde, Ikendi édemelerini vine 0 ~kG§1ItIu yc1IpcIbI|mekte.,
bu b=6yIe Ksonsuza ciek SL'II'6IbI‘|mIGkT8d"'II’. Bu aruolca If)0IfiI(OII -dcI IiI1k
I‘ I
veIId%Ig"II borcun fGIZIh‘i 'b<:1~hs~iI etmektedir. GL'InI'.'In birinde Ibe-Iki Io~IrI I
0 kfifildl Ig~etirIp gercek p(1I'CI‘|Gl’I isI:eyebII~ir. Ame: 0 zumorna ku-
so e J.K. GrAJJ3R-AI"I‘H‘/ mum;
r\

dur borcu ctcm édemie OIUIQHGIM Ide gercek Inok-it puruyw. Hem
II$,II&I' y0IundIc1 gider, hem cie foiz IkcIzc1nIImI$ oIIuIr. AI‘/rzco 0 k6-
gzdm elden eie gecip yepyeni Insunlcxro gitmesi, hiobir zomcm
getir-Ilip :KCII’$III§]II’\ITl istenmemesi 0IasIII§| do vordnr. O Ik6§IdIrI
CIkOI’II5I'I’l~C1SInC1 yol mean bore, hem fuiz KC1ZCII'IITIl$, hem de so-
hundc édenmie oIur. K&§;It dc: bu erode d0I(1$mflSII‘l| sIII'dUrEIr.
Onu ycrrutcm gercek pcIrc1yI kimse gelip Istemeyebilir. 1960'Iurd<1
George W. BGIII Icxdh *b~G$CI‘I’lII bIr'c1vu~ket, politilkum ve diplomat,
CGIl$iTIU‘k1£CI oIdu§Iu deviet memuriyetinden crynioruk IWQII Street’
deki Lehmcm‘Brorchers Ikuruiueuno ortak olmuetu. Aradcm bir sil-
re geoticjinde Buy Bc1Il'un <<NIye Idaho énce hiclkim-se biurno bon-
‘II<O<CIIIKTCIFI séi-z etmedi?» diye sorduéu biIi*nmekted*ir.

Gecen yiizymn orrtamrrndo ycIzIIcIrmI ,k<:zIeme <.1Ion John Stu-

art IMIIII, p_arc1nIn de§erinI. ycmi I'\8I‘GI'7UlO‘I_3II|6C8_§II'lI". b=Irkc¢ cUm-
Ievle eévle bietlemietiz * V _ - ‘ ' ~ I
I ~ . _ I

PQFGHIH deéeri yo do eutmaimu gilcfir, her eeyden énce

DIFZ we tulebe bu§jIIdIr... Puronm cIrzI demek... 0 SWO te-
doviildevoian tijImI ‘pram mIIIk’€CJil‘I‘ demektir... Paruyoz 0IcIn ta-
Iep de; scmecz» sunuimue oion biitfin mIaIIIarcI0n oIIuem=0Ik-
Iednr. I3) I I
’ \

Bu 01CIII~1ICIITIG<O zamuh Iein IIJImI'.IyIe uygundu_ IB<;mkoIurm

Iperavu he yapebiieceklerrinir oIe QGIKIWOFGU. Y€JItII”II0"fl o»iIII< ncrkit
memrdu-orttcn borc;IcIr verilebiiriyordu. Biuradon yeni K6§l'£ICiI’ ya ole
‘p=€1II’U. gibi I<uIIrmIIoIb-Eiecek yeni mevduatlcr oIus_;uy~ord\u. PiyoIs0-
cieki ITICII mIII<tfl‘I'I ‘GYTIII kohrsa, Iiyoztlars y"i1Ikselecek,, puranln de-
@erI dahe ozcz» Inrecekti. BcIInk0IIe:Ir poIrcIg6z oIursd, cIrI:1IIer|n~dcI
rekupete gIrerse~ ya cw I3I(IISi\II‘I8 h»ireIen yiineiirse, b'OII‘C0IIfiI'1I>G‘I‘ 0II:I

(3) John Stuart M111, P1-inciples of ?eILi'sical Economy, ‘Londra, John

' W. Pamker and Son, 1852, cilt 2, fiqfincfiv kitap, b61iim' 8, s. 12-13.
'1,»-::};i~Z~fl;€i€’-=§"Ki'2”‘€-i%Z%*2T%“' i-:-:-:-:-Z-:-:-:1:2:-;%*@?¢¢=
~{.~:~ ””””;Z;’,{‘;:_>>":§4T/£‘;I;,’l.§I::-JL17~'L7,::v_;_7,>3~,-‘Q1-f',§Tf>5J'fy."j3I' -
'1:-'1-:-2* =‘:::“;»i‘Y€>'°"i{€4§?:£€%:¢-" / - "11
I -- ',“7'1»i,f,'J24§&l7:‘~"""?,»~<»f/Ar _
~c%???f€FfW'I}f/jj_;ZZ§§;'liZ~§{;§;,;駧;;.;,;.}jfl;;;I
e _ -_I_"_.-;-_»-_I-,_,A_,._..@_.,,_:,.,,’_..,_,,.A/., w _,_A_,_.,_._fl:,;,_-,:_;;_fl;_A5

p:,_'i_’

v “.4.

JBANKALABI ~ 31.
, V7

/ I .. r ,
F:-'1-.
I/eterince gézukuru oiursu, borolror qrtcrcok, gelen IcIizIer (30=§OI-- Ii~.‘7{‘%
>1"-1'
I- ~<.

Icrcork, bu fcIIzIer I/em I"flIGVCIIU<JflCII’I ya du yeni kGg“;It|cIrI ycIrcItu-

cok, her eey hcIriIkc1 oicrccrktr. Bu cIrocIu rncII fiyc1tIurI yL'IkseIeoek, 17:55
I ;1’.5
I Z" "

pczrcamh degjeri, ycmi scItIncIImIcI gucu ,cIe Iciueece-I<ti. ‘

IBu fiI/at yukselmesi, I'ICIIII{ GCISITIUCIIH "yo do en ICIZIfldO‘fl, "ede- {V
II

yip ~deIkcIreIIIQmI ~cIIa'mcIm.I$ O~IGI'IIIClI' acIsmdun Ibir kusur SG\/IIITGI.

BUI’lCI‘~‘I((]I’$III'k, b-ankoior icin Ide bir CIbGl'Ib(]$I vcIrdI. Be-Iki mav-
duot y~cItIrunIcIr ycn do eI|erin<cIehkc"1§It .buluncmIcIr aeofign vuIkcIr| cay- I%iz:z=
nI ZCIIITIICITIGIG pcIrcIIcIrmI Iistemevegelirlerdvi. Gerci 0 mevducm Ilk re
I
ycmron pcIrcIsInI »cIIub=iIIIrdi, cun=kL'I 0 para hdld oradu olurdu. Yo: I-:. ;- I
I-,—_:,.I

Ida Io mevduqt kime bore OIC1II'CI'k verilmiese, paraya 0 ~cIIcIbIIIrcIi.

I:‘;I
AmcI her Ikisi bihden cIIuImc1zcII.IBon~koIIoIrIn Ipuruya iliiekin mucI- II 5‘ :1?.-
zesi, yani Imevduot yurotmuk ve 0 Igérevi yo-pucak ‘I-(@I§ItICI~I" cI- I,’
I
I<-crrmcz mucizesi. cIsImdcI pomuk I‘p|I§‘II'l61b(1§j|I bir eeyd~I_ Istenen I
eey, mevduat suh=IpIeri'yIe kfigiat humlillerinin pGI"C|IIC1I’II'1I istem-eye
evfendi efendi'IkiIcL'I-k gruplar huIi:nde gelmeleriydi. Hepsi birden
~geIdi- mi, bcmku édeyemezdi. Bu=nk0hIh 6deyeIm§eyece§;-i"konu- 11%;.-'r~I
Isundvcx bir kueku yuyllarsu, bu sefer gen_eIIIi-kle hepsi birden CI-
Ii?
I I
lkcrgelirdi. Bbyle bir eey oIdu§IundcI, duho fiance para olcrrok kuI- ;’r:.I
-"»'-,2
@7521
~"I
»I=GIfll|(JbIiIEIfl mevduotlcx kégirtiar O=I'1II"k Iee yurumuz olurdu. Ilrk Ilf./IQ.

Igelenlerin mevnluotlcm "ya dd 'kd{j|tIarI tide-nir, Igec gelenler have IH,

z:@<=<;.
cIIIrdI. Onlurm ~eIindeki, butmle Ibir bGI’I‘kG~f‘|Ifl‘ Idefiersiz mevdu- I: ?’I‘
I'—.'.§,»_’I
’?,i—;?t'€
Ion, degjersiz kEI§1ItIcIrI 0|-cIruIk kc|IIrcII. Amk para de§IiIdI 0 eIIe-. I.~,,-ii?
I511;
rindeki. Pam yoIrqtmoInIn Imucizesi, o puronan ’b»IrdenIbire yak
Io.ImcIsIyI0 siiinir giderdi. V " I--.:_-i;I.-I:

IBu kez Iortalnktuki mc1Il0rI uluibileoek pura ‘G‘ZG|dI§]IfidC1I'II

Ii'I\/'Cl1I‘|Of d_I:I§8I"dIi. Bu diieiie uni olubilir, sutc1ccIIk muh yq do ede- :1
i-I

"I/ecek Ibo-rcu IoIunIIoIrI muIh\/Iederdi. iete bu depresyon, bu pc:mII<, J "I'll

I 1
I5?-ilai
Idqha énceki zevk Isefcr d‘6In»emInIn dofiul Ibir koreltn/d1. Bu -do I="~~1-1:
I2’
I,.-.--, II
I V I
usll-ndu CII'IIG"ITI‘C|$I basit bir eey. V
IBGl'!‘k0lCIIIII( XVII. yCIzyIIdun itI=bcIren geiieirken, Idirjer *k0euI- I '5
I1; 3
I0 rm destegiylei bu kevif ve punik devreleri Ide gelisti. Arudu ge- Ifji
Iii
cen zumcm suresi, hcIIk|n bir éncekii felaketi unutmq SCI-I'8Si\/II€ I11]
I.

Iliekiliivd-I. Bir Iku$c1§1In mcIII CI6I'ICI|~CII'I rezil ~oIu~p éldukteh sonro.

bu kez ortcn/ca yeni sihirbozrlur crkur, zokcn/I yutu-nIcr bu sefer-
IE; ; ,1:
 }

82 J. K. GALBRAITH / PARA.

kiierin g-ercvekten Mid0s'in parmukicmnu suhip oidufixunci inci-

mria-rdi. Keyif ve cmyiimcr dénemieri béyiecei iki yiiz eiii yil bo-
yunczci i:rirbirini izieoii, sonundci John Lcvw'io ‘Bernoroi ~C0rnfeld'e~,
Amei<i~ku’nin Equity Funding Corp0rotion'mc1' gelinoii. John Law
beiki de bonkuicirin pflfflyfl neler yapubiiecefiyinii en iyi ortuycm
ko~yimu$, i -<i§»i olcroik, C!\_ll'i bir inceiemeye ihok »koizcrn|ncmktu<:iir. Ay-
rica i$ieri Pc1ris'te 0iduQun~d0n, daihcz ycwan y6~re_ie=i'de 'r0stlon-
mowueuk b-ir stiie ve gustoyu dci soihiipti, Usteiik oibup bitenier"
oiei en GCFK secik bioimlde beiiivdi. - '

Law Frcmscryu 1716 yiimdu geioiifiinde, ei=i~nde»ki referonslor"

0 zcimon ioin bile b~ir<1=z rkugku uyondl:r0c0~k tfiirdendi. Asien is»
kOiC‘{(]li‘y'Ci‘i. Bu uynnti, scmrudan énem kuzunacczfii icin iiginctir.
ingiIter_=e'~die_ ibir C-iflCiY‘6~’£ suciunmsiyiiu oiraniyordu. Yflptlfil diiello-~
din igereQi=n1d=e~n biruz fcizi-qi b£1$OjI’Il| oImu$tu. Kendis‘in1e ikulom hu-
tiri suyiiir bir séweti yiyipi bitirdiikten sonru ibiirkcc ‘yll ibovunccr
iwyotini ikuimria"kcizoin‘mi§ti. Biz Laiw'un ycipt|‘kicinyi~d ilgili oin-
mk en gieni$ ciynntaiari ‘Saint Simon *DL'i~k_C|'n€in unilarindu bui-
mqktawz. L0Iw'~u toimyiip dc bu TQi’ll$i‘KHkTCl‘i1 perm kozyb»etm.emii$
oicm oz sczyidci Frctnsiz soyiusundani biriydii Saint Simon ‘DUKU..
ifiendisi La'w’u $-6yie~ tonrmior: <<\Hile "ycipm-oidigi hiaidle.
iskuimbiii ovuni0~r|ndu (bane inomlmuz gézfikein) kenciine uit y6n-
temieirie ‘hep kcszcman tiir bir inson.» (4) iDic:ihu Emcei iL0'w iskoc--
ya, Holicindau ive itciiyci'd~ui b~irtc11k|*m giri$imIerl-e uiklmu igeien (if!-V
hice fikri sutmuvcz GG'|l$ITil$’[i'. O fikir, bir urozi bunkuciiigjiylu iii-1
giiiycii. Bir toprcrk bankasi kuruiciccik, born; C1l*Gi'l|U*FC1,‘ iilkenin ’zo~p-
l"CXlki<]Fi‘E’lOi kGi'$Ill*k kdgit \/eriieceikti. ‘Bu iihom dcaho sonm ‘bagkui
bii:;imi~erde de» Ui"[Oi~‘y’Ci cikmi$, Aimonycfldn‘ 1923'die bile venideni
'Ciii'iliTi1i.$1;i!'. Amicz Law, hmycii giicii yéniinden ipeik yoksui olan is-(
KUCECW we Hoilcm~d=ciiii0~ri bir tiiriii iknia e~deme~m,i$iti. i
@-

(4) Diik de Saint Simon, Memoirs, <_;eviri.si ve redaksiyonu Lucy N01"to7'n’a»,

alt, Londra, Hamish Hamilton, 1972, cilt 3, si. 299;
Z=:Z13¢3’:'3'::““"'—"“':'“ :3.i77f'15'7’{7‘7T:T;f"_'\'?:§i?i¥:Ei5:ii’§ 1
M" "M — — —~ "" W---i -' ' ~” ' ~~"-~'"~*~~ -~~ ~~ ~11 "' :'—:{<?2 4 '~:4"-"Ir/1: H * :::. -:~:¢.»:»:/:-1:-*>' "*1
»~'-~~~»~->-~=-,='<e<<" M" A :1 J»-4 ’_};:;<y:fiL1il'Cj>;4rVQ]
?. 1

1
E1
BANKALAR as ~; l I
l
&‘ .7‘
kl‘ 1.

L O3/so Franscl coik verimli bir cliyordi. Law dc burcioio, fik~

y
rinin bir bG$KO- ceeitlemesini sunmuetu. TCl$lfllTLClZ mollar Lizerine
Z“
temellenclirilmie ‘bir turunu XlV. Louis epey uzun yaeomle bir km! /f

'i l
olcirczk, l_~c11vv'un Lilkeye gelmesinclen bir yil énoe émrunu t~umolm- ,~:.,,
luyip ijlmiuetu. »Krc1liiQ|n ‘mull olurumu $Cl$klfi|liK verlciydi. Hercu- .l "Z

mcslor, gelirlerin iki »kuti ¢kCl‘dOl’dl. H~uzin~e sijlrekll olurolk boetu.

Torlm vergisi tOp|ClmCl1kl‘Cli sorumlu olon ikcdrelior, ilk énce ken- if *
oli keselerini kollamcrk ueisindon son clerece yeteineklwolliler.
Saint Simon Dukll, her zclmcin pek de incmilir leir cl-cmiemon ol-
l’l’l0llTl=C1l§lC1 birllkte, son ZCllTlGTlliG‘l"CiU en iyi yolun, ulusel iflus ilcm
etmek OIUCOIQIHI énermiieti. euwn borclciri reo‘~ole~dip~ yeni bole- :1‘ '

tun bugslcimoik teik yoldur, cliyordu. Orleans iDukLi Plhiilipipe, yedi

3/>Cli$ll’1dCl‘kl kml XV. Louis/nin ncilbiyoli. Gerek dueunoe, gerekse if’; %
eylem buikimiinolan pek yeteneks~iz<:li_ O slriczdoi lL0|W c|ikic1gel<'m<ieti.
Phiiliipp-e’l-e blPkClC yll énce bir kumur mclsclsindci kCll’$l|Cl$»lpi tol~
:l‘*Yl
metigji -s6yleniyordu.\ Philippe bu lSkO>CV‘Cl|ll1ll’l l’Tl0l|i=dB|'1Cl‘Sll’1Cl hay-
ronlik oluymiuetu. (5) ‘ii
i i >1
2 i\/lclyis 1716 tclrihli 'Kl'Cllly‘B’[1‘6‘l'lTlCll'll\llOl l_u*w‘>u» ve »el'~k~e~k kar-
cieeine 6 milyoin livre sermclyes-i (ycikl~c1$lk 250.600 lngiliz lirosi}
olcm lair l:>»an~ku kurmo ‘l’lC1k‘l(l v-erildi. B(1l’lkGyCl kfifiit pom <;|kc1r-
mo yl-etkisi de tonmdl. ‘BCllTkCl ‘bunui bore vermie biieiiminde yopti id

ve tohmin e-olilebilecefigi ~gib~i en eok bore oilan ole devlet oldu. iii l
l1»:ief l1
‘Hll'kl:lm€T bu »bioinkno~tlc|rlci kendi hGl'CCllTlCllC!l’lfll y0‘pl‘\/Of, borcl0i-
nni éduyerdu. Ayriccr bu boinknotloir vergi t'>clemelerin~ole ole ka- 1:5 l
bul eclilmekteydi. '
» B\Cl$|Cll'liQlC}’[O banknotlur ycllmz vergi olumk degil, tiirn 0l‘l"l'lClC—
lOfCl dbnuik bdemielieirde igeeerli elmulkiizere Clk0,lfllm‘l$Il. lB=u-
nun nedeni Lo'w'un, \/‘CllfilZC"G k61g‘j|tl~0rrnc1 ~kur$ilrk ultin para re-
zervi tutmuylon bunkclcinin mlCl‘hVOlGCiClQll”lG incmmusl olegj-ll, uym
l
l

l
(5) Elgin Groselclose, Money and Mar, New York, Frederick Ungar Pub- lll
r
lishing Co., 1961, s, 129. /

ii" l
‘
l 1

F13 i_
l_j‘;l

‘r
ll
l
l
34 J. K. GALBRAITH / PARA

.ZCll’l"lCll’lClCl bu K@QlH(Ill‘lfi kureiliqml, bicmknot Clk-Cll’lldl§l zcimcm-ki

kCll’$lllk m-clden~in cifijirllginoi gbre ticleyecegji kOl’lLlSU"lTldCl s6-z vermig
0ll'l’lClSlyC|l. Frolnsoi ‘kFClH*Gll’l coktcln beri yerileeim-iel LlygLl|Gl‘fl=CliYl sur-
cluruyor, ikide birFrc1nsiz porclsinin maden ClQll’|lQllll qzultiyer-
lcircli. llcine doihcl oz ciltm ve gurniie koymczklci, pclrclloirin clciihcl
Qok I5 gtirelbilecegji umucluncloyohlcir. Bu iC1Ul’Ul'l’l=Ci gére, LCllW do
ikrciliyetin bu efiiilimine KCll’$1 bir gcirunti sunuyormue gibi 962111-
ikuyohclu. Bir sun"-e icin ‘Lc1w"un bom=kno~tlo~n, nomincil defierinei kar-
§l|lk gelen sikkelere gé-re ip-rim lbile yclpti.
Bu ilk uylcirci bClikl|ll'lCCl, John LCi‘W'Lll'l yarclrli bir ie g6rclU-
QC: kesinidir.iHL'|<kLimetln mcili clurumu rclhutlolmietl. BCll’lkl"lOiUCll'
hukumetei bioirc O|CiFCi~k veriliyor, -hiiikiimet den bLl‘l'l|Cl‘l’l ‘lh’[lyCJC'l‘C1i'l
loin -kullomiwordu, Gzel girieimcilere de b0lfiKl'i-OI|iCll' hm ololrclk
ivenilmekteydi. Tclbii M»i|l’in kurczmi iken~olin»i gésterdi, fiycitlclr yak-
selm-eye bCl$!C1dl. XlV. l_ou:is'nin élmeslnden ?kClYl1Cl-klCll’lCll'l iyim-
serlik, Fromsq ekonomlisinin yedi oolnll iolclugju, zorluklcir =kCil'$l-
lsinclcl Vlkl|lm(1Y'l‘p~t~@f'Sll’lG guclenecegji yolunolciki incmr;lc1 ibirleein-
ce, ie ‘l’lC1YC1Tl'blil‘ hlciyli eomlcinmieti. Law Lyons’-clci, LCI Riochelletle,
Tours'icl~ci, Amiiens'cle,\/e 0‘l’l8\Ol‘lS”Ci‘Q l:>-unlkoisinm eubelerini cacti.
Ycmi ibugiinun cliliyle, ‘ncilkci c1<;|licl:. Bqnkclsi hisseleirine hCll~kll'l
scihip ololufilu lair eihket holine geldil, Krclliyet Bcrnkasi (Bolnique
RlO‘\/Olle) 0-ldu. Egier Lczlw bu n0l<tc1cl‘cl dl.ll'SClyC|l, bCll’l1kClClllK tori-
hine getirdiqi miiitevcizl l<<1tk|lic:-rden étiirii l’l(I1‘lIll'1*C1ll'lClC*Cllk’[l. Hisse
sch-iplerinin sermuye elcirolk igetirip yoitircligji gercek nukit, bc1nl<-
netloirini bozclurmclk ve kareilujini cllmuk isteyen herkesin poi-
msini éciemeye veterdi. Gdenecegi gclruntil OlU‘l"lCCli, zolten eogu
kimse btiyle bis’ eeyi -istemeizcli bile. Belki ole bu koiclclr gelecek
Wat eclen bir ‘b'~Ol$lC1n<QlC ‘yup-on hie kimse cirtilk clurumoizcli.
ilk polrti bore vermeler we lb-onknot ei1k»cm"n<:ilor gdzle géruliir
$ek=il~cle ycirclrli olunecz, tuht “bu kez bir tertlp dlClli'lC.l cikurilmosini
éner-di. Vclrurll olmue bir eeyin dcsha fazlczsi clci elbette £lCli'lCl
Y0-l"Cil'll olurclu. Lulw -kubul etti, ihtiyczc hisse~tti§=i loin lcle, lb0nk~ui-
nm igiiiolerek 'K0libCl'l'G‘f] ib0nYknotlcm~na kOl"$l|l‘k tutclcaiji rezien/“leri
cirtirmok iein bir vol buldu. Niyeti lvlisslssippi $irketi’ni lcumrok,
Louisicmci teprolklunnde vcareldugu séyilenen ciltm rn~c1d~enlerini
I "5/71 >> / :/7iii???;Qf§L1C;T23;f—”-T¢?’3ff’I’“2~1~Z¥?~— -:-,1-,1-1-1-;-i_~_\;>~_-,i%'::A-2/~2;~:1"'1_" "~f»";¢<-nrr-2;l;y;_,;.!-1’-1'22?"-" ’ ’ - _
A

BANKALAR 357

cilkorip Fr~cmsoi'yol getirtmekti. Bu gelen lncidenlere, ticciret ge-

lirleri -ole eklenecekti 1719* bcielcirincie l\/lississip'p~i $irketi'~ne
Hindistcm, Gin ve G-Liney Denizi iilkeleriyle ticolret ‘yclpme hflklkl
teki yetkili olclrak veriloli. Bundqn hem-en sonm, ek gelir k»o:yna1k-
lclrinoi do ~kcll\/ueoin bcmk-cl, mun tekelini, mucieni sikke bclema i
hckkinl ve tcmm vergisi tO‘DiClli'l~G l'l(]lk=Kll'll clci Cllidl.
Bunolun sioinroki Cidlm, cirtik boetci gelen eirket olon bu bun- 1
konm hisselerini p1lyOlSClYlG c>|kc1i'moikti. 1719 y‘l|ll'i‘dGi bu ie, eeine
l'C1S’E|(]flmC1l'Tll$ iblieimde» gézle gifirului", kulclklci duiyulur, zcimun
1
zcxmuln do $i»0ld~ete- e<jilimli bir tepkiyle yfliplldl. l-lisse oilmclk icin
kGpl|G*l'Cl~ yigilcm KiCllC1bG|lk cclk fclzluycli. Some duyu-rulcin kiu-laik- lei 1

l
lcm SGQIF edici 'olLizelydey‘di. Alum SCltl=iTl‘lCll" Rue 5Q-uincem~poix‘ ii

Cifiikil eslki bir bincido y"o»pi|l|yord~u (doihe sonru Place Venclo~m=e'<1.

en eon OlOl'Cl"k don Soissionis Oteli'nin bulunlolugju »c1rcizi~ye »cllinml$- I
ti). ins-cmlolr eyleme yoikm yiere yerleemek istecliklerinden, s0tl$ i1
S
yerlerinin civqrinduki oirsu fiy‘Cl1I|Cll'l bimlenblire yL'|1kselmie~ye bas-
ludi. Hisselerin cle f'ly'Glll_CGl1p~lCl bieimde yLi»ksel=iyo~ndu. Yilin
$lndlQ bir ikii bin y=c1~t|ruh»iin\slomlc1r,_ birkuc ciydcr, h-uttci birkcle haf-
tcida milyonluik servetlere kOVU$lTlU$|~0l'dl. Bu eekilde zenginle-
eenlere <<m»ilyener» denmeye boel-undi. Bu yurarli Fm-nsizcci s62-
ciigii lete 0 yl|Cl boircliuyuz, Yll ilerlerken igii~ole~re~k eirketin dohcx
eoik hlssesinin ycltmmciluroi SCltll‘mlC1Sl siirdiiriilclii.
Blu Cl!'CldCl<KFCl|ly811‘BiCl'l1kCl‘Sl surekli olumlk ibore vermeyi ur-
l
tinyor, bu iyiizden ole hialbire bcmiknot b0sly'o~rdu. 1719 il1k‘~beha- K

nndu 100 milyon livre koldcir ban-k~no-t ortollktcl dolusmoiktoyidi.

Ycxz ortcilcirindci lbU~SClyI 300 milyonu Cl:$l1l. 1719'un ikinci ycinsi
ieinde DUHCI 800 imilyon dqha eklendi.
I
Hisse S‘ClTl$-lC1l'll'ldiGlil gelen pC1l’Ql'ill’l, Louisiqinu orcizilerini i$-
letebilmek loin zengin blir foni y‘Ql’Olt'[lQl sonilcibilirdi. Ame nee ye-
zrk lki éyle olmuyordu. Tqhtm Cl|dl§l loir kCil'O=l’|~Ol, iMississip'p~i
hisselerinin sotieindun gielen pumlur, l\/lississip»p~i'y1e gicleceqi
yerde, Frcmso hiilkiimetiniin h‘Gil’CGm'Gli0~l’lfil kCll'$llCl-mflk Lize-re ye-
ni b(]l'Ikl1~OTl|C1l'Cl diiinuetiiriilmiekteyldli. Sémiirgeoleki ieletmelerin
culielpi 0|'ll‘l'li|C1~fll’l =Kruliy~et ‘BC1l"llkC1'Sl rezervlerine u~kc1'bi'lmesi iein
kullonilubilecek YCIIHIZCQ bu boirclcmn fuiz gelirleri iV(1l‘d|. Bimz
36 J. K. GALBRAITH / PARA

olclho ii3ClSiT. bir cinlcitimlcl, LOl!W~b*Clfi"kC1flll’l bonknotlorini hiikumete

(yo do ozel ginisimcilere) bore olciroik veriyor, onlcr do bun-
lcin, holrocsimo yopohken ‘y'Cl do bore oderken hoilko \/Clyl"yOl'|Oll'dl.
Sonro hulk bu ibCll'lil'(i'l0iZl‘Cl*l‘|iCl yeni l\/lississiplpi Sihketi hisseleri
oliyor, foiizi idevlete, yeni harooimalclr yoosin yo do bore oclesin
oiy‘-e gidiiyo-r, hulk bu puralori olir olmolz yeni Missi»s:sip~pi hisse-
lerine kosuyorclu. Bu boyle siirdu -gitti, her yeni hcilkbi lbir on-
lcekinolen doho genie olmoyu boislcldl. '
1 Fl’Oll'lSCl hukfllmetinlin Louisioincl botolkliklorinolcin bile doiho
kotu bir YCl’[ll'lm* ololurju, C§£'lh~Cl cleiirusui pohcllorin l_ouiis»ionci’y<:1
iblegil, h-L'|»kLim~e-‘re ciktigil 0 ‘y'll boyuncoi kimisenin pek d‘lKKCl=‘[l"fll eek-
mebli. Adi Frnnsizcoyci clonal iyi uyisun ve kulqfio »clc1ho hos gel-
sin cliye <§LClSS»*G‘ oevrilmis oloin LCll\N, koco Ulkenin en sciygin
kisisi OlL.li'UlTliLll’lCl ge~lmlsii. '§‘\/i‘C!§l deholcirrn hep bosinci gelolifiii gi-
bi, oi do kenoli -cluyurulcirinu kendi incmcli; -bu lkez clikkotini olaho
bnska ekonomik ve sosyol reformlyciro oevirdi. Bunlurin hepsi
ride -Ol$-ll'l duyorli seylercli. Lulw ikiliseye clit ~ek_i|-n1~eyen T0pl‘GiK|Cll’ll'l
koyluliere clcigitilmoslnl, vol vergii-lerinin »k0llol|r|lmos|ni, giimrijlk
tori-felerininozoilnlrnoisini, toihll iicoretinde *sin1rlc1m~cilor~don< VClZ—
Q6f;l!l'l"l8Sll’ll istecli. \/erdifiji borclorcl -k*clrsrlll< ClkCll’dlQl banknot-
iclrlo, Sl‘S1Z8l’l'l'Ol‘[l‘k ibiir bic:iim~de bGiiill’l‘dll'|lik insoiotlorini ve scinoyiyi
"1-inons-e etmiev-e loosloidi. *l\/linnet -olu-\_/an krol one soyluluk um/cam
verdi. Gercii New Orleans soylusui OlCllT1\CiZ, o zuim-om kraliyet ni-
lesinden soylliroll, Bu ytizolen ilk Arkansas Duku o olclu, 0 glin-
lclen ‘beri ole bosko kirnseye oyni ~un*\/on verilmecli. (6) 5 OC~Cll<
172Cl'ole LOllW'L'lnl rnoili dehosinci en yiikselk been ole veriloli, ken-
rlisi Fl‘Cll'lSCl'i'll-l’l Gene] Kontrolorii Vflplidl. Sonu ook yoklusmlsti
<(i'l"l§l‘k.
S~oy*len1eye gierek ‘\/OK, osil sorun 0 bc1n‘kn~otl~cire‘|. 1720’nin
loosl~sr|n=olo Prens Conti, soyieniilere gore hisseleri kendi uylgun
bulolulju degereleni sohn -slcrm~ciyisino* guoenereik, bir ‘tomolr bonk-

(6) Norman Angeli, The Efrorjy of ill/Ioney, New York, Frederiick A. Sto-
kes, 1929, s. 2-17. v ’
/I’' 7 '7”''7 7 "‘ 7 “’/"" ” ’ ' "'”'” '"* '*1"'*" ' ’ ""3" '-'~”~”1'-"—'-'-"-'-“"11"-“f~ 1'-'rr:::»= —:/—::::::-1 x4§Z€,/V-1 . _ :1 ~ » -5- _ VK 7_s K 1, / / , /‘ / ,/, _, ;- ,..; _Y,.,,_»s,,., V. s -.

l
l >1
L W
[-01,
1,:;~
BANKALAR 37
l
‘V7!
F : -'1
notu Kroliyet BCll'l-kClSl'l’lCl, nclkit pclroyo cevrilmek iizere yol-
lcrcli. Bonknotlcir bir hoyliydi. Korslligji oi-on ciltm veigiimfilsii tic
orcrboylo toslylp getircliler. Lolw kro-lo sikfiyet etti, o do Prense
olcliiji mo-denlerin bLiyii~l< lolr bolijlmunu geri gonclermle emrini ver- i--'-151,
2 Ia--1
-oli. Amci cligjer bozi kimseler cle, herholde derin go-zlem so-hibi-
ololuklorindlon, LC1lW'Ul’l~ ‘»K6l§]lt|U*l'll'll moclene oevirmeye, modeni i ‘-751:

die ingiltere~'ye yo 'dOJH‘Oi|Gf'l'CiCl"yCl cik‘turm-oyo bos=lclmlsl~oiroli. Bun-

lor-clcin biri ide Vermolet oclli bir ‘£Op*fCll'lClYdl...
12;::4

...\/C!kl‘Cil$-lk bir milyon livre kQl’$lilQl clltin ve gumus ol-

-dl, heosiinii bir ciftlik clrclbosinci doldurulp Lizerini somonloi
ve tezekle ca-mu. Sonro sirtinci kirli ‘bir is gomleyii gecirdi,
ko-yl~Li kilicjinolcl, degjerli yukunu B€|C}l‘kCl’l’lll'l giivenligine
ll.li-Cl$UFdl. (7)
-/:_-1,

Giiveni yleniden SCl(j|CIl’Tl‘Cl1k loin onlernler oilmolk gerekiyorolu. iiifilii

ism,
Bunlorolcr-n olclukou kurnoz~bir tonesi, Pic1ris'in~ kencir m~c|hcll|ele- $,s?"'xi
its
rinden bin koolor serolengectiyi ioplciylp, sonlki Louisiono'~yo co- gm
r-;..§.
i~;-.\~2~1
lismoyoi gonoleriliyormus giloi, ellerinde kClZl'l"l>Cl ve iktireklerle ku-
elik grugol-or_hulin-d-e so~l<oklordon gecirmek olclu. ‘B-unlonn oilin- ,1»,-,;
‘gs
lzerinin Lirtinu olon oltinlorin yol<in<dc1 bcmikoyo or-kclcogini, el~d‘ekii -:-:3
1.9
bCll’ll<l'l0i’[|C1l’£Il’g'ZJl"Cll’l'£l olusturocoéini he-rlkes gorsun cliye. Vete- ll j
l
rince gosteri \/ClDllll'lCCi‘ cidomlclr llfTl‘Cll’llCll‘C1 olofiru yL'1rii\/use ge-
oirildi. Ame ne yozlk ki, eofiu gemilere giderken yolclo l<octi... l

beliki icle koornoyo tesvik e-dilidi. Bu ciclclmlorin Polris'te oldugu.

CllTlCl ciltinlorin gelm_eolig‘ji dui/ulunco, bu ho-loer VG’[lFl‘l‘flCllCll’lvV8 '

(7) Charles Mackay, Mernoirs of §fill£M'801‘{1i21a.ii'§/ ?op1.1ilan- Delusions Icllld

the Madness of C1'owd_s, London, Richard Bentley, 1841; Boston,
L.C. Page and Co., 1932, s. Bu, L-:1w’un opera,sy0nlaa"1n1n ve ben-
lli.:-
zer folaylarm gok canh birr hikéyesidir. Yazlh olanlalrln hepsinin
gagdas tarihsel aragtlrmalarln isxgineia dogru say11mas1n1 bolde-
mek gok fazla. olur ama. bu cla lair beJnts1z11kt1r, giinkii kitap hay-
ranhk uyand1nc1d1r_
1
!
 / ,

33 V J. K. GALBRAITH /' PARA

elinde bcin»kno~tlori olonloiri kotiji etkilecli. >Bu kez bcin~kno’ilciriri

ocienmesine belli sinirlcimolcir kondu... guzel gunlerin sonoi er-
cligjin-in en somiut isoreti de bu olclu_ Doihci soinro ‘Low gijiolili bir
odim cloiho citti. Yeni resmi yetkilerine dciyono-rcik, kiiouk mik-
tcirlcirin olisinclo ciltin ~ve guirius ‘bUlLll’ldUl'lTlCl‘yl yosoiklocli, ordin-
clcin bu yoisogi -muce-vherler loin ole gecerli kildi. lMuihbirlei"e, bil-
cllrecekleri stoiklordon kendilerine pay .ve-rileceqii soylendi. Bu
orcidci Pciris'teki Kroliyet lB‘CIl'lKC1Sl'|’l|l'l kopisinoi giderek doiho ook
cidom birikiyondiu. Bu seferkiler hisse oilmcik, bcinknot olmcik cle-
§;il, rnocleni porolorini cilmok istiyorlordi. 1720~'n~in Temmuz ciyin-
olo bir gun ‘K‘Cl|‘QbGll"k7C§y‘l6= sikisti ki, on bes ikisi ezilerek oldii.
Yo do o yoldci idedikooulor yoyildi. Low oirtik moli biir -dehci so-
yilmiyordu; Pciris koloibcilifiinci ~t6S~i‘lYl"l"l eclilse, pcir-cci pciroo edilio
zerresi ikoilrnoycicogini ‘bilmeyen yoktu. Krol do onu so-klocli...
cloho SGl'll'Cl Frcinsci’don cikordi. Veneclik'e ~g=iideni LCl'W on yillik
bir sure boyuncci <<dL'iriist bir yoksulluk icincle, sessiz ye sevop-
k€1i'ib»iriyci$orn sL'ir~dL'i, orcido bir Katoliik olciroik olollli, kilise to-
ren*iyle»g6~niL'il~dii.>> (8) 1 - V
LCl‘W vFronso’do moihvolmus servetler, dusup clurcin fiiycnloi.
clurgunlcismis bir is hciyciti ye bonkcilorci kcmsi dci sonu gelime-
yecek bir kusku oluygusunu miros birokmisti. iBGn‘knOflQlK'Ql ge-
lince: 7

DLil'lyCiFlll’l tum uluslori C1l"Q‘SlnCl»Cl, keclerl-erini sorkiylo

dile getirmeikte Fronsizlurin Listune yoktur... sokciiklor sor-
»l(llC1l'|Ci inleylp duruyoi'du.... ozellikle bir tcine~si../. (LCi‘iN'Lll1)
'bcinknotlorin(in) kéifiit olorok en onur kirici bioimde kullci-
l'llllTlClSll'il oneren bir sorkiydi. (9)

Saint S-imionDiiki'.'i'niIin bu ko-nudici yozcligfji son sotirlor do il-

ginetir: 1 1

i..i._i____.___.._____

(8) Saint; SilTLOI1, s. 299.

(9) 1\/Iackaiy, s. 37.
W- o-,....,M_..>.,i¢,,,-,»- -4----_-,---, x:11"’“l‘;*i>;*ii*rr.¢¢":‘,?1‘*%'#1“3:£/_>_£’:~/1:—' / 1- 3,;/;i;§;l/*_lf;ii”“’_%<€:"’!'&:£€€€€€—i£%5*3¢;/ /L

Li
)1 1-
BANKALAR V 39

Egerbu tur bir bankanin ne ogibi katkilar getirolifiii ko- We\ilt~i‘<ii.».(-if

‘;‘;\‘.,L:;Q_=1:\_ .i

nusunda bir clegjerlendirme ycipllirsa, ki yapilmistir, Mis-

\ sissippi sercibiylo, hisselerine halkin ortak oldugu sirke-
tiyle, yarattigji teknik clille, Petefden para kaipip Paul'e
ocleme yoilunda hilekar bir beynin ioat ettigji yontemleriyle L8

biitun bu miiessese, elincle ne altin m-aoleni ne ole bir tas

i3‘ClFCiClSl'biU|Ul1C|U§]‘UYlG gore, boyle sonundci mahvolmaya
zaten CldCly'Cll, elbiette bir avuc insani, kGlClbCl||Ql so-yma
pahasina zengin'l=estirecekti. C'}\/le de olclu. (10)

Duk Saint Simo-n'un idaha sonraki cle§ierlenclirm~elerine go-

re La'w'un ba_nkasi, Fransdolaki cleneyim bir an loin bir ke-
nora bll‘G-kl|ll'SCl, (JS|ll"|dCl his de fenci bir fikir olmiayabiliiroli. Tek 1:252
kotu yam, Fransizlarola itidol oliye ‘bir sey olniamasiycli. Aslincla,
ilercle gorecerjimiz 'gibi,-biu goriis cle “bir hayli kuskuludur. '

1"-2;-1

ll
l

(10) Saint Simon, s. 269.

 Dordiincii Boliim

ASIL BANKA

Sanka tarciiindan para yoratilmasi muoizesi, 1719'do John

l.a'w'un ida ortaya koy*d_u§u giibi, scinayi ve ficareti c~anla»ndir*a~-
bilir, hemen hernen herkese SlGClCl~k bir iiyili-k auygusu verebilir-
cli. Piarisliler hiiobir z-aman kenolilerini 0 hcirika yil boyunoa ol-
dugju =ka<:lar zeng:-in hissetmemiislerdi. Ama ylne La'w'iun ortaya
ikoiyclugu gibi,,bun'un sonucunda korkune bir hes-aplas-moi gunu
gelipicatabilirdii. 0 oloyola, mall dehaya sahip insanlari -iki yin-
yil boyunca mesgul edecek sorun, (]l'lO‘l'1‘UtlGl’lylCl ortaya ken-
mius lbulunuyor-du: Nasil etmeli cle biiitiln bu muoizeyi, sondaki
o he-s~a~pla\sin=a olmaiksizin elide eimre-ll?
Bazilari ‘bLll'll(]l'l birbirinaen ayirmanin, yalnizca bir tekini
elde etmenin im=k6insiz olcluqu son-ucuina =vardilar_ l_a'w'dan son-
ra uzun sure Fransizlar *ban»k~alaroi ye boniknotla-rai lkarsi kusku
beisleicliler, ihatta lTl‘C1‘C1i8l'l'Ci(~'il‘l yapilmamis tiIim~ paralarci do gu-
ven-sizlik duydular. Bu kusku devrini sirosincla aassignat»>>l~ar (*)
olciyiylayeni biastcin gLii<;le*n~di... ki bu konuya dciha sonra yine de-
Qinecegiz. Czellikle Frarisiz koyluleri seryetlerinii sikke hailin-
iole ibiil‘ii‘kTli'l'l'l~E> tercihine yoneldiler. Bu duygulari bu~gL'in bile tili-
miiyle olmus icieaildir. Zaten bu konucla yalniz -do deaillerdi.

(*) Nail-:to gevz'ilemeye11, alnn din adamlarxllln mallam satxldlkga. odom-

mesincle kullanilan senet. (Q.N.)
-"i"?“‘3’:5"-’;ii'%€?;~1*?f“ZlEQ?i1:Z:i:2%Z2u _:; "“":?"'3i':"7f‘l’ll%:2€;%Z?:-5?-1-5'3-Is"-i-:-:;:¢:g;§§§§fi

ASIL B-ANKA 4-1.

/<
l

Cin'de ve Hiindistankzla -do giiimus ve altin teroih ediliyorolu.

Cinlde bugiin bile kisiniin servetini 3KOll’1Sll'lll’) -bilekleiiinde, boynun- 1 1
I

-ClC‘l~ ve -kLl|O‘k|Cll’ll’ldC1 bulunolurmasi teabirli bir cliavranis sayilmiaik-

taclzr. B-ir kadin olarak, o insan sidcletten ibafigisiktir. De-
mek ki, aile servetiniin de onunla biraracla olmasi akilci loir tu-
tum-aur. Kuyumcularla sarraflarin oniincle, yatirimciyi satilan
sus esyasinin degjerili maden ioeri§|i konusuncla ikna eaecek
teraziler idurur. Ama lbanik-alara ve banikolarin parasina karsi
duyulan kuskularin ilk belirtileri yolnizoa basit insanlora ozgii
cle -clegiloiii. C-ok yaygin kuskulardi bunlor. ijrnefiiin, Th-orriais Jef- Sig

ferson bankalarin mevduat -kabul etmek ioin iviarolniiasini ikabul

eclerai ama loanknot C}lkCll'lTl'O|=Cll'il'lU keslnlikle karsiycli. 1816. yi-
linclo John Taylor'a YOZdlQl bir mektupta, orolulcwdcin ook, bian-
kialardan korikma-k gerektifiii gorusunu kabul etmistih John iii-*7;-i
l"Z€l§§
ACiClTl"l‘3'Ol go-reyse, bankalarin ‘kGSGlOl'lHdCl‘kl altin ire -iigum-us
rezerivlerinin clisinda, bClSCiCC1§)l her koéiain, <<hiobir seyi temsil
etme-mesi» durumiu Y['lZl.'ll'l‘dBl'l', biriilerine karsi hile SCWIICICOQI ka-
bul edilmieliydi. (1) - y
Bu sertigoruslerin karsisinda, ‘dCl|'l‘Cl once sozii edilen lo
guolu geroek vardi: Altin ve gijmrus bankaya yatirilcliginclci, faiz
l=(Cll’$l|l§l bore olarak verilebiliyordu; bu borcu cil-anlar da,ionu
alaiklari icin sagjlacliklari kazanctan ‘faiz oath/orlarcli_ Ve eaer i
bir onceki bolumde anlatilolioi gibi, mevducit olarak alinondcin i:-:

daiha fazlasini bore olaraik daoitma OiGn1ClQlibU|1U‘flUfS(1- (k-i bu

do tum mevcluat sahiplerinin ayni andci madeni iparalarini liste-
I iii:
meye gelm-e~yeoeklerin~e, bunun pek ikucuik bir olasilik ololufiiu l>".-" i

gorusune ’Cl3Giy‘C1nlYOl'd-Ll") o zaman bore isteyenlerin claha coau-

nun istegi karsilanalbilir, yonii claha eok faiz kazanila-bilirdi. O
duruimcla John A,doms'in sozii de ihava-do kalirdi. Bu odultin ya-
pisinaa varo-Ian cekicilik ve bundan dogjaccik toplum refahi ne-
__ i_».i::- :1

( 1) Harry E, Miller, Banking Theories in the United States Before

1860, Harvard Ekonomi Arastirmalan, cilt 30, Cambridge, Mass,
Harvard University Press, s. 20.

r
l
4-2 J. K. GALBRAITH / PARA

deniyle, ortacla doloson banknotlori dcihoortiracok olon, kciso-

dC1‘k‘l‘(1|tll'l~ ve gL'im7'usi'jn ‘o'ites~iin-e gecen borclarin verilmesi yo-
lundo doycinilimoz bir bciski vardi. lste bGl'likC1Cl|lQl'l'l sorunu buy-
du: Bore vermeyi nasil sinirlomiali ve nosil onlemilerolmiali kl,
mevduot sohipleriyle boniknot sohipleri bankodo (isin yopisi ge-
refii) varolmayon porolori olmayo geldiklerinde felaket olmosin’?
Biununi Lie oaresi vordi. Simdi geriye -dloniip bakildiginda.
bunlorin hemen oklo gelecek seyler oldugju gorulebilmekte-J
dir. Uygulomoda bu corelerin likiisi yo do Ucu ibirlikte uyguIan-
moiliy-di. Biroesit diiizenlemei yopilorok bGf‘ll|'<‘OCllGl'G1 oldukcci sis-
temotik bicimde bonknotlor gotC|riilmel‘i} lbunloro 'KQl‘Sl|lK para
oclemeleri iistenmeliiydl. Odemek zorundo ikolocoiklorini bilirl~er-
se, -bore verme ikonusundo tedbirli gider, elde her an yeterli
miiktorda imodeni ~bulundurm~oya ibO‘kCl‘l'|Cl|’~dl. Ya do elde bulun-
duiiu=locok modieni korsiliklann ne kcidor OICICGQI bir yasoylo
belirlenebilird'i. Bu ooresonraolon ABlD‘de uygulonmisti. (Joan-
ctisii de, herkesin bonkodo ”vorolm:oycin modeni ipoircilori iste-
meye gelecefii lo gun icin bozi ozel onlemler cilm-okti. Eger -doho
buyuk yo do dahayiiksek bir kaynok, oyle bir dlurumldo paro-
lari odemeye hozir bulunurso, ornegjin Louis'n-in ordulari Ams-
terd-cimi'o yiQlkl‘Q$il"ke‘n olduou gibi bir olurumi O|U'l’S‘Cl, o Z»Clm~Cll'l
nerkesin porosini isteme egiilimi de ortadon kalkoroli. i

LCl'W'iClOl'l bu yono geeen iki yuzyil icinde bu carelerin Lieu

de lUiYQ‘U|Und|, hatta buniloro~dordL'in»cLi bir care olorok, bcinko-
lorin biorclorini il<f1§l‘E‘OlQl’(]k deQil,_ kesinlikle mioden olcirok ver-
mesi kurali do eiklendii. Bo~siloco~k bonknotlarin elden ele do-
lasmoyi surdureceoine ve hiiobir zamon bankadain ‘kar-silik old-
rcik moden istenmeyecegine guvenerek kogjit para basma hok-
ki verilmesinin, istismara ook ooik bir yontem oilduou goi-use
clogjru bir saptomoyoi. Bu onlemler elbetteki montik yoluylo bu-
lunmus olmakian ook, oci deneyimlere ‘KCJFSI bir tepkl olorak
ortayo oikmisti. Zaman-zaimon insonl-or, osiriyo ko-cmanin bugun
getirecegii “odtillerle, olciilili CiCl‘\»‘l'Ol'l~l’l’liCll'1ll‘l ilerde getirece-oi oddl-
ASJIL BANKA V 43

ler orosindaki ikileme sikisip ikoldilciid Ancok birinoi seceneoin

deneyiml~e~ri VCISCI-l‘l=(IilkiCil’1‘~SOl)l’Cl ikinoi seoenek icin onlemler ya-
sallastirildi. i S
ilk reform aroci lngiltere B(Jl'l‘kC1Sl (Bonik of England) oldu.
Ekonomiyle ilgiili bunoa ikurulus oroisindo, bu kcidar uzun sore
boyle bir SClVglHll§)O1 so-hip olmius oloni yoktur. Din ioin St.
Peter neyse, pom ic-in de lngiltere Bankcisi odur. Ustelik bu
sanini gercekten hok etmistir, cunkiii poronin yonetimi konu-
sundoki sanatin ve gizemin buyiik bolumii o Bonko'nin »bul~u-
sudur. Diger menkez *bC1l’lkCl|C1l'l"l'lll’l gururu, ya lngiltere Banke-
si'ni soiclokotle tciiklit etmis »ola‘bilmekten yo do oroyo ciklin ve-
Vt}-kl1liTl.'lrl'.ll1 6Zg1I:l‘fl|L'l§'l'.1l'll'.'l gosterecek birtakim ufak tefek de-
§1»isikl=ikl~er sokuisturmokton ikay*no»klonir. llerde igoreceoimiiz gibi.
son zamonlarda ime-rkez bCll’lkClClil§]l insona huzuni vereeek ko-
clor ci»y~a'§1o ‘d(i.'l$‘m=L'l$» bir"-mieslek holiineg~el1miistir. Hiiktim-etler mer-
kez “bonkolarini ipek ki.socik bir tasmo ucunda tutor olmuslor-
dir. Difier btitiin be-nzerleri loin olduou gibi, oyni sey A»B\D*'nin
Federal‘ Reserv Sistemi (/¥BlD Merkez lBonkosi) icin de gener-
lidir. O kuirulus do ozgii~rlii§;L'in sotofatina sohiiptir ama gereek
bir ‘b*O§|mSlZ|l§-(1 sahip degjiildir. lslevleri ookton beri rutin sev-
lere iindirgen~miistir. Gelenek geregji, merkezi bonkosinin vapo-
CiCl§]l‘ClFO'$tll'miG|Gl’ bile tortismali ‘konulordan uzok Ikolmolidir...
bunun do onlomi; on-emli ikonulardon uzok durmak demektir,
cfinkii goriis oyrilikl-ari asil oyle konulordo ortoyo oiikmciktcidir.
Vorobilecerji en iyi sonuo, zoten ortodo gozuken bir seyi agir-
‘bClS|l iblr dille ~Qn‘CiY|'C1'mClikTll'. lste bir ornek: &<iPetrol Eirtinlerinin
genel sinoi Liretim iizerindeki corpitici etkisi dikkote almdigj|n-
da, onfimtizdelki oyloif icin aslindo beklenmekte olcin guolii enf-
losyoniist Iboskilari petrol fiyotinin daho do YO'§Ul'l|OSTifC1CGQl so-
l'lUCLill’ll(Ii VCll'l|TfllG4ktG‘dlI'.)) (2) iste Federal Reserv Yonetim lKuru-
lu~’nuri bu gorece siliikvl~i§iinii ‘fcirkeden AJBD lBaskonlari, hongi por-

__ .

(2) <aThe business is-itua.tiion>>, New York Federal Reserv Bankasl,

Monthly Review, cilt 55, say: 12 (Arahk 1973), s. 291, i
44 J. K. GALBR-AITH / PARA

tiden secilmiis olurlarsci olsunlor, arasiro 0 ikurulusu, yolniz ka-

miu fonlorini mevduot olorok bC1l'll'lidll"l'l”iClSl loin deoil, kendi eek
detterlerini bile den-geleyemeyecek turden adamlari do barin-
dirmosi iein ikul|an~mislor»dir_ Baryon llviorgaret Truman, bobosini
anon ve onilorini anlotan 0 pek hos kitobindo, ibu isekilde ato-
~mosi ycipilmis kimselerden bir tonesinin, lBay Joke Vordomon
odlieski idonon-mo yaverinin, toploma yopmosini ibildioinden
ikuskui duyduounu soyler. Cogjidas lngiitere Bankasi'nda, eger
bir ikaror onemli buliunursa, o karor oncak alindiktan sonro di-
scirdcrki miudtirlere ho-ber verilmektediir_ Boyle bir tutum o mu-
dilirlerin gticuniu ortirici olacak deoildir herhalde. Ama isin so-
'[C1FCltl~Yil"l8 de isurme-ktedir. =Bu sotofotin blI'=klSm1l, konunun (ru-
tin ‘cur-de bile olso) paraylo ilisklli olmosindan koynaiklanmo~k-
tcidir. ilete zoten bu yuzden, oslindo enikonu akilli bi-rtokim
.g-encler, Chose Mlanhotto-n’in ‘baskon yordimcisi olmayi yo do
Prudent~ial'o giirmeyi falan seon'ie>ktedirller.iAma sozkonusu so-
tafatin asil ibuytik ibolijmu, ingiltere Bankosi'n|n cidinin genr-
difiii miroston ‘kOyfiGKlGl'l‘m»Q‘kt(]dll'. Kofcisi colisori her merkez
'b(1l’l‘»KClSl"lC‘,(IlS‘l=(‘('Jl'll, kendi yetkisi dohilinde olrnoyon kororlarla il-
gili o sikici gLindel~i~k go-rusineleri yoporken, gunilin birinde ken-
di eline de firsot gececegjini hoyol eder. O »gL'in geldigjinde, bir
keresinde llnigiltere =BC1-l'lKC1Sl, guivernorune olduou gibi, butun
mali dunyo onun bir soztinu, bir horeketini bekliyor olacaktir.
insonlor bu isln anlcim-ini zerre kador onlornosolor bile, sirf
etkisiyle tir tir titreyeceklerdir.

lngiltere Bon~kcisi'nin boslongicindo hiobir husu uyandiron

durum yoktur. Kurucusu ‘William Poterson, John LG!W'~Ul"l ooijdosi
olan, onun gibi lskocya asilli, yine onun '(m~uhtemelen etnik)
moli lbulus iogudtilerlni paylaso-n bir adcimdi. XVII. yuzyilin son-
lorindo Ameriika’da ibulundu-on sirolordo Paterson. o zamon
Dorien odiylo bilinen Panomoi yoresindeki stroteiiik olondo ku-
rulocak buyiiiik bir somurge fikriine kendini koptirmisti. Avrupo'
y-o dondiiounde, tipki Low gibi, or do bu fikrinl satmokta basto
'55;-1:-:21. ;- 1;” --:4-.-2-J

ASIL BANKAQ 45

bllilTCl'l(l3l'l’l guoliliikler oekti. Amo nosiil Low, XIV. l_ou'is'nin

tohtinci oikon yeni kroli poro ioin kivronir durumd-a buldiuysa. 3 1
Paterson do Oronge'li "Wi|liom'i, XIV. *Louis’yle yaptioi sovoslcir
sonucu ayni sikintilcir ioinde buldu. Paterson ono bir oozum
sundu: Kroliyet emi'-lyle, 1.260.000 sterlin sermoyeli bir ‘bonko 2:5‘
kurulmoliydi. Bu poronin ttimiu ‘Willi-o=m'o bore ola-roik verilecek-
'[l.’Hl','lkLli118'[ll’l‘g€l’i odeme voadl ise, oyni miiktor-do Cl’KOl'l|ClCCl'l><
ve bore olorok cloijitilocok bo-niknotlorin karsilioinin odenmesi
istendiifiiinde, bir giaranti bioimlnde olacokti. lBu~ sekilde gorcinti-
lenimiis bonknotlor, ozel girisimcilere bore olorolk verileoekti. Bu ) ‘J

borclarin her ikisinden de ioiz kozoniloca-kti. Hem hi'i=kLim~ete

verilenden. hem plyClSGVCl veril-enden. lste yine ibC1filk‘C1Clll§ll'l mu-
cizesi!
1694 yilin-do korar verildi ve lngiltere Bankosi doigdu. Mali
ihtiyiaclor, her turlu itiiiazi oltetti. Bu aroido Toiy'ler torofindon
rievesle one suriilen, <<bankolar yopi ‘oloroikl CU‘mlh'UlPlY9tCl ku-
rulusloroiir,» bioimiindeikii itirozi lbile altetti. llkl yondan kozonilon
f~aizlere‘gore, holrcoimolar herhalde oldukeo diisiiktli. ilk ergo- 'ri-7§l
l',;" 1-A
nizosyon tab-losuindo, yonetlm kurulu, -guvernor, governor yor- t-2 5

dimcisi, on yedi memur, iki de kapici ~gorijilLiyor~du. Bu kop-ici- -i

F-:-2
lorin maosi yildo 25 sterlindi. Cok geom-eden yoinetim kurului
ll ,
l

baslongioto 2000 sterlin moosla tutulmus olon William Proter- l

soniu -kurul disi biroikti. Paterson birkoc ay geomeden is orko-

closloriylo kaivgo etmisti. Son zamanlordoki yazorlor bunun bir
eikor ootismosi oldugu goriistindedirler. Paterson o sira Ok-
suzler Fonu Bonkasi odindo bilr rakip biankoyi ikurma i,oeslndey-
di. (3) Ne olurso olsun,i Paterson ,lskooyo'yo dondu ve oro-do
Dorien ploninin hevesle desteklendifiiini gordii. lskocyolilor do
tipki Fronsizliarin ilerde Kraliiyet iBankosi'no kosocooi gibi kos-
tulor, Paters0n’un kofosindoki oroziyi,ge~listireceik sirketten his- l
l

._i._;i___,.__.i..i

(3) John Giuseppi, Bani-1 of Engluml, London, Evans Brothers, 1966,

s.‘26. Daha. eski yazarlar, kurdugu biiyiik kurulustan haksiz yere
uzaklagtlril-dlgl kanlsmdaydilar.
 46 ' J.~K. GALBRAITH/PARA

seler kopismayo, yotirim ycipmoyo colistilor, Bu girisimie so-

dik kolan VC1-’[ll’ll”fl~ClIGl’ll’l hep-si porolarini yitirdi. Bes yeiikenli ge-
niiyle yola cikon 1200 somlir~geci=n*in hemen (hemen hepsi ha-
ycitini kaylbetti. Bunlorin orosmclo Paterson'un karisiylo coco-
gu do vardi. “Poterson kil poyi kurtulmustu. Doha sonraki yil-
lorda, ‘i'l1CI|‘l tarihe yoptigji bio/yL'il< kotkilar takdir edildi, adi bir
dereceye kodar oikloncli. lngiltere ve lskocyo birli§j~in'in ntifuzlu
bir yandosi oldu. 1 -

ilk kurulus korcirini izleyenon b-es yil boyuncci liul<[jin"ietiri

parosol intiyaclori devom, etti, borikanin ser-moyesi ytikseltildi;
Buno korsilik bonkayo, hisseli bankaciligjin tekeli toht irone-
siyle verildi, bu imtiiyaz yaklosik yuz yil devom etti. >Baslangic-
to Bcinko kendini clifiier bCll'lkCllCll’ gibi, amo oldukco irntiyazli bir
bonika olorcik gortiyordu. Bir bC1*kllTlC1 sarroflor gibi. Sorraflor do
o sira meivduat koibul edip borclor vermekteydiler. lslemleri dil-
rfistlukleriiideii cok, kosolorinin _zenginli§iinden .gL'|o <kozon-mok-
taydi. Bunlar lBoniko'nin kurulus karorinin yenilenmesine sid-
detle kcirsi cikmaktoydilor. Amo itirozlori bostirildi, ‘Banko'~nin
donemi uzcitildi. Ama cok gecmeden, Bonka'nin yhukiirnetin ban-
kcisi olmo konumunu tehclit eden yeni bir rakip ufukto belirdl.
Bu do GLll"l8‘y Denizi Sirketi oldu. 1720 yilmcla, daho onceki nie-
peten rutin oalismolorindon sonro, bu sirket bir teklifleigeldl.
huikumet borolorini L'istl-enmeyi, buno karsilik birtokim imit'i-
yozlar istedioini -belirtti. Bu imtiyozlcir orcisinda lspan‘/ol s-omiir-
gel-eriyle ticaret hokkinin do ‘bLllLll'lClCCl§1ll'll umimaktaydilor. (Ger-
ci c sirola-r pek diikkoti cekmernisti ama bu is lspcinyo‘ylo hay-al
edilerneyiecek bir onlasmoyi gerektiriylordu. lnigiltere BGnikG‘Sl
(hukumet borclori konusunda Guney Denizi Sirketryle e-linden
gieldigince rekobet etti, C-uney Denizi $irketi'n1in comertlioi kor-
sisindo fiyotlori cekici olomacli. Aslindo Guney Dieniz-i Sirketi’
nin porlamento ye -hukumet Liyesi olcin bozi temsilcilerinin is-
leri koloylostirici riisvetleri de bu yenilgide rol oynodi; lki ku-
rulus orosindaki bu rekabet; Bon1ka'nin Giiney Denizi Sirketi‘ne
.2 :_:_—::_:,::,¢L:_-_~,_-_~£_~~~ M 1 ~ » ~ ~74.-,».» 1' F ~ » F» » I / _;L_.WM4_.,_,- , 1» A; *"f” . ;_.1._>_—.—:_~A-“+€:é€

ASIL BAN KA 47
;
<;e$itIi igleri ioin cémerme bore 'verm~esini eng*eIleme<:£*ié. Ama ii
X
5.
tilm snrtlar gdzéntme ql|nd1§1|ndc: *B0n*kc1 ucuz kurtuldué deni|e- |‘_
F_
L
>=‘
bilir. (4) » ' I
Cfinkijx Gfimey Denizi $h'keti’nin b0$cms|n| izleyen cogku
<;o~k bflyuk oidu. lVi~csn$ Denizfnin étesinde Lovvv'u_n 0perasyon- .;i_>.<
2;}

Ian doruk noktuslnca vonrken, Guney Denizi $irketi'nin hisse- “,4

1
Ieri voh$i bir spekillosyoncr konu oldu. Bu cwmdcr bircok yeni 1

giri$im tilredi. Bunlonn bir érnegri, sL1rekl~ié dC'>nece<k bir“ te*ker > ‘i‘
\

soryrlcrbiléen <<o|in c1do|ml0r|nm evierinin onurrml ve yeniden yo-

p|'m|», bir d>i§;eri de 1<<<;o<k cwcmtcnih bir g+ri$imi g-e\rc,;e;k|e$tirm<ek>> Llifi
le iIg~ili*ydi qmcmo giri$imin ne oldugjunu bil-en yoktu. (5) ‘Sonundcx }'[1 w
§

hepsi slflra yo dc; om covk yo-km Dir yere -indi. Amc: ingiltere F431
Bonkorsr, 0 kn pay: kurtulugunun sonuoundca, iti-dulli bir bcwnku
olarok bUyL'|=k~s=oyg|nl1k kqzcnnoh. Frc|ns|zlc:r ncasxl bomkoluro kor-
gr l<u~s§=kué duycw fOlQ'Ll|C1l"SC1, ingilizler de hisseli $irket|ere k<1r$1
;%
kuaku duycw o|du|_or. Bczlon Yc1~s<:ss| 5The “Bubble Act-*G~Em'ey De- 1.

nizi-BoIonu'nda@n v6~tC|\rU) ClKCH’|ldl ve‘ yakI~c1$|k bir y|'.'|zé yll yc1~dc1@ ;¢

<

cidhcs fcvzlu bir stzre bovunccz bu tin" kuruluslorl slkn bir dens- ....\~
M 15>‘
H‘

tim crltmdcx tuttu. \

172U'den 1780'e kudar ingiltere ~Bcmka~s| c1d|\m\c1dxém, para i <;\
w

crrzmm koruyucusu olurok, aym zomcmdq ingiltere hL'rkUmeti-

1 |
nin mqii soréunlcmnm yflfdlm-CISI omrcék ~ki§i|*iQini ge|éi$tird-i. in-
gfitere Bcm~kc1s|'mn bonknotlclrx, istendi§;~in~de cmmdlcx mudeni
puron/‘l\c1 édeniyor, béyie olunca do pek *|<in\1Yse gelip mclédeni pu-
ro istemiyomlu. *Bc1n*kc1’n|n‘=k£JcL1k rakipieri tcsrafrnédun grkcxrlion \}
Lwnknoticmn» ybéyle bir guven verdiéi yoktu. Bu yflzden 0 bun-
kalarcs Slk Slk édeme b0$vurusundo bulunuluyor, Slk svrk dc:
s
r\
1

:14) Ayr1n.t11a1' igin bkz: R_D. Richaxfis, <<The Bank of Englandyand the
South Sea Company», Economic Jonrnalfin bir Qki olan Economic
History, cilt 2, say; 7 (Ocak 1:732), s. 348 ve devaml.
( 5) Charles‘ Mackay, lflemoirs of Extrwordina-ry Popular. Delusions and
the Madness of Crpwds, London, Richard Bentley, 1841; Boston,
'L.c, Page and Co, 1932, s. 55.
48 Ci’. K. GALBRAITH / PARA

I<Ci‘I’$I|l*kSIZ kCI|II’I‘IVOI’CILI. I770 ylia doIoIyIcIrmc|c: ingiitere BcmkusI

hemen hemen ILoncIrcI'cIQki tilim Ikfigjlt porrcman tek *kc1ync1§;| d1u—
rumuna gveIm>i$~ti... Ulke »b<:mII<uIcIr1nm bonvknotlarn bir sonrouki
ytlzyaim ortczicmncz Ikcxdqr doIc|n\imdu 'kc1Im0y1 sljrdflrclflyse bile.
<§zeI Ibcmkcslonr ciczha cok mevducit yutnrmo yeéri huI=ine geImi§--
ti. Bore verirlerse, C§!I’?’flIi’(LII‘KlGI’I $ey ciolcznum Iolmuyor, Inev-
cmczt 0IIuyordu. Bu camédca bir kolcaylrk oI-carolk oekler de OI'tCI\/CI
<;:I<t1,\ ‘kUI|ICII'IIII’I'IO\/CI blG$I‘CICII. V
BcJn!<0n:n _scry‘gmi1QI urtvk cok I:=IIxyi.III<tU_ 1780 y:Im»-cia Lord
George Gordon pe$ine toplczdaga kCIIGbCIII»kIjCI> Londro s0I<-cI-kI0-
rlndcs prote~st~o gésterisi ycspcny Kcatolik Yardlm _Yosc|Ism| I<mcsr-
ken, cmo hedef cashnciu II?»<1nI<o1’yd|. Bunkcs kurulu cIIIIzen»i tem-
sil e~cIiyorcIu. Kentin Kotolik muho1IIeIerIn~de gésteriler CIC|I£1$II'~
ken yetkililer tepki géstermekte yqvog dcwrun|yorl~c1rcI|.I Ama
I<c>1I~cI»bcIIik IBcmIkc:I'y: ku$_c1t'mc1yIc1 KCIIKIHCCI Ii$Ier duhaé ci<:IdI~\/Q c1|m~
ch. Askerler mUcIu*h1c1IeI etti. I$te 0 gtmcien Iberi geceIerI IBdn-
kcI'y|N kIoIrumIc1_k *ic;;In as-ker gt'>nderiI~ir.

Doha énce Icie st'>yIecIiijimiz gibi, XVIII. yilzylhn sonundcl

Ingiltere IBCITIIKICISI cI<1h<:1 I<u<;uI< Londrclh rukiplerinin b1cmI<notIc1rm:
piycxscsdun *cc1sIfIye etmi$ 'CILII'UITI=d£I\/dl. Bbylelikle TCIZICI bcmknot CI-
KCIHIITIGSI, en Icazmdcm kentin ioinde 6n|enmi$\ oIuyo»rcI1u. Ama
bir merkez IIc*c1n'kqs1 olmclnzn ‘CIIQGI’ t'>nemIi\g6~revIeIriv henfiz yer-
Ie$mIem~i$t4i. Iyimserlik ve spekfllutif mutIuIuk dénemél-erinde IkCI-
QLI-k -bcmkcilcmr vemlikierri borclura ve ;:1IcI1kI~c:r1 'ITl6VO'UG1LI SIfllI“S»IZ
0Irt1r<:1~biIir, feI01~keti ve mevducxt paras! qrzmm C|ZCIlmCISII’1I duvet
€d8bIIiI'I€I”CI~I‘. AIcxcc1kIal<;mn gelip mudeni pc1r»cIIc|r|n| isteyecekIeri
gtme kc:=r$| dc: h€IIfI bir KOI’LI‘I"flCI énlemi scaglcmmwg déeqildéi. Ay-é
rlcu ortoxdcz bir Ihtiyac daho vurdu ki, 0 ihtiyac yclmz "oc|n>kc>1-
Iarc: ve paruyo bzgta bir gey suyllcymuz. O ihtiycw. citizen-
Ieyeni ciijzenleme mekcanizmusa olustummktur. Ashndq Iyirnser-
Iiqin ve k<:|muI IhtIyt1cI~c1rIn|n ‘bCl‘SkISI ciitmdu IKCIIGIQIYIGCI BcmIku'
nm =kendIsi bile ver-dkji borclcm, CIkCIrd|§;I bornknotlcm ve mev~
.»:<.—.~.~_~">ii-5/:—i~:£L:/~ — /" /é:-:€%€#?W“?*I23€~:~:4£%;:/:-;/vsfiaa/:1;.~,~;rs-,-;,I »g;~:;,-,>;»;:=2;a#;ai~2 ~;2£—::»2:>-4 W {~25

IY¢;2;
I1,
Ir:
I
ASIL BANKA L 49

ciucm cok fcIzIcI genIsIetebiIircIi. Iste t'>nIIIne gecilmesi gerevken II-I< I I

Ha
sown Ibuydu. I
VLIzyIlm solnu gelcligjinde Ingiltere iki cephenin ya birincie
L15’
\,'cI"dc1 d'bL'IrIIIn»de suvus huliivndeydi. Birinci cephe AI'T1€I'IkO'C1Cl‘KI L». _

sémtzrgelercii (bu CIFOIIGU ~st'>yIemek gerekir, =p~<1m DCISIIITIOSI ko- II 2;»;

I"ILISLII’ld(;I~kI gérus <JyrIII1k|c1rI cIrcId=cIkI uzI<1s?mcIzI|§IIn ve gerg*iIIIIi@~in

bastcl gelen nedenlerinden bIIrIni 0IustuI"uyoro|u). Ikinoi cephse k;;;'
I. ~: _-

ise, NCIpOI'\/G'fl’C1 ve daho ‘S‘OI’II'~CI dc: Yeni CumhuriyIet’e kcIrsIycII.

SC1‘\lCI$In Ikendine 6zgIII ~kosuIlcIrI vcIrcII. YoIIorcI dU$mU$ ordu-
Icmn IO‘CIkII'I"II icin, doncmmd icin, IngiIteI"e'nin (kendi cIcIs|ndoIn) If
Iilii
""T
inscIncII pO|i1Zi'kCISI geregi, insc1ngL'IcI'.1 kursIIIQIndu Ibol pore: ver- Ir} i

IE5,
W
mesi gerektigiini IdL~I$II:Il'I8I'I‘ mIittefikIeri Iicin ‘hep cok para gera-
Ikiyordu. Pitts czok lSI'CII’CIY~CII, ‘bII'COI<|OI’lYICI gbre de BcInkQ'~cIcIn I: —'.

bore ister-ken yoIptI§I ‘UGSKI ook cImcInsIzdI. Vergilser ortIrIImIstI I

I,
I
I
geroi. A§|Ir direnise ruqmen, rnI'.IIki~yet vergisi diye Gd‘IGI"ldI- I“,
.I< I'IIcm bir gelir vergisi de konmustu. Ama ih’cIycIcIc1~r h€II€I Idevolm
edivorclu. YLIzyIlIn son yl||O|'II'lC|ICIIIBGf1kCI'fllf1 rezervIeIri co-Ik oIzcII- $23 !}?-I=§ 35'§?:'lf
cII, ~cIrosII'cI cIcIIk vermeye ‘bCJ$ICIdl. *SonuIn~d;cI 1797 y||I geldiqsinde.
FrcInsIzIarIn y<1kIndu cIkorm<:I YC1‘pCI‘bIil8C9k|6I“'iIKCIYQIICITIVIG bes- Iii.
I.~.—_

Ienen gerilim ’kosuIIcIrI Icinde, Bonku dIcI <;IkcII'~dIg3|I bonkn0tIorI

oitm ve gI'.'ImL'IsIe 'o'de'me V'll]|I(I]fI'IIl:I|U§I:II"|*l'.'I cIskIycI oldl. Bunun IIk
sonucu, kL1cI'.'I~k islemlerde kuIlonIIcI~n ve 'pI‘YCISC1dC1 Ibulunan c1ItIn
vs gL'II"nI'Js,L'In I:IIiI' ‘CIHCIC1 OTtCIdCiI'I yok olmusl oI~du_ Insonl-ar bsirbir-I
18I'II'I8<bCiI'IkI'IOI’[|OI’I veriyor, mu-densi kendilerine SC1kI|yOI'|CII‘dl. Yi-
ne Gresham YcIscIsI. Bonkcz acele, bir we Iiki sterlinlik ‘bunk-
notlor 13CIS'[|,< kusulurlndcn sovcss gonimeti Ispunyol pc1rcIIcIrInI
cI<:I cIkcIrIp édermelerde kuIIcIndI. Ingilte-re I<r0III III. G~eorge’~un
I:IcIsI cturcubuvk Ispun-ya ‘kI’CI|II’IIl'I resmi Uzerine b:;IsIImIstI. Bu
dummcia, isirn~sIz, umu Ikurulu dilzene kes*inIikIe kcIrsI bir scIiI'in I

su dizeleri séyledigji Is~iIIrI‘mekte<:Iir: (6)

II1 :
(6) Giusappi, s. 76,
II

.F.:4
II

II
I
50 J.E.‘ GALBRAITH// PARA

BIGHKCI Isponyol -oIoIorIonnI geoerii kIImo CI$‘k||'1-CI I

BuoIoIcInIn kcIfcIsInI tokn ese§1inIboynuno.

I-Iukumetin ihtIycIc>IorI ham bosIkIyI sL'IroIL‘IrIuyordu. Veriien

DOFCICI-I’ ve bu nedenI~e Ide c|k~orII~cIn bonknotlor »cIrt‘moktoycII. $im-
oII -cI~I'tIk 1*-iyotIcI-r ve to~bIii oltm fiyotIor| do yukselmeye bcIsIcImIstI.
1797 ve 1798'cIe I\/Iichc:eImos'dcI <;u~voI| om silin ve dokuz peni
olon b~uQoIoyIn fiIyot| 1799'do on bir siline, (bir sonroki yII do on
oItI siline clktn. (7) Ekmek fIy_otI do ono gore yukseldi. Aym do-
nem ioinde, sIk~ke holine getirilmemlis kulce oItIn fiyotlon do
bir hoyii orttu. Onu izleyen birko-0 I/I|'SI'.'II’6SII1C8 fi\/otIor biroz
gerflediyse de, sonro tekror hIzIcI yL'IkseId=i. Butun bunlcxr Imu-
\;u<k ~I<oygI yorcItmoktcIycII. Ingi|teIre'»ds 0 sIrolor gecerli guo do-
§IIImInI yonsIt|r bioimde, koygIIor 'y‘iIyece-k fiyotlon uzerinde cIe“-
QII de, oltm fiyotlorl uzerinde oclokIcIstI_ 1810 y||I Igelvdigincie
Avom KGITICIFCISI konuvu inceIeme-k ‘l'.'IZ8I"6_bII‘ Ikomite o<l(u$_tur~dIu:
I<I,'IIc;e Aitmm YU<_k~se~k F-Iyotl Uzerine SeoiImIs Komite. ilk. gorev.
IaIircoIkI0rIno gore 'oynI soruunun bosko t'urIIL'I ifodeu ediI=isI sow-
Iocok bir soptomo yqpmcIktI. Acobo Ingiltere BonkosI'nIn bcIn=I<-
notion mI decjer koybetmisti, yokso oItInIn fiyou ml yu-kseImI§"ti?I
Komite Ise koyuldu, sonunclo bonknotlonn uusrugu -bulgusuno
\I‘C]I"CII, Altm fiyotIn|n yukselsmesi, Ingiltere >BonkosI'nIn hdlo ode-
nomez durumdoki bonknotlcinnln cok fozIcI CIKCII’I|ITII$ oImosIn-
cicanoh. Komite, Bonko'nIn Iki yII ioinde b'OH‘kl’IOIICII’II‘II yine ode-
rIeb»IIIr durumo getirmesinui oneroli. Porolor vine konvertibf
olu-nccI, modenin fiy;ItIno|cI bir yukselme de olmozdl. V é
" 1811 yII|noo, pom ve poronln yonet-Imi konusundok=i urIIIII
tC1I”[I$TI"I~CI'\/GI’ oIdI. Gercekten de tum to-rih boyunco bu konudo
yo»pIImIs tomsmolorln en unlusu bu 0IcIu. PorIcImenterIer so: oh-
yor, -Iooro UZII'I'lCIl"I|QI'l,O'I’1IG\/CI CIKID g6l’l'.'l$|6I"Il"II~CICIkIlyOl'IC1I’dI. Bir
insonm nosII poro uzmom olobilecefii noktosl, tII:IkI simdi oIdu-

.__..__-i.__-__...__.___-.1--I

(7 ) TLS. Ashton, Economic Fluctuations in England, 1700-1800,» Oxford,

O2;"fo1"d University Press, 1959, 181.
’-:—2-3:T.~.'/;—%_-~“.'-1-"='~" "M »M ~~~~~~:~"~~-"~""*"“

ASIL BANKA 51
I !','?>/t;§
. I -1:
Q-u gibi, o zomon do belirsizcli. Amo bu insonlor 0 gunden Ibu
I/ono be-p poro sohnesinin sobit bir ogjesi oiorok vorIIkIorInI sI'.'Ir-
oil-rI"ne»ktecIirIer.
O tortIsImo sIrcIsIncIo do, gunCImuz~<:Ie holo vorII§InI surdu-
ren bir g6I'l:I$~Qy|’l|lQl, "ustu kopoII do olso, kendini belli ediyorclu.
(8) Ekono-milk deQIIsiITI hongi noktodo bosIIyor? Porodon soI'umIu I3
oIonIoroon mI ‘DCl$|l\/‘OI’ (yoni Ibu oloydo, borclon veren, bonI<-
not miktorInIn Ive mevduot l’nIk'[CITII'llfl y[1»kIs~elImesIne neden oIcIn-
Iorclon mI)? Boyleyse, fiyotlor ye luretim uzerindekl etki buro-
don doguyor, gerok uretimole, Igerekse ticorette fiyot yuksel-I
mesinin uyorIcI etkisi de boyle 'bosIIy*oI'du. Yo do ocobo cIe-
§IIsIIIkIik uretimle mi bosllyordu? Once ticori fooliyetleroen ve E‘?
III,/cI'IIorcIcIn Iboshyor do, 0 yuzden mi borclor isteniyor, bonknotlor ’ \
we nievduot ortryor, yoni poro C1l’ZI yL'IIkseI~iy0rdu? ‘KISCICCISI, poro
mI e~k~on»omIi*yI etkililyord-u, yokso poro e-konoI'mIiye cevopl mI ve-
riyorclu? Bu soriu hold sor'uImoktocIIr. -<<IPoro ogjretisi zcImonIcI,-
I
p-oroyI ekonomi~k durumun ne0_Ien~i yo do etkeni olorok oeoerlen-b I

oirmekte koro~rsIzlIgo dusmustor. (9) u !

‘TI J

7 Sovos yIIIorI ticori» fooliyetlerin Igelistifiyi yIIIor, Iyu- J

kordo cIeg*iniIdi§II gibi, fiyotlonn do yukseldifiji yIIIor oImustur.

AroIorIncIcI BcInko’nIn Ibuyukleri de oldugju bir grup, is hcIyotI
I<c$uII»o-rInIn (sovoston etkilenmis hoIiyIe) soptowcl etkisi b-uIun-
ougu IflC1l'ICInIdCI'Y'C|_l. Bonko ve veI“oIi§II Iborclorio cIoQIt”:I§II A
bonknotlor bir C€‘VClp’[I. Aitm fiyotl, fool ticoretinbosIkIsI oltIn- I J
do Iyukseimuisti. Buno korslt 0IcIn grup ise, Bonko‘nIn 0 comer’:-
, IIQI vle hukumete korsI koymoktoki zoyIfIIQIylo, bu fiyot oI'tIsIno E
I/oi ocon bonknotlonn I3IkorIlmosIno goz yumduounu ileri sCIr-
I; 1

(8) Tlplu birkag yI1 sonra yenilenen olaycla, bankaclllk ve banka nolitl- I
kasmln teclavill ilkelerl taraftarlan a.ras1nda.ki taIrt1§mada‘olclu_§11
I gibi.
(9) Sidney Weintraub ve Hamid Habihagahi, <<M0ney supplies and pri-
co output lndetern1Iinateness: Frie-cllnan puzzle», Journal of Ec0- ~
nomic Issues, cilt 6, sayllar 2 ve 3 (Hazlra.n—Eyl1i1 1972), s. 1. V
52 J. K. GALBRAITH /’ PARA

mekteydi. Altmm fiyotl yL'II<seImIs degjildi, osII deder koybeden

DO‘I’1kCPI'lII'I borIkn0tIorIycII. Ve his kusku duyulmosm ki, 0 bonk-
notlonn degjer koybetmemesini soolomok do IBonko'nIn so-rum-
IuIu§uy0Iu. Iste bu gorus Kuloe VAItIn KomItesI'nIn gorusunu et-
I<I»Ie~d-I. " I
Sozko-nusu tortIemoIoro kotIIonIor orosmdo en urIutuImo-
vocok kisi, Londro borso komisyoncuIormdon bir Yobudilydi we
bu ‘isi yoporken kendisi de, boskolon do, ekonomi felsefesénde
geImis gecmie en unlu goruslerden birini ortoyo otmdkto oI-
dugu-nun foI"IkIndo deoildi. Sonrodon bozIIorI onu tum IktIsot-
ollorm en buyugu diye nitelendireceklerdi. AdI Dovid RIcoI'-
do'I/du. KI'jIIc;e AItIn I<omitesI'n~In odun vermez bir destekcisiydi
ve <,:oI< geomeden b=L'Itun dunyodo oltm stondordl diye odIon-
CIIYIIOCQIK kovromIrI do destekoisi olmustu. <<»KUl<;e sorunuylo II-
gIIi sontortIsI"rI~oI~or SII'CISII'1dG, bir‘ poro biriminin lku-sursuz oI_o-
bIImesI Icin dederlnin kesIn"IIk'Ie deoismez o-I'mosI gerektigji hoI<-
II oIoroI< Ileri surul-mIustur.>> (10) De§IerIi mode.nIerin bu kodor
dediemez ve kusursuz oIm~osInIn I:>eI<IeI1emeyece§)inI ~ko-b~uI eden
Ric;oI"do- soyle -devom etmistirz <<AItIn ve -gumus bir stondordm
oImosI ge-rektifiyin-den ook dCIII"ICI‘lcC1ZI(ZI de~g“;i»$ikIIiI< gosterirler. Amo
I,/Ine do bulobildigimizin en iyisi onlordw. (11) Boyle bir ston-
dort o-Imolzso Iooro onu cIkoI'cInIorIn ceboieti yo do orkorlon yu-
zundon her turlu dolgolonmoloro or;I~I< olocokbr.» (12) Kendisi
UC1I’IkI'1OTICITCI'kC1I’$I deg-Ildi. Onlon eko~nom~iIk buluyor, bL'Iyil~k bIr
rohotII=k olorok gortryordu. Amo modene oevriimek IiIstendikIerin-
do her zomon Ikonvertibi olmolorml, yoni korsIIIgjInIn. odenebII-
mesini bekIiyordu. _
RI-c:ordo'nun» sozleri de ekonomi dcInIsmonII<§,IInIn yuce ge-

__.“__@

( 10) David Ricardo, The \V0rks and Correspondence‘ of David Ricardo,

ollt 4, Pamphlets 1815-1828, ed. Piero Stelffa, Canlbridge, England,
Cambridge University Press, 1951, s. 58.
(11) Ricardo, a.g.e, s. 62.
(12) Ricardo, a.g.e, S. 59.
,1 V’,,.,», ,. ~ _,. . 0'3»/W:X§(I:£‘W::& '7';/Qv 44 , ,,A”(_____.:;>:-»I;,-;~/ -V II.» V//'1//' - I»; -,-, ,,,,/ A , -,.-3;,» M 4\\/;>:V;¢;':i{
2;,-2 Il?.€"??7;1;1l-_?§§?”-:-:-:-:-:~.;-‘.-M12iL?2§€??3§l1.i_- -,2§§i§€i§ZiE§f_Q;§Q7:?§§3,-Q;-,i ‘fia A‘ MM jié-i;5T';“,§§Ii:I{.;,-Eéi

I
I »I
ASIL BANKA 53; II

I
Ienedine uyuyordu... belli sonuoIorIn do§II"nosInI Istemekte ho-
riko, omo bunun yontemlerini Iistemekte zoyIf. Yo do doho yeni,
bir torihcinih Incelikle onerdioi gibi. kendisi <<bIr ekonomi ku-
romcIsI olorok, burnunun di-blnde yer olon seylere I<orsI tIJImI'.'Iy- 1-125:!

Ie kordu... orneoin Illlkesinin o sIro sovosto olusuno korsI.» (13)

Amo Pitt bu oyI'IntI-yo Ikorsl Ikor de§jiI~dIi. AItIn fiyotmo etkisi H6-
oiurso olsun, onun ‘I(C!l"$lSIl'IdCI Nopolyon sorunu vordI. BCII’I‘kO'
don yeni yeni Iborolor istem-eyi surdurdu. Rioordo prensipte go-»
Iipti... yolnlzco uygulomo gerekleri CICISII’lCICII"I bosorIsIzdI. I’;-'1
II I,
I':~;‘~:
Amo sonundo uygulomodo do kozorIdI. Soygm gorusler on- Iii, E
don yono oImoyI sL'IrdI'.'IrdI'JIer. 1821 yIIIndo, sovos sono erdII<-- IF}:
(., I
ten epey sonro, tom Ikonvertibilite ‘SOgIC1I"ldI, hem de bon*knot-- I1,-,1

Iorlo -oItIn orosmdoki eski kur uzerinden. RI-corId0= dider konu-

Iordo oldugju gibi, bu konudo do IngI|tere'yi fethetmisti. <<Engi--
I "XI.I‘.II
zisyon nosII Isponyo'-yl fethetmisse, t|pkI oyle.» (14) ‘I,:IcI
I I II
AImo tobii henuz isler tumuyle duzelmis dedildi. Bohko holo. ‘ I/ IE?
»‘ 93:1
fozlo odun Ivermekle suoIonIyoIrdu_ 1824 yIIIndo, Guney De~nIIzil 4: I:.l-LI
II -~ I ,-.
III
Bolonu oIoyI yeterince Iunutulducju snrodo, yeni $II‘I’K8III6I’ ve ben- I:
zer oIoyIoI' doodu. Bunlorm ooou yine Guney Am-eriko’y~o du- I131
,._ ~ :4:
yuion otehlikeli Iiigiyi yonsmyordu. Amo bu orodo beIIII
Z -1
bir sinkete Ikomuo~yu~ndon cesoret vericl Ibir oevop geIdII; <<KIZIII I
D-enIIzII drenoilo kurutmok ve Yohudiler kooor-ken I\/IIsIrlIIorIn ord-
yo soc;tIQI hozineleri Ibulmok.» (15) B~OI"fI<C1'I’1II'1 gevsek tutu-mu-
nun ‘bu potlomoyl tesvik ettidi (<<boom» Ibittikten sonro) ‘KGFIISIW
no vorIIdI. On yII sonro m/eriIen boroIor yine ortti, bir yukselis
doho oldu, ordmdon F8Z6l’VI€I' yine -ok|p Igltti. Sohundo rezen/Ier
tilkenm-eye yOIk|CI$IIQIl'ldCI, Bonko'yo yeni bir oezoyoyo do if-

(13) Giuseppi, s. 79.

(14) John Maynard Keynes, The General Theory of Employment I11-~
terest and Money, New York, Harcourt, Brace &, C0., 1936, s. 32.
(15) A. AJ1dl1'€€Ld8S, History of the Bank of England, London, P_S. King’ I

and Son, 1909, s. 250, Juglafldan ahntl, Les crises economique,

s. 334.
 J. K. GALBRAITH /’ PARA

Ioso kendini hozIrIomok gorunuyo~rdu. Bu kez‘ onu =kIur-

Ioron, FronsIz bon-kocIIorInIn bir kOI'ISO‘I'SI‘YLI~ITILI oldu. Ingiitere
BCII'I'I(CI‘SI'n§I oltm yoIIodIlor ve o oItInI Fronrso BCII'IIkGSI'I'lCICII’I
IBonIoue de Fronce) cektiler. Bu duzehleme bir suru ise yoro-
mosInIn vomndo, Ingiltere BO1fI‘I((JSI'I'IITI Fronso IBIon~kosI toro~fm-
-dob I<urtorI|mosIhIrI oyI-‘oInI soklomoyo do yorcIIdI. 11844 yIIIndo.
poromn yonetiminde poro biriImIn~in ve bonkoc|IIgjIn rollerinih he
olduqu ko~nusun=dok*i yodun tortIsmoI~ordon sonro, Sir Robert
PeeI ortoyo oIkI~p Bonko'yo resmen deli gom,le§)i~nII glydirdi, onu
I<IskIvrok bo§)IodI... ‘WoIter "Bogehot orodon otuz yII gectigjinde
bu olovo <<deImIr Iclokum sistemi» diye od tokmIIstI. (16) O yII
Bonko'nIn ono sozlesmesine bir rnodde korIdu, Ingiltere Bon-
I<osI’nIn cIkcIrocogjI bonknotlor 14 m'iIy*on sterlinle s|nIrIondI. Bu
poro hukufhet tohvillerinden soolon-oco*ktI. Onun d|sIndo veni
bonknot cIk_orIImosI cmcok II(CII'$III§)l|"ldCIII oltIn ve gL'Im=L‘I-s vorso
-.miJmIkL‘In~d~L'I (gL'ImIIII$ rezervl oItInIn Id‘ort,teI bihini osoImoyIoc:o=ktI).
Demir dokum -sisteml, BCII1‘I<CI'I’lII'I yeni I:IISIT|6I"III'T1I8\/GI‘b-CI$ICICII§l bir
Islevi feno holde zorI~ostIrIy0rcIu, o do Ikolobohk hoIkI gru.pIor"InIn
doho kucuk bonkcflordon ‘fTI6‘VdLI(1IZIGI‘lfl| o|'moyo gelmeleri du-
rumuydu. Amo bu kusur koloyoo giderildi, cL‘In=kL'I yosolor ro-
ihots|zIII< verdidinde on|orI koldlrmok koIoydI.

O yIlIordo Bonko, kendi ostI olon bon-koIorIo ticoret bon-

I<oIorInIn fooliyetlerini denetim oltmo olrmok uzere horekete gec-
ti. Bunu yoporken, merkez bon‘kocIII§)| p‘O|‘I11IKGSII"|ln iki torihsel
I-orocInI coI|st|rdI..~. ocIk Ipiyoso operosyo-nIor|yIo bonIk~o Ikredi
oronIorInI.
I Ticori bonkolordo kredilerin ve bunun sonucu olon mev-
~CIUC1’£II'l hIzIo)genisIemesi, - sonro 0 mevduotIn ho~rconmosI, do-
Iho once de gordufijumuz glibi, fiyotlon Iyukseltecekti. IngIIItere'

(16) .Wa1ter Ba.g'e.hot, Lombard Street, New York, Scribner, Armstrong

and Co., 1876, s. 25.
 _,_,_w,., , ...,,~»,H.,,._~4 _ I I~, 1 , _ »’ M; :¢~;':::.~;,
,,.-,-K-:1-::-:-*-:-I/-1”~“'
/flow 1 I » ,_ , '-ir1;1:¢:<-‘I~' 1““-#15?’";;i:f§-I-'
___»_____ _»/.;I»__.__:; -- "Z>-*1,
- _ - s51- __--»----» »——~-~~ --~ »~~-~ ;1>1'
~ -1,?:€<¥;i:;§;':;%é;I@L~.;?;ééi/-I-"A ----"

re’
?I—:-'-I‘

-T-':?3I
A SIL BANKA 55, 7“ I

.,_
dekl etki, yoboncI rekobetin tum gucune de ooIk oImosI nede-
niyle, CII$L‘.II'-dCl|'1 sotm -olmolon tesvik nitelioinde oIdu.‘O zomon, 1:16;‘
1-25%‘
L-§»iII
Ingiltere piyososl, mol olmok icin doho pohoh bir piyoso holine 2.’?
$48.
geldi. IBon~ko kredilerinin b-eIkIenImedik bir hIzIo yurkseImesiIninI
bir Iisoreti, oIt|nIn YLII’t‘dl$I‘I"ICI ~IokIsI, gerek orodon moi sotI_n oI-
moyo, gere~k~se o mollon ~L'Iretece*k» yotIrImIoro I<o<;IsI olmustur, II’

Bonko burru oslmdo tohmin etmekte ve yovoslotmok Iicin de

bonlko kredi o»ronlorInI yukseltmekteydi... Iyoni gerek bosko bon-
koloro bore verd=I§;i zomon, gerekse ticorii Islemler iein boropo- A ,,>>1
5:5,
ro oroyonlon finonse etti§Ii zomon uygu|odIQ| kosuIIorI_ (Bu is-
,
Iem 1833 ‘YOSCXSIYIU II(‘O'|IC1YICI$’[II’l|‘mI$, Bonko foizcilik ioin gecerli “,¢’f

IT
hL'IkL'Imlerden bo§"1Is|‘k tutulmuetur.) ‘BGl'l‘I(G'I'lln kredi oronIor|hdokL
bu yukselme, dI§jerIb~on'koIloro kredi ocmo islemlerini sInIrIondIr- Ii-252i
_ _">"\

mo yolundo bir isoret verine gecmisfir. Egjer buno o|dII'Is ediImez- II '_‘:‘:I
:/"\’I

se, Ingiltere IB~onIkosII hukilmet tohvIiIIerIn»i o¢Ik piyosodo scIto-

bilecek ve kendi difier yCI1I|I’I|TI|GI’|I'III'\’Ve bu orodo ticori 'k€1QItIorI-I
nIn vodesinih do»I~mIosIno ve toIhsIIIIne ~Iz~in verecekti. Yon-I bir M"
votIrIImI»po»rtfoyLI yerine, ell-nde ort|k noIk~It :vordI. Ve bu nok-it; :'/U
\ 1 1

cII§1er bClI'l|<CI‘IGI’dQ oI|modI§;I icih, ohlor Imevduotlormo ‘KCII’$-I doho

oz re-zerve sohipti, bu nedenle -de kredi vermekte doho sInIrIr; I =
I if
gitmeik zorundoydnlor. Tobii noIkIitIeIrini ortIrmok icin Ingiltere
’1
BonkosI'ndon borc__ o|oIbiIIr‘I~erdi_ Amo o Izomon do Ikorsuormo
bonko kredi oronl o|»k"moktovdI. Oron yL'II<se|ti|mi$I olduou loin.
boyle bir borcIonmoyI his tesvik etmemekte, zoten sonro bosko
!'TIII'.'I$‘[8II'II~GI’8 kredi olorosk dGQItI|Il’k8I"I onlorm do cesoretini I<II’ICI1 Ilj f
Ii -
n-itelikte gorL'IIIme‘kteydi. Iste Ingiltere BonkosI kredileri bu ee- I ?iI?%
I???
kilde dIL'IzenIiyor, Io ‘konollo mevduot ve poro yotIrmoyI do dbl"
zenieyebiliyordu... topyekun bir bon~kocIIIk sistemh/Ie.
Pek oz terim vordlr Iki, <<=o<;Ik piyoso o):IerosyonIorI», <<Ibonko
kredi oronlon», <<reeskont hodleri» -koIdor esroI'e»ngIz|iIk ioersin.. I'-Q -

Bunun nedeni Iktisotc||orIo bonkocflorm Ibilgi edinebilme olo- I 1:]

I
noklormdon bL'IyL'Ik gurur duymolorl, en zeki kisiierin "bile bUnICIl'l, I'1T:':
I 1-7f’.

onIoyomoyocoIkIo~r|no inonmoIorIdIr. Acrk piyoso operosyonIorII

delmek, demin onIotIIcII§1I giIbI, degjerli Ievrokm merkez bonk-osIrI-»
co sotllmosl ve bu yollo ticori bonkolorlo normoI bonkolorm eI~i'n--
56 J. K. GALBRAITH / PARA

Ideki bore verilebilecek rezen/Ieri cekmesi demektir. Bonko kre-

di ve reeskont oronIorI do ovnl seydir. BonkoIIorIn merkez bon-
,I<osIndon koloyco bore ohverrnesini Ive nokit durumIorInI zengIn-
Ieetirmesini onleme orooIorIdIr. O Ikodor. IBon~ko kovromInIn ge-
cen vIIIzyIIdo:ki gelisme sureoitne bir goz otIIdI§)Indo, bu esroren-
gizliklerin oshndo cok bosit oldugjunu onlomomdk im'kon-sIzdIr.
I\/Ierkez b-CIHIKCISIHIH son hizmeti de vine oyledirz InsonlIo-
.rIn ticori bonkoloro yotIrdIkIorI ve =bonIkocIIIg"]In yopIsI gereoi
cIrtIkI orodo Ibulunmovon mevduotlonnl herhongi bir n-edenle
noII<te oevirmek Istemeleri hoIIncIe, onloro guvenilir ve kobul
edilebilir bir Iporo mIIk"torI sogjlomok. 1825 ve 1833 I<I'I‘ZIeI'"II'I~CI6
oItIn Ioin b~L'Iyuk bir hucum olmustu. Yuzyllln geri kolonIndo do
bu birkoc k8Z"‘[€‘K!'C1I’IC1I'lCIl. En corIpIcI hL'IcuImIordon Ibiri 1890 yI-
hndo, Boring Brothers ond COITIIDCIHV-(1dIl bu)/u*k bon-ko birden-
bire elm-de 21 milyon sterlin deoerinde ~korsIIIksIz Ariontin ‘bo-
nosu bulup» IfIosIn esidinde oldugunu ~on|odI§I zomon ortoyo
-oII<tI (vine GI;‘IneyI Amerlko). Boyle -ocil durum-Ior loin de yer-
Iesmis bir yontem. vcIrdI. IBonko kredi oronIo~I'InI \/i_.'I'I(‘SI8|tip- bore
Isteyenlerin cesoretini Iororken, bir Iyondon CI(]"YU‘|’1I-‘dI$Ifi‘dICIkI
Ise-rbest yobnm TOHIGFI icin cozip durumo g-irdi. Sonro do Iporo
istemeye gelen tum dioer bonkoionn ihtivoclorlm =I<C1I’$I|-ICICII. Boy-
Iece onlorln mevduot sohIpIerI de guvence buldu. Guvence bu-
Iunco, yine Amsterdam oiovmm oynIsI oldu. <<PoronIn oekiIebi-
Ieoedini bilrmek, oekilmek istemesi yolundoki hevesi yok et-
ti.» (17) AsodI \/ukon 1825'den IbC1$IO‘VO|'~C]‘I(, Ingiltere Bonkosl
kendi sorumluluounu <<nIhoi bore verici» olorok kCIVI'CI~dI. Bu te-
rim meslekten olonlor torofmdon yine slrk sIk IkuI|onIIon bir
~terimdiIr, omo torihe bir bokmok bunun do sIrrInI ve esrorInI yok
Bt*I"I'I8"I<'[€ bunu I do I(O$LIIICIl‘CI Iuymok Icin gelristirilmis Ibosit bir
mekonizmo olorok ortoyo cIkormoktodIr, I

(17) Andreacles, s. 336.

’-22-I/i~ ’ u-1-'J~2-:~Z-2-‘:lT"“’f?i”§"I'l£‘{%£@€~{€%,,-$3 :,-/ ,_-2 _-:,-:/av .-;-::.-;,_ 1 21,: 1“ ->“-I-“'~'“»'r--I -‘r:,”-: *1’r»1i'i'L'E§%~Z&i-Z-21*::"::_
’’’’ / ::.-':.-fi-‘I-'1IL_;"-
~‘ A Z” ” "/1 5; /31 ~:':2Z—”:Z/'Z‘l*ZléL:;€{{~'_"-”111,21 _ 1”” ___ Tfj:"_:§;?§:"€;' fl-I—}2~I{€ 'Z"<2EZ‘r'€¥5€€/EFI/Iiii2 Pi Q '

I.»

ASIL BANKA 57!‘ '

1800 \/:IIndo, Fronsizionn bu tur Ikuruiusioro koI'sI duvduI<-

Ion kuskulor, NopoIy0n'un moli ihtiyociori Ikorsismdo yenik
tii... Zoten bu orodo ortoyo Fronso Bonkosi c;|kmIs, Ingiitere
BonIkosI'vIo birlikte, ono poroiel soyIlo*biIecek bieimde geIismis-
ti. 1875’de eski Prusyo IBonIkosI.'rIIn odl *Reic-hsbohk oldu. Bos-
ko I','IIkeIer de benzer kuruiueior edindiler yo do yokin IgeIeceI<-
te e~dineb~ilecek bir yolo girdiler. 1867'de Poris'te*ki nispeten gos-
terissiz bir toIpI~ontIdo, Avrupo'nIn Iileri gelen sonoyi uikeieri bir
koror -oIdIIor‘, bIundon boyie modeni poro odemeleri deyince, voi-
nIz_ oltm onIosIIoco§I soptondl. ‘Bu refohmo sonro yine definin-
me oionogji bulocooiz.
Her uikenin Iioinde bonknotlor ve mevduot, sobit bir oron.
uzerinden serbestoe oltmo oevrilebiiiyordu. IB6yIe oltm olon, bu-
nu geiismis sonoyi I'iII<eIeri_nIn Iporolormdon herhongi birine sobit
bir oron tizerinden Qovirebiimekteydi. To-bii bunun so- I

nucu olorok, ortoyo onemli poro ,bIir=imIIeri oI'osIndo do sobit

bir oron oIIktI. DoIoy|sIyIo ortlk bir fiyotm hongi Iporo biriI"I"IiyIe
veriididi, bir onlosmonm h-ongi poro birimi Lizerinden yopiididi
yo do bir borcun hongi poroyio odendidi, bosit bir oritmetik
hesoIbInIn dIsIn~do, hidbir Isokmco yorotmoz oldu. Merkez bon-
koiori ve ortok kororo gore ozeliikie de Ingiltere ‘BCII‘II*(CISI, po-
FGICIFII1 oltmo ‘konveIrtibilites*irI~i poiisierle Ikoruyordu ve ‘oI'tIIk bu-
nu soglomo ICI‘0IY1C1‘I’II'|’TII do tomomionmis durumdoydi. Cok sod-
Iom bir yop| gibi IgIozLikmekteydi_ Geroi ABID'de gordugu ko-
bui Avruipoldo-kine oronlo doho CIZCII ve bunu ilerdeki boIL'IImIIer
de gosterecektir. Amo is yoInIz bir zomon ve onioyis meseiesi
gibi Q§i’UI'ILIYOFCI"LI. Yeni ve hom bir Idemokrosi Iioin bu ttir isier
eibette zor olurdu. Poro konusuylo en cok ilgiienen ciftciier ise
zoten ozellikle geri IinsonIord|. AIBD'de de edilim oshndo 1bIL'Ivt'Ik
oloiide dofiru yzoldo soyIIII'dI.V
_. Bu) orodo tilkelerin tI'JImL'Inde ohioki deoerler yeniden duo-
Iendirildi. Soolom poroyi ve oItIn stondordinl sovunonlor. iyi
odom soIyI||y"orIdu. SoIvunImoyonI-or iyi dediidi. Ne yoptIIkIor|nIn
forkindolorso, 0 zomon ‘hIrsIz~don bir Igomlek yuIkIordoyeIIIo=r. For- I I
Ikmdo dedilierse, o zomon do kofodon cotloktilor. IHonJgisIi oIur- I

II
58 J. K. GALBRAITH / PARA

so Ioisun, soygm kimseler orosmo Ikobui edilemezierdi. Bu yol-

nIz m=u*hofozokorIo~rIn g-orusu deoildi. Soiun zeki ve olgun kim-
"seleri de oy-nI yonde "CItI$I,InUY‘O*I'dU. ‘Sosvolistler ve doho sonro
komtinistier bir yondon devrim-ci olmok I$tI‘y‘O‘TIClFdI, omo hoydut
olmok ni\/etinde de de§IiIIerdi_ V v
Isin oslmo bokIIIrso, XIX. yCIzyIIIn porosoi bosonlon cIt di-
ye kII’IICIbII6C€‘I(‘ niteIikteyIdIi_ DusLinc~eIiI ve koy=gIII Ikimseler bir
tek kotu oIosIlIIkton cekiniyoriordi... oltm bollosobilir, sirodon
bir moi hoiine gelebiiir, 0 zomon fiyotioroloki yukseime Ikorkuno
Io|urdu_ Belki de o1ItInI blroklp, ytikte Ihofif Ipohodo ogjir Ibir bosko
Ieey seomekdoho iyi bir fikirdi. Bu volmz oko~demIik) bir diisunce
oimoklo kolm~IyorcIu. Yolmzco 1850 yI|I Iioinde, serL'Ivenci|erin.
servet ovcIIorInIn veiyimserierin C-oIIif~ornio’\/o okInI sonucu oro-
-don, geoen on yII|n oIrtIoIomosI» olorok tum dtinyod-on bir yildo
QI\kCII'lIICIn‘I<IGCICIf'~ oltIn oIkorIImI$tI.-Avustrolyo'dok~i kozI~IorcIo do
fbirtokum sonsh II<II'Y1=SGIGI‘*kCIIdII’CIbIIC|IkI€II'I kodor oItIn ‘I<CI|'.d|I‘ITI=L‘i‘K—
toydIIor... Yuz kiioiuk bir Ikuiee topro§;In hemen birkoc Isontim
Inltmdo buiunmustu. YL'IzyIIIn sonuno do§)ru Klondike ve IRond'do
oltm buiundu. Gezegende doho orostinimomis Ipek ook Iuzok yer
Ivorch. Neier clkocogjinl kim bilebiliroli?
Boilugjun nelere yol ocoIi:>*ilIeIce§*i~ni gormek ge-rcekten Iiigino
-olobiiirdi. Freud Iinsono§IIunun oltmo olon tutkusunun, IbiIinc;oI-
tmln derinIikl~erin~cIe oldugjunu soylerdi. IBuno gore, oItIn sonun-
do kon1urunId~u=ruImuno bile dtisse, soygInII§IIndon birozi yine ko-
IocoktI. Bu votrsoyxm sinonornodl-, eiilnkti Ibollusk gelmedi. Gerci
fiIycIt|orI et-kileyecek I kodor oltm IbU1ILIt'1m"C1dlI defiil, buiundu.
1848’e kodor olon virmi bee yIII|k sure icinde, ilk porlok zerre-
Ierin John Au<guIstu~s Sutter'i~n dedirmeninde Igo~rLIlmIesinden bos-
Ioyorok, oltmo yo do korsm bloutlere boon moIIorIn fiyotion du-
soyorken yL'Iksel,meye Iboslodi. Ceyrek Iyuzyll boyunco do vtikseI-
di. Amo 1IGIbII'\/l','IZ-d6 20 Idiizeyinde olon bu yI;'I=I<se~lis, Igtintim-t'Iz
stondordlonno gorepek fozlo ~deQ~iIdir. Gtin-ey Afri~ko?don sonro
kesifier ozolmoyo bosiodl. Altm yine nodir olmoyl st'IrdL'Irdii. Key-
nes'in 1930 I,/Ilmdo yoptlol bir besdbo gore, son yedi bin viidir
 ,- I W//M ».»1-"121-WI 1-,-1;-.~.~ :::;~1-1-,-z,-:1-'::,-;~;>:‘: I:~::,-2-_-. :1;-/-:1,-.31 M, r‘ I 1:-?i~T’3'_I-"1 '5’i'3"3':I:Z(Zii',/3' 17:1 3 - _ {j€:Lj-j:‘_I I

ASIIL BAN KAI 59

I I
I I

cIkorIImIs butun oltmlor, bir tronsotlontige yuklenlp ‘[CI$II'lC1DIIGC-8I<,.

ko-dordI. (18) IBugLi,nLin super tonkerleri herholde fozlo bile ge-
1 /.I
/
Iir. '~,
‘ '»;*;I_I
Altmo yonelik doho buyuk bir tehlike vorso o do SCIVCi$U- :1

Geoen yuzyI|In oltm stondordI, Ingiltere BonkosI'nIn zekice yo-

netimine ook sey boroiuydu... KISCI bir sure loin, merkez bon-
kooilidl bir sonot olmuetu. Boyle olmosi do Ingilterelnin bone
holi soyesindeydi. Bir sonroki yuzylldo sovos CIUI'lUl'l’lUI'l~CiQ-KI ~I'ILi-
Ikumetler tIpIkI P‘itt'in yGp~‘|IlQl gibi, ILI|k~elerininI merkez bonko~sIno
doneoekler, poro lsteye/cekler, vergilerden toIp|oyom»odIIkIorInI
orodon olmoyo kolkocokIordI. Hioblr bonko do, bo§ImsIzlIk iodi-
osI ne kodor bLiyL'Ik olurso olsun, hoyir demeyi okIInIn ucundon I

bile geoirmeyecekti. I y 7L"4

Hepsinden tehlikelisi de tobii deImokrosiycIi. Ingiltere Bon-

'I(OSI yonetici Slfllflh elinde bir orootI. Bonko’rIIn 0 slnifton oi-
dIoI guoierden Ibiri de, cefo etme gUcLiyIdI'i. Flyotlon ve Libret- I‘r;¢;I
Ieri'Idtis‘I'.ir~<-:-bIiliIr. 'I$SIZ|I§‘I ortlrobilirdi. Altm IkoybedIiliyorso, oo-
releri bunlordl. IMutIuIuIk Iosirlyo Ikoclyorso, ooresi yine b-uydu. ‘I":"
Guntin birinde oiftcilerle Iieoilerin guclenlecedi, huIktimetIeIrin on- I
Iordon eekinecedi, bu cefo onlemlerini... -poro deoerlni sovunrno
glbi soylu bir omoo ufiruno bile olso, uygulornoik istemeyec:e-
oi kimsenin oklmdon bile geomezdi. ’ ‘I-3
Ire,
Amo bu Ikonulordo zenginlerin C|I(Cll‘ICll’II'llI’l, dider ki-mseie-- I 2:
rin cI~korIoI'Ino pek uymodlol kiso zomondo Iforkedilmisti. Ricardo "-1

1810 yIIIndo yozdI§II sotlrlordo soyle bir gozlemde bulunuyordu: I ' .1

I111
J .53 ,I
’ lip

Tedovul oIrtomIInIn omortismom poroh zklmselere

doho IbI'iyI;ik zoror getlrdl... Evrensel geoerlioi olon bir ku-
rol olorok denilebIiiI~r kl, tedovul deoerindeki Ide§isme~ler-
den her insomn gorecefii yoror Iveyo zoror, kendi moi vor-
I':I
‘, T1.

I 1'-I
I_rI
( 18) John Maynard Keynes, A Treatise on Money, New York, Harcourt I
I I;
Brace & Co, 1930, cilt 2, s. 290. F‘reud’un gozleminin de kaynagt ,1

Keynes’tir.
"50 J. K. GALBRAITH / PARA

hcjmm iceroligji nakitle Qrantllxdlr ya do one kc1r$1 para olo-

>§'Gik gelen subit tcsleplerin, onun b0$k0lo1r|nd0|n subit pclrcl
taleplerini c1$cm bijifilmfilyle 0rcmt|l|d\r’(19)

Amo buno kc1r$1l|k, ciftciler yarariandlz Y

0 kigainin (ciftci) pc:1rc1Lole<jerinin di1$-mesinden sc1gjI<:1-

chgl yclroar, to<plu'mun \b<1$kc1 herhcmgi bir Slnlflh-O mensup
‘inSC1l'\~dCH’\ fazlodnr, y*£]kselmes@inden~ de bir 0 kcrdcar zorczr
gértir. (20) M M .

Vingiiter~e'de Ricclrddnun pamh insunlunnln zcrferi t0|mc1~m-

»d1... yo do hemen hemen tumumdn. Amer A1B\D*'de hentuz en bu-
\/Llk gL'1<;»1i1\kle‘»m\Eacc1~d~e!e etmek z0run~d0ych'. $u \/on do ‘bu vollcx.
Cumhuriyéetin ilk ‘bir vbucuk yillzylh boyuncu Amerikan -p@oliti\ko1~s1
~1L'|zeri1n~d1e e*g~emenHk kurmcisl $c1rtt!. ihscm-lorl éfkeli ‘h(]Sll’Tl du-
»mm_unu g-e’cirebilecek'$eyler qrcxslndcx para p~oIiti\ko1~s|r1vdun etkili
,0Icm' bir wk wenk pkolitikclsl ‘\IGI'dH’. ,

..____...¢..___.=-_-________\_.,-.-.-_

U9) Ricardo‘, cilt 3, Pmnphlets zmd. Papers 1805‘~1821, s. 136.

@1251) Ricardo, a,g.e., s, 13637. V
» ~¢~ >311 =1? ':":'l§"Z’1° = 3/;___‘ Z2
5‘M
V‘
l

1., W.
i=:»:a

1l—;;;-
v;’:'—(Z€~I.
,.
L<_:,_~3

Beginci Bélfiln

/\ v 3
:1-ii
KAGIDA ‘DAIR

':’$:i:i
TiCOH'€t \bcmko:lcar:n|n turbhi itcilyomlcsm, merkez bc1nkc1cxh@|~ L.
mm tarihi de ingiléizlere cxitse, hukijrrnet tor-uflndécm glkcrlion k6- vi
Baa

gijit par-unmki de hie ku$1ku~s@uz A\merikc1l|l0r|ndu". Bonikca bankno-

i=~:; -1
tuylca hv|'.1kL'1me~t bo*nknotunu~n eibette Ibircok ~0=rto|k yon: vc1~rd|r. 1:::.
[;.~,~_-.
Bc1nko| tqravfnndun crkunlcm v_e borc oIarc:k‘ve~r'il@e*n bir ~k‘6‘§|t, kur-
L -

$|l|Q| oldugjunu vu~c1t»ettiQ\i ~o|»lt|n ycx do -gL'|m»U$i.1n sc1t|nql*mu»gLicL1ne

mm purite 0!~c1ro~k denktir ve bu durum o~ -’mc1olenie de§;i$to%ku$ edi-
Eeb*ilvir!<i<ji s;L'|rdL'rk<;e devom eder. Hattcl d0l*c1n|m~dc1 buiuncm Ikfwfglt
.1
icmn Uzerinde yuzlh ollom decjerlerin toplunar, 'bc|nkc:~d~a \kur$1hk ‘ 4

mtulon muoleni cok fcazlca c1$t|@| zom-cin bile bu degigmez. Te§k

fmemli $ey, 0* mudeénin uzilgmm, almoyla gelen bircak ‘ki$iuy1c1 :4

do {Um bcmknolt >s»c1hi*pieri taruflndon ortm/or <;:ko1nI'm0m:$ o!~mc|-

s:\d:r~./ é ;1
1»;
Ayracq \Nc1p~o~ly=o~n Sc1vc1:;:Iar| s|ros|nd~czki\ ingiltere deneyiminin ‘z

me géstemiigji gibi, KDGWKG boméknotian, altmlcl yo: »d0~ gL'1m=U5ie

de@i$tiérm1e» hdkkl ‘durdluruldéufiu zoxmcm lbile, nominal de@erleri-
nin hepsini kaybetmezler, hczttol b»i.1yL'!k\b-t‘>l|I:m~L'|nij| yitir<me~zler. ilk
»bo:<k|$t0\ etkili éée, ticuretin gene] durumuna orcmlo ne kador
‘honknot <;|'kom||p~ ~b'01r<; ve~riIm~i$ oldufigudur. Duhcx speséifik s6~y- +
4
\
Eemek ~gerekirs~e, scitln ullncxbilecek ‘iTlOIl ve hizmetlenn h0|cm§iy- 1
He, @bomkno~1:l*0mnésonunda _dd~en\me~s;i 0lGSllHf_jl s<'jzko\nusu-dur.
Ghent anlaamuslndan ve ‘Waterloo z0ferin~de~n sonrd, ngiliere
hflkumetinin B\un¢ku'yc1 'd*0h~u fnzlcz ‘baskl yuplp bow; isteméesi,
G2 J. K. GALBRAITH /' PARA

doloyisrylo yeni 1b-cm~knotl0u' ClKC1I’lH'\"lCISl ihtimali c1zc1I~d:. KUlQe- Ai-

tm Kom"ite:s@i'nin tam "konvertibikite yol~u*ndc11ki tc1»vs‘i»ye~lerin~in ale
ergec uygulcmuccxéx be»klentisi yerle$ti. +B\<'i\yIe} olunccx ingiitere
Bornkusa bcm¢kn0tlc1r|n|n sutlnolma gflcijl olsun, CJIYIHCL gbre degeri
olsun, sizrekli yi1\kse‘lmeye bo$l0d|. Bu durum yfiz yll énceki Km-
Iiyet Bcm>koisi'n|n suylsl pek bol, crmd cok daho oz vcxutkfnf bonk-
notlcméylcx tdbon TGDCIHO Zltta. >
V ~H£1kL':met elindeki defierleri kendi 1bvc1n>kos|nc1 koyup» orudcm
<1!d|gj| lbcxnknotlun m¢o|c1."$ bekleyen c1~s*ke\rlerine, deniizciierine, me-
murlcmno ve» kendisi\ne mu! sutunluro édeyeceqi yerde, kalkrp
k€l1d‘i_bGfiikl"lOtlCll'Il'll b0*st|r|nca we polrcl bekleyenlere 0 b~o-nk-
notlcm dc1Q|t|nc-c1~du pe~k fuzla $e@y de§i.$m~e=d*i. L B6»/Ieé bosmn
b\cmkn0<tIc1r dcaé hozineclen u1_t|n ya do gL':~m~L'|$_ t'>deme~ \/oodim to-
gnyerlaroh. Tobii t'>~deme~vc1c:di yine... hemen hemen her zoman...
eldekwi mcxdenin m*i*ktc1r|n| o$muktc:y'd‘|. Amo bcmkcn bcmiknotEc1-
r|n»du*'o-ldufiu g\i\b~i, hUkL'nmetin *bcmkn~otlc11r| do ultma ve gL':>m*u$eé
mm konver'tibi|itey@i koruduklclrl sUre_ce s0yg|n~l|kIc1r|n|"korudu-
icxr ve scztlnalmu giucleri yfiksek kcildl. ‘Bu \kon‘vert*i~b-Hiteyi kay-
betti»kl@e~ri zumun scxtlnalma gijclerinden ne~ kc1dur|n| ~kc1yb<etti\k-
leri, yine vcwolun ve sotm uhnufbilecek ma! ve h*izm;et|~ere omn-
lo ne1kc1~d@ar bcmknot c11k~0|r|I*m@1$~o|du§;éu~nu ve sonrundid banknot-
Icmn ddenme *O'|C1Sl|l§II'1C1 giire gercekle~$iyord\u. Az bunknot am-
kunlm1$su, sutlnolmu ’gL'xcL'mdeki dL'|$U$ uz olrmbiliyor, 6den'me1
vc:c1~di\ sflresiz olorok vdurdurulsu yo do ertelense bile yine 63/‘fie
Iwluibiliyordu.
HL'|*ki;|met b»c1~n*knotlon ilk zumomlardu oogunluklcl foiz c1vcm-
tainnu sahipti. Odenmek Uzere ge~t~iri|\di¢klerinde ufcxk bir prim ve~
rilirdi. Cfideme _:vdqoHnin gerisinde devletin gérkemi ve diirflst-@
IUQE1 yc1tKm0ktay'd| ki, tolrih vboyuncu ‘ne zamun para »s6z#k*on@usu@
olso bu ‘iki nits-|'ivk ole son’ derelce ku$\kulu -ko|\vrc1m+lc|r o»ldu:klunn|1
g6stermi'$ler~d=iér. Ayrlcu ~ge<nel|vilkI~e purayu heso|*plc1nm|$ mvecibmi
-bir degjer *\/erilirdvi. Yuni \borc|@u b»u»nu O|GC(1K|lSlnC1 verdiginde,
boro yusui =o|<c|»ro:k édenm@i$ olurdu. Pam gecerliydi. Béylece
borclular rb0!'C|(Il'|l”l| fidemek ioin bu purovl ‘isteyecak ve onu tu-
-W »“.*l'l'-l*Ii'/"/i~i-i§’T"*‘1¥1<'<€"'-iéééé/*1;/?% i 1“ 1 —'5:?:?:iI3:7:?°-3%?1E7i:?'3%?355f%:?%§€5;§ZEi:iZ£Z§; M
~\- I , _.f,,-~> {‘&>"" » ‘Z13

5:»
KAGIDA DAIR as
-*5-7Z'~li§

tcaociklurch. Alucaklllor dc: kOl’$i koyum-cuyacouklarch. Bu kcxtmu _E1171:

>4/1

~g»uc her zcamcm 'ioin umuldugundun dCl|’1CI oz etkili 01-mustur. u

B021 olaylar Ameriko sélmurgelerinin kégjlt pure: =kuHcm|mm-

duki emu rolunu o1<;|\klc1~m’c1\/0| ;kc1tk|dc1 bulunm0:ktd~d~|r. Suvog, her
zcamcmki gibi moli yen*ili@klueriL zo~rlo|m|$t|r. Ayncc: kc“1@|»t para, up-
~k1 ingiltere B0n~ka~s~|'n|n <b~cml<notlur| gibi, vergilerde kclbul ediI-
meukteydi ve s6-murge hulkl dc: vergi ukonusundu cok iunutc|yd|.
Kevnciilveri pz1rle\m1e~ntooicr temsil edifmeden ingiliz hL'nkL'|muetinin
oniurdun vergi ollmayu \kalk|$~mo|s'|nc: -kur$|yd|Io1r...‘ bu her 2'CH’I'1‘C1l'l
yuksek sesle ~duyu~rulm<u§tur ve uduy*uruimuonkto|d|r. Amo buna e-k
oicuwk, ubellki ku|c1§;o Lo kodur iyi‘ gelmiyor c|m~c1, o=n|o|r aslmdc
puriumentodu temsflcileri olsa bile vergi 6dem*e\k istem»iy‘or|qrd|. £=:»"-L1
<cS=6mU|rgelevrin hepsuindeuw/erg.i~ éidemeye lkursa bilyuk bir istek- /A]

sizliginu hukum sUrdC|§;C|ne his k-u$\ku yuktur. Bu konu Amerikun .;»

»hc1I‘k|mn, inugi\ltere'oIen ayrll-daktun cok 'suonrc1~bile, belirgin bir
nitueliéi oiimuyl sL'|rd‘L'|rmu$tL'|r.» (1) Kfirfiut pcaro sémurge
déuneminde de ~g6rL‘!lm\U$ ve hcnkh olorcmk, ekonomik ho$nutsuz-
i~u4ju ‘bir cure so|y||m|$\t|r. Ayrlcu sémurgelerin bunlku »kum"nc1s|
.4
gene»! o\l<:1rc1k cmclvqtun toroflndcm énlehmekte ve dur~durulm<:1»k- ,_

myda... b-éyle olunccr bcmko b~unkn01:lc1r|, ‘yoni hukfilmet banknot-

lormm bu il-k uklcz gelen secenefiyi, zuten devre d|$|yd1. Pczmsal
lf5'=%i";;
due:nem=e|er|e 'iilgi|‘i sezgilerin de hc1k>k|n| verm\ek gerekir, yeni
d§i.1nyoun|n tum diéer mucizelerinin YCIHISIFO, tcxrihte benzueri olmo-
ycln bir inunc, lpuurq yc1rotm=a\klc| i~nsc:n|cm zengin etme inane: dc:
\lCH'di_ L , u ‘ . ,_

Pam konusuundo denemelere girizpme »konusund1cnki bu ~icg-i.1-

duier dahcw ilk yerlegimlerdez ikendini <g5sterm1i$ti. S6mL'1rgeuhal=k|.
her turih \k*itob=|nm~ dc1¢o|n|0tt|Q| giebi, yaygm bir hustuulmk olu-ro*k
meteliksizdi. Bu konuduki corklcrmalolrin hemen hepsi p-CH'GS‘|Z-

(1) G.S. Callender, Selections from the Economic History of the United
States, 1765-1860, Boston. Ginn and C0., 1909, s. 123.
64 J. K. GALBRAITH / PARA

uqm nedeni olorok burodo yerel oitm ve gumue kO\/HQQI bu-

lunmodujml, onovotomn uyguiodlgjl ticori politikonm do, merr-
kontilist inonco gore tum onemii eervetleri snrf oltm ve gumue-
ten olueur SCWKTIGSI nedeniyle, bu nnodenieri cekip Cildl§ml Hen
surmekteoir. Amo bu oouklomolor kobul edliiir gibi deqil-dir. Bir-
cok Ulke toplumunun do his oltm ve gu\m~ije1m~odenciligj*i yop-
moksaznn ho! %b»0| stoklon buelu~nmo»ktoyd1. iete Ven-edik, iete Ce-
novo, Bruges, bugijm de Hong Kong yo do Singopur. Somurge
hfll‘k| gerei ingiltere'-den GIGIQI moilorln kGF$l]l§ll‘\dG modem po-
ro odemek zorundoych omo buno KGl'$l|IK onlorm do wutmu.
gemileri, deniz no.kl*ivo’u hizmetleri ve buno benzer verebilecesk-
leri vordi, ingiliz tochirleri ise bunlorcx korenhk oltrnwe gumue
verme konusundo hem ozgur, hem de istekiiydiler. Doha bilvtvk
oloslhklo somurgelerdeki modeni poro ozllgjn, yine Gresham Yo-
sos|'nm bir \bo$ko- ibicimde ortoyo Clkl$‘lflCl doyonnyondwuh. Doha en
boetcm beri somijlrge holkn hep modenin yerine ikome ettizji eav-
Ieri deneyip d*urmoktoy[d|. ikomeler as-1-I modensden doho oz sov-
gm olduqundom, boekolormo édemelerde hep bunlor veriiiyor.
modenleri herkes kendine sokhyor. fbéylece tedcwmde hep iko-
meier d'*0~|o$|yor\d*u. Kim’ eline oltm ve gumue gecirse sokhyor
yo do onu onovutondon olmoook, i-komelerin kobu! edil»me*ci-imjgi
molloro horco-mok icin elinde tutuyordu. '
Eik fikome, klZl|d6Ti|H9l’d8fl dewollnmuetn New Englond’doh
\/ivrginidyo kodor, yerieeimiin ilk \_/lllormdo, KIZ|ld8fi|i|6l’~ifl >kuHon-
dwj: wompum yo do =kob»ukIor bozuk pom olorok ‘kobui edeildi.
Mossochusetted-e 1641 \/llmdo yosol olorok geoerli klllnoh, wi-
mzco olleveriein bflyfiklugiiyle ilgili boza smnriomolor getiriloi, oli-
tn Lkobuk bir peni ldegerinde SCIDYGHGI. Amo bir iki kueok sonro
tercih edilmemeye bo$»lod|_ Kobuklorm iki cinsi vordn, siyoh ve
beyoz oluyorlor-di. Siyohlorm degeri iheyozl~or|n 'ik*i kotuydn. Ucuz
/p»o~ro~y: iki ~kot olefierine clkcwmok ioin birozcxk boyoylo birozen<E<
b-eeeri yetiyordu. Aynco wcrmip\um'un ukoibul e~dileb~ilirli@i, 1kore|!u-
Qnnm k|z|lderil’iler toroflndon éoenmesine bo§;lly1d~1. Yoni ‘km!-
deriluiler oslmdo womp»u~m~ pcrro sisteminin merkez honkocnl*orw-
‘ch, ~Kundu~z Kpoetlon de rezerv olorok tutulon ve purolohn oeu-
i ——:">'~”--"1" i 1;:1';;’:{*;:1”//:_ / /, J/,__/:>'»"f\_"”" 1 ~:;T;’I_”,,Z : : W {*1 W /"Zi"}:Z{~?? G1/Z~Z~:: (Z//1-'-':""“ " / —:~ ,

Li

m:AGmA mum V 65 1,
v

\,'_'
i.,_
rilebilecegii k0r$ihi<’n, ’ Bu ikonvertibiiite, kobukiorm‘ sotinoimo
giueunfl séirdiinjyordu. XVH. yuzyii so-no erip yerieeme yer-
17:: »;
ieri genieledikee kunduzior giderek doho uzoikiordoki ormonioro ,1”

i /fé
ve vodilere eekiidiier, postior koioy buiunomoz oidu, wo»mpuim' i

i-5*
V
un konvertibiiiiesi or‘:-odon koikti ve bekiendigi gibi sotinolrno £1”, 1
giicunu roe koybetti. Coir gecmeden ooionimdon Cekiidi, yolniz-
co bozuk poro oiorok kulioniich. _ ‘ V. §'1;;T;

i
1,4’?
Tiittin geroi daho simrh oioniordo ‘bui1.inobil~iy0rdu omo
wcsimp~urm’don cok doho one-mii oidu. iik sureikii yerieeim 1607 1 3,’
Ifw: ii4
yihndo kuruldukton on iki yil sonro Virginicrdo poro olorok kul- lX21111
,‘ ,

iomimoyo DQ$lGdi. Yirmi Lie yii sonro, 1642’de, S€'>mL'|rge Gene!

Kurulu torofmcion yosoiioetiriidi; eok iilginc; oion nokto do, bu v

oro-do oltmio ve giimueie odemeyi eort ikoeon onioemolorm ge-

oersiz ‘kliin-MGSI oldu. Tutuniin poro olorok kuiionilmosi Virgi- iii:
nio'do yokio$|k iki yuz y|| siirdii, Morylon~d'cio ‘do bir bucuk yiiz
Yil\die~\I0‘m etti. ii-iki yerde de on-oyoso poroyi yoinizcoi Federol {-13,-
1»: '
hijrkumetin -sorumluiuguno verince ortodon koikti. Altm ston- iff,
L,
ciordi 1879 yiiindon, 197”i'de Richard Niixo~n'un -yoson-in ifodesini V’ ,

de§i~et~ir=mesine ikocior sLircii.i..Amerikon torihine eéyie gene! olo-

rok bokfifiimizoo, tiitiinun, b<'jig»esei<oimo*kio biriikte, oltino gore
iki kot bir t>‘m~Lir siiresi oiduéunu gbriiruz. V i
i
BU§iGn-QICHI tiitun, tipki *k@§lt pore ve sikikeier gibi eiden ele
ge=c;erdi~. ‘r-’opro=kior biruz gevrek oi=moikioi~birlikte, hoyli onemii
iki lbQ$?kC1 niteiigi \IG~l'dI. I\/iocienciiikie eikorihp dokiiierek yo do 1':

bosiiorok olueturuimuei difier poroioro benzemeyen yoni, bu-

nun eiftliikierde yetietiriierek ortoy-cs crkmosi oidu§1un~don,iporo-
i’H‘i'li miktori eonso, kuruiueryo do deiviet yet-kisine boon -decjii,
oiogrudon kieinin isrtefiine we irodesine bogjhyoii. Ayrico kolitesi
soyesinde eok koioy ornorti eoiiiiyordu. TilU:ln‘§.'ln'b1U'i‘Ki niteiiginden 1
I

cie eneriilk bir bi<;i»rn~oiei yororioniidi. Virginie we Moryicinci yer|e-

eirnierinin, iiik gilnierinden boeioyorok, sbmiiirge _1hiI:»kCim-etie-ri su-

F.:5
66 J. K. GALBRAITH / PARA

reklii olorok mun ekimiini smirlondirmoklo U§l'C1$l’Tl=l$~, =boyieiikie o

poronm sotmoimo gticiijnti siirdi.ir‘meye cohemielordir. 1666 yi-
imdo \/irginio, l\/ioryiond ive Corolino orosmdo bir onloemo im-
zolonrnie, turn mun Liretimine ibir yil oro veriirnesi *koror|o$"tm‘1-
mil$t|. 1683'id~e benzer bir smirlorno girieiminin bCl$iC1HS»iZ1lQC‘l ug-
romosi oloymdo guruhlor kirsoi‘ bblgeleri doloeip tiitiin bitkisini
torioiordo yokietrneye boeiodllor,’ ’Virginio Kurulu do bu ‘kur "le-
ierin sekiz kieiyi oekm gruploritorofindon yopilmosi holinde suc-
iulorm voton hoinlifijiyie sucionip idorn edileceéj-i \/olundo ‘bir ko-
ror oidi.
Gerci lbol ureiim, tutiinflin sterlin olorok fiyiotmdo keskin
bir enflosyon rgetirmieti omo yine de poro olorok tutunun ure-
tioiler ocrsindon belli bir c,>ek'icili§;i \IC1I'-C|l. ~C1iftiii~k’ Urunleriiniin oeiri
iiretilmesi, tolebin rcogu -zomon esnekliikten uzok olmo-si ve bun-
don dofiion ikotii fiyotlor, siirekii olorok ciftcilerin foizlerini, iipotek
borclormi yo do diige-r‘b»orolorr|n| édeyebilimelerinde giiclilk Cl-
kormoktovdi. Bu rdiileiiik fiyotlorlo, pek cosk mi-iktordoi ‘buqdoy, po-
%miu-k yo do conli how/oni vermek igeirekiyoirdu. Ttittin poro oldu-
Qu silrece, yine oyni rniiktor yetiyordu, eunku her \/opro§|n'b-ir
eterlin koreiiifigl vordi. 1642 torihili yuso oitmo ve gumruee do-
yoli onloemoiori yosoiklomoklo, ttitiin iiiretioilerinini kendi ‘ken-
dilerine verdigji bir 6d-Linii si<mgeie‘merkte-ydi. E§|‘G'l'-CIIGCGKIIIGY po-
romn ikendilerine ucuz tuttinle édenmesini istemiezier de doho
defierli bir eey isterierse, or-negj~i~n oitm yo do giilmue diye di-
ren-irlerse, Ureticiler en montlkh yolu secer, bu tehdidi yosodaei
‘ilon ediverirlerdi.
Tiitiiniin inigiliz porosi olorok fiyoti, Virginia, Moryiond po-
roloriyio steriin orosmdoki »,kuru~o~iu-eturuyordu. Tutuniin fiyoti
liibre "b1G$\l‘l'IG on ipeni oiunco, kur oydu_ Yoni Virginia ve Mow-
‘iond tfiltiintiniin deifireri on penilik steriindi. TL'|’o'.in fiyoti dueer.
bee peni oiurso, komibiyio _kuru bir iibre mrun icin bee peni
uzenind~e~n ielemi gbrmiektevdii. F'iy0|t-dilzeyiyle ‘kCH"flibi\/O kuriu oro-
sindo hie oobosiz ve ot»omoti‘k bir »uyum~ isogionrmorktoyda; Bu
durum eimdi komabivo kuruinun serbest Ibirokilmosi olorok od-
lC|flId'!FdI§lm1iZ eeyin iiik ve en iyi brneklerinden biriydi.
--1 I:I:1:;::~.:-;‘: 5::&1;1,-;1::--1-~--1--2-A J ,-?i%§?I1:1€--‘1SI?;'-In-"?' :?1§'-?.f-§?1'-'::’/ - "”"/T” ‘“1"/i:'/11'-ii‘

i1D~AiR 6'? l l

Bir libre mm tbitblin de hold bir lib-re tiitun eoyildigjindon,

‘bu iiriino en dueuk kolitede ve; en uouzo molediiecek bioimde:
li.retmeki’ce b-Liytik ovontoii vordl. Bu do yine Greshomi Yososrnin -:,<
iirilin Lizerinde biiyiik bir guole gecerli olimosi sonucunu getiri-
L ,5
yordu. 1-Eger tLitiin|'J.n soplori, K6115. yoproiklon elde vorso, kimse § “)

iyi. wiunu poro olorok elden eikormiyoirdu. Ontorio'doki Erie go-

lunun kuzey iklyllflflndlfl tLitLin f3l’l9l'l1-ll~blll’ Lirun soyilir. Benim k:
‘geinQl?i§ii?Ffiid@’ Normon Griswold odli -bir, ‘kOlrfl§lUimlU‘Z vordi. Ciftlioi P
ibizimkinain hemen giineyindeydi. Kendi nikotin lZll’y‘C1l<‘lllQil’ll, diger
oi1?’r:r;:*ileri~n Oii’lCl poro olorok odediigji kopuk yoprok uclonni ielem-
den geeirerek koreilordr. Lodos estigjiinde, N0rrnon'in gelmek- lr,
id
re e~l~d=u@unui berkers on bee doioko £j~nice=s*inden onlordi. Virginio i
r

we Morylond eirftoilerini»n ilk once bu tiir ti.i’rLinEr dolonrmo sur-

1
rduk,l~erini bijittin yerskililer bilirdi. ‘ ll
11
Bu oslind1oiAm~sterd-om.tooirrlerinin derdzi olon 0 ootlomle.
bozulmue *sikk»elerle~ oym eeydi. Coreside oyni oldu. Amsterdam
Boinkosrnin =KC1l‘$l|'l§l olon komu ontrerpolorrkuruldu. TLitUrnle~r
ilortilip derecelen»diriliyo~r,.l soptonon ikolitesine ve miktonno go- F=:-:-:
re sertifikoior ver?il>iyordu.l Ondon sonro doionirno bu tutunler
in-,, ,
orkiyordu. 1727 yilmdo ttitilin sertifikoion yo do bonknotlon Virgi-
nio'do yosol poro oldu ve yuzyihn sonuno kodor do geieerli olmo-
yi 'Sl§ll'dl'.lFdl:i. Tiitiinle pore orosindoki ilieki o kodor oturmuetui ki,
lcutfin ekmeyen bir eyelet olon New Jersey/‘in kofirt porosinin Liza-
rinde bir tLiti.in VG‘pl’C1§l|'lll1 resmi, oltmd-or do onlomli bir sbz vor-
(ll: <<‘Ko|pozonl|*k drum Getirir.» (2) » léfi
1;,--,1
l
_ iGLiney Coro|ino'do sémiirge doneminin doho sonroki Yll-
lorihdo pirinc; de bir sureioin /poro olorok kullonildi... tipiki Vir- l; ~_-
ginio ve Morylond’deki ti'stL'|~n gibi. Boeko yerlerde de tohillo, con- rl

ll hoyvonlo, viski ve brendiyle doho kiiook oopto denemeler yer

oldi, bunlorm hepsi zomon zomon yosol boro olorok koibul edi- X _
l

:22) Resmi Norman AngeH’in The Story of Money, edh kitabmda. ve-
rilm-ietir’. New York, Frederick A, Stokes Co., 1929, s. 86 ve son-
rasi, ‘
 l

68 J. IK. GALBRAITH / PARA

@

lip ~bo~rcloro bdendi. ‘Viskiyle brendinin poro olorok =KlAllC1T'|llli’iCiSi

Amerikon tori-hi boyunco dOl(UfiG‘kll deyimlerin yerlesmesine de
yol octi... brnefiin, kisinin VGl’1i‘1| yogunu icip ibitirmesi gibi. Amo
bunlo-rm hicbiri kodit poroylo korsilostinlobilecek kodor onem to-
siyo-mozdi. g
Kogjit porcmm ilk crkonlmosi Mossochusetfts Korfez Sombr-
gesi torofindon 1690 yilm-do yopildi. <Bu cogju zomon, <<Ko§;it pos-
ronm yolmz Ameriko'do degjil, Ingiliz lmporotorluQu'ndo, hotto
Hiristiyon diinyosindoki ilk ornegji» olorok nitelendirilir. (3) Bu-
no_ do neden, yukordo deoin-ildi§;i~ gibi, yine sovos oimustu. 1690
y|||-ndo Sir ‘Williomi Phips odindo lbiri vordi. ‘Servetini ve ~mev-
kiini, bugun Hoiti ve Dominik Oumhuriyeti =k|y*|lor| olon yerde
botmis bir ls-ponyol kolyonundon kurtonlon oltm ve -g»Li‘m~Listen
SG§|Gml$tl. Mossochusetts m-ilislerini top|oy.|p~ Quebec Lizerine
yiiriitm-Listii. (4) Kolenin fethinden gelen gonimetin, sefer gider-
lerini korsnomiosi plonlonmisti. Kale diismedi Amerikon somiir-_
geleri cok kiiciik ibiitcelere soh-ipti... Adam Smith'elgore, Mos-
sochusetts sivil hii-kiimeti devrimden once yllllk 18.0100 sterlinlik
rnoiliyete sohipti, New York’lo Pennsylvonio icin bu rokom

(3) Ernest Ludlow Bogart, Economic History of the Am~e-rioan People,

New York, Longmans, Green and Co., 1930, s. 172.
(4) O sire gevresindekiler de paramn tarihine ilging katkxlardan birfilli
getirmekteydiler. Garnizon giderlerini ve diger amaglarl ka1'§11aya—
cak madeni paralaro Fransa’da.n gelmesi geoikinee,‘ ddeme vaatlerl
iskambil kartlarl iizerine yazllarak askerlere ve diger 313.078-kl11&I‘5l
dag1t111yo1"du, Tskambil paralar altmig y11 kadar kullamldl. Fran-
sa. hilikiimeti once benimsemedi, ama sonra kabul etti_ 1711iy111ndsi
mega ve sinek cinsinden 100 livrelik, kupa, ve karo cinsinden de 50
livrelik para g1km1§t1. ‘Wolfe ve Montcahn’1n zamanma kadar bunlar
kbtii bir enflasyona kurban oldu. Yeni FI‘2L1'lS3.’I111’1 yenilgiye ugra-
mas1y1o bu deneme sonai erdi_ ‘I-Ierbert Heaton, <<The playing card
currency of French Canada», Ame1'ican, Economic Review, em 58,
sayl 4, (A1-alik 1928), s. 649 ve devami.
 i>.
KAGIDA DAFK 1 ea i

4500, New Jersey icin ise yolnrzco 1200isterlindi (5) ve yeniigiye

U§jF\(11lT’ll,$-l<Cll1l’C1l11~C|l1lC1Flf1 porosmi odemek icin vergi konulmosmo
do kimsenin hevesi yoktu. Bu yuzden bonknotlor bosildi, osker- ¢ 1
lere dOQlUldI'.\BL1 boniknotlor ilerdemodeni poroylo odenme
voodini tosiyo-rdu. Gdenecek moden, oltm ve gumustii ve bun-
ior vergilerden gelecekti... oyso ortik kogjit poronmdo vergi-
ierde kobulii yosollosmistr Bunu izleyen yirmi yil boyunco bonk-
notlor esdederde oltm ve gLimLisLin YCil'llSll’Ci dolonimdo kaldill i?
Kooitlo modeni -poro birbiriyle deoistirilebilir olduduno gore, de- l
if
Qier koybi diye bir seyi sozkonusu degjildi. ‘ la
ii‘ii-
‘‘
Amo sonundo somurge holki bu bonknotlorm bir kereye oz-
gii, gecici ‘bir sey olimodigjinin, vergilendirmeninr genel bir
seceneoi oldugjunun bilincine vordi. *D=urum_ gerektirdik- l
l
ce doho cok ikooit poro ‘bC|SIllV0l', voot edilen modeni korsilrk l

bdemesi de tekror tekror erteleniyordu. iste bu onlosilmco ko- ll:

l .

gjit iporoylo ifode edilen fiyotl-or yiikselmeye boslodi, bu orodo iiin

itobii oltm ve giimusiin fiyotl do ytikseldii. XVIII. yiizyilm orto'- l
1’?
i,
smo vorildiémdo bir kogiit poronm defiistokus edilebilecefii ol-
tm yo do giimiisiin mikton elli yil oncesinin Cl$G§l yukori ondo i
birrine ko-dor inmisti. Sonundo bonknotlor bir sterl-ine korsi birkoc
silin iizerinden, oltinlo odendi. Bu oltm onovotondon, s6m1'ir-
gelerin Krol‘iceAnne Sovosrno kotkilonni korsilomok icin yol-
lonmisti. '
Bu orodo di§er New Englond somtirgeleriyle Gurney Coro-
lino do kogit poroyi kesfetmislerdi. Arolorindon bC1Z||C1l'l, 6zei-
likle G-Liney CoroIino'ylo Rhode lslond, kegs poro hocmini di-
Qerlerine gore cok doho biiytitmiislerdi. Rhode |slond'm koqidi P’

0 kodor fozloydi ki, Mossochussetts bile bu durumo koygiylo

bokiyordu. 1740 yihndo I\/lossochussetts'li bir yorumcu soyle yo-
kmiyordu: <<Rhode lslond ttirlii turlii -lngiliz ve- yobonci l’TiCil|Cll’Il’ii
Mossochussetts Korfezrnden... hicbir degjeri olmoyon Kfifiui

€__~_~

{5) Adam Smith, ‘Wealth of Nations, London, T. Nelson and Sons, 1884,
llfiirdfincii Kitap, Bdlijm 7, s. 235.
we J. K. GALBRAITH / PARA

lVlomiul’le- sotin oliyor, boylelikle de ticorette bize roklp olobil-

me giictinii kozoniyo-r.>> (6) Bu kogjitlor sonundo gercekten he-
men hemen sifir defiere inmistir. l
Somiuel Eliot l\_./lorisoln, Queibedden donen oskerlerin poro-
eini verebilmek icin l\/lossochussetts devleti torofin-don busi-
lon bu kogzt porolor hokkindo, <<lngiliz dilinin konusulduou dun-
yodolkrediyi sobote eden ve yoksullugiu orttiron bir oroc,» de-
mistir. (7) Bosko torihciler de o$»Cl§| yukori oym bolus oclsini
i,-’Q‘l’1Sl'iIl"fiGl(tCl(Jlll'l(1l'. Amo bunun yonisiro, yiikselen flyotlorin gi-
rieimci ruhunu komcilodidi, ekonomik fooliyeti tesvlk ettidi, oy-
so dtisen fiyotlonn herikislni -ole durgunludo surukledigi
bilinmektedir. Eder htiktimetler fiyotlonn diismesini engelley*e-
oek kodor yo do en fozlo, birozcik ydkselmesini so§loyocok‘ko-
clor pore bosmokloi yetinseler, kogjit poromn kullonimi yororlr
olobllirdi. Burodo onu soru elbetteki, ocobo itiolol olobilir mi
yokso olomioz,-mil. ocojbo sondo geleceko-Ion oi “y0l(SiUillO$~'lZll'lCl
cbkme oloymdon -kocinilomoz mrsorusudur. Aklo normol olorok
monlgik kiyosi vososi gelmektedir: Eoer bir seyin birozi iyiyse,
doho coéu elbeltte doho iyidir. _ V
I Besbelli itidul Flhode lslond'lo Gtmev Cor0lino'd*o olmodiéi
gibi,,Mossoohussetts'de bile yoktu. Amo older yerlerde sosilo-
cok kodor cok vordi. Otto Biilge sbmlirgeleri, ~ko_§|t poroyi, bugiin
blze sosirtlci gelen bir beceri ve onleml dlizeyinde ydnettiler. Bu-
rod-or bir derece fGDKll’l~ln bir cesit forkl holine ge~lebilece§|~i dlkkoti
cekmektedir. Buis. diieen fiyotlon durdurmok yo do onormoklo,

(6) Williazn Douglas, <<A discourse concerning the currencies of the Bri-
, tish plantations, in America», Boston, 1740, Richardl A. Lester almtl
ye.pn11§l:1r. Monetary Experiments, Princeton, Princeton University
Press, 1939, s_. 9. Eski dostum Profesdr Lester’e giikracn borgluyum,
giinkii kitabl s6m1'.irge~ para tarihine bek1§1 biiyiik big-lide diize1t-
ve 1~:a}ck1s1 bfiyiiktiir.
(7) Sa.muel‘Eliol; Morison, The Oxiord fiistory of the American Peop-
le, New York, Oxford Universityv Press, 1965,‘ S. 124.
~ ,»,»,;,/,7,-/_@ / ':::.=:;»;»,»~4~:~w<»-§.;;:;w;,::1,,M - , M',,...,_, .».-/_/M, , ~, M» re,»/»_~:,@ ,» 1, /~_-,-;-

xx.

lKAGIDA DATE ‘ 71

gene! bir cnrtzg (enflesyon) yarcxtmansn ortaszndcdwe Ortcx B61956

sémfirgelerinin ‘liderleri de, doho seonm geiecek nice lider gibi,
birinci secenegji secmisf,-Ierdir. ikincisini hie istememieierdir.
ilk ekdgrt pC!l’C1 bclslms Pennsyivoncrdcx 1723 \/Ihndcz yerv c1§-
m|$t|r. O SIFG fiyatlur dilemektedir ve ticclret durgunclur. Hen"
Lkisi de dirilince kclglt pC1l'C1 bc1s|mmic1 son verilmietir. 1729 y|I|n~
<:iuI<i ikinci bir baslm furyc1s|ndc1 do yine benzer yclrcmar sc1§»!c:n\-
*mI$ gibi géztzkmektedir. Aym ynlior icindea ingiltere’deki floure-
Tin ve fieyqtlarnn seyrine bC1|-<||Il'SC1, kfiglt bcxsmu yoluno gidiImedi~
gji Iakdircle fiycltlunn dflemeye devom edecefii onluevlmclktodm
Benzer pc1rc1»bc1s|mIar| New York’dc1, New/v <Jersey”de, D‘e!u'wc1re’
de ~ve :Mc1ryIund'dc1 dc: yine doyurucu sonuclur vermietir. Penns-
~ylvcm}_c1'dc1 olclugju gibi, itidctlin degerini bunlarm hepsi bilmietiru
Deneylerin en ilginci‘ Mc1rylcmd'dekidir. Difier yerlerde
ibonknotlorln piydsoyo sflrfilmesi, bunlon kumu |'1CH’C(]mC1S| olm-
mk ku,l.lc1.nmc1~k gibi‘\bo|sit bir yéntem 'uygue|c:Fnc1ruk yu~p|lm»|$t|r.
Mary|cmd'de ise tom tersine, herflvergi m_L'|kelIefi VOtG|’IC|Cl$Cl dtuz
eflinhik ‘b-i,r iemetttl voot edilmis, c.1y*r|c@c1? bir kredi vbi1z-
vrosu kurulm<u$, soygm ciftcilerle tiiccurlcmn gerekirse 'burc1dc|n
elk para ulc1?beii~ecekleri ve sonru egeri édemeleri gerektigi Hun
edi1tm:i$t;i.r. Bu temetttr bir kereye " 6291;‘: olm»u$tur ve deiger
0:10 B6‘lge st7>~mL'|.rgelerinde Oldutju gibi crkonlon bu bonknot|a-
rm l=<c1r$|h§;1 sonrcdan gercekten mudeni puroylu édenmietir.
Cogjdags sc1"y|lc|bilecek bir turihci, pqrlok soyllubilecek Xbenzetme
yetenezjini Ykulleonuruk bu deneyi, <<c|t1rdomc|\]c1 baeluyun su~
moyi utegine oclun catmuek,» biciminde nitelendirmigtir. é.(8) Daha
senruki tcxrihlerde gelen bir urc1$’urm<:|c1 do eéyle bir sonucu
\vc1rm~c1ktc|d1r; <<S6*m~C|rgeIer ’£C!I'CIflI’1d0l'l~ >k€1§;|t pclro bC1Sl|IT1CISl cle-
neyleri c:rc|s|ndc1 en b§c1$:c1r1hs| budur.» (9') iki yilz yil sonra, Btryiik
Kriz s1rc|s|nolc1 bir ingiliz askeri birdenbire éeklonorninin pe\/gc|m-

(8) George Cha1rne1"s~, Introduction to the History of the Revolt oi the

America.n Colonies, cilt 2, s. 160. Lester allntl yapmlrgtxr, s. 148.
-(9) C_P_ Gould, Money and Transportation in Mzuylaald, 1720-1765, John
 1‘,

712 J. GALBRAITH / PARA.

been oimustur. »B1i'nb=c1$| C.H. \D0~ugIus hemen hemen oym éneriyil

iieri siirmiis bulunmcktudnr. Bu kez <konu Sosyul ‘Kredi'dir. Ku-
ncxdu'nm klrsul yéreleri gibi ucru diyuriur dremdo, kendisi genet-
de pom konusundc delinin .b~iri olorok isim1ycpm|strr. Yeni 1do§;.-
mukta iki yuz yr! kcxdcxr gee kcflmlstlr. V
Pennsylvania ve komsuiurlnln porn cienemeleri, kosullara
gésterilen rastgele ve dusunulnwemis bir tepki degildir. Bunlar
enine boyuna tc1rtrs1lm|s, hutto sémurgelerin en zeki qdamr ve
kfiézt purcmm suvunucusu 0-Ion Beniornin Frcmklin’in de eneriik
destegjini kazcmmlstrr. 1729 ymndcr kendisi, Kéént P_55l‘Cl‘l1ln Ya-
prsmur we Gere»klili§ine Kuciik Gupta Bier Sorgu’yu (A Modest
Enquiryrinto the Nature and Necessity of G Paper Currency),
kdfint pdruyl sovuncm bir yozr olorak yclymlqrms, daho sonroki
ylilurdo bu arnucu, uygulcxmqyca dénuk yoflorlu do destek sun-
mustur. 1736 yshndo Fmnklin'in i=3ennsyi1rcmic: Gazetesfnin her
gfln duzenli clkomuchgrndon éturu okuricmndan bzur dilemis,
<<Mutboom1z megzguldur, kcrmunun clkorwrrno hizmet etmek icin
posrumn dcha cok olmusmu'uQru$|y,oruz,» diye bir duyuru yd-
ymlamretrr. (10) Evet, 0 srra motbczu hczrll horn kfigrt p-om bus-
mukia mesguidur. ~ V 1
XIX. yijrzyllm sonlurma dogru fcrkultelerinin we égretim Hye-
ierinin ortmosi, geernise bir ilgi ycrrotmle, eunku bu insunlur
doktoru vtezierine ve diger crrcsstlrmoiurnna konu aramuyo hoe-
Bemaslorrchr. Dolcsyzsxylc sémurgeler cléneminin ekonomik tori-
hi ‘en ook inceienen konuiqrdcm biri elqrok ortoyo clkrnrstnr. O
zamono’ ko1dc:r*zc1ten Atorihciler ve iktiscrtcrlcxr erasmdcz oltm
stcmdardl yerlesmis, kendini en yuce inonc olarok kobul ettir-
mieti. Yuptlkkm cmlstlrmczicrr bu incmcl gélgelemedifii gibi, ger-
ceklerin dijrzeyine rde indiremedi. Akh b»ue|ndq suyriun insc1nIc1-

Hopkins Universitesi ara§t1rn1a.1am1, eilt 33, 1915; s. 89. Lester alm-

‘t1 yapmlgtlr, s. 151. A
(10} The Papers 0f Benjamin Franklin, silt 2, 1735-1744, ed. Leonard
W. Labaree, New Haven‘, Yale University Press, 1960, s. 159.
KAGIDA nam 1:3 u‘__

rm yoptlkiaradeéerlendirmelerle, c1rt1k terkediirnis olon Rhode

£.s|~cmd, .Mc1s.suchussets ve Gtmey Caroline deneyi orosindarki
buruk uzloernu, somurge porcx torihinin eekirdefii olurak kc1buI-
edildi. Orto Bélge somurgelerinrin doho defiisik deneyine his
dénup bokon olmodzr. Baeto gelen cogjdoe c1rc1st|rmc1c1lordon bi-
ri ‘bu konudo §:‘o'y!e demekteo‘-i»r: <<-inscm Amerjkcm poru ve moliye
xorihininr bu bosonh perusal denevleri konueundo herhcmgr
bir tc1rt1emo\/1 standard o1rost1rmc1 literoturu orc1s1ndc1 bosuno
<c1roy1p duruyor.1>> (11) Bir buska yozor do su sonuco v0rmokto-
.d1r: <<...kusc1kIc1r suren tarih oro$t1rmo|or1 hep somurgelerdeki
porosol uygulomclcxrl ycmlls tanltmrstw.» (12) ‘
Genclere hep Beniamin FronkIin'in elis1k1l1k peygomberi 0!-
vdufiu, biiimsel deneylerin destekcisi oldufiu ogjretilir. Motbcm
mokinesini biigi yoymca c1moc1 dlsmdo bir eey icin kuIIc1nmoy1 du
sczvunm-us oidugu onloro" pek soylenmez.
1 ' ‘ - '
1:.”-l.V.:-. 1
1, 1::
Somurgeierin perusal deneyleri onruvutondo pek ho\/n:1n-
hk uyon-d1.rm1yordu. ‘Bunloro éomfirge holkrnrn gurip e§i|imleri1- 115
nin bir kcm1t1 0-lamk bokrim-c1ktc1yd1. 1751 ylhndo puriurnento. ~11» 11111
New Eng|0nc1'dc1 kdglt poro bc1s1lm<1s1n1 yc1sc1klc1d1, on Cu; 1/11 1"
F.
Ygectiqinde bu yc1su§1 difier sémurgeler icin de gecerli k1|d1. Yc11- .

nlzccz Krc1|'1n c1mc1clc1r1 icin, yoni sovus icin pc1rc1 bos1Imds1 konu-
sundo tedbirsiz bir istisno ton1nm1st1. 1766'do Franklin, kG§;1tpo- 1,
‘,
rroyr Avum Kc1m0ros1'ncIc1 bizzot sovundu. Konusmos1 cok etk1-
.leyici"ycIi omo sonucsuz kuldr Bu yqsuk ingi|tere'\/le sémurgeler 1
1 ,
uruslnda ciddi bir gerilim nedeoni hoiine geldi. Gerci bu konu
11?’;
‘hok ettigji kudo-r sesiendirilmedi, cunku soygm torihcilerin pek
cocju pcrrlomentonun bu konudu yuzde yuz hokh oldugu inunc1n-

(11) ‘ Lester, s, '1-11. _ u V

(12) E. James Ferguson, <<Currency finance: an interpretation of colo-
1
nial monetary practices», Issues in American Economic History, 1

\ed.1Ge1'a1d D. Nash, Boston, D.C. Heath 3;. Co., 1964, s. 85. 1

1
1
‘F4 . J5. K, GALBRAITH 5' PARA-

aaydllar. 19OCl'a‘e yazan Charles 1J. Bullock KISO zamancla Har-

'1rard'da praresér oldu. sfimilrgemaliyesl konusunda saygm bir
atorlte olarak Kabul edildi. Kendisi~somL'|rgeler=l.n para deney-
lerini, abir sahtekarllk ve yozlasmlslrk karnavall,» ve <<l<aranl1k.,
utanr; verici bir tabla» olarak tammlomaktadlr. =Parlamenton;.un,
para,bas1m1n1,yasaklama karanna i1se,,<<dL'1.rL'1st» s1fat1n1 yak1$t1r-
hrmaktadlr. Bu konuda somurgelerin itirazml tumuyle yonllgl
lcinde gormekte ve bunu kuskuya yer "bll'GK3m-ClyO~CO1K_'b1iCllTldQ
llade etmektedir. Baglmslzllk bize, eaer parasal <;1lg1nl1g“1»a bir
lzinse, ldegjelri sxflra iner, demekteclir. (13) . L
Baz1‘so1m~urge ileri gelenleri de bu goruse KQUILYOI’, baQ1m-
slzl1§1n, yanmda getirelbilecegi parasal cleneyl.eri.n risklne‘de<j-
meyecegi garu_s,1;'1n1','1 paylaslyorlarcllz 1»

‘ ...€izelllkle dogunun buyuk kentlerinde. " ingilte~re’ye

- karsl olanw/abana atllmaz bir nlllfus etkeni vard1 ve bu tu-
tumlarl muhalefet olsun diye olmaktan COR, baglmslzllkla
birllkte gelebilecek asrrl 1<a§1t para baslmlnln ls hayan
“ -lllzerinde garllllebileeek etk-ilerinclen korkuyar ,ol~malar1n1clan1=
l<ayn1a»l<lan1yordu. (14) _ _r - . _ _

Paras-al konulardaki bu deneyci egilimleri clikkatle al1ncl1§1|n-

ala, GQGI’ samurgeler bankalan icat etmese saemak gerel<ird.i..
Ettller tabli... ve bu yenilikle ilgill hevesleri, efier sistematik bi-
almde bast|r1|mam1$ olsa. cok da buyuk olurdu. xv1-11. ytlzyrllns
llk yanslncla New England somurgeleriyle Virginia ve Guney Ca-
rolina, bankakuruluslarlna izin vercliler_. Bunlararasmda en Elm.-
llfl olon: ve Crzerincle en cak tart|»s1|lan1 M~assach,ussetts'clek1 Lanai
.iii.

(13) Charles J, Bullock, an the Monetary History of the Uniteti

States, New York, Macmillan C0_, 1,900. Greenwood Press, 1969,,
s. 43 v.e~ devaml. ~
(14) Davis Rich Dewey, Finamaial History of the United Staltes, New
York, Longmans, Green and C‘o., 1903, s. 43. . K
 . ,,-W~,,-, ,“:”"’_’ /_A//--L--» , » -- -,-/--_-_ ,-3,»,-,-_-_-_-/-_-_@ -- - _-_-:-za-;~';¢;r""r~'~'1;:-:5-:-2-gee;-:1-;:, -_-;-;-/-_-:1:

1, _,
1
, ,
1

1
SKAGIDA Dam: '1 1 *1:-5 K»

Bank .l\/lan_ufactoriyi'SCheme iad_l'1“ku'rulu‘sjtur ve 111-:‘r11¢1'1d1-,1 John

1.5-w,'1u1;1 fikirllerine <;o'k eey borc,ludur.AManufactory'e kendi serrna- 1, ,
, ,, _
13/es'inden h1is~se>alacakl7a~ra nominal faizle ébanknolfr clrkarmasii lain»
yeitkiw verjldi...,banknotlar a$a_§J1 yukari hisseclarlann tasi-n’maz. 1
niallari karsiligi elder edilecekti, S-onra borc paralann ,bas1'r_n'in1n i,,,..
1
-I
ya1ra~tt1<j1 bore _da_y'ine ¢1\,_m1<ag11 paralarlabdenecekti;Bu, bore- 1
.mamul mallarlla ya cla urunlerle, hatta alman kred_1nin‘sayesind.e 1

yetistirilen ve e-lde etiilenlerle ale odeneibilecekti. l\/la'nufacto_ry ‘ ,3

_soIm.1'.'1rgecle' acl bir tartismabaslatti. Buyuk Mahkeme olaya wim-

ser bakliyorclu’, necleni ale kuskusuz bir clereceye kaclar mc1hke-
me 'uye.lerine veriien hisselerden kaynaklanmaktaydi. Tuccar-
-
lar ise kcirsiydi. Sonuncla tqrtlsmalar Londraya kaclar ulastl.
1741 y.111nc1a, Balon Yasasi (claha once deginildifii gibi. lngiltere’
nin Gruney Denizi Sirketine vedaha sonra hisseli sirketlerin ya- _t71
saklanmasini _getiren olaylara tepkisi) somurgeler lain ide, ge- 1.5»1

cerli l<|l1ncl1. Bu clay onceyi kapsayan yasalara pek ac-imvaslzca

.1.1yg.ulan1s1na bir ornekti ve nitekim claha sonra ABD anayasa- . ,1,“
Hf,‘
S.ll’lll'.l onoeyi kapsayan yasalari ycisaklamasinaa da bruyuk etk1-
.si olmustur. Ama somurge bankalarina etkin bicinwde son ver- ,1

-digji cle gercektir.

12:;

Paranm tarihi iki tane cork guvenilir egjilimi ortaya koymak-

iadir. Son zamanlarcla em‘iasy,o-n cleneyimi yasamis clan in-
sanlar, fiyat istikrarini ozler, uzun sure fiyat istikran icinde ya- 1

eayinca cia, enflasyon riskinclen korkmaz olurlar. Gene! olarak,

aaha eski ve koklesmis toplumlar, 1/enilere oranla parasal de-
11};
.ney|ere claha az eg"1ilimliclir_ BOQIITISIZIIQIH kazanilrnasinclan on- 1
.cek.i \/anm 1/C121/1'1 boyunca bu iki agile ole samurgelercle i$1eriil<-
teycli. New Englancl'cla XVl|l. yuzyilin ilk yarismclaki enilasyon,
ayni yuzyilin ikinci yarlsmda, kesin sayilamamakla birlikte, nie-
peten guvenilir, istikrarli satinalma gijicu clan paraya ilginin bli-
yumesi sonucunu getirdi. Lonclra nasil Boston'daki para deney-
ilerine clehset idolu bClKl$lCll‘|Cl baklp clurmussa, gun geldi, Bos-
ton da K8l'lI1LIC§k\/"l'lll’l, Tennessee'nin ve Ohio'n-un sorumsuz ga-
76 J. K. GALBRAITH / PARA

zilken davranlslanna aynlgozle bakti. Madeni para taraftar-

larmin bir ‘,b<'i1lLimi.i‘kus»kusuz Ricardo'nun parali -adam dedikle-
riydi. bunlar nakitinliefsanevi sqvunucularlydl, savunmalan da
aiacaklarlm claha azrcleéeri clan ka<j1t paralarla tahsil etmekten
E'lO1$l(Jl'lmGYl$|Gl’l_fiG clayaniyordu. Ama tuccarlar daho baska bir
elkar savunmasi icinde olduklari ioin belki daha etlrilii olmus
alabllirler. Onlarm istedigji. 'dl$~ Lilkelerde cle belli bir kur li_zerin-
den kolayca kabul eclilebilecek b-ir paraydi. Malm satilmaslyla
iaturanln odenmesi arasinda gececek sure icinde 0 paranln de-
aer kaybetrnemesini istiyorlardi. Zaten yukarda 96-ru“ldLi§11'J gibi,
Manufactory'ye karsi miicadelenin <"sncu1ug,c1nu de B1aston'un1
luccarlari yapmisti. 1

1
-:1-I;-1-i-1-11*
- .. ..__, 4 _ t- W ~ ‘t;/“fir;/A/(ff//7//,< » /AA M
,_,,_,g_;&_V,3,2

E”?vi
‘T: ~11.
.> f
9,35‘
war;
25¢‘
“mi

L-»., 1-;
. _»':~€
Aitinci Biiliiln

BUR; DEVRTM ARACI 1 -5

A
-J1
1 JJ
-u
V / . ‘(J
l;’J

'Ba§i1rns1zl1k geroekiestiainde Amerikan Parlamentoswnuni 1

1~1€i§lt paroya koydugju yasak da, en carplci ccujdos ifadeyle.

rdslerliksiz» haleigeldi. Zaten somurgeler daho giivenilir paraya
yf.1

oloéru he yoldan ilerliyor olursa olsun, C1l"£lk hiikiimetin kagjit pa- :2

F </Q
rasrndan baaka bir secenek 1kalman11$t1. Bu secenefiin pek die
isteksiz karsilandigji iddia edilemez. Doha Birinci Kita Kongresi
toplanmad-011 once ‘DGZI eyaletler (Massachussetts de dahil) os- 1
1 ire
keri giderleri kCl|‘$|iCli’fiOK icin kafiilt -para basma yoluna gitmigs,
1 J
bu isi yasallastirmislardi. »Kongre’nin doijrudan vergi koyma g0-
ou yoktu. Tabii bu ciurumda daho cok sayida eyalet, daho cok
kagn para ibasma karari aldi. iste A‘merika,n Devrimi bu 1ka§1t-
I
iarla finanse edilai. 1775 Haziramyla 1779 Kasimi arasmda 1K1ta 1

K0-ngresi kirk iki kez, para basti ve bu kagjitlarin nominal defieri

241.600.0001 dolara ulasn. Aym yillar icinde eyaletler de ayrica
209. 500.000 aolar daho basmlslardi. Cofiu sozili edilen bu ka- 1
Qitlara dayali la lboralanmamn getirdifii para 100000.000 do_lar- 1

rian C1Zd'l. (1) vergi gelirleri, bu kanudaki bilinen '3/Llksiinmeyi yon- 1

1
i..€»i

11‘) Bu talnninler g.e§it1iuzmaniar1n verilerinde degisik giiziikmektedir.

Buradaki rakamlamn kaynaglz Davis Rich Dewey’in Financial His~
1
tory of the United States, New York, Longmans, Green and Co.,
1903, so-46. 1
1
'78 - J.K. GALBRAITHZ,/" P3ékI~1lZ*&

rent-1:r *b%i0iimde, Qok énemsiz diizevdeé kQ:h.y0~rc1u. E.yule"tleri:m k@y~

<du§;u ve,rg(ile~rden <::n.c0|¢k bwkuc miiyon dolor para @ge|.me;k\te;\/déi»
Tmrjhcilerin <<:De-vrimin Fin:c1nse'3ArwI:>> diye =kUCCl1TU.CU. bir and
mkngp Robert Morris; Frcmscz’-dcm ycxklo~$|\k exit: bvucuék m,il.y/on dc-
}c1r ,kcscic|r, isp~cmy0’dcm birkoc \,rL'|z bin, \dc1~h~c: sonrca, zcmer u"fu~k-
‘ta gbzukmeye b~u§1ay|ncu do ‘Ho&l<.1ndu’d.o|n bir milyoénu l;>.i,rc1z.~cn$_,c1n1
pc:ro1c|r~a.I~mcry: b0$\arm*1$\t1. Bu 'miktu»ricu' dc: gercek olmmmum got;
se.m:bo1.ik gibi gt'>zL'nkm»ekteciir. Devrim gercekte vb~L1\,{/ma élctade
k61§1|t ‘perm/|~c1 yolprlm-ngtarm
Kata Kong:-e-si’nce. oisun ya -do Leyclietlerce ol.su.n,, busalcm
Lb-u porulczr 0 s|rc1 ticczrette yer clan he~rhc1n~gi bir ~cn.'1;|§m. ferscah
fersch iizerinde ~olduQu' icin fiyutlur vyimsekmieyev b-ci§v!.@:ciw. Bu i$
bnce yaévqg, ycxvclg bc1$iud|, 177?'cIen sonrcx h1Zl>cIn‘d1|7 mzma gi-
derek\c|rt1rmc|yo \k0yu!~du. Kongre vakit kuybetmedlen bu bowi-
mcrya bmeyecek cxdlmlun cattz. ‘U76 \/aimdu ‘m-l\d1§u b1i:r korar sdy:
leycii; M ‘ V V , - V 7 .

-- V Her ~kim ki; crhlcaken ve vc1tc1nm.c1= du»-'d\u§1u sevgi mm-.

mmdan b_=u sézia sdiien~k€1Qni pomicrx c:l<1cc1g5:nr»tc1hsHcie
kclbul etmek istemeyiecek kadcar zclyxftur... 0 ki$i bu Hike-
nin dL';$»mcm| 0!c1m=k¢beiirlenir, ilcm eciilir, onu gij‘re muc:1me-
ie gdrtir we Sémurge scrkinlsriyie her tilxrltu ticczretten we
iliskiden men edi-lir. (2) V V V , . ,

Y Sonuclar yine~d£'1'$ <k|nk!1@1»ge~tirdi. Fiynt éc1r’u$I£1r1 hic ~etki~

ienmeksizin devom ediéyordu. Sonundcl en omiyune de\/imiyie,
<<~.bir vogon dolusu pcuraylcs bir ‘VCIQOH mo! clhncxmoz »o1<du>>. _V1hr~
giniG'dCJ bir sift aycvkkobq \/erel -p~umyic:5000 .dolc1rc:, bir vtukam
elbise bir m>i!\/onu c:$km bir fiyotc: scmhyor-clu. AlC1CCikii|CH‘ borc=
lulurmdcm *kC'>$e bucuk sclklclnwor, degjersiz kfiqitlcarlca kendiile-
rine bdeme/Lyapflmcaslndon kcucmmcayc: u@rc:$v\/orlorchh.

— >

(2) Norman Angel}, The Story of Mmley. New York, Fmderick A. sm-
kes C0., 1929, 255. '
"I/:1:/:/:/zr/:1 "':/:—:;;:—:}i;i§i;Ii;i‘5"_"1’1“if {i/:i:i:i:1:1:—:3:1:i:1:?:=—:i:i:/:—:;:~z»2:-:~:z~:<:;<2 i '#i§:»:4:»':~_~:»:/:1:' 5» /-:=l‘:~» ~"~'i'i:“"i:i"?:i:,‘ 1Sii:12:;/:i:i:i'i;5:?1{'1"?Z1?*€f:'I’

om nmvnim ABAGI '29

Mijteveffo eginin mroktlgn miroslo rohotco yqgomokto

. oion dul okochn, kocvclsmm til-m. iyi niyetli sevgisine roiymen
<,:oresiz|i*k icindeydi. Alcicogn bir» sterlinrken Ulkenin yoso-
ior: onu b-iros,iIini ~kQibUl etmeve zorluyordu. Zengin droh~o7-
o mayo sohip, Vflflrkll, gelinliok \k'Zlflr, ellerindeo kigisel cuzi~
1 » beierinden vb-o$kc1 hicbir ,$*8y‘.k-Glmfldlélfil g6rmektey-
~ diier... Altm cogjln hoyoii oncok yoksullor, bir de borciulor
4 mm gercekl»e$m-ioti, omo ne yozrko ki, onlonn ;kozcznd|§;| do
bQ§:=kQ|GK'lfil"fi slrtnncion orkryordou. (3) 7 7
/ . ; 7 . \

<.<Katce por0s|\bHe etmez» sozu Amerbkon diline bir doho si-

Einmeyecek bicimde yerIe$/ti. Beniomin Fronkiin bile mL1ste*hzL
bir tow: benimsedi: 7 7

.. _ Bu bizim yonettigimiz para horilkuléide bir ‘mekonizmo.

~B~ost|gj|o|"n7|z zomon gorevini yopnyor, oskerlerin moc|$m‘| 6dU-
yor, onion gfydiriyor, siioh ve cephoneyi ohyor; sonro com, '
miktordo bosmo zorundo koldngsmazdo do omortismqnlo
kendini oodm/‘or. (4) V A

Boyiece Amerilko B~irle$ik Devletieri, bir enflqsyon dolgo-

ssyioo deijil de, bir hiper-enflosyo-n dolgoslylo VOYIIQIHO kovu$-
mug oidu... honi sonucundo n"1ufclo\ko poroys degjersiz hole ge-
iliren ttrrcien enflosv-on yoni. Amo kesin oion bir $-ey vorscz 0 do;
bookoo bi? olternotif buIunmod|§|d|r. \/ergi konso, istekli mec-
llisfer torofundon é»demeyeViste;kIi votondcxoloro bile konmuo o~|~
so, topIomos| zor, hotto belki imk6;ns:z olurdu, oiinkii bu oyle
bir mkeycii ki, ntnfusu genigolondo ci-ogjsnlk yoogxyor, merkezi bir

__.___.i__.i__.i_.._,i. _

-{3)~ David Ramsay, History of the American Revolution, London, John-

son and Stockdale-, 1791, cilt 2, s, 134, 136. Ayrlca Angell, s. 256-7.
M») Szumuel C00per’e mektup, 2:2 Agustos 1779, The ¥Vriti11gs of Benja-
min 1:‘ranl-1Iin'den, ed. Albert Henry Smyth, New York, Macmillan.
C0., 1906, cilt 7, s. 294, ,
80 7 J, K, GPLLBRAITH ,/ mum

AhL1kL'17meti(yoi<,~mc:1i konulomu en UfGClk bir deneyimi yo-k, ver-

gi toployubilmek icin bir mekonizmos: yok, ilstelivk "kayxion, ii-
mcmlormm cogu we ogfimrukieri de duomon kontroiu oltmdca. Tu-
bii bunun dnomdcz, inscmicarm his istekli olmodugl geroerji do
urjlrhkh oolorcvk vo-rdl. Vergiier hem vergi olciugu icin, hem cie
duomon bosklsum telmsii ettifii loin seviimiyordu. Kata ‘Ken-gresi’
nin ve eyoletlerion 0 okesin <<geldikce~ bdersin>> politikosa, beiki
de toth-su votcmseverierini (‘tlpkl para konusundo tutucu kim-
seler gibi)\ bc|Q1ms1zi1Q1nAyoror1 'kc>nusund-o ~ku$ku\/o bile dC1$£zr-
mL'|$ “oiobilir. Bore; olmok do bir secenek degiloii. Bunun tek
yurt oioi ‘KOYTICIQI olobilecek mfifk sohibi insonlor herhoide bu L41-
keyi risksiz bir borciu olorok gorecek degjillehrdi. Frclnsdvio is-
ponycfnm vendigi boroior do zoten geri odenecegi-u~m1u7idu§1u
icih deégil, eski bir ocwomono kc|r$1 hmc spnucu verilmigti. Ycmi
hongi montuél yijrfltflrseniz .yC1rL'|tC:n, gflnfl kurtorcm kércjat pore:
oldu. C')zgL1rlL'x,k C>c1m'nm yunlno klto kfifiut pGl'ClSH'\ln'ZCH'i\‘ bir
ko\p"yc|~s| osllscn yeridir. ' 7 7 '
Tobii bu ~diJ:$C1nce, doho sonro geien torihcilerin pek Ce-
okici b»u!occ:§;1 bir d~I:$Unce defiiidi. Somijrge parcllon olclymdo oi-
~C|L|§U gib-i, soygm tcxrihciierin hepsi cie SC!§1lC1m perm/I ve c1i'tm
stcmdordma yo-lniz ekonominin geremji olorok deéil, oym zomon-
do ohlokm ve dC|rUst1*U§Un.~de ge-refiji gibi gbren kimseierdi. Ye»-
ni kurulon bir Lilkenin ocil oihtiyoclcm onlclrm goztmcle... doom
oicmm \,fC|l’1lfl~f.iCl onouk ikinci dere-ce onem tcaolycxbilirdi. Zcaten
gercegjin yo do yeni htrktlmetin cektifii zorlukiclro bok1$ biciémi-
nin gelecekteki ofirencileri ve p~oliti*koc1ior1 \/omltmosmo, onion
*yonh$ yoio itmesine izin vermek dogjru olmozch. -Kata Koo-gresi’
nin pom deneyi <<bu konudo \/oz: yozcm herkesin mu érnek
olorok kullcmdiéi konuyclvu. Hiobiro eleotiri casgm sort *bu{unmo-
m1$t1r.» (5) / "

.____.___...________._
( 5) Dewey, s. \i1. Profes<')'1* DeWey’in bu Lzonudaki gorfigfl, yagadlgi ga-
ga gore kesinkikis 1no1"ha.n1ot1i, a.n1ay1§11 ve aglk fikirli bir goriigtiii
<1...m~::~:e1e neler §,'2q>11a,bi1ece:§;'i dogil, dwrin1 s11"asinda_ A.morika,’nm
i'i:i:Ifii:/é~:a~:~:{a-22~:a:= —.~./.~/A;/»//:~. _//»__*':~M2~:~:»:%2:~:~:~:;ij;~:~:/22:-:/:~2::1:/:~?/:-::~:»-2'--:/'~ ' ' -2;:—:—:/:~:—:/:»;—"—2
'1"':/"—:~'/::~:2/I#F"?“‘“F

1
BJR‘ DE‘/Ri1§"I ARACI ‘ 81 1
>73}
> _- ,1‘

Profesor Bullock’u’n \/ovoid: sonuc ise $6;/iedir; <<Amerrko”

doki ~en dzeflki ve soygm kimselerin pek cogunun devrim-e kor-
$72721
ox olmosx» (6), bunlonn keg‘: poronm sorumsuzco kuHomImo- J;'1:';
‘L-f-:1
smdon korkmosl sonucudur =ki, sonrodon bu korkuionndo look-
,l
11 crkmaolordzr. Bu tor kotfn/e ‘kullommx onlemek ugruno, ingi-
.1 P’4,4,
iizlerin kolmosmo bile deoerdi diye dugtmmek dogoi gelmek- Z
tedir; Zoten doho sonro gelen bilim odomlcmmn do hepsi yu- ér $3
,3,
‘ Ya;
mlugomao degjild-ir. ikinci ~Dijmy‘o Sovo$x sonrosmo oit r;o-koku- ,§;-II

non bir ekonomi torihi kitobmdo,d<<O SH’C1 (klto) h£|kC|metin(in) vi

15%?
7;‘,
zo*y1=f0l‘mos1,\ho!km do vergilerden nefret etmesi korgassndo, ko-
Qat poro tek coreydi ve bu nedenie de lhokh goruiebilim sonu~ 7.,
- Y/7;;

cuno von1mo~ktod|r_ Amo vkitobm yozorn sonro bu sbzu ody-

le boolomoktodxr; <<1Bf>\/ie bir ’mont1§:»kobui etmek, e\konomi=k so-
runioro korgsz kooerci bir \/ok!o$:ma, sosyol ilerlemeye ters du-
$en bir vokloo-1m:_ <kobu| etmek demektir.» (7) 7 7
@721
xx

Gectifiimiz son yuzvaido insoonlon en" ISFCWH bicimde moot- 5 Ll

saz eden konu, 1-“ago poroyo KCif$l d-uyuicm korkuyou. Ku$§<u- 5:3

F>7-:2,11
,>~.~
‘ :1-
i?._.__._i..Z_ -_é-__. >
\
~ insan zaaflanna sahip devlefs ada.m1ar1n_m neler yapabilecegidir. Ulus
bir ya§am m1l'1cade1esi igindedir; boyle bir zamaunda para sanatlnm
yiinetimi de, tlpkl sivil yonetiln gibi, 1kinci plana §eki11n-ek, tiinl
kaynaklann kullanlmlna ‘oirinci amaca ydneltmeya izin v-erinok zo-
rundadlr... szuvag denmk bir miktar felaket ve kayap den1ek"ti1"... i \,,1 \.

krta parasml hepten kxnamak bize sagiam finansnmn baknnxnclalu

' pratik bir yarar sa§§1ama.z.>» Dewey, s. 42-I3, \

Ix
(6) Charles J. Bullock, Essays on the Monet.a1"s' Hisitol-y of the United i

States. Ne.-W York, Ma.cmi'11un C0“ 1900: Greenwood Press, 1969,

s. »
(7) Chestor Whitney \/\/right, Economic Hiot-ory of the Unit-ed States,
l\Ie;v York. McG1'a:w~Hi11 Book Co‘, 1949, s. 18é. ‘ ~

F.:@
82 J‘. K. GALBRAJTH / PARA;

suz bu,.oshndo porocu bir onkor koygzsmo.doyonomoktoyd|...»olo-

ooklimsnv kendisine sotmolmo guci1,diJoil\k bir poro 6deneceQ~in.~
den korkmoén, tL':cc~o~r|n yoygm buioimde kobui goren bir modem;
poroyo olon toerciohi, vorivkh odomm istifine DQKUKCG1 onun =k~ohc|.
oidu§unu_ hissetme ihtiyocr, 0 kohcmgu sogjlomok icin herhongi
bir stroteii kulionmosmo gerek olmoudmqml bilme huzuru. Amo
o donemde m~uhofozo~k'o‘riorm zihninin bir kégesinde de; ‘kfifilt
gooromn yokm .ge<;m:i$’ce devrime soglodaol yororloro iliokin bir
»Ezlenin1»bu7lunm7u$ olmohdur. Hem yolnrz Amo-rikon Devrimi. bu.
yolio finonseu edilmekie koImom7|$~t|r. Fronsooo yer olon ve sos-
yol C1Cld~Ql'1 ook doho tedovi edici bir potiomo soynoon b~i.'|yUk
oioylor do bununioi finonseu edilmiotir. Eger Fronsrz \/otondo$-
lion, mu~ho7fozo‘ko»r Anwoliyekuroflon ceroevesinde dovronomok zo~
runoo’.kois\oyd|i_,Y ne onlor horeket edebiiirdi, ne de Ameflkohlor.
Peoki, modem koélt poro doho once: devrimle-re hizmet etmiio»
oym oeyi tekror yopomoz ml’? Crnegin, 1917'de oRusy~o'_do,d Mn-
oi D*iJmyo Sovoor sonrosmdo Cino'de~ oldufiu gibi?
Belki de mg»: poronm devrimlerde OYHGCHQI rolun bu ko-~
dor oz olkso topiomossmn nedeni burodo yotmoktodu". Amerrkonv
Devrimi derhol, Fronslz Devrimi de eninde sonundo. ekbettekiv
oilyirk soygrnllk k(]ZC1f1lT1I$tlI', Ders *kito-okorlnd-o oocuklom bu‘
buyuk h7ore»ket!eri~n ne horioko oeyler oEdu§.’;=u= onlotsinwlohr. Afno
bir yerde oizgiyi cizmeik de $~o»rtor. Bu kodor horiko bir geyim,
Amerikon Devri~m7i'ndeki kxto porous: yo do Fronslz ~De\vrIn1i'nde\ki
oss~i~gnot‘£or gibi kuokulu bir oey soyesinoe booonlmlo 0~ldu§;unu“
ikobuflenmek ne oiirustlilk endioelerine srgjor, no do gulvenliok;
ondioeierine. . 7

Av
Tobii ooklenebileceoi gibi, Fronsezlonn kogzt poroy:-devri~
min desteoine sunug. bioimi Amuerikohmro gore doho tokti-k, do-
E"v»o~kurnoz7~ve dohomontlkh Molmuotur. Geroekten de, ilke o~ ko-~
door kobule goyondzr ki 7-sonucun kusursuz ovIn1~oyr$:n17~ke$fet-
mek insondo dL':$*k|»rrkl1§: uyondarmoktodlr. Amo oyopnlon deney“
Au
kusuriu do oiso, yine do omoco u!o$|lm|$’or. <<Aci! durum ~kog:t:
,,»/-,_,»,~,,-,-,; ;,»:_;,;,;_~.;,;.,;;;,;;,—:,;¢;;==;7/; :7 ~:;:/1/2::/:(:;:5;=::/__ //r'>~:5;,—:;:—:—:?<£%" \i:2:5E:%§:%:2:1ii:1*;I~?1€@i:I;:~é=:
K,

L
Hm niomim ' AB-AC1 " . $5‘ 7,

poroya gerektir‘me¢ktedir; onsuzo ‘Hulk ‘Devrimi oiobn‘o@ks1‘zd»&r.>>(8)

, 1, V 3
Assi*gnot'lorm oegefini o‘nlomoi<' ism, bir‘ kasma bo‘!uriotmo m-
‘iii?
te|i§1*inde‘olon birkoo siiz soylemek gereklidir; " V ' * " f{{—f

Ekonomi obiljminde \oooq,ustunu oognotzron pek oz oey vor- r;; {:1

P

d1r.AAm=o bir fenomen vordarv ki, oogu kioi neredeyse bu tur,bi_r

,oc|,k|omAodo7n nmedet umocok hole-J gelir. lnson ge_nelcl_e koljtesii
pek ,s1roo'on7 ~olo,o dirkd6rtgen_~bioiminde bir ‘kagn poroosuns eu-
ne ohp Llzerindeki ulusol kohro-monm, on1tm,_boz,e-n kl-osik_ bir 2:»

Ioeblonun Peter Poul Rubens, yo do Jocques Louis Dovid torzm-

nub oizgilerine, hot1_o_bozen de zengivn bir sebze holinin yeoifl vi’

dveyo-vukohvereungi murekkeple bosllmao resmine oboukobrken oklino fig;

bozen on soru \geHr;, Kendidegeri his olmoyon boyle bir, oey EU

1} :_.
nosxl oluyor do bu kodor ook istenen bir §ey* olobiliyor? =Dun1<u V
‘:1:
[;_“/
[13:32
,,-//.'
gozeteden kesilmvviobir ukupurden fo_rk§; olorok bu okognténosu » K
béyle -mollon yonetiyor, hizmetler yoptmyor, tomoh ve hosislik
yo-rotxyor, Suco dov_e_t_iy_e clkorlyor? Herholde bu i$te bir sihir -1
,1/or; herhol~d~e bu -kogu por_<;osmm degeri cmcok metofizik \/odo
mo difmvyolorlob Hgih bir oc|=kio;mo gerektiriyor. Poroyq bilme ko-
@nu~s~unu meslek edinen,ki7mseierin soygmlagx ve tutumiorx beiii,
Buonun nedeni biroz do bu insoniorm, degefsiz kdgadxn bir de-
geri oldugunu bildikierine inomlmosmdon koynokioniyoifl 7 ~
Ashndo ocrkiomo tumuyle ioik to‘oii;.. sihirie foion do bio

7&8) Sey:nour'»E. Harris, The Assigaaats, Harvard Economic Studies, cillt

33, Cambridge, Mass., Harvar-ii University Prefis, 1930, s. S, ’Ba§-
1a1‘1g‘z{;.ta ddill getiren bir doktora tezi olan bu kitap Zamamnm an
dikkote deger belgelerinden biriyrii. Parasol konularda silgl ve 2011“-
- I larnacl bir t1'1tucu1ug'u11 11iikii1n siirdiigfi bir diinemde ya;za1' devri¥
1nin‘"pa1‘a's1 ve finax1s1nzin1‘konusuniv an1ay1§1a ve ko§u1La1*1 igilndle
e1e‘o1m1§t1r'.’ Kabul gbljen tutuouluk (assignat’1a1’ konusxmda. go}:
oglrr-) bi1;;'i1i"ve elcgtirici bir gtizle incelenmig, Profesér Harrisfin
daho sonralarl‘ parosal ve ekonomik konulo-rdaki devrimsel tutu-
’ munun da ilk is;a2"et1erini var-n1"i:5tirg ‘
M J. K. GALBRAIEH / PARA.

Hgisi yok. Pom konu-sundo you-zr yozoniorjuc tilrlu pom oro-

smdo bir oynm yopmoy: gelenek holine getirmiolerduirz (1) oltm
yo do gumuiiote oldugju gibi, oeoerini sohip olmo gururuno, silo
oiorok. sofro servisinde, dig okopiomoslndo kullonrlobilumesine
borolu oionlor; (2) he‘-mencecik yukordoki istekleri kor’§||oyob\i-
llece-k bir oeye oelvrilebiiecek olon yo do cevritme voodini to$1-
yonior (érnogiun, Mossochussetts Kbrfezi bonknotlon gibiz) ve~
(3) kendi degeri olmoyon, do-gjerlvi bir :;:-eye cevrikme voodi do
toszmoyon, yolmzco devletinbkobul oes‘te§1ivle vorhgmn sumo-
renl-er. Ausimoo bunionn her um de oym temonm oegitlemelerid
gibidir_ Demin deoinoicjimiz gibi, John Stuort MEI! ooromn de-
gjerini, ortodokni poro miktonylo, sotm ohnobiylecek mo! ve hiz»
metler miktormm korgliootrrnlmossno doy/ond|rmr$t:r. Eoer poro
olvtrrwo do gumuoten olsoyds, Son Luis Potosi ve Sutter's dokL1m-
honesi gibi imkonlor dr$|ndo, *miktorm|n gereoinden fozlo ort-
mosmo olonok butunoomozdl. Arzm smnrh o!mos|, porcmm mik-
tiornmdo smzrh .tutoco=k'.é de-éerini korumosml sooioyocokta. TL‘:-
milylue oitmo yo do gilniuoe oevrilebifir oion kagni poro miktora
ioi-n de oym orz smlrhhgnnnn guvencesi vordr. Hicbir $eye§oev-
ariiem-evecek kofiut poroyo gelince, bu ~ko§1rdm do mikton vs|n|r~
M koidokoo oynr Elke gecerli olobiiirdi. Cnevmli olon, kovjrdun ken-
oz deoeri deoil, miktormdokui ozhktr. Kogjldm yo romon sorun, sev-
riiebiloirlik ortodon ‘kC1lk'£l§l ondo, ortxk orzmx ssmrloyocok bir oey
kolmomoslydn. Boyle olunco bu‘ porolor SIHIFSIZ bir ortmo ye-
’moe§ine sohip oluyor, -boyle bir omo do buniorm degerini ozoi-
ttob~iiiyo~r yo do yok edebfliyordu. Kogldan kendi deoeri oFmo¥mo-
s: bir oyrmtaydn. firnefiin, toprogjm bogrmdon sokulup orkonloo
koyoior beili o§;1rhkto,porcoioro boliinup pom dive kuilomiso,
bumorm nokit oiorokupek bir mutluluk yorotocoor soylenemez.
Boyle koyolor 0 kodor boldur ve,orz potonsiyeli 6‘,/Iesine
y‘L1~ktL‘zr ki, ufocpk bir ohoverio icin biie gerekeceik koyomn ognr»
h§| korkuno oiurdu. Amo eger oydon benzer koyolor orkorlhp
dilnyoyo toomso. porcoioro boiunse, oolrhéu ve koynooz Uze-V
rionde belirtilse, ieoloiik bokwmdon dunyo moddelerinden pek
forkI| oimoso bite yine oe i$ gorebilirdi... en ozmdon. oyo gidio
K v~ u~ g';.;.:»'1'~*_j-@";'~.;/3;; :5;»;:+_;*§'»'~:@;~_»=~1;;;1;,g»; "L; _ / .4-;/-,7-~,,./¢ ‘ ;- /_ ~ ~,/;;,~,¢ l,/,~,,~;;
A ,, , _ ,,,._.__,, ,. »,,/,_.,. é

Y
‘/
Bill» DEVRUW ARACI ‘ 85 ,./1

geiiolerin seyrek oiduou, oy koyolormun nodiriigini korudugu sti- r7

reoe. 7 ‘:

Assignoflonn niteligjinde yoton kurnoz bulu$. buniorm cov-

riiebileceoi deqerin oz bulunur olmosa nedeniyle bu -kogxtloro de- "IV7,‘

gjer kotmoszydl. O modde oltm yo do giimuo» degjildi... onlor zo-

,1
ten yeterli miktordo yoktu, tohmin edilebilecefii gibi, vorolonl do.
devrim kimlere koroa yopmyovrso onlorm eulindeydi. Bu yuzden
yo soklomyor yo yurt d|$mo gonderiliyor veyo goturuluyorlordr. 551132

Asimdo ossignot'lor| destekleyen de-oer... toproktr, yoni dem- “,4

.4”;
min \/or =kllCilQl '$eyin to kehdoisiydi... oslmdo dew/rimin konueu
do bir bokrmo oydu. Toprok soklonomozch. En kumoz gijomeo
bile onu yonmo ohpu goturemezdi. Mikton do Gl"[lI'l|(1lTi0Zdl. iota
bu nedenle, Fronso'do koloniorm oltm kodor uisteyecegi, sohio
oimokton h-O‘$|GI'lOCClQl bir oeydi. ltaa

ilk koynok, soyiuloro oit oion um.-/:1 deoil, kiliseye oit olon
<,....
oroziydi. 1789 ymndo kilise orqzilerinin, Fronso topro;klor|n|n= ‘x-1."

o$-ooa yukon be-$te biri »kodor oldu§u tohmin edile-bilmektedir, L-'1

VJ“:

Gene! Meclis korkunc bir moli dorbo@oz' yiizunden to~pIon- \.,_._

two c>o{;'r|lLm|$t|. Artrk borc oI|noImyor~du. Bir me-rkez bonkosn do :~:§2¢

yoktu ki, borc ver diye emrediiebilsin. Her ooy boro wermeye
istekli kimselere, korkutu¥oro~k yodoikno edilerek bore ver- \'V&“<7= @:»;§umwas
;~,=

mesi so§,!onobiIeoe\k kioilere 'b~ogji|yd1. Ucuncu Meclis‘in do

uyeieri zoten ook fozlo poro toplonmosmdon orkoyetcivken, do-
ho yeni ve doho CIQH’ vergileri »o~\/lomoylo ~kobu| etmesi bekie—
nemezdi; Nitekim 17 Hoziron 1789* torihinde Ulusol Meclis bi}-
um vergiieri yosod|$| ilon etmioti. So»}uk kesen bu koronn te-k
yumuoobca YCIHI, vergilerin gecioi olorok toplonobilmesine ce~
voz vermio olmoszydx. Bu orodo John Low oloymm candor: do
Fronsrz votondoolonnl szrodon kogjlt 'poroy,o 'kor$| son derece
Lkuokucu bir tutumo ~itm=i$ bulunuyordu_ 1788 ylh icinde foiz ge-
tiren bir poro bosulmosn on-erisi oylesine bir muholefeti-e kor$r-
lonrm$t| ki, onerinin geri ohnmosr oort olumuotu. Amo kor$|h§»
orozi olon bir k6<j|t poro onkonlmosl forkhydx. Kilise orozileri do
devrime semovi -bir ihson gibiydi. A
Kesin ey!en~~eu'l9 Arohk “n789'do geoiidi. 400 milyon Hvreulik;
so J. 1K. "oALBmi;frH7/PA/RA’

poro oikcir'i'lmclsino yellki verildi. Buporoior ikomu'/‘borbiorlo-1 ode-

vecek, toriml ve sonoyiyi horeketlendire-ceuk, (<“IODi'ClklGl’ll'i doho
ii/i y6lne‘til"mesin~i»‘ so§1‘loyoco‘kti. (9)AAesi‘gnot ocill bu ‘porol-or
bee: yil‘ ‘ioiihide; -eedegierll kii’isie‘lAo1‘oVz_ile'ri'=l4/’ie *kroli‘\;e7t'orozilei'iinio
sotlelylo odeomie OlClCCi‘kIl. ilk osSignoifl~ol* \/Llzde 5 foizeu tobiiy_-
di. Elincie biublordon yeteririce buluhidluroo herkee‘ buno verilo
“kCil”$ll’lQlndG doéiruicion orozi olobilirdi. Bunu iiiel/eh yoz meii-'
eiminde yeniden bCiyL'|ik' miktordo‘ossignot“olko:rllmos1 i<ororloe-
tigindo, bu ~kez foiz koldlrlldl. ‘Doha eonro, =k£l¢-ilk’ ku*pi.if boro-
ior cikti. Birtoiklm kuekulor kol geziyordu. Loivli'un onus: hold ~ho-
ti"rlorcloydl.'lsimsiz bir Amerikoli oloiyo'kor1$tl,‘ ‘Bir'ABD Voto|n~
du$m|~n' Assiginiot’lor Konus*uin=do‘ Ogiitlefi bCl§llkll ‘\/ClZiSl\/10, ‘ken;
di iJ|kesinde*k'i o ook yeni klto porosi denevini ortoyogeiirilo
i\/leclisi ossi-gn~ot'lclro l<Ol’$l uyordi. Amo toiororjo doyoll poroyo
gdst1eril'en‘illk tepkiielwgeneide yine de olumiu soyillrdi. _
Eger 'o~ ilk porti ossignot ‘b1ClSliTll\/lCl yo do onu izulel/en 1790
b?o's\l~mil,9lo l)ieti.n'ilse, oseiign-ot'.lor son vderece llgino jbili \/e__nilii<
olorok oli<l$lomrdi. "B-urodo KCli'$ilik, ne oltm, he gumue, ne cie
tiitun ston'd‘ordi\/cli. ‘Soolom ve montikii bioimde Frol"lso’om_ veg
rimli iIO'Di'Cl=l'(lGTll'lCi doyoll ‘bir poro vordl ortodo. ilk ylilordo soon-
ol’mogLicL'|_ iyi Cl‘Cl‘\/Cll"|’l'ill$tl. Assignoflorln ‘if0lIJl‘GQl_,nGSll tedovkiile
koydufilu konusundo hoi/ronllk dolu ’yol"um_lo'r y'opliiy0~rdu'. Ti-
cori Ahoyot conlonmlelisiiihidcllm ortmie, kiliseninforozileriyie ‘ko-
mu orozilerinin sotlel kol~oyloetinimleti._Zomon zomon soileloi
gereoiinden bile iyi ‘oluyordu. u Yllllk gelirie koireiloetirll;d*“i§;lndo.
ko-nmue fiyotior dueuk soylllrdl. Kocomon oseignot poketieriinl
kucolklomie spektllotorler bu‘ iirsotion \,'ororlc1nmcik uzere oloo
okm gell'yo’ri»or~cii. ' ” ' u _ ' ' 7 ‘V
Amo Fronso'do clo,’tlpi<l doho once Amerikodo oiidugjuigif
bi, devrim lsl:e<j=i lsroijlll/di. Arozi Slillfli olso bile, o orozlye olon
ioleiporvtobiliyordu, _i790’doi<i bu‘vl.ik7m*iktordoyp~oro ‘bClSli"i'1l_iil di-
oerleri izledi... oielliikle 1"i9_2'ue sovoe eikiimml sooro ossigé

{9} Har1"is,s. 62'. ‘i

BIR DEVR»i1\I ARACI 8'3?’

not olaruk/l_1ic%é|mi:;~: fiyotior ornk yijnkselmeye bQ$|C1fl‘ll_$U. Mec-

Eisin verdigi izin gereéi bu puroklrln oltmo we lgflm-U|$e olon ku‘-(
ru»-du hlzlcz di1$U$e gecti, 1793'ie 17947de Cc1mbo!nLKo~nvc1nAsE-
yonu \_/.e y6neti*mi Ci~Hll'}d‘Q bir istilkror dénemi geldi.» Fiyutlur o1~
du»kc,:c1 bc:$0nl| bicimde sobit tutuldu. Doha dc: dnemli scry|lc1bi.-
flee-ek7 bir noktcx, CISSig"I’\O’[ miktor|n|n ozoltlimosn oldu; bu do»
cok ;hu~kh bir nedene dcyondlrllurok ycxplldr, krahn OHOYWIO bo-
salmlg, o»i~cmicz»r-geoersiz ~k|hnd|_ Bu. yfllurdo 0ssignut'lor,_ ultm ve-
yo gL}vmUg,le@deg*i§tiriIirken Llstlerinde yuzlh olun degjerin y'uz~da
L
F;
K.
50'.si gibi bir Adegeri koruduicrr. Amol cok geomeden ihtiyc1<;|u»r
yine bc1s’urm<:1’y<:_ i:_>0$Iud:1. Daho co‘k, sonrc: dczlho cok kéxijlt puree; i
1
bcxslldr, Ekonomik sc1vc1$m yeni icat edilen birsilqh: devreye
gird}, I793'den- .so\nr~<:1 Pitt, Ulkedleki <kro:l tarQ'ftcxr|»g6cn1en|erin |\
ussignat Lire-tip Franscfyo ihrcxc; etmesineé izin velrdig B<'jyIel»i~kle \l))V*
\
c6kL1$L1n hrzlandlniuccaén "umuIu.y'0rdu._ Sonunolu dyleé bir durumu
gelindi ki,*Frcm-snzé mcmbouluru her gun, ertesi gunijn vpc1ro~-1hti- El\ i;
‘ycrcrm bqscuno-ldu. *D=ir_ektuvqr, art|k hemen. hemen degerséiz hcrlfe
gE>lmi§1_b=u pc1rc1Ic1r.kc1r$4|.l|§;1ndo togvnmaz mallohn sc1t|$.Ic:nn| dur-
durdu... yoni Fronso to<prc1k gtandqrdlndon uyr|Im|$. oldu. Ala»
cczkhlor dc: aloccxklcmnm qssivgncflu b=denm@esinden 1ko»rund<u~..A H
Bbyielikle (Ame:'i\kvc1'dcx~ki cxiclcuklilor gibi) bo\r<;iularm~d0n »k0|c|.p~
sc1kl<:zn\mQ kL1cL1'kl1'j:g';lI|nden kurtulmu$ oldulor. Mtmdcrts terr'ito;~
riczwx Qdh yeni bir k6§j|t para Chkflflldl. Bu dc: t0prc1§;Q kcxrgehk
we topr0§c1 dc1yc1hyd|. Tqébii buno tcxban tobonu znt bir tep-ki geI~
mesinde $c;1$|lc1ccx*k bir gey yoktu. 1707 Subcmndcx (16 Pl-uvoise
yri V) Direktuvor yenide-n Qitnnu ve gL1‘mL1$e dééndijl. Ama 0 zomo-
na kudcxr civex/rim~ -Qrtnk yerini bulmu$t_u. Fincmsmom yc1p|l~m<|§, Ibu-
rnu do c1ssIgncmt'lcu' sc1§Lc1m1$-tr. =Bel|e‘kIe~rde en uzmdon giyot-in
kcxdczr scaygm bir yere cie onior sohiptir. ‘L - _

Av
Kqg|t para Sowyetler Birligji’ne de, Rus Devrimi SIFQSIHGOE
ve sonraslndm czym §eI<iide hizmet etmigtir. 1920 d’oluyi0r|ndo
-devlevt biltcesinin yuzde 85’i kéélt pure L1retim~iy*Ie ykoAr$nonmok-
tcsydr. Va o y1I ya dc: pek oz sonm, Harvard mezunu bir i*kti\s-c:t-
\
33 SJ. K. G:ULBRAITH ,/ PARA

$1 So-vyetier B-ir1i@i'ni ziyciret etti. Zumcmm digjer serL1‘venc%leri~

rain dneriierine uymu$, cebine bir tomar tuvoiert krflgrdr 1sokmu§-
tu. Gunierden bir gun \Moskovc'nm ~o1a§crni3st1I1 kcliubohk tram-~
vcsyicrrmdon -birinde, orko cebinde bir hsrslzm elini ‘hissetti. O
cepte para yerine tuvcllet kdgadl oldwjunu hqturkxymccl *keyiflen-
di. Hnrsrz daAtuvo1et<k&§|t1ar1n| ustczlrkla crldr. Geno iktisctcr, 0
ahnan tuvolet kéértkcrrnln 6b1;'|r cepteki purulardon oak dcahu
degjerlixoiduéurnu cmcczk is; i$ten; gectikten sonrc; unlcda. Devriml
Tsonrusmdu Sovyetl-er =BirIi§1i’ de, tlpka digjer komiinist devletler
gibi, isti<krc1rl1 fiycatlarzn ve suélomr porcmm savunucusur tutumu-
nu benimsemiati. Ama Rusl»c1r~du devrimierini tlpkn Amerikcmlar-
1a Frcmsrzlor girbi kdgjido borcluydiuicxr. »
Ho.$, k€1§1t puronln kullamimusl elbietteki devrimin bc1$c1r1h
oicrccnglnm gurcantisi defigildir. 1913 yllmdu, Chihuahua udh eski
ispanw/0»! r.kc|sc|bc1s|ndu Pcmoo Villa o< rkendine ézgu haydutiuk ve
rsosyal reform fqoliyetleri korlsrmmr yurfitmekteydi. Askerler so-
kuklarn siipuruyor, topruklur voksullurcr doémhyor, cocuklor
okullara yozdlnhyor, Villa do bu uradc1=ki1~0metrek0re}erce kri-
gn purc: boslyordu. Bu pclrcmm daho degjerli bir geyle de§i$ti-
rflme niteligié yoktu. \Hi<;b~ir vcmt 't_c1$|mryordu<. De-Qerini vsL1rd1i.1r~-
mesine ~kctk|d1c1; buiunon bir soygmhk tortusu yoktu, Pek de bol-
ckur. Gerceriiligi cmcuk Pc.1n<;~o Vi1Ia’n|n i‘mzc1s|ylc1_scxfilunmdktovdu.
Bu ptrrcrlcarl, ihtiyac.duy~du§unc1 incmd|§n ya do ccmmm istediéfi
henkese ver1yordu_ Bu durum devom ettkji sflrece onu sevilen
bir ~ki$i \/‘apt: ca-mo... SOl'1Ul’\dCI'O*nCI bclgora getirmedi. ABD ordusu
'pe$ine dC1$tC|, c1gj|rb0.';:-1| kimseler omyo girip 0nu Durcmgo'dukE
bir Im1ci:e»ndu'ya cekiimeye, ernekli olmclvo ikncr ettiier. On V11
sonrcx, ViHcr’nm yeniden bir rhuydutluk-sosyrul reform "vevparusom
politikcr serfrvehine otrlm-crk niyeti-nde olduqundcm ku$kulumn-
co do, onu cubucuk bldijrrcluier.
 W ,, , 1» 7 ., __, _~-/M»; wfi »»-»-M;-,»,~,-; /.»,»,~,__. ~ M - /,_»,:»iI>V“""“@‘ '1;/j/1/:>,~//1* .,/_,/i/Z~Z~C*Z~'?"’,\“':7”\I¥§:i§_@@/_3§ZZ%~i

r;;~*~‘i~i

VL::L
, .,. 1
F:F5_r1
1"

‘>i'4:‘1
1 -“"14
MW,‘

1
1
1—‘§’:>¢.
If,
,_,.__
!,,_
Yedinci’ Baliim Y

PARA SAVA§I /-

Dana ance de deéiniidigi gibi. ristikrarh fiyatlara ve sa§;~

iam paraya duyulan Eulgiyirhricbir $ey* enflasyon deneyimi rkadar
74
artrramaz. Amerikan \Dev'rimi'nde ya do daha sonra ele71aIaca- A

Qlmuz 1923 A1mc|nya’s|nda oldufiu gibi paramn tumfiyle ~ca»kme--

sinden rsonra bu ilgi bL'ryUk~ 6lc>f.1de1artr$ g6sterrm~i.$tir. sDO*|G-
yrszylc yeni _Ameri=ka Cumhuriyeti seller gibi defieréiz paralar
sayesinde varhgjma kavuatufiunda, ilk yrllarda saélam paraya
r
ve 0 paray: degjer lkflyb-IHQ‘ .kar$| garanti altma almaya danijuk
oak -guclu ve pi$manh~k yulkltz bir adanm|$hk sergvilenmigtir.
Anayasa madeni para ‘basma “hflkklfll yalmzca Federal hu-
kumetre vermia, eyaietlerin ~kcT1§j1t para basmasmx do kesinlikle
yasakiamrlgmr. Aynca aak daho klsrtlaylcl bir anlem daho af-
m|$, uiusal hukumretin-de kfifilt para basmasrm yasak etmrigtir.
Hukumetin <<Amerika ¢Bir1e$ik Devletleri kredisiyle mgr: basma-
sma» izin veren ‘bir maddenin 1787 ylhnda Konva-nsi*y0n'da 6zel,-
likire tG1't|$lIlp rkabul edilmes-i ge~re»kmi$tir. Bu do para ihtiyC1Cl acii Y1:;
K
1r.ff_
almaya ~ba1$Ead|§;|nda anavascinm da, onu savunanlarm» da ne ,.1
13;,
‘kadar esnrek o»Iaibri|ece§ine EH$kin bir -ders 0I‘mu$tur. Anayasa- 3??
nm yasagr 1812-14 sava$| srrasmda Maliye Bakam Gallatin ta-
rarmdan gayriresmi. olarak ~kaId|r:lVm|$, SGVC1$In b:e*kIene}n b0S‘kl-
Ean aitmda Hazine banrknotiarr b~as|Irmr$i|r. Bu ubanknotlarln co~
Qu yiizdre 5,4 faize tabi olmakla ‘birlikte bazliarz faizsizdi,"ku-
 \

'90 J. K. GALBRAITH / PARA

parieri ae cork kucuktii. En 1~<L‘1<;>C1QiJrL‘1c aoflaraan bvaglayorr, nakift

aiarak eiden ele aaiaama amaczru taaryordu. Bu paralaria bare
bdeneb~ilm=esi rkabul edilrnem-i$ti. Belki de anayasaya bu inceci-1<
.ipIikI~eba§1h kQ|ml$~l‘UYdl. 1
Derken ic Savag geldigjinde, bu tur gastermelrk numarairar
aa bir kenara blrakrlch. Para konusuyla faziaca ilgiii olmanm ki-
gide bir rkenaini ‘nakh rgarme, siyasal inatcrirk ve kibir yarattlgw
1k=OHLISUfidO1 birtaklm gastergeler ‘VCH'd|I'. Efier bu dOgj1’Li\/SCI, Sar-
jman P. Chase buna co-k yararh bir arnerk alugturur. Kendisi Lin-
~c0»|n'un Maliye 1E3akam' olma ~bahts|z||§}1n~a u§1ram1$t|, QLin~ku as-
hnda Ba$kan10r|may| hak e"t"ti§11i inancmalayar. Baglanglcta bir
sure irsterksizlik gasterrdirkten sonra, mecburen ~K0»ngrer'-den pea-
peae yegrile boyah kfwjlt paralar basma yetkisi_ isternig, bunu
ltabii yine savaa giderlerini »6deye~bi|me~ caresizligiyle yap-
»ml$tl. Bu ye$i| ~par'a1ara itiraz m_i.'1mkC|n daéilrai. Daha asonra, 1870
-yllmda aym kigri ba$ yarglc; aiarak mah-kerme ad_|n-a rkanu$urken
ye$i| paralan anayasaya ay|k|_r| alarark nitelemi~$ti. 1871 yulnnaa
Ibir aa$;ka ma‘h<keme bu tutumu tersine cevirdifi-inrde de Chase
Ikesinlikle muhalefet etmri$ti. (1) l L
A’ma anayasa yine de bir danum naktasrydl. Hail-kijrnetin kai
int para deneyrlerri, G-allatin ve ‘ye$\il paralar O|G\/I d|$mda, ga-
aL'|nL'|1kaybetti_ Ama Amerikairlarm yenilikci ve enflarsyoncu ic-
gL'|dL1Ie_ri yak al-mach. Bu iagudulre-r daha sonra rbtryuk bir hreves
rve guole bankalara do§1ruL yaneldi. - “

Alexander H~am=Ht0n eyaletlerin ve"K1ta Kangres-i’nin bars-

ianm Ustlendikten sonra krta paralan -kanusunda da bir.ies’r
vaptr. Bu paralar 0 anaa kimlerin elincle varsa, bir dalarrr bir
sentten gibri carnert bir bedel kGl’$I|lQm~C3~C1 geri rahndular, bu in-
san1~ar<;1 macleni rp-aralar 'a'denai_ Vine Hamiltorrun bir ba§k~a tav-

.€__

11) Herpbnrn V. Griswold, 8 Wallace 603 (1870); Legal Tender Cases,

Knox V. Lee and Parker v, Davis, 12 Wallace 4-157 (18711.
 1
PARA SAY/'A§I 91 1

siyesi uzerme P'h11adelphia’c1a bir 01ar1ar1ane~ kuruidu. Bu darp~h~a-

rrerrin ba~sac~aQ1 aitm. ve g11'j1mL'1$1 paralarm uhkreae teme1 parayr
aiugturmase konutsunda 1/aygm bir gartrg. biriiai varar. G~arL'1$1ay- .11
/A1
r|11§| temelae, bu rnaaeni paralarm uzerine resim oiarak az- 1.
,7
1.
gijrrluk tanrrcasmln 130$: m1, yaksa caadag,1aa1iti\k»ao11ardan bI~
rEn1nwba$1 rm basnism aekiindeyadi.
1
1,.
Kartaih aitm on dotarhaln aolar bagma 24.75 gren sat a1- 11.
1
1.
1.
rm icermesine 1karar 1/eriiafi. 1G1'j11mL'1$ aalarda 371.25 gren sat 1
1..
1

gumwjra buiunacaktl. Ba$!ang|cta a»arp1hane1ye yalmzca gL'mn1L'1$1

geiai, aunrku 24.75 gren aitlm darphane dramda satmca 371.25
grenaen biraz aaha faz1a gtimua a1|nabiliyarc1u. Yani darpha-
r1~eye»a1t1n yerme gtimug gaturmekie az ama ‘yine ae aefierli
b1rkas;’se~nt rkazanma aolanafix vardx. Bu tur kazanclarr kimlerirt 1
1
sa§1ad1§’r his bilinmez ama bbyieleri hep vardlr. Yank para db
fine cetvi-rirsek, ¢11:1n¢11du,=;uk deéer bicilmiati. , "
_ Ama cak gecmeden. gt21m1';'|$~d1e danph-a»neye""g1e11mez oldu. a.-*2‘._,.1;.

Phi1a1a1;eEph~ia'aa basrian ~gum1u$ sikkeler, ispanyal s'0'mL1rgelerin-.

a=e1kul1amlan ispanybtdo~Ia1r1n_dan (Amerikan do!-an aslmaa adv
nu aria-dan alm1$t1-r) birazcrk aaha hafif, biraz daha pm! 1p1r||d1.
Fspanyoi s6»m1ung1eIerinin haI1k1 oak gecmeden, bu 1pariak vre ha-
tit A'B1D~ dolarlannln da, g»1".1~mu$ GQli'|i§l ve deqeri 1b1ak1m.1n1dar11
daha fazia alan yerli para gibi. gecerli oldugiunu ke$fetti1er. Ute»
yandan Kuzey Amerika tilccarlarl da, 1spanyo1| s6murgelerin~
den (herhalde 11<a¢c11<; -bir prim kar$1|1§md~a eide edi1l1e1bElen bu
a§;1r 1s1pany1o~l dalarlarmln A~B1D’y<e sokul1a1b»i1ecegj1ini, darphaneye
sanla-biiecegjini, yfiz tanesini eritip Ame-ri.k~an d-olarr bas1ld1§1n-
da blink-ac dolarllk birrkar1getireb1ilece§.in'i bulguladrlar. Baylece
ance aitmr tedavillden kavmrua olan AB1D dalarr, but Ikez de is-
parryol dalarmn tedavulden kovm1u§, guneye dofizru *kova1|a1m|$
oldu. Yani ‘Gresham YGSCISI iki kat rgficlu bir -biaimde igiiyordu.
Jefferson bu saamahktara bir son verdti, gumua do1ar‘bas|1m:1m
a*uraurdu. Bir kuaak boyunca yeni Oumhturiyet ortairkta da|a§a1n~
ceaitii 1ij1Ii<.e madam paratarryla idare etti. 1B1un|ar:n arasmda ta-
bii steriia, gilin‘ ve peni de \/Cfl’dl. Simd-1 aaha anemli kanumuz
‘92 1 J. K. GALBRAITH / PARA

alan bcinkalara danelim. Bafiimsizlik gela|i§1ine gbre (111114! bun-

tl-a=n bayle banlkalar serbestce kurulabilecek clemekti.

Bankalarla bunlarin paralarl yeni Cumhuriyetin halki icin,

sbmurge halkmm kagiilt parayl l<e$fetmesinclen bile daha buyuk
bir k1e$if olclu. KGQIT para Lilkeyi vergi denilen delhsrzetten kur-
tarabilirclrl». Erjer samiirge claneminde Pennsylvania'da olduau
gibi alciilu kullamlirsa cleflasyonu 6nle'ye‘b1lir,1 ticari hayatm za-
rar garmesini engelleyleibllirdi. Ama bu lyararlarqgenrel nitelikte
$e~yler0li ve kamu eylemine gerek gasterirdi. Banka parasmin
‘ll/Gl’C1l'l ise cok azgtildti (spesifik) ve ki$in~in iradesine ‘bG§]|l\/di.
Gzelllkle ale, bankanm banknotlari bore alana belli bir faiz
-araniyla gi-divor, bundan banka salhipleri dogjrudan ‘bir yarar
=sa§|lam=1$ oluyorlardi. Aynl banknotlar 0 -borc alan ki$iye top-
1rak,1bina, alet, hammadde ve i$guci.i sdélayabilivor, adam bu
sayliede ciftciveya imalatcl alabiliyor ya da mal stoku ve bi-
nalar dalma 'y<':'>nellrse tticcar olabililyordu. Basit bir topiumda
kredilerin i$le1vi aslmda son derece e$itlikcidir. Eneriisi olup cia
parasi olmayan adamm, a$a§1.yukar1 sermayesi olan kadar
ekonam-i\/e 1kat|l|mma ola-nak vermektealin Kredi verrne $Cll"[|Gl’l
ne kadar rahatsa, yani kredi alanlar ne kadar paraslzsa, kredi
m8~KCll’\1Zi'TlClS.| da o kadar e$itlikci olur. Ayrlca iain guzel yam,
bu egitlemenin a$a§|ya dogjru d6§1|, y-ukarrya do§1ru1 itici alma-
s1 ya ola ~gart'1~n?Li$te 61,/le» olmasidir. A~BD'de gecen ytizyilm ttimiil
boyunca devam eclip~bu~yL'1zy1la da sarkan o ola§1anL'1stL'1 banka
kurma he-vesi i$1te buraalan kaynaklanm1$t1r. Kt'>tC1 bankalara
gizli gizli cluyul-an ‘sevvginin de necleni buclur. CiJn=ki.i katti ban-
kalar, iyi bankalarin tersine, btiyijlk riske kredi acarlar... bil-
yiik risk demek zaten yoksul adam clemektir. '
lngiltere BClfikCl"Sl'l'll anlatlrken, bir merkez bankasmm floa-
ri b<11111<¢11<11<11¢111 farkll olarak tic ana amaci varclir ale‘ml$til<. Bl-
rincisi, tloari bankalann fazla kreoli verip fazla, banknot bc1sma-
1Sll’ll, o bastiklarl banknotlarln aalenmesini istemre yoluyla fren-
lemek; ikincisi aym $e-kilcle kredileri ve bundan daaan mevclua-
 PARA SAVA§iI 93
1
1..

"tin genielemesini aniemtelk, bunu yapmak iein belki ticari ban- 1;;
1‘.
kalarclan mevcluatm be-lirlenecek bir baiumuna kasada bulun-
~C1Ui'iTiO1Cii'lfil istemek, belki cle 0 bankalarm bore vere-bilecegi
nakti kencli ellncle tutmak; Licuinousu cle merkez bGl"lkClSll'ill'l ve-
recegi borclar saye-sinae, bu ticari bankalarln <kap|s1na parala-
.rm1 cekmek Lizere insanlar ueuetlifiqunde kurtulue ‘SGQ1Cil'TiClkTl. i
1i;
1.
L,
Bu iellevlerol-en ilk ikisi bu bankalarm, yeni ulkedeki ihtiyac .icin~
ae ama hirsll kimselerin bekledigji bicimcle ealieabilmeleri icin 1
1
eartti. ve eger ilk iki ielev yerine Vgetirilmezse, sanuncusu aa 1

1cle1vrecl1$1 ciemekti. Bir bankanm daha anoeki tCl$kli'i1l<k1{ll'l ve 1

aizalkllklan lticlal altzna. almmamlesa, mew/cluat sahipleri ~kap1s1na 1
tieiietip para cekmek isteclikleri zaman cla o banka kurtar|la-
1
.lT1C1ZC11. ~ 1 2
iete Amerika *B1irle.<;1k Devletleri'ncle ban~kac1l1k konusundakl 1
101b£iy*i.'1k mucaaelenin yer al-dig: ortam bayle bir ortamdi. itidal,
-safilam para, -istikrarll fiyatlar ve borc verecek, gere§inde1kur-
1;11“1,.
1.~
taracak nih-ai bir mercinin bulunmasi bazilannm parasal vora- 1
1
arlnaycli. ~Di§1er bazllarmin parasal yararl ise, borc vermekten ve
bare almaktan saalanabilecek kazanclann hicbir smm alma- 11
1.
'mCl-Slfifl bagllydi. Bayle bir clurumun sanuclarl ne kadar katil
olursa olsun, kontrol buluntmasi kadar cla 1k6ti,i defiildi, CClt!$-
manm esaslan bunlarch, ama paranm lee karietifii her ldurumda
c1lalu§;u gitbi, buracia cla ieleri kanetiran rpek cok baaka etken,
Lkaeul, tavlr, tutum ve yanlle anlamalar ‘VCli'dl. 1

Alexander l-larnilton, borclarln ustlenilmesinin, klta parala- 1

1
rmm (bir bCl<K1l‘fl1(]) 1kar$1l|§1n1n adenmesinin, madeni para bas1l-
1
*l1’l1OSll"llfl, imalatcllari canlanollracak tavsiyelerinin yanisira, bir
merkez bankasi kurulmasini cla anermleti. Nap0lyon'un an y1l
sonraki Fransa Bankasi gibi, bu da lngiltere ‘BGi’ikClSl moaleline
uygun olarak biaimlendirilmieti. Ulkeler isterlerse ingllterefi/le
stavaealailirlerdi ama herhalcle 1ngiltere'nin mall kurumlarini we
parasal bilgellgini 1ho~rg6recei< deajillercli. Amerika Birleeik Dev-
letleri 1Bankas1'n1n ana sazleemesi yirmi yillrk olacak, serma-
114. J. K. GALBRAITH ,1 PARA

yesi 101 milyon cflolar a‘E1ze\,11r1ale bulunaoak, bunun 2 milyanunu

Federal lr1t'1kt‘1~met verecekti. l~i.iabir azel lkiei 25.000 hiesenin
1.0UO’olen fazlasina sahip olamayacalk; yabanoilar hisse sahibi
a-la=b~ilecel<, ama oy hakkina sahlp bU!Lll1l’i’1OYOCC1‘k1Cll’C1l. 1791 Ha-
ziramnaa laisseler satlea <;1_l<’u§1nda hepsi kapie 1(Opl$ gitti. =(,3~o1k
aecmeaen nisse alma haklarmda muthiel bir spe.k1I:lasy1o1n bale-
1a<:11. Ama tuturniu artaklann biraaau ‘{Q1HlZCO mtltevazi bir pe-
gunat. yat1rn"1al<la ye»ti1"1ali1er ve banka elinale 675.0810 alolarlik ma-
aleni parayla iglemierine baelaar.
Amerika Birleeik Devletleri Bc11nkas1, 1<enr.i'1 sta1"1aarallar1na-
Qgare 11u111;11< bir b~a$c1r1 0~lc1u_ ‘1’lrrn1 1/1il1l< sure lcinae, sekiz elu-
bnesivie btirlikte hem l1L'1kun"1et fanlarimn yaratilalbilecegi bir yer.
saalaaiz, hem but farilarm ulkenin lair taraflndan 511111 tarafina
uansferiride arae. gijrevi yaptl (-a zarnanzn ilkel iietigim l<1oeul-
1ar1 icintle, bu 1<0nu1.<:ic1 G1/l'll'iTl1‘/O1'<’CLil’],-1<CIl"fl~U a-aemelerini ger-
ce1kle$t~ird1, l1~L'11k1L'1m1ete.b~arc ve azel kieilere kredi kaynagji aldu.
B1Ll~=130l’C1Cll’l alan h1'.'1"l<L'1m.et1ve azel lkieiiler paray1~ya.c1a bir ‘ba-
11il1m=1'J1n1I1 Banka‘n1n ban1kna'tlar1 halinae aliyorlarcll. Bu banknot-
lar altinla veya g1limiJs,=1e cieaietirilc-zbillmrekteydi, bu nealenle no-
minal deigerleri uzetrinlden 1:l1alan1mda.bulunu\1or ve1l<arn~um/u
blunlara saygi g€5ste~riyardu. .1 » I .
O ylllar icinae a1§3er\ 1I>Clfl1kC11Gtfl1'11SGYlSl he-ntiz 0idukaa1.azd1.
1805 yihnda yetmle. bee (21) -bganka aldqualu ve bunlarm hepsinin
01bQLl1<ly1Sl eyal-etlerinde 1b1u1un1,du§u tahmin edilmekteclir. Ame-
r1ka= Birleeik Devi-etleri Bankasi lgérunuee gare) (3) bu ban-ka-
.__,._..._-._...

(2) Bu raikam Nakit Kantra-1 Dairesihin 1876 taribli rap0runda.n alm-

ID81_d1l‘ ve Paul Studenski ile Herman E. Krooss i;araf1nd,a.11 da ajctf
j.1ap1lm1§t1I’. Finamaial History of the United States, New York, Mc-
Graw-Hiil Book £30., 1952, s. 73. ‘ .
1(3) Bu s1n1r12.ma.1a.r1n gene} giiati konusundaki kanltlar bir dereceye ka-
dar bzneidir. 11»:tise.tg11ar~m Ikinci Amerika. Birlegik Devletlerri Ban-
ka;sl’nm birtaklm ha.re1l~ret1erini atomatik olarak Birinci Ba,1:ika’ya.
atfetnmig, almalarl da miimkfindiir. Bankacllmi mrihi konusunda yazm.
 w ’4 H ,,,,, W , _ I , Q/:'§:i’1’“~'~”-“"1iz4’::~;2{'2::;/'{ -,-_,
Z42; 1 / :-I-"7-A-’-‘--"-" ~ *3‘ ~ :":"Z‘:': W ‘M “"“" ‘ “'7 Z‘ 7’ ‘"7 W”"” ’ ‘ H“ ’ 7 [Q

PARA SAVA_SI ’ 95
\_

.lar uzerindeki kontrownu buyutk alaude, maaen istecliaincie ade-

rneyen bank1alar1n b1:1nknatlar1n1 kabul etmeme gibi bir s1n1r'1a-
lma uytgulayarak sc1§11am1$t1r. 1Ban1ka 1:>€>yle bir arnek olu$turun-
ca, 10 banknatlarl laa$kalar1 da kabul etmemietir. O zaman me1v1-
rluat sahipleri, banknatlar1 gecerli olan bir bankayi tercih ecler 1
1:; ,
01lTiU$1Cll'G'lr. Bore alaniarin-aa, iyice -clilencl durumcla alanlara 1-»;
1.1, -_.;
clieincla, b-an1kn0tl~a.r1m alaca»kl1lar1na verebilecerkleri bir ban-kayl
ye§1lem'i$1er<:iir. Zarnan zaman Amerika ‘Birleeik Devletleri Ban-
.l<as1, elincle lbanknot olanlaria clifier alacaklllar taraf1ndan_s1-
.k1$t|r|lan bazi iyi e1/alet bankalaranln \/ard1m1na 1cla koemuetur. 11-:
Yani aemek ki, bir yanaan 1l1n'1l1 tutumu 1/erleetirirken, bir yan- 11'.
aan da son care bore kciynafiyl olarak hizmet 1g<'§rm1L'1$t~C|r. Bu a01- 115
clan ba=k1la1§;mcla. kisa amilr suresi icinde, b»ir~m~e»‘ri<ez bankn- 1
smldan be-klenecek temel cluzenletyici ielevleri yerine getirme~k- 1",
1;
te 'b1'.'1yL1'k aeamalar yc1pm11et1r. Daha sanra da iearet edilecefii
gibi, Federal Reserv Sisterni -ilk yirmi y1l11k\am1rt'1n~cle- hic de bu
kadar bc|$ar1l1 o|man11|$~t1r. ~B»ankan~1n bG$Gl'd|§l eeyler aslmda
bircok kimsenin en istemediai eeyler olmuetur. 1
1
1f
1-’

Baelangwta ortacia 1bC1l'tkO1Gl'Cl‘1(Cll’$l genel bir "kueku, bu-

1,»u1< bankaiara kCll’$l da ézellikle buyuk bir kueku ‘VCll'dl. 1ngil-
tere'deki T»ory’ler nasil ingiltere Ban1kas1’n| geleneksel yetki we
kurumlarin duemani oiarak, iceriye slzan cumhuriyetci tutum'la-
rm» an ieareti allarak garmiielerse, \/irg'inia’l1 :be-vefendiler de
Birleeik Devletier Bankc1s1'n|, Ymali gLiou’b1eni*msey'en, katu kept-
leemeyi teevirk eclen ‘bir lkurulue olarak garmeyre bc1.~;1lam.1<.;lc1r~c11r.
Zaten ban1ka clenilen eeyi genelde bir sahtekarlik olarak ole@‘1er-
lenairiyor, tarlaiarmala aim teriyle calieanlarin servetinl alip, sirr
011$-’\l6l“1$16 kar sa§:'1layc1nl»ar»'c1, yani baekalarmin emegjiyle gem-
1
' V -

ya.za.n1a1"1n hepsi bilgilerini Bray H21mmonc1.‘un 0 gok genig kite.-

bma. bo1*g1udur1a1r_. Banks and Politics in America, Princeton, Prin-
ceton University Press, 1957. 1
 1

961 J. K. G1ALBRAITH /' PARA

nenlere transfer e11:t1§1n1 -c1ij1et‘1nuyo1r ya do doaru blloikleri tarrm

toplumuna aL'1e1m1a1n alan lmaiatcr ‘kuruluelara a1ktard1§1 11<an1s1n1
toen/o1rlard1. 1814'de Jefferson yeniden 1Mont1cello'ya aanup aa-
ba once John Aa1ams'la aralarmala yer alrme goriie aynlnklorrni
unuttuktan, ikisi Unit: mektuplaem-alarma baelamkton sonr-a, Jef-
ferson bu mektuplarda ban.kalarm kotuluaune deg r1amussuzlu-
guna do ac11kca cieéinmietira 1 -t

1 Her zomon banlwlann duemani olageldim; nokit ioin

1skonto yapanlann aeail de, kendi ka<j|tia1r11n1 dolamma 1ko-
yanlarm. bu yolla bizim nakdimi-zi olieari surenlerin. ABD
Bankasrnln *ku1rulueu slrasmola bu tiJ1r1kuru~luelara ‘KC1l'$l tu-
tumum oylesine ateeli veociktl ki, karlarml nalkm sirtmdan
1111ev1e11<;11<¢111m-,/<1 oaliean bankacr grubu beni manyak di-
ve gormeye baelamietl... Devrimin cumhuriyeti kurtarran,
V amalbireyleri yrkon 0 k€l§lt~ paraslna bir ‘1'f‘11~hl'Clp= .m|
1 -dikelim, geomie gelecek tum bankalarm eozleemeleriyle
banknotlarim o »mihra1b1n oniinde mi -yakal1m1aca1ba'? Cun-
1l<1'J1 bunlar hem cumhuriyeti, hem de bireyleri 1mahvedece1k.
1 Buna izin verilemez. Soplantl eok aerri guelenlyor. 1H{1~k1'J—
met Eryeierimizi bu hayaller we bu yozlaemielrklar genel
olarak, ozel olarak ve ‘loireysel olarak etk11ley*ip durmak-
ta. (41 .1 '

~ Ayrlco iriii ufakl: diaer bon1<alarclan da claha ogel bir muha-

lefet ge»l1yoro1-u. Bunlarin Karel-sinola B1rleei1< Devietler1Ban*kas1
imtiyazir bir rarkip dur~u1m1ur1dayd1. Feel-eral huktrrnetin ~mev1du-at1
ondaydi, bu oak iyi bir 2;-;eyd'i; aym zamanda trpkl ticari banl<a-
Ear gibi aym ieleri y1ap1yor1:1u. Ama Banka yalmz rakip olmakla
1<oi1m11y»or, ayni zamanda patron aa oluyardu. Kenoli olisiplinini
oliaer ban1l<o1ar»a zorla 1k1a1bu1 ettiriyor, banknotlarrnr maoleni pa-
___________________ .
(41) John Adamsfa. mektup, The A<1e.ms-Jefferson Letters, ea. Lester J.
Cappon. New York, Simon and Schuster, 1971, silt 2, s. 424. »

1
1'/Z~I"I{{"Z€'I'1Z.'§"Z{€',%Z§,§'"" l:;;T:"i:/:§gfZ_v'i:ii:%%:i€%.’i£€{Q:‘;i€’i;i:i:’1i%':3:"?:’€‘:?.‘?5?$f1?:'2%:{{’:%3'2f?_{{§Itiri:"’.r‘:;f<fi'"i'1-,1?” 1 ~.¢-.-_-1-L-A-,-2-M 1»,-_-.-2:-:. -.-"-:-:-:-:-:

11‘;21—":
$.11

PARA SA\/‘A51 9'1 i

l
1 '1

rayio odem1e~k1or1usunda oniarl zoriuyordu. Banka olmasa, on-

l1ar1n ieleri Qok daho rahat yuruyecemi. 1Bonkala1r1n bu gE1ceni1k-
11Qinin rniieterilerine de iletildiaine herhalde kueku 1,/oktur...
azelllikle 1<re1di t-aleplerini reddeolerken ya do mrleteriden bor-
cunu ademesini 1ster1<en. 1 1 1’ Z5?!
41 J
Ban1ka'n1n 11k kurulue oylarnaeinda Kuzeydogju olumiu, da-
ho az geliemie olon Guney ise olulnsuz tutulm icinoleydi. Za- .-1»,-.1
-7;-1*;-:1
man gecincerbir o1gu1nl1uk1kazan1m1e oiari 1\/lassaehuslsettele kam- 11.1;-1
;~;1-.11
1;?/‘L5?
eulari artlk m1uhafaza1i<61r maliyenin yeni sa"runu1cul1ar1 l<es1lm1ieler- 1. . 1
1- »;'L",.~1
1111.151 18101/ilrnda Te1m1sile1ler 11/i1ecllsi aha eozleemenih yeni|e1n- 1'.-111;

rnesi 10in gere1l<l1 oyu ko11ay‘l|k11a b-uldu (73-35}. 1<on1gre daarldr, ’/1'?j»A‘T'

Banl<a’n1r1 dfirernaniari do kararslz yaeama ternsiioiieri 1',‘1zerin1de 1-,. 1.1;;

aeil ve 1/oaun bir e§it1m(ka~mpan1yas1 baelattilar Yeniden top-

lanrloiigjlnda bu kez Senato oyl 1/erdi. Sonuo... 17-17 baeabae. 4-1%
Son zamanlarda Maliye BC1>kQi'i1l@l gorevi, lcielerl ve *D|eie-
1eri lb-akanl~ar1n1n tersine, eaer bokanm kendisi genel 1polit1kalar
konusunda Bae-kan Uzerinde isltisnai bir etki sa1§l1a1mam1|$1s1a.
eon derece rutin bir ie haline gelmi-e, iein eeramon1i1s1-yle are yet-
1<i d~a§1i1m1yla U§l'Cl$1Ii' oimuetur. Lyndon Johnson yakinlarmdan ~'.~'.n.1

birini bu gorevi 1l<abul etm-eye zorlarken, <1reddedersen o iede ‘ka- 1 5:511 .

tall birine tah1amm~til edemem,» demietir. Baekan Yard1'mc1s|'n1n
gorevi-.1se, devletin ieleri aolsrndan pek de o kadar onernli sa-
1
1-,:'
/

( 5) Bray _He.n~1_mond banka. konusunda, kapitalilstlerle tarlmcllar §eLklin-

1 de bersit bir ayrlrn uygftflamaya. k&lӤ1 bir uyanda bulunmugtur. Her
iki taraf de para. kazanmak istemektedir; bolgesel yaylllmmp d1-
glndzr gorfig sahibi alan temsilci az degfldir‘; ve eyelet bankalarmln
dlaha ozel 1tira.z1any3'a. anayasal kanuler da dikkafce almmalldlr. :-_

(Hammond, s‘ 197 ve devamt). Ama ‘buna ragmen bane sa.nkr‘t‘ dahe

kolay ba.nka1c111g*a. ve deha, kolay pa.raya okan. iizlem, ilerici olma, he-
tvesi ve ancak zaxnanla itidele, ag1rbe§11hg"a dtinme gergeginden ka- 1
1
1
g11a:nazm1§ gibi. geliyor. ‘ 1

11 12*
F.:7 1

1:
1
K98 J. K. GALBRAITH ,1’ PARA

Wmumcakto; kigdnin \/L12 kizurucs bir $ey ycrp~m~011mc1S1, 'B01$kan'm dc:

<1§:';|r* hostcfluk \,l‘€\/C1\|<"Cllp krizi tehlikesiyle kc1r$1 kczrgaycl oimcrmcasn
durumundu bu ‘béyle si.'1rL':p1g»itmekted'ir. Oysa 1810'do durum
c»o~k f1cn"k||yd1|. Jefferson, kclbine olr-kudczglurlnm cogju gibi, Bcm~
ku'yc1 hko1r$|y=d1. 1809'du onun yerine gecen Mvcrdison gerci es-
ne\kl'ik g~é~s1termi$ti omo 0 dc: 1b-c1=$lcmg1<;tc1 B~c|n*kc1'n|n <:1n<:1y*c|sc:y~o1
uykln 1o1du_E;unu= ileri ~sL'|rm1L1$ ibiriydi. Bunu KG1’§llIk Aibert G~c|1ics-
tin» 1M~c1*1iye*Bc1-kcm|'yd| ve Bcmkc1’\/1 scrvunuyordu. Amo cxdumm
boQ|1m~s|z gijcii byle bi1r1d1C|zeydey*d*i ‘ki, yeterli o1»m»u$tu. Ano s62-
1e~$m1enin uzut:Imus| icin bask: yaptu, Sen~uto‘dc1 oylamo be*ru~
be1re<kul1ncu~ sczhne @151 Bugkcm ‘Yard|m:c1s1| Clinton'c1 déncliz. 0'
mu*hulefete *k<1t|l|ncc1= unc1=st'>z1e$m=e~yi ye»n1i1e'me énerisi reddedildi.

Turih uslu kendini tekmrlqmaz 1d1en»irse1de, bunu iileyen

yi=nm1i be$ y1l|n»oloy|~c:n bunun tersini ortuyu -koyon CIQIFIIKII bir
gésterge olusturur. Bun-ku'n|n disiplininden 1k*u=rtulon, 1812 sa-
vu1$|ndon ve solves Asonrusu 1ko$u=l1'cmndun cesuret bu"lu~n1ey0let
bu=n*kqlurm|n 1suy|s| »c1rtm~c1yu ba$iud|, 1811 ylhndu 88’1k~en 1815
yllmda 208'e \rc1rd|.Bcm1knot bC1Sl’Tl(J fuuliyetlevri de, 1812 y||mdu 45
milvyon dolur dilzevindeyken 1817’1de 100 milyon doluwfcl 1vc11rd*|. (6)
En bCry=iJ1k ort|$ \d1c1~Ap<1iu§ duékxrnnduki yeni ‘yerlerde R/»e1bc1t1 ~b6I-‘
geleri-n~o|1eydi. -
1814 yllindu ‘W-c|shingt0n'un cxlmmoslylécx (bircok bclklmdomm
bu sevincle 'ileri silrijlen bir bclhcne olcvbilivr), New England du-
$|n~du1ki bunkolur *kd§1tlcmn<u ko\r$:!|k muden ddemeyi ~durdu~rdu—
lur. Bcmknotlcm; édeme zorunlulugjundcxn ku1rtulm<c|~k, *bcm*k-
notlurm c;|kc1r|Imc1s1m ibiln/U~k 6~1c;i1de 14011111/Iostlma. Aym zumun-

(_ 6) Banka sayllan Nakit Kontrol idaresfnden almnla olup Studenskl

ve Kroogs da buna s. 79~'da. :-1t1f yapmaktacllr, Banknot d018J111111y13
ilgili rakamlarz Ernest Ladlow Bogart, Economic History 0313 the
‘American People, New York, Longmans, Green and Co., 1931, s.
370-71. Bu rakamlarm hepsi kesinlikle gok kajba tahminlerdir.
—' ~— K N1 ;;.;::::fl:/~::-._~,; 4 M, f - // M1, M, - - ~;»:~./~-:~~;~ —:;:~'f;~_Y<r“:,/-,1 1 ~»—» —~('=<~,

PARA SAY‘/&§][ 99
1
Al
‘die, bu pclrelcxr mul setm el'moll< ya dc: lbore eolemek loin yolIcm- 1
dlélnda, kqrmoerk blr lskonto dizlslnln uygulcmmclsl senucunu ll
getlrcll. New England 'bGl’lkCllCll’ll”lll’l bunknotlcm hfillfi ‘Cll’£ll'll veyo. 1_\

ll 1
gllmilele cle§i$tlrile~l:>ilir oldu1<l0n lein nominal dlegjerlerl Llzerin- l’1 :
1"]
elen lgeeerllllklerlni sélrdilroluler. New York'un blroz dCllhO oz 5,1 l
vecltkdr D'Gl'l‘Kl'lOlUCi‘l’l yilzole 10 lskontoyu télblydl. Bolltlmore ve 1 ll
"1

lWc1sh~ln~gt~on bcmkelurlnln lkesinllkle dclhcl cukell b0n\kn~otlc1~n ise

1,/llzde 20 lskonteylu gldlyorolu. Apcllcle dCl§lCll’lFlln bcltlslndu ‘ka-
len elanln eogu bonl<notl~olrmo y‘Llzcle 50 iekonto» uygulclnrnclk-
telydl. lelerl daho: beter ‘K(1l'l$’£ll’Cll’1 bir elurum clcl, bu bc:n*knot-
lelrln laol l<c:l~p kdint pore eeliglncle ololcmlmde bLllLH"ll’l'lClSl\/dl. 1
1817 yllmclcr Pennsylvania eyaletl otuz yecll lb-<:mk~clnln emu
sezleelmeslnle l\/lecl-ls’ln -bir yclsczslylcl yeeil lelk yCl‘K’[l. Onu he- 1l
men lzleyen ylllerolcl, gerek ayni eyalette, gerekee cllgerlerlnde
bClfll(Cll0l'l1‘l sclylsl crrtrneyl sLlrdLlr0lLl. <<B1ir klllsesi, bir lmle-vhoneel

l
ylcr de bir nulblur dU1k1k€m1|nu= SClhl‘[O* olubllecelk lk‘Cld~Cll' +b~Ely,U~k yer-
lerln lwepsi ‘blO|fllkCl c1ellmusl,nu gyeter bulunolu.» (7) ‘((1BCl‘$1kO elrk~e~t-
lende tilccclrlolr do ‘pure’ Cll(Cll“l’Tl‘Cl'k"(Q\/dl|~Cll’. Berberlerle lburmen-
lerubll-e bu llwnludcr benlkolczrlu rekebet ecliyordug. hemen her 1

votondoe ‘para elkarmuyl kendi onuyosql lhflkkl olorok gr151rm,e~k-

teydi.» (8) e , , I _ 1 .
Bu dllzenslizlik bir kere doha llglnin dilzene dérlmesln-e. 1
enflosyo~n do llglnln fiyat lstikrormul dénmesine yol eetl. (Bot:
barlkalorlnln pGl'ClSll"lll'l yilzde 50* lslkontolu eleéerle allnlp» veril-
dlielni séylemek dem-ek, elbetteki 0 pcxrolorla ifede edilen fiyat-
larln iki kutma clktlfilnl $65/lem=ek ldemektlr.) Ayncu 'Blrle~$i~k Dev- l

letler lBom'kasl'nln ortudun kolklel du, hlzmetlerine, yoni devlet

tulwlllerinln» elnml we trcmsferl, lhukiimet pareslmn ltronsferi ve
dclgjlllml vglbi énemll lhlzmetlerlne, 1812 scrveel nedenlyle en eok

(7) Norman Angell, The Story of Money, New York, Frederick A. Sto-
kes Co., 1929, s, 279.
(8) A. Barton Hepburn, A History of Clzrrency in the United States, New
York, Macmillan C0~., 1915, s. 102. ,Abar"tmaya gallgmaktadn".

1
100 J. K. GALBRAITH /' PARA

lhtiyolo cluyulclugfgu bir zemcmo rclstlclmleti. Gerel 0 SCl\lC1$-lfl genel

\/6-netiml, clskeri bolkrmdcm clu, digljer bnklmlclrden do: 6‘,/le yen-
lletl, Vl6U‘l~Cll’Tl gelene KCldC1l' eyle eel gdrillmemle bir eeycli kl,
porosul keemekee h8l"h‘CllOl€ bu korgoeclyo onemll bir eey ‘kett-
rnle olclmuz. Amo oz do olscl, onun do bir pcn/1 olmooll clegjll.
Ve tclrih kendini tekmrlclmle oldu. 181/l’cle mull llderler,
Stephen Girord, Dovid Parish, John Jacob Astor, yeni bir Bir-
lee-ik 1Dle‘vlet|er1Bon*kas| icin p|Clfl|Cll’ olueturclulcm Bunu izleyerl
clylordol, lgerek bu ~k1iei|e~r, gerekse boekcllolrl, bLll"lCl cluyulcm lhtl-
yolcl ‘Wc1shington'olo vurgulamoyl sllrclllrclu. 1816'clo lklncl Ban-
'kc1 kurulclu. (9) Birinci Bclnkdclon doho buyuk olmeslnln dlelndn
{or oogj loin cok bluyuk lbllr kuruluetu), =\/etkl ve ielevleri bokl-
mmclon bilrincislin-den rpek blr farkl yektu, 1
BG$|CLl’lglCTO, t|p~k| lnglltere Bcmkclsrndcl yLlz yll bnce oldufiu
gibi, lkinci lBcm~kc1 duzenleyicinin lduzenleylcisine olon ihtlyacl
gilclu blclmde bell-l etti. _1816'd‘Cl some sonrosl ekonomlk pet-
lumu d<':'>-nelmi tilnm hlzrylcl seyretmekteydl; uktlf spekUlu1svonI6ze-l-
likle bot: bélgelerinde hlzllydn. Yeni Ban-ku oloyo neeeyle ‘ka-
tlldx. Toemmoz l'Tl1Cl||CH"ll’l =kredllerl konusunda ozelllkle fuuldl. Ay-
rlcu sonki crm+oc.lor|nm rgeveekligini elm-gellyormueouslnu, lBCIfl>'kCl'
nm ‘kendi hlsseleri cle ‘VClh$l bir spel<Lllo*sy‘ono ‘konu olmuktoydl.
Diger cevreleri ode frenlemeye ZOl’|Ofi‘lCldl. Bu tilr uygula-momn Bl-
rinei Bonlko'\/1 ne durumlclro dil$L'|rdC|§|i.'|nil hcltlrlumlle ololblilir, ama
__.__...

(9) ikinci Bankaiyla ilgili tarihsel 1i‘terati.ir ayr1nt1 balcmxnmdan oyle

zengindir ki, ijzet gxkarma i§i korkung ohnaktadlr. Bankanm kurul-
II13.Sl gabalan konusunda bkz. Kenne_l:h~ L. Brown, <_<Stephen Girard,
promoter of the Second Bank of United States», Journal of Emma-
mie History, cilt 2, sayx 2 (Kasnn 1942), s. 125 ve devamiyla Ray-
mond Walters, Jr, <<The origins of the Second Bank of the United
States», Jouxlxal of Political Economy, cilt 53, sayl 2 (Hazitan 1945),
s, 115 ve devann. Bankayla ilgihi. daha iince yapllrnig standarrl ga-
11§ma: Ralph C.H. Catterall, The Second Bank of the United States,
Chicago, Chicago University Press, 190$
 :_»,-111,-1:

.
PARA SAVA§I 101 . ,2,

in
“bu lBenl<e eyelet ben-l<e|~erlmn benknotlerlnl eclenmek ljlzere e
benkelere sunmecll. 1818'cle =Benke'nln ‘Beltimere eubesl fon-
lerml rlskll l<reel»llerle brill/uk eloude bCl’[ll’dlQl leln llles ettl, en-,
cek o sure gecerll olen geveek begjlentlll cltlzen neeleniyle bu
-durum Phileclelphlektlelkl ene Benke'yl eleeefiu etmecll.
1819'de, zekesl kuekulu, eme kererlerl lkesinllkle l<c>m dlye
temmlene*bilecel< ‘Willlem Jones eclll pelitikeclnln \/erine, Leng-
,den- Cheves Ben-ke’nm beelne getlrildl Aslmde C‘heves'i terih~ “<1-W1
7;,
ellerin eoeu fezleslyle eluyerslz bir klei olerek temmler. (10) =Bel~
l<i de durum 0 slre tem eyle blrlnl gerektlriyerclu. Korkune bir
l<redi klsmo ve kelpetme politlkesl uygulemeye beeleell. O sl-
rede petleme clenemi de cdktu (bu iki oleym birblrlyle ilieklli ol»
eu§unu‘senmel< eok kele-ycllr), fiyetler dilettl, borcluler kepenk
kepedl, lflesler CO§O|dl, lete bu ;oley,. 0 yilzyll boyunce y"ekle<
.§ll( yirmi yllllk erehklerle gelen bee btlyilk penieln llklydl.
Jones'un <geveekll§1inln terslne, Cheves'ln de eelrl Slkl el-
UUQU sonreden orteye clktl. 1823 yllmde or de yerln-l ‘bir~b¢l§-
.kes|ne blrektl. Co'k de-he llglnc, zekl ve rerrkll blrlne, Pennsyl- y;'%;‘gf,§1‘5i=\—i\1f?;‘5'jl~
l lfi
venie Unlversitesi'nden mezun olurken derecesl blrez eeeelye
eekilen, cunklll 13 yeemde bu le loin pek gene elduéu clC|$L'|-
. he
nulen Nlcholes Blddle'e. Biddle'|n seleflerlne benzemeyen yens, lil

-Benke'nm relll konusunde son derece OCIK seclk bir bilince se-
hlp olmesl-ydl. Bu Benke'nm, kredl verlrken olumlu ve yererll 1 lfl
lolmesml, genel olerek toplum lelncle olumlu bir gljlc oluetur~ l ll1;;l
meslm lstiyorclu. Eyelet benkelerl llzerlnde smlrleylcl gerevi ol-
clugjunu cle gorebllmekteydi. Avrlce seleflerlne ve cerjlnm eegju
klelelne genre $Cl$llClC:~Cl'k_ keder de ‘kvustelh blrlycll. , ‘C

3 _
E
I ,2
.(1i0) Bu nitelik biraz tart1§n1a.ya &§1kl'1I‘. Miiteveffa David McCe'rd
‘N1-ight, Cheves'in Notlarrna. dayanarak onu tarihgilerin yanllg ta,-
.7 wu-
n1tt1g1 mant1k11 bir adam olarak gestermeye QBll§I1’L1§t1I'. Bkz:
<<Langd0n Cheves ve Nicholas Biddle: new data for :1 new ;inl;erpre~
tation», Journal of Economic History, cilt 13, sayx 3- (Ya; 1953),
1s. 305 ve d8V2L1‘{1l. e

1
MP2 _ J. K. GALBRAITH /' PARA

1B-idolle elen~emln;de yeni eubeler QClldl, seyllen y-lrml clolku-

ze 1'1/erdz. Klreeller ve teemebllirl deeerlere yetlrlmler Cll"[l|’l|d:l.
Oeemeler, hukumel edme kelbul edllenler de dehll olmek Llzere,
yelmzce ‘k<i§;l’E|Cll'll’l~Cl eltm ve gumtle kerelllk edey=en =ben»keler|n
benknetlen elurse kebul ecllllyerdu. Benkelerln bu edemeyi yep-
me isteel ve glucu sur-ekll olerek smemye-r, slnemek lclnl on-
lere benlE<rletler yellemyer, edemeleri lstemlyordu. Eyelet ben-
kelerl de bune kCll'$lllk Blrleelk Devletler BCmKClSl'l’lll’l banknot-
lerlnl yolleylp edenmeslnl lstemeye beeleeller lkl, bune eel ecle-
‘rnemek gereklr, Beeke bir oleyiele, iklsl role birbirinl »cle~netler he-
le gelell. L _ .
Bilrlee-lk Devletler lBenkesl'nm benknot 1;l'l<Cll'lTlClSl ve '\/e~rdl@l
berelerle bunlerl plyeeeye surmesl lbeelengizpte mlkter beklm|n-
alen ezeli, clehe elogjrusu, »kL'leLlk lkupilrler hellndeydl. Bu le cle-
ell bir d6l’l6ill’l’l1<Cll'£ll’ld(Il*y<(Jll. <Ben‘ke'n|n ene sezleemesi geregl her
bir benknetun lmzelenmesl gereklyordu. =DemgFey|o, milhurle de-
ijll, lBe=n*l<e'n|n~ lbCl$1kGI'll ve uezneden TU‘l‘Cl‘flI’1dCll'l ve elle. O.‘ eu-
niln illkelkelelmlerlylle gljmde encek 1500 -benknot im1ze_lenebl|l-
yer (11), lbQ$kQ ve delhe llglnc ‘ebrevlere de ‘pek bir zemen kel-
mlyerclu. lKo~ngre’ye clllekce verllmle, bur durumu hef»ifletmek lcln
eulbelerln ele ‘benknet er-kemleslne izln l~stenm=ietl. Kongre red-
dettl. lblunden lsenre ele Bldclle'|n kendlslne lmuhelif olenlen lku-
durten bir dlzl lhereketl beeledl. lBe~n1ke'nm~ -bir gerevl-lslne, digjer
bir gerevllnin edme eek duzenlettl. Cekl elerl gerevll erkesml
cine ederek BQl'l'kC1“ edme édenmesine yel ectl. lBeylell-kle oek
ertlk 1Benkel'n|n nek~it 6~d‘erne veedinl '|ICl$ll’ bieimee gelliyetirilmle
eluyerdu. Artlk eek seyllmez, benknot seylllrdl. lBun~u bore inste-
yenler ee kebul edlyer, ellp edemelerlni lbununle YQ'p‘l1l‘l<|QflndG,
eleceklllen de ‘kebul edlyerdu.

Bldellem yeeelerl esneltmekte, gesterdlevll bu ‘US’£(1|ll<, dehe

(11) Bu rakam Studenski ve Kroess taraflnden verilmektedir. s. 87.

-.11”- :--'1 -"-‘-1-2-’-i=2-:-3»? ;/;,;,;,;,;,;/.;;;,;.;§;§§:%§:%:-:e§::-:=’::,Y“ye-qrz:/ea-,; _/ - V -- _ Z~l'~3i*3-ZY'*'¢§1/<~"~s§fl’::;";:¢r:::;:;;z;1;;;;1 ..-.:--, , __.,=
\ A~l'%5€5?i
1 1!?
l LA
PARA savner 103

once istedlgji yeseyl elkermeyen kimselerln gezunde onu ~ku$ku- ‘

1
suz pek sevimli ikllmfldl. Genel devremel ele zoten sevimll bu- l-iii-1

lunecek girbi lcleeildi Benlker olerelk gucliyle oek ovunurdu, het- l:-:-Iii

te ‘bu gorevinl yetkli beklmlnelen ABD Beekenryle kerelleetlnlebl- ll,’/11

‘EZ71
-1
lececjini blrclen =fezle kez soylemleti. Eyelet benkelerl Llzerlncle , 5.-11
mum» lkfilllm kererlne sehip» oldueu llerl suruldtlgju zemen buno '91‘?

memnunlyetle ketlllyer, bu gilcu sert ve hekim bir bioimlde kul- ?>"’;‘

515151

lenmekten gurur d-uyuyordu. Blr Seneto Komitesi kenclisline,

<<lBlrleei~k Devletler Benkesl eyelet benkelerlne beskl yeplyor ‘$1;

mlu?» diye sorolugjunde eoyle cevepl vermietl: <<Asle. Benlkdmn

gucu ‘kCll'$lSInd~Cl ylkllmeylpfeyekte kelebllecek pek ez benke lver,
Hiobirlne bir zerer gelmedl.» (12) Beeken Jeckson bunun uze-
rlne, <(lBC1l‘llkCl'l’lll1 lbeekem bize eyelet benkelerlnlnooeunun zor l-,3/-1
eyekte du1re»bilen~ kuru~luelelr~oldu§unu seyledl,» eeklinde g6z- .e

lemd-e bulunmuetur. (13) Pereyle ilgill elmenln slyesel ‘klblrl er- E-115»
tlrdlel zemen lzelmen liddie edlllir. Aelmde Biddle bune Chose’ f.=:u
121:3:
den (dehe. iyi ornektlr. - 123:1
“.1-1
Rrefeisor Schleslnger'in de vurguledlel glb-i, lBicldle'|n ker-
$l:SlHdCl resml keslmden lve sefilem pore terefterlermden olon liiéi
muhellfler de verdl. D'0QU\‘DG,n‘kO|G|’l de onun uygule-dig! dlsip- 51,’, 3
;l?' 1f'
llnden go/cunuyorclu. New York)'d*e ~ke-ygller hukum, slirmel<tey- ‘l . .
ll ff)
l ‘J
cll. Bunun uygulemeee ne lkeder onem '[Cl$ldlQl bilinemez, eme
onler do Ben-ke‘nm -meli lkonulerde Phlledelphie'ye hekkl ol-
imeyen blur oneml lkClZ-Cll’ldll'dl§l‘l‘ldCll'l slzlenlyorlerdl, Benlke erode
l
kellrse Philedel~|eh~ie lkeslnllkle ulkenin en beetegelen mell’mer-
kezi olecektl, ‘Well ‘Street cle belki her sokek glbl bir sokek he-
line gelecekti. Bu ylller iclnde Jeffersen’un, sonre cle Jeckeon’
unasmjlem pore, Benke ele-ylhten gerueleri ieeiler ereslnde do

__i_

(12) Arthur M_ Schlesinger, Jr., The Age of Jackson, Boston, Little, 1:

Brown and C0., 1946, s. 75.
(13) J.D_ Richardson, A Compilation of the Messages and Papers of ll
ll»
,,
the Presidents, 1789-1908, cill: 2, Washington, Ulusal Edebiyat ve' ‘ll

Sanat Biirosu, 1908, s. 581. b K _» , 1 .

)-.
1.04 J. K. GALBRAITH / PARA

wk sempatizan toplcxm. Onlarm du coguncz gére kééxt pure,

Ester h-Llkaim-st, iéter bcmku toruflndun busni-m@1$ oisun, kendile-’
rini monturcx bostlrmanm bir amen/dr, §;Un~kU ya fiycxticm yUk-
seltiyor, yc: iskontolu degerle teolaviil ediyor, bir gekilde hc1:k—~
Em: oicm Ucretin bir b»é!L'1mUn~L'| ellerinden 0I‘m|$ oiuyordu. (14)
Ne var ki, Birinci B-cznkcfdu 0Idu§u gibi bu kez de en kota‘
muhulefetin cicmu KUCUK, doho: yeni eyelet bunkcxionndon ve
kendi ek0*nom~ik ilerlemelerini 0 tijr mnmiann varinfinnu rbagjln»
géren vatcmdc1§iczrd~un geidigji konusundcz ku$kuyc1 pek uz yer
vqrdxr. Gijsneyin oogu, genel gel*i$me gidi$éinin bir yunszmusa olu-
mk, Cifllik. TB-c1n'ku'y*: ve km/du§u diJzeni~e~h"1eyi kcrbui etmeye is-(
tekiiycmer. Batman yeni yerEe$im~ yerleri ‘ise, daho k0lu»y'kred1i r\/ei
duhcx gex/$ek kredi kurulugmrznu t'>ze{Hkle ihtiycn; duydukkurlndon,
muhcnkefetin merkezi urtxk onlar oivmugtu.

Gerc;i B<'1n~kc1'nIn una sézlesmesi 18361/u kadar bitm\iyordu\

qmué 0 Ikonudo beklenen turtn$mulor b-inkuc; yul é5»nces\inden \bu$-
'?OIdl, zamczn zamcm do QOK h|rcml0$t:_ 1831'~de, wk uzuxklurdcni
suyllom St. L0uis'de, *Biddle'm erke\k‘"korde§=i olcm §u*b»e mfi-~
cllflrfi, Bunkcrnnn yqmrlurlnl sovunurken bzeilvikie sert bir tu\rt|$~
mode: torof oldu. Sonucta, bir tcrbonca dAL'aell0~su ycrpnldr ve»
dU8|lOCUl'Gl'il1 ikiési de fildfller. Bu c;ifte troiedi us||ndIa keskm
ni$cmcll|gj|n Ikumtz oimaktun cok, fenu hclde miyop okm Bin--
b~0$| »TBiddle'm suyuno gitme CGUGIGFIHI yunsntmuktaydn, cUn*k'U1+
silohlur lkorashkh olarak bir ~bucuk metre gibi ycrkm bir mesa-
feden ate$!en/mi§ti.
1832’de Kongre’deki Bonkc: tcxroftcm kimseler, Henry Clay“

(14) Schlesinger, s. _7=1 ve devaml. Bu zifinemle ilgilivyazl yazrmg kim-

selexiizn hepsi gibi hen de bu harika kitaba. gok gey borgluyum.
Ancak b€\Z1 ekonomik konularla ilglli yorum1a.r1mm, yazarln 0
satlrlan yazdlgm zamanki kmlllarmdan farkh oldugunu belirtmem
gerekir. L ‘ ‘ ‘ * V
-;:~§:§§§2:i{§jj*fig;-ifiigiéi“~21 V TWW - ¢.,»,»¢» W » 45/‘ ,
,,, A /,-/4- , M,
,_.4._.W,,mH.,,-,,-,.M.,..,M,w<w'~-W’-~;
,- ;, /1:/:,—:¢:,lf<€~i>;#f;:_+~’_r;/JFé:é;aa~"e2:~:~;<:;?i%;a:aa£aaifiLgit1,;:%:><;,@~;~2=Z§€=1:23¢:¢:>g::¢£122..;;@<::¢:E%

E-..
U’.-”
-,,_

i.
L;
IPAB-A SAVA§I I 105

én lideriigjinde cmo s6zle$mneyi UZCIUTICI 'KUI'GI’H'1l *Meclis'nin onu-

"ynndcm gecirmeyi bc1$c1rd|Ic:r. Jackson bunu sivri bir dille ka-
Ieme ulcmjl mesajayicx veto etti. O ymn seoimlerinde Banku k@~
znusu en btiyuk c1§|rh§1| tc1$rda. Biddle du bu muoadele-de pek si- ,1

Iuhsuz S‘CI‘Y||mGZdl. nBc|nkc1cm<j|n nihai giic odufiu oldufiu konusun-

523$
adoki incmcmcx parole! olorok, Kongre Liyelerine dilzenli CH'Q|lk-
lorla birtcxkxm fonlncrr cktunyor, tohsislerin crkmasl ya do bir
uédemenin yupclmcasl formalite yilztmden gecikincevbu yolla h|z-
3.;
r!a~nd|r|vy*ordAu. Daniel Webster zumun zomon rBankc1'n1n yénetim :1‘
wkuirulu ijyesi olorok hizmet gbrm-ekte, don|$mcm olumk dc1 para .5334’

~»o|muktc1yd1. <<‘Sc|n|r|m dc1m$monh§1|m usultme gére yenilenmedi ~”<2—i

~yo| do tazelenmedi. Bonkcfylu» iIi$kilerim~in devuml urzu ediI~iyor-
~:so. her zumunki miktarm torofimu gbnderilmesi iyi olocqktnr.»
(15) Doha nbu$kc| sc1ygm~ki$iIer de bu tL'|r Ucretier almukta ve
vbunlor cakaslndcl DGSIH temsilcileri de bU‘|UnmClktGYdl. Bunlar "£4
\:3'.~:§

*Ul‘GSll’1dO uklo gelen isimlerden biri de James Gordan Bennett $511

in
5:»:-1
crdh pek sqygm guzeteciclir. Samuel Eliot Morison onu <<Ame- V:-7»,
A
5‘

ii’i‘kC1'dGki son bcasmm bcxbqsa» olarak tcm|tm|$t|r. (16)

Jczckson yeni bir dért yxlhk dénemn icin bnu$kon||§|a semifin-
ce ilk ~i$ olorok hfiktamet pCH’Cl]ClTH’H »B0nkc1'cIc1n cekmeyen kc1Ik-
m|$t|_ (Once bu parulur seoiimi$< gézbebegji bcmkolcurdcx durdu,
sonro bugjrmsaz huzine eistemi Cl|'|ZII'1dC|, hilkfimet kendi mevdu-
<nt|m kendi eiinde tutmuyu bG$IGdl, yani -kendi kendinin bCH'\kGSi
~0|du.)1Kc|-bineden bunu muhalefet geldi. Txpka 140 yll sonroki Rio 2
hard NilXOfi'Lm Cumortesi Gecesi Kcxtlic|m1 gibi, Jackson dc. iki If

Motive Bukum de§;i§tirmek zorundo kolch, oncuk ondcm sonrca

orudnjrnu bulduz Roger B. Tcmevyn. Doha sonro bog yclrgu; clan l
1
‘bu kigi yalmzca kendisine séyleneni ycrpcm ‘biriydi. Biddle hdld ],
1
bonkocahgln guctane olcsn bL':yL':~k inonclm sergileyerek -krediIe-
-rin'i KISTI, Kriz yclrutmoyu cc1h$tr. <<Sonuc kiioflk bir durguniuk
i
I
(15) Wabste1"den Bidd1e’a, mektup. Schlesinger atlf yELp1T1l§_!t1!‘§ s. 84,
e{16.) Samuel Eliot Morisbn, The Oxford History of the American Peopm
New York, Oxford University Press, 1965, s‘ 438.

I
]U)$ J. K. GALBRAITI-I /' PARA.

dénemi oldu.» (17) Bidd!e'm bG$Gl’|Sl, Jac‘ks01n’c1 olon desteéi do»-

hu _‘beI~irginie§ti_rmekl»e slmrh kuldl. 1
/

Geoen '3/UZYl|lfl sonlorlndcx ve bu YUZVIIIH b(1$\(]'f|l1dG, sog-

(dm pcxra ve uitm standard: cmlcknnnn ustun déneminde.
Jocks0n'un *-B0n‘ko'y1 Ymohvs-tmens-i evr(ense|»0lc:rc1=k huince ve
Ilkétiia bir Ahcreket scxynldlqi Chicclgo Universitesfnden Profesbr
Wright 1949 vzhndo (dohc: énce ~de§inil~d1iQi gnibi) Jocks0~n’un ot-
(151 bu cmdrmm Bunkofyu duydugju $iddet yflkltl nefrete yo~ruml0-
da, me y0z|k~ki, Ulkenin b»L'|yCn\k bir menkez*bc1n~kus| deneyi »b~6y1-
llelinkle son buldu,» diye hcryn‘l0nd|. (18)
Ama duhu sonrcxki dénemler-de, .b0nkc1cilonn geleneksenl bil-
-geii§;*ine~ oi»c1n'inc1nc biraz kusku yurotmuya b0$la~y|~p d0, dqhu
yuksek bir demokrasi uhlcwkn snrudun insunnn gézlem we b=il'inoi-
ne ulugslnca, Jocks-c>n'un hureketine ~bu kez tersine, srccrk (bc|1k|\l.-
muyc b=a§|Qd|. O @Ba$kcm 1c;gUdUse!1olc1rc1<k kendini se<;menIeriy-
lie uyumo k1!ms§, yeni eyoletlerin ‘kuoflk, eneriink, umut d-dlu in~
senior: czciina, yeni Qiftlikier Od!l'lCl‘ k0nu$mu$, onlcmn sbzcfisil
o1mu$tu. * 1
Yoni énemnli bir k»onuci~0 Jackson onlcmn milttefiki sczynhrds.
BGrmkC1'I1ln bir tekel o*larc1»k kolmcsmo kargsv crkm1:,st|. Bir conu-
vordl B~on*ka. *Biddle'|n du inon‘d|<_31| ve ortoyu koydufiu gibi, ode-
tn deviate bir rokipti. Biiyle bir gtlc, demokrosi p-Oliti‘kC1SlnC1 ay-
‘1KIH‘,!dl;.OY!'|CC1 bu gflc J-cxcks0n'u~n siyusul dtzgmanlurxnsn eI\in-
-deki bir gL1<;tL1.(19) Ama 0 scujlumn pcnrcrdcxn yanoydl; (ai-

(TJL7) Jacob P. Meennan, <<The climax of the bank war; Bidd.le's cont-
raction 1833-34», Journal. of Political Economy, cilt 71, sayl ‘£
(Agustus 11963), s. 388. 1
(18) Chester Whitney ‘Wright, Economic History of the United States,
New York, McG'raw-Hill Book C0,, 19443, s. 370.
(1.9) Bu Qat1s;man1n siyasal cephesi igin ézellikle bkz: Robert V. Re»
» / : 1, @i~~~_~:~:~;~:<:¢." :1. ~' ~-l*ZI:1";:*:i€:Til:?:‘i;1‘:i:fif;i';., 1.11}:fle3:5:€§23§i§§§§§T:?1ii"ii 'i”i:'5/;3?I:i:T§l:;§§§§§
F21-I
Fit?
;/.». .
|"~-L
L, ‘-

1
PARA SAVA§I _ _ now E r3
1

zww
tmdan ve gumusten puralarl sav-unruyor, tum kfifiat para- ~;~:<i
iarr seytan iaadu oiarak rdzslryordu, Banka'y| saf-dasn b|ra_kmak!a,,
elline gecen saglam para oimamns, en cururk tur para olmeus- L23
1
1
tu... yeni bankaiarm bir patlamasr, banknotlczrrn bir heyelunn. .~ '4

Ama bu durum we bunun SCI§lClYClCCl§I krediier de zoten onun

seomenlerinin en cok istedigfyi seydi. 'EQer Andrew Jackson ken-
15>}
di istedigjini sandrgja sagjlam‘ p0‘ra=duzen1ini rkurmakta bosanh 0!-
sa, sbzunil ettigj-imriz 0 yeni yerlesimlerin eneriik ve umut clolu
"halrkr onun adrm cirkefe bulardr. Bu isi ilk ‘bus-kanlrk d6-neminde Ii :5.

buscrrsa, *ik-inci kez ona dunyada ay_ vermezlerdiz ikinci dt'>ne~

minde basarsa, bir daha Tennessee‘ye rsokmazlardx. Jackson'un 14
hakh m| yo'ksa haksrz ml o|d‘ug“1una1kc1rar vermeye calrsan ta-
rihciler ucuncu bir olasmcjr dikkate almak, ad'am1n1‘kc1fas1nrn
rkarrrsmus olarb-ilecefiini de dusunm-ek zorundadxr. (20) 1
=7 Q
Ya da belki onun g|rtla§| dokuz bo§|um- dejildi. Sbzle du-
sijnce araslndaki baélantnsn bel-ki'pek rklsaydr. Séyientilere gbre.
New Orleans savasl srrasmda pamuk balyalarmm arkusmdar si-
per almls bekleyen askerlerine, tam ingilizler yaklaslrken sayfle
bir komut vermisti: <<$u» tufeklerri biraz cfaha asaéwa 'kc1ld|r1n.»

Bidc1le’m 6-vkusunun bund-an sonrasa aders ahnacak» ‘ma-

sallar gibidir. Banrkasr Pennsylvcmia *Comrn0n<weaIth'i taraflndan
bir ana sézlesmeye bafiqlandl, rpamuk spekulasyonu ve verdigi
asm avanslar nedeniyle ddemelerini 1839'd~a durdurrnak zorun-
~da kalch, sonra da rifias etti. Biddle tutuklandl, ha=kk|ndfa same-
karhk davasa az;1|d1. ‘Pennsylvania mahkemesi ‘bu su1(>lrama\/1 des-
tekleyecek kesinlilkte kamt buiamadr Krsa bir sure sonra, (hare

--p-i.-___._.?,i__i

mini, Amlrew Jackson and the Bank 3/Var, New York? W.W. Nar-
ton & Co.. 1967.
(20) <<Bu sava§,»kiistahl1§1, buda1al1§‘;1, ve kafa k2.I‘1§_1k1l§l,‘I11 igeren bir
savasgt1..>> Remini, s. 10, ’
108 J. K. GALBRAITH / PARA?-

enril mahkemelerdekl davalan surerken, émru son buldu. (21)-

Kaderi. p0ray|jy‘eni|l~kai bir blclmde ele alan dléer klsllerin aka-
‘betlne benzlyordu. Lalvl/’un cla Parlsli guruhun ellnden krl paw
-kurtulup Venedl»k'te yoksulluk lclnde 6|d~uQunLl unutmamak ge-
rekir. Paterson kendis-ini mull bakrmdan mohveden Darien fe-
saketlnde élumden zor kurtulmustu. Robert ‘Morris DG$l-GHQICTO;
Dex/rirn'ln Finansérlfflyken, sonunda birkar; ylhm iborrelular haple-
lhanesinde geelrmek zoruncla kalmlstl. Hamilton, korkunc Ba-
yan Reyno=lds’la ve ‘KOCOSIYIG lliskilerlnclen éturu rezil rusva ecli-
lip lhakaretlere ugjradrktan sonra bldurulmustu. Yesil parolarla
birlikte lg: Sav0s'm giderlerlni karsllamak lcln tahvllleri satan»
Jay Cooke, daho sonro yanlkllar yaratan karkunc bir dususun
KUF-bGl‘1l olmustu. Blr zamanlar lHc1milton'un haleflerinin en nu-
yugu diye alklslanan -Andrew Mellon bir gellr verglsl ceza da-
vasmdan -kll (pay: kurtulmustu. Harry D, White ve Louchlin Cur-
rie, yanl Marrlner S. Eccles’le lbirllkte Keynes elkonomisini Was--
nlngtc;n'a getlren iki adam lslerinden -kovulmus, blri idama, di-
Qerl surgune fmahkurn eclilmlstl (komunist sempatizam olarak).
‘William Jennings Bryan, blr zamanlar gur sesiyle altm haca
meydan okumusken, hayatmln sonlarlm Floriddda -emlak tel-
ECl|l‘lQlY|C1Nl‘l0k'[GlGYClCC1l( kadar dusnwustu, D03/ton'd0 Clarence
Darrow tarafmdan kendislne meydan okundugju, lncil’ln~ sezel
gereefiinl savun," dendifil zaman Jonah’: inancla ve etkill 'bi<;im~
ole géklere erkarmlstl ama sonradan teklemls, Nuh'un o~ gemiye
her elnsten lkiser tone _almad|§|n| séylemlstl. Blr ~kere, herhalde
balrklordan hlc almamlstl Nun. Bundan blirkac gun sonra do el-
‘mustu Bryan. Son olarak da, paranm tarlhinde -miitevazl bir ei-
lna oldufiu halde John B. Connolly/‘ye érneklerimiz arasunda yer

(21) Suglulugu konusunda korkung bir fikir aynhgl varch. Jackson'cu—

lar onun kodesten ku1"‘cu1u§unu bankacx ve Biddle olmasma. borglu
oldugu kamsxndaydllar, Bray Hammond, <<Jackson, Biddle and the
Bank of the United States,» Journal of Economic History, cailt 7,,
say: 1 (Mayls 1947), 15 ve devaml.
- ,_,..1 _—1,>y"Y'/'v€'hj"' - ~w'.>/';§‘}._.'.'.';T.."';f"$‘f.2’¢»’:»’¢“'»’-".1 M; ~;:_¢':~::_-5: '~:x:::_—_-,—~¢c :.--11. >-J3; 4- -:. W W * : /:~::::; ‘ /1 P
E13:
,~'
,_; :-J;

E.

PARA slums: 109 l

r/
(=-

verelim. Ken-disi Rlahard l\lixon'un kabinesine Mciliye Bakam

olarak katilcii, 1971 ylllnda clolarln degerini devalue eden Smith-
sanian anlasmolorlnl tamamma erdirdi. sonra do o~ zamanikl
oiavlarln dogal oklsl ieinde...~ mankemeye verildi. Ama 0 di- l~.-Q
Qierlerinden cork doho sansl: clktl ve... beraat etti.
-“J
»~:4
I4

1:l - i
,.15:1
~l .»1-14
l,
1,151‘,
I

Fifi
I.

ii’

V,,
5, ,..
LN

'3

i(V.

l
i

1;;
i-_

ll I‘-
l

ii.
 Sekzizinci Bliliim

BUYUK UZLASMA J

Amerika Birlesik Devletleri'nin kalaul eclilrnis bulunan ve iti-

raf etmek gerekir ki, peik cle -iyi anlasilrnamis olon ‘p~C|l’OSC1l ia-
rihrinde, 183-2‘*\/i izleyen \/ill-clr felaket do-Iu olarak nitele-ndirilir.
Serlbest ‘bCll’l‘|<ClClllk, lbund-an aofian banka batmalarl, ardinclan
\/esil rparalar, »da~ha oak vesil para clkmiasl lain tahrikler, (ucuz
gumusten macleni para bClSlllTlClS1yO\|Lll'lCiCi (bir olereceye kadar
basarili da olmus) baskilar ve onun yanlnda Birlesik Devletler
mall sistemlini A1l’TCll’8‘il\I Carnegienin ldeidigji gibli, <<Uy‘gar dun-
yamn en berbat mall slstemi» hallne getirmeye danuk b~irbir=ini
izleyen panikler. (11
9 Ama yine ‘den olu-pl rbitenierin nepsi birden ‘ketu olamazcia. Ne
as olsa, son yuz-yil icinale Amerika Birlesik Devletlerfn-den yer
alan parasal alaylardan en ibezgin bicimdre saz edenler bile, Lil-
ikenin ekonomik gelismesini hayranllkla, hatta bazen bliylilr cos-
kuyla clile getirmekteyoliler. Dasha ance *b6yle bir seyin arnegi
g<j~rLllm_us clefi-ildlr. Herhalcle bunun ‘biriniden blri dogjru olmak
zorundaclir. Alinan parasal énlernlerin il3lY'[O‘kll'T1 iyi etkileri bu-
lunmasi»gerel<lidir_ Yaksa bu fmlemler his denecek kadar anem-
siz sayilmalidlr. l _

(1) Norman Angeli, The Story of Marley, New York, Frederick A. Sta-
kes 00., 1929, s. 307. ‘ ’
::" 1-,-:.-;.,»,--,— ,,—;~“=.:~ .=-A; (1-'*,-,'_'_-J‘f'?*M':€%l'."Z35,rk,:i:;r'>.- ' M1, ~::/->;.>:;v;z,-,1»":=>' rrrrfir-1» 1- L~ —-/~__~,:::/= ~-.-:2» V - / -5-rm?-1
--1 I
vi;-.
i
F2‘?
BUYUK UZLA§MA 111. l-,1,
Ll f
(1
Doha ciddi ve biraz daha derin bir 1bG‘kl§-._GClS~l\!’lC£ Ibak|l- E-,1:-s
--J
dlélnda, 1832’yi izleyen yliz yil temel uzlasma dénemiydi. As-
linida lkiii lsleyen bir lparasal sistem vardi. Her pCll'CClSl.,. Lllke Léik

eke-namisinln hangi bblulmline hizmet ediyorsa 50-nun ihtiyac-

larma ve tercihlerine uygundu. Taraflar ar,¢1slnd~a- tedirginlik
icinde birarada varolma ilislkisi ibulu-nmakta, bu iliski ikide bir
eatrsmalarla kopm-aktay‘di_ B'C|l‘l$ll’l surm»esinin‘tek nedeni, ta-
raflarln digerinin istediqi sistemi yrkamamasiydl. Ver tarallarin.
her ikisi de bunu basaramamanm hokli uzllintlisunu yasryordu.
Giderek bilyuyen, ticaret yapan ve lkredi alan tnplum ge-
nellilkle Dogju kesiminde alma-kla birlikte, zaman gectikce et-
ldsini ‘batlya ve guneye d0§;ru da yaymalktayldi. Surdurulen du-
1
zen bunlara istediklerl temel saélaim parayi, altln vie gumusu l
(~.
l
l
sagliyordu. Ve bu toplurn lain, ance clevlet sonra Federal du- {FE

zenlemeler altinda guvenirliai igiaererk artan banl<alar vardi. Bu ‘I/Till

-..~ H

laankalar banknotlarin|n' -kCll'$lll§l -istendicjinde madeni parayla . ..

52%;‘
J
ademlektevdiler. Bankn-oltlarla mevduat, altin ve gumlisun satin.-
alma gucune sahipti. 1..
Ul-kenin yerleslme yeni ClCllCll'l kesimlerinde lstenirse banka. la-
l_. .,
l ~;-.
lsurma hakkl vardl. Tabiii banknatlar baslllyor ve bunun bare
verilmesinden dogan mevduat orada taplanlyordu. Bu bankc- i?
1.9
larln banlknot karsiliklarlni édeyip riadenievecefilini kantrol ede-
cek bir merkez bankasi yaktu. Eyalet yasalari, -banknatlarin ve~
me‘vd'uat|n~ kC1l'$l|l§jll'ldG ne kadar madenin nakit 'lLl’[UlClC‘Cl'Qll1l du-
ienliyor, bu yasalar hafif ve can yakmayan bir b~lc=imde uygu-
;..
laniyordu.Bunun sonucu olarak uygarlik (ya da ona benzeyen
;.
bir sey) 183D'larda veya 1840~'iar~da Indiana (ya do Michigan kav-
sagina gelip daya-ndi§;|nd-a, yanlslra banka da geldi_ Bu banlka
l .
elkardlél banknatla r| bir ciftciye bore verereik =0-nun toprak, hay- 1

van, tohum, yeml, yiyecek ya do lbasit arac igerec satin almasml

sarjlamakla o alitciyi is hayatma sakmusi aluyordu. Gerek 0 sift-
ei, gerekse onun gibi d'lQ6‘l'l6l'l para kazanlr da ‘bOl‘ClOl’ll'll rider-
lerse, banka da VOl'll§ll'll surdliruvolrdu. Para KC1ZC1l’ll|J bare ade-
rnezlerse banka Ibatlyor, birisi (belki oralilardan bir alacakli,
inelki de do§]udan'oraya ma! sevketmis lairi) elinde degjersiz bank-
112 L J.K. GALBRAITH/PARA.

notlurica kalakuluyprdu. Amo: 0 *bn1n*ku=dun bore oIma$‘birjwk1mé

kimseier urtvk is; dunyasxnduydl we ~i$ler! de takmnclcxydl. Eiinde
0 bunknotlcarlca ‘kdalcrkuiun aciumsu... >B0t1'n1n kcazcznmcxsmu we
geli$mesine béylece kcxtkadca buiunmug. oluyordu. ‘
Dog”;u'nun scnjgm bunkerlerwie tflccorlclrs bu dtazene aym-
!-aycm <b-c1k|$l<1rlc1 vbakmuktcaydaiar. Afmu durum onior icin de da-
yun||*mc1z \c’le§;ik:1i. Onlcmn elinde iyi ‘pram \l‘C1i’dl, onu kuilcmcmk
birbdrleriyle ve yo-buno: u‘yru»kiulc|rlc1 15 ya-pu>bLi|'n/orlordu. iyi aban-
kulcm do vurdl. E§;er d*ik‘kut~ederlerse, 1But1’d<m geiené bunkn~0t-
lcmn iyisini k<'5tC1svC|nden»ay:rt edebilirler, kétiileri reddedelbilir yo
dc Auygun ‘bir iskontoylu *kc|bu~l edebilirierdi. Evet, zorurlun ow-
yor-du csmu S011l$1CH’1 dc: urtmcnktcrydl. Ekonomik bilgelige suhip
kigiler 0 zczmcmlolr (ve $imdi de) so\/gm i$ hc1\/cm cczmiiaslnm g6-
rC:§|erini dile geti¥irle~rken» hep istikrursaz bqnkocamjan C1flCH’$ik
durumuncz defiinirierdi. *0 uzuk yerlere yeriegwneye gidenlerin,
ban-kudon k61§|t_pc1ru -kcrpmo telugn icinde, ekonomi biivgileri de
pek ‘il*ke| oldugunc g6-re, 'puro\/lca sermcweyi birbirine kcm§'urd:|-
Qml sélylerieérdli. Ycmi bflge-ki$iler mess-Ienin ccmcshcx nokmsmn
gézden KC1CH’l\/Oi’|CH'~CH. é‘
An0r$i 0 uzuk yerlerin i$ine,dL'1zeniLé sistemin srkl rkredi yén-
temlerinden cok daha fcnzio yurcsmcaktcsyda. Bu i$de his kimse
sc|@fl|§andc1n@pur<:ry1c| sermcn/e kCIVl’Cl‘i"fl|CH'!T!l birbirine kcm§t1rml§\
do degiidi, Orcuyu ‘yeni yeriegen lkiepi icin bcznkudon uldlgja 0 @b0n~k~
notlur gercekten sermon/eydi, cunkij kendisine sermcwe emin-
meisinli bu bunknotlc:»r sqgj!uy<1bi!i~yordu. insunlcmn ‘kendi pcareasofl
mkurlarn konusundc: uzun sfire ve btiytrk cclpicl yunflmosa pek srk
mstlcmcm bir $ey defiildir. Gecen yilazyzlm 0 ‘bin/ilk »b0t|\/u ukmu
horeketi, yc1n1l‘mcn/on insunlcxnn horeketidir. Tersini séyieyen
<ce=v*reler, 0 gijm de, $i‘mdi de sc1§;!c:m ~eko»nom~i denen $91/in zu-
"ten zenginierin ihtiw/c1cl~oram ycmsltun bir sistem oidugunu orm-é
ya sermektedir. (2)

¢(2) Bray Hammondmm igaret ettigi bnemli bir nokta vardlr; Jacksnn’
cular da para kazanmaya ka1"§1,’o gangtxklarl insaniardan daha
* W ;4;,;i;;,/,;,~,/,~,~_:/»_; r;~::1"::r;f:i?%l:?l§§;-QE&{{£”{{=?C{{%Z€.%:':,-ya':}.i2t:;”15?1:@_”m,,:L2¢;%%:::(i‘ ;-: :”~;»;~"'z~;i:t%i~2;~Z5ii*i2?:?<Z:9;—:a/2':2:~?;€£§2§f;§5
1'55}
i
F
BUYUK UZLA§I'VIA 113
5
ikinci Birlegik Devietler Bankusu oiaynm izleyen uziugmcmm
»dc| ~b-ir bedeli <vc1rd1. S1-k slk, bc|$kc1 nedenlerin ycruttuja mutluluk
utmosferi Yicinde, bcmkcllur kuruluvor. Ikrediler Ibol bol dc|§1:t:ia-
yordu. ‘Amo sonru $u ya dc ‘bu nedenle, i~nslc1nlur purcrkmnl is- !
‘temek Lizere bcmkunm vkapusmu dcayqnxyorlurda. igte puni=klear
bunlurch. En iyisi, 51106 bu tijr bcmkolurm tcrihine bir géz cat-
mcrk, bir Sonruki bélfimde de bu igin bedeii olon ponikieri ele ufl-.
mcvk olacaktlr. - 1
7.

1
\

likinci Bun‘l<a'mn sonu dc, trpku Birincisi gibi. bunkucmk ala-

mm (onu st'>2le$me ve dtnzenieme ocxslndon) tfimiiyle eyuletlere
*b|rc1km4$ voluyordu. Birinci BOmikCl'filn sonu ncsll eyalet ban~'ka~ 3;
la-rmm SCl‘\/lSH’1dG 'Joi1yL'rk ‘bir c1rt|§1c1 noktcncmduyscx, ikinci *B<:mk0:" >

rnm sonunda do yine aym $ey yinelendi. Amo: ibu seferki tum bir
sel buskmn gvibi oldu. 188010 1836 amsanédq bankc: suyasa iki
kontmdon fuzloya crkta (330'dcm 713'e). Banékn-ot DCISHTII dc: ow-
~§|| vwkurl buno yokm bir ordndlo ytrkseidi, 61 m~i!y0n‘ke~n 140 mill-
I
"yon dolcarca varda. Kur$|I:@kIor, yoni uitm éve gL'm1L'|$ kcargmkioru I|

tcxhmin edilebilecegji gibi dahu oz bir Qiӣ1$ ~gc'>sterdi, 22 mi!\/on I

»dolc|rh‘kfken 40 *méi!\/on d0~i~c1rc| vc1rc1biidi.(33 ' \

1
<

I
\
\

ilgi gésteriyor de§";illerdi_ Onlar daha yeni, daha. kalabahk bir ku-
§ak‘o1u§turan kiigiik girigimcilerdi. Bray Hammond, Banks and
\
Politics in Anlerica, Princeton, Princeton University Press, 1957, \

s. 326 ve devaml.
‘{3} Chester Whitney Wright, Economic History of thg United States).
New York, McGraw-Hill Book C0., 1949, s. 370. Siiylemeye get-ek
s\
yok, banknot ba.s1m1 ve kar§1hklar1a ilgili rakamlar kaba tahmin-
vA
Rerden ibarettir. Tek tek‘\eya1et1erdeki geligmenin ayrzntalarl James
Roger Sharp tarafmdan hayranhk verici bigimde incvelenmigtirg The
Jacksoniains versus the Banks, New York, Columbia University <
\
Press, 1970.

F.:8
114 J. K. GALBRAITH / PARA

Bu 3/1il~@rdoki geni$iemeyi kolc1ylc:§txron iki yeni yosui tascr-

rum vurdl. *BunIc|rd*on ‘blirincisi, eyoletin scmip olduéu ’bunkaydi..
Bu tur bir *b»an~k<1mn bug amoc: yeni *bc1st|§;| bunkno\tlar| borf;
okxrak vermerk oldugjuno gére, besbelli cmuyosunsn getirciigi eva-
ietierce para bcxsalmnsr yosoglnu ters -dLi§Lly0rciu. Kentucky
eyoletinin yuscxmu me<:lis¢i bu tilr bir bcmkc1yc1vye§i| ngnk yc1<kc1r~
ken sunki bu HGKIOYI Vvurgulomak istiyormug gibi. pora§unn@ om-1
wk mutbo-0 =kul|plor:, kdgzt ve ‘D02! mo+bH@y0iar1n ohmmdd *-kul-
Eonncxcuéam b»eIirtn1‘i:_sti. Bugko her §eyin bedeli 0 @b<::n@kodcz lbw-
snicxcak bcanknotl-czrlcz bdenecékti. Ama para sézkonusu oidugjun-Y
do cmoyosolorm esnetilebileceéi CH”£l'k ortcrycz o|kmé|$n. Antwa-
soior do hcflkm asil ‘i‘hfi\!GC|G|’ll"l! ve siyasai gere*ksini'mleréini yon-»
swan doha yilce birtcskrm yossoicxm boyun‘ egmek ZOFUi'T€.iOydl,
Cm oturumdo Bc1$\ YOFQIC John Morsholi, eycxtet bonkQlur|mn
wkredi senetierip crkorrwmsxnxn canaycasczyc cxykrnr oiduqunu SQ-
vundu. Ama 1837'de onun -dlfllmxnden sonrc tum iTIOh‘k8!‘fl6 Ewe-
fleri eyelet 'bcmk<1lcn'1n|n @bonknot olkmmuslndon yono o\ldu|-on’.
Doha énenwli diqer bir -geligme de serbest bcvnkocsllktn. Evo-
flet ycrsqlcmncl gdre bir bcmko, $irket soynrmyordu. $irket soy»-
Hucuk oiscx, gerek 0* zomcm, gerekse onu izleyen uzun ysllar =bo'
yuncu, eyciletten crkqcok bir ézei kuroria kurulmcs| gere*kird<i.
Oyscr bonkcs. béireylerin kendi isteikleriyle birczroyci geierek kur-»
ciugu bir tur ciernek sayllmaktaydn. B6‘;/Ie oiuncu Ida, nolburluk.
ya du ur-gancmk gibi, isteyen herkese GCl|<U. Kuruflcxr VC1I’dl ta-4
bii... drnegjin D(]‘f‘|1kl1O’£|‘C1i’~C1 Ave me\vd\uc1~‘to belli ‘miktcxrdcl modeni
k-argriwk tutm0*kurc1h gribi. B02: eyuletlerd-e bu kuraiiur bir hCl\/H.
ciddi ~\/e kcm 1bi¢imde uygulomyor, bu da dohcz énceki gev$e;k--
liikten vkcxyncklanan Llziicu bir deneyimin -sonucu oiuyordu. Ama
genelde, bunkamn 0 kurola U‘)/mfldlfil, cmcork bunko Ibotnp dcsi
serun ‘c1@kc1»dem@ik duzeye geidikten sonra ortoya crkryomdu. O
yallordc: omk ~muhofozo~k6|@r 0-lmu$ buluncm Mossaohu~ssetts'de
590.000 dolar degefindeki =bcm*knotlc1r|n| diolommu surmilg bir
bonkcmm k<1r$Hrk olarak yulnlzca 86,48 dolor tutmu$ oldufiu an-(
0-uk ~blcm¢kun|n@ tcrsf-iyesi surcxsnndo unlo§|lm|$t:. Zawf bir deste=k..
‘fl83;O'Iu ylllurdoki ‘Michigcsn bonkooxllgjunln kuyitlcm, belki de ta»
/~»_':M,¢»,~;»:», 4, fl / A ,',.+..,M@..,.>-;, ; , if-< » ,¢~,~;,-,»;;;,J4 ¢.—.':,~,-_-Rg»~;1;-:*?r;a;.a;;-;;;.-:,¢>:_/;~,@~;_
/1 V, Ar<r</_/'P"‘

fiiiil

fii
BUYUK UZL1-1§P4IA 115
1;;;.?;
. A .,

rih orcudcx dahca iyi kciydedilmigs oldugu icin, son derece iigin<;-
tir, Yasu b»c1n*k*not|c|rcz cltm ve gL':mL'1§ olorok yiizde 30'degjerin- <7:-,
1

de kur$mk tutulmoslm gort ko$u*y-ordu ‘ki, 'bué da epey sogiom

bir \kar$mk saysirrdl. Miifettigier czkcmllyor, \bun‘kc-lor gezilivon
KUFOICI uyuid1uQun~dan emin olmuyc cul|$@:hyordu. Gelgelelim mis-
re.tti$|er yolu dfizulmeéden iince, ‘kc1=r$mk dive gésterilecek ultm
ve »gUmC1$\ler yolq diziliyordu. Kutulur ic-inde 0 bcwkcldon 0 'bun~ ;_, _ ,.
-.;;rs
:._>1
kayo to$|nun cavltm ve gUm;U$|e'r. *G@erekti§';~inde dam -oiomk bimz
kur$u*n ekleniyor yo do =km’k cumlclr,‘ on sentli-k civiler alt 1k|sm0:
]; .. ,,
dolduruluyor, ilzerine de »dohc1 Vince bir tcrbako holinde cltmicar 1

ko»nuy'0rdu. Bu *mUfetti$lerden hCi\/H zengin benzetme yetenlegine

sowhilp olon bir tcmesi $b=yie bir gikéyette ‘buiunmu$_tu: <<Altm ve
gUmC|$ Cxlkenin icinde sihvirliymis gibi ucup duruyor, sesi ormcm-
IF ,1]
311:?
iurm derinliklerinden geliyor, ama t|p¥k1 ruzgér gibi, onun do 3
_;w:>v31
nereden gelip nereye gittifiini kimseler rbilemiyor.» (4)
Zuman zomon ormqnlcmn derinlikleri, bc1t@c11k||@kIcmn ortcrsn I “ ‘J

yo do dahq -b=C1yL'|@k_oIus1hklu Ucrc bir clfilkkfin, tam bir *bcm~k~c'1yo1 we

TY!
-uvgun yer scymyordu. Cijmkiz ‘bcmko orcxdon lbcmknotlcmm min?- 1
4
iterilerine bore olorok verebilir (onélcar dc! bunlcm bogkcalormu ‘ve- |;j;j:"i
.r»ir),( sonundc: his ikimse bc1nkno~tlc:r1 nereye gi5ti'1rL':=p 'k*OT$-HIQITH {~33
iii!
iisteyecegini bilemeyemlirdi. Ama yine ~vurguic1mc1k~gere*kir ki, <
4
571

torih boyunécca rc|s»tlcmm1$é $ey|e:'~in’ en k§t\'.'lS‘f| kohcl olur, hc1t1r~- iii

‘lcmxr. Spiro Agnew/v'un'Bc1$kc1n Ycxrdlmclicm C1l’CiSIfiC|C!'ki yeri turih

bo<k|m|n=dqn sc1§3|omd|r.»B-onkulor lkonusundo dc: byiedir. O cid-
nemin pek vcok b»cmkc|s1 ve bu CWCICICI eycnetlerin suhip oldugu .5Y,
K

-‘k-cxmu <bc1n’kc:lar1, dvikkotle we sorumluluklcn ydnetilmekteydi. Hot-

éto 1bc1tcm bonkcflcr CH'GSH’1dC| ‘bile niceleri durijst ve yczrariu cm-
bcxlcxr sonundu bc:tm|$\, bu uradcx birgok degerli vc1t<:1nd01§z du
ciftci ya dc: tuccnr yapmag-, hoycmrn ‘kc1zc:nc:b*iIecek durumca ge- \\
\
tirmigtir. 1

K\

(4) Angeli, s‘ 290.

‘\r
V‘,
\
116 J. GALBRAITH / PARA

1836'do Federal hiikiimet bir korar oldu; bundun béyle kamu

urcxziierinin bedeli yo mudeni hpurulorlu yo dc bonknotlannm kur-A
enirgjxnn modem olarak tideyen bonkulunn bonknotlunyiah éde-~
necektir, decii.-Bu l’ClhG’0S!Z edici, cok eleetirilen korar, eyelet
Ihcsnmlarvnsn lbcmknotlcmnm kuliteeini bir éicfide slnm/don ge-h
cirir gibeiydi. TIDKI birbi~rin'i izleyenh iki Birieeilk Devletler Bonko-
s2'nm bcrnknotlicxrn yollayrp bunkolczrdon "kqre|h§i|n1 istemesi gibi»
‘bir eeydi. Bunun bunko kredilerihi ve bunker kurulm-czknnm bir
dereceye kadar sznlrladugjlno uzun siire inomlmnetsr. Derken er-V
tesi \/II (ama onun eonucu olhmuyubilhir) pa‘niklerden'abieri kendini»;
géstevdi. (5) Spekulutif coeku dénemlerini kesinhkle izieyen 0
piemanhk her yon-cs shindi... oysa bijyle bir eeyh sonro degjil ole
tince gelse ne ekcrdcrr yumrh olurdu! Eyuhietlerin bunko yasolcm»
ve 0 ycisaicm uygulayxeicn Zbtlyiik dloflde ciddileeti, seknetmfdl.
’fl840'!u 1847 orcwslndu bqnkulcmn soylsmdo cxzormo ‘bile g6rL':ldU..
crkonlcln banknotlorln miikturu dc: onu oyuk uyhdurdu, hotto cqk.
-doho fozlcu cxzaldr. Duhu \so»nrc: ikisi de cxrttl omo bu kez‘ dohcx
owgnr udrmloricx.
Amo yine de is Sm/c:$‘c srro gelene kadar Amerikon pom
eistemi hie r0~kip»siz, ticaretie Hgiii uhpuzun torihin en kcxrmuerk
eistemiydi. 1609 éncesindee Amsterdomh <:1krp~ dumn ma-deni po-
mior bile bununlo kc1re|io$’c|rzId:§;:nd0 basitlifiin eimgesi gibi ‘ka-
hrdn. Tohmini oiarak 7008 degieik honknot ortadu oz ‘yo do wk
tedomlli ediyordu ve b-unlcr 1600 doloymda degj-ieik eyelet hon-
kahsmm Llrtrnii oluyorlordr. Ayncu ’k@§ldH'i ve boskrmn fiyat; ucuz
uldugju icin ve bcmknot busmc hcrkkn do insun huklcmndon biri
olarak sowuhnuidugundan, tek tek khieiler de kendi cxdicmno bu
nee b-ueI<1m|elc1rdr. Ycvkluenk 5000 kodor kaip b0n’kno~t dc: do\Io~mm~

__.._..____

(5) Tarihgiler bir zamanlar Kargfllk Sirkiileri denilen bu belgeye pek

fazla iinem verirlerdi. Oysa ge-irndi bu konuda kugkular dogmugtur.
Ben eahsen bu konuyle. ilgili olafak da‘ (diger birgok konuda oldugu
gibi), Peter Temin’e gok gay hcxrgluylxnxz The Jacksonizm Economy,
‘ New York, WCVR/'. Norton £10., 1969‘ s. 120 ve devaml.
;‘;f<&‘,Z~.~T.~.i'§"L-’_-“l-,':1~’;>i'-":'2-’»1i£2fi/T;‘jT/1411:,,¢-rzevaz-—»:. >‘ €.1*/?:~,<.i j::;%._»€<"::
/e : 1 ';:Z**1‘“,~*";=;-:"z"¢:§/"~z/rY;r%*r,-r;;:§;;::'_ K

BUYUK UZLA§MA mr

davdr. iyi banrknotlar: daha kéttr banlknatlarcian, yetim kclmce

banknotl-ardan ve: tL‘|m~Cn/lea kétfllerinden aynrt edecek en yeni reh-
loerlerden birinri eline almadan him; kimsenrin lpiyasoda ie yapa- If 3
‘ l
-:?,_;_\;
bilrnesine olanakl yoktu. Gnemlir lie girleimlerinin her birir loin
Banknot Raporu ya da Kalp Detektérfi en dneml literatfirden
SGyl|ly0l'dU.

la Savae geldigln-de suglam poradan yano olanlar, uz|a$—

m-adaki hasrm tarafa kare: lbilyiirk bir avcmtai elder ettller... dc-
5%,:
w
ha doqrusu l2aelcmg|c;ta durulm ayleymle gibl g<‘jzL‘rktL1. G1I|ney-
den ve Mississippi vadisinden gelen Kongre Uyelerlyle senat-it'>r-
ler czrtrk yoktu. Eyalet 'bC1l'\‘kCl|Gl'l ve bunlarm bclnlknotlanyla ilglll
clijzensizliqe karer savae durumu bir bask: érjesi olarak \kU|lfl'fl-l-
l-czlbllirdri. Gerei yeni -b=ir merkez ‘bcmkasx dL1eC|nUle~mezdi ama
Federal hL'rkLlrr1eti'n iznlyle kurulacuk. yine olnun lizniyle dL'|zen-
lenecek bir bcfmlkalar slstemi O|C1l"lG‘~k-llvdl, 1863 y"|l|nda,@M'alive Ba-
ekam Chase’in ve Kangre'nlin aabalcmyla Ulusol Banka
Yosasn crktl ve yeni bir ululsal barrkalar sistemini kur-
mug oldu. llfk agjnrlrk verilen nolkta, tahmin edjleblileceéri gribl, ‘bu
lalonkala-rm ‘banknot Q:-karma durumu olmuetu. Banknotlar cr-
karllabilecekti ama ancak, Federal hirkflmetin tahvillerinden» 0
ban-ka ne kadar alup Hazine'ye yatnrmxesa, 0 mlktclrm yfizde
90': kadar c|k0r1la‘bilecekti. Sistemin gm/enligi ilk bakleta ‘belli
alemalktadrr. Egjer bankla tepetcrklak olursa tahviller satrlacak.
banknotlcmnl kClF$|ll§| (normal koeullarcla) édeneblilecek, huttu
llizerlnden para bile kalaoaktr. Aynca bu yéntem, savae Sl|'Q-
smda hakiirnet tahvlll saltabilmenin ae yararh bir yolu 0lu*y0~r-
clu.
Bu dL'|zenlem~enin elberte hemen dikkati oeken bir kusuru
vordx... nitekim Kongre de buna karer bir korunma arcrmuetu.
Banknot erkanlmasr, ne kadar htrkfimet tczhvillnin sataea sunul-
dlufiuna, ahmp depozit olarak yatlrxlcrbilecefiine bargjl: olarak Sl-
rurl: kolacaktx. Hilkfimet parasrz kallrsa, hem tahviller arte-
cak, hem delb'ij1yL1»k olasulrkla basllan banknotlar artacaktn. *B€5y~
us am. GALBRMTH/1PA1aA

le bir olasnllgja kurea korurnalbllmek icin 1K-0-ngre banknotlarm ta-

vamm 300 milyon dolarla Slfllflfldl. Elkonomilk ileri -gbrfiee sa-
hlp >ve aym zufmcmdu teclbirli inscmlcrn baylesine aemaza s|'k1e-
tlran bir ekonomrikbnleme pelkr-ender rastlomr. Savuetan lsonra
y|llur "boyunco Federal 1hi.1ki.1met ‘biiyilk fuzlulrklar verdi. Ama
loorcunu bdeyelmedi, talhvillerini geri -ulomadu. Otnnlkil lbunu yap-
tlgjl undo, ulusol bankrzlurm banknotlarma destek olccak tah~-
viller yok olacukti. lBorcu édemek, para orzml mahvetmek de-
m-ekti,
~Eya1et1ban»kalc|r1 elbetteki Ulusal Bcmka Y1asus1'na<kn~re1lkoy-
muelarch ama boelangrcta pek bir zurar ‘§}6TdU‘kl8l'l s6ylenemez--
di. 1861 y|l|n~da karelllk édenmesl ldurduruluhca lonlur do ra~
hatlachlar, tepelerinde sallolnrp clurcm lo tehdltten kurtulmue al-
clular. Yeeil lparalar (a2 sonra G\/I'll’1tl|Cll'lylG ele -allnacaktar) ya-
sallaemletl, artlk macleni ‘KCH’$Il|'QlH ieini onlar lgbrebiliyordu. Ama
3 Mart 1863’de, yani A‘p1pom~uttox’cl-an (*1 yalmzc-0 bir av ancel
mall g=L'|o bir kez daho kendlni gbsterdi. Kongre ek lbir \/use or-kw
rrp eyalet banknotloranm hepsini "yak etii. Tfirm eyulet lbankael
1aankn0tlarma, 1 Temmuz 1866'~olan gecerll olmak Uzere yilcla 3/1121-
cle 10 oranmcla vergi "k0n’rnuetu_ Ulklenln tarihindeki belgeler ara-
smda, vergi koyma lgtlcilniln mahvetme gficfi oldugunu bunun
kC1dCll’ dogruolan ‘kamtlayanl olmamletlr rcliveb-iliriz. (6)
Ama yine ole SCll'll|dlQ1 kadar oak mahvolma yer almadl.
Artrk Amerlkan tarlhincle insanlarm bankaclan kredivi lbanknolc
halinole clegil, mevduat olarak ahp, cekler yazarak ll<LlHGfiOl"|§1 1di5-
hem» baehyolrdu. Bunu izleyen on y|l icincle rm-evduar da, QGkl€l'
~cle olay =S(]\/|lGCOll( ifilcflde gelieti. Bu arada “yenl bir toplumurn
-leanlka 'kUFlTlClSl dc: hdlél mtamktmdil. Bcmka kleilere ‘krediyi ve-
rirken énL'me -bir tomar banknot k0~ymu*y0r, ama lbir mevcluat he-
SCllb~l tahsis ediyorclu. Amac yine aymyoh.
lvlevcluat yamtma lei, ‘\/09131 ltibclriyle, ‘banknloll yaratma

€.___r___ii.___..__.i. _

~(*) Giiney ile Kuzey'i11 biI’1€§HlBSi, ('§?.N.l

(6) Hanlmemi. ‘
~-:.¢-.-;“>~:,/>~ :i~'¢¢;;:'1;;%eze_;:,a¢= ».~'.>.~_~ M , ,;;¢=~;e;¢,~,;»;;;e.=:;:»*i.'ze-2”
+/"!'”5e¢t"¢$”~?‘~,’”/','~’_»:»’-i~‘;»_—’~_ », /A%...~_>;:;,»';»-./z; 5.;-;~.',::;;::; MM ;~~~“-i—”~’/”~’e“~’="'/"1 6*?" ‘/'~’~‘
F2:-2
F2;-1
:—r>Q1)
.

l
BUYUK. UZLA$MA 119 l K;

Qlil l lz
£55
leinden daha tedblrli bir faaliyettil, kl lbuna asllnda dolha énce rmQ,»
rv L,4,

de dre§1in‘mleti*k, Banknotlor 1ban*kc1da~n clkrp gridiyor, elolen ele

geciyar, belki de h-icbir, za-man hie kimse onlarr geri getirip kar-
eulegjrnr istemiyordu. Oysla mevduata karenlrk yaznlan cekler mut-
laka bankayal getirilipr tahsii edillyordu. Eger elinde cekle gelen @531
+l<ieini»n kendi hesabl bir lbaeka bankaduysa, paral-or lo banrkaya
gitmek zorunduydl. Ama bunkunmr lmevduat sahipleri de lbaeka
lbunlkalardcm aym eekllcle cek talhsllati *ya=pmaktayd|lar. Anrcak
hanlkamn birl diaerlerinden daho 1buvul< bir hlzla kredi claéitlrsa.
0 zaman or bankadan dream/a dogru bir nukit aklel yer alaca-k
demekti. Mex/duct lbCl1’IKC1Clll§}lI’ldG tedblrslzliQ~i=n CGZGSI daho ca-
lhuk geliyordu... ama aradalki fark yine de bi!’ derece m~esele- l ;'J-ii?
eh/di.
Bu fark éyle Cl$ll’l teclb-iri zorunlu 'kl|OCC1‘k kadar 1b~UyL'rk de
deifyildl. Banknotlarln yC1S=Gl(lGl’|l1‘lClSll'iClC1l’\ sonra do banka bat- l'1*i.'~‘

malcm devom etti, hatta bazr ylllarda salgm ha|~in.e geldi. 1878
1:»-.,~
ymnda 1401 'bcm~ka =bOlTkl'10*'[lOI'lflln ‘kGI‘$||l§lnl ijdeyemleyecefiinl l
llan etmle, 1893'ae bu say: 495’ya uloemle, 1908'cle ii-se 155 olu- 13:3;
rak ortaya oakmletr. (7) (Bu -batma olaylarmm son*ucl;ar|n| bir
eonraki bbltrmae ele OICICOQIZ.) Botanlarln cogju kucuk eyalet
hank1alarry~dr. Daha eornra altmle ‘bee yllhk lblr stare boyulnca
hunlar yine ‘kurulmaya clevalm etti. DCl§I‘EtlklOl'l kredriler ve oh-
dan dogan rnevduat yine kuciik, ama girieimci eiftcileri, hak
eclen veyo etmeyen tioaret girieimcilerini yaratmavo ya da avar- , 1' >5
1; 1‘~,~.~
:1
olanlarr ayakta tutmuya kotkrda bulundu. 1* €1'I7:i

Gem: l<; Savae uzlaemaya toraf olan saglam Yparacrlalnnr l

leine gelmie, eyalet b-anlknotlannclan 'kurtulmalarm| sagla¥m|etr,
ama: lair yandan cla saqlam para ‘konusunda onlarm tutumunu
zayiflotmuetr. Savae ancesi ylllarda kalbul edilen para ya l

/
.iZ,__.i.i._.__.i-.__.._._.

(7) ABD Niifus Saylmlan Biirosu, Historical Statistics of the United

States, Colonial Times to 1,957, ‘Washington, D_C., 1960, s, 636.
1.‘-30 J. K. GALBBAITH /’ PARA

mile ya da oltm sikkelerdi, hatta gid-erek altma do§ru kalyan

bir gortmum ortaya koyma-kim/di. 1834 ve 1837’de oikan vaso-
iar dolarln ioincleki aitm C1Qli'll§ll'H gumilee g6re1azaltt|_,(G|'.i1mii$
ciolar yine 371.25 gren safhfilnda *kc|1lcl1, altm dolor ise 24.75'den
23.22%,/e inldirilcli.) Bu mun kazanolara gozii ac|k alanlar ioin o
anda en iyi kazano yolu, Qumueii ac:-k piyasada satrp yerine
oltm alarak darphaneye rgotiirmekti. Cal»ifornia'dak~i 'ke:~;.if|erden
sonra altm artvk darphaneye buyuk mriktarlar halincle gelmeye
baeladi. Bir sure ioin kuouk paralari, yani lyarzm dol»arl|kIar1,.
ceyreklerl ve on sentlilkleri eritmek bile karh oldu; bundan elde
edilen giimueiin ole a-ltma cevrilip sikkeye verilmesi miilmkiinclii.
Kongre 1853 ‘\/llli'ldCl bu erjilimin caresine bakti, kuoiik para~
lardaki gumiieii katkm hale getirdi, eritildigjinde ortaya crkan
bileeimi ciarphaneye gotiirmekten bir kazanr; saalanam-az oldu.
Boyleoe 1837'r.ien sonra Amerika Birleeik Devletleri'nin parasi
clegjlerli madenclenaii ve maden de Clltmdl. Tek =k61§||t para, ban-
kalann ibanknotlanyah. ‘Bunlar arasnndan, herhcmgi bir eeyle de-
ifgietokue eciilehiiecek l<a=clar iyi alanlar, altma da cevrilebilircli.
Gumiie gozolen uzak olunca unutulmue gitmieti. Ulke kararll
oiarak degilse bile, his cleéilse fiili oiarak, artik tiimuyle aitan
siandarama baglr duru1mda\/di. - ~

' Eskiden beri soylenen bir soz vardir, savaean ilk kurbani
<<hakikat»tvir denir. Para lbelki onclan cla once gelmekteciir. 30
l-laziran 1864’de biten mall yildo ABD hiikiimetinin l’iGl'CGiT‘rGl(ii‘l
67 rnllyon dolarch. Bir sonralki \/ll 475 mllyon dolara ciktl. Yiilar
binloirini izlerken bu rakarn tmmandi, 1865'de 1,3 *milyar clolara
ulaeti. ‘Bu diizeye daho sonra 1917'ye lkaclar VCll’ilmCldl. (8)
lesine ibuyuk haroamalarla karei 1(Gl'$l\]G kalmca Salmon Port-
land Chase tarihsel air amac karmaeasn/la ortaya orktr Tiim
..;__

(8) ABD Niifus Sayimlan Biirosu, Historical Statistics, s. 711. Harco-

maiara berg odemeleri dahii degildiz".
V /_fl.;,,,,;*,¥§.,,flEgg;;.,flw~;~,a;;,;, .—M~~,<r_~,-,. 1-_z~2zc.
. . ~,~,~~,. A, —~ _
-~,r..%. I
» ~z~:.<.-:*;:':;>~"¢¢“/=‘I. , ,,_._.,.., 5,3,:
W,/,__,»
;—‘{-C~2'1—?7-"F /" »'~'~i”»Z__:_:.;::,:-;:_»<»¢,;;,_,__,

l 1
l
l

BUYUK . UZLA_$MA 121

aallrbaelclnéryla, lkofirtparo eoresine korer uyorldia bulundu: l 1

<<1...hiolb~ir iilke, lkitlelerini yoksullaetirmak, hriilkiimetinin sayg~|n-

lngnm ozaltmok loin bunaan doho lkesin bir yol bulomaz.» (9)
Ama ate ya-ndan vergi cl-e onermedri, bu konuoa carrpxcr (omo 1%
beklenen) bir ieteksizlik gosterdi. Kongre ae -bu konuda onun 11-.
onL'me= geomeye kolklemaoh. 30 Haziran 1863'ae son bulon maii 1,,
1, 1,
yrlcla hiikijrmetln gelirleri toplarm 52 milyon clolardl. Az once
belirrtirjimiz 47,5 rnilylon aolarhk horcamolar kO'l‘$|Sll"10lO bunun
onlams 423 rnilyon ololarllk bir oork 0llerne=k1:i. Gelirler homomo-
larm ya-lmzca yiizae 11'ine eeitti. Bunu izleyen Lia lyelirk siire
ioinole vergiler artmloli, arayo aok ilgino ama krsa amrmu bir
yenllilk olon gelir vergisi de 'kC1'|Il|Cli. Ne Mar ki, SC1VG§.‘~lfl ‘baski-
slyla horcolmalor cork daho iozla vukseliiyordu. 1865 yllrnola ge- 1 i

lirfer 334 milyon ololaro UlO$TI§lI’ldG, oork do 1milyara lya<kla$- $51

,--1
rrralktoiych. 110) Bu QCIK kagjrt paralarla Me b0rc~lanmayla ka|oa- ;;,:,3
mar. 1862'oen sonra "hulkiimet tam/illerinin sot|$| eok onlemli bir’ "1

1-aoliyet rhaline geldi. Jay <Coo»ke 2500 kieilik bir some lkadrosu fl
kurarak halk| tolhvil almavo, lBir~lik'i desteklermeye ikna et~me~k l-1:?‘
ioin caba horcooi. Bu caba oylesine 'bC1'$-Grill oldul iki, ilk sane- 1F,
, 3
lar Kongre'nin yetkli verdigiji ‘mik'EOI"I oetl. Kongre hemen uyum 12:1
11 V1
r:
gosterdli, verdigi yetkiyi artrral. Amo halo daho ook para ge- »,>

relkiyordu. 1862'cle Kongre, Ohose'in den rrzaslyla, 150 milyon

dolor degjerinde bonknot orkorllmosma yetki verdi. Bur porolor
tiim amaolor icin kabul edilecek, lbunun tek isti~snos| giimriik
vergiieri O|QCC1lk1Il. (Gfimriiklerrin oltm getirecefii, o altmlo bor-
cun foizinin odeneceéi umulmoktoyda.) Bonknotlor yeeil miirek- 1
1

keple bosrlmietl. Tori-hsel ad: bu neden|e~kazond1rlar... yeeil

iparo. Doha sonraki aylorda doho fozlo ‘b0SI|fl'lG"SlflCl. izin o|kt:.,
Oak geomeden Chase, lbfltfinr kuekulonm (geoici olso sbile) tomboy-
le kontrol oltma alrp» yine bolnlknot 'bos|lmos|m talep ediyor,
bunlorm bee dolardon kiicfiklllkupriirler hollnde olmoslm, boy-le- l
l

(9) Albert S. Bolles, Financial History of the United States, New York,
Augustus M. Kelley, 1969, cilt S, s. 14.
(10) ABD Nfifus Saylmlari Biirosu, Historical Stafisfics, s, 711.
122 J.K. GALBRAITH/PARA

likle ~dolani~m~do daho oak kuilanilmayo uygun ~b-ioilmde Q|‘KGfil1

moeim istiyordu. *Oioy~lor zinoiri sono eriniceye lkaclar iopiarn
450 mily-on dolarlik yetki Cikti. 1 *
Tarihciler yleeil paraya oak kati r:ia*v»rorimi~e1arci-ir. 1GiinLimii.i-
ze kadar yeeil para sozu halo mali lve iparosal lookaligin sim-
gesi olarak kullomimaktooiir... Sbzgeliei, ayeeil para basmok
giibi ibir eey olur,» aliye konueulur. Kuekusuz, Profesor ‘Wright'in
kaleminiden kurtulmiak da mLimki'.in dlecjildir. Kendisi eu sonuoa
vormaktaoirz <<...sa*\/oer finonse etmekteki en goze ‘baton ha-
ialar. cierhol ve yiiksek vergi koyamomok, bir ide getireceai tii-in
kotiil-Liklere raa-men kdgjit para kuilanmok olmiuetur...» (11) On-
aon daho lhoiegariilfl olon iktisotcilor lbiie Chose'i, <<<;Ok fozlo
kaait poroyi yasalloetirmak, dO|C1\/iSlYlCi enflasyonu kori.ikie'mek»
-ie suclomielarchr. (12) 1 "
Bu noktado ortik okuriorimizin varilabilecek tek eonuca
‘kendi kendine varmosma izinl vermekte bir tehlike ‘KCl|mGli'l’]|$‘[li'.
Tohviller konusunda ortik daho fozlo ‘bir eey y-opilamazd|_ Tah-
vii eotie Cdlbfliflfl son dereoe conli ve US1IO‘li*kl|‘\/di. Mevduottan
V6 to»so.rruiflordon gelen paralor tahviliere yotirilip hiikiimet to-
rofindo-n horcandifimda, her yeni horcoma g-ibi, talebi artinyor,
bu yiizden enflasyonu lyiikseitiyordiu. Vergi doho cobuk ve aa-
ha yiiksek iklonulabilirdi. Amo elden gelenin en oofiu yopiiso
brie, yeeii porolar yine de gerekli olacakti. (133 v

(11) rwright, S‘ 443. ' F

112) Paul Studenski ve I-Ierm‘a-_n E. Krooss; Financial History of the
United States, New York, McGra;W-Hill Book Co., 1952, s. 146.
Bu ya.za:riar sonra. mantikh bir ekleme yaipinaktadlrlarz <<Ama
zsavagi yiiriitmek igin gereken tiim fonlari” yine do saglanugtlr ve
me de olsa en onemli olon da budur.»
i13) Irwin Unger, The Greenbaick Era, Princeton, Princeton University
Press, 1964. Burada Wesley C. 1VLitci1ei1’in A History of the Green-
backsfinden dev soz etmek bir zorunluluk oiuyor (Chicago, Chicago
University Press, 1903.‘) Bu eser gaginin bir klasigi sayllmaktadir".
ancak vardigi s-onuglar bugiin artik tartigniaya aglktlr.
 '\;-'—';’-‘$7’-'~»<<"v{€'_:fif1,_"~”T'l1:"Y%%'N'/,"J3~%-7;<"r5f,7’I,~ f _, 1 —::€~;:

F’ *
53!
BUYUK UZLA§MA 123
i
1

Ashnda so~nuc:!ar 0 kadar dos ké-tu OH’l’iQET1l$‘EIl‘. 18+61'cie, yu~ ..,..4

>:.'u
mrdo: séyiedigimdaz g'iibi,'H<1Zine ve =bomk0!~c:r *korr$\|hk 6dem»ey»E
durdurmugz, 3/uni bosnknot getirenlerev avltm vermez oI'mu$tu. New
York'~do aitm konusundcz -pespczye bir sp~e=kL1E0syo\n sp»iyc1sos: o|u$-
tu. B6-yle bir $6-y, hele sm/cz,s Z=ClmCH'llflC¥~G pek cirkindi ve- yetkili- Z3235
Eevin cok comm: srklyordu. Amo pek fozfcx zcxrcxr verolicji de s»t'>y-
Henemez. Dasha pmtik omzeydeyse, kdgm porayla ifade edilen
fiycrtlar yfikseldi ve 1864 yrimdol cioruk HO*ktQ=‘;/CI vamp 1860'du‘
*ki*nin Viki katsm bimz cram. (1910-14 tevmeline ~gi5re‘to~ptc1n endeks
1860 yzlmda 93, '£864'oSe ise 193'ti.'|.) (14) Bu» durum i$ciie\ri zom gj;
sokmua, scz»v0$ snmsmda wlicretler gerci y|1kselmi$, ama fiyotlm 24

rrm uncork vcmsr kadar c1rtmr$t1r. (15) Vine de‘ ciftciler iki cl-o~
Purirk bugjdcxy fiycmnc: sew/iénoiil~er (sax/c1$|n ‘bitiminden some ‘bu if
< ¢ fr, I
dcxha dc: ywkseidi.) Ayn: zormcendu sa1vu$ ‘i'h'[i‘)fGC|CIl’I‘niH we yL'|1k- {iii
seien fiycrticmn cxzmiandlrlcr evtkisiyle» srncxi -kc1'p~czsite we uretiim: i %§Y:T%
§-i5;;-‘_+",
€.~;‘
L ,,,1
wiafioniistfl bir urtia gésterdi. ikiye *b\€5lL'anm~L'|$ bir Ulkeden s62 W »\»~_»_‘
etti*gji*mizi homrlarsolk, bu d\6‘ne'md~e lbeslenen ordunun en kale-
:15:
”buI|~k zumu ndu rbir milyon oskereé *u|u$t|§|n| ve *inscmvo§~lun~u~n ‘ken- :-:1-i
4
dini ydk etmek icin sca’hneIedig‘j*i en lkanh Voim/Iord~c1n birinlin ya-
$cmmuktc1 oldugunu du dé:l'r$iJnL'|*rse~k, ‘bu durum 1h<i0 de fenol bir »:;»;i—;1
performons saysivmcazdi. ‘Kc Suva$'|n mali konuduki 0» kétii $<'5h~
v -7.-'11
:2»?

reti, oslmdu sonradun ‘m»uhafazc1k5r ttwihcilevrin, sagjlum para

uhiokrnq uykm 0 ye$il pqrcxlar gibi bir $e\/le ne *b0$uin!mm$ olur- K7:
1_ .; ‘ .
sa olsun dahu hasten ukiisrzcu oldu§un-u konntlomu koroérl|h-- !i¥.’/5
émdan kaynuvklunm~|$trr_ 4 ‘ K
|, I»2.
12;;1-
fr ‘

K1ff I

Yukuérdo s6y’iedvi*kIverIm@iz en cxzmdon 'BirH*k, yeni Kuzey s62- i J

l___
,_
---_»_...._,________ |

(14) ABD Saylmlan Biirosu, Historical Statistics, s, 115.

ii
V1»
v\,=;¢
(15) Agar-hkl1 ortalama. gfinliik iieretler endeksi, 1 Ocak 1860’da 100’ken 1
v
.

1864’de 134, 1865~’de de 149 olmugtur. ABD Niifus Saylmlan Bil-

rosu, Historical Statistics, s. 90. Bu hesaplam s1n1rl1 bilgiye te-
1nellendi1'ihni§hir. ‘Ucretler smragtan sonra. fiyle fiyatlar gibi fazla.
diigmemigtir.
124 J, K. GAILBRAITH /'. PARA

konusu 01-dugjunclo dc-§jru1dur. 1K0nfederc1syo»n’un, \/cmi GL'mey’1in

parcascai */6-neti»m1 icinse dahu dc: iyi beyier st'><y‘lenebiiir. Guney"
be gecerlbi olon dL11\/‘QUICH’, sc1vu$|n dehsetinin, verginin olehgeti
»o~1mb‘ks11zm do yeterince -Kfifil ololufiu ‘\/OlU1'1‘dG\,/di. Gi1ne\/"in ver-
gileri, CWIJZ1 ve kéleier UZ81'ifl€ konImu$ 1m»Ulk vergis-1 ile pcwnuk
ihmccm Llzerine ~konmu1$ ihFCICC11Z ~ve1rgisiydi, zoten kasca zc|m1<:m-
do Kuze\,/‘in ClbiU1kCiSl bu ikincisinin gelirini s1f|rIom|$t:. ‘Bcsgkb
bir deyi$1e, Konfederusyon bu -iki vergiden pek 6ne*msiz*bir1porc1
Iop»lo1yo=bi!iyor1du. Eyaietlerden para tulep edildi. Bunlclr, Kon*fe-
d1erusy0n'un*borc1ur\n1 bdemek 10in ¢|kc1rd|§|| ~parolc|r olarak, hat-
icu dcxhu beteri, eycletlerin bu ttir amoclbr icin bc1strkl~o|n 'pc|rc1-
iur hulinde gel-di. Suvc|$|n giderlerini bu tiir -puro c;|kcmm~0lc1r ve
11¢ YbOFClCH"lmCl|G1' »kc:r$|!c1d1|. Sfirenin sonubndo 1Konfederéc:s\/on’un
Bkfifiat pczrulurlnun t0p~1_c|m| bir milyur doluru vorm|§, ic bo~rc|unmb-
_!c!~r dc: bu l'T1i‘k’C(Jl’lh Ktxcte birine ulc1$m|$t1. Sm/05 boyunco fiyat-
Jur ylwks-eld~i durdu. 18§41Murt\nc11kadc|r y£1kse1i$ orum cwdu yL'|z-
.de 10'du. Konfederc|s\/on’un dofiu eyc|letl~er1n~i kupsuycn bir en-
deks lbize, 1861'i'n ilk cu/"lczrlndu r<:1kc1m~_100 kcvbul edilirse, 1864
Arolrk oymdo 4285, bir sonrcl-ki Niscm uymdu 9211'le 1sL'1*reni~n
.nokt0Iunch§1|nx gbsterirp Ucretieflbunun geris-in~de kullyordu. Fi-
yotlor 1865 bymndu, 1861 dilzeyinin doksun kutmu ulc1$m1|$ken,
-Ucretler cmcok on kcmncu ClKlTll$11I. (16) Fiycxt kontrol soru?mlu-
ion tuvcm fiyotlar ‘kO\/ClI'G‘k ort|$lur| durdurmoycr 1cc1l|$t|1c|r. Gaze-
teler arcrsvarcx ~bu nurhlcm gercekte piyasczdcz istenen fiyutlorlc:
ya-nyono yaylnlur oldulqr. Konfederosyon'un<=kf1§;|t pczralun ve
mbvilleri App~romc1tto.><'dc1n sonrcl deqersiz holebgeldi.
Sm/<;1§|n bu \/éntemle fincmse -edilmesini hicbir okh *bu$1n-
do bilim odabmu suvunmum\$t|r. Ama is; onunlo dc: kc|!mam11$t1r.
<<E»konomi\/e cvkh eren Kuzeyh yazorlur Kom‘ederusyon’un c6kU-

{16) Fiyat ve iicret verzilerlz Eugene M. Lerner, <<M0ney‘, prices and

wages in the Confederacy, 1881-65», Journal of Pfllifical Economy,
cilt 63, sayl 1 (§uba.1: 19‘-55), s. 20 ve devsum.
 />/N’ ~ -_.—:::.~'.::*;-1-.-,.»:<':_-_.A W ;'§’I¢.._ --/~_ _ {V“_i4*4<4<l4\W'4' ..____ -~- ~ ~- ~
vs
1't
,1a

1“ '7
YTIK UZLA$l\I11 1

fiunu srk srk czkardxgl 1kd§;1t purularb bug|c1m|.$i0rc11r...>> (171 ;__

H110 ku$kusuz, dolhcr col»: ve daho 1115111 vergiier de konc1:bi-

1
blirdi. Bu vergiier sc1*v<1$|n yukunun birc1z|m kuicimrda. B-uyuk $1-
yut urt1$lc1rxndc1n dofiun kurgc1$c1 biruz GZ1Cl|H"dl. Konfederclsx/on"
1un is1ti*krc:r ve sagduvu $61hreti ortur, belki uslkerlerin moroli de
yfllkselirdi... i$c;i1erin moralinin de1yL'1kselece§1i uyn. Ama 6t-e
yondun, OFCISI yeni ive KCICUK ‘bir Lllkeydi, ablukca cdtznduyda, s1- 1.
mai Llrun kuyncxklcmndan ve pClZGFl(ll’dC|l'l kopmug; du1rum1duyd1, 1,‘.
1 ~_
‘W
1~1.
dCl‘|’1CI Qok kendi topruklcm uzerinde saw/c1$ vermekteydi ve kos-
Ekocc: bir ordu besliyordu. Tuhminlere gbre usker Vsuylsa 600.0010’ Ii
1.-.

-den 1bu$1c1makta, *pe1k ihtimcxl olmcmusmu rcujmen bir miiyon ru-

komma ortcryu cztonlur bile bulunmuktadir. Bu hoyii zor bir du- 2.1,-
brumdu. Ulkenin bunu toplum mudeni port: olorok 37 milyon do-
1“:
.ic1r usguri bir 1kc|1ync1kla yu:pm|$ olmosn moli 1bu‘k|1mdun buyuk bir 13.
1:
‘3bG$C1|'lYdI.‘*K0l11f6d8FC!S'y10‘fl'Un mucizesi, tlpkl 1Romu'mn mucizesi 1:

»g1b1i, sonundo d=U$1mesi“deQi-I de, Q kczdur uzun sure uyukta kc‘- 11

‘labilmesivdi. <Bir hikfiye vo1rd|r. 1g£‘mL'|m=iJzden on bin *y|I sonra bir ,1

cmkeol-cg, simdi New York olon yerde-kazi yupurken pore-1| tu- 1

r
“vale-tlerden birini ortclyq 1crkc~r|r ve ne clmucla ikU||Ol'Il|d!§Il'll sap-
"tor. Bundom hareketle bir sonuco vonr: O» u*ygar»I|§11n cékmesi. 1.» ;

mcrdeni pure konusundoki bir kusurdun éturu o|m»u$tur, der. i§-

“te K0nfedero|syon'un c61<ij|$unL'a kdgu pczruyo =bc:g“11~c|y0n1c1r do oy-
<n| ekolden inscmlurd:r_
11

Yijlylllfl geri 1kulcn son otuz begs yih icinde, uz1u$mcmm sq@- Z

:11am1mc1deni -pC1|*(]1d‘(]1'l ycmq oian ’tC!!’-Gfl 1gL'|c£in~fi bL‘:yii1k blcfade or-

‘tu'?m|$t|r. Ve$i| para ko1n1u1sund1c1 verdikleri i§dC|n sonu ermi§, kur- 1

.~$1 sqldm dc =p=UskurtC||mU$IC|; GC|m1ii$1ten yunu yeni bir sul-

dm daho: pL':sk~L'|rt£l1ld£'|. Ve tcrbii eyelet 1bcmknotlar|nm ortqdcm
Ikulk1musmcion elde edilen yorur dc: 1korunmu$, siirdiirfllmubtij.
1

=——>-—-—-i1_._____

‘(17) Edward Channing, flistory of the United States, New York, Mac-
millan Co., 1925, cilt 6, s. 411.
126 J. K. GALBILAITH / PARA

Yebii pmoiurnn Di‘{CtSGd01') oekiimesi 1866 ymnda b»u$lc1d|.

Mk um uyda on milyon, dcma sonm uydo 1dé1rt m1ily~on toplundn.
1'utuIon1 bir bum deéiidi. Hukumet h1u~rcc2m~0la~r: hézld yukse1ktL
Gi}ney’cie~ki o1nun1m1 reiim1l~erine de destek vemlnekteydi. Hyat-
1ur d0 di.'i$L'ry*ordiu. 1B~u§jdc1y, fiyotl sovugtun some yu*kse1im=ey1 sur-
1dilrm~L1$, 1866'da 2,84 doloro vcarrm$t|. 1868'de 2.54'e indi, onu iz-
fieyen ylido do: bir doluru yukm de-1§1er duhq kaybetti. Tum1 cift-
Mk urunleri fiyat endeksi 1864 ynhndq 162’ken 1868'de 1138's-1 in-
‘m1i$, ertesi mi 1281o»1mu$tu. (On ya! gecptiflinde rokum1 ?2'yo11.) (18)
Giftiik ipotek borclcm 1su1\/031 icinde <:1rtm1gt1; ordudcm terhis olun
01s1kerier yo: kendi b<'j1g1e1eri~nde1yu do yeni yerkerde c~iftl1~k hc1yu-
‘unu1d1é~nme1kteydiler ve ¢11:1$u11< fiyutluru kurgm tepki gbsteren kc)-
1u~b~uhg:n cxrusrndo bunlar cm v-um:l1.
Bu mun etkilenenier, bu i$1’cen yeail purubcm s01rum1u tu’ztu-
Eur. 1868 ylhndu hem1T1emsiIc1ler Meclisi, hem de»Senuto1'do1 co-
Qunluk purulurm geri ce1kilm1esin1 ciurdurun 1kc1rc1rcr ¢k1omld|_; 1871
ve 1872'~de H-uzinef sofilcxm 1puruc|Ior1n muh1ulef.e1tine ru§1m1e1n.
binkur; milyonluk bir c1rt|$r dc kcvbui etti. Ertesi yil yine bir pon11k
ym 3/u$1unb1‘|, inscznlur Clkifi ukm bcxnkulcnrcz, 1purulu~nmn b1d1en-me-
sini istemeye geieiiler; Bu tulebi 1kur$1lo1y0~biI1me1k icin yeniden.
doho fuziu ‘m1i’ktc1rdu puru g:e1<ur11d1. 1874‘cie Kongre ‘bir yuscr ku-
‘bui ederek ~1re~$il ~p0rc1 do)-ammml silrekli 0l*mu*k 1Cezere141O0~m1ily*on
doluro yukseltti. 1
Grunt bunu veto em, <1Ort0da mudeni pum yok‘ken ve {ide-
me vc1otl~eri verine getiriiemez durumclu»y1ken,1herhung~i bir yopuy
ybntemle k'€i§:tlpc1~roy1 mudeni 1purdyo e$it»g1ib»i géstermeye 1kc1r-
$|yrm,»‘ ded1i).1"-(19)) 0 zumun mesele seamen oyuno kaidl. 1876’
dc Ye-$i1 P*c1ru Purtisi, kdfint 1p~urcw| (ve buzi b0*$ku‘1mc1ii ye1ni|*i1k-
Eeri, bu urodb yeni ulusui 1bun~kn0tl0rin1yok 'ed1lme»si1ni, cilnku
bunlcmn 1h1L1kEs*metten bum mean tek yetkili olmb kutsul 1hu‘~kIk|m
__,___,,i‘.___.__-,»---—-—v—-

(18) ABD Niifus Saylmlam Biirosu, Historical Statistics, s. 115.

(119) Davis Rich Dewey, Fimmcial History of the United States, New
York, Long-mans, Green and Co., 19031, s. 361.
 ,»b~,l-1\~)11-1»~__-11122-2--../,,,_2 K 1 ~;;;¢-,1-;;_;¢“:\t{g/4g:,<::<;::::::/:~::_ a "~~ 12-‘ _. ~.M.=.-2» ~ 2” 4,, , W1/,.~M,fl,,,__, .2, ,_ /_—_—_—_—/1;

1'~:l'
l1% 1‘
IKE

BUYTFK UZLA§MA 1727

Qlcllgaru) suvunulyor gibi gbrLln’mektey1cli ve 18?8 lK10l1gre se<;lm- 1'-11

‘~'~
1,. 1
lerincle oyu bir m-ilyonu gectl, 1Kongre’~ye on dbrt uye soktu. (As- l

.lln-clc: SCl§§iCl‘l"fl pclru ve 1cLlrLl1k pC1l’O terimlerlnl ulusun cllllne 1l<1u-

1101 olc1ru1l< yerl1e$tiren cle bu secim 0l~mu$tur.) Bu Cll’CldCl gercl <.1—_— 1
yeni ye$ll puralcmn buslml recloleclllm1i$ti umcl bunlclrln 1plyusu-
$5 .-1
_<:lc1n cekllmesi ole ~clurolurulmu$tu. Konuyu cbzallmlemek loin her Ff 1
_§ey nusllscl bylece blrakllcll. Yesll pCll'C1lCll'll’l1dO|Cll'llll'l"C|(]lkl miktcm
-$G$llC1CClk kadar ayrmtlll bir rclkclmla 346.681.0116 dolor olclrclk
' )z:-9
S1Cl1b=lt|6$tli’ll~C1‘l. Billndligi kcldcmylo do blrkac on Yll boyunco: lbu
m1lktc|~r1d<:1 kalcll. 1878 ylll ye$il purcllorm mucadele \/lll\j'dl. Bun- 1_
114-.

-dcm sonrcs artlk dikkcltler g1L'|1'mLl$e -cl<'5n»cl~Ll.

l
1

G-Llmijg ilk cafillurclan Yberi sclglclm paralclrm en su§lc:mly"-

ken, $i1mdi <;c1ru1l<, para olu1verml$|tl. 1867’1de, hotlrlonqcugl glbl,
b~a1$tu gelen Avru1p01devletleri Par-is'te topluncl-rclk ce$i~tli Lllke
pclru~lo1r|ncl ultlm tek 1k»ur$|l|k secm1i$, bro-lqrlndoki bdelmeleri de
‘YCIIHIZ ultmlu yolpmurycl korar vermlslerdi. Alvrupu1~ic=in1do§ru glbl
gbzilken §ey, Ameriko Birle$l=k Devletleri icln de dogru kclbul
-ed1ildi_ Bunc: gbre, 1873 ylllndo‘, herkese cok olugon glbl gelen
1
1bir, adlm utlldl, gLlmil$ dolurlor slk1kelbo~s1m~|n|n d|$mc1 itildi. (20)
_(Bil"-km; YH boyuncu dCl'|’lCl olgfglr bir gL'|m£l$ ~d@o1lur1bo1s|l'muyu devdm
etti, Ounkil lbunu lD=o§|u 1dunyus|y|u ticoret yopcmlur ~isti\y~or, ola- l
1

--Cflklllflflfllfl 1gumu$u,l1a|a isted*iQ»inl llerl suruyorlurdl.) Ve ultl yll l

sonro clcl, doho bncekl ycsulolru purolel olurclk, piyusodcl kal-
mlg ye$il porular yolmzca oltmu cevri1lelbilir ‘hale 1getirlldi_ Ulu- l
sal b1cm'kn~o1tl1ar dc, ye$il porulclrlcl degigebilir olcluquno gbre,
.$,l‘m1d‘i amk czltmol do ce~vrileb1ilir hole gelmi$ oldu. TOpCll'|Cll'lmOl,
1
i

120} Ama bunun amaglam hilé. tart1§1lma1-ztaldlr. Gfiglii bir sava giire,
Batlhlar farlnnola olénasa. bile, altlm sokmaya gahganlar ne yap-
tllklanm pekélé biliyorlaz-d1_ Paul M. O’Leary’nLn ilging ‘bir gézlemi
§6y1edir: <<18?3’-fin sug yerine dbniig: Bir yorum», Journal of P0-
litic:/1! lficxmomy, lcilt 68, sayl -1 (Agustos 1960), s_ 388 ve devaml. l
12$ ~ J7. K. GALBRAITH /’ PARA

yoni 1,/eniden oltm storloiordmcx dénme, l<ol01ylrklc1 bU$Gl’li~l’\"ll$-Tl.

Flyotlor yine scrvog bncesilideki oluzeye lndi. (21) Sonoyinin \/‘er
ioirlmrn hizlo genlolerrresi, bir zoimunlurm 1piyu~scl foul-iyetleri ‘hoc-
mineg1ore ¢;ol< iozlcroion k€l<jl’E pclro ol101lonlmlnl oimbli kiicuk
gdstermekteydi. Bu yuzclen, oltm bir kere olmcrbilir, elole edile-
bilir hole gellrlce, kimse onu ulmclyu, istemeye gelmeoli. Bu ge-
li$me~ pek oz yorurncr yol nob.
Amo‘ bu lbb-yle_ olevcim edecelk oi-eéildi. Bu ie_:1ieri bu olenli
1l<~oloiylo$ilron diioilk ilyblilur belli 1kl ~<;iftc;iler loin bir SGl\/‘~lHC1 ‘kur,/-1
i'liCE§ll soyllomozoll. Cite yunclun, Avrupoflolci oltm stundcirdlrlm be-
rlimserirnesi hu1kLim»e1’£lerin (ozeliikle Prusyu hukumetl) ve1<bon-1
kulorin ellerinelelki sutip oltm cllmololrmcl yol b1c.iy»orclu..
lDolc1yislylo1 gumiioun fiyat: clltmci gore dugiu, Yetmioli ylllclrclci
Nevodu'do bLiyLil< giim~ii$Yyuto1kiari k~e$fe0l~ilince dolrlci do 'dijl$tu.
Yorim yillzyil ~b1oyunco, giim1ii$iln1 cle§eri dclrphune fi1yutln1olun ‘yiil<-
s5e1k olduqu loin G'r~eshum Yosusl onun sikke hclllne~1ol-i5n1Il$tiJlriil--
rneslrie izln vermelmlg, dor1phoneye*d1o1ho cok oltm g1elml$tl. Oy-
sor $im<:ll gtrm1iJ$ ucuzdu. Dorphonecle bu mbdenin devrl b1Ci$|l-~
vordu. Tolbil hemen 1873 yusczsl farkedilcll; ~bu ‘yO'SC1 giimugii.
sciidiai blrolkiyorclu. Gilmiio dololrlur ortik busilmiyorclu. Zclmo-1
nlndu hic; d1il<kot cekmeyen 1878 \/qSC1Sl $i-mdi <<78 ourumii» ol-
m1u$ cikmigtl. Ernest Seyd udmda lbir lngiliz ‘molllye uzmomr
1Kongre'yi r-iiovetle bu yolo sokmu$tu. Dolho rsonro komplo de-
Oi¥l‘k*OdUiOl‘l genioledi, oluy Yehudi brmkerleri-n suou oldu Qiktl. (22)
Boylece yeoil porcr heyeconi seksenlerde ycitiolrken, bu kez gu-
miig lkC1l’$l-SGldll'lSl onun yerinl oldu. A
Siyosol cordon bu ook daho gi.i0lLi bir su~ldinyd11. Ye-$11 poro-
cllur bir porti lrurdulur. Serbest gijmiio yclnlllorl do ayni $eyi
____________.__,____----
(21) <<Gen.e1de. daha, dii§iik olan fiyat diizeyi___ 1879’daki topam1anma-
ya izin veren etken olmugtu.» James K. Kindabl, <<Ec0nomic1 Factors
in specie resumption, the United States, 1865-791», Journal of Po-
litical Economy, cilt 69, sayi 1, s. 30 ve devarm.
(221) Unger, s. 338-40.
2, . . . .~.w.,,;,_.k_
~ -:~,~:1:,~::», = 3;: - 1;.--.~.-_~ .1:.¢::.—_¢z;:;.—,¢<;:¢=-::;~:::::::;:.y@.1-1» .~.-_-:;._,~.—;.—,.~;.-;¢-,1.¢@¢;..:z-vaaaaw. '11,..,W,@....,;2;,»,,,_2
*i.;."~'/2?T—'—'—'»/7 _, ,_~.~,-g
.-1.»./; 3;;

ts-.1

BUYUK UZLA$MA 129

1
i_

yoptl; <<>Populist» (Holkol) Porti odmi oldl. Amo cok doho linem-
lisi, bir bo$ko1 polrtlyi, Demokrotlorl ele geoirdiler. <<Se~r~best»
eozii gii|1"l1L'1'g=,ten 'siki<e bosimlnln slnlrsiz olmosl ve eskisi g-ibi
dolor lboomo 871.25 gren kullonllmosl onlo1m1|no ge-llyordu. Bu’
Oi'GE"i 1ku$l<usu‘z gilmiioiin pl)/USE!) fiyotlndon cok yilkselk bir ko-
zorlo so@lorriol><toyd|_ Dolordo 371.25 Ql’6l’l gulrluo, buno l<or$|-
lllr 28.22 gran oltm olunco, iki modenln birbirine gore cleoeri clo-
lwo drlceki gibl (ornoltorihsel deloil) 16’)/o 1 olulyordu.
Serbe-st _oLin1ii$ yonlllorl ilk 1l~(ClZOl'lClCll’ll’ll 1878'de elde etti-
1,-.-1.-3
ler. Sol./og sonroslndo r,>Lil'ul< porodon yono olonlor, yoni oimdi l:-2;
»lo1oi:yo doom doho do yeni yerlegme yerlerine gidenler, K0-ogre’ l . .,
(‘£12 .
vi ele geolrdi. Sogjlorn ‘l3Uf~ClCllCllF do BCl$1k"C1h'l elde etmioti. 1878 l

1
$ubotlnclo Bo$k1on Ho*y'es'in veiosuno ro§1me~n Kongre1 direndi, ._,_1
(1.-,,.
4l; -1:»
her oy i1l<i\/le dorl; milyon dolor oroslndo Ql','llllll'.'l$l',ll’l plyoso flyo- l
21* ,.1>1
1
lxndorl soiln ollnmosml ern1rett~i. Bu giim=ijl$l~er yine eski ogirllk
o~ronlol'mo gore -slklke olorolk bosllocoktl. Dorph-oneden\ p~iyoso- 1l;¢_'
dClki ucuz gLlm1i,'|$il sotmi olobilecek1ml1kiordon1 doho fozlo dolor
olkocoktl. Bu lkor do *hL'|k~'r'lm1ete1 oit 0lClCCllk'[l. t?;:1":l
llr1.1'
Sofiylorrr poro yorllilori gBl'Cl’Cl’[l|GY‘l ‘bu odlml dkilslzco bulu-
yrorlordl omo en ozmdon gL'1w11L':»$1L'|n dest~ekcile~ri1ni totmin edece-
Qini ummoktoydllor. Oyso giJmii$1toroftorlorl totm-in ol1mod:..Toh- ‘.
1
rikler devom etti, yolnlzco smlrll bir mi*kto1r1g~L'|m1Ll$iJn degji-l, ge-
l
t1iril»en her griimiioiin si1k1ke yCl1p-I|l'l’1Cl‘Sl‘~lCll'l 'b(1‘§l>(llCll' siirdii. lB1unun-
lo c-iftllk Llriinlerinin fiyotlori yiikselecelkti omo g~u1mu$culerin id-
diolori bu -kodorlo 1kol1m1ryo1r, bunlor dindor insonlor olduklorl loin l.
1

giimiig clovosml T02l‘lFl'nlrl dovosi ~soyiy’orlordl. Bunu izleyen vil-

lordo Tonrl, kendi isteoi ne yo-ldo olurso olsun, 1A1m1erilkon poro l
1

politlkoslnlrl orlemli bir porcosl holine g»el1d=i. i

L '1 4
2;.
1890’do, doho yii»kse'l< giimriik torifesi isteyen kesimle gil- l

miigzoii l<esim1 orosmdoki kurnoz bir ‘l$blll‘|l§l sonucu, giimiig olum- l

lorl doho do serbestleotirildi. l-lozin1e'nin lboyle sotirl Cllll‘llTll$ gu-

l’l!ll.l$6 kGl’$l GlkGl'Oll§l 'bGll"l|<l’l0t|Ul', oltmo do giimiioe cle Qevrilelbilir 1
l

11
F.:9 (~.
I
l_.
11__
130 J. K. GALBRAITH / PARA

ourumdoyrzll ve seolm bonknotlorln sohibine kolryordu. Bu durum-

do tCl1bll“Gl’GS'l’l~Cl‘lTl~ Yososl bu kez oltmln oleyhine ielemeye bCl$lGCl‘l.
Al|$1V6Fl$|8FdG gumileiln itlborl slllncll. Elinde Hozlne bonknotlorl
olonlor bunlorl ibozdururken oltm istedller, ~01 oltml yo elle1rin1cle
tuttulo~r, yo yurt dlemo yollomo yo do yurt dlemdo kullonmo
yolunu seotiler. Hozlrlenin oltm rezervl ozolmoyo boelodl, 18913’
de birden doho b'uyij|~k bir hlzlo lniee gecti. Bu Olltll'l1l1i6‘Kl'Cl~l’ ye-
rine 1koyo1bilmek loin hukilmet tohvilleri oltm korelllfil sotlllyor.
omo buroolon gelen oltm do doho sonro, ~giim1u$ sotm olmok
ioin clkorllmls; 'bonkn1otlorm korelllfilml fademeye gidlyordu.
Eger kl-eiler ned1enl1eri soptomo~kto uyonlkso, bozen kbtu to‘-
lih bile iyi sonuco yéneltilebillr. 1893'de Ybunun iyi bir ornerfilidir.
Altmo: hucum ortlk pohik denilebilecek bir copo uloemletl. Tobil
bu ponigjin boeko nedenlerl 1cle ‘VC]l’Ol|. lB1unlor orosindo. doho
bnceki spek1C|losvo1n~un etk-ilerini =de soymok her zomon mum-
lkilndijl. Amo *so§lom1 lporo vonlllorl lve onlorm sbzciileri butun
sucu g-El-m1iJl$;i'.'1n uzer-ine yuklediler, Bo$~kon1 Grover Cle1ve~lon'd do
onloro 1kot1ld1. 1893 yozlncl~o Cleveloncl 1K1ongre'\/i ol~o§;onu_stil top-
lontlyo cofilrdl we gumileiin» ljlzerine kopofiln ko.pon‘mosln| istedi.
O slro Tem1silciler1Meclisi uyesl olon lWilliom~ Jennings) \/ryon‘1n
etlcili 1m1uhole1fetine1rogj1me~n, Senoto’doki uzun ’[Cll’Il$l'l’lGlOl’lTl so-
riundo, urken ve sinen Kongre denileni yoptr 2
Gumile yonlllorl henuz tom ‘\/6l'llllTll$ SClYl|l"l-l1GZlO1l'dl. 1886'oo
bu mucodeleyi secmenin oyuno goturduler. Bl"-yon (soQlom1 po-
roclloro gore) rrgumlils1 sorununu ono lkonu holine ' 1
_ge-tirmek loin
bucloloco 1direndl.>> (23) Demokrotilk *Kon1vo=nsiyon un bni;1n1deoh-
lGlKSlZCCl meydon okudu: <<...onlorm oltm stondord: lstegjine ‘kor-
$1l leu cevobl vereceglz: Emekcilerin Cllflli'lCl‘bU dikenll tool bos-
tlromozslnlz, insonogjlurlu oltm bir hob ijlzerinde oormlllw gero-
,__...___- ,

(23) A. Barton Hepburn, A History of -Currency in the ‘United States,

New York, Ma1cm‘i11a.n Co., 1815, s." 3178. Doktor Hepburn daho.
once Tedavllil Kontrolbrii, sonra. da Chase National Bank Yifinetim
Kurulu Bagkam olarak gbrev yapmigh.
M- W A M.» -..-,.v.~,»>-.-,,-,/1.~1-/51.~~:.<:.=¢-.-.-.~.- 1--, -- -,<.~.,». 1.».-.~.:.-:~1:.>.1 .@@,1.;-.-;-.-.,-.~.-.-_-/-/ -- _~;»:f:#:1:-owl=>%-»%<%1£>1=2%;-zéééi-:4

BUYUK UZLA§MA 131

l
1»/1 1
rnez1siniz.>> (24) Doho once gi.imL'l$iln iyiliklerirli bunlordon duyup
bdrenrrlie olon Tonrl bu kez do odlunun blurnilnde oltmm (en
lg:/5
ozmdon sembollk) bir sucu bulunduounu o§1renm=l$ oldu.
Seolmlerde Bryon kesin bir yenilgiye uorodl. Zomon yine
hob olduou gibi kendi sonucunu getlrmioti. $irndi ortlk Orto Blot:
bblgesi soglom oorocl olrnuetu. l\/lcKinley* 271 se1orn1en olyu ol|r-
ken (secim iki derecelidir) Bryon 176 oy Cll-Cll. New York World 1,
l—>1»?I
edyle diyordu: <<*Richmo1n1d’un diiornesinden beri, votonsever ($25171
we:-1
Amehilkolllori bu kodor sevindirecek bir oloy O|lTlCll'l’l|$tl... $ere~
fimiz korunmuetur.» (25) ",»1~_.1

18110 yilmdo bir mokyoi yoso geldi, modeni ve kofillt poro-

1
lor konusundo oltlno ~bogjl|l1§l doho do giiclenclirdl. BOZl»SO~fU- 1
lor Ame-rll<o'1do oltm stondordlnrn benim~senmesi1ni lbu tori-he bog-
l
lorlor. Aslmdo o1 zofer doho oncederi -l<UZGl’lll~l’Yll$’[l. l

l I
Amo 1800 y-ososmdo bir1if$o mizohl do yok deolldi. Bu yo- l;;§1
so Ull.l{S~C]| 1l:1on1l<olorln, yoni kobul edilmie di.ize~nin cici bonk_o|o-
:12‘;
rinm, l-lozine'ye teslim11ettikle1r_i (kendileri torofmdon sotm;olln- illlrie
lTl1l$) hillkilmet toh1v1illeri dederinin yilzde yilzu k-odor bonknot cl- 1%‘

kormosmo izln veriyordu. Ayrlco bu tedoviii Cizerine konmue ku-

oiik bir "irerg-inin cle yorisml so=h1i1p=lenly0rdu, Burlun sonucu, ulu-
sol borrko bonknotlorlnln dolonlmlndo hemen bir ortmo getirdi, I-Ti
‘a.1¢;;.l
doho sonroki sekiz ‘Yll ioinde ‘bu iki kotmin ilzerine clktl. leinin
l1 -.1-£11
ehli moliyecilenin hepsi, otilon ‘bu Odlml, iilkenin 1biiy1E1yen tico- I .11
reti icin gerekli bulorok ollkleloclllor, sogjllkll ve’yororl| bir odlm
oldufiunu soylediler. Ye-ell porolorlo, giimiig. sertiflkolorlylo yo do 51: W1
; ;1
giimiie olmok loin odenen Hozine ~bon'kno1tlor|ylo (bunlorln hep- 1* .
1 >4

sinin etkisi birbirinlin oymydl), boyle bir lporo genielemesi sod-

11?
lrksiz, oikllslzco vie te'cl'birsiz bir horeket olur... yo do New York l
1
1 »
World’un- dedigi g-ibi, *no‘m1urss~uzlu‘k ve yoton hoinligji olurdu. Oy- iii-.'-E-'

oo iki oloyl birbirinden oylrt edeceik ’h1lc'b1irprensilp yoktur, or- l1i=!1i

l -I
l _3
todd oncok g~e1roe~§ir1 soyrgm moli olkorlorlo ‘lI)~C1§I'§Ci~C1‘$1I|l'l|l'l"l(i1Sll'lll'l 1'.
‘.
11, 1
ilglnoligji y"otm»ok’rodlr. ..l
. 1

___.____.___,___._.__ l i
if
(24) Studenski ve Krooss, s. 233.
l. ...I

(25) Studenski ve Krooss, s. 234. 1,. 1

1

l
l
 Dokuzuncu Biiliim

BEDEL

Tiim turilhin dknal icvinde zenglinl'i§eé ulo$muk, gecen \/fizv1-

Im sonlcm ve bu y|‘.'|zy|lm ilk on Ylll kadar béwlesine zevkli 04-
mam'|$t|r. Bzir kere gelir vergisi yoktu; ic Sc1v0$'m getirdigi wer-
giler de suvostun =he-men sonru ‘ku|d1r|lm|$-t|. Hfild c;ok yoksul
olon ‘b-Cry-C11k\ka~lubul|kla~ zenginler qrusandoki ucurumun bugkué lbir
keyflvurdu. 1899‘y1hndq Thorstein Veblen mul ve mmkiin ‘<<‘kq~h~
rumunlrk d|$|ndu, sqygm b0$ur|mn en koiay gbzilken kunuta 04-
dugjunu, dol\c|yas|\/lo saygmhfinn geleneksel temeli durumuno
geldigini» (1) yqzar. Turihciler soglrkh bir sezg-Me bu ylllun Yol-
d|z@l| C09"; obiye unorlar. ’
Aslmda ¢bu~y1liaru qltmm 00151: deme#k de yc1vnh$, olmuzdn.
OUn~kU Veb|en"in zenginlige ~dovcmd:rd|Q1 s<1yg|nl|§|n ‘bir bbliJ1-
'mL'|n\U, be~l<ki de cogu.nu~ pqrclnln niteligi sc1§;lum0»ktayd|. Egjer
pom zcyufso ve degjer yit-iriy1orso1, zenginler bile -kendi deger-
leri “konusunda! biruz ku$ku~y~a koplllrlur. Bc1$k0l<:1r| gibi, onlu-r
du parularnnnn s|f|ro| inecegj-i (brnegin, reichsmork, ‘k:to1wbu-nknot-
lun g1i*bi) gfrnlerin gelecegjinden ‘korkurlolr. Kendilerini korumuk
-icin ebir strateéiileri \IOH'd‘ll", crmci beiki ole ‘bunun \/arur| olmuyuccrk-
tlr, 0 ‘ZC1l’\’1\CI’l’\ ~p0rc1 ne ige varor? Ama ‘pom SQQIUITII ve- »kcmcu
1_p-

(1) Thorstein‘ Veblen, The Theery of the Leisure Class, New York, Mac-
millizm 00., 1899; Boston, Houghton Mifflin 00., 1973, s. 37.
_~W_fl,,,..;.»M»;..M~
~;_~,¢-e;->=#Wa=¢>;~;»:.~
K _.. A — 4 Iazwfli**%~1:afi%:€2=:{%:¢:2 /~'~-;~:~'n~:/:/;M:§t*"»"¢~‘_1:::2é:ze@.,;fl ~/4 Y
3

H.
., .
5.$1
BEDEL 133
2
i
1£ 1
voldugju zrimun ne servet sa4hibin~in, ne de onu kcam -caiucak iki- iiis
gilerin kcvfasnncio béyle bir ku$ku~y0 yer vardm
is Sm/<:1§;'1n sonvundon ‘beri fiyotlqr genellikle dijgsmekteycii.
1900 yrlmdcu b-ugjdoy, p»a'm*u‘k we difier torlmsul ‘mtlmymudde fi- :»-
<\1>~
\/CI'|I]Gl’l yijlz y|l dncesindekinin ycmsl kudurdl. A1kIlbC1$II'1d~C1 insan-
lor vorhklorlm yqlmzca para birivktirmekle degii, sutmulmcl ~gi.1c- tyf‘
1

lerini surekli arturcurcrk oofioltmuk isterler.

Bolluk icinde olonlczr (]CiSll"1dGl'1 zcmunm ba$ka cwcantuilari J
2%
do vclrdn. Bdrcok eglence YCl|I'llZCC1 zenginlerin tekelindeydi, di~
<jer|eri bunlorc erixieymezlerdi (bu énemli noktuyu son ‘bélflmde
\/eniden dvegjinecegiz). inscmca zevk veren bu etkinliklerden biri
seycrh-at etmekti. Sodece zenginler Avru-pcryu gittiler; emekci-
ker ise cmccrk Atl0ntik'5 o$c1rc1k A-merikcfyu geldiler ve cektikieri A ‘

eziyetler »dL1$Uni3|L1rse -bu yolculuk yeter de orturdl bile. Cur ya

do Su|tc1n'm ku$kuIu vsmnrlunm -gecmedivkce pasuporta gerek
yoktu. bfiylece déviz. ikuru do sézikonusué defiiidi. (Bir bu$-ku de-
visle, bir sterlin bir doIa\r, rbir $iI~in bir Sent edivor, tfiim -puru~
lcvr din ult|~nc|~ cevrilebiliyordu. \G~iJ*mn'.'|@k tcrifeleri ‘bir vunu, tumm-
sul L1rLTnl»erin de fivcxtlcn dolur, frank v-e sterline cevrildiginde 131, ‘
e§;de§1ero|mc1ktuych. Telsizin »bu*Iunmod:§| gtmlerde St. Lawren- {"1

ce'den Thcwmes, Rotter-d<:1m», Antwerp ‘ya dc: *Humburg'u yolu cr-

kon tcznmsol Urijn yilkhll gemilere ilk duroktu i$uret b<1yro|klc:- "i‘.§3>1
v-<;
LA~
nyla Iimcmlurdoki ufok fiyat ortrglcun haber verilirdi. G\UnL'|mC:z- ‘Ii!
g,/1 1
Vi‘ Q
de Ortczk Pozur Ulkelerinin yoipmaycz o0h$t|<k|cm ama oldwkcoz ‘C11 ‘

uzak bir gelecekte gerceklesebilir g6rL'|nen te<k ve evrensel bir 3

pure sistemi ~o\zc1munIc1r vurdn. 4”‘/‘E J
fa .
Zenginlerle yordc1kc|lur|n|n, CIKGFIGTIHG ve rcwhatlurano hi2- LI‘
1_
,__
V
V
met eden $eyi vto~plu'mlsc1I erde~’m olarak gérme ve- hizmet etme- \
\_

yeni dve gillflnc; y=c: do \b<u»cl0Ic1c<1 bulmu egjlilimleri *kend»ini en iyi

:bi<;im:de altlm ciesteklemeleri ve kdQ|t ‘pCH’C|‘]i horgérmelerinde <75
AF,‘

gdsterir. iktiscntcllurln dc: sovgm ‘ve zengin *ki$i1eroe kubui Q6- $3];
1;,‘
LIN
rerni erdemli s0vm=c1iur| *bunc1 parulel bir eqilimdi. *Bununlc1~ bir-
{iii \
likte, :b¢ile»re'k ya do isteyerek Zeng*inle~rin hizme*tkém olmc1yun- ';;'\i \
:'\

lar icin bile, ultm standurdlnan i$lem\es'inde duyoirla, uvumlu ve ‘@557

if] ‘
birlegtirici bir e<jiIim vclrdl. D~eQi\$i'k mkeéieérin purulura urqslndnki 1,11
I1‘,
55523
' 1* 5
1

\\

1
13$ J. K. GALBRAITH / PARA

iligrkileri bars*itlre$tiri‘p 1be|*irgi*nie$tiriyor, scinuyi urkeleriyle ornlcrrm

irn<purc1torl=ukior|no tek bir para sqfihyorrdu, Ama, *denild*i§1~ine bu-
krhrsu, slmdun ‘k*i$iye rve zumonicr zenginrierin kerndiierine bile
agar cezulor veren ciddir, hatter ériumcul ‘HQEQIGFI bulun‘maktq\/dz
bu sirstemin. Bu hatcrlor, Amuerrirkon par/~c1 iglerini yéneten uzlc1$~
mo -buglczmrmdoa dzeirikte criddiydj.

Ekornomik grcrnssrzhk sézkenusu oidugjunda terminoloii L':2e-

rine bir $e-y‘ sdyIeme~k gere*kIid‘ir. John *O'~H~ur0'-nan y<1r0trmlurm—
dun en cork esinlenen ‘Pal Jore~y'in felurkret dolu voiculucju ‘Chico-
go srorkokiursndo olilenrnelkie son buldu. Kendlisi ‘bu feicmketir pm-
rriik'in hdlfi silrmesiyle o<;vkl|yorrd~ur. Kuliundlgn bu terim hem
<;c:§1d:$|, hem; de yopmaolktr. Son yuzyu v-e 1907’ye kadar Birle-
:;*E*k ‘Dem/letier'de p»u>nirk’ler oirmus; ve bu terim gurur ‘klncr sc1y|i-
1rrr\c1rm~|~$~t|. Ama 190~7'de~ bo$<kc1 her $-ey gibi, dril de ekornromik cr-
karlcmn hizmetine gririryro~rdu_r_ Guvenin =u§1rc|rdsé*| $oku* en uzd in-
diirmek icin i$udu~m:lur| ve \bG‘fl\k8l'|8l', ~herh~ung~i guncel brir e\ko~-
rromik dU‘|’QiklO~m'Gflln gercekte bir pomik’ deéil, YCl||'llZCO~ bir kriz
oldufiunu crcrklomrcayo‘ b0$|0mr|$l-arda. Bu terimin Marx tororf|n~d~cm
cok’ doho ufiursuz bir unlamdmyuni nihoi kcrpitulist krizler ‘bC§-
rormmdo kullomtmosr onlun Emkiltmriiyordru. Burnunrlo ’brirli<kte,
'1920'lerer geiindigjinde, kriz rsézcilgu tun|‘m~|odi§;| olaym @k0rku-
tucu canlomlnnm da tugrmoyu bcxgrloda. Burnu uygun olomrk kriz
sc">z¢ugunun yerini depresyon uldn. 00k daho yumu$<1k bir $62-
cuk. Denken suyuk De~p~resyc>n, en korkuncr ekornomirk felczket
ibu terimle i>li$kilernrince, ekonomik onlumbilim de $+imrd-i, gerl‘ece@k-
te hricbir rd-erpresyon bekI~enm~edigjini,roIso olsu yolmzca bir du-
rcrkIorrrun|n séizkonu-su O‘|C1CCl§lfll acxkludl. 1950’|erd~e~, rhmh bir
'du~ro1kI~c1=mu crldugjundu iirktiscltcuor ve rkumu Q@l'61V|"Gl'i bunun ge-
rileme defiil. yalmzccn ye~n~i*d’en bir c|yorlu~m=cx ulduqurnu ileri sur-
mekte 053312 biriiéi ettiler. Richard Niux0n‘un e*konorni<k sesi or!-
mcr rg-Pbri zor bir gérevi ilstlenen Mr. ‘Herbert ‘Stein 1893 pcmigi
ism bir buyume: duzeltmresi terimini rkullanubilirdi.
XIX. yrilzymlda .p»Gni1k ve XX. yijzyrim 'bro$iror|ndo depresvon
,;A/1, In / -»;;;;-j_-'-_-;;;;'_'$*2¢”/54'l'§§'jg':»%- A /‘:4 _-~~_-_-»';+;_»_—;_-_-x»/.'~s><11;:-w:::<:fl;;:;:‘::::;_<:: :~~ :.~../.v~ _ _4,.___<M» 4 <‘ _

BEDEL ‘ 135

dive tcmimlcmun olcrylrzirm inscmlurm gbziinu cizzucuk nitelikte

olduklcin kuekusuz. Bunlur 1819, 1837, 1857, 1873 y|llCll’ll'ldC1,
1884'te lhufif bir eekilcle, 1893 ve 1921’de ise Clgjll‘ bir bicimide
yer cilcli. Duhcl sonrci en ciddi ve kCl|lCl olcmi 1929 \E*kim*inde~
gC')l'i.'l|dfl.1BUl1lCll'll’llb6yl8Sll’le dilizenli, sistem=0|ti>k ve dulgu bicimin-
cle hureketlerle yinelenmeleri, ekonomik yCl$Gl’Tl‘ ve gelieimin ‘ku-
rclkteristirji olduklcirmi clu$iJn~dLirmLietur. Kiei eko-nomi bilim~in-
deny, bilgisi olonicirm yulnizca <<dt'>ngLiler» declikleri i5 rdC'mgu-
ierinde ihlIlSClS yrcipuruik ileri bir clerece c1lc1bilir_ Bu lkonu eke-
nolmi biliminin clohci gizemli, dohu belirslz, tcirt|$m~cll:, do~l0y|s:y-
lci du~seoki,n clclllorlndcm biridir. -
Belirtildifii gibi, bu ik0fll.ldCl l\/lc1rx'm dc: yorumu vurdlr. Bu-
no gbre krizler norrnoldir, en azmdcm kcrpitcilist bir toplum lain.
Uretim gucuniiin cidim crdim» artmusmo kCll'$l|lk, Llretilen mcillqrm
defierinin Clfl‘CClk kllicuk bir pCll’CGSl, hem de giderek, doho l<i1cii-
len bir porcasi ieciye gider. -lecrilerin Lirettlkleri mcillclri scitm
G|Cl‘l'T'lCll'Tl=G|Gl‘l, lkopitulristlerin tc1sc1rru~fl~cir|mn tesis-in hep daho cok
genieleme-s=i-ne gitmesi. Liriimlin uelri stok eeklinde :blrilkm~ie ol-
musi ive ikfiflflflfl duemesi, eidcleti giderek carton lkrizlere yol cicur.
Son krizde, daho oz ellerde yo§unlci$mus| doluylsiylu urtlk ZCl-
ylf|Cl'm1l‘$ olcm kcpitoiizmi ortedon kolkocciktir. lMlc|rx ad: Birleeilk
Devletl-er'de, huttci ycleumie ve CCl|l$lTll$ oldugju lngiltere'de bile
hoelcmilmoyan ‘bir sézcuktur. A’ma Avrupddu ve lngilizce cle
kO~l1U‘$UlClH digjer ulkelercle ya dci bilginlerin clegjinlmelerinde, er-
kar urkciyu yer alan pcmik yo do krizlerin ikcipitqlizmin sonunu
bnceden hober ~vercli§;i diueuncesi pusuclci ycltor. (2)

lei dénguleriniln genel gérunumu dalgcr bieimi hcireketlerdir.

Fiyotlur ve uretim ycivoe *yc~vole yukselir, deuken dclhca luzlenlr,
clorugci U|C1~$ll’ ve Geog: inmeye bCl$|Cll'. Blr dbngtinilm uzunluéu.

(2) Ornegin, Wesley C. Mitche1l’in klasdk eseri, B11sin4:ss Cyciles, New

York, Ulusal Ekonomik Aragtxrma Bfirosu, 1928, S. 8-9.
 1

136 J. K. GALBRAITH / PARA

iki tepe ya dci iki dip noktqslnin aresr ifiriciilerek bulunur.

‘mm, p»un»i=kl-ercie» tcinmubilecek degiemezler ‘\/Gl'dl. llk dnce.
ie etkinliklerinde genieleme ortuyu crkordi. le etkinllkleri genel-
l1l<ie Lilkenin ekorrormik cogrcifycisim yeniden eekillenolirercek
olcin bir yoatirrmolci merkezleeir. Bu tur ycltlrimlcirin ilk *1 konusu-
kunallorcli, sonru ook dolhu énemli Ol€.i~l'G1k demiryolluri yciplmi
bldu. ‘Kunul ve d6l”fi=ll’YC1|Ll\YO‘pl1Tll yeni torprciklqrci dogjru geniele-
meyi ‘SC1@|Q£§l_ Gerci kcielnilmciz olclrcik defiyil emu Slk srk fiyat-
lor \,/Lilkseldil 1
So-nrol, zoirrian gec;"tikc;e gen-ieleme spekulcisyonci yol CIQU.
(Bu terirriin iyi <.mlaeilmci~sl gereklidir. 1840 yllirldo cikilli bir g6Z-
iemici olen bir iBl0ston'iu, s~pekLil0sy0nun, bCl§Gl’lli olclugjuncioi gi-
rieim deneri, came beearislz olduiilurndu hubis elaruk niteleneri
bir eey olcllugunu s5y*lem~i~eti.) (3) Speldilcisyon, hulen devom
eclen genieiemenin merkezini ollueturcm gercek ya do itiburi var-
llklurdun bir yu CIO doho fuzlusini BSGS olir. 1819"dci \_/e tekrcir
1887'd‘e bu icliofiol olarak toplfclkti. 1829’cl%c ihukiimet 1-5 milyon
doilcim 1-2 'd\6l‘ll','lll‘l"l dew/let Ql"(1'Z‘lS*i"SO1I1Zl. 1836'd~ci, krizclen bnce.
20 miiyon clbniim 25 ~mil~,/on dolciru scitlldr; Qoglunu ieleticilere
U1‘lCZl|iCll"C1l’T'lQ hemen bCl$KG|~Cil’ll"|(J lkiiirlo eqttllor, onlor dc: yine do-he
fezlcsinci beekuloirincr Bunlor rkunul Yflplmll ylllciriydi. Ayni zu-
mundci re-srni binqlcrr, okullur, hQlQlS‘hGl18l8l*, turnikeler gibi bu-
ymdirllk ielerinde ve bur éidiillendirici gfirieimleri firnqnrse eden
de§erli evrclklurda bir pcrtlomu oldu.
1857'ye geli’nd»i§in~:le spekiilotif ilgi d6lTl‘lFy'O'||O‘l'lnCl‘ koydl.
Yl“.'lZ‘\}/‘llll'l geri iKC1|(]lT]ll'ldCl Ada devumi etti. 1873 pCll’li§i' 6-nrceeinde
ve vine 1893'ciekinden bnce clemiryolu yopimindo lbiiyuk bir put-
iamci yer uicli. Demiryollcirl lhisselerinin spekulasyoinu do bunun-
le birlikte yuriidili. XEX. yLizylldu=hic1bir eey, -inisunlorin demiiryol-
___.4._,_........_....._..._---»--
(3) R, Hildreth, Banks, Banking and Paper Currenciies, Boston, Whipple
and Damrelll, 1840, Samuel Rezneck tarafmdan allntl yapxhmgtlr.
Business Depressions and Financial Panies, New York, Greenwood
Publishing Corp, isles, S. s5. i
,,-A : :‘/,4»-; M; j~/ W W,W,,,-.W,mI-/,.>,,7_~,
,:‘4”;1A:Q-"g‘<gn€’l><{&$"7fi§';;';“"7;‘A"‘i"/:;c‘;;:_;__':"_ -,
—"—~--""—-"~* ,,_-;~z*
" " '- v;_~;;;;>j-_i»;-1-341i?if;f,{£:{<f%;'"<
_ I /’ ' /'1 -..;=:¢
A
2:11
{=31
1*-T?-iZ=1
3
1

BEDEJL 131 »_;~

1;---1

larinclaki san baearisizllkiarlni unutup para kaybetmek uzere 11111.,

l/iii
bir sonrakine yutirrml "yapmalarl kadar iilginc de-Qildir. Difier bazl 1
eeyler die spekulasvana rkonu olmaktaydi. 1873 panigi <'§ncesin- l~'fl-271
de altln icin hala ClQl‘k biyasa vardi. 1869'da Jay Giaullcl, aiani
olon Jim Fiske'le birlikte altm piyasasmi ele gecirmeye, ma- ->5/‘Ii

cleni safilamak uzere \/géptlklfl-l’l anlaemalari yerine lgetirmek zo- -32-.-

runda olan saticilardaa gelen altml denetimleri altma almaya
calletilar. Bu tanmmle iki driizenbazm baeariva UlO$l’Tl‘GSl hi£i*kii-
metin altm satmamaelna bCl§|lYdl; ‘Gould bunu safilamanm yolu
olarak Ba-$kan Grant'm kayinbiraderini ve bir ya da iki devlelt
memurunu satin O|l'flOYl dii$LinLiyord~u,- ama bu iede bC1$Gl‘lY0l
erieemedi. 1907 ipanigjlnden 6-nceki dbnemde ‘bCl'kll' ‘plYClSQSlflll
ele gecirmek icin amatbrce bir caba gibsterilmietir.
1907'ye gelincliginde. gerci demiryollari hlilrfi bnemliydi, ama
spekulatif ilgi gene-l olarak hisse senetlerlne vanellmlieti. 1921 "T35?
-depreslyonunldan ance, 'bir silre tipik olmayan bicimcle, taprak ve
mal piyasalarmda sipekulasyorn oldu. Yirmilerin bilyuk borsa
oyunu yine hisse senetleri uzerindeydi. 1929'da teknoloiinin
sansuz LlfLl‘k|Cll’l lparlak ‘beyinleri ele gecircli. Ayrica olafijanustii
b‘irta~k1m~ mali iolehalarm bulunabi-leceg‘j*i. ~spekL'|lasvon~la sewer
lkazan-ma ieinin bunlara 'yapt|r|la-bilecegli fikri de dogjdu. rlik inan-
j-ilfléi
cm sonucu olarak elmdi elektronik denilen teknalaiinin bnciisii Ii;/;'i_:
R.*C.A. spekulasy0n~u~n bae gbzdlesi oldu, hicbir zaman km daint- i._..
l

1 1
miaclifii halde. Cagu lsaf lkieilerce havaciligja bir adlm sag";la-
1
yacaéi diieuniilen Seaboard Air Line bir baeka gazde spekulas-
Von alamydi; olysa bu», gercekte bir clemiryalu eirketiydi. lBirle- i

eik fohun bir én lhabercisi sayllan YClTll‘ll'Yl; fonu kurulueu, acg§z-

l»L1lii'l<te ilhami olmavcm kieilerden spekulaeyon ieini alevral~acak
olan bir parasal deha araclycli. Yirmilerin sonlarmda cak sayi-
ola yatlrrm kurulueui artayu clkti. '
lnsanlar rvarllklar satm aldiklarmcla, spel<Lil~asyan her za- :1-' 7':
I 3;;
man bir tiir 1TlQl’11Zl§Cl uydurma bgretisivle desteklenir, cuniku
alman eeylerin fiyatlarrnm yiikselmesiini beklerler. Bu beklenti
ve son-ucundaki eylem, giderek beklentiyi dlogrulamaya hizmel
eder. $imaiki idurumda sbzkonusur olan. hangi varligjm -toprclk ya
133 -I. K. GAl{BRAI’IH / PARA

do mal veya hisse senedi ya do yatirim $irke'ci- gelec;el<te‘ika-

ZGHCJCCIQI clefiildir. Doha aak, fiyat C1l“[l'$lI'll saglalmak icin srpeku-
iasyon nesnesinin fiyatinln yukselmesini bekleyen yeterli kieinin
aim-as: ve baylece <.iah'a sonraki artie beklentisini doyuracak
alaha cok klieinin bu olana cekilmesidir.
Bu» siirecin eski zamanlardan beri gevam eden bir basitli-
gr vardir; fiyatlar guveniilir bicimde arttikca ancak, bu cla sti-
rer. Eger herhangi bir eey fliyat GI'tl$lI'll cidai olarak kesintiye
ugratlrsa, artiel surekli kllan beklentiler ikaybolur ya do teh-
iiikeye girer. Bir artle daha urnanlarm he-psi, yani turn ahmak-
larve iflah olmaz iyimserler, lki bunlardan bol bai mevcuttur.
bu kez iein icinaen slyri1ma~ya bakarlar. Oniceki yi,il<sel~i$ yarvae
ya do hlzli also da, sonuctaki anidirfl. Tlpki dalganm ~kr-
rllrp iniei gibi. Béylece spektilasyan ve e'l<0nom~i‘k genieleme
1819'dan 1929'a kadar alan tum panik ylllannoia son ‘bulclu.

Bu deneyirnde digjer ~cie§~i$mezler de wards. Fiyatlarm genel

olarak patlama yillarmcla her zaman buyuk élcude yiikselmeme
sine kareilrk, panik sirasmdla ve sonrasrnda hep hClUl'l sayihr ee-
»i<ilole duemiietur. Ba‘,/le olmasmm bir nedeni, son yuzyilda fi-
1/atlarm egiliminin aeag: dlofiru O|lTlOSll'ld'C1l'l ‘kaynaklanlyordu.
Ekonamik patlama iniei dlurdiurmuetu. lB6ylece bunu izleyen ca-
kiiete aeafil doqru egjilim -keskin bicimde vurg-ulanlmieti. Ozei-
liikle tarim fiyatlanndaki ibu duebeler éylesine buyu-mu ki, ‘bir
sonraki aaain tar|rmlo~bilerini, duyarli yasa koyucularim ve fiyat
desteklerini hayal etmek zardu. 1818‘de 117 olan tarrm fiyat-
lan endeksi 64'e dueimlbetb. Cincinatti’ae buédaym bir ikilesi
25 sent, lTilSll'll'I 10 sent (gtimiie ipara) ve viskinin bir galanu 15
eentti. 183-6’ylo 1840 arasmda tanm 1 fiyatlan endeksi 89/dan
65'e dCi$tLi ve 1843'te 48'e indie. (4) 1920'yle 1921 araslndaki bir
__,________.___.._._-
(4) ABD Niifus Sa-yamlen Bfirosu, Historical Statistics of the Unilted
States, (loloniai Times of 1957, ‘Washington, D. C., 1960, s. 115 ve
devamz.
 ,. _.
1-,.-..,",\,W~, _.,,,,, -/11,5¥,£%€'£€%3zfr3"::,:"1!"j_ 1-,,-<-1,,-‘.-1-I-i-t»:-"-'-’ ,- -»-b-.;.-:,w-M '1;w;:_e¢:.»:%?::——(;;;
-- _ 41- M,--__-;:.-,<__»~~_- ---,-,-_-.-.- ,-.-1-_-';,;/—;;-1="‘“‘*”’
M 111- “M,” ._1_, 1,-;<i-Z-Z-Z»:-i-1
T,”

la:-':;

BEDEL _ 139 i.,

r_~1-1

\/lldfl tarim fiyatlari YCl‘klCl$lk yarn yarrya dU~$1Il_.'l, bu diieiie 1929

ve 1962 yillannda da siirdii. ‘
A Panifiin ~l<entlercleki istihdam ve verim,i1zerin‘del<i etkileri, if

fiyatlarda oldugjundan .da;ha bel"irsizdi_ Fiyat ‘k0tCllCll’l b-ulunabilir- '

di; oysa iesizlerin sayismm belirlenmesi gereklyordu lve Biiyiik

Depresyon_'a kadar bu say: dofiru diiriist S(1pICll1l“fl~Clml$‘[l_ Profe- 15:23,
1:-:-:2
sor Paul *David'in (5) belirttifii gibi, 1840'dan dnceki ylllar ista-
tiksel olarak karanlik C-GQUI. Pcznik ve onu izleyen depresyon 4

ylllarmda ekonomik ibiiyiiime kuekusuz yGVG$|Ol'Tll$tl ve lbelki cle

£1-;-1
zaman zaman durmuetu. Bundan ‘baeka kesin bireey s6ylene- bi-2'!
e;-:-;
i'--,-,4
_1r_4
mez. (6) 1 :-z 1
Bununla birlikte oekiien acilar konusunda bolca oznel ‘ka-
rut »vard|r. 18-19 yazmda New York, Philadelphia ve Baltimore" I
K

dc 50.660 iecinin iesiz oldugu samlma-ktadir. .Po’ug*hkeepsie'de 1 ,r

zeki eve kendine giivenen John Daely admdaki bir emekai ‘bir ,
at calmaktan euclanlr lve ebyle bir aciklama ya-par: <<=l$sizdim~, lie ,fl f
,1’-

bulamiyordum, aklima bundan doha iyi siirekli bir ie ve bannak

saélayacak, b-6»,/lesine Ikolay ve ikesin bir plan rgelmedi.» (7) Pla-
nl baeariya ulaetl, sekiz yil hi]-kum giycli. Birgazete yaptigji arab-
tirmoda, <<En yaeli kieiierln eimdiye dek tanrk olclugundan cok Oiriifll
,
?/U11

daho clerin [bir kas-vet aakmuetiir Lizerimize. Son savae bu zaman- _, .4

iarla 'kOl'$l|Cl$Ill'l|dl§ll'ldCl igiinee ielgjl gibi kalmaktadlr,» dive gaz-
lemole bulunur. (8) On sekiz yil gecip, 1837 banigjinden sonra
New York Herald gazetesi eu sanuca ‘vanr: <<Birle$ik Devletler’ l
l"?_'.
,1
,-,.______
.,, 4
1
l» 1
de ‘bu anclaki kadar tehlikeli durum hie olmamletir.» $5»/alyece vi-
1

( 5) P_A. David, <<New light on a statistical dark age: US. real pro»- 1V
1
duct growth before 1840), New Economic History, ed. Peter Te- 1
l,,

min, Harmondsworth, Penguin Books, 1973, s. 44 ve devaml.

, _
(6)1 Moses ,Abx"a,movitz, <<Resou1"ce and ourput trends in the US. since 1
]:~r
Ii
V 1870», Occasional Paper 110.52, New York, National Bureau of Eco»-
nomic Research, 1956,. s. 6-7. 1 fi’,
<7) Rezneck, S. 56. '
1.,
1'8) Rezneck, s. 56,
140 J. K. GALBRAITH / PARA

rbir vicdan azabma kaipllarak ozellikle, <<*bu genel darlbenin kur-

'ban| olon giizel, masumi, savunmasiz ve gozyaei darken yok-
eul iwdinlarimiz ioin 0§]|lYOl' ve yas tutuyoruz,» dive yazar. (9)
‘Doha sonraki her panik lbenzer umursluzluk lifadelerine we he-
men hemen aym olarma geoirici yazllara neden olmuetur.
1 » Panikler her zaman ook tutulan iki yonlu care evlemlerini
do harekete geoirmi-etirr, bunlann -biiyiik bloiide etkili old~ukla~ra-
no iliekin kanit burl~un'maea bile. lBiri. ekonamik -felaketin varol-
duaunu in~kdr ederek ondan eeytan kovarcasina kurtul-
ma yoludur. Bir oncek-i yilm ~o-oikiinttisiinu izleyen 192G'nin ka-
ranlik ‘KOSl‘ITl aylnda Baekan ‘Monroe K»ongre‘de yaphgi konu$-
rnasmda, Ulkenin icinde bulun-dugu <<bolluk ve mutluluk» duru-
muna degjinerek, arbovlesine memrnunluik verioi. "bbylesine gor-
kerrrli bir g‘5l'l.:lfl‘l:l‘fl'lLl, Tiimr iyiliklerin Ytlce Yazarrna bu denli
tiirlii tiirlu we ipaha bicilmez nimetlerinden eruru en derin eiJ~l<-
ranlarimizi sunmadcm g-ormemiz mumlkiin deaildir,» der. (10) 0
zamamn htikiimetinin ekonomik -krizle lya-krndan ilgilendigi bilin-
mekteydi 1837 yilmin Martmda, ‘o konkuno yrlm clenemeleri kendi-
ni hissettirmeye baelarken, Andrew Jacks-on veda konuemasinda
eoyle ‘dedi: <<B~u 'bLiyijrk hallo bolluik ve mutluluk ioinde birak|y>o-
rum.» (11) 193G yillnm Haziran aylnda Herbert Hoover’-iv ziyaret
eden kamu bilinoi giiclill bir heyet, artrk sayllarl minivan-
lora voran iesizlerin ClCi|GTll'll dindirmek ioin rkamusal ielerin ge-
nieletilmesi talebinde bulunmuetu. <<eBeyler,» do-mieti Bae-
kan. (<‘Alim‘l$ gun goo g-eldiniz_ Depresyon bitmietir.» (12) Enf-
_,_,____._..._.____
1(9) iki almtx igin bkz.: Wilfred J.‘ Funk, When the Merry-G0-Round
Breaks Down, New York, Funk and W'ag'naJ.ls C0., 11938, S. 10-11.
110) .T.D.Rix1ha.rds0n,, A Compilation of the Messages and Papers of
the Presidents 1789-1908, cilt 2, Washington, Ulueal Edebiyat ve
Sanat Biirosu, 1908, s. 74-5.
(11) The Statesmzmship of Andrew Jackson, ed. Francis N, Thorpe,
New York, The Tandy-Thomas Co., 1909, s. 493.
(12) Arfchur M. Schlesinger, Jr. The Crisis of the Old Order, Boston,
I-Iougbton Mifflin Co., 1.957, s. 231.
, , ,;.>,'_,.-,,;.,M\‘,>>;>;,M,, 4 1 * *::~:myg;v=r:!La»:%%,”¢:i%., Z~:—::~i~?:::_:>
.,W N_ ‘-:£{€%;w;.~:.»_%~_».'x::_w;_¢.::.
» » —:_~;r;::;:~;.~,~a&&":":£*:,¢'z .~»;-.~ ",:r.,r;,::::._c'~':'_i?I
‘:::z::::r-rfrl

gas
F"???
.4 ,2;
,;;;
*1i:éi

BEDEL 141,

~;"/1
Iczsyonun sonunun geldigini durmudcm ileri strren Nixon ve ikisi- ,..
scztclkm, dowun:$kmnm ictenliqi konusunda, kendilerinin midi- 1
fiinden ook eskiye dayonan bir igelenefje u-ygu<n hczrekevt etmek- ,r,,, i
teydiler. _ .~ ,1
rm:
$24
1'59.

‘ikinci gézde core. dinsei tesefliyi doho puhoh bir eylemin

yerine gecirmekti-r. 1837'de »d~L1~$L':nceli kutsal bir ki$i ac: <;e=ken-* 1:11

leri, kétuzumunlors <<1Cennette-ki hcxzinelerini biriktirmek>> icin

akull0»n"muyc: yénelterek. <<‘BUtUn@ blunlcxrm 'kL'|cL'rk -bir gelirle yu- .J
plkxbil-eceéini» sézlerine eklemigtir. (13) 4B-ir bo$ko »kE>tL'| yn olon; iii
, 1
"#1
185.7'de Jwwmui of Cwmmercei (Ticaret Dergisi) benzer bir te~
srelliyi $u dizelerie sunmu$tur: M cl?
.
1-,_—_:

Bir sure W-c1H;S»treet’ten uzok dur

7 Dflnyevi derttere bower, mu-,'

H-er gfin en oz bir suotini ‘

Tefvekkiil ve umut dolu duoloro ver. (14)

1878 yrhn-do Boston Pisk0‘po~su ‘Williams tfim kiliselere bir

teblligj CIKGFUI; kilise géreviilerine vcnzlon snrosmdu huhko, tepkt ~"1
uloruk bonkaluro *kO$lUp‘ porczlorrnr istememe yolunda telrkin yap-
moIarm| énerdi. Bu sefer bir kogudur ko\p=tu. 1907 Ekiminde C.P.
Mongan'm »*bizzc:t *ke\ndisi New York moli ‘kurulu$ ve bcmkc1lur|~ A

nnnvagsr zarorlcxrcz ucjrcrch§1|n| giirflnce (*ken*disi de Episkoypal kon-

ésevinde yijuksek dtizevde bir Lkye oldugu icin) kentin ileri gelen 1

din odomlcmnl biirpsuno t0pIc1y|p~ ertesi pazoraxholko moral

dolu Avmzlczr vermelerini rice etti. <<TL1m mezheplerin dim |ider~
ieri 0 hofto sonu icin ne$eIi gérfinttiler yorcxtmoyw koror|0$t|r‘d|- 1

kur.» (15) Biiylece uzun bir tarih Muhterem Dr. Peale ~v~e\ Mu*h~ w
r

|\

(13) Rezneck, s, 84.

(14) Robert Sobel, Panic on Wall ‘Street, New York, Macmillian Co,"
1968, S. 1.08. V
<15) Sobel, s.. 315. v
142 J. K. GALBRAl'I.‘.H'/ PARA

terem Dr. Grc|hc1=m'a, ekon4ornilk~o\1uruk‘ yururh, t0~piu~msoi 010-

rcrk ~yc1t|$t|r|ci voizler olmok ‘sunur. ' ‘ ' ~ "
Bununlo birlikte, duhca erken dénemin eko»n0m~ik p-cmi~k- ve‘
patlumcxlorxna sonrukifierden kesin bicimde furki: kniun etkenier
vu1rd1. Son yL'2z\/lldo kentsel i$g£1ci.T:nUné cogu t0r|m=du\/d1‘, geré
kolcmlor gé-rece olarcrk -kiictrk bir @b6~1iJmdU. Pcmik sonmsu 1820'
clve »Birle$ik *Devletler'*deki 2.9‘ milyon i$ci_nin 2.1 milyonu mrlmdcn
cc1h$|yo\rdu.1Be$\yé|l sonrca-187G'de tcmmsczl i$giI1cL'1 hdlfi to'p¢lqm~m~
3/cmsuydx. BL'|yL'|k \D~epresy~0n'u *g~eHncli§;inde~ ise _~dértte bird@en,G_z-;
d|. (16) Ekovnomik sukmtn dénemlerinde \tanmd=c4 fiyutlur (di.'|$er-
di. ciftciler ipotekli <;2ftl*iklerini ‘kc1yb~ederler~di, uméu cok oz kigai
YO do hic; kimse i$$iz kulmuzda. (1930'!urm depresyo~nundc1 in-
somor kentlerden c;eki‘idi’kce tarrmscsi istihdczm ortti.) ‘Son \/£12-
wlda kentsel giri$imIer $imdi oidugundcm cok duhcz fuzia cift-
livklere benziyoriowdn. ‘B~L‘|-vL':k bflrokratik i$le_tme kendi fiycmcmm
»ko=ru*yucc1~k gilcu hentaz topurloyuimécamwtxi. Ucret ‘orcmlcmna su-
vuncrccuk gucte sendikulur dc \/ok"tu. Béylece Ikentleme fiycrtlor
ci‘C:$tU, cloloylsiyicx Ucretler de; bnzl scmcn/ilerde ise ijcretler fi-
\/otlor-décm do dc1‘~hu cok »di}1$'xL'1. Girigiémin puruscai gelirincleki we
Ucretlinin gercek gelirindeki -bu Qzaimu, kitlese! i$sizIikten daho:
wk ekonomik‘ Slkll"l1Il\/U yol uccm nedendi‘ Bu, son yikzyahn slap?-‘
resycnunu dcnhq sonroki devpresyondcm cok ‘farkh vkflcln bir‘e\1t-
ken oldu. _$im*ci~i pcsrcmm bu feloketierdeki whims dfmelim‘.

St‘>~\/lemeye gerek yok, bankcwimr ‘her ekonoémik ~c6|<U1n*ti;1 040%

ymdon énce gé-rtllen sp‘ekiJ|lc1$v~o~n~u fincmse eden gourdw sug-
k1d1lc1r.Topr<1k, mu! ya do demirx/~oiu hisse senedi vb. cionlcaf
kredi icin bunkcslcurca 1bc1$\/urdulor. Bunun so=n\u<;u olcm bcmknaté
lor ve mevduot ololcmzmca girciikoe. bcwkuicarlnan spekfilutif
sutm czlarndclnnl édediier. Bunkczlurm ktacijnk ve Vere! oimuiara,
bu nedenle spe~kU1lc1t6r!erin incmclonm p*c|y%u§c1&bilm.eieri, de§1er—

M6) ABD Nfifus Sa.y1m1a.r"1 Bijrosu, Historical Statistics, s. 74.

*"""~‘*’"\‘~<"@*W'¥’?‘L?€:?£??Z:;i2fi¢.:::::;%;av;;{5%,Vgiawflasw /'/_:.fl.:..~;..~_,~_~.~:.;:”:,:.~,.'»_';;;,.»w<”.-a/,,-,(.”_,/, _»_~_-__,,__,, I ,_,_M_,4 _ 1, . _ / »_./. ,_./1

ti;
>
BEDEL 143-‘ 4

lerién hep yiikselecefii ‘konusunda aym eneriik gL'|vene kcvp|lmo- wfl

Karma -yordnm etti. Son yilzylldca ve sonrosmdu i$ledi§i gsekliyle
‘bcerrkaclirk sistemi, spekL1|c1~s=yon tolep etti‘kce pom orzam ge- i
~311
ni$letmek Erzereé tcxs0r|Ionm|$’u. 1

Bonkaiczr ve pom du gelmekte olcm cékflntuye kotkado bu- »0

~31;
runduéicr. Tiimé pcmi'k|e|'~de bir »de§i$m=ez doho vordl, 0| do ‘bun~ 5
Vkolcmn batm0sr’o!czy|yd:_ Dahcl dnceki pcmiklerde *i$e yam-
5%
mcxyon girL;4imIer@ o»rtod‘on kczl-kta, boz| duérumlordo yore» 1' —/J5
5...?

teonlara ~b46y|~e o>Ioco§;rn|- bvilivorlardr zoten. YL1zy|hn son- ' I?!1

44

mkmndc: koyrplar siirchjr, yine en QQIFV koyrplor doho 1!<L'|cUk e<yo-'

net bc:nkoE~arzndo oldu. 1873 pcmik ymndc: ve 1874‘te 98 P3-un~ko* i,_,,.,
;::=1
igxen el <1-ekti, doho: '0'nceYki iki y||dc1 do 29 vb~cmkc1 kapunm|$=t|.
1892’de 83 've izleyen pcmik whndo dc: 496 Kbunku kepenik|erin'i fziij

indircfi. 1907 ve W08 ynflcrrmda 246 banko b0$=c|r|s|zl|g“;o ugjrodl. 31

J
1§P20'den@ sonra gerceék kryrm ~bo|$Iad| ve 1929'dom sonruyscx ho|s~
tcrnln ac: cekmesinliéénlemek min onu éldfirme durumunu ben-
, ~ 1,
zed-i. 1930'd0n bc1$|0y0rok d6rt y*|l*do 9000 b=cm»ku ve~ bonkuc| ~i$
hoycztmdon g6<;m~L1$ oiuyordu. (17) V 11
4
Bir bunvkanrn butmcrsr srrodon bir i$ tcilihsizligji degildir. i1.
:
Prufesér Friedmomn i$c|ret ettigi gibi, (18) bunun ekono=m<ik. i
woliyet Uzerinde» bir deqil iki olumsuz etkisi v0rd|r_ Suhipler
puralaéruna, mL':$teriIer mevducaflomnv koyébe-déerler, dolaylswlo her
i'kisi de sotmoimcz *gL'|cL'|nL'| yitirir, Ne var ki, <‘bc:tmc (ya da: l
<

b0t~m<a korkusu) »p~c:ro orzmdcz azcflmo onlomlno do gelir. Bunun

hiob~ir gizemli yam yoktur. Sugjhklr bir bonkcu kredi C|reti|'=ken,.
sonucto pom demek oicm mevduot yorotwordur. YB-atmcrk-~

(1‘7)_ ABD Niifus Sayxmlan Biirosu, Historical Statistics, s. 636 ve de-

vaml.
Q
(18) Milton Friedman and Anna, Jacobson Schwartz, A Monetary His-V
tax-y of the United States, 1867-1960, Princeton, Princeton Univer- |
sity Press, 1963, s. 353. Bu gallgmada. Profesiir Friedman, buradau
1
,van1an sonuglardan farkh sonucglara varm1§ olsa da., eseri bu
konularla, ilgilenen herkes gibiy benim de borglu oldugum, bilgin- [
ce bir titizlik ve 1<esin1i,§'in bir modelidir‘.
144 3.1;. GALBBAITH/PARA

tom‘ korkun bir bunko kredilerini‘, dokxy*1s:y‘lo do *mevduotmr

k|rscr_ Krediierini nukte ceviremeyen bu-n*kon~1n rdondurmue 0l—
dugju mevduot do ortlk para de§ildir.' Nukte cevirme‘ oluyr ise,
rezervierden, kredilercle-n, mevduattom, »doloy|s4yk1 do oteki ‘bon-
kolorm para ‘fTl‘iKtGf‘IfldGfl pom cekmek demektir.
Beiirttioimiz gibi, son ytazyrida pcmik geldiginde; okkcmm
oltmo cogunlukiu kilctrk eyelet bonkolon gitmistir, Bu do 'bL'1§rt)rk
uzlrcremoyo uygunclur. Suglom» pcrro isteyenlerin soélomr porcriorr
ve jbrfilyilk, gfirvenilrir rbon*kulor| olmuetur. KIFSCI! kesimder uzuk
bolgelerin, cok dcrho ‘kuekulu bore ve teminotlorrm kcrbu! ede-
rek 'irhti\/oclcmrncr >hizm~et eden“ oldukco geveek g~iri$:im~!eri vcxrdn.
Bu sistemin icinde yer okzm rbankcr kifloslorr so<jlc1m' pom kuru-
iueunu iig-ilendirmiyordu. {Doha sonra, 1931'de bonkol ifloslormm
ortrerm tc|rt1emc1»k tazere biroroyo gelen bonkocrlor toplorntrsmdo,
New York Federal Rezerv Bonkosrnm g‘U‘\'/9T'|’\6I’U olon» George
L. Harrison, <<'bi~r zomcmlclr ke-ntte (orneéin ‘WQH Street) olon co-
Qumuz, toplrumdcrki kUc;L'|k bonku rifiosrlorrnm etkilerinin tecrit
eolilebileceginre i~nc1n1\/‘orrduk,» ('19) demietir. Oioylczr cicidileeince.
New York bonkcllorunm do yc1\/11cm pcrnirkten etkilenebiiecefiirzin
konrtlondrgjunr soylemek zorurndcr lkoidr. ‘
Bunurnlo birlirkte, r1931'den cok onceleri merkezi moii r<;rk0:-
rm, bijyijlk uzluemoyr destekleyen were bonkclicmnm cake-
rmdon oyrflmosr ortodon kolkmuktcrydr. Nedeni ise, ‘doho iyi
iletieirn kurulmos: *ve ilikenin defigieik kesimieri -cxrcrsrndcrki tico-
ri iliekiierin girderek \/O§3Lm|‘C1$»IT'\(]SlyC|l. ‘Bu-nun onemli sonucu
olorok, krrscrl kesim bcmkolorr New York we diger Ybilyfirk bcmko-
lcrrdo ortcm miktcrriordo ‘mevduot bulundurw/oriordr. Mevduofc
s:u‘hrirple»ri p~orol~orm~| olmok Join ktkoflk bonkuiaror geldriklerindeq
zktncllrk bonkolor do lbilytrkiere bo$vurmok‘tcr\/da. 1B6y1ece rbuskwr
brjytzkier de hissediyorrlurchr
XIX. \/Crzyn son lbulup XX. ytazyrlcr girilrdigwinde, spekilrklsyon
do doho oz \/erei,’~d0~hc: cok ulusoi olmo rniteriricji *kozcmmr§tr. De-

___‘.__Z___i4.Z,.___\__._..-

(19) Friedman and Schwartz, s. 359.

__ ;;*:=;-;*.2:>2;.~*~;e2;~<:~,a=w,"».,e::;:m@,:»:m_-.—,:.»:/ —-, —»-re" 1» _ W _ M /;.-:;,;;:,1 I _;§;;;5<;€,;;;§;§;§g§;1§f1;§f;.;;é,;;{;,_.€{(;:/}?_ii;é?

Ll
E
l'l
BEDEL 145
T7‘
miryolumln gecmesi ‘bekleni-len ‘klrsal »keslm topraklarl ilzerin-1 1,$1 Ii]
aeki spekulasyonun son bulmasr, iimcelikle bu yorelerdekl ban- ill
,»(%¢
kalarl olumsuz yonde etkil-edi_ ‘Bunun tersine, clegjerll evrak “spell ,/Y?

9 a4
k1';|la>syor1urnall merkezlerln leiydi. Deéerll evrak almak loin
krediler buyilk kent barrkalarlnca verillyordu. ‘B-ulnlarm fiyatlarl
d~LletL'l§'1C1ndekentbankalarl etkileniyor ve lmllleterilerl korkuya ka-
pllarak paralarml almaya gellyarlardl. ‘ 1 »\/
l
Buna ek olarak. gecen yilzyllm sonlarmcla New York Batl”
nm egllimlerinl yla-nsltan yenl bir ‘cur banka gelletirmekteydi:
Eyalet trost KUl'LllU$|~Cll'l. Bunlar eyalet ave ulusal ‘bankalardan cok !,»; 1:~l
aaha genie bir alanda faaliyet gosteriyorlar, zenginlerin varl1k- L
larlm yonetiyor, onlar loin deaerli evrak ohm 1SCl1IllTll yaplyon liil
bono crkarmada guven kurulugsu olma glbi leler géruyorlardl. Ve 1_»:1
1_.
3.
,_
bunlar cokydaha az duzenlemelere tabiycliler. Dolaylslyla ola§an-
ilstu lbliyumelerine eaemamak gerek, BLlyL'|~k ‘bir trost kurulus;:u . l
,1
=14
W1
olan 1Knlcke~rboo‘ker Trost 1907 yllmcla ‘DOQCIZIITCI kadar baklr spe- ,1'=/M
1
., ,
ml’
lkillasyonuna glrlemvietl. Balonpatlaymca Kr1ickerbocker'in bG$l- w /1’;
1.1.1.
W..-1-111‘
M
n1n dertte oldugu soylentisi yaylldl. Para yatlranlar eirkefin ba- '1

ema ueuetugunae dert gercek oldu_ Oak geameden, loaklr lelne 1

loulaean Amerlka Trost Kurulueu da dahil olmok uzere, cllzjer

trostkuruluelarr nakit slkmtlsma duetuler. 1907 panlgji cligerlerl
gibi krrsal lkesimden gelmedi, bu lbir New York urunlllydil. l
Bu yuzaen ale eok claha clddiycll. Boyle olmasmm nedenll
ulke uzerindeki etkilerinin oncekl paniklerder: claha lbuyilk lol-
mas1 clegll, cok daho onemli lnsanlarl -etkllemesindenai. Boyle»- A
l
ce parasal clefiieiklik ave reformda bir sonraki ‘b»1I1\/Lllk adlm, yarll
Federal Rezerv Sistelmi iolra baskllar baeladl. 1
1
1l
1
1
11

-1
190r’den oak oncelerl bL'1yL'1k kenl: barlkalarmln slkmtlya »d1'.l$~
:
.mesi.~kltle eyleml nltellélnde ‘bir olaydl. 1873 lpqhlk yllmola kotil ll
iyeeil paralarm cekllmesl durdurulmue, rezerv saalamak ve New
Yor.k'takl gerillml yumueatmak loin 26 milyon dolor ye-niden aka-
l
l
l
l
i
F.:'ifl
146 J. K. GALBRAETH / PARA.

rllmietr. Bunu izleyen paniklerde Hazine bijyuk ‘bankalara yardlm

etmek loin devlet fonlanm yatlrmletl. 1907’de tum tarihcilerce
Amerika Trost Kurulue/u'nu kurtardlgjl loin kutlanon J.P. Morgan,
panidin 0 noktada durabilece§;1in~i ilan elttikten eonra, Hazine
B(I'kQl1l George B. C-ortelyou'c1 Amerika Tro-st’U kurtarma-k loin
lo-aevurmuetu. Cartel'you’un kamu fonlarml lblr trost kurulueuna
yatlrrnaya yetklsi ycvktu. Ama blu bir ayrmtlydl; 35 milyon do-
llar derhal ulusal banlkalara yatrnldl ve aym hlzla Azmerilka
Trost’e ‘bore verildi. Boylece ‘para yatlranlarr eirketin 1g1'j:venl*i
oldluduna ikna edecek fonlar sagllanmre oldu. Bu duzenlemelero
yalmzca bu olaya ozgu ve guvenlilmezdi. Hem de aclmadan yok-
sundu. 1907'de umutsuz durulma dlleen Knickerbocker Trdsffin
baekanr Charles Barney yarchm licin J.P. Morgan’a boel/urd~u~
dunda yamna blile giremedi. Bunuln L'1st|'.'1ne Barney kendini 1\mr~»
du. Krsmen Barney gilai aclamlara yardnn etmek loin, ama claé
ha kdla onemlisi. lleri gelen kieilerin ClkCll"|OI'll'lO lhlizmet etmek
loin Birleelk Devl-etl-er izleyen ylllorda merkez bankasl flkrini ye-~
nldlen diriltti. '

San ylllzyllln lpaniik ya do krizlerine nereden bakllrrso 1bak1l-

eln; Kfilce Altm Komites1i'ni ilgllencliren soru yeniden ortayce Cl-
kar. Hie k~uelku=suz lbunlcmda paranm rolu vardl. Amo, blue neden
‘mliydi’? Yoksa para ve bununla ilgili bankacllrk, bu yeni Ul-
kede-ki aenzersl; bioimde istikrarslz olon ‘bluyumel lerjililmlerilne
oevop mlydl?
Buna verilecek koloy bir yamt yoktur. ama boyle oimasl,
larihailerl bir yamt sunmaktan al|koy'mam|e"t|r. Son yuzylldaki
bGl'l‘k*QCl!l:l( ve parasal dijlzenlem-eler, gerurdugu g-ibl, ’h1ayran~l:k1
verlcl lblolmde g~irieim=ci oalbalara karellrk vermek, finanse et-
mek, gelietirmek ve sonra do izleyen colkuntuye guc katmak
llzere tcrsanlanmleti. Genieleme ve s'p~e=kL'|Iasyonu finanse et-
mek uzere 1b~ank~a|~ar ve para ciddi bir klsrtlama olmakslzln ya-
lfl)l’€l|G‘billFdi. Batma yo do ‘batma korkusu, borclarm ye mevd‘uo-
:.-' '-:1’:-:-*-':»-"-';~-'_/,»_.::tr»:%’%i:i'-*~??:-¢="-"yée "' ’A"'::-:7T::"l:(>2‘{;~/Z/V:7‘:‘~\i[,i2;%:*;:(%;(:vv%/‘:i:\:*%-P’?-:17:1:/vrflvvl;"¢f/'/fv~',Z‘§/%V@"'l'_";‘;"""\*1 4- / M~_ ;~,w/-,-;-»-~-
Y

BEDEL _ 14¢‘? l
Z
~;~
L’;,4,
f
tln klsllmasl, sonradan nedamet gilnunu daho da beter yapl'm$- aiga

ii
=;~.'
tar.
- Ama asll alan da bore almcl, yatlnm, risk, spekulasyon _ ,5.
9

ldurtilsudur. Bu olmasaydl hicbir banka -kurulamazdl. XIX. yLlz-

yllda Birleeik Delvletlerrnde bu lcgudtl cok geliemleti, geliemesl
loin de iyi blr neden ‘VOl'dl. Yeni klta toprak bclklmmdan zen- ~'5ll

gindi ye hammaddeler lkullamma hazlrdl. 1Kay'naklar1n-a sahip

olma, kullan1mlar1 loin gelir SO§|Odl. Bu tur kullanlm cla mill-kiln ,
>312‘;
-degjerini artlrlyordu, Boyle fll'SOtlCl|'16~|Gi§l|6-m8Z ‘boyutlarda 1/ardr. 115;,A
En onernlisi lmillke sahlp olmaktl, bun-u da banka sa§;l1yor-
du. Dolaylslyla bankaclllk genieleme ve spektllasyonu desteklen
ken, insanlan bankaya yollayacak gilclu bir ozendlrici de var- l
d1_ Hie klmse hangisinin daho onemli -oldugunlul soyleyemez. in-
l
giltere ye Fransa'cla, onceleri oldugju glbi son yuzyll boyunca l;.¢l
LC’?
I-2»;
da Hpanlik ya da lkrizler olmuetur. 1B*u1nlar~Birle$ik Devletlerin'de ol- l
-asf’
dugundan cok daho haflfjti ve-boyle olrnasl, ge-nelllkle Ayrupa i.'1l.- l’
kellerinin b1Gfi‘kClC||lk ve para duzenlemelerlinin da-ha olgun ve 57'

tutucu 0lmas1na yorulur. Bu aclklama gecerli olabillr. Ancak

genieleme ve girieim icin benzer ozendirmenin eksiklldi cle gaz-
onune almrnalldlr. Hem lngiltere, hem de Franscrclakl en baylllk
spekulatif heves ve cokueun, Am-erlka'larda varoldurju ldueunir
len Sll'lll’SlZ olanaklarln dodurdugu iylmserlige dayandlglnl hater-
larsak, bu nokta guc kazanlr, lvliseisslp-pi $lrketi, Guney Denlzl
Balonu, Darien felaketl, l83G'lard1a AlT1$YlKCll’l‘kGfiC1H(]l'll'lll’l ya-pr
m-1 loin lnglliz sermayeslnln aklel, lnglliz ycmrlmcllarlnln durma~-
1:-r:
dan Guney Amerl-ka’nm lbuyusune kapllrnalarl hep aynl noktayl l ,
€'z_

iearet eden olayiarcllr. 4

Bank-alar tar-afrndan paramn kolayca saglanmasr ve bunun ‘ii '
spekulatif ya do uretken amaclarla bir an once elde ed~llm~esl
icloe geamie olgulardl. Daha sonraki ylllarda, artlk ‘yeni kay-
1 —i— =
naklarm kullanlmma katllmaktan ya da m»1'Jlk- sahlbl olmaktan
kazanc elde etmenln aym beklentisi bulunmacllgr zaman, leler
l--;-
cok farkll olacaktl. O zaman bankalar kredi vermeye, mevdualt
yaratmaya hazlr ave lstelkli olacak, boylece para arz1n1 artlracakl
dokwylslyla da his kimse onlara bore almaya gel-meyecekti.
 Onuncu Bdlfim

TOZ KONDURULMAYAN SISTEM

Federal ‘Rezerv Slstemrne hemen hemen biittln llktlsatcllar

eaygl gosterir Genolere verdikleri egjltlmde, kurulu duzenin‘ hic-
bir kurulueu bundan daho zekice, bund-an -claha iyllik do-Iu, hat-
ta daha gen-ellenirse, bundan daho 1b»a$a~r|l| olorok nitelendiril-
mez; iste bu_tlJrden hayrcmllk duyg~ulan comertce lfade edlllr.
Sirketl-ere baksak, bunlar tekelci icgiidtllerlnden dturil kusurlu--
dur. fiendikalara lbaksak, anlar do piyasaya mudahale eden, Sl--
nlrlorncllar lsteyen, yeni teknoloillere karel olduklarl loin Merle-
lmeyi tlkayan ~l<Lll'Ll|U$|0'l'dIl", Llstelizk olkarcllarm ve soyguncula-
nn eline gece’bilm~ektedirler. llillkflmletin duzenleylcl kurulmlan da
ekanorrrik rehbe-rllgji~n1 kusurlu ‘Ol'GClCll’ldlI’. Ge-rel Federal Rezerv
Sisteml de pek her tiirlu eleetlrinin uzerln-de sayllmaz. O1 do
pek cok hata yapar. Ama bunlar her zaman icin wok ilginc
h-Ukum hatalarmdlr. Bu hatalar eleetiriyle deail de, scxygryl-a in-
celerlir. bu kadar uzak goruelii adamlann neden YGFIIIGIQI onlo-
ellmaya eallelllr. Bu tur hatalar icln birinln kO1VLll|’TlGSl, hatta
OlZOll’lOl"ll'Tl(ISl, lktisatollara gore dfiednulecek eey degildir. (1) Bu

1' 1) Son zanmanlann yazarlanndan Edward J. Ka.ne'e gizixiel, tanman bu

§1§1k11k a.slmda, zayrflatlcxdlr... yeni iktisa.tg11ar <<Federa1 Rezerv’in
belirli piyasalaral miidal1aJe1e~rindeki beceriksizlige ve g6sterdig1
0la,§;'aniistii kandxrxcl egiiime gok daha. gliglfl tepkiler gostermekte-»
1” "ff ~ “ “ 7 "J>,*I,i;*i*l<1‘¥“»"""¢=~»-/;1*-1'1‘-¥::".:::» ::.:4:,_ ,__4, ;,-fl_,1_;,._.fl.__.lfi1;.-.®_V, _;:__1_,1_,~,;,»/,-A-,»,1,¢_-,1;;.~z7,,,@2¢¢.;;-_,;,;,; We/,~ Le, MM, ,,/ _ -4- N _- _ / - /‘X

TOZ KGNDURUIJLAYAN SiSTEIi'I 149*

<<hi1sni'1kal:lul»i1n kakii-ta isin baslanglclna clayanmalctadir ve

kosullan hie dikkate alrnayalbilir. Sistemin dogusuyla ilgil-i ‘hi-
kayenin en oak okulnan 0 oak satafatlr girls bolfllm-Li, 1913 1/111-
nm son haftalarmda Ko~ngre'nin Federal Rezerv Yas-as1'n1 nasll
kabul ettiljini ve Baskan“Wilson'un yasayi nasll imzaladlgjml
anlatmaktadir, <<=Olay 1907 panifiinden ve bunun get-irdigji 101 sal-
gm ibanka iflaslarmdan kaynoklandi; iilke 0 istikrarsiz ozel laun-
kaclllam anarsisinden artrk iyice brkmls usanmlstl.» (2) Yukar-
da verdiaimiz ozetin yazan alan Profesor Samuelson, sonra do
lau slsteme i-ktisatcllar arasmda <<Fed>> diye bir ad takilmls oi- l
dudunu, biraz itioi bile olsa, kesiniikle sevgi dolu lb-u tak-
rna adm hiebir saygislzllk Q(l§l’l$ll'l'il icermedigini saylemektedir.
Sistemin p0litikoy1'oizen has yetklli kurulunca (Acrk Pazar Ko-
mitesi) alinan kararlarm etkiilerininflkurul Liyelerini <<b~a§1sl~ana-
bilir bir abart1»yla,1b~elki de <(/511l'i’l6l’lkGl'l'VG~‘IOl’ldO§l0i'lflll’\ en g1'.'1c|i.'1.
grubu» ciulrumluna -getirdiaini de eklemekted~ir._ (3)
Burada gerceklerle bir celiski oldudunu pek az uyanrk bir‘:
bile sezmis 0lmGllCili'. Biiyii-k paniklere aarel-olarak. sistem dik-
kati cekecek kadar kulsurludur. 1920-21'de, yanisistem-in kurul-
rnaslndan yedi yil sonrafook ciddi bir panik yasanmre, on yil
daho geotiéinde ortaya tari-hin en b»Liyi'|k clepresyonu <;1k~m|et1r_
Uyumlu profesyonel g~6rL'1slerin bile reddedemeaigi bol eayida
1l<amtlar, Federal Rezerv politikasmm isleri daha beter ettidini.
ortaya cikan spekiilasyonu finanse etm-eye yCll'dllTlCl oldugjunu,
bunun hem 19201-21'de, hem de 1929'ala iI8Kl'Gfl£JfldlQll’l~l g<3ster- 1
1

_____________.___._._._
dirler,» Bkz. <<All for the best: the Federal Reserve Boarcfs 60th
Annual Report:->, Amerim-an Economic Review, cilt 64, sz-1,y1 6 (Arahk
1974:), s1. 835 ve devamx. Bu tar yargxlann herhalde oldulcga kiigiik
bir firnegine dayanaral{, Profeséir Kame"m tutumunu biraz abarttxgi
k.3.I11S1Dd2.y11T1.
(2) Paul A. Samuelson, Ecmwmics, 8, baiskl, New York, McGraw-Hill
Book C01, 1970, s. 272.
(3) Samuelsoin, s. 27203.
150 1 J. K. GALBRAITH / PARA

mektedir. Aynca sistem 0 te;lasland1nc1 lnanka iflaslari SO|Q|l'll-

lfiifl da earesi lola-mam=|st1r. Slstem kurulmadan onceki yirmi yil
iaincle 1748 banka kapanmis, istikrorsiz ozel lbankacilzgjln anar-
sisine son vermek amaclyla kurulduktan sonraki *yirmi_y1l icin-
1a‘e ise 15.502 banka is hayatmdan cekilmistir. (4)
Eko~nom~ini-n parlak donemlerinde bank-a =kredilerinin azma-
elm slnirlamak menkez ban-kalannm temel islevidlir. ama bunu
izleyen depresyon donemeinide nihai bore verici olmak da bir
baska temel is|evi»di~r_ <Oysa Buyiik »Dep~resyon’da bur isi Federal
*Hezerv degjil, bu amacla 0 slra kurulan Onafrlm Finans 1Kurum1u
ustienmlistir. Ve: 1933 yllinda istikrarslz bankac1l1§1a nihayet son
yerildifiiinde... bL'1t1I1n ‘ban1ka|~ar1n etkin bir denetime lboyuln ea-
mesi sadlanip mevoluat sahiplerine de paralarml c1lmaya~ge|dik-
lerinde gercekten odeneceai *yol‘u1nda gilvence verildifiginde, ibu-
nu -yapan do Federal Rezerv deail, Federal Mevduat Sigorta ~K~u:-
rumu admda. tLim1L'1yle ~m»i.ite'vaz1 bir kurulu-s olmustur. 1Bc1nka|ar-
do ‘bore verilebilecek bal ‘bol fonlar bulunmasmin mutlclka bun-
larm ‘KUIIQHIIGCGQI anlamma gelmedigi 1930'larda ClfiiCll$I‘|I'l'1l$lllT1
‘Bunun sonucu olarak, 1hLi'k1'J1metin harcamalari yalmzca izin veri-
iebilir degil, garantili halelgetirmesi ~gerel<li olmustur. ~H-ulkilimel
de bunu, kendisi borc alarak ve kenclisi harcayarak, 1y»ani~para
politi-kasiyla degil de, mall politikayla yapm1st1r_ Dlepresyon, ger-
Qekten kC'>t1;'1 oldugju zaman, Federal Re2er1v'in ulasabilecegjl Sl-
n1r|n?d1s1na ¢1~1<@b11e¢e;:;1n1 gasterrnistir.
Sonra bir cle enilasyon 1/ardlr. 1963’de sistemin kurulus1.1-
nun ellinci y1id6~numL'1 kutlanirken, Gui/ernor1erIl<uru=lu (simdi ibu
kurula be-yle deniyor) sistemin amaclarma iliekin kijiatik bir zkitap
yaymladi (daha clofjrusu, yeniden yayinladll. Kitapta soyle de-
niyordu: <<.=S»istem=in baslica amacinm yuklselk istihda-mil bir loll-
yLim1eyi, istikrarli bir dolor dtizeni iclnde eagjlamak aldugju ‘bu-

(4) ABD Nlifus Sziyimlari Biirosu, Hieltaricai Statistics of the United

l’%€at£=s, (lolloniull Times to 19571’, Washington, 13.0., 1960, ~s. 63:56‘
"1 " ‘ ”'" “""""*~ ?‘”“*'*¥¥==**¢=@%¢=#="=»@$r@=-1=<‘1z=~ As’ ~ ~ A _ 1;;/'

\
TOZ KONDURULMAY AN SiSTEM 151 $1 ~r
\ 1

giln gevnelde cnIcx$:|m|$ ‘b~ulunm0ktczd1r...» (5) ‘Bu kitopcags izle~

yen on YH ‘icinde, bor|.$~ zomunlurmdo g6rUlmiJ$ en“fI0syon|0r|~n~
en ciddi olcm yer c1Im=|$t|r. Acrk P»GZGl"KO'l'T1it8Si (éhcilfi Amerika’
nan en gilclij vota-ndoglor grubu oldugum incxnllmaktodir) sorun
L1z~eri~ne defalorc-0 toplunm|$t|r. Amc1‘enflosyo=n dc: devom etm1i§.=-
tir. Yc1vc1$Ic1d|gj| zomon, bu kez i$sizlik feno hulde artm1$tar. GHQ 3:411
denilen $ey*, neyi ’b-ugorobiliyorsc 0 kodurdwr.
Ameriku B\irle$ik IDe~vletleri'nde ekonominin énemii bir ge-
ianegi vurdur ki, méuhofuzakérhkton cok, konforlu >ko~nforrnizme
kcaamoktudur. Horvcurd Universiétesfnde buno bozen Belmont “$53?

Sendromu den’mekte~dir, cflnku Hcarvurdfin buyfik profesyonel

SQVQIHIIQO sohip ~hoc0lcmn:n pek cogu kampus d|$mdc1, Belmont
denilen $irin bonliyéde oturmiulkton, ~i$e sabah oukgum gidip gei-
mekteén Iwoslanmrlor, evlerinde sevimli ‘bir cc1~l|$mcx odulurl ve bil-
gi~s\c1yc1ri0r| =vord|r, girdi»k|erj *sm|fl0rdc| "t0ts|zI|Qc1, ce|@i$~kiye,. e|e$ti- 11%
rriye, hotto rohotsnz edici ‘bir dusiinceye bile yer bu|unmumuk- M?‘
9-mi
2-:~1
mdnr. 1B~u sekild-e kovnforu tercih etmek elb-etteki rohot olcum sec-
me fikrine ters dflgecek defiyildir. Belmont Sendromu ku$.kKu»s;uz
1:»;-j
son déereéce dogjoél. Ustelik deé ZOFOTSIZ b»ir geydir. Herhcwide tum
hoculurm ytlreginde dtmyuy: de§;i$tirm~e tutkusu olsu, akc1demi»k
h-oyot $»i*mdi>kinden daha iyi olocork degjildh: Birilerinin de genel-
de kdbul edilen, inorulan geyleri bgretmesi gurttnr. Amo konu
Federal Rezerv Sistemi'ne dcycmdlgju zomon, y0kIu$|k c1Itm~|$ y|I- v

dun ‘b-eri bu sistemin lkesinlikle Belmond Sendromufnun ya dO1

di§er Universiteierde» onun yerine ne vurso 0 sendromun ‘kes\in- \ -

Hkie y0nd0§| 0»|d,u§unu, kobul etmek gerekir. Bu sistemin tori-

\\
hinin hemen‘ her viintme ‘~yuklo$|m~do, genel olarak ifigretilen Me 1‘;
‘,5;
T ,

inanulonn bir kenura bil’Clklp tcxrofsez dcwronllmoildnr. H i?:§§7

%1=*
1
I

.._..,_€.__.,.__¢__-+i,..._._:.-.-

H575
\
(5) Federal Rezerv Sistemi Guverniir-ler Kurulu, The Federal Reserve ,»_. ,
‘ System: PTIPQOSQS and Functions, Vvashington, D_C., 1963, s. 2.
152 J, K. GALBRAITH / PARA

V Bulnu sdylerken slstemign bueurdaklurunr kllcllmsemek iste-

miyorum. Buznnrmm oldu;]: olkie ve évg-ii: oz lbile gelir. Federal
Rezenfin ilk ynllcmnclcl. iinemli »Ameri=kca Ikentlerinin suygm lee
kesimlerinde cok ¥KCl|iI6|‘i qrsolur c:l|nm|$l, ciddil ve etkileyici kio-
slk binalor dilkilmlietir. *0 gtm bug=C|ndL1r'bu binular, bu$ka b0|~
‘klm‘lGl'dGl1 Yikinci derece sayulmusa gereken Clerveland ya do St.
Louis mall rnerkezleri gibl yerlere sayglnhk lizlenimli kc:tmukto~
dar. lingilterelde olsun, Frc|=nsc|'d~c1 Qlsun, lbu tur mull afilrllk cm-
cclk buekentte bulunur. PdBvD'1d8 ise bir duzine ‘bijytlk <kent bu
cmuro uloemretlr. ‘Bu simgeler, ge=r0i eok énemli derjildlir, arm
‘yine de dnemlerini uzzlmsomumuk gereklr. Bu binulurm mi'murl—
sindeki 0 usrk suruth ciddiyete de kazmomuk gerekir. Para cofiu
‘insumn giizljmde eok oiddi bir eeydir. Bu ~inscmlu~r mull »m~imurinl~nl
bu: nlteligri ycmsntmusml listerier, _kc1runl1l< vel cldcli Yolrnuslm, byle
hafifllklere Lkcwmamasann beklerler Ayn: eeyln bcmkucllur ieirl
-cle gecerli oldufiu séylenebilir. Doktorlur, lhuyutm kendisini el-
lerinde tuttuklclrl hcllde, lpekdlfi e§l'ence'li, neeeii insunlur 0lolbilir~
ler, ~Eve!\/n 'Wo|ug=h'un Gerileme we Cékiiefinde uyycze bir doktor
bile \/‘Cll'Cllf. Ama ’bll"~bG‘i’ikGCll’Ilfi lkomlk olmu-sl d‘L':$iJlni'|lemez. Saw
hoe blr b0n~kc1c:\/1 ‘Waugh bile yutulur hale getiremezl,
Federal Rezerv Sisteml ~ClyI'lO(] son derece iyi ieleyen bir
kliring ve oek bezdurmu slstemlni de devreye sokmuetur. =Dcrhu
ifwnceleri bir bunkunln ceki bir lbcleka <banl<crycl géitilrlllcl-ijaéiindle,
lotolrnutilk ol0r<1k~b<ir Licret uhmrda... kilcilk ‘bir hare. Aslmclc: her
lhurculmu ic-in gecerliydi bu. Oysu cekle éclemek wbii bedc:vuy-
eh. Kijcilk ama clslmdcl yororll bir ‘ClClilT'l, 7
Sen ollcamk, dClhCl ilk giinlerinclen -beri Federal Rezenv ‘ken-
dine eel bulunmuz bir durustlflk numl edinmlietirl. Hicblr memu-
runun hrrslzllgr, zlmmeti gérfllmemletlr... ama tulblri oruclu 0 ko-
cl-or caz kigi gercelk ve tcleancrbilir pCJl'Cl\/l fiilen gtlrur lkil Ayracu
-memlurlcmmn, sistemlin ne ycpoccaganr 5l'lC&Cl6fi lblliyor olmulcmm,
kelndi zenginleemeleri lain kUHCll’1dlk|Cil'Il"lCl do hemen hemen hic-
cleneoek kadar ender mstlomr. Tcrbiri b~urc1dn dc: -béryie ‘bilgilere
ook slmrh scn/lcicl ll'1SClfill'I UiCl$O‘lJl|6C6Ql, Qyrlcu Yfifflfll bllgilfifill
cle pek sclmldvjl *kC1d>Cll’ bol 0|-FHOGIQI gfrzbnfllnde bulundurul=m.cl-
3%" *:“¢v',’,:~;::z\_a»*w_~»,;,;:;z~.;.=¢.;_¢-,¢,2;—_=_-2Lm::€a&;a:'r;::i»2212 ;.>;~1~;;;,-;_.:;, - » -:3-;*:::»;~2af'-';f¢»~:<'_l;-3-;-;::;»;§;:»:gig ;;;¢- ~ L52./.-_—,,
5-:

I
1.La
V

TOZ KONDURULMAYAN ‘SiSTEM 153

F

lldrr. Son zamanlclrda Boston ve Philadelphia Federal ‘Rezerv

Banl<alarl’nd~a callean alt dilzeyden _birtaklm m8m‘Ul’lCll’ll‘r, ken-
dilerine yak etmelerl tallmatl verilen eski kélélt paralarl Ollp-'
kaotlfill duvulmuerlur. Bu kéujltl-arln lhéllél kullamlabilecefil (man-
6i
llkll bir eeyl G%l<l|lCll'lflCl gelrnle» olmall. Ama »slste-‘mlcleki clfilrtlstlljllc
standard: yine ale hayranllk uyandlracak ciddlllginl l<arumalkta-
-cllr. (6)
Dlgjer acllarclan l3‘Cll(’El§li'l“!lZCl(I, sistemln lll< ylllarmala kelnall
yalsa cllagurma azellifilnln kurbanl dururrlunola a~lclu§unu~ g6ruyo- lili
1?};
P21
(3,,
la’;
ruz. Slstelmln ’pl‘Clnl‘Cll'1l§l her iki parliyl 0 eski uzlaelma clurum:u- z-.-»,.-
na lgellrmletlr. llvlerkez lO“C1Fl‘l(ClSl isteyerller, merkezi mall gilcllrl lf;-1.

eski ClCl$lTl(ll"llC1‘l’ll’lCl yelerlnce edun vermie, ‘yeni kururnun Queu-

rllln, yanteml ve arnacl ‘belli almakslzln l/Q'YlllTlQSll’1C1 alanak ta- l; l
l'lll‘l’ll$l(1l’Clll'. 186-ylellkle Federal Rezerv Slstemri l930'lu ylllara lka- il
|. Q11

dar bu durumcla lkalmle, 0 ZCl1lTl(‘ll’1 cla paranln yanetimlnin leer-

digl avantallar ola, Ol'lC1"lbCl§ll merkez lzankaclllgl da lnlee gec-
-mlistlr. l .-:-J
.31
1-‘-
;».i’-l
l

1968 yllm-ala, panlk dérlemlnln ‘SOl’ll’C1‘Sll’lClCl', Kongre bir yasa

kalbul etmletlr. Ada Aldrich-\/reeland Yasasl'dlr. Daha énceki yll-'
larcla, *k0~rl<u lalndleki halk lbankalann baema Cl$i]$l]=hC€. ban~ka- v
1
lar araslra senet ClCl§ltll', yani hamili-nee bare. senetleri elkarlr, l

Cll1QCGlKlGl'lTll blrblriyle ya da claha gflven dolu barclularlnkilerle l

dengelemeye QOll‘$ll’lCll'dl.' Bu ‘yolla lbankalar daha kolay lkabufil l
edilebllen nalkit parayl daha lSl'Cll'Cl mevduat sahiplerine sak-
lar,/abil=irlerdi. Yenl yasa Ibu tilr leleri duzenliyor, 'l3~‘Gn‘kQ|‘Gl’U ‘bir- l
l

lelelpl bir acil cluruml paras: elkarma izni veriyordu. ‘Bu lparalar, I
milteferrlk bonolarcl ‘VG ticari lKF8dl|8I'61‘kGl‘$l|lk clkarllalbilecektl. r
l

Asllnola bunlar satllmaolan nakte cewrllelblllrdi. Acil durulm gec-

I
l
I

(6) Sistemin diiriistIiig'ii konusmmdaki izlenimlerinin onaylanlgnn, son l

zama.nla,ra, kadar Federal Rezerv Slstern Guvernfirler Kumlu iiyesi
olan mesfilektaglm Andrew Brirnmer’e borgluyum.

\ l
15:} J. K. GALBRAITH / PARA

‘lrlqllnde, lbir vergiyle bu ek paralar dolanlmdan cekilecektl. Bu

vasa bir tek kere l..l\]glU‘|Cll"lCll, <0 da 1914'de-, S(1\IG‘$ll'l p-atlamasl
slrasmdd oldu. Yasamn daha anemll bir lbdluma, ‘bir Ulusal Para
'l<-amlsyanu olueluruyor, bu lkamlsyon pcmlfilln en aza indlrllmesl
anlemlerinl almakla, isllkrarll para lsistemlnl safillamakla gérevll
lzlulunuyarclu.
Bu kez HBD'ldeki ‘para \/dn~et~lm*ini lnceleyecek iki kurumun
ortaya elktlgjl gbrCllmel<tevdi ve bUl’ll(Jl'Il’l her biri 0 eski uzla$~
rnanm tdrdflarlndan blrlnl temsil elder nitellkteycli. Birincisl, de-
lmln sazunu ettifllmlz Ulusal Para Kamlsyolnlul, Rhode Island se-
hatarij Nelson W. Aldrlch'in baekanllfillndaydl. lKendlsl yumueak
huylu, gdrkemli bir adamdl Tutumu itlbariyle lyljlksek tarifelere,
saglalm paraya, b<Ll~\/Elk bankalarln ClO|CllTl‘bC1CSlZ dpe~rasyonlar|-
no aclcmmle, KISGCGSI zaten zengln ola~nlarln l$ine gelecek dra-
lemlere tutkun *biriydi kl, 0 zengin smlfa Alclrich'ln de dahil ol-
clulfiuna ihla kueku yoktu. Bu kimlik tanlml sanradan daha bir
gijlc lkOZCll'lm|$, clllnktl senatértm klzl Aldby Aldriah ;cl‘e John ID.
Rockefeller, Jr. lle \e\‘1len~mi$, bdylece cafidae clllnyada bu hir-
leeme, Nelson Aldrich Rockefeller sdzlllyle anlllr olmuetu. Ald-
rich yllzylllmlzln baelarmdal herhalde .S»enato»'nun en etklill kl$l-
siydl, Llncaln Steffens onun lain, <<A‘B1D'nin patranu» dlyordu. (7)
Ald1rich‘in direktifleri altmda, yeni filizlenmeye baelayan ekona~-
lmll b=ili<minden, hem ABD'dek=i paralsal kurulmlarla, hem de, clalhd
rbnemllsi, d~l§er-Lllkelerdekl 1benzerlkurulu$larla -ilglli arcletlrmalar
lstendi. Federal Rezerv :Slstemi'ne dulyulan saygl, baeta gelen
llkTlSO1ICl|Cll'l~l'l bu lee do§;u=mulndan berl katklda bulunmue olma-
Sl!‘ldClll‘k(1yl1ClklOl’llVOl' olalbillr. e F
Bunurlla yclrlea glren bir inceleme cle lalraz dalha sonra bCl$-
ladl, onun b'Gl‘$lI'll dc: Lolulsiana temsllclsl Arsene Pulo cektl.
Faal re=hll:~erlig‘ji SCl'l'l'll.l8l Untermyer yaptl. Amacl para l<urumun~un
leleylelnl incelernektl... New Vark'takl galgell bir gar; sayllan

,i,___..__._,_._i.

-(7) Lincoln Steffens. The Au-talbiegraphy of Lincoln Stefiens, New York,

I-Iarcourt, Brace 3.; C0., 1931, s. 5071 ‘
,;,;,‘,‘_',V_,;V,__; A A; I. , r;v;V4 r‘ A , - -,_A,_,=.;.=~a—»—;-»;;l¢;>,>»:<~ ,;1;—.-;»:,~,~ ’./’/‘~'/Z7.-‘V ,fl,~M,,fl J» . .. A - n », l - _»>;>=>-,1 /< /_ ,1 ~::r:':'::~,*
'r;f;
‘lr—.?_>
iii;
l~ '
TOZ KONDIIR-ULh'IA.YA.N SiS'l‘EMl 155

kurumu Nelson A|alrich'in gilalendirmeye ealietlglnclan hakll ola- L

l
l»:»~_
rak kueku duyuluyordu. Puiio ile Untermyer'ln ibllyuk gijnii 18 Ara- l .
4 _
l
riii
,. ,. »
llk 19l‘l2‘de geldl, Wash~ingt0n'da~ki tanlk kursueune, bugun artlk
eski bir ad sayllan J.P. Morgan GC1Ql'lldl. Morgan yO$.ll’ll almle ol- l
maslna raémen, basit lblr onermeyle ortaya clklp, oronerme he
kadar halyali cle also, ona DUQH kalmanln degjerini l1~ilenlerden-
di. Komliteye paranm olr guc kaynagjl Oll"l'l‘Cldl§ll’ll eoyledl_ Asll 1

giic; l<ay‘na§l karakterdi. Bu s»oziJ=nden~ asla clonmecli, eski uz-

iaemamn tarlmcl tarafl ona perk lnanmadlysa hile, o yine dedi-
aflnde dlrelti. » mi?
1».-__

P*u1io'nun mecliste ifadeler lverilmesine yol aean hazlrllklarl l:> _, ,;»|"r'f"f.4

nerkesi harekete gecirdi. Somut onen sonuncla Aldrich ara$t|r~ ril
lfjl,
F,
m~aSlnalan~ geloli. ‘I910 yllmda, daha ‘Ululsal Para Komisyonu ca-
l-.1?
llemalarl pek ilerle‘me kaydetmeden once, Paul l\/l. Warburgi
aollnda lbir Wall Street yatlrlm lbGl'l‘kClCl‘Sl alan, guclu ve ozgurl
zekaya, ‘b‘C1§llTlSlZ rulha salhip lblrl, ortaya bir tek merkez ban-
kasl tasarlmlyla clktl (‘bu lkiei yirmi yll sonra btwuk -ktllce altln rr

pivasaslnln nihai tehllkeeine ve ollglnllgjlna karel hemen hemen

tek laaema uyarllar yap~m:akla Wall Street'in tum ofkeeini kendi I
l ?i%
iizerine cel<ecekti)_ TOSQl’ll’TllGdl§l bu lbankaya *Blrl»e-elk Rezerv l
Bankasl adlnl lV8l'lyO'l'dU. Gerek bu nedenle, gerekse ilk Federal 1' ‘T

Rezerv Kurulu~'nda daha sonrraki hizmetlerinden oturii, !Warburg‘a ‘~4»<-—

belki lbiraz da hakll olarak sistemin babasl denmietir. Ama
sunduéu tasanm Aldrich tarafmdan ac: ‘bir yenilglye 'uljrat|l~ i an

dl
Aldrich gruibu, yasanln igecirilmesi zamanl gelince »De=mo’k- l;’-‘E
lfll
‘_
ratlarln uzun silreli mulhalefelcinl altetme onlemleri almle, lDe- l

mokratlarln ylllardan beri parti lkl.'lrsi1leri~ncle l'lClY‘klFCll§I lama mer-

ikez ‘b~C]l'lll(GSl oneirilerin-i lblr clrplda safdlel blrakmiaya kalkle-
’Fl'll$lG~l'dll’. Aldrich muhalefeti yenllglye ugjratmak icln, bir tek
"merkez bankasl yerine Tblrcok merkez bankasl flkriyle ortaya
olktl. Ayrlca <<Ban‘ka» sozcugfilnden uzak durmava da ozen l
l
l'»~
gosterdi. i912’-de lbir Ulusal Rezerv ‘Ku~ru=m*u 'kurm:a yasasml
getirmie, bu kurulun on bee del lbolgesel *kurul~u olmaslm oner-
mietir. Bunlar katllan 1bClH‘KCl|Cll'll'l~ rezervlerini, yani mevcluatlarml

l
l
i
l
156 J. K. GALBBAITH / PARA

tutacaklardl. Bankcllar bunlardan bore lsreyecelr, acil clurumdia

do bunlar ban-kalarl kUl'tC1fClCCllKlCI~l’di_ Her eey, bu bileeimi olue-
turan bankacilann kontrolu altmcla ‘bulunaoaiktl. Bu gercekten
onemli ‘bir kavramdi. l\/luhalefet \bolgeselli~k fi-krini kcibul etti.
Boyleoe ulusal ya da lmerkezi bir rezerv mercii tasarislm sail-
diei b~ll'Cl'kClbl|d'l. Aym zamanda, ikabul etmie olclufilu, yoni ~bol-
gesel kuruluelarm bankacllarln kontrolunda olmasl fikrini de-
euldndlra‘bildl. \/Cll'dl§l sonu-cta, bu l<urul~u*elarln banka dive ad-
landlrllabilecefii lgoriieu ortaya clkmie oldu. Boylece Federal Fle-
zerv SlSt8l’Tlfl'l'lll’l temeli de oluemuetu.
Ama... sonunda Kongreden gieoen yasa Aldric-h'in deal].
harta onun arkadae-1 alan C-urmlhruriyetcileriné de deall, »Demok-
ratlarln yasasl oldu. Belki de baeka tiirlii olamazdl. Amerikan
politikasmln, hatta bir dereoeye kadar tiimi Anglo-Sakson poll-
lcikasmm en kesin n*iteli§*i, po-litlkacllarln on-ce rrluhalefetin tul-
eclgl, sonra do alan: durumuna diiemeleridir. ‘Soniu-cta asil claim-
lain, onlarl ilk -once destekleyen klmseler atmaz. Blr fikre boy-
lesine ‘kendllerlni kaptlranlar, haslmlarlnd-an fazlclslyla korkmak-
tadlrlar. Asll eylem, muhalefetin ‘ihliyaclan rkabul etmesiyle ve
ilk teklif edenlerin sllahlarlnl elinden almaya korar vermesiyle
baelar. 196011 ylllarda ABD'de lDemok~ratlar hep bane: ve ulus-
lararasl dostlugju oneriyorlardl ama Sofiluik Savae lsonuncla» ABLD’
vi Vietna-m’a bulaetirmletl. E-funu yGpl$|Cll'_ll'lll'l nedeni ‘biraz da
SOQCIIGTII1 onlan iuzlaemacl ya; da kri~pto-komitmiisller olarak dam-
galamasmdan 'KOflklIU'k|Gl’l ioindi. Richard Nixon ise S0§U’k ‘Sa-
’iIC1$Cl:»O|0iTC1ik sarsllmlaz bir line -sa~h~i|aken lMoskova‘yla ‘barred, en
azlndan -uizlaemaya dofiru adlm attl, ardmdan ‘Perkin hamlesi
buinu izlecli, Vietna~m'clan dam (yavae val/a$) Gekildl Boylelikle
die polltikada kendi lmlulhalefetinin oteeine gecmie oldu. Profe-
earlvlilton Friedman yoksullara igarantili lbir gelir onerdifii za-
man (hakll olarak) bu oneri yarcltlci bir haw/al giicii olarak nite-
lenolirilmieli. iBir Cumhurivetci ydnetimi lgelip ayni eeyi lKo»nigre’
ye onercii<jind~e, bu kez ayni lkavram mu~h~afazak€ir devlet adam-
llqlnm iearetl saylidl. George il\/lc>Gov~ern Baekan addylvken ibu-
nun \/akin bir benzerini biraz daho com-ert bir yaklaeimla oner-
M _,~;,-4;;'y;, ,_,_,,_ _- -- _ _-_.-.>.,.,4_.
Li
Q3

‘TOZ KONDUBULIVLAYAN SiSTE‘M 15’!

l?
diginde, teklifi mru'hafazakarlarr tarafindan bir mall manvadln it?
riiyasi saylldl. C-umhurivetoiler dolarm savulnucusu sohretleriyle,
19‘/'Cl'lerin baslarlnda no dolarl bir lkere degilil, iki kere devallie
edebildiler. Dolarm SO§]lOmll§l konusundaki inanclan ‘birazclk i..
kuskiu gotiiren biri aym seyi yapsa, durumu gercekten tehlikeli
olurdu. 4 la?
lste 1912'de~ deayni seyl olmustu_ PW-oodrow ‘Wilson Baskan
oldugjunda, l'Jll'll'l1@l'K‘6Z‘bCll"ll-(ClSll’lll'l gerekli olduau yolundiaki mu-
halefet goriistinii hemen kabul etti. Mulhalefet lbir lane yerirle
blnkao tone merkez bankasi odiiniinii zoten vermls oldugundani li-
olay bu noktaya oturdu. 1918'de Baskan 1l<angre'vi olarjyantistli
oturuma »CG§ll’C|| ve vasayl lkabul etmelerini bekledi. Yine de l?

uzun bir rniicadele oldu. lBr\/a‘n’ln adamlari lbir ikez daha -birta- l-I
kim hayal giicu genie onerllerle ortaya clktllar, bunlar arasmda
pamiuk,_bugday ve l"lllSll' iireticisine kredi aemak ioin 200 mil-
,_.
"yon degerinde yesil para basllmasinl, benzer bir fonun do ge- lf,

nel ticaret ve baylndlrllk lslerlne aynlmaslnl onerdiler. William

idennings Bryan o slra lD|si$leri Bakanl'ydl. Bu do onu -kurullui"
ui li-
diizenclen yana l(C1Y‘dll'lTlG'k icin oak kurnaz bir manervraydl. l

Bryan'va?ri 6-nerilerin bazilan... ozellikie/yeni sistem ioinde ban-

kalarln roltlnti slmrla~yan~ tineriler... kabul edildi. Daha look sayi- li
da oneri ise, yasanm bas destekcisi Virginia'll Carter Glass
lkarsismda yenilgiye uQrad|_ B02! oneriler, bu arada ciftciler icin I
i
ozel para ‘basllmasl onerisi,‘ Dlsisleri Balkanrnln kenclisi tara- i

flnaan geri almdi. Basit lbir mevduat sigortasl sistemi kurulup

bunun Federal Rezerv Sisteml tarafmdan desteklenmesi tek-
lifi de iki meclis blrarada toplandlqmcla Temsilci Glass'ln ism-
rlyla bir kenara blrakllcll.
1913 Noeline iki gun kala Woodrow Wilson, Federal Rezerv
VG'SGSl'Fll ll"flZlI1lC1‘)/l[)'y‘l,'ll'l§ll‘ll.1§19 saktu. ‘Bu yasa bir tane defiil, tam
on iki tane merkez bankasl getirilyordu... or sayl daha sonra sap-
tandl. Waslhi<ngton'un onderliai, yedli kisilik bir Federal Rezerv
Kurulu taraflndan scujlanacak, lbu kurulda Il-lazine lBakan|'~yla Na-
ikit Kontroloru talbii Liye olarak fbulunacaktl. lKuruluni glicii fazla
defilildi. Aslmda bolgesellik fikri zaleri Ykazanmls, igeroek yelki
153 J. K. GALBRAETH / PARA.

on ilk-l bankanln ellne verllmlstl. Bunlarln ‘her biri dokuz lklsillk ‘bir
yonetlm kurulu tarafmdan yonetilecekti. Altlsl katllan ya do aye
olon banlkalar tarafmdan seoilecekti ama bunlarln en oak ilc ta-
nesi bankacl olabilirdi, Geri kalan llounil Washington atayacaktl.
Arrlerlkan Baakacllar Derneoi kendi uyelerinin rolunun ‘kl§l‘C‘l§lk,
‘rliikilmetin rolununse -boylesine bL'lylLik Oll"l'llClSl ‘kOF$lSll’lCl‘Cl duyu-
ruda bulunup olemlstl kl: <<Sos1yallzm-e lrlanmayanlar loin k~al;:-ul
elmesi cok zor...» (8)
Blr sanraki Agjustos aylmn onuncu gunu, Hazlne Balkan:
William Gibbs ix/loA.doo'nun oallsma odaslnda ilk kurul yeminini
edla gareve ‘bCl$lCl£ll. Doha sonra onu izleyecek kurullarln ter-
sine, ‘bu kurul pek SCl‘y“Qll’l bir grup-tu. llk guvernor, Charles S.
l“lamlin’dl. Uyeler oraslnd-a W.P.G. l-larding (lBirmin~g~h»a-m-Ala‘ba-
ma’dan), Warburg, Frederick A. Delano (Chico-go~'dan)... bu ki-
sl daho sonra Franklin lDel»ano~ Ro~osevelt'in Fred /5\m1CGSl diye
anllmaya lIiCl$»l‘Cly‘QGCl|<.tl ve A.C. l\/liller VC1l’Cll. l\/llller, “California
['lnllversitesl'nde elkonomi proflesorflydii. Kaclerinde bir hayli ell-
reklilik saalamak _VCll’l’lll$... kendisi kurulcla yirmi iki y-ll CC1ll$l’tl.
Woodrow Wilson bu rise bankacllardan doho iylmser boklyordu.
R/leAdoo'ya eoyle yazmlstlz <<Dai’mi refahlnl ve mutlulufiunu di-
ledlfiimiz sevglll vatanlmlzda yeni ‘bir glintin salad: s6kmekte-
dir.» re)

Yasanm maaldeleri, son kalbul edildkji lhaliyle, bazl nlspe-

len dllriist diizenleri, eski uzlasmanm tarlracl tarafma odlin ta-
lTll‘y"Ol1lb‘ll'tG‘kl‘l'll mantlkslzllklarla blrlestirm-is du~rum~daydl.
Blitiln ulusal lT)Cll’l'KCllCll’ll'l Federal lRe-zerv Sllstemilne all ol-
masl angorijliivordu; klllcilk eyalet bankalarinrn da KC1’[l|‘ll'lGSll"lO

(8) Pa;al»Studenski ve Herman E. Krooss, Financial History of the Uni-

ted States, New York, Iv[aGrew-Hill Book C0., 1952, s. 258.
(9) Benjamin Haggott Beckl1ar=t’1n, Ferleral Reserve Systemfinden alm-
mlgltlr, New York, American Institute of Banking, 1972, s. 134.
_‘A bu» I - - -7- - - --,.~, , ..5 _.4 . 1,;\~»v,&€>~>r
_~;»'.-i».+'+>- ~:-.=;-<;¢.:;1-_~,;~.'-.».;~_~,:-_-1'.-n~_~.;1;%¢»rc,: 4.—.1-.1¢¢-;4;.¢;1.-.r.-;r;~:;::-A-.Mo4 .,, », ,- _-(ow
.~_~o»¢;,,,,<.,/_., “fwd - We
- , 1-.-_-:_~:::;
N-::¢-:1-e:/*»"y”/¢*'*‘l.r,_,”,M,_
.>"/-xxx.-;-, _-,-1./~,
,_,,,,- ,,/,_._,_/€_:_,v
,-..-/-;

‘TOZ KONDURULDIAYAN SiSTElVI 159

l
l
l -,¢

lr
izln vardl. (Ulusoi bonkalarln, alkordiklarl banknollaro karsllllk
olon tahvilleri tesiim etmelerl tesvik edilmekteydi ama bu islem-
ler ancak 1935'te tamamlanablldi.) Uye bankolarm Li\/ellk aidall
A
(bundan boyle ‘buno aidot denilecekti) sermayelerinln yiizde al- 2;
tlsl kadar olacak, lbunun yarlsl istenciiolnde odenmek Llzere »bek- l
leyecekti. Bu yatlrlm do sonuota yerel Federal Rezerv Bankosl’ l 1

1
nm sermoyesi oluyordu_ Bu sermayenin getirdioi kozano sln|rlly- i
di. Doha isin baslnda, Sistem'~in basarlslmn parakazanma ye'te- l l
. l
negjiyle olculmeyecegji aclk seoik ortaya konmustu. Uye bankala- 151
.rm imlevduotlorma korslllk belirtilecelk asgari mlktarda lbir rezerv . 5.4
L {Cl
l 13>
‘iLl'blTlClSl gereklyordu Ive bu rezervin en az uote birl Rezerv Ban-
kosrnda lmevduot olarak durocakti. Rezervler oltm olabilecegl
gibi. dorphaneye yo do lbasiko konallorla hLikLimete getirilmis 1 .il
u.;l
oltlmn korslllolnola verilen son sertifikolar do olabilecektl. Ama l .1
l
l
rezervler 0 siro ortada dolasan ‘para bici~milerinin herhangl bi- 1

rinde de olabilirdi... yoni yesil para, gum-us sertiflkosi, 1890 de-

neyinin Hazlne- ’bOl'lKl’l0'ElGl'l do olabillrdi. Bunlarm hepsi artlk
saygrnllk -icerein <<yasol=pora»yd|_ Yosodisl paranm ne olabilecegi.
kolp banlknotlar horio, hie belirtilmiyordu. Tabii btitun yosal ‘pa-
ralor herhangi bir zamanda, tolep Llzerine, herhangi ‘bir banka
taralmdan oltm olorok adenmekteydi. Uve bonkalarln rezervleri.
Federal Rezerv Bankolari'nm mevduatl olmustu.
Uyeugm bas odulu borc alabilme olonogiyai. ‘Bu bore ya
ihtiyaotan alum ya do kar edebilmek omociylo, Federal Rezerv
Bonkasrndan ollnlvordu. Bu tllr lborclarm gorontlsi, ‘klSCl vadeli
licari veya tarim ‘kredlleriydi, bunlara ticori kafiltlor denilmek-
teydi. Sistem'in ilk ylllarlnda bu kagjltlar, merkez -bankasl kredi-
lerinin uygun bir teirneli olarak bulyiilk bir mistik hava eclindiler.
-Blr aye bankanm mLisleri~si toraflndon allnan -bore, nasal 0 mils- l

terinin hesabmda harcanobilir mevduat olarak gorunuyorsa, Ciyle

lbanko tarofmdan allnan Iborc do ‘Rezerv Bankasrndaki o {lye
banlka ihesabmdo transfer edilebillr ya do oekilebilir mevdu-at ola- 4
l.
rak gozukuyordu. Uyeler toraflndan olman bu borclara, simdi ol-
»du§';u: gibi 0 zomon do reeskont denirdi. Allnan faizin oranl more
oldugju gibi) reeskont oranlydl. Uye ‘banko mevdual yerine bank-
lfiil J. K. GALBRAITH / PARA,

nolllardan do alobilircli. Federal Rezerv banknotlarlydl buinlar.

l-lflrkamerln kaglt poraslrun destekcllerine bir odiin olarak, ~ho’r-
la daho once bOlll‘l<{llClrG korsl duylulon kusikuya -lair odlin ola-
rak, bun!-or Amerikcl Blrle-sick Devletleri’nln tam sorumlulufiu ol-
llodaydl. Bu ruhsal duruma uygun olarak (bakarsanlz gorLlr-
sliniizl Federal Rezerv ban*kno»tlarlnln Elzerlndeki imza hiclbir
zaman Federal Rezerv BClnkClSl'llll’l ~ya do ‘Sisteml'nin herhongl
bir sorumlusuna alt olmaylp, Hazlne Bakanrna, bir ole acllna
ABDWE-lazlnlecisl aliye calcafll bir unvon tasldlrjl halde asllnda
baska balklmlardron sonlik bir palitikacl S‘ClYll(lb'll6CG'k klsiye all
bu-lunmlaklodlr. l-ler ne sebeptense bu gorevsiz me»m~u~run kodln
almael gerektial uzun zamonclan loeri iyi bir iikir sio~,nlmokta-
dlr. .
ll/levduala karsl Federal Rezerv Bankosrnln do yilzde 35
kadar lair yasal para karslllal tutmasl gerekllrordu. Federal >Re-
zerlv banknotlarlnaukarslllk ise, yuzde 40‘ oranlnda ya oltm ya
do l~lazlne'ye yatrrllmls altlnl liemlsll eden oltm sertiflkasl tuba-
caktl.‘ Sistem bundan bdyle hlikiimet fonlarmln yatlrlldlfin yer
olarak hizrnet verecekti. Hillklimet tahvlllerini alip sayma yet-
lclsi vardl. Federal Rezerv Banl<a~lar|'nlrl lngllte-re B~Gl'l‘kOSl'nOl
benzemeyen yoni, bunlarln doaruolan halikla is yaaamamaslydl.
Vosoda aloha ‘baska do pek cok ayrlna vardl ama bunlorln he-
men hemen hepsi on-emsiz seylerdi;

Eski uzlasma, daho once gorduaumliz gibl, mall camllayo

isle-digji iyi bankalarl ve saglom paroyl vermils Ibulunuyordu. Ye-
ni yerlesime acllan uzalk yerle-re ve ciftllklere de, tG|’ll'Tl:CllOll"l*lll
lhakll olarak) kendi yararlna gorauoa o rahat b&]l'll('(llCl|l§jl sur-
dlirme izni vermrie oluyordu. Anorsi iste oralarda, ikiicuk ‘koso-
‘ba bonkalarlnda vardl. lhtiyac iclnde, omo umut dolur klsilerln
kredi ~bul»ob~lldigj~i, ~mevduo’an kliciik veya gLil»Llnc lkorslllklara do-
yanarok yaratlldlol yerler ‘buralorlydl. Efier Frofesor Samuelson’
un dengesiz ozel bCl'l"l’kOCllll< dediai seve buralarda son venme-
ye kalksa, yeni Slstem oak serl: davranmlalk zarunda kallrdl. Bu-
TUZ HON DUR‘UL1\'EAYAN SISTEM 161
\/' ‘

rm kar$mk, bL1yL}k kent bankalarrnrxw bir noktaya kadar soru@m-- 1!

\C-

éuiukm ciovrandrfirncx, n"1c1nt1kh dilzeyde bir rezerv butundu|'du-- \

guns gfirvenilebiliyordu. T907 pcmigincle bile, posnriqin merkezi: \ iii
New York OIGUQU hcxlde, bc1$1m belcxyu sokanlar yerden bitme
kuruIu$iur o~lmu$, bilyfik ticari bnnkcriur oinwn'n$ts,
@%
é Federal Rezerv Yasqsfmn en WGHTIKSIZ‘ bicimcie ele Gldigi
dos bu tcx$ra bankcxlcm oldu. Vase bcm»kcxlc1nn bulundurmusr ge- L‘H
Y
reken k0:r$m§1 hesuplorken bu 'i$i kentin bi.1yL'|kii.1§Une gére yo!- L
pw,/c»r, yuzcée ‘E8, ytxzde 15, yijxzde 12 diye gi~diy0rc!u-. Ama \,§r;':z
ye?-chr en gézi;zpel< dcn/r0nn"u$ b0n=kulor~cx, Aycmi tc:$r0 bankulcmnu.
!L
£5%
en o?€J$U»k rn\i1ktm'dmki kzorunlufixu getirmekte, ytxzcie T23/I $cxrt k0$~
mcrkmydz. Bikyijk, ni,speten'1muhufc1zck61r maii merkezierde, 6r~
neginé New York, Chicago, Philadelphia gibi yerierde orc-n yiaz-L I
}
@3318; ‘OFTCI boy kentlerde yikzde 15'cti. Gilntzmfizde cie biroz de- 31.

@i$méi$ huhyle hcilfi devom eden ‘bu dtlzenin kontrol neden-mi L--;
‘.\.

hemen hemen mo kimse sé'>4zkon@usu etmemekteydi. Asn neden,

r0h‘at'b-cmkomiujrn, h<_:1tto tehlvikel"i bcmkqczhém, bu L1 yalpéun bon-
ko-iczrccx 00-k istenen bir \$ey-'olm-c1s1,é qyr:cu't|pkryL1z wk énce V
.!~

oidugu gibi, 0 krediieri isteyen mL1$teriie:'-in cie cok ‘igine gelme-

séycii. Eéer tc:§ra bunkcxlcmnu da bijysj-k kent‘ ‘bun'k<1i0u': kadar
kcsr$:I-wk tutmc: zorunlugugetirflse, bu» bunkulcr Sistem‘e kc1t|l-
mcziardx. Bu yilzden, eski uzk1$mc1 geregi, onlcmn kendi yolk}- , ,__
rmdce gitmelerine izin verme gerektifii -kcrbui ed\iEnwi$ti. Rezerv- 1
»

Iek nw»uhufuz0\kérbL1y£rk kent bcmkolcmndu yilksek oiacakn, aim-

I=<L’: bunlcw muhofuzqkér oldukicmnédan, zaten yL':ikse~k rezerv ‘tu- ef

tuyeflardr. »
V Ama strateii ne kadar uyumlu otursu alsun. yine de sonuc: v

vermecii. TQ$m bcxnkqlcmnln hum Sistem<’e\ kutrimamu secenegi \

varda. Omar da en wk bu yalu sectiler. Federui Rezerv Sistemi

uyguiumuda -biafsyfirk bunkolcmn sistemié oldu. 19291101, ycmi Sis-
temfin kuruiugundan on ‘be$ ‘y'Il sonrcz, bun\ku!~unn {late ikisi {yL'|z-
de £75) hfilél Sihstem dr$zyd|_ Ama bu Lime ikinin eimdeki bcznkcz

‘F. 1 11
162 ‘ J. K. GALERAHTH 1/1 12-ma.»-x

kcaymklcm, ucte ubirin de uhmda bir duzeye cmccak vcm\/ordu.

Federcil Rezerv buyikklerin ve gucluierin ukulijrbuydii. '

Federal Rezerv YCISGSI bncesindueki tc1rt1§m~0!c:rdc1 sihirli bir

ortlf ikide bir ortaya 01k|yorclu. /Bu du es\ne1k1parc1 konusuy~o1u.
Yasa teklifinin tc1r’u$||mc:sx s:rQs|n~dc1 Carter Glass, <<Uikenin
borclcmncw duyuh bir pcarcmm (U1-use! Bcmkcx Yasqsu), ulusuun ti-
cqri i\htiyc1<;lo1r|nc1 Ihic; cevop vermedigjini ve bu ihtiyoclordun et-
kile~nn1edi§in1i,» séyule-mi$ti. (10) Yoso kablul edildiginde omciclnu
zcaten»ud|v1c1 c1<;rklc1m¢crktu\/d1; <<»Esne~k pom su§1lc1mc1k.» Bu im-
de bicimi tonmculcmnku$k1ulc1rm1'yot|$~t|rmcrktc1 buuyuiik élcijdue
eikili oldu. Esnek s-ézcfliju "yumu$u-k bir $eyi ukIc1 getiriyorciuu
Pom crzmciu onlcmn <;o»kt0m *beri 1c1rc1y:p ézlediikleri de *b<5\/iée ‘bir
gxeydi. Egjer esneukse, demek ki kétij bir §:ey olqmuzdx.
Amcr ne yuzrk ki, esnek siizcugu *ce$it1i yourumlqn olcm bir
kelimeycli. (11) Bunu k~u*Hcmc1nIc1r pek ne cnlomdu ku~I|ond'|k1<:nn~a
c1c|=kl\a»m<c1zlor»d|. Bu durumdo esnek s6~z1ci.'1QU beélki rezervlerdé
c1z bir urt:$o duyoh olarak kredilerde ~bL'ry1J1k bir c1~rt1$ unidmancz
ge1eb‘ilirdi. O zuamdn esnekliuk QOK dem<ekti_ Eger bblge“ ‘bankc-
iorlndon biri, ‘bir yqborncx merkez ubunknsxndnnu bin domr de-
rjerincle oltlm yeni me<vduc1t olorok olm1|$s<:| (uki bunu ‘yetkisi de
vordu), yoscul kur$|l|gjo uyurcrk Uye bunkcikmrmca Us bin dolurirk
yeni kredileir "verebilirdi. B-u krediler de Uye bunkalunn mevducr
tm| o|u$t~ururclu. BL'|yL1<k kent 'b»cm-kollcmnda rezerv zorunl'u§uéyLI:z-
de 18 olup, bu drtt|r1lm|$ rezervie kredilerde ve o'nun yurc1“tt|§;1

(10) <<Ec0n0mic decis‘i\on-making through the political process; the US

Federal Reserve Act: 0 case study», Wi]lia111 J. Raduchel (ya_y1n-
lanmanng rap0r)_ . _
(11) Profesifir Friedman taraflndan vurgulanmlg bir nokta‘; Milton Fri-
edman ve Anna Jacobson Schwartz, A Monetary History of the
Unéted States, 1867-1960, Ulusal Ekonomik Am§t1rma1a1'- Biirosu,
Pr=:'mcet0n., Princeton University Press, 1963, s. 189' ve deva.m1.
—:%::~:§;"§§§g%;§;§5fl;;;;;;,;é33%~r';;¢=A;;>2;€~4,:%%:%£*:%:e€aé2ieae‘ice:/2:-'1';!/‘ii‘»@’w1*r;~Z'£:-=1fr-wee"¢::2z:~»~_~ , » » ~11».

1:1-’
l/1*;
ill
l
TOZ E£()NDUBlU'L1‘.~1'AYAN Si STEM 163$

mevdu=atta bee kat bir eklerne saalanabilirai. (12) Rezerv Ban»

kasrnaaki are kaynaktan gelme loin clolarllk artie aemek, aye
lT5:f§7'
la-a-ril<alord»a mevcluatm on bee bin dolor artmasi, yani o kadar
yeni harcanabilir para oloamasl clemekti. Bu gereekten esnek-
lik aemekti. Tabii bu esnekllk kijlcuk bankalar sazl<o~nusu oldu-
gulnaa claha da artiyordu. A 1
Ama teori ile gereek on bee bin dolarln arasmola lolrtalam
engell-er varcll. Federal Rezerv E5an=kal<ar| kar amacryla oallem~a-
anal ieirn, launlar"rezem/lerinin lzin verdial oranaa bore aagmp faiz
‘ioplamak zoruncla cleQillercli_ lceriye geiecek altmlar aa, o~ za~
irlanln uygulamaema gore, Federal ~Rezerv‘e gelerzegi yercle cla- _. .11

ha cola aye banl»<alaroian birine gicliyorau. Bu bOl'lKCll'lll'l yeni kre- L551

-olileri‘ genieletme olanaai da, banlkalya giren herhangi yeni meIv-

auatm S»ClQlGd|§llfldO~l'l fazla olmuyordu. Yani Federal Rezerv Sis-
l.erni'nin rezervine ekleme olaymda 0lld*u§yul\gib~i bileelk etkisl ~ i=1 A

\/ol<tu. Ama bu esneklik bile daha once uluscrl bankalar‘ yasa- .1

emm sagl~ad|§;mdan fazlaydi. Yurt dl$ll'lClC1l'| b-L'|yLik bir oltm O‘kl-

mi ‘geliree, ornecjin lair savaem finansmam gereklr ya cla Av-
rupair zenginler pCll’GlClFll1G,gl'}‘v6l'lli bir yer aramaya kall<arlar~
ea, laeailerae ave» mevauatia meyaano gelen genieieme bayufk
olabilirai; Enflasyon eaalam altm stanalarcli oercevesinde olur-
alu. 1
Bayl»e bir genielemevi Federal Rezerv B-anikalorr onieyelai|ir-
lerali. Bulnlar {lye bankalara verecekleri borolari, kendi rezerv-
if?
ierinin elverdiél duzeyin daho Cl$ClQlSlFld‘G tutabilirierai. 'l'ae|na-
lailir‘ aeaerlerjn satlemda da, aye banlkalaraaki ya da aye loan-
kalann‘ rezervlerindekl nakitleri, ornefiin yukarda cleolifiimliz
yurt dlelndan yeni gelmie altmlarl, oraclan kendi kasalarma ak-
’rarab~ilirlercli. Boylelikle genieleme potansiyeii, Federal Rezew
yelikliiierinin liedlsirli clavramelyla az-altllrnie olumlu. Esnek (para-

i12) Burma, vade ve iiye bankellerln genelde geniglemeye k&'C1hTlELS1 ge-

regi de dahildi. Eger yelnlz bir tanesi genighiyorsa, onun n1evdu—
etl diger bankalara aluyor olacek, digerlerinin genlglemesinden bu
bankaya dogm gen‘-iye ak1§ yer almayacaktl. ‘ l
1
164 -J. K. GALBRAl{'I‘H__/ PARA

mn kareltl, merkez bankaslnm cork artmlmle slmrlam-a gL'1cuV-

an kl, ~esr\el<lil<ten yana olcmlarm en aok korklufilu eey ale buy-
a'u. O-riu izleyen otuz \/llaa iaerilyelaltm al<1e|na~al<i buyukluk, bu
slmrlama gamma akladernik _sa\/|lama\/ac'all< auzeye gelirecektl.
Esnelkligjin rbir anlaml claha varclz: oi da bir tar parayl (orne-
ain banka rnevcluatlnll, ‘bir ‘baeka tar iparaya (éirnefiin macleni
paraya) ya aa elaen ele gecen paraya cevirrne kolayllglycli. Bu-
nun iki yoni‘: rvarclr Federal Rezerv YC1SClSl'l'lln lwbuliincier: once,
tanm urtmlerinin pazarlara aktanlmasl Sll’GSlfldCl mevsi-milk pa-
ra ihtiyacl G|‘11Gl’dl. Coqu ciftciler 0 sir-aaa Lirunlerin-in beclellni
bir mevduata kCll’$|i_l_k demeik olon cekle almak yerine, onlara
gercek para gibfi goziiken bir Ybicimae almay-1 ’y6§_?]|l‘\/0l'|Cll'Cii. Bu
mevsimsel talep, lTl6“\ldUC11Zln1 nakte cevrilmesini gerektiriyor, {bu
yiizclen bankalarm nakit rezervleri azaliyordu. Tal~e=bilkare1laya-
bilmek icin “ban-kalar lkimi zaman buzz borclarm -odenmesini is-
tiyor, d-aha btiyiik olaeillkla do kendi istedliklerinden daha az
kredi V8l'iY‘Ol'lCIfdl. Bu mevsim-lik baskimn yolmzoa hafif bir ra-
rlatsizllk diizeyinae kaldngjl SC1l’ll|l'l’lGktClC|ll‘, ounku aksi yonde
hicbir kanutvyoktur. Ama ‘yine ode, en ZCl\/If mall beynin lbile -kav-
raya‘bi_lece@l' tllir sorunlardand-1r. Yeni Sistem'le Liye laankalar ih-
tiyac auyclulkllan kadar Federal ‘Rezerv banknotunu, kendi ticari
kredilerin-in, garantisl KU|’$lil§lfldG alubilmekteycliler. Bu bank-
notlar iJrLin loedelini nakit olarak isteyen lkimselerivcok gazel-
tatmin ediyordu». Banknotlar getirilip hlerhangi bir eyaiet ban-
kasma yeniclen yatlrlldlfiunda, yine aym amaclara hizmet ede-
bliliyorlarcll. ClftC'l|6l"b01|'C|GY'll"|l éaerken ya do banknotlarr har-
carken, ‘bu kez banknotlar, mevcluatl nakte tercih eden kimse-
lerin eline geeiyordu. Mevsimlik esneklik sorunu da nispetem
onemsiz lbir sorun olduaundan, tum onemsiz sorunlar gibi ko-
layca cozumlenebilm-ekte<ya=i. F
Ama lair ‘cur paramn diger tar paraya cevrilrne esnekliainin
aaha geleneksel ve cork aaha onemii bir yoni: cle VCll"dl. Bu, in-
sanlarm bankaola bulunmayan parayl istemeye gelolikleri 0 ger-
gin ve hazin zamanlarda bu tiir bir eelvirmeyi safijlamayla ilgi-
liycli. lete Federal Rezerv Yasasrnm asil cozmey*e1gorevli oldug-u
 "" W; ' ‘S M; " M 3;-gjtwf-:'-:l,‘éf~!?’f§*¥“jlZ»l'~f—1f;;':E-i>2;2»’i»Z—':Z“ - __ ii

51.

TOZ KONDURULMAYAN SiSTEP¢i V 165

1
sorun aa buyau. Uy-e bankalarml iyice kucuk olan bazilar:n- ‘1
2- ll1.
da ieler claha cla beter olablilirai. Bu ioankalar aoll yardlma in-
tiyac cluyup bore alrnaya koetuklarincla, dost bilclikleri Federal 1 .2]
Rezerv Bankasi Ol’llCll’l pek ole hoe kar$|lamazd|. Uzattiklan ka-
Qltlara (laazen de hakll olarak) ‘kuekuyla rbCll(llll'ClI. Yasa onlara
belli bir nakit rezervine KCll'$lllk eskisine gore daha buyuk ha-
cimde krecli verme h-akkml da baheetmie oldufiu loin (bu b-lrinci
tar esnekligje giriyor), kurtarllma ihtiyacl daha cla yogjunlaemuev
olabilirdi. Dana onemlisi, kilcuk eyalet bankalarn Uye clegildi.
Aynca, dogjal olarak, lkorkuya ve mevduat sahiplerinin kapiya
ileuemesine daha duyarll bankalarcll. Bayle bir olav olup da cok
sayida mevduat sahibi mevduatlanm nakitle deaietirmeye kal- é/1
\

kmca, 'au bankalar icin tek yol, esklden olduau gibi. KOpllCll'll'1l
ka=pa\/lpiiei blrakmaktl. ' 1
fie
‘~

17111
Yeni Slstem ielemeye ba$lad|§rnc_laAmerlka Birleeik Dev-
letleri de savaea girmek ilzereydii. Kaylrmo klieelerinden birisi,
bunun Federal Rezerv’in kGl'$lSll'|(J crkcm ilk kriz oldugu ve Sis-
tem'in bunu loldukca iyi idare ettigji yolundaclir. Bu oak sac-
madlr. Rezenr Bankalon hilkilmet tahvillerini SGlZlI'l aliyor, bun-
lan Haz:ine'nin istedllgl gibi ve Huzine'nin koydugju oranlarla sa-
fuyorlardl. Bane zamanmda ozel bireyle-rolen gelen kredi baevu-
rularml redcletmek kolaydl. Ama savae zamamncla hiikilrnete
werilecek borclcr reddedilemezdi. Blr merkez lbankasmm kredi 4” 1

oranlari sobitleetirilmiese -ve ne kadar htikiimet tohvili alocagji

lrda belirlenmiese, artlk 0 merkez bankaslnm ‘baQll'fiSIZ bir gllicil
\-yoktur. Bu kez Sistem, Hazlne-'nin rutin bir uzantlsl olarak ha-
yatmu 'b(l:§lC1Cll. Bu‘ rolii Listlenmek loin diieilniip _ta$1nma'gere§;l
-cle yoktu. 1
Bu arada Sistem'in temel ve yaplsal bir kusuru olduéu da
ortaya eiktl. Bolgesel model, yerel gurura ne kadar iltifat ed_er-
se etsin, mlmari herveslere nekadar olanak verirse versin, ta-
nmcllarln kuekularlm yatietlrmakta ~ne kadar etkili -olursa ol-
eun, aslmaa ielemez bir. eeyai. ~ '
166 ~ J. K. G.—§LBK-AITH PARA

ilk baelarda ibolge bankalarl ozerkliklerini oo-k ciddiye all-

yOl’lCll’Cll. Bu ozellikle New York Federal Rezerv Bankasi loin
gecerliydi. Hirsll ve saylgm guvernorii Beniamin Strong, aban-
kanm ‘Wall Street'~in b-itieigjinde yer almasmln kendlsini aeeitler
arasmda birinci>> yclpmaya yettidi kanlsindaydi; Bu arada koor-
dinator meroi olon ‘Washingron'daki Federal Rezerv Kurulu da,
“y'USCll'lll"l kendisine az bir guc vermesinin smlrlamalanni ya~e|-
yordu. Prestiii de yoktu, zamlanlabilgi ve LlZl’l'lCll'lllk iddiasml da
Paar,/l:'atfi. *
Federal Rezerv l<urulu’nun ilyeleri, devletin made verdirjl
memurlardi. Oysa Federal Rezerv lBanka|a=rl'n|n ‘bCl$|GFI lbanlka-
olydl, onlarav 'b-ankaol maaerverilmekteydi. (llk ‘yl||'Cll‘ClCl iki Clyfl
olayda Federal Rezerv Kurulu Liyeleri Rezew Ban‘kalan'n|n ba-
elna iki misli maeela gecmielerdi.) lnsanlarm kao para kazan-1
diqiyla eleulaaaa ‘bir caéda, b€ll'lkClCl made: allp bankac: mev-
kiinde bulunanlann ntifuzu daha fazla oluyordu. '
Aynca ‘tilm Amerika-n siyasal~ta~vlrlar|na ielemie bir -inane
do sozkonusuydu... uzmanm uzman olmael ancok uyigun mew-
ldye atanmaslyla m=il'm~kLind~i1. ilk ilyeler hizmet eiirelerinin so-
nuna vardrgjmcia ya do fcirkli nedenlerle hayatta baelka lkanal-
lara ‘kdydlgjmda, Federal Rezerv Kurulu bu ofiretinin giderek
daho oak kurbom »d-urumuna duetii.‘ Yirmili ynllorda Baekan Har-
ding; Daniel R; Crissinger odll birini Federal Rezerv Kulnulu bale-
kam olarak otamietl. Crissinger d-e Marion-Ohidluydu. Har-
ding'ln komeus-u ve dostu olarak kendini bu mevkiye haz|rla-
lTi|$, arada ‘buharla oahean kazi makineleri yapan bir eirkette
danlemanllk gorevinde bulunmuetu. 1927 ‘ylllflfl kadar gorevde
kalan. Crissinger'in yanmda gorev yapan diaer iklnoi lkuealk ata-
malardan, ‘Herbert H0aver'in ‘ClflllCll'll‘ldCl <(Sll'QdCln beceriksizler»
diye sdz edilmektedir.
Bunlar yetmivormue gib-i, Federal Rezervv Kurulul ilk y|lLa-
rmda lkendi elindekii kontrol araclarl konusunda ancak smurlr
bir goriiee sahipti. ‘Cogjlu zaman kendi uygun bulduau ya do Gu-
vernor Stron~g'u»n oncedenl korar verdifii bir reeskont oram artle
veya eksilieini bolge bankalarma kabul ettirebiliyord~u=. Ama
'/I~jlQ1“-5-“1'=‘-“f4?/*31‘i'3’3’l~i¥f;?f:f§?YZ=£1L?ii£~¢1¢"~?5~’/ """ "-"»'»"~*-'i'l?I’T-:1‘-Zi"r'?‘~Y;‘lie;-:¢."-j~:~:-1-I-Z-T-1-3;;-;-;—;~ _—.-,—,-,-,~.-,~.-,-_-.:;:~=e-" -L-;-;-_-,-W-;; a ,1»,_>i—‘;-¢'~'-‘J’-'-’»-‘;“»“/’~"’/'1"/'-'11 1' 1";

léztg
,_-, ~,>-.

‘TOZ KON’DURULlVIAYA'N SiS'1'EP¢I 16’?

Ml

lbirkac y'll‘bO\,/\Ul'1C»C1, buno eelik edecek acllk piyasa ielernlerinin 1?-f :5.2l
e<:=;
=niteliaini kavrayamamletl. _ ‘
Bu da Clyl’ll’lIl sayilmazdl. Hatlrlatrnak loin solyleyelirn, aclk
plylasa ielemleri hUlk<l'§llTlw8t tahvillerinin alum SCl’(lfi'l|ylG ilgilidir. (18)
Blr satle yapildadmda bu tahviller Liye bankalann, oradan da on-
larm mueterilerinin eline geomekte, bu kagltlara karellrk ode-
dikleri nakit de Federal Rezerv BCll’lkC|Sl kasalarlna girmektedir.
Bu eekilde transfer olan para, uye bankalarm rezervlerini azalt- ?:’$’;l

malkta, 0 ,zaman ya kredilerinl klSlTlC1K ya da Federal Rezerv

Ban~l<as|'ndan yeni ve daha yulksek bir reeskont oranlyla bor<;
almak zorunda kalmaktadlrlar. Yani acnk piyasa ielemleri oogu
zam-an reeskont oranml etkin k||0l'l eeydir. Federal Rezerv Ku-
rulu aclk piyasa ielemlerinin onemini kavrayamamakla kendini
bir merkez bankasmln g=iio|'.in~ii~n cogjundan yoksun lbirakmletir.
1935 yllmda, genel bir reformun parcasl olarak, bolgesel
clenemeden vazgecilmietir. Roosevelt yonetimi mali gtice ll-carer $1.5
\r;i‘<7Q§_
duyduéu kuekulan “Wilson lhakilmetinlden ‘bile daha yuksek ses- l 51?:
:~:»:»
le dille -getiren bir ybnetim oldufiulndan, son-unda iilkeyi ‘bir tek re
3' ‘bv

merkez lbankasma teslim etmietir. Bolge Federal Rezerv lBanrka- §Z-1->1

lanlnm ieievi, Profesor Friedman'm da ifade ettirji gibi, gozlem-

ci, mekanik ve damemcmllk dilzeyine indirgenimietir. (14)
Dikkati oeken nokta, bu CldllTlll'l hiablr zaman kabul edilip
sindirilmie olmayleldlr. On iki bolge bankasiyla binalarl halo eu- li:~i?[:
w;:;;
be ielemlerini yiirilten yerler olarak VC1l’l|K|C1l’|l’ll surdLirmektedir- ‘I

ler. Bulnlarm mekanik gorevleri, ornefiin ceklerin kliringi, nakit

(13) Hiikiimet senetleri, banknotlarl ve tahvilleri Aglk piyasa 1§:1em-

' leri aym zamanda doviz allm satlmml da igerir, Bunun naiikenr
mel bir modern anlatlnu Sherman J. Maisel tarafmdan veri1n1ek-
tedir: Managing the Dollar, New York, VVFN. Norton 3; C0,, 1973,
s. 35 ve devalm. Profesdr Maisel bir sure Federal Rezerv Hurulu
iiyesi olarak gorev yapmlgtlr. Kitabl iii-}‘\1BI1’11€1‘li'1 jigerden, e,nlat111s51
a,§1S111da1’1‘61’l iyi kaynaktn". '
1-."
(14) Friedman ve Schwartz, s_ 190‘. l ,
1,-—,.-.
lg I
168 J, K. GAIBRAITH / PARA.

lparamn rutin hareketleri ve hilkiimet mall islemlerinln yonetimi;

‘hem yararlidir, hem de az bir is, deaildlr. Ama bunun diemda.
ozerklik ve onem efsanesi bile halo yasamaktadir. 1971 yihn-do
Richmond-Virginia Federal Rezerv Bankasrnca basilmre bir bro-
eijlrde, bir zamanlar Konfederasyon'un baskenti olma onuruna:
erismie bu lyerin gururunu taelyan kurulus, elk lambrili bir sa-
londa, gorkemli -‘bir masa oevlresinde aairbasli taruemalarda bu-
lunan dokuz yonetim lkurulu Liyesinln bir fotoarafini yClyll'l|Clfl'll$1.‘ll'.,
Kameraya yakm tarafta oturan bir klsi spor oeket giymietir, onun
dismda aksayan hiabir sey yoktur. Ama brosiiriin ‘metni iste--
rneyerek de olsa, dolambaoli bioimde de olsa, gercegjli itiraf et-
mektedir. Bu yonetim kurulunun tem-ettiilerin miktarma ‘korar
vermedigji, yatirim politikasmi tayin etmedigi isle-mlere nezaret et-
mediai lbelirtilmektedir. (Metinde soylenmemekle lbirlikte memur
do tayin etmemekte, made do belirlememektedirler.) <<Sistem'in
Guvernorler Kurulu’nun onaylna tabi olmok Lizere, Rezerv Ban-
kasrnm ilye bankalara verdigikrediden alaoogi iskonto oranlar|--
HI tayinederler.» Bur dareeskont oranlnm merkezi yetkinin ala-
nrnda kaldiami soylemenin oldukoa zor bir yoludur. Vlrglnia'doki
o aglrfbasli kurulun gorevler listesinde kategorik olarak kalmrsl
bir tek gorevi ‘VCll'dll‘. Richmond Federal Rezerv Bankasi Y6ne-
‘cim Kurulu, ksistem yetkililerine is hayatl kosullarina iliskin Ibol
bilgi aktarmaktadir.» (15) Rich»mond'un lWashington'a uzakllai
yalnlzoa 109 mil olduau, yollar iyi durumda ve telefon serviei
de milkemmel isledigji, gazetelerin kolayllkla bulunabildiéi dikka--
re alrndiginda. bu bilgiler arasmda Was‘hlngton'un yeni oarenece»
ai seyler pek de cok olamaz. Ders kltapian do, ‘hie istisnasiz, bal-~
gesel efsaneyi ayakta tutabilmek loin iebirllgi g6stermektedir-
ler. Evet. New York belki mall merkez olabilir, Washington ‘bas-
kent olabilir, ama Kansas kenti de oak onemli rehberlik hizmet--
lerl sunmaktadlr. Belki de efsanrevi siirdiirmenln iyi bir yam ol-

(15) Robert P. Black, The Federal Reserve Today, Richmond, Federal:

Reserve Bank of Richrnond, 1971, s. 7.
?}I/3'I7;'/2':*i‘€?f".."‘3‘:"‘ Iii%?L'{€ii%.Z€€‘2:-1:’Z¢5“:':.;:'.'z<?r¢;%ZQKQ'1’i;?i;l%r:?3,?lfi£?‘Z9"-‘*?i%-‘?';*1$">‘=¢1‘?2 '1*-11':-?:rrr-11".-v*:¢':%;€‘£€‘-3%’
.1;

W
M» <
TOZ KONDURULMAYAN SYSTEDI 169 \

X ,4\

duéunu kabul etmek gerekir. Yerel gururu, gercefiin feds edil- . /I

mesi pahosma yijlceltmek belki de yurorhdar. Ama gercefiin de 1:
bir Ememi vurdsr. O gercek bize AIdrich'in kxrsal kesime verdigji ;,,,=
:/~;»~1
.~A
édljnlerin i$Iemez geyier o¥du§~,u(nu ve k1r_k Vlldlf qeri ml-ndlgnna 7 ’.':T,4
ix" Ii
1
g6stermek'ted»ir. . ;—;=;=z

2;; :

4, ,
-'1.7:'~.‘

K T
i .
‘::;_::§
§?2§,i,,i
g_ __ AI

‘:77 "1
r1 ,w'.-*

‘ ‘~:1%?:7»\;

,
'i
1
1__
,_

/ 1
v
\

1\

\
 On Birinci Béliim

V DUSU$

Federai Rezerv Sistemi'nin kurulmo-evrykci, AE§i~D'nin mcmtnkh.

muhofuzukérr ‘eir pare sistemine ulqemcx mUcc1~dele~si son bul-
mue oldu. Sonqyileemie L‘:lk~eierin hepsinde ne tflrde olurso or-A
sun /kullunllcrn purcrior, -Qrtlk gecikmeksizin eve*zo~rEu=k e|'kc1rm-c11k-
srzrn oltnna <;<evrileb1i~l~ir olmuetu. Giimwie ise cmocxk gumiie kap-
ficznwcxlof icsin *%<’uIionsh\/ordu. Pam konusundoki cieneylere en ge-
zfipek bieimdee CI‘il|I'fiC! egjilimi sergileyen Amerik<:1hlc1r iein 6zel-
Hkle énemli olon nokie do, Qltln konusunda en kuekuou o\lcm-
Eonn bile cxrtrk ister istemez h-izcn/0 gelmie o~!mos|yd:_ Federal
Rezerv Sistemi'\/Ie, modefn bir devletin para ‘konusunda \/‘~G~p-
mosxgereken her eeyi ycxpcxocxk bir aroc buiunmuetu. Bonknot
Grkarmq tekel oltmq ahnoebilivop, bcmkalcran kredi vermesi ve
bundon docjaccrk mevduotl duzenienebeiliyoer, bonkolaro son
bore verici olorqk bir hizmet SUhUiQbiliyOFdU. Gerci Federal Re-
zerv Sistemi, kendi dogueuno izin verene ddilnle SGkGUGFl"ml$ so-
ylizrdl. Ame bbyle oldugju (~ve bu orudc GSH guciin ‘Washington’
daki Federal Rezerv Kur~ulu'nu~n eiinde mi, yoksu on iki Feds»
mi Rezerv ‘Bonkosfnln elinde mi olduéu koenusunun vpek de
ke-sin ofmuyaen) hentnz forkedilmvemieti. Bu bonkolurln her rbiri.
digerlerinden ve ‘Wc1shvington'dc1n bagj|'ms|; olarak, tum belirlen-
memie bir élicfide 0p;erQsy~onlc1rc1 girebilme¥kteydi..Béyle merke-
_;iie$memi$ bir bonku fikri, henuz kimseye kendi icinden celle-
-51’ ~_{»:£';;;>2jJ*<§,&eF,_",;~;*;~,*§;*»:
“— U, ~<'*
:;~‘Q¢_j~”4“,:';'",~_*;';“:".:',.*;',.'*;'::*%,?¢'z"
""“"~-'—~~~~~~l‘~-=-—-he-e1~_:": >,/1,1-,-;»- -_ , :4-
~»,.M=,- -.~
: .1", » ,
"1 ,L"_*:;';’,:i"Z'Zl/1/"Z2i/’"/X’ '1'" —~ Z—Z—Z/Z~2€/”:>Z~fe??"f<?*§"lE?:%»;/If!»
F

L,
“:1
D'U§"Ulj_S- ‘ 171

kill bir kavram glbi gézflrkmilyordu. Terslne, ézgilr ave demok-

ratlk bir flkir gibi gell-yor», azgilr ve clemokratik bir slstem icin-
dekl bankalarln rahat callemaslna izln verecegi varsaylllyordu.
Ayrlca, lciaha anoe cle deqinlldlgjl glbl, Federal Rezerv S-lstemi’
nin lkUSl..ll’|Ql"l, ayle postanm kaylbolueu glbl kae catllaca-k blr1k0-
nu deglldl, Dlger Lllkelerde oldugu glbi AB%D’de cle slradan bil- 1
Pal?

rokratlar lelediklerl kusurlardan étilril eleetirilirke-n, diplomat- @212

larla merkez *ban~l<ac|lar1 bu kusurlarmdan atijrfl Glkl$lGl'1|T§Cli'dil 1:155
ll; 1
11¢’:
Eqer yaptlklan hatalar gaze carpacak derecede feel eeylersel 1;/1»:
larneéi-n mtlteveffa John Faster 1Dulles'1n Dlelelerl B-akanryken L
yaptlal ya do New York >Fede*ral Rezerv wBan‘kas1'nd~an Benjamin
Strang'un yaptlgl gibi lbir eeyse v(Str0ng'un 1929 krlzlne k‘ClIkl-
da bulundugu ileri silrtllilr), bu lkiellerln kamuoyu giizilncleki yen
dalha bile saglam hale gell\/ardu. Bunlar tarlhin 0 garipl ClKl$l ¢ 31

ielnde lz blrakmle kimseler aluyorclu. 1914'cle, 2500 yllllk defie- l

ff p’/if
yimlerclen ve bir ylgm hatadan sonra (ABD'cle de ytlzylll Cl$klfl 1», q
l*"ll>*Z1

ac: lve akll ‘kGfl$Ill"|Cl cellekllerclen sanra), 1p'Cll‘Cl\ClTilk bir ‘bflklmfl

bltmle bir le olarak g6rUlln'nekteydi.e
5'21
Tarlhellerln hepsi bilytlk olaylarl yaratan garlp rastlantllan
sevincle kC1l’$llCll'|Gl'. Bu satlrlann yazarmm paraclakslara ne, 1l<~a-
clar duyarll oldugunul ortaya koymak, alkurlarmm en lalk alan-
larma bile, buv iede belkl iyi nlyetll, belki kétfll niyetll, belkl cle 1-???
1;;-1
1
§ClkClCl bir ga-can ral'o\/nadlgjml b~elllrtmek, ola kl konunun tek- 1‘ 11;?
alilzeligjini blraz giclermeye yarayaoaktlr, Tarlhclleri 1914 yazm- vsii

,9 i~_il
tla \/era alan olaylardcm olaha oak sevlncliren bir eey ~yaktul'.
10 Aéustosta, Federal Rezerv Kurulu, Hazlne Bakanl *McAdoa”
nun bfixrolsuncla lyemln eclip garevlerine baelarnak lcln to~plan-
dlklarmda top atlelarl ‘bG$lC|l"fl‘l$Tl. Bu top seslerl, yeni lbanka-
ilarln gelletlgl bir parasal slstemln sonunu noktalamawcaydl.
Tabii kurul Clyelerl bunun bévle olduljunu garemediler... we
‘bunda ‘da eaeacak bir eey yoktur. Hem zaten‘ eimdlkl zaman l
lclaha anemli konulan ortaya lgetlrlyorclu. 1Kurul‘il\/eleri, Hazinle
B»a*kam’\,/la eallema yerl lkanusunda ’[ClF1Zl$!'Tl(1l<TG\/ClllGl'. Bakanlsk
binaslnclaki yeni OC1Cll(I1l’ll'l‘k€l'lClll~Gl’ll'll 0 bakanllcja b~a§;llym|e glbl
gésterecerjlnden =kOrkLl‘yOl”lCll’Cll. Ayrlca ‘Was‘hington’clal<i aneelik
172 J’. K. GALBRAITH / PARA

we anem slsteml lclndekl yerlerl lkonusunda da kayglllydllar. Bu

hlyerarel lelnder onlaravverllen yer, Eyaletlerarasl Tloaret KQlTl-'lS-
yonu'nun da, Kamu Hlzmetlerl Ko>mlsyo'nu'nun da altmdaydl.
Merkez bankacllan leln eok yaratacak bir eeycll bu. Gilcenlkllk
sonunda Baekan Wlleon’a duyuruldu, ama 0 Ofi|UY1$|l davran-
madl. Yalnlzca, <<ltfalye arglltllnllnl altlnda olmalarl gereklr,» (1)
elem-ekle yetlndl. Ama gazeteler kurula <<mallyenln yeni yllrksek
mahkernesl» alye ad takarak bir olereceye kadar yardlmcl al-
dular. / 1 1 I

Sarvae pC1I|C1dlQll’ldC1, taraflarclan baetagelen sanayi Lllkele-

rl, yanl Alnd-anya, Fransa, lnglltere ve Avusturya, kaglt paraya
karellrk “ademe lelemlerlnl kestller. Yanl“l:>anl»<n0tlar.ve mevdu-
at artlk altlnla ddenmlyorclu. ‘Bu Ulkeler altm standardmdan ay-
l"l1llTll$'El, ABD'de savaea glrmeme _duru»mu aevam ecleclursun, ay-
nl anlemi almak yine cle énerlldl ve ateell tart|emalara-yol- actl.
Altm slcanolardmdan ‘GYl’ll‘mC1k geregln-ln neolenlerl ortaalaydl.
Yllz yllclan berl A'lIFUpC1lllC1l’, azellikle cle lnglllzler, A1B;D'ye vat!-
rlm yaplp oluruyorlardr Dolaylslyla Amerlkan hlsse senetlerlnden
oluean bLlyLlk portfayler, belkl de altl 1mllyar dalar clolaylarmaa
lair para, \,’/urt dl$ll'ldQ tutulmaktaydl; (2) 1Bunun dlee dokunur-bir
bélllmll nakte eevrllse, Amerlkan altln rezervlerl cabucak suyu-
ll'lU eekerdl. (Federal Rezerv lee O1kl$ kasalarlnda 208 mllyon
clalarllk altmla bC1§lGml$’(l.) Elclekl altlm tutmaklelbettekl daha
U‘kllllCC1 alurdu. ' 2

(1) Vllilliam Gibbs McAdao, Gruwclecl Years, Boston, Houghton Mifflin

Co., 1931, s. 287-3. 1 1 ‘
(2) Paul Studenski ve Herman E. Krooss, Financial History of the
United States, New York: McG1"aw-Hill Book (.70., 1952, s. 281, Di-
ger tahmlnler blraz daha. dtlgiiktiir. Ornegin Alexander D. Noyes’un
The \Va1' Period of American Finance, New Yark G.P, Putnam’s
Sons, 1926, s. 60. ‘
"’—‘~‘#'~*$%?“ '-'-':r~'r.:r r.r.::f*'/;:- '~/';,>,.»>,1<>*2.~1_~,;,~,,.;,-I»;,;_,/-2, ~,
"'"*"*"‘""'" "M ~— ’ -~~~ --~*-<'-<<-=-~ ~ ' _I , ,_-,.,,,,-; ,_,~_-,, ,1 ,.,,_
~_-11:.-_-::i.-:~:~:?;%r.-:5-2:2-2:;2aZ,i:-11.1» .--,1"-_/,,;,-,.;/;,-»_,-,;.;;:-.-,~,~4~,

1;:
DU§‘lUS 173 1
l1

Bu konuyla llglli korkular surer, nakltvlstendlglnae Ameri-

.J1
kan oltm stokunun ne kadar oarbuk tukeneceal hesaplamrken, ~ ~_l1
Le;
daho SCWCl$ll'l 0 llk lslnlrll gL'mlerlnde=l\lew York bore-asmda his- l:
se deéerlerl dfletlverdl. Bundan elde edilen rparalar da, diger
alacaklarla blrlikte, ya sterllne ya cla altma cevrlldl. Bunun so- 12 ,1
nucunaa dolar, blr sterllne karel 4,87 clalarlrk no-rlmal ale§erln- ,~ 1.;
.:/:4
lien 7,010 dolar lglbl lnanllmaz blr degere dtletll. Dolarlar yine 1

esklsl glbl altma oevrlleblllyar, oltm ala l_onolra'ya yollanlp» kar-

elllglnaa aeaal yukarl eski flyattan sterlln allnabillyoralu. Son-
raclan bu sterllnler AlB‘D'de* 4,87 olarak de§ll, 7,00 dollar olarak
haroanabllmekte ya do blr kere claha altma oevrllebllmekteyd-l.
Bu lede harlka karlar varal, Altm geroekten bu yolla sterlln 1"?-@111
l
alma amaolyla Lllkeclen dl$Cil'l a-kmaya baelacll. Tek korku Al- 151;?
man U-boaflarlyla tlcarl geml avlayan dlfier kuvvetlerlnln bir
kayba yol1acm»aslydl ve aklel frerlllyorsa bu frenllyorau, Altm: l
e1
harefketslz rah-alegetlrme etklsl yaratan bu korku, eterllnl de§1erl- 1
nln yllksek kalmasma da yol aolyordu. Tabll blr onlem daho rl
11

alrnablllrdl, New York barsasl kapatllab-lllr, yabancllarm ellnalekl ; la’.

1
lwlsee eenetlerlnln nakte oevrllmesl engellerleblllrdl. Boyle ale
1
yaplldl. 7 ‘ ,
>1 l\/loll ulzmanl-arm ilerl goruelulllau. oaéu zaman ol-duau. gl-
till, gelecek leln yine a’e pek za\/rl1 bir rehab-erdl. New York bor-
easl kapanalgfjl anaa tlearet hemen Wall Streefe kayal ve say-
gm bir tuocarln Yasadlel Ffiyasa ciecllijl yerde yapllmaya bag,-
laolr. Borea gllcrenl~l< bir ’[Z1'\ill" taklndl, kendi Llyelerlnlrl ‘y'ClSGldl$l
keelmle lllekl kurmaslnl ‘{C1SC1l(lQCll. Ama alleverleler devom ettl.
Eklm aw gelcllcglnae, yasadlel keslrnln nlspeten glrlelmol alan-
lorn, kapanle flyatlarlnr gosteren, -claktlloyla yazllmle sarrlal-ar da-
‘Ql‘l“l1'I~£]‘;/Clb-llffz baglamlelarcll, Cok geeme-den, bu flyatlarm, bo»rsa-
mn kapandlgjl z-amankl flyatlardarl pek deb farkll Oll’l’lC10llQl an-
laellds. E1es1l:-elll Avrupall yatlrlrncrlar, sax/aem bu kadar uza(I;m-
do eve guven lclnde bir lllkeye yaptlklarl yatlrlmlan nakte -oevir-
me konusunda pek de aceleol degjlldl, Savaeln cla lnamlmayacak
kadar valwelleetlgl, belkl uzun sure ae clevam ecleoegfyl g~ozle-rn-
lenllyomu. Arallk a\~‘mcla borsa le»kl'ar acllcll. Hlablr eey olnlaall.
1'74 J. K, GALBRAITJH /.P:‘-NRA

Altm l<O»l'lLlSUl'ldCll<l hesaplar da am-k onemlni yltlrmieti. lngilte-

re -Bankasl gelip Kanada'da,laltm1 ‘kabul edecek ve 0kyanus-
near: naklllerlnln tehllkesinl glclerecek bir eube ac1mle»l;|. Ama bu
kez altln alearl l<ClCClCCl§jl yercle loerl akryorclu. Derken bu akle
bir selekcio-nuetU.r Blr sllre sonra ABD’n1ln ellnde blrlken alim-
lar hlcl:-lr Cllkerlln lllablr zaman sahlp olmacllgl kadar ytlkselal.
1914 eonunda 1.5 mllyar Iclolar alan altm rezervlerl 1915 s0nun»-
ola 2 mllyara, 1917, sonuncla ise 2,9 mllyara yilkselal. Bu sell
elite etklli ‘bir selcll. Altm S’tClfldCll’dll'll helm crktlfigl Lllkeale mah-
vecllyo-rclu, hem cle glrcllfill Lllkecle. 1 '\ 1

/»\ltlnln bir l(lS§”Tl1l ,n".evclu»:l1 olarak yak cla kasalarcla saklan-

rnak Llzere gellrken, bir krsml Am-erlkan hlsse senetlerlne vall-
nm \/Cl‘Ol|l’l’lCl~Sl amaclyla gelme1kte*ydl. Ama oltm aklemln asll ve
en buyllk -nedenl, savaermakta olan Lllkelerln.Amerl1kan malla-
rma 0|-an lhtlyaclycll. Gllntlmllzde soey1allst1blok tanmm durumu
've Sol/yetler'1ln hablre buficlay satln allel gozonllncleyken, Rueya“
mn bir zamanlar Avrupa b~u§d1a\/mm bir numarall kayrlagl olclugu.
nu hall-rlamak irlsana gtlo geleblllr. Oysa elrndl o\p~azar1kop-
mueta ABD cle ekmelkllk ’E(]lhllll‘\ -onemrll bir satlclsl l‘lGlliY‘l€' gel-
mlell Ayrloa gemllere zlrh ioln maclenl levhalara, ’nep~sll1r:le-n
oak cla ce~,aha1ne1ye lhtlyae VGl’dl. 1915'de savaean uluslarln,
iizelllkle ele lngilterenln, oephecle blr salcllrl énoeslncle, hatla
sakln bir gilncle patlattlcjl lleek lTlll(’£~Cll’ll”ll asla kerlcll kenalne
ill’6T€lTlGV16~C8§]l l\/ice anlaellrmetl. 1915 1l\/laylslncla l\/luhlmmalt.
ECl1kC1l1llQl’!’lCl getirllen ~l_lo»\,rcl George, allcllarl ne kaclar ce-pharle
lstl1\/orsarl1e\psl loin slparleler \/ermeye koyulclu.
E-Flu allmlarln 'olr‘b1oll§lrn£|nL‘ln karelllcjl, Amerlkan lllsse ee-
netlerlnln /1\:ED lolncle satlelyla odendl. Hanl claha oncelerl, sa-
hlplerlnln korku sonucu l<endlll§lnclen elaen Cl‘kCll’ClCCl§l samlan
hlsse senetlerlnln. Bu satlelardan elcle edilen paralclr hleblr al.-
tln hareketlne neden olmuyorolu. Galemelerln lalr klsml aa ABE’
aekl ozel yatlrzmcllarln OQTIQI krealllerle l/<Ol’$llCll1l1flCl1‘kiCl, ?bLll'lClCll'"l
aa blr altm hareketl cl0g“lmamal<layr.ll. Prenslp olarak elbelterkl
 ,4“44_M.,Mm,,
Q31 1'12/i/Z122‘/i~”-”-'~“—i:"f1I:/~::%;a;¢@;gewrlv-:::::_¢:;-.~$:»1, M I p:74<‘r"""
I W” 1-A-~--»:-:>>~:;y-:;-_»u
. , »~»»-/s»--=1-1ss,r,~1-,._.-,._M_ .2», N
é ,

BUS G1 S 175

bu krediler her iki tarafa do sunulabllirdl. Amo uygulamada ok-

-yanuslan lngillzler kontr-0-l altinda tutuyordu. lngillz dOl'lCll1l‘l'lG-Sl
di}$lTlCll’llOl'll'l satin alablle»c’e<_§;l malln nakllne izln 'vermeyecegf|ln- lj
den, Almanlarla A1/usturyalllar do A:B‘D1'nln "bu tarafsiz lkredl
politl1kas1nd~an‘ yararlanma gerecjini duymuyorlardi. Sanunda
1
William Jennings» Bryan, halki s1=k1nt1y1a sokan bir ‘y‘lQll’l karar- l’
iarinln sonuncusunu verdl. lngillzl-ere acilan bu kreclllerln ‘caraf- 11,
SlZllQl, yanl113~as1l<an Wllson‘un lsteolial taral1s1zl11§;1 lhlal ettiginl
lleri sura1'.i_ Vatanseverlik duygularinin gerceai aoiklamaktan
rioha onemli olciuguriu, tabil para kazanmaktan da ciaha onemll
ololu§;unu= aU1_$>i;111en -l<islle1' ana lena halcle sattilar. Derken Bryan
1915 Hazlraninaa ka'blne<:ien oekillnoe bu -@111 klsllerin lcl bilyurk
aloud-e rahatladijlstilanin nedeni, B-askan ‘Wilson’u'n LllSliCl*l1>ilIl‘
nln batlsina g~ostei'cllg":,i tep1kiydl_ Amerlkan slyasal-tarihincle,
onaylamaoliqi bir polltikayi lstlfasiyla protesto eden enoler klsl-
lerden l3ll'l de Br\/an'cl1r_ 1 _ '
Allin ayni zamanaa doarudan mal satin almak loin cl-e kul-
laniliyorau. Bunun bir kisrni lngll-tere B~ankas1'n1n, Fransa B~~:1n-
kas-1'n1n ve Rus ll"l'l"}3(_ll’(]YOl'lUk-BGl1l(OSl'l"lll'l rezervlerinasn gel-
n*1=-ekteycli. Bunlara daho once clolanimda olan ya da ozel ‘mul-
kiyette bulunan altinlar ala katildi kl, bunlarin miktari claha do 11

lazlaycli. Normal tioari lslemler sonucu lnglllz ya cla Fransiz

la-ankalanna altin geldigl ancla, hemen bunlann yerine l:ank-
natlar ClkCll’lll\/CLl'd‘U. lngiliz ve Franslz vatanalaslannaan alim-
larini getlrlp yerine 1<ag11 para GllTl0|Ol'l istenmekte, ‘oazilan lau-
nu plhtlllglln 1>r11,1c1=1< blr ea11;11u olarak gormekteydl. Boyleoe 1914
yillnola Fransiz vatanolaslorinin ellnde yaklasik 1,2 mllyar do-
larllk 'allln_oldu<j,u tahrnln eaillrken, bu cagjrl -bankalara 240
lTlll\,!1Cl1’dOlOl' kaolar alt1r1- akrnaslna yol aamisgti. l3)»
Sax/as sirasincla lngiliz ve Frcmsizlann karsllastlal tlirclen
sorunlarl oozeoek mucize aclamlar yoktur. Ya ortada lhracaltan,

_.i...___.i,_i

153) I\Io13*c~.s’o gére, s. 131. St3511e111cye bile gerek yak. bu t‘£Tl1'- 'E£iSELT"l“‘l1f
talmunierinde hayul afiexsrl a_§1:'l1}-111 bir 1'01 oynainaktadll".
 1'76 J. GALBRAZTH / PARA

=s-aitilabliecek mevoutlardan, su ya cla bu tur krecllle-rclen iveya

eldeki altinclan dis tilke saiticilarina verllecek bir para varolir we
bu clurumda ilglll yetkllller basarili sayilir; ya do boyle ~blr para
=3/aiktur, o zaman yetkllller basarisiz sayilir. Ama basiniri ve ka-
muoi/uniin aklina en kolay geleblleoek sey, bir mall cleliaolir.
Basin aa, kciinuoyu cla, boyle onemll konular orlaya Cl‘l'(il§jln*Cl£l1
bazi uzak go»ri'.'islL'i ve becerlkll lnsanlarin Cll<Clbll€C9Qll'l8, his
yoktan iblr sevler var edebileoefiilne lnanmaktcin hoslcinir. lngll-
lt-ere'cle~ savas sirasincla (ve sonrasincla) haljkin hayal gillciji yine
ibolyle aran1ma\,ra ko\/ulrrius, sonuncl-a otuz bir 1yas1ncla1kl_(1l-J14’
de) Hazlne gorevlisl John Maynard Keynes/i bulmustur. ‘Ken-
alsinin son zamanlarcla 1~yayinlanan_l4) yazi derlemelerinclen an-1
l'Cl$llCll@ll'lCl go-re, Keynes oaliskan, islnl iyi bllen, zeki blrlcllr, bu-
ytik bir clikkat ve ibeoerlyle kaynaklciijini oaemelerlyle clengele»
rneyl bllmls iverlilsuncelerlnl Fran»siz.lcirla Ruslarin benzer sorun-
larina ‘bile uzandirala-llmlstlr.,.. 0 kaclcir. 1
, 1 1 1 1

Altinin Avrupcflclan i
oekhinesi '
clernek, 1*“
Kfiigll
pciranin oevrlle-
bllecsfiil l‘TlClClE=l’l-l Fransiz ve lnglliz bankalarinclci bulunmamasi
anlamina gellyordu. Ayrica altini elclen ele ololanimclan kaldiriiio
yerlne kagllt p-arayi koymak, altinci konverti-bllltenln ‘l(Ol'Ul"lll"l~O-Sl
-clurumuncla sinirli ka'lacak olan para arzinin do oak artmasina
11,/oi ao1i_ ‘Allin S‘CClfl(ll1ClfCllllll’l geleceijl ilizerine bunun -y-cipacaéii
b6l|lb1Cl$ll.€tkll8l’ Ol'TC!C|Cldll', Orlaaa oev-rlleoek ook fazla ‘kfiflltl
oysa lo1.inl~cirin kcirsilizjini odeyebileoek oak az altin varcli. 1
é Belkl daho oldcll lair etklsi aa-ha olabilir. Allin gslirln cllye
oagfiriaci bulunmak, vatanaaslara altiniri kiifiit paraclan ya do
banka i"nevcluatliiclan daha ustun ‘bir o-nemi olclufiunu telklii el-
msk aernektir. 1914’e kadar oltm sikkeler cle esclegerl alan gli-

(ell) John 3/Iziyilzird Keg/111:.-'1, Tine (?oili>rwi1el1Z l‘l~‘l'il;ii1g:>' of Jol\:1“May11mw‘l

Keynes, silt 16, A1r:ti1vl1‘rles ,l91l-l~,llLl'l$~): The T1'eas11u'3" and \'Y€i,‘,.">‘€l1'l11’F,‘fi,1
London, Macmillan 5;; Co. 1971.. ‘ 1

\
 llrk ,,--M~M~»-1%-/-»1--~--.-.:;*i££¢#-.'£&€&£>zee:;>i<W?%‘F5’-"~'*"'—’°"“ r

lnfisu
- i5 , r 177

mus‘ veya k@lQlt para kadcir kolciy harcanirdi. Ama’ o tarihten

sonra altin artik her zaman ciciha iyi gozukecektl. So-nunda oy-
le oldu ki, 1914'e kadar hlo onemsenmeden alinip \/8l'll8l"l'C1l|tll'l
slkkeler, lnsanlarin eline alip inceledifii, blrblrlne -gosterdlgi,
Llze-rinde yorum yClplIl§]l ve bir kenarci ko-yup sakladiiji seyler
hallneuge-ldl. Belkl de bu 1/Llzden (yine Gresham Ycisasi) 1914’
£1-61fi~S-OHIO do§imus7lneanlar hloblr zaman tloaret ya da tazminat
gelirl olarak kendllerine bir oltm iverllmesi deneylmlnl yasamci-
'Cl*l|0l'. »

lste \/0SGdl$lllQll'l etkilerl bunlcir oldu. Bu arcicla Amerlka

»Blrleslk Devletleri'nde altin slandardi yine zor idurumdaydi; ne-
~<:lenl, lceilye akan altinlardi. -Doha once defiiinilcllgi glb-l, 1914
sonui/la 11917 sonu arasinda_ABD’nln altin stoku he-men hemen
iki katinci cil<mieti.'Altinlar lnglllz ve Fransizlarin ABDfdekl ban-
kcicilik cilanlarinci gellyor, yollcivanlarin hesaplarina konuyor, ya»
abu b/Gl'lkCl|Cll'll'l lkasalarinda kaliyor ya cl-a depozlt olarak yerel Fe-
fderal Rezerv Bankalari'na' yollaniyordu. Eaer i/alnlzca bankn-
larin ve Federal Rezerv BCll'lkC||Cll'i'l’lll"i rezervi olarak kullanilmis
olsa, kreclllerde, mevduatta ve 1para1bosi‘minda geroekten mun-
lesem bl-r genislemeyl slirekll hale getlrebillrdi. Tabii boyle lbir
genlsleme, ortaclaki mail ve hlzmet arzini kat be kat asacai§iiri-
aan ilyatlarda oyle buyuk yiiikselnieler olurclu ki, Brl/an’in toroi-
tarlciri sasar kalircli, ounku oniarin istedlql sey clllsrrieyen fi-
yatlar ya do eski dustlsleri telafi eden flyatlardi, arna cilginoa
yLl=kselen,fi\/atlar clegllcll. Ustelik bu kez fiyatlarciaki artis, on-
-lari~~pek sasirlaoak lbloimde, tumilyle altina cevrlleiblllr bir para
clllzeni loinde yer aliyor olaocikti. Amerlka Birleslk Devletlerl,
altinin fUZlClll§]ll’ldCll’l kciynaklcinan bir enilasyonla karsi karsiya1/-
di. - ,
i5il"f1-Cl AB1D‘nin henillz kanatlari yeni gellsmeye baslciniis mer-
kez *ba.n,k-a»oilciriyla tloarl b>Cl¥ll(ClCll1Cll"l rezervl-e-rin yasal gerekl~e-

_, F312
1'78 J, K. GA'._LBRA]lTH / PAR-A1

riri iizerinde blrlkrneslne izln ve-rd=iler_ Kredilerin siniri (ve bun-

-clan otllrlji ‘bariknotlarla lTl6VdUQ'(ll'l genislemeslnln siniri) Fede-
ral Rezerv Yasasrnin ozenle Sll'CllGdl§l karsilik zorunl-uluklarina
gore d1e§i1il, borc: -almak .lstey1enlerl,n ihtiyacina ve taleblne gore.
bir de ticari bankacilarlo Federal Rezerv Bankalarrnin ne kadar“
boro verrneyl imakul buldufiiuna gore olu-stu.-Bu altm -bollugu or-
tamindan clo~§,1an-para arzi,1 klasik altin standardinolaki gibl si-
iiirlan~rn1yord_u.- Onu sinirlayan, tlcari 1bankacilarla yeni rnerkez-,
‘bCll"l‘l<OCllOl’ll'l kararlari, ‘bir de klsllerin ne kadar l:-ore almak is-
tediijiydl. Bu do gudilmlti paranin pek llkel bir Iblolmlydi. Aslinola
buno tam gL'idLim= ya dd yonetlm denllemezdl. Bu aloha oak, es-
g‘UdUmSUZ eylernler l1o1p1lulu€junu-n1 bir sonuoufy1clu.~ Ancak De-
rno»kratll< F*arti»'de ya d-c1 akil ,l’lC1S'(£llOl’l taralinclan yanetilen bir
akil lwastanesinde rastlanabilecék turden bir yonetimdi. Ama he
olursa oilsun-sonuota, Federal >Rezerv’ln ortaya oiknwasiyla he-
l'l’l-9'l'l h-emen ayni siralcirda, para. arzini altin cirzindan ayirma=
ll1,tiyaci da ortaya oikmis oldu. ~ - .

1917‘de A1B1D~ savasa girlnce, lnglllere ve Frans:i'1ya veroligfil.

borolar, inutteliklerin ihtiyaclari ‘karsiligjincla odediklerl alanlar-
lci hlsse senellerinin yerine gecti. Bu kez altinin AlBlD'ye ak-
mosi clurdu, lspanya’ya ve tarolsiz kalmis bir avuo Lllkeye dog-
ru kliouk bir altin sizmasi basladi. Bu hemen yasayla engellen-
di. Bu dururnala ABD- uluslararasi alisverislerlnde altin standar-
dinclan oi-kmis oldu. ‘E-OZllQl'll‘lCl gore vatanseverlik sayilmama-
sina ragmen, Amerllkan vatanclaslarinin KGQFE ve mevduat kar-
silifiii altin almasi da halo, 0 altin yurt clisiria oikarilmaolikca.
mL'imkun»du. Birinci Dunya Savasi, ABD iol ekonoimi aoismdan,
altin standoroli savasi olmuslu. Ustelik lender rastlanan bir sey)
l:~u savas sraiilam D-Cll'Gl'lll'l savasiycii, Daha aoik soylemek gero-
kirse, ioerlye akan altinlar, -iolnde her seyin olabilecefiii cok ge-
nis ve esnek bir agj oruvermistl. Dlcjier savaslarcl-:1 oldugju glbi:
bunda do asil soru, paraya ne oldugju, yani savas-1 ihtlyaolari-
iriin her zaman -hlzrneltkc“iri alan paraya ne olaufiiu deéllrli. (jnemll
- "/'*‘\"»'l|%g~v/~"“""‘;’/’1_$';‘»-‘I/'Y;’>'»r/V , -u_41,,,/-,-_1.1
WM---,4,.,,W%A-.,,__.-- M -- -*€.5;'2*"l€."*1/it”/*/':2*'f?1TT§2l§Tf'w;*.£>3Lf;’?"‘” 1’ - 1-“ii ,,-?i€-1-I-1~.C{~c1,:~;,;»,~;,l;,;3;;;a,Mfifargiflflal -1+»
,:,:,;,/,£;Z;_,,{__.

2
1

DI'i§iTS ms
21
alan, savasl finanse edecek fonl-clrln nclsll \/Cll'(Il’[l]1EIllQl‘ydl. 4
Savas disi 1K(]|m~l$_ Lllkelerde hep oldufiiu gibi. vergi denllen ll

sey vatclnseverlifiie Agolge dflsuren bir seydi. Amerlka'da bu du- ‘1

irum, yeni gellr lvergisl yasasl degislkllglyle daho da can siklcl
gall
hale gelmisti.’ (Franscl"da lsler dahav kolaycli, ounkll lolrlgellr
vergisi yasallasmls olmcikla blrllkte, ateskese kclcl-cir tam onlo-
mlyla uygulanmamlsli.) Sonuotcl bazl muhafazakarlar <<siifasi -
lgelclikoe-ode>> pol-itlkaslnln aslrlya ktiolrllnlaslna homurdanm~a-
ya basladilar. Hazlne Bakanl 1McAdoo'nun llk legudusel tepkisi
agjlr vergi koyma yolunda oldu. Ana kural olarak mallyetln Vill-
de elllslnin ‘vergllerden ge-lmesl ilkeslnl onerdl. JP. lVlorgan'a
-gore bu oranln 'ICl1VGf'll ytlzde yirmi olmallydi. Sonuotci genel tall-
mlnlere gore Birinci D-uni/a Savasl mallvetlnln yuzde otuz ka-
1ClCll’l oarl vergi gellrlerinden karsllandl, gerl kalanl lo Sa1vcis’la
kullanllanlardan pek cle farkll Ol1l'fiCl\/'Cll'l yonternlerle |(QD‘GTl|C|l.
Sir ‘William Flhlp1s'ln Ouebedden donmeslnclen berl l~lk1ol~a-
rak, clcldl bir savas, hllklllmet taraflndan kaglt para basllrnasl
konusunda clddi lair talebl yaralmclmls oluvordu. B-unun tek ne-
denl, arllk oak daho kurnciz bir duzenln mevcut o~lmasl\,/di. Hal-
zlne artlk Federal Rezerv Slsteml'nden laoro cllablllyordu_ Fede-
rcll Rezerv lSlsteml'nln prenslptekl bafilimsizlldl ne olursa olsun,
uygulamada hukiimete haylr dlyemez, hcltta hclyir demeyl ha-
yalinclen bile geolremezdl. Bu operclsyonun sonuoundcl Federal
Rezerv yeni tahvlller basil, Hazlne yeni basilmls Federal Re-
zerv lcanknotlariyla yaqda Federal Rezerv Bankalarlhdakl yeni
lie haroclnablllr rnevducltlci is gordu. -Gerek yapisl, gerekse pra- l
llk, etkisl ClOlS1ll’l*ClCll"l bu lsilreo, yesil pclralarln baslmindan pek
dz bir iarkllllk gostermektedir.*Hclzlnenln ticarl bankalara tan-
vll satmasl do durumu’ pek fazla de§ilstlrm~emlstlr. l-lukumet bu
satislarln sonunda ya naklt ya cla mevduat elde etmls lve her
lklslnl 1Cl6~hCll’CCll'l’ll$lfll’. B‘Cll’ll<ClyCl gellnce, o da hLl1k1'.'imet ’iahvl-
linl Federal Rezerv<Bankasl’na.goturflp, bu saljlam 1hCikl'Jmet>kiEi-
§lidl karslllfiilnda b~oro1 almls, boyleoe huikumetin kullanmls ol-
duau fonlarl lade etmlstlr. Dofiiruclan -Federal Rezerv’e satis gi-
1i80 J. K. GALBRAITH / PARA.

bi, bu yol do savas zamani giderlerini karsliayacak daha fazla

para yaratmistlr. L 2
2 Bu islemler ciddi we klbar ta\1ll'll, pahali terzilerden givin-
mis, sozii oloilllil adarnlar taraflndan yonetilmlstlr. Yesil para-
lor baslllrken yer alan o patirtlll tartismalar bu kez, Oll'l"lGl'Tll$tll"~
lo Savas ve yesil paralar, sarumsuz ilnansmanin klasik sim-
gesl olarak kcllmlstlr. 1B-irinci Diinya Savosrnln oyle bir so»h-
ireti yoktur. lste ekonomide ve para yonetiminde hlzmet l'}SlUbUi
bayleslpne bir oneme sahiptir. 1
Asllna 1baklllrsa‘Blrinol Dlinyo Savasl yontemleri daho da
geliskin bir hayal uygulamasi loermektedlr. lo Savas'ta Jay‘
Cooke yonetiminde oldudu gibi, gonullulerden bir tahvil sdtls,
leiyonu olusturulmus, bunlar, h'L‘lkLlmet tahvlllerini halka satmls--
tir. Bu uygulamanlnden iyi yanlarindan biri de Clo dakikallk ko-
husma kismlydl. Cunku VCliOl’lS6V8Tll‘l<l€ ve ulusai hlzmetle ilgili
vaazlarin etklslnln uzunluguyla ters orantlll oldugu aniasllmls.
dem-ekti. Bu tlir satlclliljl ‘pl'8l’lSlp’£6,hO"kll gosteren birtaklm eke-
nomik he/denier de vardlr, Bazl klmselerl, parayl hal'-oamakt~an-
so tahvil almaya l‘l<l'lCl/6Tl'l‘l-SK miimkliln olabilirdi. Kiel hareama
yerlrle tasarruia yonelirse piyasalar Lizerindeki baskl azallr,.
enflasyan oranlari inerdi. B-oylelikle satin allnmayan vex/a kui-
lanilmayan l$1gl}CU, malzeme ve sermaye mallari da, huktlmet
‘lcirafindan savasomaoiarina cl-oniilk olarak kullanilabillrdi. Ama-
=BirinciD-unya Savasrnda hijikumet tahvlli alanlar, alisverisle-ri
loin bu tahviller karsillcji ‘oankalardan boro almaya tesvik edil-
misti. Bircofiiu do bu lborcu alrnlstl. Bu kez lb-ankaldr elde et-
likleri tahvilleri kullanarak Federal Rezerv Banka-sl'ndan boro-
almls ve kendi rezervlerini oofiialtmlslardl. Bu do ilk asamadd
1lrll'lkL‘imetin doorudan Federal Rezerv Bankcllar.i'ndan boro ol--
iiioslndan iarkll olmayip, yalnizca yolu biraz, daha dOl0l'l"lbGC|l-~
dir. Sonradan bir fark dogabilir. Savas sonraslnda lnsanlar tall-
villeri elde tutup bonka borolarlnl odemek istemlslerdir. Bununl
etklsi tiiketim ‘harcamalarlnl kismak olmus, herhalde sax/as son-
l'aslt1L'iketlrndClsl'i$Cini.'i de biraz daha beter etmlstir. Savoslnsar-
hosludu ioinde pek kimsenin bu tur olasi etkilere dl-k'ka1t etme-
 _ , ,2-.,,».e,,,.,,M»~ »-»,fl-,~.»,-.---.-.-.-/4, 6 -, -
;~_»;e_€»::-xvi::i¢le§§g@%#:jgZ;,;,;<;;;*":7 "-,-:-:1?-1/I-i_/Z/Z—Z",;-<-21-/15‘ago.,1,IZ£..w:,z:"'"a2"¢":
W w/<» -1-;-;>;>;2;2;?5&i%i=%:>Z%E$§flii§£?I223?
: —~ _\4 />4 .v:="::-r::~"-<-"-¢;=-<1?-'-1“:-"- -~ 1~——————~./:4

,1
11:-1

niisiis 18-R l
1 .1

ll‘.-5

yislnelsasmamak gerekir. Nioin ll“l_SC1l’llCll'lfi~ tahvil satin almak

icin bankalardon boroalm-aya tesvik eclildifiiini de pek fazla klsi §::*:d
;3.~:fi

merak etmemistir... oysa hiikiimet o tahvilleri kolayiikla ayni

bankalora dodruclan satsa lsler daha ucuza malolurdu.

Saivas ylllarlnda A‘B1D'de toptan iiyatlar hemen hemen iki

lgatlna clkmis. artlsln 1l:>1;'1yLi1kboll'.'lmL‘1 1916 ortasiyla 1917 ortasi
a-raslnda yer almlstir, ki bu da Lilkenln savasa girisinin hemen
onoesindekl aylardlr. ingiltere'yle Almanycl daha uzun sureden.
beri savasa taraf olduklarl halde, onlardcikl artis AB~D'dekiniri ,. J
pek az Llzerindedir. 1914 Ternmuzundakl toptan flyatlara 109
dersek, dort yil/sonra Almanya‘da fiyatlar 216, lngl|tere'de 1918‘
de 239 olmustur, Frans»a'ya gelinoe, kuzeydeki sanayl bolgeleri
mahvolmus, savas kendi topraklari Lizerinde oi-dugu, halki da
vergiden ozelllkle nefretflettlijil loin, bu lilkedeki artls oak daho
fazla olmus, 19118 yillnda toptan fiyaticir savas oncesl dtizeyln ’ ",9-“.1

Lio bucuk katlna olkmlstlr. ltalya oatlsmalardan nispeten daho ‘K

‘3,§1§§,uE§;‘~,L1._=l§_?
az et-kllenmls bir Lilkedlr ama halki vergiye karsl Franslzlardan :;~_':;i
tazla bir nefret duymaktadlr. Onlarln fiyat artisl da fazladlr, sa-
was onoesinln dart buouk katina olkmlslardir. (5) lngiltere ve Al-
1-ti-*1:-A:
manya'da fiyat artislarinl fiyat konlrollarlyla onlemek loin 1bliyl'.ik 1
Cabollar gosterilmis, sonunda kit mallari ve-slkayabadlama gibi. li, 1
’
onlemlerin yardlmlyla sonuo allnlmaya oallsilmlstir. Fransa'da
do kontrol yontemi kullanllmls, ama hiobirzclman slkl bir bloim- xiii
J
de uygulanmamistir.
ABD'de tlliketi-m Cizerlnde gayriresml klsltlamalar olmus. et-
siz ve bufijdaysiz gunler geemis, 1917 ortaslndan itlbarende
ABD1 hiiklimeti, Herbert Hoover boskanllljlnclaki Tahil Slrketi
Gl'CIClll§lylO AB~D'd/e Liretilen tum budday loin kilesl 2,20 do-
1-} '"'
1 7; -i

if?->,7§
l5) Toptan fiyatlann karsllagtirmali hareketiyle flgili ozel billgjlerr
Bulletin fie la Statistilque Générale ile la‘ France, Paris, Librarie Fe-
lix Alcan, cilt 12, sayl 4 1'Temn1uZ 1923) S, 347-8. 2

1
1
133 . J,K. GALBRAITH /PARA

lardarl lilale oemls, ertesi yil bu ill/all 2.263/ar oikarmlstlr. Bu,

taban fiyatidlr. Ciftoiler beoerebiliyorlarsa ClClhCl' yillksek fiyat
elde eds1bil1me»hak1klncl' sahip blrakllmlsve coiju do bunu bastar-
rnlstlr. Akaryaklt loin tavan liycltlarl resmi olarak Al(ClTYC1‘klll1idO-
resi taraflndan saptanmlstir. Birook oteki mallcir looéu adir cis-
keri scinuyi ya do dlger savcls talepleriyle ilgili olmakla birlilkte
‘\fCli'nlZCG bunlar deéill Clretioilerle "Savcls Scinclyil1Kurulu‘n~un F11/at
Saptama Komitesi clroslnda yer alclook fiyat clnlasmalarincl tdlbl
'l'(Cllll"l‘l'Tll$1Zll'. Demir ve oelik, baklr, kereste, yiin, deri ve post, pa-
muiklu ClOKLllTl‘Cl,' nltrik ve siilirlk asit, ni-kel, alllmlnyum, clvcll
oinko, tudla, oi-mento,—ylong ve tcis klrlljl, kum ve cakll da bu
tur bir denetlm altlna allnmlstlr. Bu kurallara uymak isteije bl-
rclkilmls ya do en GQIF yciptiriml olarclk, mailara hlilktlmet tara-
llndan el konmasl, i.lloslm~ oncellklerlnin kalcllrllmasi veya va-
tarlsever olmamakla suolanma d1L'lze\/inde kalmlstlr, kl o gun-
Jlerde bu sonunousunun unlcimi dcl Airman ycinllsl olmak demek-
tlr. Flyclt S-aptama Komltesi’rlln ozelllkle seckin bir 1‘.'lyesl Har-
vard Universitesi’nclen FIW. Ta1usslg'd-ir ve kenclisi ‘b-elkl de od-
ljlinln en fazla saygl go-ren iktisatoisldlr. Dorlemden hemen son-
ra o 1ZCll"flOl'lli'l olclylarlnl ayrlntlll bioimcle yazarken fiyat sa~pta-
ma konusunda soyle demistir: <<1Esas olarak flrsatlara gore oa-
lislllr, vakadan vcikaya sezgileriyle llerlerdi.» (6) Tausslg bir
ol-aydarl b~L'lyCl‘k olouole etkllenmis gorulmektedir. Fi\/at kontro-
iuyla ilgili en basarili deney nikelle ilgilivdi, oilnku a slra bu
alanda tam bir tekel ciuurumuw/ardi. Tekel ya da tekele yakln
bir clurumun fiyat sap-taylclnln oelktidl oileleri bill/Elk oloillcle bla-
sitlestirmesi ise, lkinoi Diinycl ‘S»ClVC1$l'l'lll'l ofiirettigl en onemli
derslerden birldir. 1
Birinci Dl'jlnya<Savasl doneminin iii/at kontrollarl, Pirofeso-r
Taussig'ln de kuvvetle idclia ettigiii gibi. kuskusuz birtaklm ta-

(6l FNV. Tausslg. <<P1*ico-fixzirlg as seen by p1=ic.e-fixer», Quarterly

Journal of Emzloinics, cilt (Subat 1919‘). s, 205 ve devaml. Ah-
Ilfll eiimle e. 238'dedi1*_
 , »W,,,-_.M, v 1 .u , ""V;‘.rF;[*>4<\’ :,:.~.~;.~,.~c>-::_-;--:,:*:':w' 1'./:,¢-:_»_:,
: ,2/2'r"’~ -,_--, A . ,.,
: > , 1.- Q-,¢..1,.,,_,”1
':::::::_-,
JQ- 1ZZ:§%fK:§‘@Zi'Z%i:Zi2ii%ZzZ‘%~z"Z€f;1§5:2 “,1-.~.e:.r:;:,rs;' xv;ax;2-ezgaaz-me’;-*1irs-";¢</ J- _ 4-111'-»'--r-»--»—-1'-1"-'-‘-1

:.fl
2'4
J, 1 11

1-E
,1 1
DU§U§ Lllss
iii?!
1-»,
1.-11.
lebi yufksek mallarln flyatlan Clzerinde etkill olurken, Birinci ‘Dun- l :11?
1. ' 5
I1,»-1,?‘
va Savasl do tlpki lo Savas gibi asllnda piyasa ~SOFlCOQl a|tln-
dcl yapllmls bir sovastlr "ve Savas Sanaylleri KUl”LllU*bO$lkC1'nl
Bernard Baruch do bu noktaya hep esef etmistir. (Onun inan-
clnci gore tLim fiyatlclr rve Licretler dondurulmalldlr. Boyle ‘bir tu- 1;:-if

tuml colk aslrl sayilsa bile, kendisl lkinci Dlinya SCTVG-$~I'flll'l bas- g:
langlclnda bunu hold onermekteydi.) Birinci Dunya 8avasl'nil’l1 lj fl
1 .
fin-onse edilis bioiml, Lizerlndekl susii pusu dlslnda, lo Savas‘
takin-in cisa§'1l,yu=karl aynldlr. Fiyatlardaki hareket de oyle-cl-ir. l""fif

Olup bitenlerin hepsi diikkate allndlgjlnda, lo Sal/as slraslndaki

1??
1,/onetim1 bloimini sa1vu1nmak daho, kolaydlr.
Birinci Diinya SCl1VCl$I, uluslararasl altln standardl a-oisln- 1
clan sonun baslanglol olmus, buyuk ugraslarla dunyanln tek l
1
parasl haline gelmis olan altlnln sonunu getirmlstir. Ondan son- 1;:T?1;:‘
ra sanayil_es‘mls 1'.'ll1kele~r araslnda bir daho, montlkll ve islerlikli 11,.“
bir altln sto1ku paylasiml yer almamis,1ylllar boyunco AE¥D~‘dek
ciltln bollugju, b-aska hemen hemen her yerde de altlnkltllal.
hliklim sllrmlistiir. Yeniolen oanlanma oabalarl 1920’li ylllarcia
lngiltere, Fransa ve alder sahayii Ejilkelerin-de yer almls, ama
/¥B1D'nin ve kisa bir sure loin de Fransa'nln dl,slncla'oneml*i‘1Lli-
kelerin hiobiri artlk ellndeki -altln rezervine baklp do kend~i.n.i.
glivende hissedememistir. Hie-birl v~:1tarld~aslar1n1n ellerindeki;k<i-
Qldl altlnla deglstirmeslne uzun sijire izln vermis defiiildlr. Ge- i"'1;
l».i

lismis hallyle altin standclrdl klsa bir deneyim olarak l<Clll‘i'lli$11l!’,, ii’;

birkao on yil hlilklim slirllip sona ermistir. buna en oak yqr1m-

yLiz yil denebllir. Bunun bizim gozlimlize oak eski bir se1ym»l1s:1
gibl gozukmesl, oisa also son adlm olma dul/1gusuncla.n1, nlhaii
para olrna olurumundan kaynaklanrr1aktadlr.1
 v

On Ikinci Btfliim

MUZMIN ENFLASYON

Altm stcndardanm egiiimi, hcitta bogtu geien iikesi. ulus-

icxnn ekonom-ik etkinlik dijazevini ve politikclslm b-irl-e$tirrn-ek 01-
,mu$tur. Bunu do, gecerti oldugu stare icéinde, gercekten ébu$ar~-
m|$t|r. in~giltere'de~ ticoret conh ve fiyatlcur dq oncfg-ére iyiyse.
mqllor scmlmok Llzere oruyu aknm$,‘c:it1n dc: 0 moflorm ‘pCIfC!Smi
I
édemek Cxzere d1$cm\/0 ukmxstlr. Bu d|$c: c1k|$|n ingiitere ‘Bam-
kusfnccz gézlemlenmesi ve etkisinin cie Bunka tumfmdcln vam-
nimcrsa sonucu, ticori bc1nkal0r1n rezervlerinde bir uzcxlma, fuiz
orcinlcnrmda bir yukselm-e, urdmcicm tubii kred-ilerde bir kxsalmu
ofmug, fix/catlcar dC1$mC:$, uretim ve istihd0~m- ini$e>gecm~i$tir. Bu
erode Pc:ris'e, Beriin'e yo do New York'o gelen altmlor dc: b-u~
nun tcxmteérsini saQlQm1$, krediler Qrtmagmticori fClClH\/8‘H8l’ geli§-
mi$ti1’. Bu geligmenin sonukzu olorok» ve birlrkte \/Ukselen flycat-
lcmn do kcrtknsxylo bu kez c1k1$, bu Ulkelerden d:$c1r1, ingiltere
smlrlurmdcm iceri ybnelmigtir. Bu hare-ketler, vurirkh -kimselerin
kendi fonlcmm oray-0 Eburcnya tc1$\mus1 ve yflksek fcxizlerie yL'|k-
sek fiyutiordon yorclrlcmmuk istemesi yiiztmden her O$CH‘flGSH'\dG
h:2|c1ndu"1lm|$t1r. Bu i$ler elbetteki ders kitoplclnndcx, glercek ha-
\/Q’[tCikifi6 gére daho dilzenii olmu$ gibi cniatlhr; ctlnku merkez
bOHkClCiNQ11I6‘Ofi|8fil'1i kuronlurm oknflcmndcaki simetri, uyguI0-
made: fcaaliyet gésterenler tclrcfmdcm pek p0y*‘Ic|$1lc1m‘c1"mc1éktc1cm’.
Amo ne oiurscx oisun, oltm S'IClnC|C!Fdll’\H'1 (kabul edilen dengeli
/ 4, , ~ 523:: ~' E
Y
K

MUZBIIN ENFLASYON 135 \

butce ohtcrkx KCWl'ClITlH'\H'l dcl -destegiyle) '<;e$ktli Lukelerin ek0n0- .A

mzk duvr<1n|$lonn| koordine etmeye yarodngjl inkdr edilemez. 445
,, 4"/1/1
Amo dikkute deger ‘bir kusuru dc: VCll’d|. Milliyetcilik u’k|mia- .1
.~,4
nmn giderek ub»L1yudC|’§u, hukumetleri ekonomik etkinlik d'uzeyin- ,3;

den sorumlu tutmu egjilimlerinin urttlgjn bir cugdu, hem miHiyet- T13 2
7-$2
1
.~~.-11
cri icgudulerin. hem ole yurfici ekonomik ybnetimin bu kuddr H-'55,
mczddi birV-uluslurqrusx‘mekomizmayu tcibi kmnmolsl; ézellikle bu
;=:>:4
mekunizmunln getirebilecegi zorluklor ve srklntllur -dikkate ulm-V
ohfizmdcn, nasal kabul edilebilir? i$te bu kusuru ultmm destekcileri [ >14
kabul etmiyorlurdl. Hilkumetierin gésterclifiyi her isteksizligi, po- k< _ 4 .,
r,- an
Eitikocllcmn c1hIQks|zl|§1mo yormolktqydlldr. Bu yuzden, cxltlmn ge~ i
r
tirdigji Sl‘kllTU'|CH'l holfifletmeye, durumu iyui!e$tirmeye u§;ra$t:lur. “,1

Po\Iiti'kac:}0r1n ohluk c|nIayl$m|n 'klSO dfjnemde o|eQi$tiri!emeye-

degjini kabul etmediler.
Birinci Dunyoz Sc1vc1$|’nm sonundq, *yu*kc1rdo| degjinildigi gibi.
sovug-ca ukc|t:|m|$ bo$tc1 gelen 'uulusl‘o|rm hepsi (ABD k|smen_ is- 2%.‘:

tisnadrr), oltm stundordnndun c|km:$t|.‘Art|‘k énemli ulke|erin- hic- :5

biri qltmm serbestce ihrucmd 'izin vermiyordu. Doiczylslylu Ui- ,.,....,
W1

keye gelen YGDGHCIIOFIH kfifirt porulurl yo do mevducm ultmu ce- F

virip ahp géturecefiine kimse koygllcmmcxz oldu. Uike v0tundu§-

lcmn|n*dc1 tedbir veya kurnuzlnk sonucu bbyle bir $ey yup/mus: J
tehlikesi‘; ‘KGCCIKCIHQG k0|1kr$mod|kc0, curtrk yoktu. Demek ki, is
politiko Qrtrk oltm 'kc|ybedilece§1i ukorkusuylu Sll"lH'lCll'1mlYOI‘dU. Al-
tm cr‘komuy_c|c0§.'1|nc1 gifire, urtrk kczybl bunku rezervlerini, bonku
m8VdUCI'LIl’H ve ‘kfigjlt para dolunlmlnluzoltumaz, bu yuzden Ure- X
time sm|rlayrc| etki yclpczmaz, /fiycxtlun ve istihdcml dc: mu et- i
"kileyemezdi. 'Bc1$ku bir deyi$le. sanc:yi!e»$mi$ L'|l'ke|er*i~n her 'biri 11':
ortsk ‘kendi tercfh etti§i ya do kendisine gerekli olon ic ekono-
12:»:
mik politikuyx iziemekte serbest olup, diger iJl'keleri=n nwe‘ yup-
mukta olducjuncz do pek 0 kadar 'kcyg|!unmu:\/ordu. Altmm g_etir-
Gigi *k0o;rdine edici disiplin ortudqn ‘koIkm1$t|. [
V Birinci §DCmyu Savo|$|fn| izleyen on be$ yil icinde we 6zeE~ \
Iikle de sc1v0$m hemen sonrcxsmduki dénemde, sunoyiie$mi$ ur- \

keler bu yeni iizgurlufiyu coik <;e$itH bigcimlerde kullczndnlar. Fron-

scz en uz direnme YQk[Q$imH'll secti ve geneide env iyi sonuciun
18$ J. K. GALBRAI’l{‘H / PARA

'dI»d|.‘ing1lizler en cok direnrne yoiunu sectiler, bunun kendiierine

verdigi ycnrdldrddn h‘ClyH C101 cektiler. Airncmldr ieleri byle yénetti
yd do k‘O$U||OFCl dyle tesiim olduldr ki, modern ecujm en buyuk
enfldsyonunu \/CSl’C1t’[l]CH'. ABD ise mu ycnetim ve \/drnetim yok-
lugju ~kc:rmc|s| Luygulciyrp en rbuyuk ekonornik krizi ‘yCH’C11I’[l. Pd-
rcmm upuzun tcrrihi boyunco belrki de 1920’lI y1lldr,»d0§1urdu§3u
sonuoidra dd ele dldbilmek icin "airkoc yum eklenmesiyle, en bi]-
retici olcm ddnerndir. .

- Sc:-vc|$c| vkdtnlmae ubeHi"bc1$l| ulusldrddn, Rusyo dl§\fidG, en

ibuyuk fiziksel ZCH'CH’l gléren Fronso olm*u$tu. Genellikie bee mi!
eninde dmd bdzen daho genie bir yard izi suylldbilecek eerit.
DO*VGl"bO(_jC1ZIFlClC1fl bC|$lC1Yl'p ulkenin ‘OHCI yerinden isvicre s|n|r1-
nd ‘.kOdCH' ,uzc1nm0~ktuyd|. Bu dlcmln icinde hemen hemen dym
W25: g-6-runumrunu undlrlr -bir SClVC1$ c|rt|Q| y|_€1m| bulunuyor, pot-
J-umdmvle 1bOlTl=bCl ve may-lnldr ‘bdzen teh|"ikeli de oiuyordu. ‘in-
giltere ‘vs Alrnonyddd *o=|du§1u gibi. QGll$O1bi|6C8k ieeilerden bir
Lkuedk yok olmue gitmi$ti. Frc1nsu'nm eirbruyuk kc1y:p~lc1r|, sdnoyi
'p1’O|6tQ‘f\/CISIHGGH cok, =k6ryIL1 kesimindeydi, ounku kdylulerin se-
ferberligi ve dlumru ulke ekonomisi C1(}|SlI'ldCln'dGhC1"GZ zurdr ve-
erioi bulu»nmu$tu. Ortudd beslenrmesi gerelken kdskocd rbir so-
kdtldr, ydrcmlor yd do diger nedenlerle bdqlmll hale geImi$ er-
rkek ve kndmlur grubu "VCH’dI. Amd Fronsazlcmn bir cwontciz do
"bU|Ll‘l'1l’flC\lkI-CIVCII. Ondrlm ieine mdliyetini dL'1$un'meksizin koyulc|-
bilirlerdi. Arlmonlorm zdron 6-demesi g~erekti§1ine rve bunun don-
IGFG 6dretIiri‘I~ece_éj\ine butun kc1lp~ieriy‘le inunrmelcxrdr. Bu dshndd
Frdnsxzlolrln ‘(1i‘fl’gi|t6‘F‘&"d‘6‘iflC1Hi|dlQI gibi) erkonomriyi pek cmIdmc1-
mC1|C1l’ll’l‘dC1H ueguui. EHi VI] énceki Fl'CH'1SlZ-P|’USyO scwdemdcm
sonrd Almunldr Frunscryd bee mrilydr frcmk gibi muthie bir para
ddetmielerdi. Frcmslzldr ne ydpmne ydprme, bu pordyl yirmi dért
dydd ddemeyli dbuedrmaekrrdr.
Pdrd Almrcmlflrdtln G|'kCl,CClQH’3Cl gbre, Frdnscrnln sdvde son-
rdsl hL'rkum~etleri de ielere \g6Ci*km6d6r1,‘bOr(; cudrdk bdeldnww,/1
auygun gbrduler. Almun DGFUSI ~ge1ince*borr<;Id’r édenirdi. Fran»
21-“:~'~, W /:-:»:~:~:':/.»:/:W":§:€€%i?i%f??f%~f'i’??“W 5/11:1:/:~:~:l:~:~:/2/ i " TI€:i:3:1:3:5fi:%:»i'»:~E'~"~:~=:.~:~;/
'~Zli~:~:~:?.{2f"‘-37:" ~ '#:{:>"_-'i-:>;5:l:~fl,¢:l.i¢:T¢:i:l':3.:3:
p~:~';

I
MUzMiN ENFLASYON 13*; ,1.
1
PET:
551:!
S€l"CiO onanm~ bu C1l1iGYl$Q g~dre=, guven icinde ve drnek SQ‘/HG- ~‘i*Iiil
s>;1

ibilecek hrzia ilerledi. .

Bore dhp 1"lCX!’CC11T1rCIl"lll'1 durtusuyle fiydtldr tirmon-dx; 1920 we
1921'de ABD'yle ingilteredeki SC1VCi$ sonu ekonomrk pQflGmQ Isgg
1L]

dénemi bitince de tlrmcmmdyl surdurdu, 1920 Temmuzundd / 1

\~,Z€'1
Frdnsd'd<:1 toprtcm fiydtldr 1914 duzeyinin bee kdtmd c;|lkrm|$tr.
19122 Temmuzunda ise SCi‘\lCI$ dncesi duzeyin 3,3 ‘KCIUHQ duetu.
1923'de Ruhr iegdiine dilmydmn kdtu tepki gdstermesi ve su-
vcze tdzrnindtml SHC!‘hli eylemle IGHSH etmekteki zorlukldrm cm-
1u§1im~ds1, bir de o yil Almonydddki buyuk enfidsyonld birle$in-
ce, pdrdnm Almunlurdczn erkmc umutlcm buyuk éicude suyd due-
tu. Bu gilven égjesfi ortuddn kdikmcd enflusyon ordrn dd f|r|o|y1-
verdi; 1924 Temmuzundd fiyatldr 1914 duzeyinin 4,9 kcru, 1926
Temmuzundcx ise 8,5 kcm ollmuetu; (1) Tabii Fruns|zIdrm dklmd 1,.-
'1 1 A
da, fron\k'tqn buekd pcxrolcm elde tutmumn tedbirli bir hureket
OIGCGQI ygeldi_ Bu enflusyon ddneminde gtrvenli 'pCil’CIlCll", yoni x-, .~
1-F.-1‘
doiorlrur, *isv*icre frunklurz, hattu sterlinler 7buIundbilmekteyd~i. ' .~",:u
M12
u/1:

Bdyle 0»luncc:, Frcmsd'du fiyatldr yL':kseI~irken frankm degeri dd-

hcx duemeye bdeludl, g;iJn*kL1 insanlur onu verip bG$kG pdruldr
dl|yo~rIdrd|, Suvqer hemen izleyen uylordu, frcmk hfilé Amerikun
kredilerinin ve molldr|nm VGFIIQIHI ydnsmrken, degjeri dolord
kC1T$I 5,45 doloylc1nnduyd|. Doha sonrcrki dylclrdu duzensiz bi-
cimde duetu ve 1922 sonundo bir doicrln 1kur$||z§| 13,84 frank
0-ldu. 1923 -sonurndo ise bu rdkom 19,02 frunktr. (2)
Frcznkm degjerinin fiyfltlflfdflki CH’tl$C1 orunio doho fazla du$-
mesi sonucu, Frunscfdcx 192011 ylllorm ilk yurlslndb bir ucuzluk
ddnemi ydeandx, ziydret ve alreverig, ediiecek bir Dike huline
geidi. Fl"(]t‘IS!Z[C1l" dc: fiyat umelunmn bir kxs'm|n| bu dlreveriee

<1‘) Flyat verilerine kaynak, Bulletin de la‘ Statisztique Genecrale do la.

France, Paris Librairie F‘e1ix*A1can, cilt 15, sayx 1 (Ekim, 1925), s
14 ve cilt 17, Say} 2 (Ocak-Mart 1928), S. 132.
(2) Is/Iariin Vfolfe, The French Franc Beigvveen the Was, I919-1939,
New York, Columbia‘ University Press,/1951), s. 213.
1.53 _ J. K. GALBRAITH / PARA

gelenlere yorumloduor. Eylemlerini de inonoldrmo uyduron Po-

-risliler 1926ry\l1nm bir sobohmdo bir otdbus dolusu Amerikoh
turiste soldmp onlorl tepeleduer, ounku kentin -torirhi yerlerini
gezmekte olon bu insonlonn fiyotlorl yukselttigjine 1l’1Gl’\lTll$ bu-
iunmoktoydllor. 9
1919-1926 \/alion orosmdo Fronso vgercekten de cok zen-
gin bir ulke olmuetur. Yoecmon feloket, Verdun doloyionnddki
eiden o1km|e orozi C|l$ll'ldC1, Ol’lCll’l1ITH$tl. (Buyuk corplemoioran yer
oidrgl olonlor donum olorok genellikle inonllmoyocok kodor ku-
cuktu. Verdun sovoer Londro porklorlndon birozcnk doho buyuk
birolondo YC1pllml$’[|.) Sonoyi gelieti, bozl doilordo buyuk ‘bir
rh-azo uloetr 1929'do Qelik uretimi, A,lmonyo'don geri ohnon Al-
sos-Loren hovzosmm do kotklszylo, 1913 duzeyinin iki kotl, so-
uog, sonrosmdoki 1921 duzeyinin ise uc kouvdl. Amo insem-
iorm frorkettirgji $-ey "yolmzco fiyotlordl. _i$te burodo, po-
-rcn/o ko.r$| tutumlorr kontrol 1 eden 0 buyuk donguyu bye-
-fiiden gdruyoruz. Enflosyon 'oldu mu. inrsonlor dengeli ve
istikrorh fiyotlor isterler_ Amo egjer istikror vorso, vergilerin yuk-
sekl-rigi, ekonominin yovoeilur ve iesizlirk gibi sorunlor doho bu-
yuk bir tehlirke giibi guzukur. FTCIHSIZICIHH 1920‘|erdeki deneyimi
oyn-1 zomondo bununlo ookryokmdon uiekili bir prensibe de aerk
tutmoktodrr. Zenginlik vorso, bu normol ikobul edilir. O zomon
-dikkotler fiyotlorm horeket-ine odoklomr. Eger fiyotlor istikror-
viryso, 0 zomon insonlor, ocobo istihdom ve uretirn olmosl ge-
reken duzeyde mi, diye dueunmeye rboelorlor. insonlorm eiinde
-ne yokso, en énemli olon odur. 2 1
Fronsazlor 1920'lerde~ fiyot istikrormo sohrip O|mGC|1klCH'l iein
onu pek cok istiyor1ord|. Bu istegi doho do guclendiren ve 0
lSH’C1|C1l' en bilgili cevrelerde bile yoygm olon ‘bir inonz; do, enflos-
\\/onun ekonorni uzerinde hicbir iyi etkisiV0lmod|§1|, bu iein kum,
hem de tumuyle kotu oldugjuydu. O yrllordo Fronso ekonom»i-
~einin1b»oeto gelen iki guzlemcisi, aceliekili gibi gdrunse bile, so-
voga s~onros|Frcmso'sm:n ekonomik oloyiorl bize enflosyonun
‘smoi gelierne -uzerinde conlondmcl ‘bir rolu oldugju yorumunu
igetirir gibi gfozukmektedir,» diyerek eoekmhklorim belIrtm~i$ler-
AW A‘P¢f'I’1f;nVl:’;w4::’:
W“ I I , N, ,,~/-_-4.» -F-K-..»M>www»m>¢¢-Lew,->¢-=c:.-:_1.
-.-A-_-.-$27.2-_-.-.7-.-.-.-W-e», , M.%.WM,MfiM.mM 4-1€._-_7,<_»;,-__'»,:;'_-we 1,r;e22be:»;w"';¢*:i*?Z1-:?%?§3I%i“Z€7Zl§i3i:§??1‘3'3”??%§ZZ{%??;
. ,F_;/g

ii-71

*1

1‘6‘IUZML\’ ENFLASYON 139

1

-dir. (3) Bu <;o~krrod1ikc'u bir dueunce SC1yllml$'£H’. .1,»

Ne vor ki, Fronsazlor istikrorh fiyotlorl guvenilir bir fronka 1
bzleyip dururken, bunu soéloyocok onlemleri ~pek lstemiyor, or- _ ' :1,1
.i'_ Jr!1
negin verguere, ‘kredilerin sxmrlonmosmo rpek heves duyrnuyor-
lorcu. On_y1H|k donemin boelormdo bir gozlemci, fronkm do
11
morkl izleyecegjini ‘koloyhklo tohmin edebilirdi. Zoten etmeyiei 1
1

bir ceeit muornmo »gi1bi gozukmektedir. Amo 1926’do yeni ku- 1

rulon ve bosmo Raymond P0incore'nin getirildigi bir ulusol kon-

solidosyon bokonlléu ‘fooliyete gecti. Bu bokonhk fronkl kurtc1r-
moyo ohdetti rve genel bir yokloenmlo vergilerin, ticori kredilerin
uzerine yoneldi. KISCI zomondo vergiler konusundoki iddios1n-
don vozgecmesine rogmen, insonlor iein ciddi oldugjuno inon-
-drlor. Bu inoncton, ulkenin genel refohmdon ve ‘bir de spesifik
eylemlerden boeor: rdogjdu. Fiyotlor dengelenmeye boelodr. Cok 1 _
1;»)
*geomede,n fronk'ycr1bonc| porolor KGl'$lS=lI'1dCl istikrdro =kovu$tu.
Fron1k sovoex de-nilen eey, biroz eoelrtlcl b~ici"mde1 den olso, ‘ko-
zomlmasta. Bir Frqns|z torihcisi_Fronso'nm no y\|llordc|kirpoliti~ko- M.
sum hokh olorok, xyonlrelor denizinin ortosmdo bir montlk odo-
S1» dive n-itelendirmietir. (4) MGITIIIK burodo, o s|rc| geregi C1C|k—
co gorulen eeyi eyopmok ve Fronsrz e‘kon-omisine zororVver- |.._
menin her zomon oldugu (gibi yinecok zor oidugunu onlomok 1,_
1;_

onlommo gelmektedir. ‘ 9 (
istikror déneminde de, doho once olduéu gibi. fronkm di- 1
Qer ul>ke porolon 'kor§;1smdo defier koybl, yine Fronso'doki fiyot 1
yurkselmelerinin uzerine gzrkmaetlr. Buylece Fronso yine oheve- r

rie ulkesi olmoyr surdurrnue, orodon mo! olmok koloy, mo! sot-
»

{ 3) W.F. Ogburn 1'/e W. Jaffe, The Economic Development of Post-W'a.r

France, New York, Columbia University Press, 1929, T, Kempin
The French Economy 1913-1939 adh kitablnda cla a11nt1 yapllnngtlr.
Londra, Longman Group! 1972, s. 67. Bu kitap go}: yararh ve de-
gerli bir incelémeclir. ' ‘
(4) Alfred Sauvy, Histoire Eeonomique de la. France elm-e des Dem:
Guerreb, cilt 1, 1938-3.1, Paris, Fayard, 1965,‘
1910 J1. K. GALBRAITH / PARA

mok doho zor oimustur. PIAQ0TY! Q3 ylhndo, ortik eiinde ook oitm
biriken Fronso yeniden oltm stondordino uenuu. Amo fronkior
oncok ingot kohpiorino dokulmus oitinio de_c1istiriieib~iliy~0r rive
bug/ie oiunco do bu tur ohsveris icin en oz 215.000 fronk ge-
rekiyordu. ‘Boyle bir sey sirodon bir votondosm gucunun ute-
sindeydi. 1914 bO1SiiT1i 20 ironkhk bir kuioenin iCii'ld8‘ki'O|'[ii’l mik-
iori C1i'iIik 100 fronk deuerini biuimusitu. Fronsiz bir oiie egjer
scwos yiiiormdo ieguduierine tesiim Aoimomis ve- eiindeki oltini
votonseveriik ugjruno tesiim etmeimisse, kendini hie de kond|rii-
nus hissetmeyebiiirdi. Fronsddoki bonkoloro ve Fronsiz Bon-
kosrno oltinior oktikoo bu okis bir gum/en SCi§|iGiT1=i$=,*b‘U kez
oroyo doho fozlo oltm geiip yotmlsti. Fronso ortrk Qi’£il’Hl"l ive
oitin stondordmin en sodium sovunucuiorindon biri kesilmisti.
Fronso nihoi en'iiosy"ondon kurtuidu. ,0 zomonln insonlori
genellikie, sovos tozminoti toleplerinin bu uikeyi iierieme volu-
no-sokorken, Almony1o'do" yer oion ylklmm do buyuik oioude so»-
rumlusu oiducjunu -dusunmusierdir. -

S-ovyet Devrimii tum devrimlerin geienerjine uyorok yine ku-

git puro doigoionnin uzerindei seyretmistir. »D~oQ~u A;\/rupddro
1918’den sonro birbirini izleyen reiimlerde, buyuk ihtiyocliorr
zoyif hukumetier ve dusuk geiirier nedeniyie cesitii duzeyierde
enflosyon g€>ruim=us, ‘bu enfiosyon eoqu durumdo do ciddi oi-
mustur. Amo sovos SOfll’C1Si pore dromiormm en onemiisi, tum
dunycmm gozu énunde, Avusturyo ve Aimonyo'"do yer GiiTil$~’(1i'.
Gzeiiikie Aimon enflosyonu, son derece yikiCi ve zoror verici
bir surec iziemistir. Fiyotior sinirsiz yukseimis, sonu-ndo ‘p0-
royio niebir sey oimomoz oimustur. Enflosyonun tum kidsik so-
nuciori... ikoskoco borclorm birikoc kurusio udenmesi, <;u~p*Cule-
rin, isoiierin eski efendilerine oit rnuikleri birikoc doioro 1 soon
oimosi, ront sohipierinin birdenibire kendilerini "yoksui buimosi.
hie hok etrneyen spekuiotorieirin birdenbire zenginiesmesi...
bunlonn ihepsi so~hn<eienmisitir. Eger ABD ie Sovos|'ndoki Kon-
federosyonihorio tutuiurso, Fronsiz ve ~Am~erikcin devri=mierinde~n
rr:::::::»-»=::----
- --_ _ _ --V-'~'"::;-,-W-;':-W/-r 1,1-:;*2,@£€%?§£é;€’€*.3-:5:i€££%.%iE1 .-,~,..___;,-.222”-
:1 /§4Iwvs2>v‘,;.-s-'>.‘»~-""", ~>-W 2 5- I-::-'
;=.:.-::;::/:~,< :/M'§31"»?"4a@2:&3;2:‘:£lM -~~-:::- 7_ W 1: 2-7 ""”-"M-*'1
44 2 F 1p1

VBIUZIVHN ENFLASYON 191

1.».-:.;
bu yono iboyle ibir sey gorulmus deoilcll. Ve ZCll"flC1l’llmlZCl dek,
Gin dasmdo, gorulmemlstir lde.
Amo Avusturyo enflosyonu Almonlormkinden once geldi.
Hotto bunun ekonomik dusunce uzerine yoptlol etkilerln doho
1-: :u
buyuk olduou bile sovunulobilir. Oloy yeni Cumhuriyet'in geno-
Moliye ‘Bokonrdose-p-h A. Schump~eter’ln tugu oltmdo oldu, ken-
disl sonro Almonyo ve AlBlD"de~ cok ~gosterisli ‘bir okodelmik ko-
riyere dogru ilerledi. Enflosyonu yosoyon yo do hotlrloyon kim-
seler, bir sonroki kusoom en soygm‘ muhofozokor (yoni A:vru-
po dilindeki onloml, liberol) iktisotcllon olmustur. Bunlor oro- i»_-_-
i* -1-:
smdo Friedrich von Hoyek, Ludwig von l\/lises, Gottfried lHober- L111!
ri
L

ler, Fritz ~l\/llochlup ve Oskor l\/lorgenstern soyilobilir ve tumu

de sonundo ABD'ye~ tosmmistlr. Hepsi de, tipkl Slohumrpieter gi-
bi, enflosyon tehllkesi yorotobilecek her seye guvensizlik du-
yorlor, sosyolizmi ilhom eden seylere ise doho lbile buyuk gu-
1; ;/L9
vensizlik duyorl-ordi. Hepsi de cok etkili lkimselerdi. 1 E-:4‘-1

Avusturyo enflosyonu "1922 yilmdo oldu. =0 yilm sonundo

Milletler Cemiyeti igenc Cum~hurly*et'ln yordlmmo kostugundo
(moli ve digjer reforml-or yururlugje girdigjinde), ikuronun degeri , i
bir doloro korslllk. 70.000'e kodor dusmustu. Oyso sovos ‘once- l.-L»:

sinde bir dolor, 4.9 Avu-stulryo kuronuydu. Bunu izleyen vilm

buyuk ‘bolumunde Alm-on eniflosyonu oklp geldi. lste ono biroz
doho yokmdon ‘bir goz otmok gerekir, 1 1 __ 1

l ;-;:l
1.“
Digjer enilosyonlor yo kosullorm zorlomosiylo (sovos veyo 1 ‘E

den/rim) yo do kotu ekonomlik yonetimin soinucundo ortoyo elk-

mistlr. Oyso buyuk Almon enflosyonu konusundo torihciler bu
iki nedene ek olorok bir de kosit unsurunu devreye sokm-o~kto-
dlrlor. Uzun sureli bir inonco gore Almonlor bu yollo, vic<:lon-
slzllk yo do ulmutsuzluklo, belki -de ikisinin birlesiminin etkisiyle.
lbutun dunyoyo, Versoy onlosmosmln on-gurduiju sovos tozmi-1
notmi tohsil etme mollyetinin ofietmekten doho ‘piC1]’l\Cl|l oldu<ju-
nu gostermeye collsmlslordlr. Oloyi incelevince, bu iddio biroz
gucunden 'koybetmekt~edir. Tozminot ioleplerl gercekten Alm-on v

l
192 J, K. GALBRAITH / PARA

enflosyonundo birldereceye kodor rol oynomlstlr omo bu rolu

cok ologijon bir biclmde oynomistlr. En son yerwolon socmollklor
dlelndo, Almon enflosyonuno kotkido bulunon gueler pek de dik-
kote deger seyler clegjildlr eve ‘kC1Sl'lIll|lk belirtileri de oncok eser
olcudedlr. ‘ A 1 s 1
Sovosln sonunu ve Almon Cul'nhuriyeti’ni izleyen oylordo
moli slsiem buyuk olcude guolendlrilmistlr. Eski hukumet, fupkl
Fronso‘do olduou gibl, C10§ll’U_CiC1fi vergiler koymo, ozelllkle gelir
verglsi koymo -gucune eohip degildi. Zenginlerin doho cok ho-
suno glden bu mutlu kusur, simdi ortlkduzeltilmis bulunuyordu
ve ‘bu soyede devletin gellrleri ortmlstl. Bunun sonucu olorok
sovos sonrosl ylllormm boslorlndo Almon ic "butcesi hemen ‘he-
men dengede soylllrdl. 1921 ‘ylllfidfl, demiryolu *Clf,Il§l horic, ge-
llrler ic horcomolorm osool yukorl yuzde 90'ml kore1loyobil-
mekteydi. 1922'de kiso bir sure loin ic hesoplor ibutcesi den-
oeye geldi. Bu durufm o sirodokl Fronso'nm iperf~orrnons_|ndon
cok doho iyi SOYllll'dl.~ - 9 1 9 » *- y
= Amo iki ciddi sorun vordl. Herhongi bir zomondo her ul-
-ke~de.»piyosonln teplesiln-de sollomp duron yo do piyosoyo dog-
ru sorkmls olon genis hocimli horconobilir lmevcutlor bulunur.
Nokit, bonko mevduotntosorruf mevduotl, hukumet tohvllleri
ve» dluer tosinobilir deuerler, bir durtu dogdugjundo hemen nuk-
te cevrllip horconobilir, Almonyo'do -do. tipki sovos sirosmdo
oigjer ulkelerde olduuu glbi, bu ‘horcondbilir mevcutlorm hocmi
buyuk olcude C1r’Cl‘l1l$'El.iH>L1lklI]rl’i9iIln borcu 1914'de 5‘ milyor mor-
km biroz uzerindeyken, 1919 Mortmdo 195 mllyon bile osmis
lbulunuyordu. Nokit ihocmi ise, 1914 eonundo 6 milyor ll'l'lGl'kll'l bl-
roz oltlnoloyken, 1918 scnundo hemen hemen 33 milyoro yoklos-
mlstl. (5) Y

(5) Frank D. Grahanm, Exchange, Priees and Frouuction in Hiper-Ini'la»-

tionz Germany 1920-1923, P1"incet0x_1, Princeton ‘University Press,
1930, s. 7. Hayranhk duydugum bir dostum ve bir zamenlar Prince-
izozfde birlikte Qallgtmglm bir kigii tamfmdan gerceklestirihnis olan
}~"Z”1§1Z“:Z2’-§f;.T;Zg:Z3E:’::fZ:_§‘;"fi’5"-?7;f1‘»?$i 3"?ii?5?'5i??*?”‘3i§3?f¥%_.L%i5Z§i€§~Z€t?”:”
ff,-I ':'_

EHFZJE/ELK? ENFLASY ON ‘ 1 193

Modern coudo iktisotciior, porosol ve rnoli poliukolonn

ekonomldeki tolep hocmi uzerindekl etkilerine boktikco, nokit
mevcutlorin biyosoyo dourui koyip en iyi mlokro-ekonomik he-
Sfllplflrl bile oitust edebilecegi noktosini pek dusunmemektedir- :1

ler. 192011 ylllordoki Almon deneyirni bu tehlikenin yororli bir

hotirlotlcssidlr. A=ycn| zomonclov birseyi doho iJi”ll>l'I1SCl'Ul'10k'EC1'dll', 1*
o do tehlikeyi enilosyonun ikendisinin yorotiyor Oll'T1t11SlCl‘ll'. Du-
eunceli yo do koygili insonlorm, ocoibo poroyi we poroyio ifode
edilen mevcutlori elde tutmok rm iyi, yokso llyotlor tirmonieo
gecmeden bu-nlon molo yo do somut mulke cevirmek ml iyi diye
idusunmeye boslomosi, enflosyon yuzundendir.
Almonlor icln ikinci sorun, Versoyl onloemosi gerefii ode-
mek zorunda olduklori sovos tozminotiydi. Bunlor ic butceye
bir elkii ve- sovos S1Ol’i!‘QSll1ln ilk \IlilCXl'll'l‘dG lo butcenin kendisl
kodor buyuktu. 1Keynes'ln Borisin Ekonomik SU=i'1iU1¢i=Cl1l‘l (The Eco-
noimic Consequences of the Pence) (6) odli cdllsmosi ibelki de 1%
holen ekonomik i’>nem1lni~ koruyon bir lkonuhdo ydzilmls tek eser-
clir ve tozminot tolebinin ‘lTl=(Jl'i'tlkSl_Zll§l konusunda dunyoyi belki Li-c-N// _

de biroz obortmoliblicimde etkilemistir. Amo suzkonusu futu- 1,_.4_9)-

ronin nihoi tutorl, yoni 132 lmilyor oltm veyo sovoe oincesl morki
lyoklosrk 33 milyor) gercekten buyuk bir mlktordlr. Bunu ode-
imenln neleri gerektirecegji de sir deoilolir. Almonyddokl komu
hcircomolorlnin buyuk -ulcude smirlonmosi ve konut gibi tu'ke- 1
= 1

‘iici ihtiyoclorlno olon yotirlmlurmb do ozoltilmosl ger,e;kmekte- 1

idir. Vergiler, 15»zellil<ie= tuketim mollori uzerindeki vergiler ocu-
mosiz olmok zorunolodlir. Bu lbilesim horcomolorin uzerinde bir

bu gelxsma, Alman enflesyonui konusunda temel bir 1-;a.ynakt1r_ As-

llmde. bu oley literaturii epey zengindir.
(6) John Maynard Keynes, Tine Collected Writings of John Maynard
~ Keynes, 0111: 2; The Eouncmio Consequences of the Peace, Londra,
Meoinillan 3; Co., 1.971. 1
1
l 1
1 1
‘ .1
F.:13
1 1
11
194 V J, GALBRAITH f PARA

gelir saglcuycabilir ve tc1zm~1nczt1d1c1 burcsdcm édenebilir. CJnlemie~-

rin ‘her ikisi cie, ama bzellikle clglr wergiler, ihruccm pe‘k etkile-
meksizin tflvketimi ve iH'\C1|Cl’U <1zc11toccrkt1r. Avcmtolill bit ticcxrefc
dengesi sc1yesinde~C|l~keye dolar, sterlin, frcmk vve cfltm gelecek,
délviz bdrikimi SC1§jlCmC1CCik’£H’. Bunlur oleviet 1lC1TClflfidCH’1 ébéutce
fC}Z|C1SIIfl»£l~CiKi‘ mcnrkluriu scltm almlp Fransizlorcu, 1BeIg:ik<:l|l~c1ra ya
do: ingiiizlere ger! veritdiginde, tazminczt do édenmi$ o»lc1c=:akt1r“
Bu dde~ye~b\i|m1e yeteneqini smlrlaycm etken ise, Almcm hcxlvkmm
vergi édemeye, kamu ve ézel tflketimden vozgecmeye kc1r$1
d\uy*o|*u§u istek dflzeyidir. ~
Bf>‘yle* bir istek HCldi‘l’8l'\ 1b\i.'1yL‘|k olur.‘ 1920’lerin A|mcmyo1'sm—
do do ‘bflytrk *de§;H-di, cashndu sc11v0$ tc1z1m,ir\at|m c1>duletolm:c11ktcm
ooik, misil|e~m~e OIUTCIK gérme egilimi yuygmdl. Ustelik tuzmincut
milktcm 1921 1N~i-samncx kadar tom‘ O|CH'-CIK soptonmumng, ondcm
sonrcl bile édemenin program: belirsiz kc1lm|$t|. Bunun GHICIITM
*belliydi1. Belli ‘bir 'ylldCf ne kadar cok ddvenirse, b1ir,sonru*ki1 yil
onu gbre cok bdeme tq|e*bi*y"le kc|r$|lq$||c1cu1kt|. rB6y*le1 bir durum
el\be1tte*ki gficifi 'b=ir -vengi =p~oliti‘kc|s|nc1 yo do yijlksek ‘vergi ddeme
moronlins ~kc1tk|dc ' bui1unc1b\i1ece‘k bir gey deéilédir.

A!»mc1ny»<J'\d<;1*f*iyo|tlar 1919» icinde -yuklc1$|fk\ Us kcmnc: c|km|§-

hr. Duho fazla yLjlkse|meyi$i’ne~ belki goglmuké gerekir. ‘Bir stym-
sul 1devrim1o|mu$'tur, sosyu! devrim de lbClS1Ill’l|l'TlClYC1~ col|$:|m1qk1-
t0d|r. Miittefiklerin c1b»|1u\kas| 0 yli boyunco kuld|r|lmu=m\|$, bu-
nun sonucu oilorok, genel d£'|zen~sizlik olurumunun dc: eklenme-
Siyle, yiyecek ve hcxmmczdde lkltllgu ciddi hale gelmigtiér. Yeni
vergiler h~Gl"ll'.1Z gecerli de@'1*ildir, gerek ic; amuclcur icin, gerekse
crte$kesin1 <ve1 clcrhcz sonrc: anlc1$man|n1 getirdigi ‘y1L'|ki1mIL1|ijuklea'
icin *bcwr;|~un~m~ul~c1r devc1‘m~ etmekteolir. Hyutlardokéi c1rt1$ 1920 bo-
yuncu do sfimmiig, ama o-ndun sonrcx dikkati <;e<kecek ‘bicimde
durmu=$, hottu 1c|z~bir dij$:U$ gt'>sfcerm~i§ti=r. AsB1D’den kC1\/I'lCl'k|CmC|n
durc11klq*m‘c1y‘lc1 oiftlilk Urfmlerinin ve diéer Llrijmlerin lbirden boi-
Iugvmusa AIm\u1nyu'du ‘bile etkisini g»6‘stermi$tir. 1920 i|kbuhcmn-
dcm 1921 yuzmcl kC10lCIl'_ Almcm fiyczticm, u*\/g*u»1o|mudc1 sa~vu$ 16n-
/I/"~‘Z~I3I’L5",{?I'l”€".>;5i";'Z-.T',T'*f‘",‘-‘"3"**~I‘/iéf/Z?"<C—'—’ '~’-'—'—”/"L"L”/¢=”L°¢’=‘?l3Z{{*1{~%:Z'-3????’//~/”~'~~~ ~:::.-:;_~' =_~';-I»>» 1 - 99‘ . . 4*A~;a—;>~>'~;:-21¢-2;-::;¢' .~::;i
t3:»:~:1
»~.¢<=
1 ta»,
L>'"i1“l%
Mitrzmin ENFLASYON ’ 195,

eesinin on dert ken doluylcmnda sobit kalmnetrr. J.M. Keynes

ertrk bij:yi1\k ocrpto reklcxm edilen egbrfizefinil, yeni Versoy 0nlo$- *;;,;.1..
11;
_i _} ,_< ,;r‘4 01
musr gereklerini yerine getirmenein Almon ekonomiseinin gL'1cL'mL'1
£1$U§1l’1l Hen etmekteydéi. Keynes iflcxstun zor -kurtuldu, yc:ymc|-
Zen onu fbore verdi, dost ‘bir morliyeci de dfestekledi. <<1Dczhu son
zemenlurda, illke yetkililerinden donhu iyi bildigii id»dicrs|yl\cx dL'|n-
ye kcvmuoyunu bbylesine etkilemiie birinin kendi iflus etseyoli.
‘durum gercekten >bir feloket olurdu.» (7) Evet, bu séze kim iti-
rozz edebilir! 1 $219

Keynes’in hc1to~s| yczlmzoa Z(I1l'T1Ci‘l’1IOlTl~Cl ekonusundoydl, 1921

L3"
yoznnde fiycltlcur yine yflkselmeye bC1$lC1‘di. Nisan dyunda Lenders’
do tcazmmcnt to-plum] sonundu kesin olcwoik suptcnn-oh ve dClhCt ,.A1
11=z¢§
;»_-»;
éimce belirtiledigji gibi 132 milyar altlnu, yeni scnvae éncesi mur- 1
kmu VCNGCCBQI belli oldu. Bu yeekijn bezn A1'mcm1ar| umuteuzlugja -..~;?i
itmée, ‘hCH'CC£l"lC1rb1i|il' mevcutlomnlémuio. cevirmeye bc1e1omca1or|na
ye! Qemme olcflbilir. 1DL’myo emtea fiyatlun do urtik dL1$m‘i}y0rdu.{ #1?’
Due: ve ic; bL1tee=|e=rin bilee-i~k uclijl gidelfek-b»C1y*Uy0~r ve kendini
hissettirmeye ‘boellyordu. Ne olurso elsun, zoten 1921 ortos|ndo W"

1-‘1-'55‘
12177,:
ic fiyatlc1r~1913 diizeyirtin 14 kcm kcsdurken, aym y‘llm’s-o»nun- Zr‘-:1»
1.54"‘

do 35 kcruno yL'xkselm1iet'1. Ame 1922'd~e de devem etti“ve 0 y|-

¢:»:%
rm sonundcx severe dncesinin 1475 katma uiuets. Derken 1923’ M,

die ieler ciddileeti. 27~~K<;1s|m 1923 geld-ifiinde ic; fiyutlor scwae

finces-inin 1.422.900.000*.0~00 kcmnd-Q durdu. itholl mu¥ic1nn fiyat-
iuru bunun *biraz dcrhcx Erzerindeydi. (8)
»Fiyc1’r:1cmn “yfikseliei cmnsndu mark cligjer pcxral-cm, dOl‘C1l’|Q

<7) RF. Harrdd, The Life of John Mayne;-(1 Keynes, Londra, Macmil-
lan & C0., 1963, s. 296. Ben Cambridgefleyken orada. yaygm olan
bir séjylentiye g6r‘e, b€Lb&S1 John Neville Keynes kefaleti éideyerek“
Keynesfi ku1”kanru§~t1r. Babe da aym iiniversitede hocadlr, Harrod’a
gfire igin ash btiyle c'£e5§;i1di1*_ Keynesfin durumunu annesiyle baba-
sma, gergekten agtlgml, amaa onlarm one, itidal tavsiye etmekle ye-
1;-11
tmdigini, bunda da §a§11a.cal< bir gey olmadlgml ileri siirmektedir.
(8) Fiyat dfizeyleri Gral1an1’dan ahnmadnr, s. 1504). 1 -»;

‘~*'1'?
196 . J. K. GALIBRAIITH I PARA

sterline vkczrea degjer ‘kdybediyor, UGZGI1 FYOl"!SC1'~CiC1 0 decjerden

fdzldsms dd kcn/bediyerdu. 1921'dek1 geoici istikmr ‘SH’C!SlflC1fl
monk dedgjx yukdrl doldrd kdrel 81'di. 1922 ortdsmdd bir dole-
.nn degjeri 670 mdrk olmuetu. 1923 ilkbdhdnndd bir Reichstdg
komiigesi topldnmle, mdr'k1n neden bir \~dolc1m kGi’$1 30.000 dil-
zeyine dflettlfiidnd inceiemeye lbdeldmletz. Amd komitenin tep-
~1CH’\Ol.CCl§l 18 Hcizirdn gilndne vdruldujlndd zdten bir doldr 152.000
mcxrktl. Temmuzdd bir mjhé/on mdrkd bir dolor qhndbilir durumd
gelindi. Onddn sonrd inie hlzh didu. 22 Temmuzdd Len.den1 Ddih]
M~mil1’in Berlin muhdlbiri (koidy etkilenen ‘bir ddczm) bir yc|z1s:n-
dd eéyle ydzlyorduz <<iBug|'J|n bir idmibonlu sdndvic icin 24.000
1TlCH'K@*d6lTl=‘8k zorunda kdhelm beni $CI$ll’1"I!, cflnku G\/l’1l.SC1i"iCl\li-
‘ce dynl kczfede daho diln 14.000 mark édemietim.» Bunun ‘car-
dmddn muhcxbinbnereket versin Ucretlerin de ‘ydkselmekte 01-
d~u~<junu, <<bir kdbine b§dkc1n1n|n mode: on gfin tince 23,000,000”
ken eimdi 32.000000 mdrku <;rkt1Q1n1>> ekliy0rdu1.(9) _
1Bunu *izle.\/en hclftdldrdcl, enfldsyonld ilgil-1 olarak ileri sL'u—
rUl'm:iJ|e ‘her C1bC|l'tmCl'lI \/orum dofiru C1'k't|. insdnlar ellerine ge-
cen Cackreti binkdc ddkik-0 icinde horcdyrp b~itire‘bi1me~k iein ‘koeup
CIUFUYOHQYGI. @Kfi§|t pdrolur d‘U*kk§H'l|ClfG' eekcek »drc:_b0lcmylc1 tu-
$|n|"y0*r yd do bebek clrdbdldnnd dolduruluyordu. iei‘ mdtbddyld
holletmeye Hiekin sézler her zaman icin pdrusdl klieeler c1rc1~
smdd ende gelen bir yere SG‘h‘i‘pIi|‘. O sonbohor mevsim=in~de
Ai~mdnyd’dd para 1buso~bilecek mc1tbc1d1dr|n hemen hemen tL'1m~=;'a
»ku|lo|mld|. vKc1<j|t pdralor cdéiuyan gibi ortolugja nboecslch. Zcsmdn
zaman mcltbddlar pCll'Clyi tcleandbilir durumd getirmek icin Wk-
sek degerde kdfilt bcmsmo ieinde biroz geri kdhncd, ticdretin
‘durdugju oldu. Temmuz sonicrandd Ddiiy Mei!‘ bu sorunu ebyle
dnlcmyordu; » 1 '

V Bir cek lbozdurmdk cokjzerieetu, 10.000 mdrkhk kegm

(9)1 Norman Angeli, The Story of Money, New York, Frederick A. Ste-'
kes 00., 1929, S. 334-5.
/ 1’ ~15-I'~:~i€3?'?§‘Z>?”.~’.@.’~.e,§.;~,/5"‘i?2?3%2%Z%:%E£%%:::::::=yew. 11‘-vk=EIr23r32'§i£%,2*-“~11”==?%¢-’1¢—’¥'w14%“'-r.—::.—.;~:,:’::;€".£%€"€"E-£€= *:.~:;~;~\;_~:~w:'2:,-,-3-3
"H —~~~ —-~ ~ ‘~—--"~~<+~~"-—~~--'—1-¢~~~—~-~=-—=—~—=v*e-»~— —~~ —-1- ~~ ~ e-<:r_<;::,::::::<:h<;;@;,, r:.~:.~:.r,.1:,z::_¢~L@&2£~¢€~‘::2QA_.;_ .~ —.~~-
27:14

[ '1

Mi'IZMiN ENFLASYON ‘ 197 ./,4

1' /,_'f>1

paradan daha ‘bL'r\/L'1§;L'1 yok ve bankalar buniarla trkabasa

d0!u‘. Bu scrbah Reiohsb~an*k'a kafint para ytrkitr bfirytrk ‘kam-
yonlar peepese geliyordu ama Qekcek arabah kisiier de pa- ,2.‘
...1

ra balyalarmr bankadan teslim almaya gelmekieydiler... l 3

,._..
Benirn !3‘ClflkC1m~H’1 veznedarr bana 1000 markhk paralarla [L $25:
$573
4.000.000 mark verdi. Bu kaartlarrn her biri {bir metelilk e"r~
‘mez... Veznedar nezaket gésterip band paralan paket1e- 1
_ 411
yerek ‘verdi. Ben paketi agile yemegji yediaim iokantada 1
masanm trzerine koydum, ‘nesap gelince de actrm. Ama
bu zorluklar yakrnda ortddan kall/<acak, ctrnktr geiecek
3’naftan1n sonunda piyasaya 4.000.000 mark deéerinde r<~a§;1r
:p<J|’C|lCH’ CRKIYOI’. (10) \~_“.

Ertesi hafta bu tfirr hikdyreler daha cofiaich. Efkim ay| so-

munda New York Trmes, YBerlin'in ucuzca lokantalanndan bi-
riyle ilgili bir hi-kfiye anlatrvordur. Brir yabancl lakantada cerbin- lwzq

den brir dolor crkurmrs. bununla ne yiyecek irsteyebiléeceqini sor-

~"~".
mrusfu. Kendisine >bo|Vbol yemek verilmie, >bitirdi§1inde garson 11;‘!-1;‘
\/eniden elinde bir corba ve ordévrlerle erkargelmis, eqilip mus- xiii???
»
teriyi sela'mlam|$, <<*Dolar yine yflrkseldi, efendim,» demieti. (11)
Associated Press’in bir haberi de *Reich'a y-ayrlmakta olan yeni 115;
-bir tutkuyu anlatryordu. Alman doktorlar rbu dehset verici para i__

rakamlar: karsrsmda beliren ;bir sinir hastahgrna <<Srfir krizi»

"ya da <<:Rakam krizi» diye ad ta~km|slard|. Bu hastahk her sunri-
“tan kadm <ve erkeklerde ortaya ClkC1bi|'iy0I', milyarh ra-kamiarla
hesap yapma cabalarrnln zorlugundan k~ayncrkiamyordu~, Bu in-
sanlarrn =pek coéu gértlntiste normal kimseler oludp, yalnrzca alt
alta sanu gelrnez rakamlar yazrna arzularmr engeHeyem-iyAorlar-
di. (12) New York Ti;mes’a gére}, paralan dolara karer hare bin-
lerce ifade eclilen$Polonya1rlar1n durumu oak daha riviydi, Dana

1
1
(10) Angell, s, 335-6.
(11) New York Times, 30 Ekim 1923.
.¢(12) New York Times, 7 Arzihk 1923. ‘
193 J, K. GALBRAITH /' PARA

0 "y‘ii|i’i ‘baslarinda rubienin istikrarini iian eden ve girisimieri <<d=o-

Qai olarak kueku uyandmci» gértilen Bolsevilk hiikijimet bile gLi-
ven teikin edecek bir paranm enemini aniamisti. Komiinizm
sazkoinusu oidugunda isadarniarinin giivensiziigini biien Sovyet
yeizkiiiieri hayranllk uyandinci bir adim atarak bir grup 'bL'iyi.ik
isadaminr merkez ‘=bGfiKQSiflli’i kasa dairesine davet etmis. aitin
rezervlerini kendi gézieriyiei géirmeierini SCi§i‘Ci‘m\i$1ii..

Biiyiik Aiman enfiasyoinunu savas tazminatina bagiayan ga-

isierin 1923 'y:linda,' Fransa’nm aniasma g§e~re§i edenecek
’iC1Zi’i’l=iiflG'£i zoria aimak amaciyla Ruhr havzasmi isgai edieiyle,
(,iIQi’ii'iCiCIl’i CikT.l§ifil ileri siirmektedir. Bu yiizden iiretiihin a‘ksa-
*i’i’i0Sl, Alman hiiiktrmetinin pasif direnie poiitikasi yiiziinden Al-
man bitrtoesine binen agir yiikie biriesince enfiasyon rayindan
cikti ve maria mahvetti d.eme\ktedirier.' Bu biraz taraf-gir bir acrk-
iamadir. Fransiziar zaten ibu isgaiden 6ti.irLi agir biicimde el_es-
~tiri|mekted~ir. .»Bir de ekonomik son~uciar_dan onlari eorumiu» tut-
-mak, ancak bu gtiriieie ortaya getirilmizstir. iddialardaki kusur
do: ortddadir. 1922 yiiinda, daha Fransiziar geimeden énce, mark
zaten bir doiara karsi 10.000 dijrzeyine inmis oiup hizia da diLis-
me‘kteydi.“B;u enfiasyian degii de nedir’? Fransiziarin isgali an-
éak zaten bacayi sarmis alan yangini birazcrk ciaha i<<':'>»ri'ikle-
mis olabiiir. 1
1923'Lin son ayiarinda enfiasyon hem ikendi kendini ‘k6i'Cl‘k-
iiiyor, hem de kaib~ui edilen kontrol ydntemierinin hepsini iboea
Gikariyordu. Parayi elde tutmak eibetteki biiyiik bir ‘bLiOiCi|G|lk
aiurdu. Bur yiizden biitllin cari kazanciar, eski tasarru=f!arin cia
ei<ienm~es=iyie, hemen piyasaya akiyordu. Vergiier sinrriayici et-
ken oiiarak ‘hicrbir roi aynarnaz oimustu. ‘Memuriara, askeriere
weriiecek maasiaria ma! 3i<Cii'$iii§l €5»dem~eier hemen *y‘api|ma~k
z0»rund~ayd|. Buniaif da, Duiiiy Mgaiiii‘ miuhalbirinin séz ettigi ‘bakan
made: gibi, ‘habire yLi'kseimek’teydi_ Vergiierde ‘y\U*piEGl’l teiafi edi-
ci y‘i,'l‘kS8[iIm~Gl€i' haftalarcci. hafta aylarca to>p|ana’mivordu. Oi
zamidna kadar zoten oari éidiemeier tekrar tekrar yi.1kS6|i'i'i:i$1 olu-
:- :-:-:-:-zliizl:-:-:-:-:-:1‘.figs"-?:€éZ$£Z7Tm :~:-:-:-:~:-:-1-:-:»2"-2-5-:».”=."{4<,.f¢“ :-:-:-:-:-:-:-:l:>:a-2i-%?f€#?f-§@%‘»§?2:-=4“?we: .-,-:1-.-,-_-.-M.-, 2 -1»: 2 - /-;~;-2-,»;-1-» »//w»».~.-,'».—.-,->»,»,».».»,-

1\ifIZM§N ENFLASYON 199

ix l

yardu. -Bu yuzden cle aok buyuk bir butce ClCl§)l zaten enflas- -.-~.-:1
'l;'i'_1

yonlun kendi sonucu olarak ortaya Clkl'TlCl-klICl\/til.

Ticaret hayatlnda do cari ihtiya‘clarla sonradan gelecek /xai

paralar araslndaki ucurumu kapatacak bir *k6pl'l:ly€ ihtiyae var-

di. lBu ucurum» da enflasyion yuzunden glderek genisliyordu.
Banlkalardan ne bu ne de bir baska kredi ihtiyaci sa§ilanabilir-
di. Akilli veya deli hieblr bankacl, birkac hafta sonra kurus de-
igjerinde (bir parayla geri édenecek krecllyi vermezdi. Bu yuzden
Reichsbank ticaret hayatlna clogjru-dan kendisl kredi acmak za-
runda kaliyordu. 1921 Al’Ol|l§]ll'idCl Reichsbank'|n ticari lkredilferl
1.1 milyar marka varrnlstl. 1923 Kaslmincla bu rakarn doruk nak-
135-23
tasl olan 347 milyar marka eikmisti. Hlikumet kredileri ise Ard-
lik ayinda 497 milyar mark duzeyinde gbrulmekteydi. (13)
Kimse nakit tutmak istemeyecegi gibl, banka hesclbi da is-
teyemezdi Ustelik simdi cekle bdemenin de ZOl'|‘Lll<|Gl'l varcll.
Kendisine leek verilen kisi, bankayq yetlsene kadar oekin ne
kadar-derjer kaylbedecegini dCl$C|l’lUyOl‘, ‘banka cla 0 eek takes-
tan gecene (kadar claha ne kadarykaybedecegine ka\/gilaniy0~r-
du. Bu nedenle ticarl firmalar da, hukumet de, bore aldllar mi
nalkit olarak alrnaktaydllar. Karjit paraya alan buyuk talep de
buradan kaynaklaniyordu. Kredi araydn lbazi Almon ‘bélgeleri. la:-;=
kendilerine bore verenl-ere édemeyi satinalma gucu bakimindan
denk mlktarda yCl[3C1CCllklCll’lTll vaat etmeye lbaslamislardl. Olden-
lburg yerel idaresi borclarini cavdara endekslemisti. ‘Berlin ise
‘\/U|Clfl esas aliyordu. Baden Elektrik Sirketi ise ‘Westefalya bi-
tuminli )/‘Clklt kiémurij No. lV’e endeksli bore almaktaydl.
Para amortismanlnin is liyatbrtlslarindan ende gitmesl.
bu artislar cok Ybuyuk oldufiu halde, tlpki Fransa'da~ki gibi, ulus-
laharasi bir kelepir alisveris orclusunu praya cekmekteydi. Bu- rj
na bir de, eski tasarruflqri slflra indifill iein miilklerini, tabii
OlC1H|Cll’lfil, aile antikalarmi ve tasmmaz mallarlni satip \/iyecek l~~,i; §?
almaya ealleanlarin satisa sunduklclrini hemen aliveren yerli

____i..
1
('13) Graham, s. 63.
200 J, K. GALBRAITH / PARA

girisimciler de eklenmekteydi. Enflasyan ilerledilkce, kisisel we

tizel clefierli mallann ihracl yasaklandl, Almanya'dan ayrllanla-
rm bavullannl aclp yCl§j‘mCllGdl'klClfll'll gbstermeleri, "ieslim etme-
leri gerekti_ Fransa'ola bu kelepir avcllannln Amerikali aldu§;u-
na inamliyardu. Alrnanyddaysa kulaktan kulaéa dolasan ka-
ranlrk stizler bunlarln Yehudi olduljunu flerldamaktaycli.

20 Kasim 1923'de perde ka-pandi. Trpkl bir yil ance Avus--

turya'da olduéu gibi. oyunun sonu ani olarak g§elmlsti. Dana
yum-usak seyretmis olan Fransiz enflasyonu gibi, bu son dd
$Ci$ll’tlCl bir kolaylikla geldi. Belki de bitmesi, artlk devam ede-
rneyecefiii icindi. 20 lKas|‘m 1923'de eski Reichsmark.'m artik pa-
ra 0ll‘l'lClCll§l ilan ediidi. Yeni para olarak Rentenmark sunuldu.
Eski paramn bir trilyonuna (bin milyar) karsillk bunlardan lbir
tune veriliyordu. Yeni Rentenmarkin kCll'$lllQl olarak, iReich'|n
tiim torpr-ad: ve dlger fizlksel varlikluri birinci dereee ipotek ilan
edildi. Bu fl-krin llhamr "assig~n‘at’lardan alinmaydl ama ise bir
hayli daha fazla eahtelik kansiy"o~r.du. 1789 Fransa'smda kilise-
den yeni almmle topraklar herkesln gézii éniinde ”§fClT|Y0l', pa-
ralar da lbaelanglcta bu arazilerle degistirilelblliycrrdu. Oyso Al-
man'in biri elindeki Renten~mark'lara karsilik beyle bir eey“ isl-
temeye kalksa, akllndan zoru olduéu lduetintiliirdii.
Ama yine deé sbnue verdi. Buna kosullar yardim elti. Daha
dnceki aylarda anlasma geregji yapilan ddemeler kijictllllip <‘5ne~m—
siz duzeye inmisti, bir daha da ciddi,b~ir talep gelmedi. Sonun-
da, yirmili yillarda Almanydya, tidediéi tazminattan fazla kredi
aktr. (14) Oysa yenenin yeniiene yardim etme, lbakip besieme
prensibi lkinci Diinya Savasl sonrasma lkadar uluslararasi po-
litika olarak kabul edilmis de§ildi_ Oi slra Sansdlye olan Stre-
semann, Ruhr havzasinda pasif direnisi de, bunun buteeye ge-

{14) Richard M. Wait, Tl1e.Kings Depart, New York, Simon and Schus-»
tel", 1968, s. 504-. ‘ ' _ _
~W~ W’->~.'-W»~>-—-Z-_—.—:~-1/a;»§1fi<2€*i%€€€i%:;¢:2%r%’-*7”’I-1"’/i":::,€:-_-J;:i~;%;»:::Lfi*:@r§$“‘T£4L%Z€%“.-1%L'{€£*i£';—zazggggaW‘"-..._‘
;,;,»»,---45,.-,;,;§;é.:.;':,_., '-;l:;j-j';j-j:,;,;:.;_;
._-;_7;1,_,,’V/I;K?‘/éggsgguzzzn/'w_ ,5” ..»»,=_..-2-.-_¢;_-4:. 2.,do22-_.2~..M,..‘“2..~>-» --eesjrssen.er.MM“-M,_m..W_,,..2.__.2<..“-“ 2 /‘J ,

-1
1

MUZBILW ENFLASYON 201

ftindifii ogir yuku ole kaldlrdi. Bu eayediel butce dengelenebildi.

Bu aroda Reiohsbonk “ozel ticari firmalorln ko<jitlar1n»a iskonto 3

uyrgulamakton vazgecti. KISCI siireli ve acili lb-lr gecis donernin- -4

.».-3
2
-den sonra bu jirmalar yine ticori bankalorin hizmetini elde ede- ..;ls
bilir olciulor. Enflasyon/sirasindo dusiik alan issizlik, 1923’i,in l
-son ceyredinde i’iiZiO y-Elkseicli, Noel gleldifiiindes tum senclikali i
3
i-scilerin dortte birinden fazlasi issiz kaldi. Ama i\/ilesme cabuk
oldu. 1924’iLin tumii boyunco issizlik mm leg-Llcuniin yuzcle 6.,4'i.i
dolaylarmdo bir ortaloma tutturdu, 1925'cle yuzde 3,3'e indi. (15)
77 lii
i
i

20 Kaslm 1923'de eski P.eichsmork'm omr-Li sonu ermis, bil- i

%yi.'rk bir rastlanil sonucu olarak Reic>hsb’ank'rn lbos-indaki Rudolph i

.Hclvenstein'm do omrii ayni giln noktalanmistr. Yerine Hiolmor J

. wii
Horace Greeley Schacht gecti, lboylece Rentenmork muci;e- 1
.1-zla1l
sinln arkasinda_ki adom o oldu. Sonroclan, mucize yaratan odam i
olaral< sohreti devom etti. Halk arasmda yai/gin efsaneler, onun s
i
(mall ‘bir deho oldugjunu, Adolf Hitler Almanya'sinin ekonomik to- I »

porlanmasmi ve Aimanycrnin yeniden silahlanmaslni onun sad- i

i
.
i

ladldini, Nazi ekonomik politikasini do lkinoi1DLinya Savasrnin o

lilk basarlil ylllarlncia onun yonettigjini anlotip duruyordu. Mali l, .
l1
rsohretin edulu peek az kisi icin bu kadar gizemli olur, ounkii l,.

1.
bunlar bu insum Hitier'in islediéi suelorin hay-ati bir araci du- l

rumuno getirmis, sonunda onu Nurnberg mahkemlelerine duster-

‘lTiU$l‘.'Ul'. iste yine paraylo ilgili kisi olmonin‘tenlikelerine bir or-
nek. i ' ‘ »

\ .
(15) 1923 sendika. rakamiarx Graham‘da.n allnma.-dn". s.~. 317. Diger ra-
kanllar Angus Maddis0n’da;nd1r; .<<Econ0mic - growth in western
Europe 1870-1957», Warren C. Scoville ve J. Clayburn La Force, The
Economic Development of 1/Vest/ern Europe from 1914 to the Pre-
sent, Lexington, Mass, (DC) Heath v& C0., 1970, s. 56. Bu rakam- 4

lar film iicretlilleri kapsayacak bigimde degi.§i;i1*ilerek uygu1anm1§-

tn". ‘ ’ 1

/
2&5; J. K. GALBRAITH /” PARA

Aslinda Schacht da, ekonaminin nice baeka ogjesi gibi. bir

zaman rastlantisrydi, Elder 1923'den sonra Almon butcesinden
para talepleri devam etseydi, yani sa\/as tazminau talepleriyle
(aaeif direnisin mali-yeti surseydi, markl da, bu adamln sabre-
tini de hidbir sey kurtaramazdl. Bu yuklerden kurtulunca, halkin.
alaenflasyon deneylnden yeni clkmls alup sagjlam =ve gijivenilir
bir para ugjruna cak seyi gaze almayla hGZll' alduau dusunu-
lunce, hatta bu guveni siirdurebilmek icin efsaneleri bile ka-
iaule istekli olcludu dikkate alininca, talbii her sey inumkundu.
Ar-adan yirmi bir yil ve birkac ay gecti§';inde=, lkinci Dunya Sa-
vasi hava saldmlarinin Alman eikalnomisine etkilerini de§er|en-
dlren Amerikali iktisatcilar, Schaaht'| (bir savae sonrasi ceza-
evinde sarguladilar. Kendisi Frankfurt yakinlarinda ingiliz or-
dusunun yanettigji ve “(Capt sepeti» slfre adinl taktujl cezaevin.-
deydi. Buraya Nazi yiiksek komutasinm daho cak teknik ve pro-
fesyonel Liyeleri kapatiliyordu. Schacht-o_goruemede, (Nazi yil.-
iarlnda hic niifuzu almadlfiimi israrla iddia et-ti. An.latti§;1n.a go-
re bunun nedeni, vbutceyi dengelemek gerektiai, banka kredi-
lerini slnirli tutmak gerektigji, iyi ve kotu zamanlarda hep ka-
bul edilmis finansman sisteminin tartlsiimaz yasalanna uymak
gere‘kti<ji ‘konusunda Hitler'i ikna etmeyi basaramamis olmasly-
di. lktisatcilar aradan ayrlldiklarinda Schacht‘|n gercekten. ze-
lkasi slmrll. fikirleri donmus bir adorn alidugjuna, hayli pragma-
tik alan Nasyanal Sosyalist ekonamik *p0iltik'CiSl Lizerinde pek
etkili OimOdl@ll"lC1 inanmie durumdaydllar. Daha lsonra Nurem-
berg mahkemesi yargiclan do ayni kaniya 'vard‘r ve Schalcht
beraat etti;
_ 1948‘de Reichsmark (bu arada bu para yeniden Rentenmark’
in yerine gecmisti) bi-r kere daho deaersiz hale geldi. Bu kez
iiyatlor bCl$ll'll alip kacmamls, onun yerine, mallar paradan cok
vesikayla ya do kuponlarla almir olmustu. Herkeste yeterli mik-
iarda para ~'VOl'dl. Ama soticinin diklkatle muayene ettizgi sey
vesika aluyardu. Bu sefer de Reiohsmark'm yerine Deutschmark,
aha bir oranlyla, resmi =para olarak ilan. edildi- ‘Blr ianda para
yine azalmls, o~niemli‘say=ilmaya baelamisti. Malllar satllmiyor.
-:ee.~>~»>-_->,-A”,
. - -,-2,-2-,-2-:2 / ~/-
1» -, /-” ,..,-M.”-2_-_W,¢@he-m,e::;z::_~;_-.ML-
_,-_.-_-/-,-1..-. 912;‘---'AA-;"//:¢¢y;—;_/;-.:_2.;;;;.';r,:&;:r:;:::-1';-‘,5‘2rf""f"£~'Z'.f?$§‘%5'§"‘$1-"Ifl’_
:~:,:;;;:::;'2'::"'.a7‘I1¢':.1.::;;;<_':;J - -;.-2-;-;-;~';a=—r1
. ~‘:r.r'..';.’-"~.’,1':..1Tr.£‘.::'.:t:-r;"r,."r:-1-‘;'..<.153341~ IT1-3’:~'~@’-’~’-'—'-7:~7“$?~"—1

1
i
-2

IvIUZMiN ENFLASYODJ ac *5as l1, ._.

F
bir gece icinde geliveren yeni parayl bekliyordu, Artrk vesika /.-_ -1
1
gerekli degjildi. Bu. defaki Almon mucizesi de ‘buy-du. Para de- >1
1:9,,

gistirilmesinin planiarlm Alman Yahudisi kakenli iki Amerikali.

,1
Gerhard Calm ile Raymond Goldsmith yapmisti. Pasif seyirai _ all
.1 1
ii
olarak Ada yanlarmda Ekonomi Bakani Ludwig‘ Erhard bulunu- ;:_;-1

.1 .-i1
yordu. Ama mev-ki isgal eden kisi Erhard'd| ve bu kez de mu-
cize yaratan adam olarak o sohrete ulastr Kulaktan kulafia fl- /*7 _(

sildanan sozler bile degismem-isti. Ne yazik ki, ‘Erhard sonro- 1

1

dan yoluna devom edip sansolyeliae yiikseidi, oradaki perfor-

mansi onun do (daha azderecede bileolsa) siracian bir kiel
oldugunu herkese -gosterdi. i)1:

Buyuk -Alman enflasyonu, trpki Orta Avrupa'nin digjer yer- l

1
i
lerincleki enflasyonlar gibi. tasarruf hesaplarina, paraya, hiisse
se.ne-tlerine ya do ipotek haklarina sahlp olanlarln servetini boro-
lulara transfer etmis, samut miilkler bu arada ell de§istirmiis-
tir. Onaylaylci istatistiklerin azligjina ragjmen, Iboyle transferle-
rin olmus olmasi son derece akla yakindir. Bu sekilde ortaya cl-
kan kayiplarla, sahlp olduklari mevkii kaybedenlerin ofkesi ye 1
2
caresizligji, fasizm ve "komunizmin guc ‘»kClZCll'll1’lClSli’lCl yard|mc1 l
i
olmiustur denir. Bunlar kanlti olmayan fikirlerdir ve kesin kar1~lt- 1l
i
larln yerine gticlu tahminleri gecirmek de yClkl$lk almaz. Ama ll
i
lbazi basit geraeklere (bir goz atmak gerekir. (Birinci Diinya (Sa- 1
i

vasi sonrasmda. paras: coken butun Orta Avrupa ijrlkeleriade

sonraclan ya faeizm ya da kamtinizm ortaya cikmis veya Polan-
ya, l\/lacaristan, lDo§1u ,Almanya gibi bazl Lilkelerde her ikisi bir-
den yaeanmlstir. Parasmda boyle bir cokme olayi yasamayan i
i.il~ke'lerin hepsi daho sansli clkmlslardlr.
Hic ‘kueku gloturmeyeceik bir gercek, Almon enflasyonunun i

Almanya'yi, ayni sey bir daho tekrarlanirsa diye bir karku icin-
de biroktigjidlr. 'Enflasyonun_ fasizme doéru actlgji yal ne olursa
olsun, sanradan eniflasyonu onlemek icin alinan onlemler ke-
nsinlikle etkisiz Ikalfmamistir Em‘la=syana karsi en sert onlemin i

en, az gerekli oldudu zamanda alindiaini daha once ~gormi.is-

ml J. K.‘ GALBRAITH / PARA

tuk ve /bu ‘konuya yine cleoinecegiz. 8’Aralik 1931'de Almon is-

giicuniin altldo biri issizken, Heinrich Brunlng hiikiimeti floret-
lerln caounda yuzde 10-15 arosl bir indirim ilan etmis, yoni i.ic-.
retleri dart yil onceki duzeye indirmistir. *HLi‘kiimet ayni za-
mando sonoyi mall fiyatlarmda yuzde 10'luk bir dusiise korar
uerirken, kiro, tren i.icretleri,,de-miryolu navlunlan vet belediye
hizmetlerinin parosindo da indirime U§l'Gml$iIll'. Doha once (ka-
mu kesimi personelinin iicretleri beete bir diisflriilmiie, maas ve
ucretlerle gelirden kesilen vergilerin oranl do hoyli yCrkseltil-
>m-isti. lssizlik oyiujl do ozaltilmisti. Onu izleyen yil iclnde is-
eizlik Almon) iegflcunun lbeste birine yukseldi, bir.sanral<i yil do
zoten Hitler geldi. (16) (17) * J .

(16) igsizlik rakalnlan Madisonoandu“. s. 56. Bax: sanayi (11.51 katego-

rileri kapsam chsgl birakan Guillebaud, 1931‘deki igsizligi toplam
iggiiciiniin diirtte biri, 1932’dekini de iigte biri olarak g6sterm.ek-
tedlir. C.W. Guil1ebaud,"1"he Economic Reé.0ver=y of Germany, Lon-
dra, Macmillan &. Co., 1929, s, 31‘, _
(17) 1930’lu yzliar ilerlerken Briining, Harvard Universitesi‘_nde idare
Prafesomli olarak dersler vermeye baglamlgtn“. B11" aksam diizen-
lenen <»:ho§geldiniz>> serninerinde kendisine, <<Aca.ba genel deflasyan
donemiinde sert aniemler alnug olmok Adolf Hit.1er‘in i§i1'16 yam-
rnadl H11?» diye sardum. <<Yar'amad1,>> dedi. Ben safltk gasterip sa-
rumda direnince de, <<Alman R_eich’1n1n eski fiansalyesine ina.nm1-
yam" musuntzz?» diye sordu.
” c~:_-._».—»-_-~,»-:2-.2-_~ 2,M-..fl;..'_22.,,,iW--.-2225.3”: >41 02;-----»~-»»~»»-~$WW,».,,,_4,;;;;,,-:.=;;.ee;»5,;»>=»,.,¢¢e%~e::-;>,_,, 2"” , / 2 /A , ,,
_ .2-.-1-:Z-522%?a;@%@:;:a-;22r=xu2euu;, _-4}-.-,-.-,-,,-2-0-4 1;; ,1-"-:---;t};~;-_1~;~;-,,_-y-N,/-.>/,/1..,1gg;g;15g-giqzof-221:51-t7.».-1 ,;,;._.;.;.;.;-.-A-1 _/ , -3,;

1'
hi
P.
‘ l

On i.igiin.cf1 Boliirn

l
iv ;»:i

KENDINI YARALAMAK ~

»Bay‘lece b'[l‘;ll:l-i( aerosol cozulmenin ilk on ylllnda Fronso en;

az direnisi secerken lngiltere de en oak direnisi yal<l~aslm= ola-
rak secmistl. Fransrz deneyi daho iyi gitti, ama bu Zosla daho: A rm
.41
..4

iistiinbir bilgeliain koniti degjildir. Doha once gordiifiurniiz gi- -1

bi. Fronso yaluna cikan talihsizli'kler~i asma eoilimi alan bir Lilke- l
1,;
.. _l
»_-L ,

dir. ingiltere ise, dl$ ticarete buyuk alcude baolmli bir ulke ol- 17 2
duoundan, orayl yonetmek daho zordur. lngiliz ekonomik po-
litlkasi bu yiizden diaer ulkelerin caoundon doho iyi olmok‘ za- i
i;
rundadlr ye zaman zaman etkinlik duzeyinin yetersiz goruldu- l... .1.
Qiii ornekler, asllnda ingilizlerin ieinin oak doho zoraldugunu"
i( ,
gosterir. Ama 192011 yillorda lngllizler, bir hayli dusunup_tar-
tistrktan sonra, isleri do-ha beter eden yolu sectiler. is11:1-*1
ingiltere'de de, baekio yerlerde aidugu gibi, fiyotlor 1920 ve i
192:1'de, sovae kitliklorl yenilmeye UQl'Cl$lill'k8l'i, dLisme~ye ko- if.‘

yuldu, b-Lltce dengeyekavusturuldu ve patlama donemi sana

erdi. iesizlik tobii ‘bunun onceslndekl yrliarda pek ozdi ama sim-
di 1921'de tiim isgiicunun yuzde 12.6'slna tirmandi. Blr sonroki.
yil, ~yLizde»'l0 artalamanln cevresinde dalasti. Doha sonra ‘dus-
iii, tiyatlor ya durdu ya do yiikseildi, Licretler de onlara ayak.
uydurdu. isler normale dontiyar glibiydil... doho daorusu, Bos-
kon Hardingin deyisiyle. Arnerikalilann normal dedioi durumo
donuyiordu. (1974'te Baskan Nixon un gidisinden sanra do s62-
206 J, K. GALBRAITH / PAIR-A

wk derlemecilerinden bin yine nermuie dénmekten sifiz e‘tmi$‘-

ti.) 1925’de yeniclen ultm stcmdqrdmo d6~nmAe karun cmnda.
Bu cisllndokdcahcu sonru yupflcin tc1rt1$mol0nn ilhom etthjfi
@kc1d0r»dcz bijnyfik bir korar de-Qiidi. ingiltere'n~in en btuyéfik g~{jm-
lerinde oltm ve gfimflgs hep birbirine oevrileblilir olmus, Ybiri tite-
kinden daho Listiin g€'>nZ1lm@em*i$tL Gerek eko»n»0mii=k >bc:rk|md0n,
gerekse digier buklmlczrcicm eski v6nemini.korusmc1 ccrbclsmdu bu-
éuncm ‘bir ulke icin, yine bu yodu secmek co*k dofiul bir odlmda.
Bu gecmi$ \debde»bey’le ilgili dC1$Unceiere en CICIK insqn dc *Mca~
iiye >Bokc1m {Winston»C>hurchi1l’\di. Onc: gbre ge<;‘m~i$ zumcm ‘hem
hdycatm bir pclrcosu, hem de caile scayglnilfiunsn ve kigisel geiirin
Zengin bir koyncnfignydn. 28 Nisan 1925‘de Pc1rlc|menfo‘clc1 yup~t1§;_n
konug-made aitmu dbnflgfl iicm edi$i cle tom ~<<Churchi1l'~vGfi>> bir
O|C1\/dl. Konu$musmdc:, kendini ydneten sbmijargelerin oltm stom-
dC1fdl~ koydufigunu ya do koymu ydnilnde ilerledigini, bbylece tum
*in~g3iltere imwpumtorluguhdu. <<t»c4-m bir eylem 1bir|i§;i» sq;jlunaco:~-
§|n| s<'5\/(iedi. Atllocork achmm b~c|$0ns|n| A1meri*kun\0les~te§1~i SOl@~-
lcrmo cxlclcakh. 200 milyon ddlar New York Federal Rezerv Bom-
kc1s|’n»d0n, ‘I00 milx/on ciolor dc JP. *M~0rgun’dcm ~gel§yordu. #80-
nuctca ortaya, gerek u1us!c1r<:1rc1s\a, gerekse impurtltorluk ici ti~-
corette biiyflk bir ccmlunmu G1‘kClCClk'£l. Bundon btwle birbirine
clltm SIGl’1dOl"C]l\/‘Cl ‘bcxfiia olcm Lllkeler <<‘biTC1i’G»§210l de<ji$ecek», 1\i~
mondcz binbirine bqgh dumn gemiler gibi, ClC1|gC11CH’lfl Uzerinde
birlikte y'UkS€|ip olccsiuccaktr. Tabii bu igin kuouk bir kusuru var-
ds, cxltm ycslmz ihmcut icin elde e1dile‘bi1Airdi. Artrk uitm sikkeker
~O|lTl‘Cl‘\fCl‘CC1ktl.'N8W York Ti»mes’m ertesi. gtin \/Cl\,/ll"|lC1C1l@1' yclzmdolv
<<*l_0bide fas1ldc1$|1d|<j1nc| gévre, 8c1kcm'm konusmusz coktcm beri
\/up-t1§]1 konéugmcaicrm en iyilerinclen ‘biri olupé, kendiésinin bir pm"-
lumento hotibi oicxrcrk ycxptigr Cane lcwlktar,» Ademekteydi. lMcm~
aette de Ohurchillin énerisinin <<P0r3c1mento’yu ve ulusu 00$-
kun bir hex/eccmcz bofiduéu» stwieniyordu. (1) On calm yli sonm
Churohili géazden dtigup scn‘d|$n ediiecek, ‘CIS§CH’ll kflkretecak on-
dcm lbecerikli udcim *b»u¢lunflmu\,u:!mkt1. ‘I925 ‘\/1l!fiC|C1 onun vurhga

11) New York Times, 29 Nisan 1925.

 1,-;a—;=;~2:-7~f~:':~:»Z~?:~:».‘-;¢;1ifiéi1:/22:-:é:~"2:%:é?5§?§il€?2?i%lZ{£i?%¢?’¥?§{f‘>i{'i42éi~:::" /" 1-", MI _:
:{»;{Lf{'~“";!;>§;»3’f'_’\,Zl,§f*,f"'[}?i€%Z€€~Z~%2Z£%:,
;~¢?-:'7i"{;,/_'I'1.’_~2'."o"_"£4'-.'1""'""';t§iQ=/z:.;_;f:r-" K” »,- ~ ~ ~ ~ -,». ~;~=_» /\*,\‘ ».< >14 "W ye->..<: » -I-’._“~.&¢!;"': #1:,» I '1 , ,
, Y:4,_;;__: ,. 1:
/:— /3;";-1,:-0"‘
>'l7v':»rm’»’;,'7\4:" A » 3;"2"5:513;£__<;_;;;;<.~ -

F]
17;, ‘
lézl ’

IKENDITNE’ Y 2074“ l
1 l

QTY‘
do, yUp’£l§l "konuemo ldo, hie lkuekusuz, ‘bir $Gl'lSSlZllk'£l.
Sovunduklorl hoto, sterlinl yine sovoe oncesinin cliilzeyine, ‘ET
yoni 123,17 gren oltm lcerlr hole getlrip eski kuro, yoni 4,87 1&1 l
ololorllk degjere yerleetirmek olmuetu. 1920'de sterlin lcerdigi la '
oltm boklmmdonl 3,40 cloloro kodor dilemlfilel bulunuylordu. Ger~ " J1

cl 0 zamondan berl clegjer kozonmle ve hold do ‘kC1ZGl'llyOll‘d1U,

omo sovoe oncesl oltm lcerléiyle dolor kuru oelrl ytlksek soy‘|~ l‘
llrcll. Bunun do nedenl, bu oronloro gore in-giltere'o'ekl flycat-
lorln fozlo y*Elk»sek olmoslydl. lngilte-re'clelki =b~ul fiyotlor neclen~iy~
le, elinde oltm veyo dolor bulunon "bir kimsenin YODCICGQI em
*l<6rll horeket, blununlo lngiltere’ye roklp olon Ulkelerden blrl- gm

nln +porosm~l sotm olmok ve moll orodon ‘temln etmektll lnglliz

votondoelorl do ellerindekiwsterlinlerl, Churc*hlll'in ovontoill ku-
rundon ololoro, oltmo veyo dlfier poroloro r;e=viri1p yurt ollelnclo
mol ollml yup-orlorso doho kfirll ‘ClkQCClklQl'Cll_ 1925 ylllnoo bu
l kl‘
yolu secmenlrl fiylot ovontoll yllzole 10 Cl0|G‘V‘|C1l'll‘lCl~Qy‘dl. lhrocot.
her zomon olduéu lglbl yine lngllterel icln eorttl. Demek kl, di-
gjer koeullor oynl kclldlgjl stlrece, lnglliz K5fl1‘UFUHUfl, tekstll LlrL‘|n-- ‘l - l
l
l,
lerlnln ve cllfier ‘momul mollonnm rekobet edelbillr durumo gel- re-'
l Fe
mesl loin fiyotlorlnln y'o=klo$rk ytlzde 'lO lncllrllmesl ge|'ekiyo~r~ l" <1
li
l

du. Bu cook tecllrgin edici blr sljlrectl. ‘ ;: .;~:

Kénlilrfin durumu ozelllkle totslzoll, oLln’kL'l hold ozel mill» llil

vi :1‘
if PI
l<l\/ette olon moden OCClk|Gl’IflldCl ekipmon zoylf, ylénetim koy|t- i- iiI
;~~
ll
SIZ, leoller ise lstlsmor edllmle, ofkeli ve son derece zeki in.-
‘sonlordl. Konlilriln flyotmln dtzeljlrillmesi clemek, loci Ucretle~ -—
‘F :1
l
l§3:>~;§
rrinin cle lnmlesl clemektl. Kémijlr sonoyllnde solrunlor 0loco§]|n.l Eilfjl

Churchill de kabul Gdll/‘Ol’, bu zorluklon o sektériln zoylf du~ "fill

l"Ul”flClCl olmoslno =bo§||y‘0rdul_ DU$UflC8filn~ yerlne ‘blenzetmeyl k~oy- ‘F39

mayo colleen otok blr tutumlo, <<G=»o~lf Streom oklntlsl blzlm ko~
milr sonoyiine nel rkodor etki yoporso, ddvlz kuru do oncok cl
kodor etkl yopor,» dedl. Keynes ole bu sézil derhol, <<kue bG~
yinli bir dfletlnce» olorok slnlflondlrdl. (2)
(2) Jol1n~1\-iaynalrd Keynes, Eissaysvin Parstm-siolr; New York, Hzzrcourt,
Brace 35 £30., 1932, s. 246,
29$ ' J. K. GALBRAl[’1‘H/ PARA

BQ§kfll-Gl'll’lll'l do itirozlon vordl, lbunlor orosmdd ‘lvlldlond

Ban-kosl lBo$l<onl ve eski Mollye Bokonl Reginald Mol<enno do
bulllunuyord-ur, -kendisl zoten Gl"lIll’ll ‘p0litl‘l-{QSl kuruluno lbln zorlulv
lo getlrilebilmletl, omo yine de Churchlll'e m=uhole-fetin llderl Key-
nes'dl. Zoten muholefet de ‘basil: bir muhole-fettl. (3) Eek! kur-e
don clltmo donmekle ilnglllte-re flyutlordo we ilcretlerde oczll -blr
diletletl ve bunun yomsam ge-leceik olon durgunluk we leslzllgl
gdze olmle‘ oldu. Bunlorm ‘hepsi de lbflwk toplumeol st-res =ko"y-
noglycll. Amo Keynes ltirozma tutkuylo sovunuyor, Churchill gl-
bl onu ClO‘fU§]Cl ClKl’fll$ ibirinln nlcln aboyle socmoblr eey» yon-
IIQIHI onlomoyo colhgen/0l'd~u.é Blr lbdklmo Keynes, lChurchill’e dzllr
de bulmoktoydl. <<Ond_o yonlle yopmos-ml engelleyecek ‘lCgi§lC.li§l-
sel sezgller ~y0l<,>> diyordu. <<Olmodl§l l-cln de, gelenekleemle
mollyeden ydno 0 korgoeoll koro onun kuloklonnl eoQlnd§tll"l-
vol’, en OOK do onu uzmonlcm ~yo_nllté|yo~r.» (4l Merh»o7m~et-ln ole
nlteliéll bozen blroz gergln ve zorlomoll oloblilllyor. l
Asllnclo Keynesfln bu otesll tutumu ‘bClQl§lClll'lm-Gldl, doho
sonroki oloylor do itlbonnl doho ‘bile dljelilrdtl, ctlnklil lbovfik
rete sohlp lnsonlor, holdl <;l‘l<onl ‘KEHCH SOl\j‘gll'lll'l*<l‘Clflfl@ 'k‘Cl’l"$»l blr
tehclit olorok gértlrle-r. Bunu izleyen don yll boyunco lngllltelre”
de fiyotlor =b‘ClSkl oltlndo *l<0l‘l~Cll, leelzllk ro-koml do lylll<se»kl~l§';lnl

..._.._._,€._

(3) O SITE1 Keynes de bunu pek ileri giirliglii 01a1“a1»: yaplnlyorsa. da,
allclna diiniigten dnce kendlsi biiyle bir ddniigiin Amerikan fiyatllanlm
yfikseltecegini ve muhtemelen enflasyona itici sonurglar getirec-e-
gini dtl§ilnmekteydi_ ileri srlllrrdligil iddiallar yalmzca altma. dijnilge
k&I‘§1yd1. O da, bagkalan da, sterlinin ailtm igezigini ve dolalr km»-
rnnu diigiik ‘mhnayl fdnermedi. Zafcen iinerse de herkesv k€lI‘§1 eukar-
d1... Sl10neheng'e hambelerini ortadam ksaldlrma, iinerisine ne.s11 k2UlҤ'll.
gllullrsa tlpkl dyle. Bu konudaki l;art1§malar igin bkzl Cha1"1es‘1’.
Kmdleberger, The World in Depression; 1929-1939, Berkeley and Les
Angeles, California University Press, 1973, s. 43 ve devamll.
M) . Bu ségler Keyne-s"den a11n111a€l11“. s. 248, 2¢L8§‘9.
:,:-:-:-"-: 5 "-1"-,-",“ / “" -h-2:-' /-t-':-11.71 ’" “>4l§i*i'i'T*“i*i*i"??"-'1{'?=":--'-""-"-1--1----'*~'~»~>'~ / --5;,-:-,»o ;-:-:-::-1;,-;-21::-1-:e:-:-:-:-:-:-:-:-:-2? i-
fla v ”~£?£7C47.~’,‘,¢;-';.L"_;;;_T; ;,;;, _, -1/v'.",";,7_’_’_".7I‘¥ : ' "r ii i."'¢>~’»-¢-_
* xi
;':':'::___"'-‘",."41.‘;>Z.‘l-”_e"'If;'1¢""Z' ’LLi,”,€1'l~,T€1€;'.‘ 1‘¢£&""<"~'-~. ~53K-33-’l?;ZZ5}'$L’IZ5€&Z"_C::;'l.Il21';,'3?C5CJi_..~@*7§,___> "-1

-1

KENDiNi YARALAMAK 209 l 1

korudu, ulkedeki iegiicuniin ytlzde 7-9‘u oroslndo _OYl'lCl0ll. Bu 951

eé
-ortrk »lngiltere’nin tescilli morkosl olmue 0lklTll§‘>"lZl. O ylllordo,
Sincloir l_ewis’in eemekll otomotiv -rnilyonerl Samuel Dodsworth
ing=iltere'ye geldi. Hem Westminster Al:ébey'-l ziyoret etmek, hem
de iesizliik oyllgi olon l.oncoshil'e tekstll ieoileriyle konusmok
istiyordu V ’ K V ' V
. Arodon ll/Cll’llTl yuzylldon fozlo zomon gectikten sonro, eo-
gimizdo 6rgu"tlenlm~ie iscilere ucretlerinde indirim yopilocoginin
nosll sdylenebilecegini clijieillnmek loize zor geliy-or. Zoten 1926' ~r
L, J5;
l
do do bu is pek‘ miimkun degjildi. lscilerucretlerinin pom po-
litikosl gerefili dueeceglni ~cluyduklon undo hemen lgreve ‘ho-
zirlonclllor. Bundo tobil soellocok bir sey yoktu. leverenler den
bunu lbiilidiklerinden, lokovto glttiler. Ardmdon iscileri destekle-
yen genel grev potlodl. Genel g-rev fozlo uzun surmedl ve nice
lngiltere tolihsizliéine uygun lblcilmde, nuiusun buyuk b'o'li1~m-ii z
‘W3
bu ise kotllorok todlni -elkordl. Giiruh ZOFbC‘lll§ll’lC‘l kOF$l yoso 1’l
vedijlzenln, cmoyosol hiikillmetin lsclvunucusu; olorok soygln li-
clerliqi iiistlenen ‘Winston Churchill oldu... Churchill hold Golll
Streom‘cli. Amo moclencilerin grevi 1926 boyunco devom edip
loncok ondon sonro yen-ilgiye ugrotllobildi. 1920‘li ylllclrln tiimu
boyunco ihrocot diieiilk diizeyde seyretti, lngiltere Bonkosmln
oltm durumu lehlikenin esiéinde koldi ve />lB=D’den doho fozlo -1; 1
lolestek istemek zorunlu oldu. ~'
" Keynes hélld \/ersoy ‘onlosmoslno lhonet ettlqi gerlekicesiyle i
istenmeyen od-om SClylllVO‘l'ClU'Ol’TlCl ortlk 0 tutumundo bimz ger-
-cek poyl olclugju do kobul edilmeye 'boslonmisti. Bu lleri‘ genie- l
lulilgunden drain ondon ‘bir sigorto sirketini ybnetmekle, yozl l
ll/o'zmoklo,lsonot konulonylo ilgilenmekle, oroslro dersler ver- g ‘

mekle, gerek kendi odmo, gerekse Comlbridge Universitesihin

Kings K-ole-ii odmo diilsilnmekle yetinmesi lstendi. 0 okuldo
eoygln bir idori gorevi cle vordl. lkinci Diinyo Sovoefno lkodon
isler onu yeniden idori mekonizmoyo geri getirecel< kdclor ki-
2l$l"fl‘GCll. Ute yondon Ohurchill’in~ clurumluvso doho iylydi. Poro-

F,:"l4
1 l
i- '1\
gm J. K. GALBRAHTHF /

sol ‘kGl'Cll'lGl'OlQ yopllon yonllsllklon ydlnlzc-o <<llginc bir hoto» dil-

ze";/lne indiren o gelenek, bu benzersiz oloy-do bile kenlcline déii-
§f1€nl ‘\/Ql3~’El. Gerpi onun ‘bir hoto yClptl§ll'll herkes kabul ecliyordu.
omo doho eski ylllordo YCIDUQI, drneéin ‘CC1[flQ'kk(ll'B, s.ovoe|y,lo
ll-gill tutumundo yo-p~t|§1:l doho sovunulo*bilir holldr gilbi meslek
hoyotlncl-o ciddi gerilerneler gériilmedi.
W29 yil: gel»dl§;inid%e iesizllk ortlk gerlliyor, uretim CllTTlYOl'ClLl‘
omo her iki horeket de oldulkco yovos gitmekteydi. lnglltere Bon-
kdsrnln oltm dururmu hold zoylftl. O slrodc Amerikon ekono»-
rnislndeki cékue ortoyo clktl. Belki biroz do i925 lkorormo 968--
lerilen muholefetln etkisiyle, o= Sll'Cl ingilterede leci Portisi ikti-
dordoyds. Kollp~l~osm~|e moliyenin "korgoso l<o»r0\suno 0» do selefli
olon hukumetten doho bClQl$lK clegildi. 23 Agulstos ‘l931'de
Romsoy l\/loc*Donolcl'o, bir AilTl8l"l*k(1l“l lbonkolon 'kO_‘l'lS‘O‘l’*Sl’yiU‘lTllUi--
nun vereceéi umlulon kredlnin lbiiyuk ol-oslllklo ClkUbl|8~C6Q~i,
omo bunun icln onerllen b~i.itce~ kes-intilerinin "y'opll’mosl =veyl$--
sizlik oyllgjlnm dilstlrulmesi gerektidi, kobinenln ‘ve- l<omuoyu-
nun bunu desteklemeslnin sort olduéu soylendi. Oi zomon ko-
lminedel bir ozlnllk gruibu *beli'rdi, ikno edilmez bir tutum ~b=enim--
eedi, l\/loc;D0=nold istlfo~ etti, Llberoller ve Tor‘,/'lerlei bir l<oolls~
y/0~n hukumetl kurclu. Eylul oylndo, Altm Stondordl Yososl ge-
regl kflglt poroyo oltm korslhk odeme zorunluluéu ‘kdldlflldl. (5)
Blr b-oklmo zoferi Churchill kozonmletl. Sosyollstlerin ~'bu
lllir lkonulordo her zomon hissettigl osoglllk kompleksinini de:
yorchmlylo, onun 1925'te ottljl ocilm drtlk sol konotton gele-
~loilece~k her tilrlii teholicll en oz on bee yllllgjlno ortoclon koldlr-
'lTl|$ soylllrdl. 19725-ylllndo oltln stondordlno dcnmek, modern“
eoédo poro konusunda ollnmle en zoror verici koror SCWlllT‘lO\/CllL’-
oddydlr. , L _

(5) R4 Bassett, Nineteen Thilrflv-<>ne. Londrzi, Memniilen 3;, C0., 1958, si.
127 ve devamx.
1”’-:1 '5"! ,,.,,,,~e;¢-_»; -~-,»-_-,_- 2 VL:€€/ig:;_:’:€i\vr~:_ :5, ,1: ¢_,_,;,;_¢,;;_;;fl;;
n‘""",_;<';-:51?:,'I;.':;‘;7£J#;J.2'&;..;“"-1--:<<,~/wrr %1:i—r—i-:>i-:-_-1:1’:-/-*-'
; _; ~-4 'r-~::~’-i-' >f~1~;'-;I;<;1*;'“i*
_:~_.;_-_‘,;,'fl,;_,_,;,,-_ :59;
F-Z

i
I§ENDiNI YARALALWIAK 211
Q1]
1:?
AlBD*'de so\/as sonraslnm ekoncmik potlamadénemi 1919 l 1 rl
l-_, .1
l" '7
-.'bo*yunca devom edip 1920'nln orlalormo kadar‘ do in-itmedi. 0n.- l
W:
l

olan sonro ciddi depresvon basladi. G6-revi patloma durumlol-

rmclcl itidol soalamak olon Federal Rezerv Sistemi cle bu gl- l~.:;,-'3
l, _.;;

disi en ozmdan kOlGy‘l(J$1Ill‘dl. Flyatlar yukselir, arozi ve m-al

spekulasyonu ile-rleriken, ‘Sistem ide folzleri dileiik tuttu. Ticari 1
?.?7,}’§
-bankalor mlusterilerinln spekillotii lhtiyoclarn/lo cligjer ihtiyoc-
larlnl kors1loyobilme‘k icln Federal Rezerv ‘Bcmkalarrndan ro-holt
rahat barc aldllor. Halo tahvll satmak zorunda olon ABD Hazl-
l1
nesl yumueok "p~olitil<oyl destekledl, arno osllnda bu tutum ibu- r.~ 1
""'T1
‘yiik olcilde, ‘SGl'l‘dCl|| /sallamaktan lkorkan tedlbirli adomlor yLizun-
-dencli. Blr terslik olsa, c<':'>kiisLin sucu onlorm omzuna yu~klenir~-
di. En iylsl, olaym kendi kendine gelmesine lzin verme-kti. Coir
gecmeden de clay kendi kendine geldi. '
1920'nin boelarmda askeri ihtlyaclar son bulmue, savae ‘kit-, 1-.»

llklarmm ‘Listesinden gelinmie, yurt cllsl siparielerin Amerikan

kredlleri sayesincle surdtlruldufiltl clanem de sonu ermie oldu- 11:5
gunclan, fiyatlar cnce istikraro kavuetu, ardlndan cla duemeye ;:;;';1
,.-1-,1
::_»\
basladl. \/iraj bir kere Cllll’lll'lCCl, Federal Rezerv de cesoretine -/-fl

4-E7}
yeniden kavuslu. Reeslkont oranl yuzde 6 gibi goriilmecl'i*k bir
duzeye yuksel‘tildi. ‘Rezerv Bank~alar1'nln bankalara actlfigl kre-
diler eskiclen artarken yavosladl, clerken ClpCll1SlZ dijlstu. 1921"
de, 1920 clfllzeyinin yarlsmdan clusiik ‘bir duruma geldi. 1920 ‘ 1

ortolarlnclan itibaren ABD, cogju kleinin tarihie claho ‘once ga-

rLll~memie*dedi§li elclcietli bir clepresyon donemi yaeadl. Federal
Rezerv ilk tlnemli smavlndan geciyordu ve bunclon ylldizll pekiyi
'Cl‘|l'fl(.1dI§l gibi, baska dise dokunur bir not CllCll§ll do ldclia edile-
mez. Bolluk dcnemine yardlm ettifii ve patlomayl do daho be-
ter eittigl he-rkesin ‘kabul etticji ortak -bir garilstiir. Bu her za-
man iein <<colk ilginc lbir lhato» olarak diieuniilur. (6)
. €¢_i.

-(6) -1919 patlama, dtinemini sane erdirmek igin daha cesaretle ihareket
etmekten kagmmlg olmasl, belki de W.P.G. Hardingfin 1922’/die Fe-
deral Rezerve yeniden lbagkan (yam guverniiriin 0 zamanki am)
21i2 J.1 K. GALBRAITH /’ PARA,

>, 1920-21 depresyonu 1KlSQ silrede gecti. Ama 0 klsa omrul

llclndei cok énemli bir fiyat davronlelan oriintiisii gésterdi. Ame-V
rikan elkono-misi ortlk deflasyana vie depresyono b-irérnek ce-
vap vermiyordu. Tanm Lirunlerlnin fiyotl, sanoyi Liriinlerinde-ni
cork daho hlzll vecok daho osaélyo dusme egillmi g6stermek-
leydi. 1921‘de tCll'l=m'dl$l Lirunlerln topton flyatlan ortolomasl,
1914 diizeyinin yuzde 1581 oldu. Tanm A Lirunleri ‘ise o dljrzeyin
ancak yiizde 124’L'rolablildi.(7) Belli ki, bu fiyatlar, Lizerinde
ayrl ayn giicler etkili oluyordu. En belirgin fork da, tanm uriinu
iiiyatlannlni kontrolsuz plyasolorda, bircok C1llCll‘lll1 ve l:>irco’k
satrcrnln kotllmaslylo olusuyor olmaslydl. S-anayi Lirunleri pivo-
eaernda saticllor az oldudu gib-i, bunlar do cork, daho iyi bir
dzel kontrol altlndaydllar. Bu farkln sonucu buyuk oloc-oktl. lBLl
lrantrolun sonucu do éyle. 1 1 \
_i En cabuk gelen sanuc, on yllllk bir tanmsal rhosnutsuzl-ulk
‘oldu. Bir boska sonu-c, é:':»lLim~s~il‘z pari_te.formiilLinLin doéueuydu.
Qok g.ecmeden4tanm~1-kesiminin liderleri dnemli ‘olonln, tarlm
liriinu fiyatlarl olmaylp, bu fiyotlann-dlger fiyatlora gore dill-
zielri oldugjunu anladllor. Bundan ortaya cikan dusunce, savae
dnceelnde ciftcilerin cdedikleri \(e elcle ettikleri or iyi fiyatlar,
‘iarlmsal politikanln dofial ve adil Gl'I"lClCl Ol‘lTlC1llYdl..SGVQ$ on-
cesinde bir tanm urununun fiyat: neyse, bu fiyota Lireticlnin 0

‘cllarak atalnmayxgmln bir SLQIKIEIHHVSI alabilir. Ama‘ Profesdr Fried-»

m:m’1n ‘da. gtizlemledigi gibi, yaptxgi hetanm cezesnn hakkryla. §ek-
mi§ sayflmez. Kendisi Boston Federal Rezerv Banka_s1‘nm. bagma.
getiri1n1i§tir, orada da. maag standardl, dahau iince ‘belirtildigi g*i<b=i,
lnenzurlar riiizeyinde olmaylp, bankamlar cliizeyindedir, yani Was-
hing't0n’dlayke11 aldlgir 1naa:§1n iki katldlr. Milton Friedman ve An-
‘ na Jacobson "Schwa.r’cs, A Monetary History of the United States,
186'?-1960, Ulusal Ekonomik Ara§t1rma.1e,r Bfirosu gahgmasr, Prin-
ceton, Princeton University Press, 1.963, s. 229.
l/7) ABD Niifus Saylmian Biirosu, Historical Statistics of the Unitedo
States, Colonial Times to I957, lll’ashing‘t0n, D.C., 1960, s. 117,
r /,,_,,.-.-::,:,> --»~g_'/'i",:’,’-“Y” L~£-3:3: r/':r:;::'.¢.l.;/’;.::"%€>:2;7'-/$25?" ‘r:::r::,:fi:4:£tit;'.é‘*€;‘i%l‘L*r:r'?3->/%*f»'2_’§‘3,i€'f3:" ’ " 3 ~ ”"""" ’7“~'**""-n“?,"':.<"" '-“;'1':';';';':
’ " ”f"”c?Z-' Z"I~Z"I~§:_?_,’»»>'i'n@,L_s7§e¢§?3ii:§:Z?Tf?...>,=?"fiZ€ii€5£~I%2r2e2.,~I“55-I31E~fi?2iw"33i<??i¢IQE71$’!-‘-1’-’-€{~?' -1'-11-41:15’/:1 ' K 5'/»/1'1":/7/9»/-"7~'?ZI'li§5i ,‘:'.'~??i-?Z~I€j
1392
F"/"3

F5-1

KENDiZNi YARALARIAK 21$ l/' '1

‘-re ,1
l-125-:

zamondan bu vana odediai fivot iQl’tl$ilGl'l uvgulanivor,“b~u do

pariite denilen eevi verivordu. Sonuncu ~ve daho oz énemli bir"
eonuc‘ da, <;i~ftci'nin mutsuzlugjuna ve cektifiii zorluklaro belki Fe-
deral Rezer-v'in katkicla bulunmus olduiju kuekusunun dogmasi
oldu. Bir merkez 'bCll'lKOSll"|lfl iireticive vapabileceklerivle ilgili 0- 2:1.-

cakleski korkunun bir olcude veniden dirilisi. 1 ::i~il

53:3?
1920-21 depresvonu, iilkenin cliizenlenmemis b-anl<acili§;in~
anoreisine duvdugu kuskularin ilk sinavi ve Federal Rezerv'ini
de bununla baea cikmaktaki fivaskosun-un ilk gastergesi oi- r”.~‘5~.”1

Vmustu. Bu sinov b£l$Gl’lSlZCll. 1921'de 505 banka kepenk indirdi.

Bu savi bir vil ancesinin tic katindan fazl-avdi. Kapanmo savisi.
viikseik olarak devom etti. 1929i'a kadar alan villor icinde vai-
nizca iki vilin rakami 19~21'in altinda oldu. Kapananlarin coda
i<LicLik capli, Live olmavan evcilet bankalorivdi. Taera voreleri-
nin ihtivac duvdugu dueunulen a rahat kredili, ‘meivduatli ve pa- V2251‘
l’Cl‘YGl’ClIl'l"lO imkanli bankacilida izin veren eski uzlasma -halo. 1i'»"J

YUi*l'.ll"lUktGVdl,‘ Alma kapanan ‘bankalarin icinde anemli ive gilde-

rek artan savida Federal Rezew Sistemi Livesi ‘banka da vardi.
Bunlar daho lbuvukl bankalardi. Yirmili villarda kalpanan ban- 3??

kalorin top-lam mevduatmin Licte ikisi, bozi villarda varisi bun-

31:3
iaro ailtti. (8) -K.-.
l'i ';;;l_ ’
Buviik umutlor siiredursun, ABD halo bonka performansinr
denetlevecek, cork kiei porasmi istemeve geldiainde kurtarma r
1
operasvanunu igercekleetirecek bir ikurulustan voksundu. Hatta
a villarda Federal Rezerv, banka iflaslanni kendi sorumluluk ii
alani icincie gérmiivordu bile. <<-Kurul her vii iizi.ici.i rakamlarr v,
raporunda bildirivor... iflaslar arasinda iive bonkad-an cok Live
olmovan banka biulunduauinu... bunlarin az niifuslu verlerdeki
bankaior oldudunu... son-avi »b6»lgeierinden cok torim ib6lgele-
rindeki bankaiar OIGUQUHU belirtmekle vetinivordur»l(9) Bunu
izleyen an vrlda, her verdeki irili ufakli bankalar, Live oisun oi- if

i
i8) ABD Niifus Seylmian Biirosu, Historical Statistips, s. I17.
iii
l -ii
l9) Friedman ve Schwartz, s. 269-70. Y ‘
"214 J. K GrALBRAl[Tl*I / PARA

rnasm, tavfuna kapiirnie agjoclar glbi devrilmeve baelavinca ibu

do b-oea cikti. ' V ' 1

O halde demek ki, Amerikan para \di§lZ8l"ll_i1il’i ilk smavi hie

de sonucu ibelirsiz degjildi. XIX. viizvil denevi hic dedaha ivive
gatijirulmemiisti. $imdi ise cak daho zor bir smav devreve gir-
mieti. Mali eahreti ve savgm-liai alan klmselerin havatmi du-
zenievenler, diaerlerinin géziinde makbul olrniuvordu.
1921 dep-resvonunu sekiz balli vil lzledi. Tabii bu villar do
herkes lain balli degjildi. Ciftciler homurdanivar, sesieririi yak-
eeltivorlardi. 1921 icbkusu sirasmcla sendikalari etkin bicimde
ezilmie olon iscil-er, avrica sivohlar ve diger azinliklar, koclmlar,
tab-ii savlemevebile gerek vok, sessizdiler, Onlarin haemat-
suzluk dL'izeviniibil‘mev'e lmkan yoktu. - V , V 1
Kesinliklei bilinen sev ise, QUZGI dl$ ~gari'.lniimiin altinda bir-
takim kusurlarin ibiulundluaudur. 1922’v"le 1929 arasinda fivatlar
hemen hemen istikrarlidir. (10) Hem Liretim, hem vde verimlilik
artmakta oicluauna gore (imalat sanavlinde ieci ibosina lverim
virmili villar laovunca vuzde'43 dolavlarinda artmie olarak tan-
min eclilmektedir) (11), kdrlar ‘viikselivor demektir. Grneik ola-
rak alinan 84buviik imalat iirmasinda 1922-29 dtmemilnde neii
gelir neredevse U0‘ katina ClKiTil$, iClClQlHlklCll’l kdr pavl ise iki
k-at olrnuetur. (12) Gelir vergisinde gelen peepeee incllrirnlerin
de vardimivla, zenginlere tiikeiirn harcamalori vci do vatirim

(10) Toptan fiyatlar eglilimi, Profesiir FI‘i8'=l1D18.l'1'1lI1 bunun lbir enfllas-

yon danemi o1n1a,d1._%1na iisaret ecierken V‘L1I‘g‘i.113.C11§,'1 gibi, gok az
inig giistermislzir. Friedman ve Schwartz, s, 169 ve devamr '
(11) John Kenneth Galbraith, The Great "C-rash, 1929, iigfincii lbasmi,
, Boston, Haughton Miffiin Co., 1972, s. 180. 2 ,
(12) ABD Niifus Say1m1ar1 Btirosu, Histari-cal Statistics, s.. 591. Ra_kam-
lar Ulusal Ekonomik Ara,§t1rma.1s.r Biirosumm 11‘€S3.i1)1E‘L!'1¥1ElL day2in-
maktadlr.
’2..'1-_";i;:;:-3-Z-:-:51, -1-:-1-1-:-I-:-:'-:-G:-Z-:'-213'-2%€%§féi2>f-j-ree4?’WYi:;§§i;>;l;j:-»/-:-:-i1-iézléi-I-:€£%???é??Te€e*i_>Z£-23-:-:a%2:{az-fire-ea-5,-2=-2-2=
,. ....,_,;_-,-,,WQe;w:,¢r::_-.-erezeize:::_Z;;,;;m=;_¢;.<::ee¢ _- - 1eel-e.-:34;-.-__-eewiiiae-wk:;'\_/T72;{$151-f4%":'Zf£%iL?¢’;'?f"‘§,‘£'(,g’Z2éZ§T»1'<‘lv!£&/. ::_ii.;;,;2;.;.;2;2;§i-52¢;
»;'>-;-2-.-_--;-‘_'-*-;¢=
i..,.,

KENDIN i YABL/&LAMAK 215

vapmalori icin giden gelir pavi havii viikselrnie buliunuvordu. iii

,,
Bu geiirin va horcanrrasi va do vatirim vapilmasi zo~runlulugu- ii;i>I~; ..
vardir. Eger herhangi bir letken bu tilketimi val do vatirimi va-
nda keseree, 0 zaman bir tolep alu-r, doi.avi.eivla sorun
cikordi. _
Harcama da._vatiri'm~ do cok duvariivdi.. Zenginlerin har- Eefili

camolari, ciddi bir korkuvlo kOl’$l|G$-ll'lCl'l’SO, hemen d‘l-:l$8l"dl..~ L-

F“e,»-
‘V4
drnegin, meinkuldefiierier bo-rsasinda katiji b-ir diieiie gibi bir l

karkuvlo. Yatirimlarinin do énemli bir baiumii die krediler olialrak.

Almon kentlerine, Gunev Almerika Currinurivetle~ri'ne, vcnelmie l 1, .,4
ivy;
FY17,‘
F 2, ,
durumdavdi. Bu tur vatirimlorin basina cork sev gelelbilirdi... ,5

ihtilaller olur, anloemazliklar cikabilir, faizi va da Ol'lCl‘DC]l’Cl‘yi

ade*vecek oltm ‘ve dolarlar elde edilernevebilirdi. Bu do tabii va-
tinmcilarda bir karku varaiirdi. ‘Yurt icine vdneilmis kredilerini
cogu ise 0 gunlerin moli dehalar kueagina git'misti.... VanS~we-
ringens'in demirvallarina, Samuel lnsull'un ve ‘Howard, C. HOLD-_ H
r

.~
sonlun kamu temel hizmetlerine, Ivar Kreu;ger’in daho ceeitli ve qr

karanlik operasvanlarina. BLl~l’ilCll’li'i hepsinde karmaeik vei ba-

zen de zor anloeilabilen bir holding eirketleri YCLDISI sdz=koinu-
suvdu. Buniardan durumu parlak slrketler tahvil lve irntivazli his-
se senetleri cikarivor, bu paravla doha *kLiIci.'ik olon hizmet $ir-
ketlerinin ‘hisselerini satin olarak elierinde tutuvorlardi. Bu du-
rumda kuciik bir vatirimla kontrol saglamiak mumkundu. Avni
zan/ianda, herhangi bir nedenle kar pavinin viikselmesi kesinti-
lY.
ve ugjrarsa (0 temettuler List duzevin cikarmie oldugu tah~ville- l~t—
it I‘
rin faizini dde'vecektir), tohviller adenemevecek, turn mekaniz-
ma iflas ederek odkecektir. Oi zaman disarclan gelen. hicbir -para
vatirima gitmeveoektir‘. Bévle -bir kavba ugravanlar has-ika ver- ll
l
lere de pek fazla bir vatirim vapmavacaktir. _
Holding eirketlerin a~ze~ndirilmesi, vatirim eirketlerivle ibirlil<.-
te, virmili ‘yllldilfl harikasi olarak tarihe gecmistir ive bunlari
satin alanlar do a zamonm devleri oimustur, Ozendirme de, bu
teeviki vapanlar da, daho sonroki ibileeik eirketlerin, performans
tanlarinin, biiviime fonlarinin, ililkediei fOl'llGl'll‘lli'l lve taeinmaz
rriallarin vatirim kurumlarmin -her bakimdan dncilsii oimus, alt-
315 J. Ii. GALBBAITH / PARA

-'fTil$ll*"i/6 eanra do vetmieli villanda mcili sahnevi eerefe we ar-

-clindan eerefsizlige -hogan ‘kl/eilerin» de énciisiji aim-uetur.
Son olarak, kismen o~ dénernin karlarindan ‘re gercekten
buytlk tesvikdilerin deha gib-l géztiken niteliklerinden dogmue
-alan barsa patlamasi sézkonusudur. 1824'-Em ikinci varisinda
hisse senetlerinin fivotlan viiikseimeve ibCl$lGml$, ‘bu durum
?i925'de de devom etrnietir. 1926 kisa bir gerileme ‘vilidir. O vii
Florida arazi patlamosmi cdkerten, iki ~bLiviik kasirgavla, spe-
skfllasvonu siirddrmek icin eart olon veni alicilarin lbulurimamasi
elrnuetur. Ama 1927'de viikseiie vine rovina oturmue, to vii ba-
vu-nca hiz kazanmie, 1928’de clevam edip 1929 Evlililtine kadar
do surmijiettir. New York Times’m virmi ibes sanavl kurulueuv-
la ilgiii olarak verdigi ortaiamalar 1924 s0nunda~134, 1927 sa-
iiunau 245, 1929 baemda ise 331’d-ir. 0 viiin ‘v'CiZ aylari Ol0l'l
tic av bavunoa bu savi. 339’dan 448’a crkmie, vanivtizde 32
bir kazanc daho saglanmistir. Doha ance oldugu gibi, ~gerei<
birevler, gerekse kurulusior. bizellikle veni ‘YG’£ll'llTi 'kur'ulue-lari
lbirleeik tonlarin anculeri) asiinda fivatlarm vii-kselecegini beik-
iedikle-ri _~icin satin almaktavdilar, Onlarin alii/or olrnasi do fiyat-
iari viikseltivor, umutlarmi gercekleetirivor, daho veni ve daho
biivijik umutlar getirlvar, satin aimova kaeueun hizi artivordu.
Bu gidis, daho ance de deglnildigi gibi, umutlari be‘sleven'veni
alicilar tukenene kadar vo do beklentileri ve» umutlari te-rsine
iceviren lbir olay ‘ver alana kadar siiirecekti. Bavle bir eev olunca
~(dl$Cll’l acilan kredllerin cdkmesi veya ibtrvuk YCltll’ll'Ti sirketle-
rinin batmasi igibi bir olavin so-nundci oilabilirdi), 0 zaman voti-
rimcilarin korkuiarma teslim olmasini’lb=ekle‘mek dogaldi. Bdvle
bir durumda hem vatirimlar, hem de tiliketirn“ harcarnalari dili-
eerdi. » 2
'K6tLi -hisse senetlerinin SOIl$ll’il.‘fll’iGi’iS8 etmekte "ve mienkul
degerler borsasi spekiilasvonunul beslemekte ibaerolii ,0 villar-
do hep veni para sistemi ‘0Yl'lClml§Il. V

192U'li villarda hisse senetlerinin bazarlanmasi lei btiviik

'°§°'1 5 ” £?§;?i;3E1
Il : I;
[*1 1' l
'21»:

KENDINK YARALAIQ/[AK l zw

élctlde tlcdrl bdnkuldrcd finlcmse edillyor ve cogu do tlodri bein-

=l<c1lc1rm KQ|'d8$_ kulruluelcm tqrdflnddn ydplllyordu. Bu hisse se-
netlerinln kieiler turoflnddn S‘D8lkUlC1tlf oldrdk Clllml dd yine ben-
zer blcimde findnse edilmekteydi. Bu lein c;o§1uv, kdr beklendlgl.
lcln, murldd ydpllmletl, yani bOnkG|Cll' hisse senetlerlnln C1|lflm{1—
Sl iein gerekll pdmyl vermle, sonrd hisée S8l'l8tl6‘l’lm kC1l‘$lllK te-1 /1
I 4
minot Oldrdk cllmleldroll. Y 7 l

Bu lelemler icln bore para veren tlcdri ‘bC1l'lkC1lGl' do Fede~

ml Rezen/‘den lbtlytlk lborclur dllyorldrdl. Yeni Federal Rezerv
Slstemi, bL'|yi.'rk borsu pdtldm-clslnl fil'lCll‘lS8 etmeye ydrdlmcl ol~ l:l:?;5
‘5ff:7'i
nwdktdydl. "Slsteml bu lein selbebidir demek yC1flll$ olur. lnsdn»
ldrm spektlldsyon yupmlcxsl, ellerinde bunu yalpcrbilecek pom
vdroldufiu lcln defilldir. Ama Federal Rezerv Sisleml yine ole» 1:/:1
4 ii-

spekfildsyonu ll:~eslem=i$, durdlurmoyo dd <;:c1l|emdm|et|r.(13).

Kabul edllmle efscmeye gdre ise, bu ieln Federal Rezerv
Zll.‘ l
lrdrdfmdon beslenmesl bir lbaelko llglnc; ‘h-G‘lCOl"lll’l sonucudur. ll » <
Temmuz 1927 tcxrihinde Mulureltdniu New Yor'k'd yQl‘lO$‘|Zl§ll’1dO,. l
' l

lcinde lki dlkkdte defier yolcu do ‘llflfdl. Bunlardun biri *ingilte~re< 'l
F.-
l
Benkosr G-uvernélrfi, MOHIGQU ‘Norman, difileri de R6lChSbCll‘lk"Il“l
lboel olon l-lialmur Schachfdl. (Bu 1blr+kcder ddnemi de deizjildlr.
Ayn: gun Ame-rikd'ycz yGptI§l zlyoretl sonu erdiren Alexander ll,»-
l
l:?LI~f
'1
Kerensky gcxzeteeilere Sovyet htlkilmetlnin son Kgficfinil hered- .».,

mdktd oldufiunu, birkac cw sdnro ortcdon kol-kucufiml s6yle-

mietlnl Ziydret b»L'l\/Elk -bir Sll’ olarak sokldnmletl. ffinemll ‘k0nu‘k-
V
ldrdun ikisinin de Gd! yolcul listesinde géziikmiiyordu. lkisl de l,
kdrdyd ellktlklclnndd bdslnld gérilememlletlr... umd New York

(13) Dahe. tlnceki y8_Z1lELl‘11'11d& da, burada da sarmndugum. gibi, spekfi—

l llasyen yalmzca, elde bunu yapacak para var diye olmaz. Profe—
edr Friedman bana. itiraz eden bir yazlsmda, Sistenfi bu igin se-
bebi elma, sorumlulugundan azal: etmek gerektigini, ama, durdur-
,‘ mama sorumluluguhdan kurtarmanm “miimkiin olmadzglm siiyle-~
mektedin Bu diizeltmeyi kabul edebilirim, Friedman ve Schwartz,
s. 291. F

l
213 J. K. GALBRAITH ,/ PARA

Ti‘lTll1€lS'~Cl gére Dr. Schncht yemek smorlunddn Qlklp l»<Cll'(Zll’l’£ll1‘l'J‘\j1lCA

dogjru giderken, <<séyle\/ecelk sbzfil olmddkjlnl lblelirtecek kclddr
=dLll’G.KlC1l’Tll§’£ll’.>) (14) Sir l\/1‘O‘1’ltClgLl <;clbuc~clk first kcrtd clkmle, bu
C1l'Cl\CiC1 ydlmzcrca elini sdlldmae, ycml cok cldhu dz ielblrllgji »g€>ster-
mletir. J
New Yorkldd bu iki kieiye, F-rcmsca ‘BCll’lkClSl Gulvernér ‘(dr-
d|mc|s1 Charles Rilst de kdtllmle, blrllkte ‘NGW York Federal Re-
zerv Bdnkdsl lGuvernén'.l Beniclmin Strong'ld bir topldntlyd ol;ur-
mueldrdlr. <(lF$d€1l’Cll Rezerv Sistelmi'ni~ kim \/6neti\,'o»r?» slorusu
esklden ‘Wd1shi:ngto~n’dc:kl kurul, demokrdtlk lblclmde ddgllmle
.b6ll~ge~ bcmkdlclrl ve New York Federal Rezerv BCIHKGSI clrdsmdd
cevdlpslz kullrken, Clftllk bu IClYTl$l"fl*C§ New Yl0rlk’ld ’Wdsh»in1gt0n
nrdsmdcl efendice bir mlilcadele ‘hdline ddndemfle ‘b~ulunmcktuy-
d1. New YCWR T'imles’m mkngl isimle <<Eskl ‘Dljlnyd BCll’lKGC|lC1l’I»
glilcfln G*u‘vern6r *Strongé'un elinde oldqéunddn emindller. Onu
izleyen gtlnlerde, 1;opl~c1ntldcl nelerln g6r|;'|$Ulm~L'l$ oldugju yoluncld
epey" tdh*mli.nllerlyUrE|tiJ|~dC1 ama hic‘b~iri doéru deéildl. Konuldr
loesbelli kcmuoyunu il‘gi.l‘e‘l’ld'll’il’-CH."KOl’1‘Ll|Cll'l‘TCll’Tl$C1‘f‘l|Gl’ ise, yu-
,s<:|.nm séztl léyle demese de, devlet memuru soylllrdl. Ylne de
gérfletflrklerl konuldrl hulkcl dclklomdmo yolunu sectiler. Ulus-
ldrdrdsl pclrd ~politik-dsl sézkonusu oldugju zclmun lbu tilr ecji|ilm-
ler héllfi dllkkdti cekecek kddur gecerlidlr.
Tc1rt|emulc|r|.n ~blc1e lkonusu yd dCl en azmddn en énemll kor-
dnulsu, lngiltere lBqn‘kcls1inm zdclftdn kurtuldmdycm rezerv du-
rumlulydu. Bdnkdclldrcl gére, eijer ‘Federal Rezerv Sistemi falz
orunlurml ‘blirdz ~kolclylc1e’unr, kredi dcmuyl teevik ederse,» ‘bu
sorunu cdzilmlemek de kOlCl\/|Cl$Il'dl_ O zdmcm elinde oltm lbu-
luncmlclr onu Londrddd tuturclk dclhcl cork kClZC1l1mC1 peeine dil-
eerlerdl. Ve zumcmlcl AlBD’dekl ddhd ytlksek flycltlclr, lngiliz sca-
lndyiinln ve emefilinlin l'8‘l<Clb61I erzlebilirlléinl koldyloetlrlrdl, lete yi-
ne ‘Winston 'C*hurch'lll’lin gélgesli belli Oll“fllClkICl‘/dl. Yok, egjer ul-
t1n|n'birdzl, hdlél bfllyillk enflosyon sonrclsmm etkislnde oldn ‘Ber-

(14) New York Times, 2 Temmuz 192?‘

_ W W N ..K- W- . _ . . _ _ _ I , W 4 . ,'¢L/IV://: .~ , _ ,l_,l;l,;.-; :1 ;>:»:,;;-.:w.“2‘x.~*:e;¢z";~*'.1'>’%i'~?§€%"E ‘::::.-rrrrrr/¢:'n*!:'r4¢%'»,~,1_:_~
, , , H, - ma”, .' wyr -'_\', I '3/;,<,<,<,<,/7//f¢I//IFéi/)ArJ
W —;:;,;~::;::::::/>/:a"rr/1
1'5"“/’ l-"?1"i'r:-er@"»'-11¢?’:~“€%Z»Z-I-Z€—;:::I 1 —::_/,~;_—_@.¢~.::::::.~,»,r:x;41¢~:::;@;z@;-;- -"72—:::::»¢'~"~"~“~?i=2=*§¢=¢~?-re: w W ' ~ » <_—_:;:: / / /: A ~, :::—:r.:~:,:::.
__~. ;iii"3'Z"”:3Z'I€'3"335='”i'i-"1—'£;‘“¥'i£§‘**"“”“‘~*’" T“'”‘°“"“’”“‘“"‘"“’“‘“'f%":°”N" "'f7""' ' ;””" '”'/"A ""‘“*"'” ‘ '”H’»'FEj?,i:¢‘.

K.END1N]l YARALAIWAK 219

ll
Lee
k ;.
lln'e ya da Poincare istikranm tutturmaya ugraean Frarlsa'ya ’ A
1
ti
giderse, a daiyi -bir eeydi.
Federal Rezerv uyum gésterdi. Toplantldan klsa sure son-
liiiiir
ra reeskont haddl yzllzde 4‘den yilzde 3,5 dtlzeylne indirlldi. Bu- F92: '
'2

nul izleyen aylarda tloari bankalarln rezervlerl aolk lplvasa le-

lemleriyle zenglnleetirlldi... Federal Rezerv Bankalan Olfi|Cll'dC1l'll
340 milyon d-alarlrk devlet tahvlll satm aldl. Ortak gortlee gore»
(lbfu game ‘halfi lbllyiilk oloade kabul gormektedir), billytlk borsa
spekillasyolnuna yol aoan hata buydu. Tam it-ldal gerektigl bir
srrada yabancllar gelip Ameri~k~an yetkililerllni liberal davranma-
Ear: loin, hem de onlann lehlne ve Almeri-ka'nm aleyhine, llberal J 1

davranmalarl loin ‘kGl'ldll’l'l'lI$lCl~l’d|. O elm Federal Rezerv lKurulu

Llyesl alan Adolph C. Miller mulhalefet etmle, daha sonra bu
glrielml, <<»Federal Rezerv Sietemi'nln glrietlél en g6»zLlpe=k op-e» l.~—\.

rasyorr» diye nltele»nldir'mle ve <<,.. sonu da gerek Federal lRe- 1;:

zerv'in, gerekse /baeka herhangl ~blr ‘bankaclllk sistemlnln son H1! 2";'4
yetmie bee yllda yaptujl en lpalhall hataya yol aetll» dlemletir. (15) W“,
3151'-T4
l_ond'ra- Ekonomi Okulu'ndan lProl°esor Lionel ~R‘ob\blns (bu olay-- .6
l
larln oak saygm bir gozlemolsl) lee sanradan eolyle yorulmda
laulunmuetur: <<TLlm gostergelere gore a tarihten ltlbaren durum
tumuyle kontroldan olkm~|$tlr.>> (16) ‘ ‘
Amerilkan mall tQipll'lO§lfidO Hamilton, iBiddle,lJay Cooke.
ve Salmon P. CIhase'ln yamelra, ‘Blenlamln Strong'a da blir yer
£1‘/I'l|‘lTli$ sayllrr ve o yer pek 0 kadar da onemslz deéildir. Eskil
DL'|nya’dan gelen bu onemll rnaliye uzmanlranyla, onlarm ko-
e»ul'larmda te-mas edelbll~me~ye, eaadaer alan her Amlerilkahdanl dae
ha uvgun garillen lair klelydl. (17) ‘En ilglno yam, Montagu lNor-

(15) Lionel Robbins, The Greatx Depression, New York, Macmillan C0.,
1934, s. 53. Millerfin ifadesi ban1~:ac1l1k ve para konusundaki Se~
nafio Komisyonu tiniinde vevdigi ifadeden ahnmadu".
(13) Rabbins, s. 53. ,
l
l
(17) Ba tema, biyograf Lester V. Chandlefden ahnmadzr, Benjamin
Strong, Central Banker, Washington, The Brookings Institution, 1

1958.. F l
l

l
l
1
220 ‘ J. K. GALBRAITH / PARA

man ve Hialrnar Sc~hacht'la vardrgijl bu kendi adrna taen/an uz-

laemacilr. lete eohretin kaynaklari lboyle eeylerdir. Hoe, bu tar
eeyler srrf ekonorniye ozgill de sayrlmaz. ‘Watergate skandall
olmasaydl, H.=R, Haldeman da, John Dean lll de tarih ‘kita~plarl-
na giremezdi. G-order; Liddyl ole oyle. John Mitchell ufaclk bir
dipnatu iolarak kallrdl. JohnlFo~ster Dulles'la Dean Rusk, -ikisi
lbirden, die politikada yaptlklarr hatalarm bilviilkluqiinden oturill
"ianrnrrlar. 1812 SClVCl$~ll"ldGl'l bu yana en kotii yonetilmie savaela
ilielkisi -olmasa, ‘William C. ‘Westmorelandfin da admr sanrm du-
yan olmazdr. Baeka biltiin firsatilar ‘ortadan kalksa lbile, olum-
siizltrk yeterli hatayla saélanablilmektedir. 1

' Aslma bakarsamz, Guvernor Strong’dan yana ‘bir mlantrk

-da vardrr. Onun ieledigji tarihsel hataya giilenler ieleri ‘biraz faz-
la b/asiite mdlirgemektedirler. Olaym koeullarlnda yine onemli
rdersler gizlidir. 1 \ .
Almanya, Fransa ve lngiltere'de 0 giinkii parasal ‘bozukluk-A
lar ya da zorluklar dikkate alrndrélnda, yirmili yrllarm lba$larm-
do elinde altm rbulunan pek cok kieinin bu tasarruflarlnr AlB<D’
ye getlrmek istemesinde $G$l|OCClk lbir eev yoktur. 1918 sonun-
da 2.9 milyar dolar gibi inamlmaz bir rakama varmre olan his-
lee senetleri, 1926 sonunda 4.2 milyar dolara c|km|et|r(18) ve
bu do Mauretanliul seyyahlarrmnl nhtrma yanaemasmdanllhemen
ionceki miktardlr. Altm geldigjinde tieari bankalara yatrrllrme
olup, efjer izin lverilse oralarda kredilerin, kagjrt paralarm ve
'm~evdulatln‘b~ij|yC|*k arcade, genielemesini saijlayabilecelk durum-
-dadlr (tabii ‘kredi arayan kiei lve eirketlerin bulundufilunu var-
savqrsak)_ Bu genieleme cok buyuk enflasyonist etkiler yapa*bi~
lecektir. Federal Rezerv bu etkiyi yirm-ili yrllarda C1Clk‘p"iVGSG le-
‘lernleriyle durdurmue, ‘\/an-i savae SIl'ClSll'ldCl eline gelmie ~hiik1'.'1-
met tahvillerini altm kGl‘$l|l§l satrp bu altm: lbarrkalarrn ~kasa-

{ 18) ABD Niifus Saylmlam Biilrosu, Historical Statistics, s.’ 649.

 - W _, ')\‘~7 . . , ..,..>...u. um/o'rn»avnr»»-a>vr/av;-\7;5,vI\Y“_ I . ,~,_.— .'.: .:;,¢ . ;; -'»§_i%,i_;,<i"§.",:’i';*:;';*,-..-1I/ :;‘::,/;-_-—::/ ,r: 2'-:* :2—_-3—::’> "M I” '9'1*:/Z*Z€*Z/§2"i:"I'?L"/€’l/Zi"Z:Z:i:l:;g}f

l-2-321;
lei:-i
IKENDiNi 1'AR 221
l
‘Q 1'

lanndan kendi kasaslna geolrerek onlarr verilecek ikredilere

we ellndeki mevduata karelllk olarak tutmuetur. £1923 l\/lartmda
Federal Aolk Piyasa Yatlrrm ‘Komitesi'ni de kurmuetur ki, -lbu da
Profesor Samueleon'un <<eesiz kudrete sahlp vatandaelar "top-
llulufiu» dedial komlte olu~p,rgorevl bu operasyonlarr koordine
etmektir.) Altm bir kere Federal Rezerv’in eline giivenll bioirn- 1

de gecince, art11k_tic~arl bankalarln kredi ve mevduatlyla bir il- l'5:i:

5?:
gisi kalmamle, baeka bir deylele, para arzml etkilemez olmuetur. (:5:

Federal Rezerv kendisinln bankalara actrgjl kredlleri, 0 altln re- y§:T-4.'-E

1;:
zervlnin izln verdiéinln ook altmda tutmluetur. Acllan kredlnin F”

m-iktarl, krediyi alan bankalardan toplanan faize bCl§]ll olmue,

bir dereceye kadar da, bankalarln lboro almasml tesvik ml edi- l,
,__.
1».
l.
yor, yoksa bunu engel olucu nitelik mi taelyor, ona ba*kllm:|e"trr. lit’
iete ticari bankalarm rezervlerini ve kredi aoma lkarpasiteeini i
etklleyen, ‘Federal Rezerv’in onlara aotlfil Ibu krediler ol~mu$'tur.
_ Boylece, ABD altm standard: uyguluyor olmasma raqmen,
eldekialtln stokunun pek de aneml-l etkl.yapt|§;| soylenemezdl.
Dah-a once savae zamanmda oldufiu gibi. elmdi bane zamanrn- M.

da da Lilkenln paras: giidiimlill bir paraydl. loeri akan altman

l»
artlk Amerlkan kredilerine, mevduatrna, fiyatlarlna ve faiz oran- <.. ..
lw
larma dogjrudan etki yapmamasl (lbunlar artlk Federal Rezerv
tarafmclan saptandrfiu lain) kGl’$|Sll'ldCl, altm standardmln altln 2...
l."
,,

ClC1§l|imlfil ayarlayan 0 'klasik gilcleri de ielememietlr. Altm ge- 1-1

, .

lince faizler duemeye baelamamre, krediler artmamre. ticari

-faallyetler canlanmamre, flyatlar tlrmanmlamle, yani altm girl-
elni yavaelatlp crklelnl, teevlk edecek herhangi ‘bir onlem al-
maya“ gerek kalmamletlr, oysa bu, altm stanolardrnda gerek-
la
lv

ll alan bir, klasik uygulamadlr. Dolayrsryla Guvernor Strong

lgibi altm stand-ardma inanmle bir adamln Schaaht, Norman ve
1Rlst’e tesllm olmasl dofialdlr, ounkii bunu yaparken, altm stan-
dardmrrl atomatlk lO|CH'CIk\yOpC1CU§l eeyl uygulamaktadlr. Ken-
disinln oiavr boyle gdrmue olrnasr “oak mlilmkiindilr... ama bu
tilr akrl yilriltmeler genellikle hep olaylarm ardmdan gellr.
Aslrnda 1927'de ya ~da;daha sonra daha Slkl bir polltirka
izlenmie olsa, rborsa spekillasyonlarrnl onun da dUTdlLll’ClCC1§ll ga-
222 ‘ J-. K. GALERAITH / PARA.

rantl de§;ildil'. Once baeka eeyler durmue olabllir. Bankalar Sl-

radan ticari, slnal ve tarlmsal amaolarla kredliverirken, spe-
kulasyorn amaor gludenlere de kredi vermektedir, Ylrmlll ’ylllar-
da ticari lbankalarln toplam kredilerl (taelnmaz mallarla llglll
alanlar dl$ll')dC1) nlspeten vasat duzeyde saylllr; 1921 ortalarln-
da 23.0 mllyar dolarken 1929* ortalarlnda 30.0 lmllyar dolara alk-
mletlr. (19) ‘(Daha fazla s.pekLllasryoln~un ieledlgjl bir alan olan
ltaemmaz mal kredilerl ayni donem lolnde dlaha ‘buyuk ‘bir y'Llz-
deyle OI’-’ElTll'E,‘>'Ell’.) Ama sozu edilen tolplamm lolnde hlsse senat-
lerlnl karla satan aracllara verilen krediler, yani spekLllasyona
glden l<red'ller aok lbllyuk oranda artmle, 1921 sonunda 810 mill-
yon dolarken 1929 baemda 2,5 mllyar dolara clkmle, bir 0 ka-
dar da elrkellerden ve banka ollmayan dlgjer kredi k'urumlarm-
dan erkan l<red=llel: Ol’tCl\/G‘SCl(,3lll'l’llE,‘>’[ll'. 1929 iolnde, yalnrz yaz ay-
larrnda 400 rnllyon dolarllk olmak Llzere, buyuk artlelar yine
devalm etmietlr. (20) Bu aracllara verilen kredi oranlarl 01 ,s|ra,
lllyat yilkslelmesinl gldierial hiabllr onlem alln‘ma-drglndan, ola-
Qaniletil oaziptir; yilzde altlyla on iki araslnda de§leme"kte~."\h;at-
ta bazen daha yliksek olmaktadlr. Bu y'i.izde~ 12 aelrnda (hemen
hemen tam gliven sagjlayablllmekte ve para da istenlnce hemen
arkablllrne:kted‘ir. Yuzde 12 yiizde 12'dir. (Bu durumda egjer Fe-
deral Rezerv kendi oranlarlrn ve ClCtlQl kredilerl slksa, lban*ka-
lar da e§er yllzde 12'ye eaerlacak kadar ‘b»C1Ql$llK defillleree, ken-
dllerlnden kredi alacak alan elradan tlcaret, kanut, sanayi ve
‘larlml arnar;larma ddnilk lklmeelere verdiklerl o} daha lkfirsrz, da-
ha az guvenll, daha onelmsiz ‘kredileri azaltmak zorunda lkall1’{—
lardl. Azalan krediler bunlar alurdu. lWashlngl:on~'dakl >Fed~e~ra~l
‘Rezerv K-urulu'nun zlhlnsel bakrmdan duyarll Llyelerlnl de zaten
bayle bir eeyin alrnasl ihtlmall korkutuyordu. lBan*kalardlan av-
rlea giderek az-alan mi‘kta~rda hlsse eenedl ‘kredllerl de g~elmlek-

(19) ABD Ntifus Saylmlan Biiros-u, Historical St-atlhetics, s. 631.

(20) ABD. Nrlifus Se.y1m1e,n Bfirosu, Hilsicarieal fitatisties, s. 660 ve
Galbraith s, 72-4. '
22.2- H-2_M;,2~e,-__-.2 ,,;~.-‘.2,-fly,133%»1_r;;,L,,_,:/1yx,/,,@,¢¢, ,-2-;»,-,-;~.-wry;/[Q11'll1eggggaaezezaiearfirr,-;;rmewe ,-:z;_a¢e_-,?:a£;£€~%Z-f-15%;:-23;;1

JKENIHNI YAlR~AlLAD/IAEK 223,

1‘

teydl. $irketler apellerde oranlarm yuksekligini giolerek daho

r;e'kici bulmaktayolllar. (21)
Baska ‘bir seoenek, Federal Rezerv’-den ozellikle hisse se-
rletleri alaoaklara kredi) __\/erebllmek loin bOFQ‘C1|‘Ol’l“b~Cll'lkU!Cll’ll l

uy»arma'k, hatta belki b-unlara krediyermemlek olabilirdi. Ama

he yazlk ki, lboyle lb-lr oareye basrvurulamlyordu, oiinkil lbu lei ya-
panlar daho oak, en lbuyuk New York bankalarrydr Onlar New 1

York Federal Rezerv Bankasfyla iolidlsllydrlar. Crnefijin, Natio-

nal City lBank'la (Chase National bunlar arasmdaydr lve basta
gelen lkisllydi. Chase *l\|Cl1IiOl’lCll'll’l ‘baemda o srra Charles E. ,1!
lg-
Mitchell bulunuyordu. lKendisi glrisken ave (olaylarm sonradan
lp”
4»;
,1 .;
gosterdifiyine gore) dikbasll bir adamcll, zaten borsada oyna-
maya da lpek merakllyoll. Bolluk doneml biterse (Mitchell ale
ookecektl. ‘Bu illiyet baolantlslnl 0 do gorebiliyordu. 1 ‘l 2

1929 basmda New York Federal ~Reze=r\) Banlkas|'mné basi- ll

F51‘
na... onca lnsanln araslndan... lMitc<hell secillp getlrilldl. 1929.
$ubat|nda 'Washlngton'dakl_Fe"deral Rezerv lK»urulu, ‘New York
Federal Rezerv lBGl"l'kC1Sl'i'lll’l ltirazlarlna rafiymen, Federal Re- lll
zerv fonlarmm spekiilasyonu finanse etmekte lkullanllmasma l

karsr lbir uyarl y=a'ymladl., Ama fbu uyarl kopan flrtmayl (pek lcle
etkilemedi. <<Uye bir (ticari) lbanlka rezerv bankaslndan kredi
allrken, speklilatlf kredi acmak veya spekiilatif lkredlleri stir- l
3 .

dltirmek amacayla alryorsa, reeskont kolaylrklarr baklmrndan ,1 '1

>1
ll ‘
kendi hak alanl iclnde sayllamaz.» (22) Uyarlda ‘bunun hemen

(21) Bankalardan ticari kredi olarak ahnanlar da gevrilip borsaya aka-

biliyordu. <<Ape1 oi"anlar1 yiizde 10, yiizde 15, hartta. yiizde 20 oldu-
gundal. lair isadammm kendi envanterini ve tiim diger fiziksel
mevcutiarml bankamn yiizde 6’11k, yiizde 7’1ik ya da yiizde 8’1iik 'l

kredisine 1&3.IԤ111k gostemnek, sonra bu parayl borsa simsanna ak- ll l

l‘ l
tarmak kérrill i§ti,>> Herold Berger, The Management of Money,
Chicago, Pillld McNa1ly Co, 1964, S. 91. Kanrmca kredilerin lou
ll
tiirlii kanalize edilmesi pek de‘ gok Slk olmuyordu.
.
.. l
ll ‘

(22) Galbraitlx, s. 38'de 2.111111 y3.p11I111§t1I‘. ‘-l

1.1
l,., .El
_l
l
ll
224 J. K. GALBBAJTH / -PARA

ardlrrdan, bankalarln kendi lparalarryla (yanl mevduat sahlplerl-

bin oaraslyla) istedlglnl yapmakta ozgur olduklan ifade»edil-
mel<teydl_ Bu tabil merkez bankasl sorumluluoundan kaomak
dernekti, oijrnku merkez lbCll’lkGSll'llfl gorevl tum lbanka -kredllerlnl.
denetlm altmda tutmak we gereken her tlirlli kontrolu sa§;la-
mlaktl. Bu uyarl karslslnda plyaea blraz tltrer glbi oldu, ama
sonra hemen kendlne geldi. ‘
V Kurul bu kez daha fazla eylemi ya da eylemeizllal dlieiln-
meye koyuldu. Mart aymda, Federal Rezerv’in lWas1hington'd~akli
merkezlnde ’£QplCil’1iIllOl‘ll’l‘Sill-l’l'Tl€‘k1§e‘ olaludu‘ haloerl geldl, ‘hatta
benzerl goriilmemle blr cumartesl otururnundan soz edildl. 'lB=u
seler b‘C1l'tKCli(1l'll’1'C3dl§l lkoptu, menkul degerler laorsasl loin ver-
dlklerl' kredllerl klemaya baeladllar, 26 l\/lartlta hlsse senetlerlni
karla satrna oram yilzde 20"ye vardl. Piyaea dour tlcarete yo-
neldl. Bu defa isl Mitchell devraldl. <<P~ara piyasaslnda herhan-
gl tehll~l<eli blrykrizclen kaolnma konusunda» kendini sorulmlu
hlssettialnl; bunun do <<lFederal R8Z6lTV‘UyGl'llC1l’lfld_Cll“l ya da,. ba$=-
ka eeylerden agar bastlfiml» soyledl. (23) _Hareketl_erlnl de bu
eozlerlne (ve kendi lhlzlyaolarlna) uyduraravk. ertesl gun Natio-
nal ‘Cli‘{'l'llFi 25 lmllyon dolan borsa komisyoncu kredilerlne ay|r-
dlgr, bunun yilzde 16'nr_n iizerlnalekl (her lpLlG|'l loin .5 mllyon
dolarlrk -paroalar halinde verlleoeol llan edildl. Plyasa hemen
lkendlne geldi. ‘Mitchell de, gerol eleetlrlden kurtulamadl ama.
rniidilr olarak herhangi lbll’ lhtara uijradral da duyulmadr. (24)
__i.i.

(23) Galb1"a.i‘l:Ia’de ailm/£1, S.‘ 42,1 _, ‘

(24) Mitchellfin is yeeaml uzun sllirmedi. O sonbeherdeki lkrizde gok
kd-til etkilendi, daha sanre gelir vergisi k3.g8k§11l§','X1'1d3.!1 tutuklandi
ve Bankefidan kovuldw Vergi kagakglligm s.ugundan bereat etti ama
‘bu gok uzun. siiren ve pahahya patlayan bin dava. olup, bir mil-
yon dlolarillk ‘bir k3.>§&k§111k iddiaslnl ilgflendifiyordu, Bu igde Mit-
ciaell yalmz da. degildfi. Para. konuiamyla ilgili oime kaderinin ‘reh-
lflceli etkileri (aym zemanda da. Amerikan yagamlnm kurah ha-
iine gelmig 012111 <<g6ze giirilniir bir niteligi olmakslzm gok fazla
 ____‘_,,/,_,,,=,,,, N . u,.,~.»,-,.., ,2 -,- M. , N ..._;;A A /2,-./,.,,-..,.,,,-..-~.r.,..l%,4~-A/,-,.,,,_ .-,,__,~s“/3'4.»-;»
/’ ;" “Z,,5-I-:-:-::-:-zzziefififil513:2€:5:2::3§5’%€?3??:-£5:-:-ii;éYflléirI’3éz-24:-2";-iéézé$€:2?iti"?Z€5fi€l$5
_ , 2-2--.. »_-..>..- --. - ._-.--. m..._-_... 11-5:%35'%l:?%z?*€<?€e?:23?Z
~»—»~--v»,..fl-2:~“‘<’\"~‘¢>---~¢».£w1--fl-»:,_~» .- -i“~-1,»./1,:--» .-:
A 1- -‘rig.
-.1

KENDHVI YARALAMAK ' Z25

l
Federal Rezerv >Ku-rulu lbundan basl-za bir klsma onleml almadr. 1

Bu hlirziln verlci olaylar biraz d1a,ikas|ttan deoll, beaerlksiz-

lllkten kaynaklanmraktaydl. Kimi atarsamz merkez bankaclsl ola- 1
bilir yolundakl Amerlkan inancl (launa yeterlnce iearet ettik) yir-
mili ylllarola tam hrzla lslerllkteydl. Kurul uyelerine waslat in- l

sanlar» dlyen Herbert Hoover, Strong konusunda da daha Wim- -4

1

ser sayllmazdr. Onu <<A.w/rupa’nm. zlhlnsel uzantlsl» diye tan|'m-

1
lryorclu. Ama 1927'de lsler biraz dllzelmieti. Roy A. Young adlr, 1

1
lbiraz aloha Ibecerlkll bir adam, avulkat olan Daniel Crlsslnger’ln ‘ .11
' 11
1
yerlne gieomlstl. Young lB~an'ka‘n|n verdigi kredllerden lborsaya l '1
l "I l1
l

yonelmie olanlarln klsllrnasl loin baskl yaptl, Ama 1929 sure- 1 11

slnee bu basladan blliyilk oloilde vazgecti. Sonradan ClCl‘l(|G=Ol‘l§l '1

gibi, <<lsterl»nln biraz srnlrlansa lblle, silresini doldurmasl ge-

rektifilne karar vermlsti. (25)
i

yiikeelenler, sonunda en a§a,g11ara dii§‘er1er>> ilkesi) Mitche11’1e bir- mi?

‘ likteona gok ya.k.1.n iki 1_:;a11§1na. a.rkada§1 igin cle gegerli oldu. Bun- '1
1
lar Albert H. Wiggin (Chase’in ba§1) ve Richard Whitney (New 3.’.
‘ 1
York Borsaernln o slra. bagkan yardlmclsl, dalna sonra da bagkam
ve be1.§ sa.vunucu,su)~ oldu. Vlliggin birtaklm bagka suglamalamn 11
ya.n1s1ra, Chase’den borg a.l1nm1§ parayla Chase'in hisselerini ele
gegirmekten ceza. yedi, iddianm dogru oldugunu kendisi de, <<T§i-
me olan iigimi art1r1yor,>> diyerek, ag1k1am1§ oldu. Whi‘cney’e ge-
lince, onun yete1‘siz1i'g"i (sug_ta.n gok gocuksu), toplumsal 1_~;onumu-
nun par1ek11g"1 nedeniyle, Harvard mezunu ohriasl ve ailesinln nil- l
fuzlu iligkileri nedeniyle, daha once pek farkedilmemigken, sonra-
dan degerli evrak galmaldcan ma.hkfim oldu ve Sing Sing cezaevine
gonderildi, 1 . .
(25) Seymour E. Harris, Twen1;y_ Years of Federal Reserve Policy, Har-
vard Ekonomik Aragtlrmalan, cilt $1, ‘Cambridge, Mass, Harvard
University Press; 1933), biiltim 2, sayfe. 547. Bu kitap, sozii edilen
bu onemli konularla ilgili gagdag gorfiglelin oak degerli bir" reh-
beridir. -
F.:’l5
226 J. K. GALBRAITH / PARA

Bu ielerolen el cekm-eral-n lair balsko lnedeni daho vardl kl,

one ne Young, ne de ‘baska klmse deginmistlr. O da _yine so-
rulmluluk ve suolomalarla ilgiliydi. Eger Federal ‘Rezerv, spe-
killasyona giden kredilerl smlrlamak loin sert -onlemler alrrsa,
helm bolluk donemlnl sona erdl1rm.eninlsorurnlulugu, hem deg do-
gacak sonuolorln so1rurnlulug1u ona yil-klenecektl. (Bu sonuolar
orosmda yuzbinlerce lsoekulotorun yuzlerce milyon dolorinln
k~aylloed~ilme1sl de vardr. Bu adomlarm lbiroogu kendilerinl bllglli.
tedblrli, iyi ‘YCllZlfll’T'|Cl|OIf olarak g6~rmekte~ydl. Ayrlca bu lein so-
nunda bir depresyon do -dogalbilirdi. ‘Boyle lair seyd-en‘ kaynak-
lanaoak ~otke1\/re hedet olmayl lkim isterdi’? Omriiniln sonuna ka-
dar suclanmayl, hOi'|Cll'l‘|'l’lU\/l ‘kim goze alrrdr? .1929'un yaz bas-
larlnda Poul M. lvllrburg (Sistem'in mimorr ve ilk guvernorle-
rinden biri) maliye top-lum1unun en saygln lkisilerlnden blrlydl.
~i<lSlYlli’SlZ s1p»ekLilasy.o1n~»a karel uyorllorda lbulundul. Boyle devalm
ettigi takdlrde bunun tum iilkeyl saraoak bir deplreslyona yol
aaablleceg-lnl soyl-edi. Federal =Reze1rv'~ln doho slkl onlemler al-
mlasml lsteoli. Buna tepikll ook sert oldu. On-a en ‘SICG-k lbakon
"1/orumcular lalle, zamanm gerisinde kaldlgmr soylediler. Doha
ocrl<sozlil alanlar ona SClblO’lI(]§Cl dedi, ‘Amerlkan zenglnllginl oe-
kemediglni ilerl sijlrdljl. Borsadla d-urum1unun\kot1'J oldugunu, bu
vilzden 1b=oy*le konustugunu one eiirenler oldu. ‘Warburg son-
radan voklnlarlna, bunun 6m»rLlnde lyaeadlgz en zor dlenevlm ol-
dugunu anlatrnlstlr. (26) Federal Rezerv’in yaptlgl glbi olaylarl
dogol aklslna b:ra‘km~ak ye lsonunda suou <<dogo»mn ilzerlne
atmak elbettekl ook daho ‘kO|0ly’dlf'.
isin sonu 0 ekim aylnda geldi. 24 Ekim Pereembe gilnu.
1r:1~e1e1p<ese lkotljr glden giinlerclen sonro, plyasanm dllbl olkmls sa-
n|ldl_ 1Ondan sonroki sail gijrnija ise... dilbi 1gGfCekt6fl1(;lktl.
Bunu izleyen gunlerde panlk lblraz yotlstl ama plyasa inl-
ee devom ettl. 1930 illkbolharmdo krso ornilrlll lbir iyileeme go-
rL'rld~Ll, sonra vine inis boeladr. 8 'l'em1m1uz 1932'-ole Timleefin emal

.__.__r

(26) Galbralith, s. 77.

9
-11;; ,/»;~;/_>;»;-,»,-,-;,»;.~'~w_<¢/' ‘ 2;/J‘.-’,v,¢:'Q§{f£{%-'1':’.Z?:£'IL";':';11°???”"If2’::_‘r, ~ - ,-.-*"’:-z “ii/_’.~":;'£d»'%’§Yfi':i3r./::r/,2’ / -1 ~ _:';;:'>a~:>-If *<%/».=~)=-“-":::'-
z,.~_..~I~Z~f%Z1Zii*Z§'§iI"§"-';“£3;.I A_:”’~””i /Y7-JT?1H%i%?;1;.;;2:;:=x;,:;;;.3-;__e-%-'L;¢.'_::.T;C*ZI " N_., / -1 ,_,_;*I1Ii,'§‘:.:;3§i:?§~i-f-’— F I 2 2 ,?_i-Q-f_-;~i'-’-1", {"3 ,;‘§':7??3l

K_ENDiNi YABALAMAK 227

l
ortalamasl 58 dlilzeylndeydl, yanl Ur; yil onoeki duzeyin seklzde
blrlnden blraz fGZ|Cly‘Cl|. O zafmana -kadar baelka her eey de dlbi
bulmue durumdaydl. Gayrlsatl mllll haslla, yanl elkonomlk siste- ,2
mln toplam ilretlml, o yllm flyatlarryla oloilldllfilundel, 1929‘un
es:-;-1
dortte biri oluprrdieger boklmlndan ola ‘yl(]TlSllflQ‘y‘Cl'klndl. 1929'
‘do leelzllk ortalorna olarak 1,6 mllyon (bu tahminler sonradan
yapllma Olulp pek kusursuz degildlr) ‘yil boyu Iboyle devom et-
mie, yoni toplarn legiloiinun 1/ilzde 3,2’si duzeylnde olmuetur.
19S;2'deki ortalama 12,1 mllyon, yoni ~iegucunun ddrtte birinln
blraz 1ltmdad|r. Onul izleyen yil says daho do buyumluertur. le-
slzllk slgortasl yoktur. zenglnlerln hep b*ob1urlendlgl 0 anoyaea
maddesl, (yerel idarelerin sorumlllulugu olarak yorumlanmletlr.
Butiln fiyatlar 1929'a gore uote bir kadar di.lem1'.le, ama ClSll ta-
rlm Urunlerl korkuno bir gos1:ern1letl=r. 1929'da tanrn die:
mollarm toptan. fiyatlarl, 1926- di.lzey*inln yl.iz~de1 92'sl kadar bir
ortalalma Ntutturmuetur (19261=100). _1932'de bu ortaloma 70
olrnue, yanl yakl~ae|k' dortte bir daho dilem;1'.letlJr. Tarlm Curlin- “ii

lerinln toptan flyatlarl ise 1929'da 105 olulp, 1932'de ise 1926
dilzeyinln yuzde 48'i'ne lnmlie, Lie yil lelnde yarldlan aza dilem1Lle-
tur. (27) llerde yine deglnilecegl glbl, ekonomlnin oeeltli alan‘- (7,,

larmda farkll guolerin lelerlikte oldugu lburada do gori.ilmek- 3;‘

tedir. 1

Uretim dilelllk olarak devom etmle, flyatlor dileilk kolmre,

leslzlik yilksek olmue, lblu durum on vllllk siirenln sonuna kadar l =1-'12

boyle sllrmliietilr. Gayrlsafi mllli haslla yenlden 1929'dakl daze-

ylne ancak 19137'de orkalbllmle, leslzllk ise 19-11'e ‘kadar legll-.1
euniln ondo birinln altma inrnernletlr. (28) 1920-21 krlzi glllolll
ama klso omi,irli.l olmuelken, otuzlu ylllorln krizi oak, hem de
be-k ook uzamletlr. S 1 I iii

___..____,_,_____ . g
(27) ABD Nilfus Saylmlarl Biirosu, I‘IllS{§0'I‘i(C&l. Sta-tistiics, s. 73, 116, 139.
(28) Bu ylllarda. VVPA’da. ya. do digrev yardnn projelerinde gelneanlar
cla. lesiz olarak hesabe. a11nm1§t1r. Bu lee ne giizle ba.k11d1§'1~ ve me
para verildigi ha.t1r1a.n1rsa., belki de boylesi uygundur_

1
 1 On Dordiincii Bijliirn

PAPANIN‘ DURDUGU NOKTA

Blr iddlaya gore Buyuk D-epresyon, insanlorm lkaygl ve te-
loelarl, dolaylslyla dovranlelarl Lizerindeki etkileri acrsmdon, en
azlndan Amerlkalllar loin, \/UZ‘y'llll’l eimdiye kadar olan *boli,lm1ii-
niln en onemll olayldlr. llki savaeln hiabiri bu kadar oak kleiyi
lboylesine etkilemem~ietir; atom eneriislnin kullanlml da, patc-
loiik ’clii,ze\/de kavgacl egilimle sahlp lkimseleri biraz tedblrll dov-
ranmaya ltmie also bile; onelm~b1a<kl~mlndan yine ale gerlde kal-
rnaktadlr. Aya yolculukiar bunun yanlnda bir ayrmtldon loaeka
bir eey degil-dir. 1Biiyij|k 1Dep-resyorfu vaeayanlarln pek oz: -0
deneyimi kendileri degiemeksizin atlatabilmielerdir.
. Salvaelann terslne, gecmie 1)/‘l'.iZ\/‘l|ll'| tedirglnlik 'veren, ke-
y‘l'l"‘k(1Cll’(]H lkrizlerinin nasal olup do boylesine derin ve surekli
1bir traledl haline geldlgi 1ko~nusuno ‘pek dz dikkot yoneltilmletir.
1l\/lar.xist'lere gore bu‘ olay, kopltailzrn egiliminin gosterge~lerln-
den biri olmaktan oteye gitmez. Eski krizlerden daho kotii ol-
masl, kapritallst krizlerin zoten nihai ylklma vanncoya kadar
giderek l<6tC|les1mesi gerekli ololugu ioindir. Zamomn gelenekloi
loilim oolamlarma gore ise, bu olay do is diinyoslnm dongLl-
siinde lblr aeaglya donijretiir, uzamosr belki de hilkilmetler buno
son vermek loin yanlre onlemler uyguladlgl ieindir.
1 lvl-enkul degerler borsasrnrn ooklieti de, onu yaratanl spe-
~killosy~o1n do, lbu lee (yo! aoan neden olarak diieiiniilmemekte
Z; W3 ZZ'E?"':”€/I";%“7?"}3?Z€~Z€-1-1-I—11/1-2§€3§ f;f¥f5T42i5~*$‘P?f€j’5f“§,Z%Z,%j_j» 1 -- -.-,-u»;-2-2-2-;-/1-ire-,2/;»¢-.1;;%;;::,¢/W4, M .,-, /-<r<’“l"1Y\f4r/1 >1,” #,L
" .»_"/"_*,;"_';;'_‘2'=-'~Z":~%?7.'I' i1';>";‘~"‘:/J;rr'f:‘~':':;3- '5.’ 4”": ~r,~,q~~: 1-I-»»»4...>A - _ ".2",ir:r.':;~ .--r-‘flown A/_'-_, r Anew” ,- 2,”. .. 7 ,_ _,_,fl<fl4

PARANIN DURDUGU NOKTA 229

ollr. Piyasa daho derin ve daho koklii giiolere bir oevaptan ibu-
rettir; degieiklioln tek baelna ana nedeni olamaz. <<Zenginlik
1929 b~oei~ar:nda sonokleemeye baelaoll, ama halk bunu ancak
ekirn all/mdakl 0 gosterieli borsa o1okL1eij1nL'1n sonrasmda farketti.» l1~7~f-Ti
(1) 1l3L'1y'iJ1k Depresyon gibi lkorkuno bir eeyi, hisse senetlerinin
1.-_-:1
spektilasyonu gibi onemsiz bir nedene ‘boglarnak lnsana uoarl .-_-..-3
.-,-_-1
bir tutum gibi gelmektedir. Hem belki de devreye bir tor koru- :’:';;_J
.:’_7jl
yucu iogildii degirmletir.1Borsa ‘bazr dtirostltlk tutkunu kieilerce .--.»;
:-_..-.-7-,1
1-_.»_.».-,11
ohlaki ooktlntii olarak goriil‘me‘ktedir. Wall Street dilemanlarr ( "J
>4

nln eline nioin daha fazla oephane vermell? ‘Blr de spek1;llos-

yona toplurnsal onem vermenin olemi var ml’? > 4

Olgun ‘bir bakle OiClSlyl(] baklldlgmda, (yirmili ylllarm son- Lu

iarlndaki spekillasyon da, borsanln ookmesl de onemli olaylar-

dlr; Doha once de lsaret edildigl glbl, yirmili ylllarln zenginligi.
ticari ve smai 1k~azanol,ara, zenginlerin gelirlerine egillmli bir zen- emj
ginlil<ti_ Boyle olunca, bu zenglnl*igin~_dev1am| da, ie dtlnyasmda 1..-:-:-
yiiksek yotlnmlarm devom etmesine, zenglnleri-n yaptlgl ti.lke- 1:955
-1.;-.1
tim haroamolormrn do yiiksek kalmosmd lbagllydl. Borsanln oo- 1;»:-.1
:;:;-ge
kiieli bunlarm her ikisine de oldiirticll bir darbe indlrmietir. His- -1-as
-111.-1
se fiyatlorl gilmloor gtimlbfirr dlieerken, tiim lyatlnmlarla ilgili ‘ka- 1:». 5
1 .¥ U

rarlardo do tedbirli gitme eglliml artmletlr. Saglam kurul-uelar, 1,1,./ 1

11- ~
kendi yatrrrm taahhiitlerini diletlniir olmuelordlr. Hopson, 1Kreu-
ger, Van S11/veringens, lnsull ve Fo1shay'in oobuk f|eklrm1|eya- li1,»:-;
pllorl gerileyip siperlere girmek zorunda kalmle, olirrkii onlarr lax?
yaraton kieiler oak gecmeden, bu piramidln yaplslnda kuilan-
rnak amaclyla olkardrklan tahvillerln faizlni odeyemez cluruma
dtlemilelerdir. Bankalar ‘birclenlalre oak tedbirli kesilmietir. l<1re_- 1" ,

di alanlar bore-aya slkrelp kolmretlr. Yakmda mevduat sahlp-

leri de korkuya lkCllpllClbl|8C6k|GFdll'. Demek elde lbol bol naklt 1.:
1.

bulundurmokta yarar vardlr. Bireysel yatlrlmcllara gelince, on-

lar do bu olayda parmaklarl yonmle kieiler olarak, yeni hisse lffj
l ‘ '.

(1). Paul Studenski ve Herman E, Krooss, Financial History of the

United States, New York, McGra.w-Hill Book Co., 1952, S. 353. 1-L.
l'Y
l" .

lry 1
230 J. K.. GALBRAITH / PAR-A

veya tahvil Qlkurlldnfiunda pek gémiallil GHQ! olmoyciccskkcrdnr.

TLl:-ketim- hcircumolcm alcmmda ise diuru*m bir 0 k<1dc:r=k6tL':-
\ci:I:r. Ekim QYIHOI KOUCW‘ sermorye kazcanoioinnl hurcclylp Q‘umn
msonicxrm elinde Cil’1Ii‘K bbyéle Ekazunclur yoktur. Dofirudom etki-
Ee*nm~emi$ oi~o1n pek cok kigi, e1:l<ilen*mi$ gibi duvrcmmcmm daha
gcruntiii bir tutum oldugjunu 'd*U$\Unmekte~dir. Ekim flrtlncssmdcm
dnceki hczftaloar icinde 35 diinyasmda pek bir gey »o\lm>arm$t:r.
Ama 0 Q6-kL'|$L'| izleyen :h~crftcz!cmr éicin-de geri cekilig; -cok. umut
kmcl d-L'|zey*le~re~ x/c1rm\1$t|r.é B»o:smc:~kc|lip séziere ycxrqrh bir dire-
ni$ gélstere-n iktisutcn ve tcerihci Charles P. Kinoileiberger, son
zc1*m~oinlcxrdc1 0 olclylcm yeni \bu$\tun gézd-en ge-cIrm~i$\ ve cm$czgE}n-
dcrki $u tedbirli sonucu Wrm|$t1r: <<i$ \hc1yo¢zt|n-duki an-i *cc':3»E<L'ugEm.
i$:§;|ndc1, 1929 sonlcmndqki emtea fiy‘OiUCif‘|y‘lG ithcll moi: fiymclun
do dikkute ulmdlémdou, borsa olaylnm *yL'ize*ysei bir olgu oicflugu
iddicasanl sL'm:l~L1rm~ek zo~rl~a$m~0'ktadxr...>> (2) Borscanln c6kU$rE hu-
fife czhncnccwk bir oluy defiildir. Ekonomii 0 do1rbe~y*e 1k'C1l’$l duvur-\
hycis ve d-uyo|rI| olunco dc: ‘o ‘dome so\n~ derece iinem kcnzun1-
yordu. ‘ .

C6kC|;~:i;: izieyen feiclket bir kere ronymor oturuncm, on yi fin-

cesinin 'pc1rqs~c:! mrihi yine aym $ekilde, eskisainin aynciduki Q6»-
rimtL'|s9|'.i gibi, bir ‘kez dcihcz ’[6Ki’Clk’{€!l1fI"rl$1Ill’. Federcil ‘Rezerv hem
de deflasyanu v9e~ de-p\resy*onu 0 slm istese de durduromnzdx,
c-L'mk1'js c-6kL1$~ten énce spekfllczsyonu do durdumm~am\:§tr. Ama
‘wk: eski olczylcicvkié gibi, uttifia qdnmi-or durumu daho om "meter
em. 1919-1921,urc1smdc1 oldufiu gibi. vpomsui V6-netim\ -ekon\0-
mik ‘boiiugu dcaha Wkseitti we b~0~m'b~cm:n p~oztia‘m<us|n| dc: cficmu
bir vurguimm$ 1o<idu. 9 V
vC6\ki.1$L'1.izle~y*en czylczrda Fedemi Rezerv ~B~1cznkczE»:1rn miz
orcmlcmm gercelcten dL1§;rL1roiL1!e~r... New York Fe~der0L~Re2en1

(2) Charles P. I<Iind1ebe1'ge»r, The W211-id in Eepnwssion, 1929-1939, Ber-

keley ve Lus Angeles, California University Press, 1973, s. 127,
...W....,“ ,~,_,
_.__..;>zz_; m,,,__ ,_>-1; ;7v:A<5V’&/<?Y;'
_:*__---<~ 5'/17¢’/-'¢¢T;‘;V‘v':-—<'r\
.,._.__,“..._,.-_,-~.,*__,_._____ ',¢,,;,——_,/,_-,
_ , W ~ -.;,-M_.M»;>,;d;é;fl&_.m;%§_»;;¢»:,,_,,,¢;,i{_;&:2j:jL:a 1 ___:»r_,_3_;___ZM J‘/T,
r:"~
L 7'
P1
rs
1 3
r1
I

PARANIN DURDUGU NOKTA A 231

11
\

BCH’H(C!Sl'I’1lH reeskont orcml (d0\hc1 énce de de§;iniIdi§3i gibi, dc-

HQ! krediier icin Uye ban-kalc1rd~on Gldlgjl oran), <;6»k-Ueten énce
\/Uzde 6'y*ken, yijazde 0.5'li»k ddlmldrlcn 1931’de ytazde 1,5 dL'|ze-
yine eindirilmieti. Bunun bir hcnyli [bir indirim oldugunu kimse in-
kdr edemez. Ne VCIF ki, CI$G§lyC! cleogiru cmldn c1~d1rn\l-cxr c;o‘k genie
arcxhkh olmue, Llretim, istihdom eve fiycutlqrdulfi deheet verici
duetzee cok yuvoe bir cevop holinde gelmieti. *D*ig‘jer Federal Re- »=,Z'-‘<1

zerv BGflkG|'C!I'l'HG gelince, bunlar b-dbL'|rlen~di‘k|eri 6~zerkli<k|erini 151

1,-_ _-; J
(1Vgag,
Ykulicanarok c;o»k geride k~ulm»r$|urdl. -Dclho ifinemlisi, hisselerin
cuexk piy‘C1SCJ dhmlurl teevik edilmiyor, tersine bund-an kd<;m1hy"or- \

du. Bu y‘l||C1I'dCJ =mevciucrt sohipleri, tek tek yo do grupior ‘holin-

de, giderek ddhd srk lbGl'!kO|QFG gelip nak-it istemelkteydiler. Fe- ,_1
,-aijl, 1
; 131
deral Rezerv’in yo-pmdel gereken eey elbetteki ¢hL'|kC|met tom- 1’,
vilierini ulmdk, bom<kc1Icara burdddn gelen \fOl'I|GFl yu§1d|rmukt|. {- : '
I?
Bu bdnkdlor isterlerse kredi verebilirlerdi; dmd ne olursa ol-
sun, sonundu cozjunun bc1$:no|~ge!en 0 korkuelon eey gerr,:e~k- &1i> i:l<=£
leetifiin-de, ie Clfijflfidfln c|kt|§|n-do, para ordd-Q olurdlu. Ovsd Fe-
deral ‘Rezerv 'Bdnko|lur| 1932 yllmo kadar ac-|k piydscz ie|emle- W2
rine his de di'kk~oti cekecek 6Ici1d~e yénelem-ediledr.
1;]-:1?
Bu if'lG1ICl|IQ~li'l nedeni (otoritelerin hepsi ‘bunun ézellikie il- 1%
ginc bir hCi’ECl 0Id~u§u g6rL'|$Un~e \kGtIlm‘Cl‘kIG=dll’), okurun eu and - xx.5
‘,1,
1
kadar herh~u!~de kendini *h»c|zlrIc1m\|$ omcdqa bir nedendir. Purd
politi;kczs1n|n yupimmda, bunu dfllzenleyen kieilerin gtmun ko-
$Ui|‘ClFll’1C1 degjil, en carp-|c| gecmeie »k-oeuil~c1rc1 b1L'|yL'rk "bir SCIdC1-
kotle tepki géstedrdigini ddhu énce de g6~rmUetU‘k. 1930'lu yd-
lclrdd, i‘kTiSGtCll(1l’|l'I‘, mdli uzmomldnn, b(]l'1kC1Cl|CH'lI’I ve p\oliti‘kt1-
cllorm en QGFDICI gecmie deneyimi enflosyondu. Duhcn on <13-ee
\/ll énce, Birinci *Di.'|ney*d Suvues slrdsmdu, fiydtlar iki -KGUHOI c;yk-
‘mietz. Tepki 010k tersti. Hottu -on yil énce Almcnnycfdou ve Dofigu
Avrup~c|'d1d fiy1C11£|CW c|§1nn~dun enkmne, para degjersiz ‘hale gel-
mieti. Yirmili ve otuzl-u\ ylllurdu Avusturycfdan, 1Alm<c1n*yu'dc1n ve
Ortcx A\/TU\DO"d(Jl'l ingiltere’ye ve" Ameri1kd’yo| >bL1yi.1*k ‘bir iK1ZiSQiC~|
Gklml dc: olmuetu. Bu yeni} gtioenler, hiper-enflusyoenu bizzut
vueamne kieielerdi. Tabii bu C!$IH »def!~c1syon ylllcmndcu do sayggn
uyunlar hep enflusyonun 'bEuvL':~k te~hli‘kesine i$CH'81; etmek @bi10i-
7.9 WIQ J. K. Ga-ALBRVAJTH / PARA

minde geldi. \/clrolmcycm bu tehllkeyl ézellikle Federcll RGZGW

Bunkclldrl gerebiliyordu. Bu 'bClfl‘kCllOll' geleneksel mull lcwilgeligln
kabul edilmle merkezleri sdylllrcll. (3) Bu‘ YbOkl$ GCISI Federnl
Rezerv Slstemi'nln, ticari lbdnkolonn giclerek zorlcleoln du-rurnu-
nu, yelerll fcalelmde rdhdtldllndsllns engellemietir. (4)

Gerei mdli uzmdnlolnn zlhlnlerlni felc etrnekte bilrlnci dere-

oe rol oynoyun eey efiflClS~\]Ol'l kork-ueuydu lama iki lbueka etken
de cl ylllclrdcl ~u§1lrllQlnl hlssettirmleti. Biri, ekenomlk politlkcnln
omndlrlcl nitellgiydli. ‘BUYIC1 gére, yaeoman bolluk déneml eke-
nlolmlk sisteme bil"tOlkl‘m~ zorqrll (ama ne oldugju tom belli ol-
rndydn) eurplkllklor getlrmletl. Bunlur giderilince uncolk lbir iyl-
leeme bel<leneblillrdi_ *De*flc1syonFve lfluslur doédl dllzeltme yol-
larlydl. Avueturyu enfmsyonunun uzuncu bir silresi boyunco 0
Ulkede lMc1liyeWBukanl1§1ly~upm|$ olan Joseph Schumpeter, elm-
dl de Amerlkdn ekonomik suhneslnde »<'5nem~ll rblr klel olarak
ortaya cll<|y*ordu. Ekonomlk lslstemln ~depresy‘o~n yoluylo zehlr-
lerlnden -kurlulmosl gerektlglnl séylemekteydi. le nuyatlnddkl
dt'>ngLlsel,niteliQe bakuruk, bu olmuddn hlcblr iyileemenin ;k<:1-
llC| 0lC1mGyQCCl§]l sonucluna vunvor, liyileemeyi hlzldndlrmdk ieln
\/€lpll‘ClD‘l|6‘C6‘k 'mllddh0lelerln de lecluvlyi yelnlzcd geclktlrecefill-4
nl, bu yLlzden_lylle$meyl de geclktlrmie O|GGCl§ll’ll ileri sijlrtn/er-
du. Lionel Robblins ise, lngillz geleneksel gérilelerlnln en Qfilk
nevrdnllk tepldydn kielsl OlCll"(1‘k, depresyon konusundczkl llnlil
Kl'l1Cl‘blfiClG yine G$C1§l yukcm aym égildljl sunmdktclydl: <<~lllc1slcln
‘ \

Il—ii -

(3) Bu kc/nu igin bkz; Lester V. Chancller, Americefis Greatest Depres-

eion, 1929-1941, New York, Harper 5; Row, Zl:9?O, s. 113 ve devamm.
<4) istisnalar de va.rd1., Q01: ferkll giiriigte biri Eugene Meyefdi (Ket-
herine Meyer G-rah:-1.n1’1n 'babae1)_ Kendisi 1930 ylhnda Federal Re-
zerv Kurulu baekam 01‘mu§tu.‘ Giirevi boyunce hep daha az basklcl
bir po1itLka;y1 savundu. Ame gelen-ekgi fikirler kar§1s1nda bir agar-
hag nlmadl. 1 ' 1 ‘
;;,~,.§.wi,.;/.,’_;.,;.»,,,_,,M_,,_,.-M=;,--W.‘e.M£~.>w-:»..
- - . ~-'--~"""—~'“'-'~'~"""""'
. *, ~’/ "M
.. ...... ‘ “'
(;‘r¢.;L'wgy/*"‘QC’Z'4,f',-,‘7,7Z<';i»5;¢;‘,<.T--.<@4vA-vrv»=»w,.;J7,»<'..~1»~*s'/yww-----~-»-/’*""'1.”&~'1<i’/""""*f"l',Z"’<,-,_._‘-
. ..__g,M....,._./.,,_»,>,-,,~-<-/,»,;.;»
.;_ /\rV
~~:_—.-.-::.~:. Fiji
,.._-A__ :r.::,:.::‘,;:;_j:;gj
4! ,

1.

55'‘_‘\"-gl‘

PARANIN DURDUGU NOKTA 233

.- -1|
‘hie kimee istemez. Kimse kepenk indirmekten h0$|ClfimC]Z... ».~.1.l
l-_"T.T‘
‘.1-_.-l
(-Am~Cl)V kotti yotmmlorln rve oelrl borclonmulurln cop! ‘belli bir ‘.l U‘
l1,
.,
..._. .1l
slnm C1$tlQl zomon, tczsfiyeyi erteleyecek onlemler, ieleri oncok
l1..".€:"‘<=‘-'4l
daho ‘beter eder.» (5) Biroz doho hum bir oneri ole lll/ldliye B0- l-:~ l

koni Andrew lM=ellon'dcm geldi. Ono gore iyileemeyi soqlomluk ‘_.:..

[2,
l,.__
1i
loin Lilkenin <<e‘me§;i likide etmesi, hisse senetlerini likide et-
m-esi, oiftoileri likide etmesi, tuemmoz lTl0ll|GF| likide etmesi ge-
rel<iy0rdu.>> (6) l
1l1
Son olorok bir de giiveni sendromlu vordi. O slrcllcir cok 1
giiolii olon lou durumun bll'lCl’kllTli izleri hold kCl|l'lT‘|l$Tll'. Bund 1
gore, bonkocilclrln ve ieodornlcinnin fikrlne, y'OlFlll$ do 0|SCl, lyi- ,
liyn
le-emeye ZCll’Cli"|l’dCl olscl, ylne soygl gostenmek gereklr. C=Lln*kiJ l', i-:1
.
eger bu goriielere ovklri bir eeyler yopillrsoi iein giiveni yok
olur. Giiven biozulunccl ycitlrim ozolir, iiretim diieer, istihdom , 1??
0 ~ Vi
ezollr lve depresyon doho kotiileeir. lBurcidcm ~ClkGl'l sonucu go-
re, dofiru ~i'>nlem~ler ollndifilndcl.‘ erjer bunlarji$a~d=omlur|n|n ve “.1'1
W}
lmclli top-lumun goriielerine tersse, bUl'l|ClF, ycmlle onlemler su-
ylllr. Eh, lTlCl~Cl"6l‘l’l‘ scrygm bonkocllurld ieodumlori lhiikiimet mil-
drrholesiinden, hiikiirnetin z_pr durumdo olornloroi yordlmci olo-
lb-ilmek, iesizlere ie ibulmok. tcllebi Cll’1Ill'mCl‘k ioin ielere buirnunu
sokrnosindon korkluyor, 0 ~hcilde gtiven sen-dromu do posifligi l
l

kuvvetle tercihl €dlYOlT dernektir.

1
‘Herbert Hoover bu giiven sendromunoi rook ll’lGllll’ll$1Il ve l

kendiisinden sonrcs yerine geceni de rd‘ sonunu kddur bu yolclcl 1":

1
etkilemeye CCl|l$’£|, 1933 bCl-';‘:|GFll'ld'O RooiseveIt’e yclzdléi ‘mek-
rj '
iuipto <<‘pOlll’[lkCl|Cll'lfllZdC1l"l iki Llciiyle ilgili erken oolklumulordo

(5) Lionel Robbins, The Great Depression, New York, Macmillan 00.,
1934, s. 62 ve devamz, ozellikle de s. 75.
(6) Herbert Hoover, The Memoirs of Herbert Hoover: The Great Dep-
ression 1929-1941, New York; Macmillan 00;, 1952, s. 30. I-I0over’1n
amlari net rakamlar igin iyi bir model degildir. Ama bu almtl,
belki biraz izlenim niteliginde olabilirse de, kuekusuz Me11on’un
genel tutumunu gfistermektedir. ‘ ‘
 \

234- ~ J. K. GALBRAITH / PARA

bulunrnonlz giiveni bluyfik olotide Cll"[ll'lTlClyCl, iyileeme yolundoki

ilerlemeleri yeniden boeldtmoyo b»LlyLll< lkG’CkllCll’dCl ‘bUlUl’lClCCll§-
tir,» diyordu. Onerdiél ‘bu guven ‘y"€ll’Cl1'OCClk‘VCl‘Cl’[l8l'~(1l’ClSll‘lClCl en
bCl$ Sll'Cly'l cllonlur, dengell bir lbl,ltC6, ‘yClFC|ll’l’l~lOl'Cl ve istlndorn~cl
kdtkldq ‘blUlUl"lC]CC1‘k horcomcilorinin bu dengeyi lbozmomosi ve
bir de p(l1l'GylCl Oy‘l'lGlTlCl‘lTlO yo do enflcisylonci yol clomclmo vor-
dl. (7) ‘ A » 1

Blr kere deflclsyon ve iiretlm klsllmosl bCl$lCldl ml, bLl‘l'llCll'l

surdiirecek boekq glicler die olueuyor, ortoyo ‘birirklmsel bir etki
<;ll<|yordu.. D(lhCl once deginilidigi glbl, inscmlor Lirkiiyor, sotm
cilmolon clzolilyordu. Bu dd fiyotlorl etkiliyor, orddun iiretim ye
istihdoim etkileniyor, bunun do yine tcllebe etkisi oluyordu. Voti-
rrmcilclr do Lirkrllylor, yo|t1r|mydpm~lyor, ndklt porciyi ellerinde
’£U’£l'YlG‘K ieti=yo»rlord*|. Boyle olunco, 1kClZCll‘llllp tdsorruf edilen ge-
lirler cirtlk yC1’£ll'lm'Cl yci do holrcamolarci gitmedigi loin etki daho
old clrtlyordu. leciler ielerini ‘l<dyb~ediy'or, porcl horcdyomoz olu-
yorlardl. Bunun so-nucundcl do fiycltlclr ve Clretim diieiiyor. fiyat-
ldr, iiretim ve istihdom yenlden erklleniyordu. Ne o zomon, ne
de bugiine kadar hie klmse ibu birkcio deflcisyon etkenine fozlo
‘bir dgjirlrk verrnemie, hcrttu dz bir dglrllk bile vermem~ietirl. Oy-
so porcinin torihine ‘ve belki de geleoegjine etkili iki tcinesinin ozel
dlkkote deger olduéu Ol’lICidCl~dlT. V i
Bunlorddn biri, 1930, 1931 ye 1932'de depresyon clerlnle-
eirken, kendi fiyutlan Lizerinde bir dereceye kodor lkontrolu olon
iirmcllorln (yoni ciftcilerin sahlp O“llTlCldl§l tilrden bir kontrolcl
sahlp olcinlclnnlrekclbet edelbilme heveslyle fiycltlclrml dilem-
me egilimi gostermeleri, some dc: oz pore kolzonlyoruz diye, bu
ClCl§l telclfi edeibilmek lcin ieci iicretlerini indirrne ecjillmi gos-
termeleridlr. Boyle bir eey olunccl, <'JYI'll sanqyi ioindeki diger

(7) Arthur M. Schlesinger, Jr_, The Crisis of the Old Order, Boston,
~ Houghton. Mifflin Co., 1957, s. .476. ' V .
 - . . . . W W......,..,WA-,~.M,W, ;:.:;;,:;.:__-;
-’--~:;>-.~'-,-,-_-,-1;,-_~M »~-~:::;> 2":-'".;"';";3;’:r -If-”:;,2;5r.:'.:_2_'1~':.":4'..'.’14%-74 ~ . 0 _ ;.-; _ /‘ f/<
'/f "V.”
“ hm"1
,1, ... ¢ W .,..,.~.-/rev: -1- -' I -/::: /~1 : 1‘-'-‘Y-/—‘—’~—;:;.;;
' ’-F.“-5'-=l1~.;>-"<"f:!f‘ -"-~"/-‘I/-1’-’>‘3

PA_E£-ANIN DURDUGU NOKTA y 235

ikuruluelor do oym eeyi yopmokto, cok geomeden oeoolyo clog“;- i'L::

ru lair helezon *boeloimokto, yoni lrnodern enflosyon helezonu-

‘we. 1
nun iersi olmoktodir. Fiyotlormliioretleri yiulkon cekmesi, oc- £1; ;. .
r,;_;2
reilerin cle fiyotlorl \,/UkCll’| oekmesi yerine, fiyotlor Licretleri oed-
Qlyo itmekte, her fi'\/or indirimi Licretlerde yeni bir ozolmo dol-
goslno neden Ol|l'flCl‘kfC!dll'. 1
;;.<
Boekon Hoover buocret indirimlerine kore: oikrmetir omo
pek lbir goze »gC'>~rL'|nLir erkirllik sogloyomomletlr. O lounun eatin- —:>~i
olmo QUCUHU 'C|l','l$»l:ll‘C|l'.l§l,'ll’lG, ~cleflosyonuy_ dolho bir vurgulodigino ;:,<
ve -Cl§lll'l(Zl$‘|Ill"Cl'lQll'liCl inoniyordu. Yeni Diizen’in gelmeslyle, Ulusol 1 ~21
lyileelirrne lid-oresl’nln boo omoci lbu loeoglyo inen helezonu diur-
ourmok olmuetu. YOl‘]OClCCl§]l eey dogjrudon miidoholeydi, yoni
doho sonro gelen Claret eve fiyot kontrollonnm o zomonlki >kor- 1'4
1-,-4
'L'J
ellujlydl ve- omocl do ihelezo-nu durdurmokii. 1
l
':',:‘uA

O zclmonm iktisotcilori Hoover'e de, Uluscil lyileetirme ido- 3

re-sl'ne de kotti not verdiler. lB~oyle =bir m~Llldol‘1ole, ip~iyoeo"lorm --1-11
~ 1».-1
eerblesroe ve re~kobet ioinde collemoslno Clylklflydl. Ucret indi- , .1

1.4
rimlerine engel olmok demek, emek iicretind»eki‘n0r_mol ve is-
.1-
tenen ozolmolori sofdlei blrokmok demekti. Bu indirimler doho :_...
I 1
kdrll ielemleri soolsyor, doho cok lstihdcrmo yol ociyordu. Uc-
rer indirimlerinin toplclm sotlnolmo giiciinlli ve tolebli oeogiayo ll;
oekmesi onemli goriilmiiiyordu. Sonundo Ulusol lyileetirme ido-
resi'ncle gelenekci gorile golip geldi. Clnlemilerin kolklel sevincle
koreilondi. .
Torlhe doho genie bir lbC1K|$ CICISI yone~ltirsek, Boekon Hoo-
ver’in“~de, Ulusol iyileetirme ldoresi'nin de tutumunun, 0 zomon
sonilcllélndon doho iyi oldugju ortoyo orkor. !l\/lodern S|i’lCll eko- l
l-

nomide flyoltlorlo Licretlerin birblirini etklleyerek, poro gelirlerin-

de ve fiyotlordo igiiclii ve ozyerk horeketler bCl$|(]t1Il§]lndCll1 ortik
hie lkirnsenin kuekueu yoktur. Bu tor horeketleri durdurmok loin
dogrudon m=UO|Qh~Cl|6~Cl‘6 bulunmo konusu, Ulusol lyileetirlme ido-
resi’nden sonroki klllk‘ yllllk sore ic.i~nde, ekonomik politikonm
Slk -orioyo olkon bir -kon»u*su'olmuetur. YHioover'|e id-ore kore|lo-
nnooki oloyo diiriist tepki g-6sterm~e'kteydil~er iki, lbfiryle dtlriist
23¢; A y mi. GALBRAITH/PARA

tepkiler her zomon loin eylemlere, inomlon teorlden doho iyi

rehber olmustur. o 1
O yillordo gozlemlenen ikinci bir deflosyon yorotmo guoijl
de bonko ifloslorldir. Bunun do birll~<lmsel etlkislolmustur. Blr
bonkolnm l<'c'>tLi durumdo oldugju bir kere duyulunco, her zomon
olduou gibi, insonlor hemen Cl‘kll'l okm porolorlni istemeye ge-
liyorlordl. Oi zomon en iyi clurumdoki bonkonm ‘bile loos: clerde
girerdi. Blr bonkonm oniincle ikuyruklor birikmeye bosloymco.
bu kez kornsu lbonkolor do teloso koplllyordu. Elimizde bu oloy-
lorm bir gorgu ’[Cil’ll§ll toroflndon iyi bir onlotlmi vordir. lvlorriner
Eccles eonrodon Federol Rezerv Kurulu ‘bG$KGllfll OlClC-(lklillf omo
0 sirolor iheniiz Ut°oh'dol<isoyg|n bir bonkolor grubunun 'bC!$l-
dlr. Yokm yerdelki Ogden Eyolet Bonkosl'nln o gun kcipllonnl
oomoyocool ‘hoberi geldiginde, kendi bonkcllonnclon birinde ne-
ler olduounu lbize soyle onlotmoktociir:

. lcolieonloro) blirikoo soot icinde ne gilbi oloylor"be~k-

lemelerl lgereiktiicjini soyledim. -<<EQer bu DOIWKCIYI ClClK tut-
mok istiyorsionlz, uzerinize diisen gorevi yopmoniz gerek,»
dedlm. y<<Hiobir sey O|‘lTlClm|$~ gibi ieinize devom edin. GL1-
lumseyin, huysuzluk. etmeyin, hovoclon sudon konusun,
hicbir ponik belirtisi vermeyin. Asll yiik, tosorruf bolLlmlJin-
de c;ol|sonlormjom»zuno y|kllooo~k’ur, Her zomon Liz; vezne
. oolyoruz omo bugun dordiinu ole ClCClCClQlZ. Hepsinde he-r
on elemon bulunmcili. Bugiin bu ibonkodo ‘bir tek memur
bile comm: lklso sure loin kolpotso, ponik ihernerl tirmonir.
Sondvio getirtiriz. Kimse ogre yemegine clkmosm. 1BugCm-
kii bu Q‘-kl$U oro vere’meyiz. Yopobilecegimlzin en iyisi, biroz
yo-voslotmok olobilir. insonlor buroyo tosorruf hesoplorim
kopotmoyo geleceklerdir. Siz de porolorl vereceksiniz.
Amo yovos yovos vereoeksiniz. Cok yovoe. Ponikle boso
eikobilmernizin tek yolu bu. l\/levduot sohiplerinin pek co-
Qunu goriince 'iI(1l'lll‘Sll'llZ. Eskiden belki imzolonnl kontrol
etmezdiniz. Amo bugiin tosorruf <hesop»lor|n| kopotrnoyo
geldiklerinde, ‘her birinin imzoslm korttokiyle korsllostlrlp
1
/“MM _ ,;..;,_.',,_~¢;-(,’v.-_:-’—,>;¢V'_»_;-,-§§'W,§',~,?\~f4 -_.-,-,-n-_-.-3.-1»;£;§f_§%g§g§§§; 5’ __:"-:'-7:1 - /' _-3-;-:-ii;-i-i?i~i1i-15%"W?”!E3§§§::?§Z:§§?-7%££-Z 'i€3f?f3j3."77j5f
L.

ll1 .
ll

PARANIN‘ DUBDIJGU NOKTl€L ' 237 1 .

El
kontrol edeoekslnlz. Hem ele ocele etmeden_ Blr sey doho
vor. porolorr verlrken lbiiyiik poro kullonmoyln. Bee dolor-
llklorlo, on dolorlrklorlo odeyin. Yovos yovos soym. Amo-
clmlz giinun sonuno kodor elden geldigince oz poro ode- 3*’
mek.» ~
Eu ‘Q
lMemurlorlo veznedorlor, bonko oolldloi ondo ‘kOlplyCl
Lisusen kololboligjo roglmen rollerlni bosonylo oynodilor... —l ,.

...Bonkomn ioindeki kol-obolik hem ‘bdyuk, hem de *1:-:5;

gergindi. Arolormdon lbClZllCll’l porolorml oekebilmek loin

sootlerdir bekiiyordu. Soot Llcte kopotmoyo l<olksok, neler
olur, Tonrl billrdi. Amo bircok du-rumdo olduou igibi, sece-
neklerin GZll§],l biz?! en cesoret isteyeni se<;mey*e itti. Bu- li %
guntr bir istisno soymoyo. bekleyen musteri olducjui siirece l ~:. .
bonkoy: ooik tutmoyo lkoror verdik. 7 §%:?3~/)1,
Bu oroclo ‘Solt Loke City'dekE Federal "Rezerv B-onkos|'
no telefon ocmis, hem Ogden Bonkolorrmizo; hem de First 5._=i'<£
1';
lQ'l ‘\--§v-'\s
E,’ HY,
Security Corporotion’|n d'ig";er bonkolormo nokit g6nderme- :~ l
um
-27 Nil

lerini istem-istlk. 0gden'e poro getiren zirhll Cll‘C1lbCl ’£l‘lZlkl

kovboy filmlerindeki gibi geldi. Cevresinde onu ~k|z|lderill-
1.1.-<-,"~=*_L
lerden koruyocok siivoriler vordi sonki. MUhCl"flZICll’ bonl<o- iii

yo girlnce kol-oibollk yorlldi, onloro yol verdi... l-l

...1Kontuoro clktlm, elimi hov-oyo koldirorok herkesin
dikkotlni bond yoneltmesini istedim.
<<Bir doklko!» i K
Blr ondo sessizlik oldu. {lil-
<<lBll"dClklkCl§>> dlyete~krorl~odimi_ <<Blr duyurudo bulun- lf-'. *
1.-1

mcrk llstiyorulm. ~GoriinLise gore rnevduot sohiplerimizln ls-

lerini olistlgimz hlzdo bltirmekte zorluk oekiyoruz. Cogjulnuz
epey Zomondir kuyrukto bekllyor. ltislmeler ve sinirlilikler
g<'§rUy‘orum. Soylemek istedifiglm, soot Licte -kopotmok ye-
rine, ~DOll"OlSll’ll oe*l<m-ek veyo poro yotirrnok isteyen kieller
oldugiu siirece bonkoyr dork tutmoyo lkoror verdik. Bu ne- +t m'fi“‘ ;F-7*?‘ ‘z
denle oronizdo yeni gelmisi kimseler ivorso, gidip ooleden 1'15
;l
sonro yo do oiksio.mListLi gelrneyi terclh edebilirsiniz. BOZI l-l
mevduot sohiplerinin igosterdiéi heyecon ve ponik lbelirti- lei.
233 I J. K. GALBRAITH / PARA

leri ioin hiobir neden yo-ktur, Hepinizin de gordiigju gibi,

Soil Loke *City’den yeni getirttioimlz porolor hepinizin to-
leplerlni rohothklo k~or$lloyocoktlr. *E’»unlorln geldirji ye~r~de=
doho ‘pek cok poro vor.» (Bu kodori dooruydu... omo o
. porolorl buroyo getirtebiliriz dememlstim.) (8)

Ecoles Bonkosi kortuldu, Eeoles de kurtuldu, hotto ook

soygln ‘bOl$Cil'ilCll‘Cl ulostl.
1929 yilmdo 659 ‘bonlko iilos etti vet lbunlorm buyiik ‘KlSll'll
ookiisien sonro oldu. 1930 \/llll'lClCl 1352 tone, 1931 yllindo do
229“-Tl tone kop-ondl. lfloslorln ooliju hold eski uzlosrnonln nie-
peten ~l<uoLi~k vet uyel olmoyon bonkolori orosindoydl. Amo lo sl-
rolordo, hiobir bonkonm gin/enli ol.m?od~:rj| soylentileri yoyllmo-
yo ‘bC.l$l~Cldl. Federol Rezerv Llyeleri de dirjerlerlyle birlikte loot-
mlciyo koyluldu. Bu orodo, en buyuk New York bonkolormin bile
giivenli olmodlol ortoyo Cl‘KlTli$’[_l. 1931 yilmdo, New York Fede-
rol Rezerv Bqnkosi guvelrnorii lHorriso=n'un, <<ki.iclL‘|k lbonkolorin
botmosi oyn bir oloy olorok tecrit edllelbilir» inoncml yenideh
dilsiinmek izorundo koldigjmo deoinmistik. Kenidiisinin ‘bu yol-
doki diisunoeleri hemen hemen kesinlikle 1980 Aroll<jln~do, Bir-
lesik ‘De-vletler BCll"lKClS~l’l1ll”l botmosl iizerine dogjmus olmol1-
dir. 200 milyon dolorlik rnevduotlylo but iflos, Amerikon torlhi-
nin en buyuk ticori ‘bonko iflosldir. Sozkonusu -bonko, New
York ‘l’lClZll' giyim sonoyiinin iinonsmcmmdo onemli “bir role so-
hipti. Kendine boyle bohtslz bir od seomis olmosi do, lblftfllklfil
‘y’C1'bCll"lCl|Cll’ll’l lA@ElD» hiikumetinin soygmlijmln do su veyo bu
sekilde zoror gor‘dijlgY)L'lne inondlrmistir. New York Federol Re-
zervlBonkosl o oloydo ‘biiyiik New York bonkolorlnl ortok bir
~kurtormo' operosyonuno tesivik etmeye collsmls, orno 0 bon-
kolor Birlesik Devletler ‘B-ClTlkClSl'l'lll’l botmosino goz yurnmoyl
se<;mielerdir_ lKurtor1lmoyo degip cleomeyeceoi konusundo do

(8) Marriner S. Eccles, Beckonimg Frontiers, New York, Alfred A.

Knopf, 1951, s. 58-60. Ahnti izinle yapilmlstlr.

l
/ ,.,~ ~_ ,, ,1 , , I"flVV// , ;,/1, ,/V 1: 1 A@:>t:g£;ff1Z'§fj_’\l;”jZ€€I{§???i{_g;§:-:~1j5;;'4‘{ 5 " {{>L~:/I": I? ;"'.,~":;.~:;:;__'.z:ia<.H.'>;¢
..-~.,,M-_,.M .-‘\ <»/~/4.5
\~

PARANIN DURDUGU NOKTA 239

birtuklm kugkulcr \lC1l'dl. Daho éinemtisi, 0 bqnko saygm New

York b0H'l?kClC!llk cevrelerinde <bir Yehudi kurulu$u olorok bilin-
mekteydi. *O\ gilnlerin ortulk dovro:m$x dikkate omndlfilnda, oluy"
pek de bflyiik bir koylp sc1y|lmum=:$t|r. V
Bir bonkcn batlnco, mevdiucit so|hip|erinin~ ortrk hGl'CUyC1CG‘k
parosl olmaz, bu "ytazden horcc1’mulo<r| 'dzq||rd|. Ve kredilerle Jm}
mevduat czrtrk b=o~ro C1|Gl'l|Cll‘ll'1 yarcmncr yarotnlmozdl. Bu neden-
le onlurm y‘c1t|r|ml<:1r| da, sonroki h€il’C<1YTlO|C1l’| ~dc1_dU$erdi. Bo!-
tcm bcmkomm diger bunkulczr nezdincieki hesc1p»|0r| dCl, tczsfiyée
iglemleri ilerlerken édenirdli. »Dolc1y:s:ylu 0’ bcmkcrlcmn dc: 1kre-
dileri CiZC1~||Y', ollczocrklcm istenir, bu yfinzden ycztlrrmlorlos hereo-
malor yeniden ozolnrch. Zuten dkjer bcmlkoiur do tedbirli ol-
muyu |bu$Ium~|$, kredi vermeyi c:zc1ltm1$, <:1lc1co'kIur|n| toplur olur-
icxrdz. Bunun do yotmm ve hcrrccxmoyn ozoltmu etkileéri vardl.
<<~B~un~k@u iflc1s|0|r|n»dan kurtulcmldr cmcok kendilerini corbuoak ve~
ustclcu ‘g|'.'|'venc~eli mevduot "kurum!un' hculine \getirebi-|enler_ol-
‘mu$tu.» (9) Bonkq butmularl da, bcmkc: botmqlclrmcz koraa du-
yulan ko=rkulc1r do aym sonucu doéurmcxktcx; tfirketici *hc1rcclmc1-
lcmnr azoltmukta, yomnm hdrocn"n~c1!c1|'|n| klSi"flC!‘K’[O, oléolcrysslylu
scxt|$lczr|, Caretiméi, istihdaml ve fiyotlun dL1$ilrmekte"ydi. IO ya!-
lard-ca purasol sistem, bu tilr etkisi olom bir molkine holline gel-
J .
mi$~ti. Nede\n-sonuc Hi$kisi yalmz pamsui sistemden e-konomiye £5
‘~.
do-Qru vgicivivor do degjildi. Botcm bcmk~c1|~0|r ekonomiyi cr§ca§;<|yo:
dofiru cekerken, fiyat d*L'|$mekeri, Uretim d~L‘|$'mele~ri, istihdclmé
dflgmeleri de iyi krediieri mahvediy*o»r, teIc1$ yoyryor, ‘bcmkcdorrn \

I\
bcstmcwsmo yol ClClyOl‘dL!. Ekenomik hvayat, her zaman oldufiu
gibi. nedenlerin sonuc, solnucicmn néeden hcaiine geldigji bir mot-
risti.

‘ 1932 yrlmdcx Federal Rezerv sonundcl igsindeki enfl<:rsyo~n

(9) Zamanm en saygln iktisatg112.1"mdan' Jacob Viner’in sijzii. Stu-

denski ve K1*00ss'da ahntl yapllxnlgtlr, 379.

1 (ff
i ‘:1
240 e J.K. GALBR-AI’1‘H/PARA

korkusunu yendi, clerk piyclsu ielemlerine *b0$lc1dl. lH~L'lklJmettc1h-

vllleri scrtm cllmdl; kGl’$lll@ll'!dG‘ clcl n-ukil: parc1lclr*bcmk<:1lordcm
dream alktl. Amo le ieten geclmrieti. ‘Korkuyu 'l(Gpl|ml$ ‘b~Gl’lkC1CllCll'
gelen ncrkltin Clsttlne ‘VGTH/OI’, l’1"r6VOlLl'Cl"[ solhiplerinin ‘kCl\plY(] clu-
\/cmdlfil gfim loin onu blr slgortcl sc1y|\/orlclrdl. lB~irclz_ dd b»u~ -korku
yilzrjn-dlen, cok gecmeclen YGSCII gereklerin co-k Llzerinde kargulllk
tutmlcwo bc1$l0y0cc1klclr, bu llaléyle uzun ylllclr SUl"Llp gldecekti.
Bu cle§;i$lklil<, Federal ‘Rezerv'ri*n ortlk son bore verici ola-
l’C1‘k klClSlk ‘l’O|Lll’ll:l rkclloullenrnveylel huzlr ololuéunlun bir gréstergesl
de clegiloli. Eger bir bonkcmln olurumu riyiyse, elinole boll 'b~ol no-
l<lt paras: vclrsca, o~ zomon onun krecllleri, lbol@ll olclufilu Federal
Reze~r\/lBonkc1sl '[OlF(]'flf‘ld~C§lfl reeskontcl c1llnc1blllyor~clu. Efier o bun-
kclnm ‘pClfOl\/Cl cok l‘htlY‘(IlCl \/Cll’S~Ol, sorun <vcrr demekti. O zaman
0 bCln‘kGl'llfl mevcutlurl, ltepeden buklelorlcr lncelenmeye olum-
\/erqllul. Walter B'o1»ge‘ho*t, blr'me~rkez<l0clnkc1smln lelevlerine iliekin
Cmltl wmmlndcl, ((lBUY[.§lk kriz cl6nvem~lerinde serbestse "bore ver-
rnell, ama ylllksek fclizle verm-ell,» dernletir. Federczl Rezelw ise
0 ylllurdcl bu klosik éljtldii tersilne c;ev*irrn~i$, dU§;il"k fGiZ|€, hie
de serb-estee em/llamuyuo0rl< borclur verlr olmluetur.
1933 sonunclcl, |'Jlrkede<ki"bonkc1lc|r|n hemen ‘hemen YCIHSI oar-
tlk yok olmuetu. lD‘Cl~l"lCl 1932'nln bO$|Clfll'ldCl lbl|8, mYem~urlclrm|n
llercie C1‘Kl|3@tl6l'll'll'm'GFCl*k etmedléi bir bclnku hemen hemen ‘kal-
lTlCl’i’Y|l$’£|. ~B6yle lweullor GlUfI~d'C1\, son bore veren olup elmumcl
l<»cn/rclml éyle Feclerul Rezerv’in tedbirli tercihlerine ‘bll"ClkllC1Dll6-
cek clkodemik bir clyrlrm SOl\/ll-Gl’TlOZdl. Bur her bcmkuclnln eld-
cletle ézlem rve ihtiylcc ~duydu@'1u bir eeydl. Federal Rezerv’in ‘bu
giirevi bfliklmlndlflfl fuullfi dovrommosl kOl'$lS|ndCl, son lborc veri-
oi olorrolk bir bCl$‘kCl ézel kuruiue yurutmclk $0 rt oldu. Bu ile 1932
Yllll'ldCl yuprldl, Reconstruction Flncmce ‘CDFDO-FGTIUH kurulciu.
' 1R.F.C. ihtiyclclolr ne 'kGClCl'l’ btlyuk olurso olsun, ‘lee ‘/ClV(1$
boelodl. O ZClmCll’l‘Cl kuolclr cok uz‘ bGl'1'KClI'llfl elinde kclrelllk ola-
rcrk kullanubllecekleri bir eey l<0l'm|$t|. ll-lem S8l'lT1;ClYGY8, hem
lrgrediye ihtiyuclczrl vc1r<:l1.*Kolrku do de~vam~ edlyordu. Enflosyon
llzorkusul degilse lbile, gereksiz derececle crcclk eylerne duyulun
korku. ABD'nln 0 slrulczrclclki Moliye lBc1rk<1ru ve lmqli bilgellcjln

/
~ — ' , _A,4” , _,;;_.¢»,
-, »--1
/l, ,»_;_,-»>>Ne A-M
..—.—¢..7/ ,,,,_
,5: - ,....,--W..,,.»,¢,/.;,§l/,::;-,fl___/ , _..,¢;¢\..z.~,.¢__e;>;>#_.,-,_/,,l§ @¢;;;»:,.,,,,,__flWo 1/ / ,_/ u ,
4r‘{‘1@1-/ MA, r ,M;;:;r::;:..—,¢. e_,,.;.m.::.r_'_-.,p K :1 ~F*::~, _o_,_/_o,¢_§_/’_, ..,\\.,N_M.;__._;:,_,;,;_;;c in ; Z,

PARANLN DURDUGU NOKTA 241 l ,,,5l

l
lemsilcisl sclyllon Ogden L. Mills, 1932 ll\/lortmdo rodyo dlnleyl~
ollerine, <<C')zel "kredi yoplmlz, Ameriko Birleeik Devletleri hi]-
kilm-etinin lkredisine oyrllmclz biclmde ‘boQl|d|r,» ldiyor ve eun-
lon ekliyorclu; <<Porum|z her eeyden cok ABD htlkllmletinin kre-
olislne boglldlr. *0‘ lkredi sorslllrso (yoni brnegjin gerekslz otak
eylemlerle sorsllnrsol elinize oldujlnlz her dolorm Clzerine ~kue~ ?%;v€?>

kunun gélgesi dueer.» (10) Arnerlkon ;VGTGl“ldG$|C1l'l olroslndo ell-

ne clolor ololbilen koo kiei ‘K-Oldl§l sorunu ise, kieillifiirne Ll\/gUl"l
olorok, Bokon'1n dikkcltlnden kClCl’fl~l$ bulunmolktoydl.
R.F.C.'nin ilk i3~(J$kOl’ll, eski lB~o;;:kon Yordrmclsl Charles G.
Dom/es cle pek ideol oluzeyi tutturomlyordu. lBir kere o gorip L*3';"

brioirnde ‘tipirk Amerikon ‘ki$i|lQine uymoktoyor. Serbest lmeslek

olorok bosrnokolllp devlet cldomllél yopon biri. Boylelerl etl<ile-
yici bir ozgu-vene sahlp olurlor ve diieillncelerinin ne yol»c’1ol olo- ‘ liiiiii
CGQI do onceden oz oolk ‘bellidir. John ‘W. Do»vis'le Jolhn J. Mc- !J""n'5

Cloy lbunotipik brnek oluetururlor; Buekanlorlbunlurl. yo hil- ».vviifi

gellk ycl do eylem vorutllmosl gerektifil zomon oofilrmle, hep TF‘

buniorol lboevurmuetur. Dawes gerci sboeko peklfozlo bir. sey

boeormle degllcllr omo en_ ozmolcm son lboro verlci rolilnijl ‘ho- @:»2a»:
rl-ko bir bicimcle dromotizer etmeyi bfl$CllTfll$'(ll’_ 1932 Temmuzun- ’ >”4".>i
*»:w:>:
:5
clcz ibirdenlolre istifo etmie, yeniden Chicogdnun ~C»umh~uriyet Er-$35
lr
l\/lerkez Bclnkosrmn ielerine donecefiini duyuflmuetur. Aslmdd bu
goreve o bonkodon izinli olorok gelmie biridlr. Bu oloylor clilokot
gerelktilrmektedir. Birkoo gtlneonro Cumhuriyet ‘Merkez ‘Bon-
~l<<:s1'ncl R.F.C."cien 90 milyon dolorhk bir kredi Clkl’l'll$tll’. Banko
o srrodo ozelllkle zoylf durumdoydl. Mevduotl zoten 95 milyon
dolondl. Bu mevducm destekleyebllmek icln doho onceden relin- l

lcle bulunon mevcutlor ise 0 slro gercekten pek oz olmolsyql. (11) l

R.F.lC.’ye rofimen bonlmlorca hucum yine de devom etmek-

.___.i

(10) Chzmdler .a1mt1 yapm1§t1r, s; 123.

(11) S’-chlesinger, s_ 238.
\'

' F.:‘l6
1‘; vbii _ J. K, GALBRAITH / PARA

teyoli. 1932 sonloriylo 1933 boslorindo, tek tek bonkolorlo ve

kuouikhonkolorlo ~ug]ro~sn"loyi oirdkon bu gidis, doruk topyekun
toplulukloro, hotto eyoletiere de ‘lsulosmis durumdoydi. l-lotto
bosto gelen moli mer-kezlere ve buyuk bonkoloro bile. Bu du-
rumolo yetkililerin ol<li_no gelen bir oozijim, belli bir toplulugun
‘,!G$GdlQl yerdeki tum oonkolori, mevduot sohipleri zoten 'l<oiq»ot-
tirocok olduéuno gore, onceden kopotmokti. 1932 yilimn Eikiml
oyindo Neviodo/olo~ki tum bonkolor boyle totil edildi. 1933 $u-
boti boslorindo, New Orleons’doki Hibernio BCIi‘ll<OSl'l'lll"|l ye
Trost Kurulusu‘nun kotii durumdo oldufiu hoberi geldi. Bonko
R.F.*C.'ye bosyurono ikoclor zomon kozonmok isteyen ‘Governor
Huey P. Long, Jeon Loffite ooh soygin korsonm on-uruno bir
totil ilon etmeyi okil etmisti. Onu coydirdilor. O do -dusuiwcell bir
iest yopmoy: secerek onun yerine on olti yil once Almonlorlo
diploinotik iliskilerin kopusunu onmoyi seoti. On hes gun son-
ro l\/liohigon'cl-o firtmo ]O*Cl’E|Odl._B~C1l'iKC1 holding sirkeitlerinclen o
eyolette en ook is yopon iki tonesinden lbiri, Union Guordlion
Trost, lZi‘ilyI:l‘k sikintiyo idusmus, ‘R.F.C.'den y(1l'dll’l’i* istiyo~rclu.'
Henry Fo»rd'u Henry Ford yopon liberol Cumhuriyetci domes
Couzens, koitii yonetilen bir bonkoyi kurtormok ioin vergll mili-
kelleflerinin ‘pC1l’ClSlfl| ihorcomoyi dogjru bulimiuyor, o bonkonin
l<e~ndi eyoletinde olmosi do olurumu defiyistirmliyordu; Henry Fol"-all
do oyni goriisteydi. "Kendisi en buyuk mievduot sohilzii olduouv
ioin, bosko onclon bir kurtormo kredisi olgrol< olocoklonnl er~
ielemiesini istemisti. Bu 'bir voton g‘6l’€Vidll’,*‘CllyC>i’lC1l’Oli. Ford ise
bunun gorev ololuéu konisindo derjildi ‘Bu yiizden lbutun i'Michi-
gon lbC1l"!~k('.ilOl'!l'\ll'I kopcmmosi gerekti. Digjer eyoletlerde inson-
lor o'urum;u oorenince giliruh holincle bonkoloro, porolorlnl ol-
‘moyo ikiostulor. P‘esp=esei totiller ilon edildi. Us hofto sonro1R*oo-
sevelt boekonliéo geidiéind-e, yolniz kuzeydiofiiuoloki bonkozlor
more is yopiyorclu. 6 Mort 1933'de, Birinci Djiinyo Soi/osl’ndon
kolmo Diismonlo Ticoret Yopimo Yososrndon yetki olon lbiiir ko-
rorndmeyle totiller L'|llk6i(;Opli'ldC1 genisletiloli. Doha onceki hoi-
tolordo votondoslor zoten onleml olorok ellerinde noklt toplu-
yorlordi... $ubo~t oyinolo nokit ololonimi 5,7 milyor dolordon 6,7
"/l"._,i_j§r,-“C-'1-',:“,/;'..'7;'I”~»"F"""If:z.’;;r,2"/"r/-‘,-3,.érf,>%€;i€i",£’:'J;‘f'f1’¢Z%K".*13l'::::*:*1;~/
"*"~~» '~~J““-—-~/"M-~~———~~~¢~~~ ~ ~--———---~-- - -'3"1"'51'i"??13TLiii¢???I'3??Ii%':i£z~£%Ii'{ii-
-<»/////-—//-»—’»”-'»?/~2//.->~-- W»--~» »,---~ _---~ - I 1'1.’/",1 =

PARANIN DURDUGU NOKTA IQ PP"Q3

inilyor doloro ‘yijkselmisti. (12) Amo bu poro, simdi totile giren

ticoret ‘bonkolorindo mevcluot olorok goziiken 30 milyor dolo-
rin {(13} yonindo devede kuloik kollrcli.
1923'de Almonyo’n1n oyle cok porosi vordi ki, hepsi de-
Qersiz olmustu. $imdi on yil gectioinde" Ameriko Birlesi-l< Dev-
letlerinde ise hemen hemen his poro yoktu. ‘Btesbelli poronm
yonetimil konusunolo 6-Qrenilecek doho pek ook ciersler vordl. -+q\»,—\- ~
Alrnonyo‘do 1933 §3~Ci$lClfll’i-ClC1 Adolf Hitler iktioloro geldi.
Onun loosorrsinin ‘b»iJyi'.ikikisml oslinclo, lBrCming'in morki delice Him

ltorumo loolitikosi yuzunden issizligin cok ortmosindon, Licret ye ‘iifisl

21:71
52%
mooslordoki, fiyotlor ve tC1$il"lmGZ degjerlerindeki lSilfOl;O verici
1,1
diisuelierden koyinoklon~m|st|_ Birlesik »Devletleri'nde, l\/lort dyin- 2115-‘.
V422

do Roosevelt iktioloro geldi. Sielefinin ender rostlonir b~icimde' ilk

donemi sonundo *bG$kCll'llI§Q vedo etmesinin ve yeniden secile- LI<:'.‘
fr,-,1

mennesinin nedeni_, kendisinin, donismonlorinin ve oevresincieki

l’lrll9i"l<EZlb(ln‘kClCllC1l‘li’l fozlo. uzun sLlre,enflosyon korkusu yClz'L'ln- 51.?-§'¥lI
l-.-.;.-
1.-:-.~:
:-:-:~
den horeketsii ikolm7olor|ydl. Foronin énemine olurso olsun, en 911????‘
ozlndon yorottiéi ko-rkulor konusundohio kimsenin zerre kodor
kusl<u=su olornoz.‘ 1
Bdnkolcir -pek de uzun sure kopol: l(OlmCl'dl‘kl‘Cli’l icin, mo-
'5
dern bir ekonominin porosiz nosil isleyebilecedini -yo do nosil
isleyem»eyeoe§1ini- gt‘>steremediler_ Elincle isi yo do vorlujl olon-
loro, llerde poroslni ocleme voocli kCll’$ll|Qll’ldG moi veriliyordu.
lei de, porosi do olmoyonloro bbyle ‘bir yorolim verilmerne~ktey-
di. Arno onlor zoten bonkolor koiponmodcin once die ne yordlm, 4;/4'1‘_' "I\{}‘:._’l ‘
he de poro bulobiliyorloroli. O gijinlerde ekonomi ook dustik lair li

(12) Fe~r1ez':11 Re/serve Bulletin, oilt 19, sayl 4 (Nisan 1933), s. 215.
(131 ABD Nfifus Saylnflarl Biirosu, Histm-ical Statistics of the United
l
States, Colonial Times to 1957, Washington, D.C., 1960, s. 632.
30 Hamran 1933 I’8.kELII1_1 32 milyar dolardl. Bu rakam 30 Haziran
1929’da 49,4 milyar dolarken bu diizeye inmigti. Bu da, diger §ey-
ler araslnda, batan bankalar nedeniyle yok olan paralaran da bir
gtistergesiydi.
211:4 y - J. K. GALBRAITH / PARA

duzeyde isledi. Ne vor ki, =bonl<o totilleri ibosloimodon once de

dusuk dl'.'IZe\/d6 isliyordu. Birlesik lD*evletleri'ncle poromn durdugu
o giinlerde oekilen yokluklor vet ocilor kesinlikle Alrn-on\/o"cld
poronin bollukton otiiru slflro inolifii zomonkinden doho f'ozloy-
di. Amo her iki deneyim de uiuslorin belleoinde cok uzun sure
etkisini siirdurmiiistiir. (14) -

Roosevelfinr gelrnesiyle oltm stondoroli do »blFG‘klll’l'il$, ko-

dit poroior ye mevduot ibonkolordo oltmlo odenmez olmustu. Bu
bir l>(C1=(;li'll|l’l'l0Z|lil*( degjil, bir secimdi. Roose~velt'ini'boso ge|mesin-
den onceki oylordo bol miktordo ic vedis oltm oekimi olmustu
omo ABD'de rezervler hold epey zengindi. Birinci Dunyo So-
vosl'n»do Fronsiz ve ingiliz vcitondoslorindon oltinlorini getirip
teslim etmeleri istenmisti. Simdi doho do silo bir f\'rneri'l<on nu-
kL'imeti._votorido$lor|no ve (sirketlere oym lseyi yopmosim soy-
liiyordu. Coéu but emreluydu. Unlii bir Ho-rvordl profesorti, hil-
kl','li'l'1€!'£ll’1‘VG’[Ol'1dCl$ll1 elind'eki-serviete elkoymo hGk‘kll'll reololettigi
ioin isinolen kovulclu. Amooyni zomonclo kendisinin birto~kim.~
‘kuekulu islere louloetigi soylentileri de dolosiyordu; Bird sonroki
béluind-e die oltino iliekin bir iki soz soyleime flreoti olo§]oc:ol<-
tlr.
9 1933, 1934 ye 1935'de cikon yosolorlo Federol Rezenr Sis-
terni bdyilrk éilciide reformo tfimbi tutuldu. Giiiciin nerede top-
londigji =l~<onusundol<i~ Ibutiin kuskuloro son verildi. Moliye lBokoni
ye Noki1:iKontrol6r£i, Federol Rezerv iKurulu‘ndon cikoriloli. Bun-
don ibéyle Feclerol Rezerv Sistemi G-uvernorler Kurulu'ndo yedi
Liye olocok, on clort yil gldrev yUilOGCGk|Cll', bir doho secilemeye-
oekler, beige bonkolorinin ve bu ‘bonkolordoki personelin yetkili
omiri dururnlun-do olocoklordi. O giinden bu yono »hi<;blr beige

(1-4;) -Ba.nkelaird,an niepeten var-likll gdziikenler 15 Martto yeniden agil-

ch. §}o§u yeniden orgranize olmok ya. da tasfiye edilmek iizere
‘ kapall kalch. 1 ~ »
.§r;,:;f,:;j,j;’:;;_;ij;j;{::¢ ::":2‘:';‘:>: '2: F / 4 1 ::¢~1-:-5-:1;;;,;;%- i~:'r:::::;>-{_:_~_r:::_~;..—;;;.; 9~..,9 _ , 1 1» -_ . » ~..>;~.-,-;1~-,r1~r .‘":,'~::"'",x:*_‘L*;':‘L~’;’,.2";'":";* ,_-::.»/» -~ ~ F ~ ~

PARANIN DURDUGU NOKTA 245 l;

l 1
9 bEil"lkGSll"lll1’bO§5lFldGKl ikisi isim yopclmodi, Oi"llCll'| oi~leleriyle kom- '1

sulori disindo pek -kim-se tonimoz oldu. <<... 1933'den bu yono en

guclii eoilimlerden biri, lbolgesel Federol Rezerv lBonkolori'n|n l
:54
A

gilctinun osinmosi dogjrultusun-do olmustur.» (15) i-Kurulo verilen

1 yeni gucler ve yetkiler orosmdo, ticori ‘bonkolorin ‘kendi Rezerv , 1
';~—.:1
»\< /< A
BCmkGlCll'l'l’|G yotirmok zorunda oldugu korsilik mlktorinin de-
gietirilmesiyle, clefierli kofiitlorin spekiilosyonunu iyoponlordon
\ beklenen kdr poymin belirlenmesi de ‘VGl’C||. l
Ned-en sonro nihoyet Birlesik Devletleri’nin de, en ozindon
onemli ooilordon, ortik bir menkez bonkosi vordi. Tohmin edile-
’ bilecefii gibi bu Demokrotlorin bosorisiydi. Yoni boyle merke-
zileemekten ve boyle giiclerden en cok korkon portinin. Bu
durumdo onlorin bu yonde ogjirlik ‘koynwosi, kotii olduklon kus-
kusunu. yorotm~om|sti. Denilir ki, orgonizosyonunu kusursuz hole ‘L1
>131

getirmsis her ikurulus, inise gecmis demektir. 1933'den sonro

F-ederol Rezerv de ibuno ornek olorok gosterllebilecek durumo 3:522:

geldi. Onu izleyen ceyrek yi.izyil icinde ekonomik polltikonln bir

‘ hoyli disindo ‘koldl. 1 14

l;~@.
G
i.

!w
1933'de kobul edilen _b-onkocilik yosolorindoki bir moddeye
hem muhoifozokdrlor, he'm~ ole yonetim 1kCll‘$l cikmoktoydi. Bu» l

moddeyi Alobomol Ternsilcisi Henry ‘B. Steogoll koleme olmisti.

Poro konulormdo biroz eksontrik, hotto ootloik diye sohreti vor-
di. Kendisine bu isde ‘Michigon Senotoril Arthur Vondenbierg
de yordimci olmustu. Bu mddde bonkd mevduotinin sigort-ol_on-
mosino ilisxkindi. Yeni bir kurulus, Federol lit/levduot Sigorto ku- LF
rumu odiylo ikurulocok, serrnoyesini Hozine’yle~ Federol Rezerv il
l
ll
l
l
_._..._,._ii...___ii.__. l

(15) Sherman J. Maisel, Managing the Boiler, New York, W.VV. Norton
8,; Co., 1973, s. 158. Esldden Guverniirler Kumlu tiyesi olan Maisel,
biilge bankalannm giiciine diirt numa.ra,11»yeri vermekte, ondan 6n-
ce'Guvern6r1er Kurulu Bagkanrnl, kadrosunu ve iiyelerini s1ra,1a-
maktadlr, r
3415 J. K. GALBRAITH / PARA

Bonkolori verecekti. Sigorto -b=i.itLin bonkolorin mevduot sohip-

leri loin gecerli olocdkti. iister eyjolet ‘DOIITKGSI olsun, ister ulu-
sol ibonko olsun, Federol Rezen/’e ister Liyle olsun; isteir olmo-
S111, ‘her isteyen lbonko bundon yororlonobiilecekti.Bu énerinin
tehlikelerini herkes gyoirebiililyordu. En iyi blCll'l>kG|Gl", en sorumsuz
yonetilen bon~kcilor|n soru'mluluԤunu: kobul edecek demekti. Ko-
tu yonetilen bonkolor do, poronm ‘boskolorindon QIKGCGQIHI bil-
dikleri icin, ibiisbutun Elsi cigrindon oikorocoklor, yosonin uygu-
lonaslylo bunu. engellemek ole mumrkun *O~|mC1y‘ClC(]‘k1ll. Ameri*kon
Bonkocilcir Dernedi bu plono ‘kC1l'$l sdvosi son sipere koolor sur-
diirdu, onerinin <<SiCl§lll'kSlZ, bilimisellik disi, hoksiz ve tehlike-
ll» l16) oldu<f1un~u~ ileri siirdu. Bu belki die eski kopl-on= lloon'kocill-
oinin vohsi gunlerine donmek onlomino gelecekti. 1
Arnerikon porosol torihi boyunco hicbir yosol bnlem bu ko-
dor ~bLiy*Lik bir degisiklik getirmemistir. O giinden beri (bu so-
tirlorin ycizilisino kodor) hicbiribonkonm dismdo olusturulon kuy-
ruklor kentin -dioer bonkolorino yoyilmis cledildir. Zoten 1ku»yruk-
lor hiobir zomon olusturulmormstir bile. Olu~sturulm~osmo do ne-
clen yoktur. Artik ‘mevduotin ge/risinde devletin sigorto fonu
vordir. Bonkoyo ne olurso olsun, mevoluot sohipleri porolorinl
olobileceklerdir. Sigortoyi sodloyon kurum, yoni ‘Federol lMev-
duot Sigorto Kurumu do tedbirsizlifiin bedelini~-bdeyecek torof
oldufiyu icin, bonkolorin bu tiir lhoreketlerini de~netleyebiIm~ek-
te, onion demir pencesiyle ikontrol eitmekte ve mil-dcrhole ede-
bllmektedir. Blr bokimo bu kurum, Federol ‘Rezerv’in olomo-
digjl seydir, guvenilir bir <<s0n bore verici>>dir, sigortolonmiis
mevcluotin odenebilmesi icin ne ikodor poro gerekiyorso,vsov-
soklomodon hemen bdeyen kurumdur‘. 1933 yilinclo 4004 bonko
ibotmisyo do bonkolor totilinden sonro yeniden ocllmosi uyguh
goriilmeiclidinden kopoh ikC1|‘m|$tll'. 1934'de botmolor 62'ye in-
mistir ve bunlorin yolnizco dokuz tonesi sigortolidir. On bir yil

(16) Arthur M. Schlesinger, J11, The Coming of the New Deal, Boston:
I-Ioughton Mifflin Co., 1958, s. 443. .
 ii '!?3‘{/a£*kZ%F;i£%%3fC“%:%§€%Z~Z-32?“'?W‘ II/}?:Ir-"rfir-’fi€.?i€€€a% -,-,-,~.-V-.~.= .’:ir5:'::: -;--/-,-.-
‘F12
l5i7

PARANIN DURDUGU NOKTA . IQNP '1

_ sonro, 1945’de, AB»D~’de~ bloton bonko soyisi bir olmustur. (17)

. Kontrolsuz bonkoc-mom onorsisi, Federol Rezerv Sistem toro-
findon degjil, gblgede kolmis, itilbon olmoyon, istenmeyen Fede- l
(Z
rol l\/ievduot Sigorto Kurumu torofindon sodlonmistir. l

l
,',

lit
l
lfi

lo»
F
,2
l‘,,.

l- _

lit it

(17) ABD Niifus Sayimlarl Biirosu, Historical Statistics, s. 636-7. -

 On Besinci Bbliim

IMKANSIZIN TEHDlDi

Fron-klin ‘Roosevelt boskonlioinin ill; ocis konusmosindon en

cok CIIITITI yopllon cumilesinde, korkunun ekonomik oloylordoki o
cok etkili roltine deéinmiisti. Kisilerin isini, oiftlifiini, evini, bon-
kocloiki porosini yo do sirketini *koyb~etm~e korkusunun onion mon-
uksizco tedbirli clovronlso ittiéini} blunun do isleri doho bete-r du-
rumo getirclidini onlotmoktoydi. fl%;!§{lgNrt~sjM93§ide ole yine enflos-
yon korkusunun hold devom edienetkilerine deoinse, bunlonn
devlet mild-oholelerini eskisinclen doho bilecok felo edici bi-
cimde etkiledigini soylese, yine hokli olurdu; ciln=kLi doho son-
roki oylordo bu durum onu bL'|y=ii*k sorunlorlo yiizyiize getirecel<-
Wti. Bu korku, poro Cll'Zll’ll ortirmoklo, horcomolori ve ooloyisiylo
’l<opotilomoyon oouji ortir~mo:kl»o ilgili mm miidoh-oleleri, bunlor
\_/GpilCll§ll‘ldO is guvenoesinin bozulocofii, QUVGH sendromunun
ortoyo Cl'kClCCl§l tehdioliyle éinledigi icin, iyilesmeyi sogloyocok
her turlii clevlet miicloholesini onlemis oluyordlui ANutuk otmo-
nm disindo, komu horcomolorini birozcik <>isii”Fi“Z3”i~tlrm<;iyi igoze
olmodlkco pek bir sey yopalomozdl.
Roosevelt’in secilisi oslmdo enflosyon 'ko-rkusunu doho do
deriniestirmisti. Depresyon devom edip kbtiilestikce Kongre’de
yine eski olevler kipirdonmoyo boslomisti. Nevodo Senotbrii _ve
Senoto Dis lliskiler Komitesi Boskoni Key Pittmon gLimusoiile-
rin bosindo gelmekteydi. B-ir zomonlor Bryon"|n oskerlerinden
-du i'4/-Q-utfJ~@J~%;l‘?..';’»l£:;‘?5-’3L",3$~"‘3ZC$1",$‘Z3 'r:::::;*:::;2"3;:@ié‘£‘Z?;&*:£;f'g€1'§i~:*:r.u:’:ra*’*~/* 1/;;,p;f1;.;;,;l§§§:£*iWe?"(§}?Z{€—I;Z;Z€€€f§§%j

itNA11
Ttil
l,~‘_; l
YMKKNSIZIN TEHDHJI 249 I
\

biri olon Oklo-honio Senotorli Elmer Thomos ise, dolonimdoki

noronin ortmosi loin her onlemden yoiioyoi. <<:Dolcinimdo doho _ ".(r('".5w32-7,.;
(0, - T:\'~. -.;,_:.,-; -i_:i
.1.:

cok poromiz ‘O|‘mCl|ldll’. ‘Hongi ttir poro olduzju viz gelir... ister
gointis, ister bokir, isterpirinc, ister oltin, ister i<ogii.» (1) Bu
kisileri deste-kleyenler her iki meclislte de coooliyordu omo son-
i” 4:4
_.

in
rodon bu cooolisin son lk6Z oldutfiu ortoyo cikocoloi. Ve durum
doho ikotiiye gitmeye boslodioindo, enfiosyonculorin soygin oev- - -:1

relerde bile yondoslori belirmeye ‘boslodi. Fronk A. Vonderlib iii W1

l

boskonlioindoki (‘kendisl birkoc yil once Notionol City YBonkosi' 21.»; .1

nin b>C1$ikOTll|§jll'i| yopmisti) Millet Kon'iitesi'y|e Remington ‘Rond'
olon Jorries Rond, bonk-ocilik ve is diinyosindo tutunocok bir dot . 1

eoigjlodilor. vl3;uW§l$ggALqAL clolori olduoiu kodor demokrcisiyi de l<oti'.'iye .-M32X

gottirecek bir sey olorok kuskuylo bt]l§l|_dl._ Rodyo konusrnolori yo-

pon Michigon'li pop~oz Chcirles E. ~CouEhlin die kiliseyle lbir kon- Tl
11

rL'i kurobileceky kodor gtizel konusuyorclu. Bozi iktisotcilor ortik

_m._1_“Ww, ---1.-.=.¢i=...l*v-qt--q.,.,W.».1»-...------_._.- M}
. jg»
emteo dolori diye bl[~l<OlIl9m'| sovunmpyo |1l‘Cl§l£1_,'Ml‘[l_l§!_,(_I3ml'Cil_.~ Y-uni T -"Iv V l
F-fir;

7€I*”'"'“‘<:ler_.i“‘é?i“fi“im~<‘i“lt'i '1“EiW -deoil oe§ "sobit~'§Eitin~o'l‘r"fiE“gCiciiinen b‘0ll‘ClLl"YO|Clfl bir -:5:-ti

'Pl°"3_- idcllfllm ‘9<'Y'"@- b‘“.o§§lPciL.S'9.¥!.H9..l[@9~.9.§1§§ flsllndfl oercek \r:"‘l_‘?Y

M-isLtiil<roirin to kendisiydi. ‘Boyle bir istikror, tiyotlorin sirndi ylil<- -i*1

)7‘
flseltilfié?e”iri'im§E§‘rme“§’EiFe“<Ye§’;ine gore (poronin sotinolrno giicili, ne 1
4
'4
tiirlti hE>S'C1[JlGl'lli'SCi ~hesop~lonsin su siro osiri yiiksek olduouno
gore), inson herri dolorin istikrorindon yono, ‘hem de fiyotlorin ,l
1
yijikseltilmesinlolen yonoi olobilircli. s '|
l

Arno ik’[lSGlCl|‘C1Fll’i‘b~C|Y'b|k coounluouylo soygin bonkocilor

ve isoclomlori, bi'iyLiyiip~ yetismeleri sirosindo iolerine islemis
olon korktiloro sodik koldilor. 1933’L'in doho sonroki oylorindo
en lbosto gelen iktisotcilordon kirk kodori Princeton l'.'lniversite-
si’nden Edwin W. -*Kem~merer‘in liderlioinole Poro Politikosi Ko-
niusundo iktisotcilor (Milli Komitesi odi oltinoo ‘birlesecek ve po-
roylo herhongi bir sekilde Oiyn0lnmClSH'iG ‘l’(C1l"$l miicodele etme
korori olocoklordi. (Profesor Kemmerer doho once de ‘l\/leksi-

( 1) Arthur M, Schlesinger, J12, The Comiiig of the New Heel, Boston,

» Houghton Mifflin C0., 1958, s. 41. ‘
250 J. K. GALBRAITH / PARA

ko, Guotemolo, Kolurnbiyo, $ili, Ekvotor ve dioer uzok diyor-

lorclo poro sovoslorino onctl olmus, milsterisi (olon hL'iki'.'imet-
lere hep oltin stondordino yokin bir sey benimisemeleri icin
zorlomodo bulunrrius, omo bunlor gecici olmus, CUHKU o ho-
rkurrietlerin hepsi sonrodon ciltin stonclordini terkellmistir. Altinoi
bu yokinlioindon ottirti Kemmerer bir hoyli sohret ve boro iko-
zonmistii'. l\/iosurn nedenlerle bileiolso, bir cikor ootisrnosino lo-
eilmis olmosi ihtirnoli vordir.) R*oo~s'evelt'in gelmesiyle kor~kulor
do, horekete gecme ihtiyocino olon inonc do derinlesmisti.
Geroi Roosevelt secim; ‘k‘Um‘i3Gfiy‘ClSl sirosindo ne soylediyse
hepsi giiven vericiydi. Arno ‘bLll'l|Cll'l g~erc1e*kten boyle Vopcicooi
belli olur muydu? iKongre'cleki pek cok ikisinin, insolloh oyle
ycipmoz diye bekledigji de ortooloydi.

Dcihoillk gtinlerden itlboren enflosyon konusunda sinirlor.

ydlniz yen-i yorietimin clisinclo deoil, icinde die cizilmiis buliunu-
yordu. ‘Yeni yonetimdeki onemli kisilerin hiobiri kendisiini enflos-
voncu diye tonirnlomoyi orzu etrnemekteydi. Amerikon lpoliti»ko-
cisi yovon eivlilik tosmicisindon kurtulupi ozgL'irl~Ci§ie kovusmonin
ozlemini ceker; ote yon-don do zino isleyen biri olorok toninmok
istemez. Aryni durum enflosyon icin de igecerliiolir.y Dolorin de-
ijerinde ne dL'ism=e, ne cle ortis olmosi onlomino gelen istikror-
lilik isteyenler -C‘O‘§]Ul1lU‘K’[(]y~dl_ Bunlorin en ondle gelenlerinden
biri oe TGl’li'l'll Bokoni Henry A. Wolloce'di. lEnflos\/onos korsi til-
rntiyle icten s-ovunmo yoponlorin orosindo, ~Roosevelt’in ‘btitce
clonisrnoni ‘L€‘WlS ‘W. Douglas, Poul lvl. ’Worburg’un ooilu Jomes
Worburg (2) ve ‘Woshington'o yeni gelen ‘Hozine donismoni Deon
Aoheson'lo sonrodon on kozonocok olon ll—lozine'den lBernord
Baruch (soyilobilirdi. Boruoh soyle demisti: <<En'ilosy*onun yovos
yovos gelismesinden soz etmek, toboncoyi yovos yovosi otes|e-
meloen soz etmek gilbidir... Poro, deoerinin yok olmosi tendi-

(2) Delia sonroki yillarda goriislcri bijyiik olciide degisinistii".

M »/r,-/,-/iJv=‘»T,".:-':q.-?L’&\P»h%#¢ »_~_-,~;7,/1,,» ,»'>J;-Jr’?/» , I , K /_A_/_¢.;.~;:;;~g>'>.;-;»~;¢~;:;;;:r:,L/_,,;,,:;,:,-Q ~';=;;_- '~"»<_%‘.""/I '~>-3;;/s , _‘/ {_;:,:;~,;-L1,,

l-'2'-T2
‘_ _, _-»
, ».»

mi
lTi;-:
mnceustzm Termini .251

diyle clolu bir ortomdo islevine geri doinemez.>ifl(3l/

4 i\/lorti izleyen hoftolordo sooilom pal-»¢i5ii<ii>”' (~keno‘ilerlne ,, . 1

boyle demekte tere-ddiit etmiyorlordi) oyunlorini sohnelediler. 1‘—f‘iJ

.9-.1

Acilisindon bir hotto sonro Temsiiciler ilvleclisi Riooseveltin is-

teoi Lizerine ve iDou~glos'in tosorimiylo, kornu gorevlilerinin, si-
vil hizlmetlilerin, Kongre Liyelerinin oyliklorini ‘ve emeklilik inoos_-
lorini ozoltmo korori oldi. Bozi liberol Demokrotlor korsi cil<ti-
lorso do kulok oson Ollll’lClC||. Senator Thomos’in Toriirisol Ayorlo-
nio Vosoisrno getirdioi deoisiklikle ilgili doho bfiiyok onlosmoz-
liklor vordi; sozkonusu *d»e§;'iisi-klik, (bosko seyler orcisindo) gu-
niiisten serbestoe poro yClplH"l‘ll'l|; yobonci hU‘kl:|lfi6T|€‘Tlfi odeme-
lerinde 200 milyon dolor deoerinde gl]l‘flCl$e koclor ‘kabul edil- '11-T.
4, _ _
mesini; yesil kooit poro bosirninin 3 milyor dolorlci sinirlonrnosi-
ni; dolorin oltin yo do gL'imi.'is ioerioinin oncok yoriyo kodor in- I ,. L-';

olirilmesini tolep ediyordu. TLin'i~ bu fikirlerin orkcisindo o eski

futku vcirdi. lDeg“iisi~kli*k bu sekliyle kobul ed*ildi.~Gercil tehdit boy-
lece boskoi yone cevrilmis ol~uyo~rdu; omo iRoo<sevelt'in poro no-
litikosi l'.'|Z6l’lnd€‘kl yetkisini sinirsiz kilmo pohosino. Doloyisiylo i~
do R*oosevelt'in goirtisleri hokkindoki_ koygilori doho do ortmis
oliuyordu. Boskon iboylesine tedbirli dovronclikton sonro ‘$li’l(l*dl
i
enflosyono boyun eoerse, her sey gercekten koyb~e~diieb~ilirdi.
1933 yozi ve sonbohorinolo biiyi',ik bir deoisiklik oldu, soo-
lorni porocilor iktidordon dosttiler. Roosevelt’in goriisleri icin yo-
pilon m‘l:ICCld6lGd€‘kl doniim noktosi Londrci Ekonoini ‘KOl’l'§@l’Cll’lSl
oldu; ekonornik oloylordoki coou doniim l’iOl<1ZCl.Sli'l~Cl(2lYi doho ocik
vie olromotikti bu. . » l
\

1933 yilinin Hoziron oyindo l_oindro'do toizilonoii Eikonomi

ve Poro Konterorisi, 1945'clel<i Fotsdorn Konferonsi’ylo biriiiltte,
sirndiye dek yiizyilin gercek oniomclo en goripi uluslororosi toi:=~-
lontilorindon biri oldu. Hoover yonetirninin bir miroscisi olorok,

iw

(3) Schlesinger, s. 196.

 \

252 s J. K. GALBRAITH / PARA

uluslororosi gorlismenin diinyoyi bunolton ekonomik sorunlori

bir sekilde ‘hofifleteibileceoi umudunu yonsitiyordu; Ibunlor oro-
sin-do, istikrorsiz porolor, gilimrilik torifeleri, tlretim» fozlosi mol-
lorin tiyotlorinin dL‘isCirl.ilm~esi ve bunlorin do otesinde depres-
yonun korkunc som yeli onde -geimekteydi_ Altmis olti ulus, iyi-
lesme icin hicbir fikrin gozordi edilmeyeceginden emin olorok
temsil ediliyordu. Uygulolmodo konferonsin doho dor cerceve-
de omoci, oltin stond-ordini iholo‘ si'jirdL‘irm~ekte olon Lilkelerin, oi-
tin stondordindonoyriimis i'.'ilkeleri ‘pGl'C1l*C|l‘||'l(] istikror kozcindir-
molori loin ikno etmelerine oloinok yorotmokti. Boyle bir istik-
rorin gizemli bir yoni yoktu: yLl‘§u“vuUl‘k¢e_lerinw_iqg‘i;qLo_ri_1 oitino DGQH
porolorkorsisindo belli bir kom»biiy'5Wro?7c“inin oitino dCisti.ioi,'i zo-
rnon eldeki oltinlori kullonilobiiir kilmok. O zomon diisijis oniene-
cektir. Boyle yopilmodioi to~kd‘i'r'<~lfléT‘o@_§tondordini terkedenve
porcilori korli bir kombiyo royici eide eden Lilkeler, oltino booli Lil-
keierelmollorini sotcirken hoksiz bir ovontoi soijlomis olocoklcir-
di. ‘Bu,duruim~do oltino booli Ciikeler ucuz porolorin de§';i~stoku-
sun-do oltm koybedecekierinden, eninde sonundo oltin standar-
dini terketmek zorunolo ‘KCl|(JCCl‘KlCli'dl.' Porolcirino istikror *kozon-
dirmo mijicodelesinden yeni cikmis Lilkeler ocisindon hie die hos
korsilonmoyocok bir bekienftiydi bu. Gzellikie bu yoldo zorlu bir
cobo gosterip imilcodeleden yeni cikmis olon Fronso, dotjol olo-
roik oltin stondordinin lideiri durumundoydi.
KOl1f6l’0flS'lZ)|Cll"l|Cll'lCll@ll'lCl‘Cl, Fronsizicirin i1'lLlU1Gfi‘kil'lifl, hotto
eoodicinin hongi Lllke olocodi konusundo hic kimise zerre ko-
dor kusku duymus olomozdi. Ameriko lBirlesik Devletleri siki
sikiyo oltm stondordino bogjliydi, bol ibol rezervi vordi, ciltin re-
zervlerini comertce sunuyordui ve oltini din gibi kabul eden ki-
silerin yonetimindeycli. Delegeler iK.ensington Jeoloii lML'i2esi'nde
toplondikiorindo ise, Ameriko Birlesik Devletleri oltm stondor-
dindon oyrilmis ibulunuyordu. Doloyisiylo itutumu bir bilmece
soyilirdi. Son zomonlordoki inonciorino ‘hold booli miydi? Yok-
eo siindi dolorin dijismesini, but soyede Amerikon ‘mCl|lC1l’lnll'l so-
tisindo ovontoi sofiilonmosini, ozelliikle tcirim iirijinlerinln dis po-
zoriordo ikoloyco sotilip burodon do Amerikon fiyotlorinin doho
l ~ 1 .
 , , W ,-,»,-M,,~ ~, -,-,-,-1-,-2-,»,-1-,-.-/-: 47/‘//’rYr’—( -W -'-2,-;-;-u-,-1;;-*a::+W:":z%22zf "'€’~’—Z:I€i€i,
/i1 _ :-1- ’/:;€/Z//:l~.Ll»7fllls’Z'1‘*l').i.;:“;".-'_"-"'_’..".."12222122,z.;fl,c,.fl¢'€rE:o§§i€§<;'7?74N.’13¢:~.1¢;;,:j:f_‘2i-.1iZ.$;:Z:El,._-_»_-531"Mi? LV>;r:;A’;~4Y4vrYr‘ r
i
ll
li

iMKA.NSIZIN TEHDHH 253

iyiye gitmeeini mi isterdi? Konfernston onceki hoftolor boyun-

co Roosevelt, boslcingictoki gelenekciliolyle, ikendlsini ziyoret lo
eden birook devlet odomino dolorin istikrorindon yono loldugu l
ll.
li
izlenimini vermisti, Belli bir noktodon sonro dioer tilkelere ordn- ,.
l
l
lo dolorin diLisLisL'ini'.'i durdurocok olon oltinlori ‘kullonilobilir kilo-
cogi hovosindo oimustu. Amo Amierikon delegosyonu bu olduk-
co temel konunun iycoziime >bG§|Gl’ll’flClSll’iQ, hotto dLisilni.il~mesine
bile egjilineden gecip igidiyordu. Bu ihmol onemili, omo o sortlor l
l
li
loinde olooondi. i
li

Delegosyonun bos-koni Cordell Hull, yordimcisi do 1920 se-

cimlerinde Cox-iRoosevelt grubunun ‘bCl$kCll'll olon Jomes "M.
Cox'd~u. Uyeler orosindo istikror konusundo iki tic goriiise sohip
kimseler ioldugu glbl, bu konudo hicbir fikri olmciyonlor do bir
o kodor kolcibolikti. Blu sonuncu grup orosindo Te~ksos'don Rolph l
llfll. lvlorrison, Demokrotlori moii bokimdon desteklemis olduou i

icin son ondo oiinon -bir iilye olorok bulunmoktoydi. Senotor Key
Pittmon do delegosyoin tiyelerinden biriydi. Onun "ilglsi. yolnizco l
gtimtisiln yeniden poro soyilmosino ve ulusol icki yosoginin si-
kioilioino ibiroz oro verilm-esine idoniliktii. En sorhos *holindey-
ken bile oozindoki tL'iti.'in eriyioi kiv-omindoki siviloro genis bir
yoy clzdirerek onlori to iuzoklordoki tl,lK[lft§lkl'lO'KKO|Clf|nln incline
isobet ettirebilmiesiyle ve giiimiisilin odi gecer gecmez (kiso bir
sljire loin bile olsci) derhol oyilobilrnesiyle meslekdoslorini pek
sosirtirdi. Resmi dovette Krol V. George'lo Krolioe Mory'ye olo-
dondisi bir igoyriresmi hovo icinde selom. vermisti. <<l<rol, toms-
tioimizo memnun oldumi. Sizinleide, Krolice.» Blr kereslnde Clo-
ridge's otelindeki gorsonlordon biri domes Worburg'don ‘ken-
disiyle but-osikhon»eye kodor gelmesini rico etmisti. Orodo Pitt-
inon cirilciplok durumdo lcivoboniun icine oturinus, kendisini tis-
kiyeli bir hovuzun heykeli soniyordu ve gorsonitiim cobcilorino
roomen onu heykel O'll'TliOldl§ll'i.Ol inondirofmomisti. (4) '

(4) Bu hikoyeyi James Warburg a.n1atm1§i:1r. Biraz degigik bir enlatun

da, Kral ve Kraligcfyle tamsma olayiyla birlikte, Wa.rburg’un 01:0-

\
2.54: J. K, GALBRAITH /' PARA.

Bircok Lilkeden gelen delegosyonlor orosindo Almeri-kon de-

legeleri hem en renkli, hem; de en kofosi korisik delegosyon ol-
ino |’iClk‘kll’|G sohipti ve konierons ilerlerken bu delegosyonun
iiyeleri blrbirine korsi hokli bir nefret gelistirmeye rboslomislordi.
Bununloi birlikte, Romsoy lVioc~Donolcl boskonlidindciki lngiiliz
delegosyonu do, oltinin destekcisi mi, yoked k»onveri:ibl olrno-
yon bir sterlini older iooroloro korsi lngiliz ihrocot-ino yenidlen
Zoror; vermeyecek bir kur dijizeyinole tutmokton yono nii olo-
cooino korcir verrnemis durumdoydi. Tek fork, delegelerolen bi-
rinin dedioi glbl, lngiliz kororsizlik vie korgosoeinin doho erodi-
niize -bir olurumdo ibulunmosiydi. Koriferonston onceiki oylordo
Ainerikon siyosi ko’muoyu, lngilizlerin, Fronsizlorin ve doho (kii-
otik mi'.'itte1‘ik devletlerin ABD'ye olon sovos borclorini oclenie-
leri lkonusundo isrorci bir tutum icindeydi. il\/lotteilikler de,
Alinonlorclon poro tohsil etme umudu suyo olusijince, oyni ke-
sinlikle bunu F60ld6d‘lYlOT|0l’dl. Eoer bu konur ortoyo otilirso, kon-
feronsto bosko bir sey ko»nusul-omoyocooindon iK0il'kU|‘l'Tl0K‘lGlydll.
Bu nedenle konunun Londro'do konusulm-omosino ikoror verildi.
S~cl'ileeinge~r'in keyifle onlottioino go-re, Rornsoy ivlolc-Donold odo-
rosol konulordoki konusnrioiori ccibucok vet totsiz bir biclinde
bosl-otti ve doho ocis lkonusmosindo sovos borclorinclo indirinii
vopiimosini istedi.» (5) Sonrodon orkocloslori onun ibu ‘l’lOl'l0iSl-
ni, zihinsel ve tizikeel ibokimdon tozloco yoslonmis olmosino yo-
rorok oiciklodilor. -
lionterons toiplon~dioindo Fronsizlor hemen kurlorin istikroiro
koivusturulmosi konusundo bir on onlos-mo loin bciski yoiotilor.
Bu lbir gecici eylem olup, doho sonro kolici bir onlosmoyo do-~
l'll.l$6C6@ll’1l_ umuyorlordi. Boylece oitino ibooli lstlkror. soolorno
ilk konu oldu. %Bu bir coziime booiionrnodori, boskci pek bir sey
*uoioilom~ozdi. ABD~’nin tutuinu tobii krltik soyiliyordu. Woshlngi-
¢_@ .

biyogrefisinde yer almektadir. The Long Road Home, G-erdeii C?'i.t.‘y,

Doubleday 3;, Cou, 1964, s. 128-129. s
(5) Schlesinger, s, 213.
//, 1 1..-/~<\->>r.<,i':/r I-'7/'.:>-,=;,‘ F ";::;':','~,.-r;¢“.‘;‘;'r;'L";';.“;’:';?'*%-F/i”‘>:::;:r:f‘:1-i'i€%€”o'§fi‘;"L’;€'?;’5'??T‘5'?%>7~ 3»'5»i’l’/"ff I"/I ’ r,/.ii:*;*l*2“€"Y%T"*?<‘1

JMKAN SIZIN TEHDIIH V 255

i
l
tori"do BCl$KClFl'll’l sool~om~ poro uznionlorindon Acheson, Lelwis
Douglos, Boruch, Moliye lBCil(Cll'll Woodin hep istikrordon yonoy-
dilor. Delegosyon Liyelerinden domes ZWorburg do ioyleydlii. Roo- I
sevelfin bu konudo 'bClZl kuskulori olduou d~L'isii'.'inceleri yoyilmo-
yo llfJ~G$l£1lTll$Tl omo klmse tom emin O|CllT1‘lyl0l'dU, cilnkili 0 siro
ke;rid~lsi New Englond sohillerinde yelken ocmis dolosimoktoycli.
lsi bir royo oturtobilmek loin, biroz do bu geziyi koderle rqn-
devu soyip ietiyor olduou icin, *R‘oo»sevelt'in lbosto gelen <<be\/in»
lerinden olon ve o siro Disisleri Bokon Yordimcisi igorevini List- W

lenmls bulunon Roymond Mioley, Roose~\relt'l yotindo ziyoret et-

-ti. Al‘ll‘Cl$lliCl|Qll’i~G gore, l\/loley bu ziyoretinde Roosevelt'in gori'.is-
lerini oorenememeyi 3b-Cl$Gl"Cl|, sonro Londro'yo dooru yolo ‘koyul- , .
du, bu ek kororsizligji delegosyono rehber olmok tizerei ~dikkot- l

lerine sundu. 1.
l\/loley'in gelisi, Cordell Hull torofindon cok reklom edilen ibir i

heyeconlo, ‘keylfsiz bir hovo icincle beklenm»e~kte~ydi. -Kendisi zo-

--ten pek y61IKi|i‘O|mGC|l§|l yolundoki yoygin izlenimlere de iyi tep-
ki gostermiyordu. Moley kgelip olelocele ibirkoc toplonti yoptik-
ton sonro, ‘Fl'Cll"ISlZlGfll’l hokli olduou sonucuno vordi, gecici bir 1

»lsti‘l-rror soolomonin sovunulobilecek bir sey olduouriu ileri stir-

dlti. O siro sterlin yoklosik 4,40 dolor deoerindeydi ve son zo-
lmondo biroz yiikselmiisti. Mbiley, Bos*kon'in bunu kobul edile-
bilir bulocooino inoniyordu. Dolorin sterline korsi bu dtlzeyde
soblt ikC.‘llfTl<0lSll'll istedi. _
Boskon'in sodium porodonyono olon donismonlorinin ho- l
tosi, onun tek ibosino gidip dtisiiinmesine (ive soylentilere gore
o siro <<yeni istikror»lo, yoni emteo dolori flkrlyle ilgili bir kltdp
okumosino) izin vermek olmustu. Nosil olmus olurso olsun, 1
Ternmuz gilniji delegelere »Cliveden'den, Lord Astor'un Thames
Vodisi sotosundo dovet verliirken, Roosevelt'in istikrorci korsi
olduou hobieri geldi. Yoni dolorin ikurunun,,sterlingi ve fronk
korsisindo <hCllIll'l SGy‘l|ll"dl,'l$l.l~$ igosterdioi her oloydo oltinlori
‘kullonilobilir kilip boylelikle doho bi'lyi.'ik dtismeleri onleme et-
ll
klsi yorotmok nlyetinde cleoildi. Arodon bir giin doho ~gecti§iiri-
de, Rcoseveilt ikonferonso yollodioi bir mesoido tutumiunu till- :-,1
IQQ16} J. K, GALBRJLITH / PARA

'n'itiyle, bozilorinci gore $G$ll(JCCl"k‘ diizeyde bir ocikliklo ortciyo

koydu-; ' -

<<=BLittin diinyo uluslorinin holklcirino doho gercek ve

kolici moii istlkror ve doho fozlo refoh soolcimok omociylo
biroroyo gelmis en btiyilk uluslororosi konferonsin, bu ge-
nis sorunlori ele olmo yolunoloki her ‘lbllltl ciddi cobodon
once, yolnizco ibirkoc lilkenin '|(CllTllb*lyO'lGl'll'll ilgilendiren ge-
olci bir cleneye do-oru dlkkot ‘d‘Cl§ltlTlOSll"|l »di.'in.yo troiedisi
clozeyinde bir feloket SCH/‘C1|’Ii'lfi..._
<<... kendilerine uluslororosi bonkocilor diyenleriny eski
fetislerinin yerine sirndi ulusol porolori sijirekli bir sotinol-
, mo gtictiyle donotmo cobolori geciyor ve to sotinolmo gill-
‘ciiiniin molloro gore ve coodos uygorligin ihtiyoclorino go-
re fozlo bir dedisiklik gostermemesine uorosiliyor.
. <iAcikl<_onusm~o~k isterim, Almeriko Blrlesik Devletleri’
nin orodioi dolor ttirii. yokin gelecekte ulosmok istedioimiz
sotinolmo igijiciinii ve' bore odeme QUCUHU bir ikusoik son-
roki insonloro do SCl§lGyOCClk bir dolor olocoktir. Boyle bir
omoc. bir yo do iki oy loin sterline yo do fronko gore sobit
bir or-on uygulomoklo korsilostirildigjindo, dioer uluslorin
do ook doho yororinodir.» (6) ‘ ‘ 1

Boylellkle Roosevelt'in tutuniiu deoismis oluyordu. Ve lbu

deoisiklik bu blcimde ociklonmisti, Bunun hizli, cok sozii edilen,
omo bircok -bokiiridon en oz o-nem tosiyon etkisi, kendini kon-
rerons ilzerinde igosterdi. Konferonsin birinci omoci olon lstik-
ror onlosmosi sodloimo, ortodon *kCllkl"fll$tl. Gterci konferons de-
vom etti omo bunu sirf gorilintisti kurtormok icin yopti. (Roose-
velt'in lbu cikisi oyni zomondo Roymond it/loley'iri meslek ho-
yotino do etkin blcimde son verrnis oldu... bu do poronin res-
ml gorevdeki onemli kisileri nosil ocimosizco yok edebildioinino

(6) New York Giimes, 4 Temmuz 1933.

 ’:’_":. 1"“ »’-3-77T7—“—'°-121-33317‘ 3'-'-*5‘/€~’_",_ *, "/ " ‘v-F’-P/I '»~-/ ‘I * > ~<""»'J'//w>o~/,1 M? P ; _ ; ,.:; > - - / ~.,_ V. ,
A-~: ~_2~.~Z2-1-".-"-rs-1-i;_-.<-,:=~:;ze..»;,::~;~s@—/<1;2 W;-'-:-1"“ -' -’~ I-i-'_~l-1-i—Z~I/I:Z:Z:i;7:§,: Ti-1’ 54:1" '-” "-/- "1"’-"-'-'-:-"-"-,'i~“*.i<“'"' 1

i’i
ii
llMK.§lNS1iZ]iN zismnioiiiit IO U! >5! l

1
l
L
bir bosko 6il'l”ie§_3'llCill’.) Soolomi lporo torottori olon ook soyido ki-
silerin Roosevelfe tepkisi, muteveffo Joe il\/lcCorthy'yi bile goi-
lg
gede birokocok kodor sert oldu."li/lonotieste~r Guordlioini gozetesi
tipik bir yorumunclo Roosevelt'in meeoiini <<Bir Ancirsi (Manifes-
tosu» olorok nitelendirdi. (7) Nfililill ‘iorlki ‘limes doho olctilii ses
crkordi, sozctiklerini ozenle secerek llTl6$G]ll'l, (($Cl$1kll'l|l@l doho i
l :-' ”
“g/'Oi§lUnlG$'£ll’lCl~l"lllZ6llKiI6)) oiduounu soyledi. (8) Romsoy ~Moc~Do- 1i
ndld bozulmus, tutorsiz konusmoyo lboslomisti omo Krol Geor-
geun ono ~Roosei/elt'in yorottioii bu i.izi'.intLiye coik kizdioini soy-
iemesiyle biroz oivunobiliyordu. Tepkilerden doho oneimlisi,Roo-
sevelt yonetlmi iizerinde yorcitilon etkilerdi. Bundon sonroki bir-
koc oy icinde soolom poronin bos sovuriuculori, yoni lDouglos.
Acheson, Worbiurg hep yonet/im *kod‘roil~orindon= uzoklostilor.
Amo yeni tutumu onoyloyon birtokimi onemli sesler de vor-
di. Boruch hoyotinin. ilkesine uyorok korkusuzcci kozonon to-
rcilo koy‘di_»Roosevelt'e~, ,<_<bir istikror sodlonmodon once her Lilke
’sizin g5S1£e‘i‘Cli§lil'llZ‘H8l‘kl'.'ll mticodelesiyle' once‘ kendi iclnde ,)i;»
ilkrl
bir d-L'izene~ oturmolidir,» dedi. (9) Esnek dl.'l$l'.'|l'lC6 sohibi -olon
yo do en ozindon oyni hotoyi iki lkere yoplmok istemeyen lbiri
ole Winston Churchili’di. O siro gorevde deoildi. Allin okintisi
lizerinde biribirine booli gemiler benzetmiesi unutulmustu, Chur- 9.» l

chill, kpoiitikolori herhongi bir rnolin lorneoin oltinin) bolluoui-

ndyo do kitlidinci bciglomok hotodir ve bunu Fronso'yo duyu-
ion sevgiclien ottirii yobmok do his oklci sifiimoz» demektey-
di. (10) Almonyordo lKonstontin~ vonil\le~uroth’, lRo0~sev.elt'in kor-
kusuzluoundon soz ediyor, HlCllll(lOll’- Schochtdio bir, bosko. yol-
lo doho bile ook yordimci oluyordu. tlolkische Beoiboehter’e

('ifi Ivlloimehestci" (%u2:urdian’1n cevabi Schleslng'et"den allntldir, s. 22-1.

rs) New York Times, 9 Temmuz 192.3. ‘
(9) Sohllesiirigei", s. 224.
(19) Chiircltilfin tepltisi Schl.esiingeii-’clen ei.linloid1m,. s, 223-4.

F.:'l7
25$ J. K. GALBRAJITH / PARA

(Nosyonol ‘S~0syollzmin sesi) Roosevelt’in de ‘Hitler ve Musso-

lini'nin ielsefesini 'benimsediQi»ni soylemisti. (11) Walter Lipp-
monn do, doho koibul igoren bir gozlemci olorok, yine onoyli-
yordu. Yole‘de ekonomi politik iprofesorli olon lrving Fisher.
Néillll York 'l'iimes'o <Bos'kori'in eylemini oven bir yozi yozdi. <<iEo~er
Boskon .Roosevelt'i elestirenler, porosol istlkrorin fie oldu§iu-
nu geroekten onliyor olsoior, Boskoniin gecen pozortesi ooi;k-
lo-diklori boyle bomibo etkisi yopmozdi.» (12) Sonro sozlerine de-
vornlo, <<lBoskon'in elbetteki ist-ikroro korsi olmodioini onlotiyor-
du. Anio montikli bir lnson‘ oldugu icin, istikrori dolorin kur_un-
do deoil. sotinolmo giiciinde orlyor,» diyordu. lBosko lbir de-
yisle (Roosevelt, istikrori o gtinikii duruimdo doho yliksek w‘iyot-
lor blcinilnde gorenlerin yeni istlkror formtiliinii kobul etmis
oluy/ordlu. ' ,
~Doho lbile onemli bir sesten de doho giiclil bir onoylomo
geldi. Bu ses ekonomik konulordo 0 on yilin, hotto bircoklorinci
gore 0'? oooin en onemli seslydi. Dolly Mulil'e -bir yozi yozon John)
Moynord Keynes, l=ioosevelt'i tutumundon otilirti coskuylo kutlu-
yordu. Doho sonroki yillordo cok otif yopilooolk olon monset
soyleydi: BA$KAll\l iR‘OOlSE\/ELT G~ClR=lQEMiLl lBilCl‘M‘DE i-i~/u<-
Ll. (13) Yoni yolnizco hokli deoil de, gorkelmli blcimde ho-kli.
Artik iktisotcilorin coou, yiizyilin poro felsefesine ve ‘politi-
‘kClSllllOl kotki ocisind-on birinclligji J.:M. ‘Keynes's, lkincilidi de ir-
ving; lFisher'e vermekteydiler. ll-lemen hemen tiimiii rbirlncilioi bu
iki lklslden yo birine yo do diderine iveriyordu. Onlorin olkisi-
no yoneltilen tepkiler, tovir deoislkliijini en ivi ortoyo koyon or-
neklerden soyilir. New York Timl9‘S'O gore, Fisher eve Keynes’in

(11) John A. Garraty, <<The New Deal, National Socialism, and the Gre-
et Depression,» American Historical Review, cilt 78, sayi 4 (Ekim
1973), s. 922. Bu yazi Amerikan ve Alman iyilegrtirme politilzalari
eiraslnda ilging bit“ karsilagtlrma. yapmaktadir.
(12) New York Times, 9 Temmuz 1933.
(13) Schlesinger, s. 223.
/ ' ‘"5'5 “'”:’*‘i'1*;'*""""">'7‘5'*’““'»””§§"":7"’3*”*" " ' " I' w_ :'>:~;#:-:A?¢Y”.=*%:”+' 1=#,:;:1:;*;~;—: W » :1 2:»:/:':~:»:~':»@

SlZEN :nrE§mmI 259 ‘Q

gértngsieri <<co\ktcm bark kumium/u~nu*n gézlkerii *6niin~deydi~ ve ~he~r

i<kisi 'de»ek0=no\mik ve muli dfiafinncenin oybirligiyle reddevdilmds 1
{>22
gé@rEa$lerdi.>> (14)
Fisher de, ~da*hu az dhcilde ‘Keynes de, dCi?hO| ytlksek fiy*0t-
Ecnrm ve-ohdan@d\o§c1oo1k ijnretim geni$ivevm_esinin »o'l\d*u1kco k0luyhk—
Eca’ scuj|unc1b¢iIece§;i konusunda» ~ek»0n0»m~ik v~e= muli olL‘:§=L':ncey*Ie 5;»;
uyum hulindeydiler. Raosevelfle bu i$\i soglamomm ne kcsdczr,
zor o~luc~o1§|n| ‘bilmliyor, giirkemfli b‘ici'mde= hcvkll olmomm, 'hc1tt<1
yulmzcu 'hc:»klu olmunm ne kadar gm; olcwbitecefiini g6~remiy*o<r-
lurch. Bunu czncoxk -dam Sonmki gifanflerde cmlayacoklorda.

1848 ymhdu, Ucilncu vB~6iUm~'d*e un~iu’md|§i gibi. John Stuart ‘:,:;

Mil! fiyatlcm nveyin yiinettigji, ycmi purumn defierini neyin so§:]- , N4

iczdngfiz konusunda bir uclklumu ge’rirmi$ti. ‘Doha sonrorki ylllardu WI
bu ucnklamu: ly*i ~i$ g6rm»i1$, genel olorok bu turihvi o~Iu$turmu'ktu~
kcxtkrdu bulu*n?m\u$\tu=. *Fiyc1tlur, satllmuktcz“ olan mul ve~ hizm=et-
lerin rmktorunu g6re ne (kadar para urz e‘difl\mi$ oldugunu *bu§I|y- J , ,-

du. (Tabii mullurm mrzn ve bundun dloqun ticczret hudmi de§;i$-'

meoiigi sijrece) pom ne kcndc1r'b;0l~oiurs~a, fiyotiur »o! ‘kadar yL“|~k-
sek olurdu. Efier pom urzn, 1923 Almunyo's|ndu gérfildfifi-E! gib~i v’l
@§m \/Ukse»k 0-lursm. 0‘ zaman fiycmur do agar! yflkselirdi.
1933'~de» purcanm yulnlz elden ele gecen Qukitten o!u§mu- 1

yap, bomku me~\/ducmnn dd ioerdigi an!u$u!~d:. Ticuret iyi oiduéu

mmcm b»un=k~u kredileri ccznloancxcuk. bcmko mevduot: y€j|kse|e- L3
:1
cekti. O zumom pamnm am <bir dere~ceye~ kadar ticolretin du- 5

mmunu mgn uiuyovdu. »Ayflcu (man fiyuflorln ticureti ccmlan-

dzrdaga da coktoznwberié koibufl edilmekteéydi. Demek para amn-
duki o fiycntlcm yukan iten vtnkseiia aym zamundu some sun»u-
icm ma! arznm da vukse»lteb~ilird§. Bunun vcmsumcsn fiyat yi3kse- 5 »
ifl$\Berini lbu ‘kez ycwuglutnca ofluwkta. Son olarak, pczrcxnm ya! - 1
AT.

mz miwtarnnr degifl, ‘hangi hnzlu hurcoxndufinm da dfl§Unm~ek ge-

‘ . ,1

K14) New York Times, 9 Temmuz 1933.

260 J. K. GALBRAITH’/’ PARA

re‘k1rc11.. Ele gecer gecimez hemen hCII’CGf1C1l'l.pCH‘Gl'1m hiyoitflum

etkisi 1herh01d~e $i|tehi1n GHZIHU saklomun purqnln etkisihden dc»-
ha ffcarrkh olurdu.‘
A Biltiin bu ince dL‘:$11J1hce-1ere rcagjmen yine de gerek 1kt1snt~-
ollmrm genel g6rL1$U, gere1<s<e cogju 1ins1cmm ic,:gL':d£:sL'1, bu konu-
~d~c1 c1k111' etkenin pom um oidwju nokmslndu 'kc1I~d1. Sebep ‘bu-
moflun bmghyor, 1i\/01101 bunun bir etkisi ~o1iuyordu~. Ayruca bunu
sc§r1lo1b11ecekl<eri bir kulp o1um*k dc: g61rm~e1kteydi1er. Pam 0121
ytxkhselhlebilirdi, onu do fihyutlorm yil’kse1i$i ve i$ huyhcmn~c1<11ki ge-
ni§1eme1 izlercli.
Vukclrda defiiniéeh ihce dilgunceler dahca \/Lizzyaflm 1bc1§1n1dh
Mi1Ii‘1h f0rmC|lUne~6nce1i~k1e irving Fisher tc1rqf|ndcm1ek1enm1i$ bu~
lunuywrdu. Oince yuk|§;1~k1|l|§11, keskin ‘bC1kl$||, iyilik yansltun g6z-
1er1, zurif bicimle'nd1r1lm~1$1 SCl‘kC1|ly|C1 Irving Fisher, Amenkcun 114-
tisotcnflurn umslndox eh eshek ve <kesin|i'kle en ilgihc; o!~ah1yd11.
Bunun htek ‘iS1IiSfl~C1S1l (yine Yql~e’de doktorc yqp»m1$1 olon) Thors-
fceim Veblen olcvbilirdi. YoIe'de iktisut dersleri ‘V‘61'm@Sihil‘I yam-
sgr-o_1 Fisher aym zumcmdo mc1tem»o|ti*kciy*di, ekonometrinin 1ku~
rucusu, an-d~e~ks nummrollcirmm mucidi, |rk |s101h|, beslenme, de-
Qerrlfi e~vrc1k spe=k~iJ|lcsyonu- ve icki y*osc1§|n|n dc: hevesli savuhw
cushy-diu. icki yusogmu, e‘m»eg~i~n veri>min~i \/UKSGITMB ac;|smdcm1
cok @nemli»bu|uyo1rdu. Dhuhqgenc,:I1§inde ‘kart en~de-ks1i"bir~dos-
yulolmcu sistemih icat etmig, onu iince kendisi imul e~tmi~$ ~\/e
sq-nrcn 1Rem1ingt0~n ‘Rcmd'c1 sutmrgtl. G1ere@k bundun. gerekse soh-
mdun menkul deizjerler borsusmdc1ki ohgveriglerinden gtazel 1k76r~
iar so1§1lo1m~|$t1 ve buhdon hicbir suclluluk duymozda, 1929 ‘k1’iZi1'1~
~c1en1 some (oejlunun unluttlfiinu g6-re) sekizle on milyon dolor
curosmdu pom 1kc1yb~etn1»i§ti_~k-i,1bu do bir iktiscntca ioih 1b11e ol-
dukw yfisklfl bir servet soymrda. (15) Hicbir zumcm yoficzhfil ger-
Cexje tercih etmemi§ biri olon Keynes, 1944 ymndo 1Fisher"1h,
yen~1 SO=nU‘(;|C1l'1~C|;H'1|O111i !B1retton Woods c1nl0$mo1sm| onuyioyqn bir

1151 Irving Norton Fisher, My Fa-that-Irving" Fisher, New York, C0»

met Press, 1956, s. 26%." ~
 {~;=:1‘
1" a._»,11

]'.\’,[KA‘N' SIZIN ’1‘EHDiDi 261

2:»? 4
me-ktubuna yc|zd|§| cevopta; <<1Mektubunuz beni oluédnflstfi se- 177%
1-»
vindirdi; siz bu kohnulordu ‘benim ilk hochcxlcmmdan birisiniz,» ,1:

demigati. (16) é
Fisher'e1 gére» fiyutloar, dolomamdulki nokit para hcnomiyie bu- ‘, , 2
nun \dO|CH1lm! hnzmo, bir de bqnku m=evduc1tlqr|ylc1 ibunlomn Lciro
hxzmq ‘bCI§]|l olup, b‘Uf1|‘Ci|’ll"l hepsi tic_>uret*'hc1cmini =olu$1t'urc1co1k bi-
cimde c1y1c1rlom|y*ordu. Biiylece b1L'|tL'|n ince dL'1$L'|nce1|er bir tek
.;
kumhn cercevesihe oturmus; o|mc1ktoyd|. Ceb~ir formfllilvle Fis-
her'in denkle~mi’(17) hfnid dvers 1kitc|plarmm gézdesidlir ve porn-
mn miktqr teorisi denileh ko|vro|m|n _h6iIG korbui edilen formUlt1-
s» -_-' 1
din’. ~
FiSh8‘I”ifi formillilyle tutorh olon, ama f1c1zl0=dik*kate c1I|nm~c1-
‘yum korkunc bir oluslhk vclrdl. O da, para orzmm art|r||qmu- _l;5I%
.~ _ , .;1
.mQs1 durumuydu. Para arzmm en bflyilk k|sm|m bcnkalqrdoki
mevducltxn 0iu$turdug“.1u herhaide $u one kadar yeterince qnlc|-
$||m1$ o1lmc1!|d|r.1Bu mevduut, ki$1ilerin 1ve~ firmoilonn kredi ol-'
:mc:s1y1Ic1 d0§mG'ktG~C|'|l'. Ecjer ticori c1u‘rum1 yeterihce kétéfiysé, kdr ‘\

etme umutlcm yeterincel séniivkse, kGl’Olm"SCII'|lk yeterince yogI|un-

su, 1$udum|c1n kredi al‘mc|yo*bili1r. O zaman hic mevducat yard-
"tllmuz, hic; para do§m~c|z. BQYTk(J|Cil'Cl k(1l‘$|lIk o»lc1r0|k kullonuc~ok-
lar: nnkit, devlet tuhvillerinin Federol Rezerv *Bc1nkalur|'nca bu
bankulolrdan yo do bunlomn m~£1$terilerinden sotm olmmcnsuylo
cxmhiiir. O zaman bu norkit 0 ~bc1n»ku|urdo nudusu yutcar. Kimse 1,;

1 1‘ _

I 11
(16) Fisher, s. 326. Bretton Woods 'an1a§malar1 On Sekizinci B6l'{im‘de
tart1§1lacakt1r_ ‘
MV_|-1vI’V’
417) P _-= -‘—~-— Burada P fiyatlann diizeyini, M nakit [par-ayl
T ya da tedavfil eden parayl, V bu paranm dolamm
' h1z1n1 ya. da devredilrpe h1z1n1 g6s’cer'irken, M’
bankalardaki mevduat hacmini, V’ de bu mav-
due.-t1n ciro edilme h1z1n1 ifade etrnekte, T ise a.h§-
veri.§1e1"in hacmini ya da agagl yuka.r1/ticaret dii-
zeyini simgelemektedir. »
262 J. K. GALBBAITH / PARA

kredi crlmuzso ve mevduut dogmuzsu, he fiycatluru etki olur, ne

cle fi»yc1t|~c1r konahylcm uretime. Lile bunun yulnlzcu varsowmscxl
bir1o1l1c|s:|rk o»!m=c1d1Q1, zshmp do~5u bir gercek oldugu gwimdi or-
taya Qnknyordu. 1 -

Ge;:m1i$te Irving Fisherin nu 1ko~nu~cla ku$kulomAoima*m|$tx.

Denk!e*m1ni kurduktcm scum ékcwrczrkterine uygun olarak) hemen
bunun protik uygulamczsmcx yéhelmigti. Pam orzmm, fiycltlora is-
ti1krc1r durum~unc1cx tutczb1ilece1k bicimde de~§ji$tirilm~esi.gerektigjine
inonnyordu. Fisher'in difier ;bL1y1L11k KCIIKISI olah fiyat endeksi, QI-
tm igeriginin konhtroiu, azcaitllmqsn ve gere‘kti§inde1 solnradan
yilkseltilmesui konusunda rehber o1orcukt|.- Fisher'in plcmmm te-
m~e|i~, fiycatloir dL'z$tE1kce dolcmn icindeki altm miktarlnl uzun-
ITIOYI gerektirmelkteydi. O zaman bcmkcmlurln elinde (Federal Re-
zerv Bcmkqlon dc d-crhii) doho cok d~o1ur 1bul1unq>b~ilece~k, duhq
cokykredi vermek i¢1in dmhcu cok kc1r$|l:=kl~urc1 suhip O|CICCl‘K|Gl'dl.
Rezervleudeki geni$le1me otomoatik o~lc1cc|k, Federal 1Rezerv'in~qr-
zusuno bufih 1k~c1|mo1yc1cczk'h. (Eskiden ellerinde oltm olan kimse-
ler cle onu dc1rp\ho|ney*e géturtzp dcrhca cok k6|<j|t polrcuyla, ‘huttu
belki daho hafif cioiqrlcx c1e§i$tirme 0l(1l’l(]§ll'1G sqhipti. Ama car-
‘crk Roosevelt tize! muikiyetteki oxltinlurcz el 'k~o1y*du§uno| gére, bu
o~ic1s|h~k ortcldcm kc1l~km1$t1.) S01nundc1 izlenen yol Fis‘her'in yolu
ciegjil de, onun biraz 1d1e*§;E$;mi$ bir ‘bmimi oldu.
D1c;1lc1r|n icindeki ~oal’cm mi1kt<:1r|mn onzclltlidzfiglna ilan etmek ye-
rine, dcxrphcmenin uitm Cfliim fiyut|n| yukseitm1e yéhtemi uygu-
Ecmoil. Altm fiyuumn yukseimesi, ~do1c:r|n i<;ino|e1 bu umudenden
O]Cl~hCi uz <hu|unmus: cmlummu geldigji icin sonur; hicb1irfc1rk ge-
tirmedi. Eu de§;i$.i~k1i§En ‘kuyhaga, 100-rnell Universitesi’ndeki New
York Toznm Koleii p»rofes6rlerinden Geurge F. 1Wc1rren'di. Uzun
2c1mcmchr*birlil<’ce C\C1|l$’£i@1 mes1ekdQ$1 Fmnk A. *P‘ec1rs0n'1c1 biz"-
fikte-, Pro-fesér ‘Wcmren, yuz yak: yczkin suredir fiycatlurln, L':reti'min
ve- 1ch'j|nyc:1 olhnu stokunciuki ur’u$lcmn yczkm bir iii$k1 icindhe 01-
ciugunu lbilyilk rbir is1atEs1ti1kse*1 ‘ustuhklu owuyho koymu$ ve gus-
term~i$ti. Eger Liretim, dfmyu <:11t:n~ sto»kundc1n duhu hIZ|i geni§~
 ,__,1,_,-,--~, -,-;/~.=»_:M :,,-:;:_w»~»~»»-—--~>>-~'-N»/'I—;-»--_,;,_,,__..;;=.W»:;,;=;., ~»"»' \\_v’<v' ,»-;,,,,,_M”_ / ¢“ . _--_4.--~i1»»» ..
"::§Zi'I:Z:":3:i:";':3:3:?:'7:3i:'=;’-iii;§i,_§%:Z€i%“'5'Z~:~;i1~EZ3 :-:3:/:~:-:/2:»:-:1/:>—:? : -'2' =124:~ <t~:<‘_<'./'5“ - 1

YMKANSIZIN '1‘EHDi1)i 263 1 5,,»-1

ierse, Q zaman fiycitior oiiieuyordu. Altm stokiori uretimden h|z-

ii oiriiureu, fiyutior yC|kse~ii\/ordu. Buradun ‘W0rren'|e ~Pec1rson oelk
seeik géziiken bir sonucu vormielardi. Fiyutlari yiikseltip Lire- 21*?!

tirnii uriirmiuk isteniyorso, altm arzindu etkin bir C1l’tl$ sc|§I1ci-

mcik iein doiorln icindeki oltm miktorim ozoiitmok gerekliydi.
BU|iiiilUi,, deieru giren altmin fiyutini Cif'[!FC1I"Cik ycipmuk miiiimkiindii.
‘Wcirreri cie Fisher gibi, ‘bu ciyorlomunin siirekli bir formiiile yc|~
pilmcieihciqn yonoydi: <<... ultmm fiyutindu gelecekte gerekli ola-
ccik deigieiklikleri, uzun yiliur isiirecek ekonomik edkiintii ve si~
g/cisoili iieoiirginlik yorutmcidun scléluyciccik bir ybntemi uyguiu- Friim

moik -oidukca m~uhc1fc1zo~ké|r bir énerisoyllmiciiidir.» (18) Amo

kehdiiei de, tipki Fisher gibi, ciltmm fiyutinin ytikseimesi yolun-
cioi ‘bUi'i0i fmzgiliv bir karari ‘kabul etmeye raziydi. Bunun énemi
r5]
yo»k1iu...,.i 1,/eter ikiultm fiyoti yiikseltilsin.
, ‘Wuir_ren'in muhofcizcikflrlrktun s62 etmesi |C1f olsun diye de-
Qiidlirx. Onun kunislno gbre, C1|1.'l '1 fiyutmi kontroi etmekle, diqer
i<cim»us-mi ve reformcu eylemierin eogjundqn, bu cirudu Yeni DU- 1-':§.~.:j
.-E1
zeri iturim progrummdon, kcicmmoik miimikundii. Kocimlmusmi
dci wk istiy'0rdu. Birbirini izieyerek sonundci giiniimiiziin Pro-
fesfiir Miiion Friedmon’mq ikadior uzcmun (bir purosoi reformcu-
icir ziricirinin ilk kieilerinden biri oi-czrok Warren de ‘kendi geri-
recelkieri de-§;ieikliklerin, boeko ve diuhu kdpscimii devlet eylem-
ierine gerek UITOKMOYGCOQIHI umc1nlurdc1nd|.~Bu kieiler porn ko-
nusuriuioi rcdikoldir, nedeni de Si‘YGSCli_ acidcm miuhufazakfir ol-
mOiiiGii’idii(‘,. ;»t:<:i
»:;5; 1

<18) George F. Warren, <<S0me statistics on the gold situation», Ame-

iziieemi Economic Review, cilt 24, say: 1 (Supplement, Mart 1934),
129. Bu bildiri, Amerikan Ekonomi Derneg'i’nin 1933 Ara11k'ay1n-
1
dia. Philaiielphiafda, toplanan yllhk kongresinde sunulmugtur ve 0
riié. ibenim kat1ld.1§1m bu ttir topla.nt11ar1n ilki olmugtur. Salon gok 1

k<‘3'1,i[3,b8.111<t1 ve Wan'en’i gok elegtirir havadaydl. Saglam egitim al-

;11(11l§ biri o1a.ra.k, ben de bu kugkulara katlhyordum. Toplantl s1ra-
1 smda otel personelinin Irving Fishefi birkag kez e.-nons ederek
eiradlgnu hatlrllyorum.
264; , J. K, GALBR-AITH / PARA

Roosevelt'in lWorren'e donmesi iktisotcilor torofindon son

cierece usturuipsuz oir lhore-ket O|Cll’Clk nitelendirilmistir. lktisot
mesegiindlev ook yerles-mis ve iyi _if(]l’lllTllCifll'I‘l‘|$ bir Emcelik siro-
lolmosi -vorolir_ En tepede, kuromcilor bulunur, b=uniCli‘il’i mesleki
SCI‘)/QITIIIQI bircizcik olo ibonkq ye pCil’CI konulcirindci l’l0CCl|lk ycipon-
lcxrlo orcistirmo yoponlor l(;lFClflfl‘dClfi poylosllir. lBu hiyercirsinin en
clibinde torim ve ev lk'ClSCl’EQii‘Cil'I Iloulunur; ‘lZC1l'lm~ iktisotoilorinm
orclsindo ozellikle cilook kohumlu bir yer ole ciftlik yonetimi pro-
iesorlerine oyrilmis durum-doollr. Warren oiftliké yonetimi profe-
soriioliir. Altm scitmolmo plan: olorok ortoyo czttiéi sey ne ko-
clor pCil'|Cl‘k lbir lbiulus olursciolsun, donemin en bosto gelen soy-
gm bilim oclomlormin bunu horgoreoeoii zoten ortclclodir.
1933 sonbohcirmcicin bclslciycirok. hiiktimet oltm: giderek cir-
ton fiyotlorlci sotm olmoyo boslodi. Federol *Rezerv'e~ gelinoe.
bu kurulus nosil kotu durum-cloki bonkolclroi kurtcirici bir el =uzcr-
’E-CliTlCiyClCClk kodor kibirliyse, George F. *Wcirren"in pCll’ClSCl| goril-
$Ll gibi kuskulu bir seye tie 'u'y*c|mcl*yoico1k Ikudor burnu havo-
doydl. Bu nedenle, ncisil sikintidoki lo-onkolorm son lboro verioi
oiorok R.F.*C. kullcmildiysci, oltinm koo pclroclon olm-c|ccl_éj|ni sop-
tomoyi do Roosevelt kendisl zlistlenoi. Al’CldGl’l zomon geotik-
ten sonro, 1Boskcm'm soboh lkcrhvciltilciri Sll'ClSll’lC|Oi Mcxliye BCl‘kCl-
ni Morgenthciu ve R.F.~C. lzwoskom Jesse Jones‘lo| konusorok er-
tesi gtiniin oltm ohm fiyoicinr sorumsuzco kororlostirmosi ou-
yiik elestirilere heldef/0lm»u~stur. Bir keresincle ortis yirmi bir sent
olorok soptommis, nedeni de ‘bu soy: Lie ‘kere yecliyi temsil et-
tigjinden, uqurlu soy: SClylllTiC1Si olmustur. lI)|'.'isI'.ii'i|;'ilm~i','ls ‘kCll'Cll’lCl
diisuniilmemis korar orosmdoki iorkm ne oldugjunu, birinin cli-
Qerinden iyi olup O|i'i"lOldl§ll."il bilebileceik inson ohinyoolci yoktur.
Amo poro SijZkO1i"lUSLl~O\lO|Ll@Ufl=dCi, kcircirm neolenleri bir cehqlet
ortiisiine scirilmis olso bile, yine de Cl§l‘l”bCl$|l we ciclcli bir ch1isLiri-
me siireci gerektigi incmci yerlesmis gortinmektedir. lste Ibu
yontemlerle ciltmm fiyat: 00511111‘ Cldlm, ons bcismci 20,67 ololor citi-
zeyinclen yukclri ciogru ytikseltilmis ve 1934 b‘Ci$iCll’ll’1dCl ons bo-
sihci 35,00 ort~oilcimos»iho “VCli‘mi$€ll”. iBos:lcmgieto ycilnizco mo-
denlierclen yeni igxikcirllon ciltmlor olinmis, doho sonro her tiir
"=:~2;:—2%:-:~':»i~:~:/2199"“:-:»:€~%:-:,@ :»';~t-:#:~:—‘:'»:?‘§:'/is-':?:#.'4i4C:f-’;~’f?"f%%?”€é§??fé:~ -1“ / -1 '»1'~‘/’»"‘i"~"-”?"l~'é'~'*:-,?/r,3"'lE'Z'I~2£££€“Z{{/;::::,:::"'i¢:1:;1 :;~;>;~;~::—:
5-';»?r:;:~~~~
:,':r:r,~;w:~z'.;:s:;::(;;:;* ,>;.%;>w-~:_~,~_:.<::.¢ - —_ s;3Z£~Z££££i€z:'£&a;:s:.:11;~;":1 _ "~21";/"Ir, ~ 5-':;:::i

l
iMKANsIzIN TEIIDIiTDi , 265

olhn ohnmoyo boslormstir. v

So-nuclor Liziicii olmlusjbu /biroz do 0 civoivli yil ioinde yer
olon bir bqsko hiikiimet eyleminden 'kGyfiOklCll‘llTli$‘Ill'. Hot|rlo-
nocoqi gibi, o yihn ilkbohorindo hiikiimet votondoslordon elle-
rincleki oltmi getirmelerini istemisti ve buno 'bCll'l‘k(J|C1Fll‘| ellndeki réi1%
l:;_f;

oltm do dohiidi. Boyle olunco, ‘Cl|tll'lll’l’l€lyCl'lIl|’ill’l yiikselmesi yo do bf

dolor ioindeki oltm miktormm di.isLiriilm1esi, bonkolor elindeki

no-kit rezervlerini ytikseltmemistir. Altmm fozlohk dolor derjyeri, 1,
Hozine’nih kfiri olmustur. Bonkolorin elinde eslkisinden fozlo do- 1
l ’ .1

lor bulunmcldlgji icin, verecekleri krediyle ‘kCll’$||lk olorok tutobi- (1:35?

lecekleri doho fozlo bir rezervleri yoktu; bu yiizdein de kredi ver-
meye, o yollo mevduot ortirip poro orzmi ooigjioltmoyo es~kisin- 11515:?
den biiyiik bir ozendirici sozkonusu degildi. (19) Altm ohm po- l
litikos|n|n’io fiyotlori etkilemesi icin gerek-en ’mek’onizmo orta-
don kolkmistir. Bu p0~litiko~ u-ygulondifii sure boyunco do zoten .1-:-j
ic lfiyotlor etkilenmemistir. 1933 sonldrmdu toplton fiyotlori dds- ’.'C.'.J
7.?!-"
Z-1-51
-22%
-.1:-Ln
miistiir. ihroc~ot fiyotlormm durum~u ‘buno bir istisno olusturmus
olobilir. ihrocot sozlkonusu olduéundo, ucuz dolorlor Amerikon
fir]
mollorml yurt chsi pozorlordo ucuz hole getirmistir. Demek ki, T-l

bu politikomn ihrocoti ve ihroo iiriinlerinin dolor fiyotini yasot- :15"

mrs olmosi m¢Limikiindiir. ‘

V B-u orodo oltm sotm ohm deneyine bircok gelenekci elestiri
yoneltilmistir. Sonuc veren bir politiko ioin elestirilmek bosko
seydir, hicbir ise yoromiyormus gibi goriinen bir politiko icin
elestirilmek bosko seydir. Sonundo do Roosevelt bu isten voz-
geomis, boylece George Wc|rren’in porlok giinleri, mesle"kdoslo-
rimn hie de soklomoyo gerek gormedikleri sevinoleri orosmdo
son bulmustur. Alt torofi, oiftlik yonetim lprofesoriidiir 0. 193-4,
Ocok oymdo Bosk~on’m tolep ettigji yeni yosoyo uygun olorok,
hiikiimet oltmin viiksek fiyotindon gelen kori ohp bundon ko-

.i.i__
1
(19) Dalia, sonra altm d1§ ililkelerden gelince, belli \8.g‘1I‘11kta altmla
gergekten daha fazla dolar satm almalk miimktin olmus ve rezerv-
ler‘ bu sayede yijkse1migtir.’ '
266 ‘ J.K. GALBRAIJIH/lPAlR,A

zondlomi yeni bir fono koymus, bu fonu, kurlori islilkrorlll lut-

mok loin dovii ohpi sotmoklo gérevlendirmistir. Ve ondon son-
ro do yine oltm stondordino donlmilistiir. Tipki digjer iilkelerin
orneéinde olduéu--gibi. bu yolnizco dis ticoret loin bbvleydi.
Almerikolllor isteyince oltm olomiyorlordi, buno ek olorok” olti-
no sohip olmolorl do ‘hold yjosokti. 1 1
Bu gltinler gelinoeye lkodor, doho once soylendigl glbl, soo-
lomi poro toroftorlori cekilip gitmisti. Altm ohm politikosinin ge-
tirecedinden emin olduklori enflosvonunlsorumlulugunu ipoylos
mok istemiyorlordi. Amo korkulorinm bosuno oldufiu orloyo elk-
misti. Fiyotlor ortmomisti. Ne var lki, bur orodo Fish-er”in,, lWor-
ren'in ve bir dereceve kodor do Keynes'in umutlon soninllis olu-
yordu. lPoro bu kez, enflosyondon korkonlori do, birozcik enllos—
yon isiteyenleri. doho doorusu, eski fiyat diisfislerini liellflfl etmek.
isteyenleri de, hiobir ovnm gozetmeksizin yere s-ermisllil ‘lDiisLi-
niilen seylerin -hepsi-nin yonhs ol-duou ortoyo crklmishl. lB1u du-
rum, cok nomuslu bir kochnm vicdonino do, dostlorinin uvon-
lorino do oidirmoksizin kencline bir sevgili edinmeye kfDl|lkl$-
mosmo, omo sevgilinin ‘hem isteksiz, hem de yetenekslz oik»
mosmo benzetilelbilirdi. A

Geriye doho geleneksel bir olosihk ikohyordu. Doho once

isoret edildifili gibi. Federol Rezerv 1932 \!|lll"l(1‘l<G<(Il(Il' orliilk enf-
losyon Ikorkusunu veterince lbostirm-is oldufiundon, piyoso~
yo cikip hiilkiimet tohvili sotm olobilecek, doloyisiylo bonkolorin
kosolormdoki tosmobilir defierlerin ylerine biroz nokil: sol<obile--
celk durumdoydl. Doho sonroki yillordo bur politikoyl siirdiirdii.
Bunun do sonuolon hoyli ilztich oldu. O zomono kodor vorso-
\/‘l|C1fl1"\I6li('§§l‘8"[ilGf'l sey, bonkolorin ikosolormdo geredinden" fozlo
rezerv lo-ldugu zomon, bunlonn (bozi loso clonemler yo do lied-
bir istisnolori horio olmok Lizere) kredilerini ortirocoél, l’obyle~
likle mevduotin ve poro orzinm do CIFTGGOQI volundoydr *1/em
yerlesim yerlerinde ocilon kiioiilk bonkolordo yosonon deneyim-
le-rin gosterdigirie gore, ibdyle bir gelisme G$lFl tedbirle deoil.
?:ll'I.’Z-‘Z-€*T:‘>":.*-81%;"?Z452§"*f/E;"i_c"::: 1 I - :-~ ~_-,=~,~a’~;~;*:"fl*/%¥¢~'l‘°"“’¢"*”"’”’°7" "~’ A ~ »—~'*:11rg6»'¢-'1, ',,o;,.,/4»>>-e 4-;_~::1,~,.-»'1>»~:fl:;/;;—:;;_"{,;_'~.;'»§_z’»;~\\';;_;,;,;;_-_—.—_/.

1
i1VIK§~.l\'SIZIN TEHDIl'])i 267

goziikoro bir tedbirsizlikle Fol-usuyordu.

-Oyso simdi bonlkolor nokit porolorin iizerine yotip dylece
1<ohyorlord1. ‘Yo kredi isteyen yoktu, 1/o kredi vermeye heves
voktu, yo nokit tutmo *konu1sund~o boskln bir istek vordi (bu
1I1oLir1d~en biri veyo 1'.i<;L'|nLin bil1es~imi olmohydil, C1l'§lf'l‘kl.'l bonkolor
gerekenin 1'.'1zerin1de rezerv biriktirip cluruyorlordi. Doho 1932 \/l-
1
iindo Federol 1Rezerv'e Liye bonkolorln elinde,» mevduot kors1-
7- 1
11g“;1 olorok yosol geregin 256 milyon dolor fozlosi ‘kodor rezerv ,-_-,1

voroh. 1933'de bu rezerv lozlohoi 528 milyon doloro, 1934'de 1.» --1
1.-1,-1.1
1,3 milyor doloro yiikseldi. 1936 ‘yihndo bir milyor doho ortti.
19401'o gelindiginde, AB1D1’ye emoneten soklonmok iizere \/ollo-
non biZ1yLi1k oltm sevkivoti do devreye girince, rezerv fozlohk- 1:,-,1
1:-f:l‘;:~
lori 6,3 m1ily=or dolor doloylorindo bir yere vord1.(2‘0) lfif-11
Bess yil gibi bir siire ioinde, poro politikosmm ‘bCl$Ol'|SlZ|lk
oemberi tomomlonmisti. 1928 ve 1929'da Federol Rezerv ‘bol- 1%.“?
:l:‘-:'~i
luk dbnemini kontrol oltmo olomomisti; oiinkii bu yoldo bir
horekette bulunmok, dofiocok ookiisii-n sorumlusu olmoyi kabul 1:»:-1
:~:1=;-I
etmek demekti. $im1di de depresyonlo sovosmo konusundo oo- 5'T7‘i4
resiz. *l<ol1yordu, oiinkii yo ¢bon1l<olor kredi d0§j|lIlTI|‘YOl' yo do mils- ‘~”I;;,l
"1:/33

terileri kredi olm1ok istemiyordu. O sirolor pek’tutu|on bir ben-

zetmeye gore, poro politikosi t1o1k| bir sicim gibiydi. Uoundon ‘iiiii
1 F’ ;
tutup oekebilirdiniz omo ne sonuc olocofilniz belli olmozdi. lt- 1
mek ise hiobir zomon mi.i>m~kiin degjildi. 1 Y
1933’clen sonro genel olorok poro politikosmin veozellikle T. ;;1

do Federol Rezerv Sistemi'nin golgelere botmis olmosindo so-

lffii
siloook bir sey yoktur. Ders ‘kitoplormdo hold Liniinii sLird‘iJrme-
sine rodmen, Woshington’do ortik Federol Rezerv Sistemi'nin
onemi ozolmlstir. Sistem'in liderlerinden iki ‘kisinin, Morriner
Eocles'le Louohlin Currie'nin sohret kozonmosi, Federol ‘Rezerv
Sistemi'nin poro politikosindon otiirii degjil, onun yerine ikome
edilen Keynes moii politikosindon otiiriidiir. Amo yine de bir
1

(20) Lester V. Chandler, Amel-ioa.’s Greatest Depression, 1929-1941,

New York, Harper & Row, 1970, s. 174, 1 l
1
268- J. K. GALBRAITH / PARA

porlok donem yosonmistir. 1934‘den so-nro rezerv fozlohkiorl

yukselinken, birto~k1m1 hevesli yetkililer, bu rezervler kullonilso
ne biiyiijik birhkredi ve mevduot hocmini siird11ireb1ile~cegjini dil-
siinm~iislerd~ir_ O zomon ortoyo enflosyon koygilori yeni boston
orkmistir. 19361 ve 1937'-de, ekonomi pek yovos bir tempoylo
iyilesirken, Liye bonikolorm tutocofii ;kors1hk diizeyini ytiksellfme
yolundo yeni verilen yetki lkoldirilmistlr. "Bu, g6»zLi~ken tehlikeli
fGZlG|l_§|l ozoltmok icin otilmis bir odlmdir. ’B6yle olunco bonko-
lor kendi 1foiz1hodlerini don-durmus, olocoklorini do toplomoyo
boslomis-lord1,r. Aym oylor ioinde‘, Federol biitceyi den'k|estirme
6-nlemleri do O|ll'l‘mOkICldll’, nitekim butce ooigji, 30 Hoziron 1937'
de sono eren moii yil icinde yoklosik yoriyo indirilmis, bir son-
roki yil bir doho yloriyo indirilmistir. Kisith poro politikosiylo
kisith bllitce politikosmm bilesimi, yeni ve kesin bir iyilesmeyi
yine depresyonun kollonno otmistir, Bu do bir bosko ilginc ho-
todir. <<Zo'mon- gectikten sonro geriye bokmonin ‘QVCll“ltCl]l 'kul-
lon1ld1§;1ndo,11937 illcbohorindo Live bon'kolc1r1n- yosol rezervle-
rinde YODIICIH lyiikseltmenin lbir hoto olduqu onlos|lm=okto-
dir.» (21) 1 1 1
1937 onlemi, Federol Rezerv’in uzun sure boyunco yopo-
CO§]l son hoto olmustur, nedeni de on lbes yil boyunco ortoyo ol-
kon bir durumdo hicbir korori olmok zorunda kolmoyisldir. Po-
ro pol-itikosinin sorunu ortik ‘belli olmustur. Bu) politiko, rezerv
yorotobilmekte, omo kredi ohnmosini ve burodon mevduot dog-
mosmi sofiloyomomoktodir. Eski neden-sonuo iliskisine bok1l-
dlfiiindo, en ozindon depresyon donemlerinde, yonetici elikenin
ticoret durum=u1 olducju ocikoo goriilmekledir. Poro orzmln fiyat-
loroyve iicorete lyop1t|g";1 etki, ticoret diiz~eyin*in poro orzmo ve
fiyotloro yoptigi etkinin yonindo onemsiz kolmoktodir. Aronon
cevop (burodo cok belli olmosmo rogjmen o donemlerde biroz

__,_._i..._-__.-_i;_.i ‘

(21) Chand1er,_ s. 180, Profesdr Cha.nd.1er’in kendisi uzun ylllar Phila-

delphia Federal Rezerv Banka,s1 yonetim kurulu iiyesi olarak go-
rev ya,pm1§t1r. u _ ” '
’.),'_,) ,4 ‘PW ,_;,_»;,;,_ - /"'4 ,. - :1“ ,;.:b.'4~,."..“,:':."_1A-‘.:‘,.*;C*',11T’1’,’f5,’4<” ‘~"r:/';':.*:::;:'L'§~%,‘??."’fil?L@'%"-*;’i‘I‘f§‘Y'?5’@_“%3 1-".i‘.";'.‘;‘;/iiiirrrrrrr z2'::::,":!’3“,;':“',.

i11w:11rANs11z11N "mnnmi F 269

belirsizdi) ooronin yorotilmosmo ve l<ollon1lmos|no yolnlz izln

vermek dedil. bunu zorunluihole getirmekti. Poro yolniz 1C1retil-
memeli, oyn1 zomondo horconmoliydi do. Tiooret diizeyini doo-
rudon et~kilemeliydi_ lste simdi de. cok tedbirli bir tovirlo bile
olso, bu politiko uygulonmoyo boshyordu. Bu poro poliiikosr
deoil, moii oolitikoydi. lste bu politiko do_Keynes'in Odll‘lOl 'l<op-
rnoz l:l1' bodlo boolonrnis li)UlLll’ilTi‘Clk'[ClCill'. ’ V

1
 ‘-1

Ahlllllfil Bbliiiim

J1.M. il<IEYNES’IN obmsi

_ 193-5 yihndo elli yosindo bulunon John ~l\/loynord Keynes,
di1l<,ko1.e deoer bir meslek-i koriyerin clorok noktosindo soy1lobi-
lird1;1__ versoy ontlosmosi konusundoki ygbriisleri dooru -o1l<m1s-
t|...o1no tobii o1'gbrC1sler Almonlorin tcizmincito korsi oikmosini
do dest-eklediijinden, bu horkll oikiso kotkldo bul-unmus oluyor-
du. C'hurchill'Ie '1/he oltino donijisle ilgili 1olorok yine hokli 0ldL!QUl
hic lloisku got1'.'1rm-ezdi. 1930 ylhndo, boo eseri olnwok ~1;'1zere ho-
zirlodroi iki oiltllk Poro Uzexrine Riso1le’1yi (A Treo’ti1se on M101-
n1e1y)l1) yoy1nloc_l1;.flvUzu~n lboylu, sivri 1ke1'ni~kli, kustoh ye sopino
kodor lngiliz olon Keynes, Londro oydmlor di'1nyos1n1n en conh
tiplerinden biriydi.
A)S€‘l1dG sohreti doho do ‘biiyuyecekti ve kendisl de bunun
lorkindovdi. 1935 girerken yilbosinclo 1George Bernord S»ho111v’o
yozdigi bir mektupto soyle diyordu; 1<DC1siincelerimin he du-
rumclo olduo-unu onloyobilmeniz loin, yozdnjiim bu ekonomik
teorl l<ltob1n1n, belki hemen degjil, omo gelecek on yil ioinde
dijinyonln ek01no1m:i~l< sorunlorl diisiiniis bioimine bir devrirn ge-

(1) Jom Maynard Keynes, A Treatise on D/Ioiuey. Nesv York, Harcourt,

1211211112 3; Co., 1931'). ~
-".1/__~/_-1,»:L_1~-W,,.._/,__,;.:,__,;».,.;,e».,..;..-,,” .»»,1W,..,,-,,1,,__ , , .,.,
j::::}I:;l~f_§,,}Z/Iiiiéji-Ziéflff’~“-1"»?/:3/f{~fzjgffi§@i>}j{{{§{-j§':’:’/'11 :3-"F2??IZ§i??Tj%’ZEéififiéiiiiifié3:11;’-"-*~'~f€->5-25EQZ 1/-'/"»"»*;i~3;*:Z*;l’lj;,:_;i
“-f-;"—i‘
1*1*; 11

1"1»1 "11
JLM. KEYNEQIN (31ELil§i[ 2'71 l 1

i£ll'8C8'§l konzsindo oldudumu bilmeniz gereiair.» (2) Oyle de oldu. 1,1

Lg!
L 4
Gerek "kitobi, gerekse Keynes'in gelecel<te1ki Ununu olustu1- 1, Lil

ron soy, modern ekonomide geleneksel diisllinceye lsolhip 11-<im- 1

[.1711
selerin en onemli vorsoyimmi zoro sokon‘ birtok1m1 giiclerln is-
lerlikte olduou yoiundoki i‘ogi'1d1;is-iiydjugv O vorsoyim do, ekono-
1'1
mik sistemin kendi holine bll’Cl‘kllCll§]ll'ldG dengesini bulooogi ve
tom istihdom sofgloyocok, yo do en ozlndon istekli kimselerin
1:1
he1osinin is bulmosino izin verecek bir noktoyo gelece§1iyd1Lw113e- L,, 3
leneksel gorL'1sler otesinde bir sey doho vordl. E§;er1l<Zeynes’in
iogodiileri dogruyso, por-osol rodikollerin 1U1l)”lU’[|Cli’l do mohvolo-
[79 ’: 15
1,1
1
look demel<’gfii_.Wky’Dolor1n oltm ieerioini deoistirmek yo do 1bon>ko I
__;;
lgrezervlerinde bir Cll"[l$ sogjlomok, mutloko doho fozlo kredi ve 1
1
- mevduot olooooi, eikonominin tom istihdomo dogjru 1l<oyoco§;1
T1
if oniomino ge'lm1e»zdvi;m Tiooret dtizeyi, poro orzinclon etkilerimiyor '1

‘ 0lobilirdi;_éBoni<-olor lkrediyi vermeye l'iClZlF oiobilir, omo bore ol-

-1,)-‘:1
monin ovontoii, ekonominin d1'.'1s1J1k performonso ve issizlige edi- .. ,.-l
|-$1-:3
1'.»
limi yL'1z1L'1nden, kimsenin bore olmok. istemeyecedi bir, durumdo 3

o‘lobilird1i. Burcidon ~o1l<on1 sonuco gore, ki oslinclo ohm politiko- "~71.1

siylo <;1@?< piyoso islemleri de otuzlu yillonn onzolorindo oyni 1
seye isoret e’cm~eye bosiomlslordi, poro politikosi ise y=oromoyo- 1:1
1-1/_11
loilirdi. Bu politiko yopi olorok posil ve ‘hosgoriilti bir poii‘ii'koy- 1
'1’
1
di. Geroekte gerekli olon, kullonilobileoek poroyi yoroton ve
onun KU_li(JfllllT‘l:C1Sll"il do gorontileyen bir politikoydi. O zomon ti-
ooret duzeyi gelisrnek zorundo 1l<ol1rd1. 1
Uygulonocok uygun politikonin ne olduoulno Keynes cok-
- ‘ion koror vermis, bunun teorik sovunmosi doho sonro ortoyo
oikmisti. Yirmili yillorln sonlorindo, Lloyd George yeniden po-
litikoyo son bir domis yopmo oobosi gosterirken, Keynes onu,
issizliiie core bulrno1l~< ioin= kamu isletnr1ele1"inin ‘bO1l'C1ClllT.1USl ‘ko-

(2) H2irrod,_ The Life of Jollm I\la.ynmrci Keynes, Londra-1, Macmil-

Ian & Co, 1963, s, 462. Keynes’in 121.1 sdzleri, Shaw’un daho iinceki
onerisine bir" cevaptl. Show ona, Marxila ilgihi bir konuya eg"i1‘n1e—
sini tavsiye etmigti.
212 J.I{_ GALBRAITH,‘ PARA

nusundci bijuyflk bir pmgmms olesteklemeye iknca etmi$ ‘\/ca do bu

iknaycx kcatkzdca bulunin~u$tu. Borcu C1lmC|1k para yamtiyor, pm-
nm \k~c1mu igletmeierince ‘lcullcinalmusz dim h~arcummsm:‘ve meti-
mi etkiieméesini gumntiyevolsyordu. ‘I933 ymmn sonunda, Ame-
rikoln altm dllm poiitikasu hem d~estek<;:iIerinin umutlcmm, hem
cle mu‘hc1Eiflerin( korkulcmm bvogm c;ikcn'd|§;1 sumiclrclca, Keynes oy-
m yolu R0o'se\/elfe de iimerméigti. <<1Kredi|erle fincmse edilen dev-
iet hcmzclmcxlcaranoicm dcajucuk uiusal scmnoaimo gust: vourtaganu
buyuk fzmem veri\/0rum.>> {3} Yeni D:'.'1zen'ciIer ycflmzcca born uh-
nob»EEece*k ve hCl1'CClI'iC1bi!8C6K pC!TC!'\/I VCH’ etmeflkle =jetin*mem*eiiy-
cliler, Bu puroiar hon; cmnmcm ve ]'lOH’CCH’\i’T1Cf|IyC|I. Hicpbir $e\/ u‘mu-
clu ve $OH'3SC£\bIFC!‘kHCii1'iOZdi. ~ . ‘
Konunun teorik suvunmmss, Keynes'in Sho*w’o \,/Qzdagjl mek-
tuptm degjindigji kitupficx geldi. §siih§du=m:n, Foxizm we Puwnzn Ge-
ne! E<.ur<:§‘:'m (The Gerwrmif Thezow of E\mp|»ny=ment Interest and
Mommy) (4), 1936 y1hn|n"$=u~bcrt caymclcl ingiitere'c|e, b»irkoic~uy
sonmdcr ABD’~de~ ydy1nIc1nd|_ Keynes coktom*beri c|rkc:dc1$Hura
araslndu yiczzalcmnm ve ci=I|§EmceIerininé ucnk seci'kli<jinden étflrii
ku§kuyE@ bcakilcm biriydi vs geneilikie bu iki dork sesiklik birum~-
dcz giderdi. Gene? Kumm’d0 crkuciemik scnygnnlugms yeni bugmn
i<c1zQmd>M;Bu eser derin bir vb~eHrsizli_c_";in simgesi olup, 'kt'>tU yo-
z|!mv§> we crce|e\bcasxlrn|$t:r. Bixtflln iktisotcllur onu okuduklcmm
icidicr ederler. Aslmdca yalnizcca birkac tcmesi okumugtur. 1D~i@er-
Jeri hflcbir zomcm okuycnmoyocuklannln gizli sucluiufiunu hisse-
derler; Kitabln gbhretinin bib/L1\k=k|s1m| cofiu yerinin unl0$almc1z
olmcusandun kaynceklahmustlr. Ne demek istedigjini \/or;u~miumo1k,,
bneriierini csnlqgulnr ‘bicimcie \/eniden ifude etmek icin ‘bc1§k0 bi-
hm C!*Z§'C‘iF“f'r|C1I'IY1‘Ci Ihtiymt 0imu$tur. ilk b<1$I<c!r~dc1 bu i$i yc1ponIc=|r~oi@n

(3) New York Timesva yaz1h1u1§ 1m+1'c't;up, 3i Arahk 1933. ’

(4) John Maynard Keynes. The Gem-val Theory of En1p,10ym»=r*nt Inte-
1¢<2s‘c and Money, New 'Y£:1"k, 1-Iarcourt, Brace & C0‘. 1936. Agak be-
Iirti1meye11 bir tercih sonucu, Kraynesin ba,§11§;1nda hig viz-giii yoktu.‘
Editéirler vs diizeltnlenler fiaha sonra virgiilleri koylnaya bagladllar‘.
‘T<”»?””>i-‘-*>"Ii»:—:1:»i3i»,/:-:/ I/:/:~:/1:»:/1?:/:2%1§1flWI??%<i{e~Z§:;%*é£aeai~:e:axe1W"1 “
;:1;i:i:i:1;i;i‘~'i:i'i:i:i§:i;i§;i;’iii?3
E211
J "1
i ffii

J KEYNESTN GE}LI§[§i 273

L 4

1ng§Hz.'JQun'Robinson He Hcxrvqrdticwn Alvin Hansen ve Seymo-

ur Harris dohu sonro bu fikirlerin COk etkin pevgolnberfleri ol-
mueiurdrr. L
Q1

“Ekonomeinin tum istihdumdcn clengesini buiucagl in<1nc1, kis-

men cpoktcm beri Say YCISGSI deniien eeye b}C!§ll olqrcak geli$;‘mi$~
tir (J13. Soy, Adam Smith’in Franszz korreaiifii ve yorumcuseu so-
whr), klsmen de iesizlik olcluéu zomon Ucretler, fiyatlar ve fol:
%
orcxmcm konusunda ciuzeltme ‘holreketlerine dcyozludnr. Say Y0- -1
41
SUSIE pek de insom $c1s;|rtc1cc1~k kclrmueuiuriu edolu bir kumm
Qildiir, Bum gélwe, her mulm scmemdcz édenen purcmm icincien,
5';
bir yerdeki biriierine Licret, meme, fcuiz, r-cunt veya kdr oécamk, _' 7;;
i 1
., 1
0 muh sotm alclcuk imkdn édenir (yo do zamn ceken inson- i

dcm cmnlr). Bir ma! icin béyle olol_ug“1u gibi, her meal icin cle b6y-
Iedirn YE-32.: durumdcx, ekonomicie scmnulmcu gtlciintxn eksilmesi di- "':1‘<‘j
ye bu" eey oi0maz_ O slro fiyat’, Ucret ve foizlercle vgériklen "ha- ;‘¢§

rekefier J.B. Sc1y’1 hukh c1k~c1rm|e, ekonominin temel egjiliminin 52

tcm Estihdunwda ielemek oldufieu g6rL1$L'|nU ‘ole gurcmti altmcl ai-

‘.’T1l$’fiIIlIT’. insfcmlcw da, firmcnlcar dc, gelirlerinin b~ir0z|n| solkior, tu-
1;;-ej
sarmm giderierdi. Bu tciscirrufun dc: eibetteki h~CH’CGl’HTlGSl ge- $7,,
1 :

rekirdiz Konum, fubvrikcaeyo, ‘sermoye 'mC‘Il|CH'H’lC| \/c1t|rmc|*k, 0 to- e Ti

eorrum horocxmuk olemekti. E§1er inecmlor yc1tmm= yuptl-klcmndan

fozlcmswnx biriktirirlerse, 0 zaman tciscwruf fclziosx foaizleri indirir-'
di. Yawnmlor teevik ediimie olur, tcascurruf 010 (en azmdun ku-
mmeui oelcxmk) eéngellenmie olurdu. Bu durumda tolsurruf foz-
Icxsn eriyip gider, SCIY YGSGSI dc: silrerdi. Tusczrruf fcizlosmdon
herhmngj bir scmnaimu gL'|cL'1 eksilmesi degursca, fi\_/C1’[l~Cil’ dL1eer-
di. O zaman sc1t|nqhmlc:re hlzlclmr, tmsqrrufu yurcatun kuzomclar
c:zc2H@ccu'3:nc§on tascwrruflcxr dc: uzcahrch. Soy Yusosi yine devom
ederdii. é ' é
Keynes gelinceye kCldClI’ Soy Ycxsasx ekonomiyi yL1z yxldcm
fc1zflo\-bir sflredir y6ne‘tmektee\/di. Heme bu, évle slrudun bir y6ne-

F118
2711 J. K. GALBRAITJH / JPAJHA

lim cle defiildir, eon-kL'| Soy Yososl'n| ko-bul edip eltmelmel-<,, soy-
gm lktisotollorl cllgln tlplerden oylrmonm lolcilsfl olmluerlur.
Otuzlu ylllclrm sonlorlno "kadar, Amerikon tlnlversitelerlnde dok-
lroro y-upon bllr ofirenci e§er sotlnolmla gilcilndekl ozlmolnm
clepresyono yol ooocoqlndon ciddi olorok soz ediyorso oelo sl-
novml gecemezdi. Bu 6§re~nci lei yflzeylsel olorok goren ‘lolril so-
yllrr, ‘bilim C1dOlm‘|Gl'l orosmo 'kGlZl|mG\/Cl loyrk lb»u~lunmozdl,, Soy‘
Yososl ekonomik fikirlerin ("yonlle oldulklorl zomn bile) he ko-
dor‘ clurogjon 0|dUKlCll"lnll1 en dilkkote defier =kcn|t|d|r.
Soy'o ek olorok, ekonomiyi tom istihdomdu tutoml <glJlGler
sozkonusuydu. Bunlor do oldulkco’ uolk secik eeylerdl. Egelr le~
sizlik verso, lherkes ie bulmok istedligji loin ilcretler ldlleeeelktl.
iesizligin fiyotloro etkisli doho yovoe O|Ul’dUl. Boylelikle lflyotlo-
rm moliyete gore durumlu doho cozip hole gellr, reel ltloleller
dueer, eskiden ielverenlere kfirl ldU$Ul_‘l-ly‘Ol’ g6ZL'lktl'l§lJl lloln le-
teln Cl|(Cl|'l|ml$ kimseler eimdi yeni ‘boetqn lee ulmlrdll Uclreller-
deki dfleme sotlnclmo gLlci.'|nL'| -etkile~mezdl;ASoy soyeslnde eo-
tmolmo‘ gL':cl.l her zomon yeterliyolif istlhclom geliemeye devom
eden. oncok tom istihclomo ‘yG‘k|'Cl$ll|l'lCCl Claret lmoliyellelrl wJ*l<.-
sellr, lee odom olmolor dururdu. B~6yle~lilkle ekonoml ole lsllk-
rorml tum istihdom clflzeyinde yo do ono cok yokm lhlrr Verde
hulm-ue olurdu. Burodon, gelenekci l=ktis~c|t<;llc1rln ielslzllgl ozon-
mok icin onerdikleri tek yol ortoyo orklyorclu. ‘D‘8pl'6S\/Qllll du-
l'umu»nclo, ilcretlerln dllemesine milclolhole edecek bir eey yo~p-
moym. Biltljn olorml conlonno KG|’$l cllrenln, lhqtto Herbelrlt ll-loo-
ver'ln sesine kere: ‘do direnin... QUfl‘KU hotlrloyocclfimlz glbl,
Hoover Llcret inclirimlerine korel clkmletl. ll\/lerhomet ll']lQ~bllll' ko-
nuolo burodoki kadar buclolollk soyllmozdl, oilnkil llcretlelrl ylL'rk-
sek tutrnok yolmzco iesizlik cilelerlne ve ieeizlerin cllellerlne
kotkldo bulunurolu. l
iete Keynes'in son ver-dlfii doktrln, doho dogfrueu lteoloill
huydu. Keynes'in idcliolorml incelerken konuyo lbircok girle hok-
tosl bullunobilir. Belki en lKO|G-yl, foiz oronlorl yoluylo olonldlr.
Keynese gore foiz, inscmloro poro lbiriktlrsinler diye odenen llolr
fiyot deéildl. Doha eok, vorl|l<lor|n| fobrikoloro, mokinelelre yo
‘ ,/
£1-3?“-?1:—}:{€/:_1.£€4:,£‘/@:‘::.2"::z*T’?€%‘ ¢ ~srzflieia-%a%§o22¢&%:%? ‘ '1-22-:-Z»:-:':~:~::>???é"“.éj%@§féi»2:/'4$1?'?*?=<€'T‘-:1:»22:»:—:-2:~:—::/:—i:2? "~22

y 4l
l;

mm. KEYNESTN GE.lLi§I 215 F

do louno benzer boeko nokit dl$l yotlrlm blcilmlerlnde totmolo-Y

omo kQF$l|l§lyC|l, yoni onun kendi lfodeslyle, bu kiellerin nokit
lelroilhini olltetmek ioln odenen eeydi. Boyle olunco, foiz ordn- lll,
lonndo ddeme olmosl tosorruflorl ozoltmoz, yotlrlmlon ozendir-
mez, bottun tosorruflonn ‘kU||Unl|mGSll'll do SOQ|'QmGZ»d=l. Tersine,
yotlhmollorln nokit poroyo yo do onun eedecjerine dogijru geri l

ceklllmesine yol ocobilir-di. Demek kl, folz oronlorl ortik Soy

Vososl'mn yordlmmo koelmuyor, tosorruflonn horconmosml sod-
loyomlyordu. Ve eder Soy¢.Yosos1 lbundon boyle hoyotm gove-
nilllr loll: clksiyomu olmoyoookso, ‘S0lT|l’l(1|l"flO‘ gtlcuhdn ozolmosl
l(Cl‘\llr'CllFl1l do bu»nd~on lboyle hesoplorm dl$ll'ldQ tutulomozdl. O do
olden" ‘l3lG$|<Cll eeyler glbl, Ucretlerdeki ozolmonm bir sonucu olo-
oillrdlv (5)
ll<1ey*nels'ln go~ru$dn~e gore lnsonlonn lbiriktirmek istedlklerh
nin yolmm yopmok lstediklerine denkleetirllmesi hold gerekllly- 5
1' "1!
di. Amo oyorlomo nlekonlzrqoslnln foiz orom olmodldlnl, eko- . ‘:"l
nomlnin toploml clktllorl oldudunusovunuyordu. Eder tosorruf ' l ‘l

cobolorl yotlrxm CC;llbG|Cll‘|l'l|_Cl$ClFSCl, bulndon dogocok sotmolmo ll;l 1-,

2
gilclll ozolmosl yo do tolep ozolmosl uretimin doemesine neden
olurdu, Ve bu dljleljefl, lstihdumlo gelirin cok oeodlloro dileilp l
toeollrrufu do oeoglyo cekmeslne, tosorruflorm eksi olmosmo l

l<Clld'Oll'.’ surdilrfirdil. Boylelilkle tosdrr-uflor yotlrlmlorlo hizoyo ge- ll

lirdll Odnkijl bu orodo yotmmlor do duelmfle olurdu omo o kodor l
l

cok duemezdi_ ‘Boylece lkurulon ekonomlk dengenin, tom istih- l

dom dilzeyinde olmoyocogjl, ieslzlik olocogl ortodoydl. Yonl

leslzllik Keynes’e gore ekonominin dodol ‘bir durumuydu.
l lljloho pek cok konu vordl. Keynes'in iddiolormm ‘hepsi de
yoeomodl. Grnledln, foiz konusundoki nokit-yterclh teorlsi, Key-
hee”l|nl lddiolormo yordlmc: olmoklo 'blrlikte, geroedin tomml olo-
.€

{5]l Bu nokta Keynes’deki karma.§1.k noktalardan bivldix’. Tam tattle-

mam igin (ve Keynevslei ilgili diger finemli noktalar igin) Robert
Lekachme,n’1n The Age of Keynes adh kitablna bakmxz (New York, y
l
Random House, 1966) ‘ ,
Z76 J. K. GALBRAITH

rok kollcl bioimde lkoloul edilmedl. Amo lkl konudo Keynes der-
hol etkili oldu. Soy Yososl lz blrokmomocosmo botlp giiktfi" Aeln
tosorruf diye bir eeyln do oldbllecegl or-‘hk lkobul edillnle oldu.
Bond korelllk, uretileneeylere efektif tolep eksikligi de olobllir-
di. Hele ekonominin lesizlik durumunclo do dengelenebllleloegjl
lotuzlo ylllorm gllnlilk koeullorlylo kdnltlondujl loin) derhol et-
kili oldu. l

Eder Keynes o gunlerln bozl klmselerlne ~rodll<ol geron-

moese, ook onemli oir noktodo onun do tumllyle gelenellrcl ol-
dugjunu hotlrlotmokto yoror vordlr. Onun benimlsediol elKolno-
mlk yopl, lktisotoilorln ookton lberl bC_1§|Cll’ldl§l olr lilkeye, relau-
oete, flyotlorm serbestoe horeket e-debilmesine, ekonomllk dov-
ronlelon piyosonm kontrol etmesine doyollydl. Sendikololr ‘ll’GI'dl
omo lbunlor h-l<eynes'i pek etkilelmedi. Boydk eirketler ye bunlorln
good cle hlcoirletkl yopmodl, Ho-tto Keynes'in yozdlglno gore.
sendlkoloyr do,'lb~LlyUll< eirl<etle~r cle, onun tezlnl onoylor ‘blollmld'e
dovronlyorlordl. Yoni flkirlerlne desytek yard: omo o loo ldeeltegl
l-<lullon'm|yordu. y _
~ l<eynes'den oncekl elli yll boyunco tum sonoylleernle Ul-
kelerde btlyuk eirketler gerek piyoso guou, gerekse etklnlik
ldoklmmdon cok bL'|yC|m~C:elel'dl. ilerde bL'|yL'|l< sinker yoguloloe-
mos: denllecek donem yoeonlyordu. Belki ABD’nin isllsrlo olo-
rok oynlmosl bir yono, modern sendikocllrl< do bflf/Llmek‘l£e\,;"dl.
Otuzlu ylllorm doho sonroki kesimlnde, Yeni Dozen hoyrogl
oltlndoyve C.l.0'nun orgllltlenme horeketine bir ceyop olorok.
ABD.de eendikoloemo oclslndon digier Lllkelerin hlzosllno geldi.
l-Fem bilyuk eirket y0QUn|Cl$l’TiClSInlI‘l, hem de sendilko gLlol1l‘nL':n
etkilerl, Soy Yososrnm o tom letihdomdo delnge oyorl konusu-
nu doho do QCl\/8'l'lllT,I"I6Z lkllocok etkiler yopocokta. , V
$9-20 yllmdo, doho once de degjlnlldigl gioi torlrn urunl|eri-
nin fiyotlorl, sonoyi urdnlerinin fiyotlorlndon gzok doho lhlzlll ye
Gok doho oeogjlyo duemiletil. Bunun tort|e|lom~oyocol< ‘bir nede-
ni, smoi eirketlerin kendi piyoéo|or|nd~o goo sohlbl olmolcwly, yo-
,-.-1:,-za22%:;£€@:%:€%?:£%€-isif???-:-:-:-:-2:-:-:-ii-:l§?§§i$€$§%?2%iVt 7-"€*»"‘~?'“?%;%¥>"é-1%:-ieiaaa'~:-'-:2:-21>?-2;:;é:2:fie%%| 1-:-:"-:%:-:-:-:~:~/-:/;~1-:-:-::—./-1:,-:.-.—.~,-W-n
E;-=-.1
F:3:-:1
l ii/2'1
lk ' '1
,-/Tl

J.M. IKEYNESTN o1oLisI 211' ,..;Tii

nl genelllkle te=kellere~ ve lollgopollere yorumlonon guce sohip l-

l

olmolon, o gilcu kullonorok inisi yovoslotmoyl yo do durd=ur- 1- -"-1

moyl bosoroloilmeleriydi. Ciftoiler ve dioer kllcok girisimoiler ll

lnolyle lbir gijcten yoksundu. 1929'|o 1932 orosmdo torlm drun- l l

lerinln fiyotl bir-kez doho yonyo indi. Tonm dlsl Llrunler lee
t-2:?
ddrtte blr fiyat koybetti. (6) Bu uyumsuz horeket, o slro ,AlBlD L’,-1’
l3/J.
T<1l'll'T'l"BCl‘KGl’1|lQl hes-obmo oollsmokto olon Gardiner C. llyleons l_//“:1
,, V . J
1-:1
torofmdon incelendi. (7) Gordiner doho ly-i kontrol edilen sono- l

,.
;,»
J
l

yl fiyotlormo, sonrodon iyice yerlesip kC1|lCl olon <<yone1tllen fi- /— 1

1» Tl

yotlor» odlm verdi. Y’;1

Aslrl tosorrufo Keynes oyon, toplom tolebl dusurmelde ol- 17
moktod|r_ Tolep duslince bir seyybunun zoronnl goreoek"llr,, go-
ren de yo fiyotlor yo do uretirn olocoktlr. *Eg“;e1'fiyot|or bQYU'K
4
sirketlerin gucii soyesinde yilksek tutulobilirse, o zomon lore-
tim dtlsecelktir. Uretim dosijnce istihdom do duser. lBiiyol< sir- 5
ketlerln gilcu voroldugjuno gore, lssizllk Keynes oyorlnln ol- Q1
1»; .,
clukco belirgin ye onemli bir nitelloi lholine gelecelk demektir.
islerini koybedenlerin yo do koybetmekten'l<orkonlor|n doho oz
horcomosl do Llretimi doho »diJs£lrUcU, istihdoml do doho,o2ol- l

‘UCI etki W3l‘pClCC1‘ktll'. Olo ki, Uretlme ve lstihdomo olon bu etki. ljl-,.
.f-1
.w“.41
l<eynes’in dflsonddod o rekobete doyoll ekonolmidekinden ook
doho buyuk olocok, fiyat dtxsmelerinl yje Ucret dilsmelerlinl ll<ot
kot osocoktlr. (8) V
Depresyon ylllormdo, buyuk sllrketler sektorilyle rlekobet
selktoro oroslndoki uretim ve istihdom forldon buyuk olmus-
l

(6) ABD Niifus‘ Saylmlam Biirosu, Historical Statistics of the =YJni1l;e<Y

l-;
States, (lolonial Times to 1_957.l, Washington, D'.C., 1.960, 116. '
(7) Louis H. Bean, J.P. Gavin ve Gardiner C. Means, <<The causes; pri-
ce relations and economic stability», ABD Tanm Bakanhgfx, Year-
book of Agriculture 1933; ‘Washington, D.C., 1938, A '
(8) Daha, dogmsu, Keynes’in dilsfindiifiii degil de, diisiinmesi gereken
‘\
demek yerinde olur ve onun ekonomi gfiriigii bunu gerektirir; Koxm
onun yazlsxyla pek belirgin degildir.
278$ J. K. GALBRAITH K PARA

turn. omo tobil her zornoyn oldluou glbl, her seyi lek nedene
yormok yine dooru olmoz; 192910 1932 orosmdo ekonominin
torlrn dlsl Clretimi 88,6 milyor dolordon 57,8’ milyor doloro dus-
mtlstilr (1929 fiyoilonylo). Torlmsol Uretlm biroz ytlkselmis, 10,7
milyor dolordon 11 milyor doloro olkmlstlr. Tonm dlsl istlhdom
1929"dokl so milyonclon 1933’de 291 mlilyono dfismustur. Tanm
istihdorm ook. oz lblir dleoisliklivk gostermls, 10,5 milyondon 10,1
rnilyorlo lnmlistir. (9) '
Sendikolorm gijlolenlsi de, gelenekoi dlusuncenln ulmudunu,
yonl doretlerdekl indirilmlerln dengeleyici bir doe, issizlloi dil-
zeltlol bir etlken olmosl umudunu boeo c1kordl.(1G) Ucret ln-
dirimllnin lstihdoml ortmol etklsi ne olurso olsun, Ucretler indi-
rilemeylnce bu etki elloetteki SC1§lClflClm0Zdl. Sendlkonln do hos
omoolorlndon biribu tor lndirlml-ere fkorsl koymoktl. lKeynes’in:
koskoylo looktlol porosol ocret oyorlo‘m»oslonlemi, glderek ger-
c-eklesmesl doho zor birlhole geliyordu_ Amo Ucret indiri-ml-eri-
nin bllrj seoenegl hollne gelen issizllk, toploml tolebin d‘|I1$me-
sinde Keynes'in sozunil "ettlol oyorlclmolordon oolk doho b1Il\/juk
bir etkl yopoblllrdi. (11) 1 *1
Ellllytsk slrketlerle sendikolorm gilclenlmesli, Keynes sisteml
loin lolr bosko boklmdon do onemlidlr. Enflosyon yo do depres-

.__.__,..¥____i_.__.;-

(9) ABD Nfifus Sayirnlam Biirosu, Historical Statistit-.5, s. 70, 1&0.

‘(ml Bu dogm zamanda ve rekabetgi ya do kiigiik gi.ri§im alonmda ol-
sa, daha sonroki teorilerin iddia ettigi kadar bog bir umut 01-
7 H12LZd1. Biiyiik Depresyon sirasmda iiretimi ve istihdann yiiksek
l;nl:an, Amerikah giftgilerin emeklerine kai-§111k daho az para. ka-
zeomaya. razl olmalari ve ayni azalrnayl gallgtlrdiklarl ya-rdlmcb
larma do empoze edebihne yelzenegji olmugtur. Eger giftgilerle i§—
gileri dlaha. az gelire razi olmaso, gelirleri azallr alzalmaz mucizevi
hilt" sekilde hizmetlerini geri gekse. tarlmsal "Liretimle islcihdam ra-
' l1.;a,mla.r1 gok daho kiigiik olurdu.
lll‘: Bu do Keynes’de1-:1 bir bagka €l.I113§11n1aZ noktadxr, Kendisi sendi-
llrolarln iicretleri siindiirme oabalanni ongormiig bulunmaktadlr.
_»,_-1» 1/A/_.._44.,§»_@~;=;-;-;_h_+,»;_- ,-.1/~;~,§ ~%e7,’-"3/=,-’_~,—,-_—_—./2 -1:» r /::::''//'rrf3'~'"'2'~"‘?”iY@%'”*;"rx';:_~L-:=~:.1-»;:;_;; 4__—,, .d-_: 4,~i~»;:</1» l -3-, /- . ,J, W/< ,:1.4-flu *2,4 :::::/1*: '»
rrrrr:/Q3;33 _31;';:_:::;;-'.-"I-1,; ;; ~;-,i:..r-'-t~_,;: :4/ 11 : ~ / ,1“ ; 4 ':.r;::.=1 1-11;,1,» 1-.e<- -1'/'~Z-i-2'-1»_~Z—2i-f~:{~£;i~2»;::fl»: , J.-:11;~ - »»- - ‘ "1-‘ J;_~1'»111-'‘ '

J.M. KEYNES’iN onnisi 279

yon bir sorun holine geloioinde, bunlor sisternin oolloroeslnin

bos Cll’ClCl OllOCGKlClfd|F. 4
1
-Ill;-1'/;

Keynes devrimini ilgllendiren cok tortlsmoll lkonulordon lai-

rl, ou isln soyglnllolnln ne kC1dCll'Il’l|I’l yolnlz-co imzo sohlbllne
oi‘: olduguduli Birook bllilm odoml, Keynes'ten once gellpl onu’
‘l"|C1Zll’|Cll"l’l|$‘O|Gfl oircok bilim odommo doho fozlo dlkkol yonetil-
mesi gerektiglni ileri sormljs (12), Keynes'in kobul edilrneslnde
onlorm ortom: hozlrlomolonnln lboyok rolo olduou solylen~mllstir..
Bunu ilerl -soren bilim odomlon hokslz deoildir.
Blr yilzyll once Molthus do tolepte-genel bir ekslklllol lor-
tlsmlstr. Ke~ynes‘den bir kusok once, J.A. Hobson. ekonomm
krizlerin osm tosorrufton koynoklondloi sovml ilerl sllrnloslol, Z‘
bl "

Bu oyle bir ooskoldln soyllmlstl lki, 1899 yllmdo Ho~bson”un ls- "Y?‘=?i_ 3~i"'v
ieyen yetislklnlere ders ve-rmeslne blle izin verilmez olm~ustu.. rill
<(...Sll'l,ll'SlZ plntilik seyolbml sorgulomoyo kolk|st|o|m lioln loo§|s-
lonmoz bir gonoh islelmistim.» (13) ' lll IX:l
ll

‘l
Genol l(ulrom':n yoylnlonmoslndon onceki birkop yll lhoy"ur1-
oo ~lsveo‘telkl yenilikoi ye y*|'.'1lkse~'k sorurnluluk sohibl lldoisoltollor
do oyni fikirleri gelistiriyor ye bir dereceye kodor uyguluyorlor-
dz, Ulusol hokllmetln biitoesinin tom lstlhdorn durumunclo ge- E]
ll
len geilrlere 'doyol| olmosl ye depresyon slrosmdo horeomolor if
ozollrken kL1oLlltL'|ln'l.emesl gerektigjl kovroml ozellikle onloro olt- lll .
L-= -1
:1]
tir_ Bu flklir, ilkel holiyle, doho sonro tom-isotihdom lhomelsll dive ‘i

612) ‘Bkz: George Garvy, <<Keynes and the economic activists pre-
Hitler Germany>>, Journal of Political Economy. Bu sat11rlIa'r baski-
ya. girerken sozkonusu ya,z1 halen bas11may1 belxlemektediox Eski
dostuma ilging yazismm bir kopyasmi bane verdigi loin nllnnet
,;l 1
l
borgluyom. .
ll l
l l
(13) Hobson bunu, <<Bir ekonomik miinkirin itiraflari» adiyla, 1935 yi- {<1 1
11Lnda,Londra'da verdifii bir konusmada. soylemigtir. Alintl, Key» l
Fl
nes, The General Theory, s. 366. ‘ -
l
;
12: l
'ZSO ‘ J. K. GALBRAITH / PARA

ornlon gorosiin to 'l<en-disi~dir.

Ayrlco"Keynes’in zomomno koclor, Binbosi Cxl-l. Douglos
do oli’=l<ooy|ld~on beri <<sosy1ol kredi»‘ koyromlno miiteyozi toroi-
torlor toplomoktoydi. Sosyol kredinin lslerlilkli ozelligi bir sosyol
"itemeotl olup, tom yotondosloro odeneblilir nokit muodili on-
lomino gelmektedir ye somiirge donemindel lVloryl~ond’in onco-
‘llik eitioi fikrin bir dirilisidir. Sosyol temettii elbetteki homomo-
ooktlr. Ondo poro }3QllflKOlSll'\ll’T posiflioinden eser yoktur. Bu
lneclenle Douglas, Keynes'in onctisodiir ye Keynes de buy ooz-
lemi “yClpl‘l’ll§E»lZ|l’. y
Keynes'in oncolerinden biri ole 1920‘lerin mucize odornlorin-
-don Woddill Cotchings olmustuh John Foster Dulles ye» dioerle
-riyle -loirlikte Cotohings de o donemin tic bliyiik yotirim kurulu-
sunun l1'l‘il’l’l‘Cll’|Cll’ll’lClCll’llZl|l’. Bu lkuruluslor, l-Blue Ridge, Shenondooh
ye Goldman Soc-hs Trading,Corporotion’d|r. Bosorilori pek de
forldl olmomls, yolnizoo onctilerinin soyglnliol bunlon dohci
sonroki Bernord Cornfeld benzeri orneklerden forkli lolmlstlr.
Bu islerle uoroslrken Cotchings ileri goriisliillik gostererek is
hoyollndoki depresyonlonn nedenlerine eoilmis, lbir sonro .ge-
len krlzde de en lboyoklkoybo ufijroyonlordon biri olmustur. Reed
’Kol,e-ii‘nln rektoro Williom T. Foster’lo blirlikte iki ikno edici ki-
itop -yoylnlomisvtlr. Biri Bolluioo Gidlen Yo! (The Rood to Plenty)
odinl tosimoktodlr ye depresyon gercekten geldioinde ook ge-
"-nisr bir okur kitlesi ‘kClZClnml|$'[l|'. Bu lkitop, J.B<. 'Soy'|n tersine, osl-
ri tosorrufun (ye sotinolmo gociinde bir ozolmonin) lmiimktm
-olduounu, hotto normol olduzjunu ileri siirmektedir. Coresi ‘hali-
1’l<urrlerin bore olip~ horcomosldir... bu do Keynes "teorisi-dir. Hor-
yord'do otuzlu yillorm boslonndo, poro ye bonko konulorindo
en etkili hoco John H. lWillioms'ol|r. Kendlisi muhofozokor olmok-
lo oirllkte hic de demode fikirli deoildir. Hemen hemen herkesi
soslrtorok oorencilerine, Foster ye Cotchings’in\os|ri tosorrul‘
ye coresiyle ilgili tezinin oyle otomotik olorok bir kenoro furlo-
tilocok bir sey olmodiomi soylemistir. Dioer iktisotcilor doho
oz hosgoriilii cikmislor, iktisotci olmoyonlor do onlordon doho
onloyleli doyron‘momlslordir. ‘Roosevelt doho Bos-kon olup Woe-
\/G~——~-~--1-»_.v-4
/>4 0.‘--=>=>¢y;:g»*y/+\;rc1rt:¥‘:>""::/::2,»:_A:..»’,»,-A
1:;-1,’;/2""1*:;':.1:-;—;:fs‘::,.v‘::41":,.,_-,1; , I;-»~~m~~~~— :.-4»-~_~A%~¢=».-fl~¢»,»».~n¢~»:»>;,@-is/,,¢1'-/=—-=-:»-:—»>->':*:~1~1>$~1»*>~¢~;=f'>>;->'
;;_—.~;;:M@~~::¢1;<1,~»w;$fl—:n¢<:aw,_;":r::~=1:"~"~"»"":1err-::/i~f»<:aé5f:}L;.gs-Q

1,
J7.1VI. KEYNESTN (iELI§i 281%

mngtorfcr tasrnmcxdon Emce bu kitub: okumus, kfitiilphcmesine:

skoymudon bnce kenurma séyle -bir not c2in"nstu': <<Ger¢ek olu- ‘G

i'fi"Cl‘y‘C1CC1k kadar fazla iysi.._. kqrslhkslz ~h_i<;bir sey eide ediIe~

mez.» (14) V i's1
Akcudemik scaygml|§;|nAdc1\hce ytzksek kceticrrrnolcn, aym ynicxr-L 1.i
1
'11
den H934) LGUCh|il’l Currie Qdh Harvard DFO‘f€S6|'U ole B\is»*iesi~k. 3
Dewi‘~etier'o'ie PCWCMEHI Arzl we Kentmiu {The Supply omd Ceniwol,
1%
ef iviomey in the United States} qdh kitqbxnl ycny|nlc1m|s‘m".(15)
,S

Currie de =bir<;0k énemli no*ktc|~do| Keynes'in énoijsildfir, ama bu ea4

pek de aknlluca bir cakcndemik strqteii olmvcsrms, eflnku kimp Cur- 3

‘J
rie'nin iktiscrtcr olcwrcrk degjerinden kusku duyulmaslnq yol mo- ‘i
2
mistrr. u I
L Ayncu doho Roosevelt Baskom olmodcm Cok énce, Hearst
mperlarl 5 milyon" dolclrlrk bir devlet borcunun (0 gfinierde so‘-
Puk keeen bir rcxkorm) b»c1y_mci1rl|k\isierine holrconmoslm kux/vetle,
hqttc: siddetle sa»\/unmciktaydl. Yeni D*L1zen'le *bir|i~kte bo1ymd|r-
Mk .ve kamu istihdc1m*p\ro\gr;aml0|r1 do artaya Qrkmls, ama He--
\
I,

1*
112
careflln istedigjinden dovhca kilcfak QCIDTCI oelmustu. Bunion" para; E
pofitikaslndczn c:yr|Im»c1 C1dll'fllOil’| olcxrork deqii (yoni para yarclt-
mcakw/e kullczndzrmcpkiu tcxiebi yfikseltme ceresi ololrczk degfxil),
iesiziige karsx uygulcmmosl sert Qlcm ‘bk’ eure biciminde g'o'n'.'sI-
zmjzstis. Ama bu dd rasycmellestirilmeyi ibeldeyen bir ]3OIi'iikClYdl~
ve 0 rusyeneilestirmeyi ole Keynes seélemxstzr.
Son oicxrczk, dcahcz 1933 yihndu Fisher, bore cximm1sfonlc1-
rm oiogrudcxn ijszei bolrdkrolcam ekcmalize edilmesini scwunmus’cur.V
Fisher, *Roo~sevelt'i hfsktnmetin bore volemk bunu ézei isveren-
Eere foizsiz oicsrovk bore vermesi konusunda, bunun 100 gfm Ibo-»
X @
yunccz b0*rdro‘y0! eklenen her ‘kisi'i<;in gflnoie iki dolar olcsmk ve-
rifmesi yoiundo ikne etmeye CCi|l$l’YH$’[l. Bijylece hcwcamu ye--

___€.r,__.________._._.___.._

(My Arthur M. Schlesinger, Jr‘, The (lrisis of the Old €.!@rr,Eer, Boston,
Houghton Ivfifflin C0,, 1957, s. 3.36.
(15) Lauchlin Currie, The Supply mid Gem/rol of Money in the Unite/<1
States, Cambridge, Mass, Harvard University Press, 1934.
282‘. J. K. GALBRAITH ,’ PARA

pzflmesn sogjwinxrdl. Ortelwkm digjer plunlur dc: doloeuyordu. Bun-

lcur ole ‘meenlczru hizmefleri, emekli *muc1el<Jr| kClT'§‘>l|!§]IndG ya do
sun“ \mn"e1o\ukIar| icin pCH'C1 verilmesini éfsngéren plomlurolu. Bu plun-
lurdle eymce, sézekonusu purcliunn belli bir zomon dyilimi ioinde
hero-unmedlfil tukdirde defijersiz 0l‘m~c1s| sum do yvurda. Hercu-
r1'1aHo1r\bu yolio dc: sugicmubilirdi.

Uwzlxuy y:llc1rm ormlcmnd~c1. Keynes sisteminin ileri bir ges-

terirmyi yerr ulmc1ktc1yd|.»Bu do Adolf *Hitler,'in ve Ucfincfu Reich'm
.ek0>nomik politikclslydu. \Burc:du kamu hercumulcm icin btzyiik
devil-e*x berolclnmulcn s6z*konusuy*du ye buslungxctca bu yolmzcu
eiviil emucflorlc, demiryollan, kcmcxllclr ve otoyollun iein kul|0n1¢
ilyordm Bunun sonucundcx issizlik Uzerine, diger ennui kentler-
ydekflermwhepsinden dcvhcu etkin bir sqldm yer \c|l~d1. (16) 1935’de
Alymonynfidu iesizlik cok umo cok ozdl. <<<Dah~o| Keynes iesizlifiin
mcnsakl meydcmo geldigiyledigili QClk|ClmC1lGl’II1I bitiremeden Em-
ee Hm-er flssizlicjin eowesini bulmustu bile.» (17) 1936’da fiyat-
lcnrfia Uvcretlerin Uzerine YUKQTI isten bir beskn binince Hitler ‘bir
ndum <O'l(I1hG attl, Ikopsumh bir ist.i‘hd~c1m prog7rc|m|m kapscmh fi-
ycw kC2WM‘UllGT!ylG birlestiriverdi.

416} <\ '1~\~1.\T‘a;zi1er--~ 1930’1ar1n ekonomilc hastalxklannx iywilegtirmede (ABIIY

den) daha, ba.§ar111 oldular. igsizligi Amerikahlaxdan hlzh azalttalar
we emai iiretimi Amerika111a1'dan hxzh canlamdlrdllar; kaynak1a.r1-
may gére parasal ve ticari s0rm11ar1m daha bagariyla. ve kesinlikle,
Eimlluglar bakmundan daha zengin yéntemlerle gfiztimlediler. Bu-
zmm nedeni klsmen de Nazilenin aglk finanse etme yéntemini da-
’ 1212.11 gapta kullamyor olmalanydl... 1936’da. Alrnanyafda dep-
resyonun biiyiik iilgiide iistesinden gelinmigken, ABD'de- haze de-
vam ediyordu.» Jolm A. Garraty, <<The New Deal, National Soci-
alism, and the Great DepI~ession>>, American Historical Review,
cilt 78, say! 4 (Ekim 1973), S. 944. ‘ ‘
{(17) loam. Robinson, Ga1"vy’de a1mt1 yap1.lm1§t1r.
 _ W", V,v- \/4 0-” _,;A ..>~,~,~»'.w,-,-_»>w/_ s ; :;> ,_. 1,4,, ,_ W’, 1 » _»,;»~,»;-;»,=;~,</vie/¢¢;,=@';;,;,';
”;\:»(/::/< M;1-;~:,;Wgg;;;§/a.:e;2:-~ ;,:ii~Z~.?::ie:_1,~;<.;;~';'~.~.-'s~:—:-:1;§::;:mi_M_-/,1» “'1”/»1<\!*’ »»>v_ .,..»._,,-,- ~ , _ _ ,
,__g
E9.
1 Z65
i
Ji.M. KEYNESTN emmei V 283 :35

kl

Nazi e~kono~mik politikcisinm, ‘oiiemii g6ri.inen koeullcm ikorv ‘L ELY

ei kendine ézgii bir politiko oiduguno idu isciret etmek gerekir,
issizlik durumu cok ‘k6-tLiy*diL'|. ‘Bu nedenle borc; pom alimp in- ,\,,¢.»_

scinluro is buluindu. Yiiikseien iicretler ve fiyoitlcir ~istikrc1i'i teh» 55

»s=*:;
dit ettiqi zumcm fiyO1I|‘Qil"CI ‘bir tuvqn getirildi. Bu tLir pO|i1Ii‘kG iHit--
ler-éncesi Aimcmyu's|nd»o| doi eok tcirtisilrms oimasmcz rcigmen F31
pek etkili oiduéu kusku ‘g6‘1IUi'<L'li’. i-Iitier'Ie~ ekibi pek kitabu uy-
gun hczreket eden kimseler deqiidi. Ama yine de *BLiyLik Depres-
yosn simsmdoi Almcmyci issizligi enfl~cisyo~nsuz ortcidan kCi|dli'di, in'4
353:1
bu konudci ibcisicmgictoi d=C1hQ eok sivii fualiyetlere doiyundi, bu
do ciik'k<;iti cekeceki bir boseri SGYIIII’. Hii:ier'in his iyi bir sey Evy!

yupmis olumuyucogji incmci, belki ‘bosikoi ‘KOf'lU|Cil’Ci don/he eok.

buioismciklci birlikte, uygulodifii ekonomiye de gtiige di.isLii'me'k-
iedir. V
Béiyiece Gen-ei KUll’Ci‘m1'li’l etkisi, ortuiikta dO\|Cl$C1H flkirieri i;.-2
m»eerulu$tirmia~k olmustur diyieibiliriz. Eskiden C,‘CiflC1‘K|Cll'lH, u~euk-
icmn zirvulciri oiuroik kabul edilen seyler simdi sciygin biiimsei !:—:-
iOl'tl$im(IiCii' suyiimuktaydi. Artik usm tcisoirruf diye bir seyin I
de vuroiubiiecefiiini s»c1vuncm inson, unvumncicin ya dci terfiindeni
i:
yoiksun ‘kGii'Tily0l’dU. Asiri tascirrufun ilocmin, bore elmmis pui- 14¢:
i

rciioirlc: y‘C1pli0iCCIk ikoimu ‘h(]rC‘C|miQ|C|l’l oiciuqu oici, 'konusuim~ayci ‘i

iciyik bir ikonu hciline gelmisti... iCii"i'iCI tabii yine QC! itirazloir do» i
i 'r‘

Q1Ui'm>Ci\/‘Ci devom eoiiyoirdu. Simdi artik devlet eyleminin yoiu 0iCli~

misti. V /
Keynes’<;i gérflsler kamu poiiiikciiormci iiniversiteier C|i'UCl-
iigiyici ulcisti. E§|er bu bir cievrimse, isokaklurdo ve dflkkémlcirde
oiegil, seminer scilonicirindci yoipilmis bir devrimdi_ Keynes en
basics, nispeten gene ‘bilim cicicimiciri ’rcii"ciiin0lcin ele oiimmisti.
iktiscitciicir cii§‘er konuioircioi oldufiu gibi fikirler kOnUiSUi’i~CiOii’i cic:
eko~no~mi yc1pmc1~ki~cm yoinudiricir. Cogu oicihe ekuldcm mezun oiur» ‘is;
ken ‘kCifCliUi"ii'i~C!Ci bieimienmis fikirlerle 6‘mi.ir boyu icioire »ederier. (:5
Doiciyisiyici defiisikiik de meslekteki kmdinicirici erkeklerin fikir igié
y
de§istirmesinde~n defiil, bir kuscikiun diéerine gecilmesinden or»
i
tuyo -cikcir. Keynes'in énemii C-U§Ci(1§|C1i‘l, hemen ‘hemen hie is-
tisncisiz, onun yezdiéi Kiiidbl. incelemie ye ihetciii buimiuslmdit I
2841 J. K. GALBRAITH / PARA

ffiirkaai a1smola(18), oogu bu inancmi emekiiiik\gLinlerine, hat-

Ia bieiiki aiaha iieriye tasidi. -
Keynes'in en cok ‘[Cil’tl$lidl§l ingiltere merkezi, tahmin edi-
>ieib,iie'oe@i gibi Cambridge Universitesi’ydi. Oraaa iikirier zekice
inceieniyor, Keynes'in “ken-dinden gene iki mesiekciaei R.F.
Kaihn ye Joan ‘Robinson tarafmdan ac|kl~amyordu~. Ameriko Bir-
iesik DevletIeri'ne ae Keynes'ci fikirler Harvard Universitesi ka-
lflfliiyiifli gecmisti. Gene! Kuramhn yaymlanisini izleyen aylarda
rtariuismalar hie kesilmecli. ilgi duyani bir ofiirenci, Genei Ku-
.»rarm"ia iigili resmi ya -do gayriresmi ‘bir toplantiya hangi aksami
istese katiiabilirdi. ingi!tere'aeki Cam\bridge’de bulunup ola Key-
iines/i tammis olon éarenciler, iviassaehusettsdeki Cambridge”
ride iyani Har\rard’da) ibirer kLici.'|k kahin sayilmaya baslamis;
¥K6§/i'i@S'ii’\ asimda ne demek istedigi konusunda birer iiiraz mah-
ikermesi gibi gorev Listlenmiisierdi. (19) 1 1
Zamanla H~arvard_'mezunl~ar| iKe‘ynes’<;i'ii§:jin _ma"yaiandiQini
~;gariip -umutsuzlu§ja'oiiistiiIer. (‘Doha sanraki yillarda b~ui teh|i-
1~i<eyie savasmak icin Veritas Vakfi kuruldu.) Yasli hocaiar gerci
:hosQiorEiiiji davraniyoriarch ama onayliyor -da de§]ii'lerdi. 1936
5S0*i'ib(]‘iFiGl’lfld‘G Harvard kurulusunun iic yiiziincii yiidfimiimiinii
»i<u1tiaaii, Buy torende fen, sosyal bilimler, eanat ve toplum ha-
yati i<onularm|n cesitli aianlarmdaki en biiytik kisilere fahri un-
yariiar yerilecegiji biliniyordu. Franklin D. Roosevelt ide, nice
=seoi<iin mezunun istegji disinda, bir konusma yapacakii. Hi.ikii-
1

(18% En dikkate deger istisnalar, ,az sonra ad; gegecek olan Alvin H,
Hamserflle, Cambridge ve King’s Oo11ege’c1en A.C. Pigou olm_us-
tar ki Pigou, K6§Y11€S'iin, <<yanl1§1.a.r1 en iyi temsil eden ada.m,>> de-
mgr kisidir. PLgou’1n son yaz11ar1 Keynes etkilerini biiyiik bir giig-
iie yans1txn1§t1r.
.1119) Bunlarln da‘ bagmda Robert Bryce geliyordu. Cambridge Universi-
tesfnden daha. yeni diirimiistii ve Harvard’; bitirince de otuz yll
boyunca Kana.da’nm ekonomik po1itikadan= sommlu yiiksek yet-
kiiilerinden ‘biri olarak galigtx. V ,
.. , We W. MM” »-—'~~‘-,‘w,¢»’ "1",’,’,Z’:,’Z,’ A .»:;»:*;—;*i~<a;a»";*;€+:*;:,f:;i,~,>i'§*§§% 5:411;;;;%:7:é/_:/;-:/"<~: '/:»:/:—"/:—:‘3~":¢:~i»'fT1?1,Ei§@Z,i*'T“**Iii?Zizifiiiiiifiiez/2:1»:-ti;>:~:% '
__MrV_ MWHMA_k_€;%7mJ:::,:::, , M. ,,»,W,.~:»_~,<~,,~.<,-,/,- _»_ , ;: ‘,,;':,':@¢J» - A»—4A;4Aé W» M

Jim. }l§E1YNES’iN 1 GELi§I 285

‘izifl<-.>
melin eesitli b'GlKCll"l|lkl(Jl'll’l'CliCln ya cla ekonomik yoipinin cesitli
kaelernelerinolen gene inscinlcir doiha biiyiliklere, bu unvanlariri F433

kimlereiverilmesi gerektigi konusunda onerilerole bulunuyorloir~ i/E1ii

a‘i. Biliitin amac; oloibilirlik cercevesi icinde en fazla sok yam- lit‘-Zji
taoak -lsmi dnermektip Slyascil bilimcilerin bu yontemle sectigi
*;L'1
isimi ll_eon Troioki oldu, iktiscitcilarin gene olanlari cla Keynes"i ~I:i :fi
Z/LA
seoliilei; ll-ier ikisine den fahri unvan verilrnecli. .\/erilen kimseler rem
£7-1
s;:;l
»w
, tie so-rir"ad~an cabiucak unutuldu. 1
>3
-21.1
Ama 1918'olen sonro, Harvard ogretim iiyeleri arcisinclan asil
‘dl.'lZi6lYdE> biri, ‘hatta Minnesota Universitesi'nden yeni gelmie biri. 13:4
“1:::l
l<ey"nes”in kabul g6rmesi~nde hayati rol oynacli. Adi Alvin H. :9:
i-iansen”ioli.. l-lcinsen‘in Geniel KU‘l'Olm'Gl ilk tepikisi soguk olmustu $33»

E155
V ama eriol olikkate oleger, ihatta istisnai ‘bir fikir degistirme ye- 1;,
ieneéii varcli. Cok gecmeden, mcili politikci konusunda vercligi se-
miner lien-i tearik, he'm de pratik tartismanin odaik noktasi oldu.
UtLllZlll.il yillarin sonlcirinda 'derse,d~izi dizi ‘Washington yetkilileri -2*:-:1
‘*1:2i
cle gelimeye ibasladi_ Boylelikle lo seminer ~Keynes'¢i gorlisleriri
‘Wasiningion'a GKTIQI anaccidde ihaline geldi.. Hansen ayni za-
manidla ‘Keynes politikasiyla ilgili bol sciyicla ycizilari oloi yori.il- iii
l;l1i5‘
maksizin yazmaktaydi. Daha az yazari, cima ibuna karsilik daha i
nz yeriilan bir gene Harvard ,pl’O1°6S5l’l.'l cle Seymour E. Harris”
icli. Hansen, ‘Harris ve yjazdigi oncti clers kitabiyla Paul A. Samu-
elson,‘ ll<eynes'ci giiniisileri Amerikalilara getiren insanlar oldu-
lar. ((20) V

lFa~l<<oil atuzlui yillarin iikinci yarisincla Washington ayni za-

i20) (Ci yiillarda bir grup geng Ha1“vs1'd ve Tufts iktisatgisl da. Keynes
poliitikasi iizerine ktigiik a.ms/etkili bir yorum yazmiglardi. Ric-
herdi V. Gilbert, George H.- Hildebrand, Jr., Arthur W, Stuart, L1

Maxine Yaple Sweezy, Paul M. Svveezy, Lorie 'I“a,1"sh.is ve John

Wfilson, An Economic Program for Ame:-icyain Democracy, New
Yo1"k, ‘Vanguard Press, 1938.
286 J. K. GALBRAITH / PAJRA

inanda eok bereketli bir yerdi. Para pOll'|Ilk(1Sll’ill’l basarisizliija

agramasina bir de kamu istihd-am programinin soina ernriesi
eklenince, Amerikan yonetimi artiik issizligi sona erclirip wiles-
-nieyi hizlandirmak lain go-zle gorlilijr bir planclan yaksun kal-
inisti. Olasiliklardan biri tekel iizerine bir saldiriya gearnekti.
Tekeller kotiii seylercli; oijilari ezince herhalde ortaya iyi lbir sey-
ler oikarai. Kanuyu alaiha mantiksal i'i~acie edersek, tekelin pi-
yasa gijioiji demeik, az once isaret e0lilcli<§ii’gi1b-i, talelain di'.'isine-
sine ragmen fiyatlarin yiliksek kalmasi demekti. Bunun cere-
rnesini Uiretimle istihclami cekerdi. Reikabeti tekrar geri gelli-
niek herhalde yanetilmis fiyatlarin dtismesini saglar, issizligin
bu riedeniriin on-emini azaliiroli. Otuzlu yillcirin sonlarinda Was-
nington'ola anti-trost uygulalmalarin yeniclen CGl'llCll’ldll'llll'iQSl
yoniiricile laiiyiik bir ilgi laulunrnalktayali. O ilgi cle yukarolaki aa-
slince biciininden kaynaklaniyordu. 1
A lsin zor ycini, piyasa gi'.'icl'i ve fiyat yoneti~minii'i~ yalni-zca lrilr
avu7a firinayi ilgilencliijen lair seyi almayisiy=cli_ iBuinlar Amerikan
ekonoimisindeki bir‘ carpiklik sayilacak alizeycleydil iB6<\/‘l8 olan-
oa, tekeare 0 8‘kOil'lGlTl"l‘yl bastan soina yeniden ‘yiflpllflndilmfik
alalailircli. Para ‘harcamak, otuzlu yillarin ’bCl$-lTldCl‘kl b~ciyinairiii<
deneyinin simdi aeiikca gostercligi gibi, zaman alan bir seiyai.
Oysa fiyai;lari iizerindel l<o-ntrol sa§ilay‘ab~ilen tiim b~£iyi'i-k Ameri-
l<an sirketlerine anti-trost yasalariyla saldirmak, isi zamiana
loirakmayi degil, eabucak ‘l’liCil'€‘K8’E6 geclmeyi gerektirircli. Ayn-
ea Yeni DUZGY1 gruilau icincle ibunun mantiksal takviye adiinini
annaya, yani senclikalari aagitmaya istekli pek kimse cle yoktu.
Bu oli.iri.imala geriye lair teik Keynes kaliyerclu.
Y IE;-ieinel Karamfin yayinlanmasindan bu yana, l<eynes’eili§;in
iWasinington'daki merkezi, Federal Rezerv Sistemi'nin Graver-
l'i6l’l8l" l<i.irulu olagelrnisti. Tarih olagariiistli mantikli bioiinae
iierliyar gibiydi. Para p~olitil<asi yalnizca rezerv fazlaliklaririi aa-
lria artirina S0l’iUCUl’iLl vermisti. Bu nedenle sorumlular ‘Cll’Tlk ala-
lia az pasii, claha gilivenli alan ‘mall palitikaya donerek paranin
‘narcanmasini garanti ciltina almak istiyorlardi. Asliriaa Feelieral
Rezerv’in rolii bir rastlanti iolmiusta, LClLlClilin Carrie zaten Key-
'- -W-.a=.-a-1-:-W-,»;-;-.-.;-.<:i;»i
~ ~::z:.—”a;j_;»;.i_v ,1, -'65-41“-'-:23-i-:-:2-A-':-2- 1'-:-:-:-:-i-"".-r-1*?
~51-'-21::/-I-<----~ --- - ---1' ‘Y’/:7:/' l_l*?ii”-:i;1iiEi:-":3:i:i:-:-:15-:1:i:-:-:-:-:1:-::-:-:-:-:-22>;
-1' -- -~~~~/-~~~'~ ‘. ~' W" - ~ V "~"""/ i’?vI:§‘1>
£,:,_:,:,:
L73‘-}:f|

J.Ml. iiimYNEs'iN GELI§1 ZWO9 vl

nes"iri onciilerinden riolclugu icin, onun iikirlerine ozellikle Cl(,';ll<

iiairiyalli $ii sira kendisi kurulan arastirma niiicliiriiydii. Bus-kan
cia Marriner Eccles’<:li. Onun bankanin yonetilisiyle ilgili tanim-
iiCli‘ll0lllOllfllilil dana once okumustuik. Eccles 'bClil'lk‘GCl olarak Ykefldl
ibasinaan gecen o tehlikeli cleneyimleri ve Utah ciftcileriyle is-
iridarnlarinin iBi'iyLi~k Depresyon olonemindeki yozlasmisliklariyla
-i<Ol1kUlllOliilill diisiinerek, zaten kendi ‘bO$lflG da hiikiimetin eko-
nomi-iye -Keynes'<;i biaimde m;iid=ahaIe etmesi gerektigini oli'isi'.'i-
nen iafiriyai. Boylelikle, Genel KUIFCI-m"ln yayinlanmasinolan sonra
;l<eynes”eili§e Washington tarafindan gireri cle Federal Rezerv
olola 1 E-3-:5
@iiirr‘ilei’daiha pratik yolu secti_ 1939'da, unvari olarak ole-
i§iil~se ‘bile fiili durumola, ‘Roosevelt'in ekoinomik danismani ola-
.-rak, iFea'ler.aI iRezerv'den Beyaz ‘Saray'a geeti. Daha sonra bu
.t_iIir oiaylar birbiriiniiizleyecekti ama Currie'nin gecisi bunlarin
a-:~“-2'
iikiydli. Beyaz Saray'da kendine bir is ibulma alansiyla hi‘ikL'ime- ‘i-"S315
iie aaliean iktisatcilar lain bir genel iletieim mekaniizmasi olus-
i’UJl"Oll.lli. Vanetimin neresinde onemli bir gorev Ybasalsa, oraya
ii<eynes”e inanmis birini yerlestirmeye ugrasti. Otuzlu yillarin
isanlaiirii gelaiginole, moii baikimdan onemli olan tam dairelerde
-3Ol.l illll‘ kisilerden gciyriresmi bir ag ormils durumaayai. Hepsi fi-
klflél‘ ve politikalar konusunda birbiriyle yakin iletisim ic;indey- ‘ii -.4l‘
di. Carrie de, otekiler de, bunu asla bir ikomplo olarak gérmiL'i-
’\/Ol'l<GilfiCllln Onlara gare ‘bu ycilnizoa yapilmasi gereken ‘i'T‘l‘C1l'l’[l‘kli l
j.l

~eeycli. 121) i

A21) 31.940 yazmda.-, F1'a.n.sa1n1n yenjlmesinden birkag gfin sonra, hen cle
<C’am"ie tax-afmdan Washington’a gagrfldim. Leon Henderson, yeni.-
i _»
iélfilll diviltilen Ulusal Savunma. Damsmanhk Komisyonwnda, fiyat-
i
li
llarden sorumlu goreve da.ha yeni atanm1§t1_ Bu potansiyel giicii l

alan bir pozisyondu ve zamanla. fiili glicii de oldugu belli oldu. i

Ama, Henderson tam da. Keynes’gi sa.y11ma.zd1. Currie giivenilir bir
giiimeziln rel altmda. bulunmasim istiyordu. 0 da bendhn. Saves S1-
iraisindaiki fiyat isorumlulug-um biiyle ba§lad1. iki. y11 kadar once,
‘Z88 J. H. GALBRAITH / PARA
/

Boyieoe i<eynes'ei gorL'isle~i'in, otuzlu yillorin ikirici,yarisin-

aa agiriik kazarirnasi saglanrnis oldu. Ba goriisleriii ilk b~i‘i1y*i'.il<
etkileri i_onclra'-cia clegil de, Washirigtoi'i'aa iiissedildi. Aina ge-
nel olarak ele aliriciigincia, lai.inlar yine ae uygulamali politiko-
aan eok. cii'isL'inaecle~ ye uinutiar iizerinale aairlikli ololu. Keynes’
oi gorilisierin karsisincla sagiam lair ceiahe olustaranl-ar da, uy-
gularria aclaniiariycii. Uygulama adamlari bir fikri k~avrayama-
aiklari zaman hep sagduyunun ycipisindan gelen -0 iisttinltigiine
siQinirlar_ Sagduyia sazti, <<eski0len; beri irianilagelen» ciernek
olan, yalniz onan'"l:i~ask~a bir ifacle ’bic;irriiciii'.

yine Cu;"rie’nin itmeeiyle, Ulusal Kaynak Planlama. Kurulu ediiia

otuzlu ylliarin b3.y1I1d11‘11k deneylerinin gems bir degerlendirmesmi
yonetinistiin (Federal Baymdlrlik Harcamalannln Ek0I1OI1'l.ik‘ E’r.ki-
ieri, 1933-1938,) ve bu isi G.G. Johnson, J12, ile iqirlikte yaprmstzni.
R,3ip0X‘i.11m.L1Zl.lI1 Keynes politikesim giiglii bigimde destekler Ii.li.ii€1iR-
te olmasmda sa§11acak bir sey yoktu, bu da, yainiz istil1d2i.m yar-
1-"ai;n1a ve I-zarslliginda bins. sahibi ioima. agisincilan degil, bu yepv
lain tesislerin k11118I1111I1.8.S1 ve borr_;1ar1n alinmasi bakimindein da, boy-
ieydi.‘K1salce,, iyilesmeyi getirecek ve hL9LS1'1E!<y1 artlraieak gems bir
poiitikanin pairgasiydlz <..~.(Issilz)$ inseiniar ve I1’18.1Z61TL61€1“, gagdag
ekanomicie normal ya do. denge tdurunmnda. unsurlarciir,» cierken
repar kesiniikle Keynesgi bir havadayai. <<...in§a_at1ar1n bu semi-
de, yararsiz bekleyeceic tasarruflarla. fiinause edilmesi, lsrariei asagi
ailizeylercle kalan iizel yat1r1'n1ir£ir1 yiikseltmenin, israrla, yiiksekii-
gini koruyan issizligri de szeitmanm yollarindan biridir.» Daha son-
re ellilii yfllarde. Currie siizcie komiinist olduguna. dair e.g'1r (ve oak
haksiz) sa.i<imi1a1"a ugradiginda, veiktiyie andan almis oidugum. ve
izgoktan unuttugwn mektuplar bir yerden kerslma, giktl. Bu mek-
tuplarcia. bane, sa ye. as bu. gizireve <<kemiii adamlerimxzi» yer1estir‘-
iznenin onemiincien sdz ediyordgu. <<Kenrii eideim1ar1m1z>>, Keynes'gii1er
demekti. Bir Koriigre sarustuirmasl oisai, iaamm <<k0miinistier>> amal-
na1nia, gelmedigi konusimde kirnseyi iima eciemeyecefliimi. dii§i.'indii-
V giimii. hatirliyomni. Ama iciyle bir gey oinriacll. y
/-o J-:-:1:-i-2%/rm”'1-2;-2:4ée€%:%:%:ewzzzr,-;:.=-_-;we? i'-_;-ea»;-;'-, "o-,-,::“"-:-":.-a-:~?:%??;>?§*'%€r?":-:-3&2:-f-:1::l:?i?:1§?§i%?*?: W --‘i¢>":'-*1’:-i
’ ~""'” ' __

l l
JLMI. KEYNESTN GELi§i ,'B$9
~, .

l,1'1
Keynes'e ve l<eynes'cilei'e karsi <(6Sl(ld'6l’l beri inariiiage-
len» sey ide doarusu giic-Iii bir seydi. iki yiiz yildan beri en saf-
kan Arrierikolilar hep kdfiit iparocian yana bir egilim. sergile-
mislerdi. Yetmis yildan beri giirnijisiin heyecanini eelkiyorlarcli. iv

Yani AiB@D'nin para deneyimi, cok eski ye siyasal ibakimdan eok "1
l
kalaui goren bir gelenekti. Potansiyel taraftarlori da cok kala-
balikti. Oklahoma ya do loiiivo gezisincle, fiyGUC1l'll’l‘ dasmemesi
ve sosyal cidaletin korunmiasi loin yesil para basilrnasini sa-
vundumi -diyien bir senator ya da temsilciler meclisi Liyesi, kah-
raman sayilirdi. Oyso bilerek oiusturulmus bir ibiitce aaigini 1

iinanse etme konusunda looyle kcilabalik bir halk destegi yok- l *41
tu. lWashington'da Doyle bir -seyi scivunduktan sonra |OW(i'\,‘/‘Ci F
l _-

aonen odamin ‘belki ole tehliikeli deli diye adi eikardi. if

‘Erdemli hiikiimetler her zaman biitaelerini denklestirmieye
ealismisl-ard‘ir. iBu~nu beceremiemek her zaman ioin siyasal ye-
tersizligin isareti sayilmistir ve Ybiunu daha karmcisik hale ge- "W

tirmieyie gerek yoktur. Ayrica politikacilor da; biitcenin iki ya-

J l
kasini birarayia getlremeyiislerine her zaman oziirler arar, ha- 1
zen ibu konuda cok do parlak buluslarlo ortaya CliKOl'lGl'.1Al'ifiCi
aciklama ne kadar kurniaz olursa olsun, yine de degjeri yok-
tur, asiri iharcamayi, yetersiz vergi almayi, isi "kotii yoneiinieyi
saklayan bir kiliftir. iBi'itce aciklciri vie bu aciklarin iinanse edil- in
imesi konuisundaki <Key*nes~'oi yaklasim da ibesbelli yine ek ki-
iiiiardir. 1933'de Boskan Roosevelt'e fikir veren Baskan ii-iaover. 5L -

<<‘dah~a fazla vergi almak gerekli olsa bile, ibiitcenin kesinlikle i

l
ciengeyegelecegi; hilikiimet kredilerinin clevami edecegi, cun-
kii onlari tahvil cikararak tiikeimenin reddeolilecegi acik seaik
ortaya koinsa, Lilke ‘blflyflk cap-ta istikrara kavusur,» demis- l

tir. (22) 1
_i
l
i
(22) ‘William Starr Myers ve Waiter H. N-'ewton, The Hoover Admi-
iiiisiiratiion: A Doewmenteiii N8-fl“&tiiT€, New York, Charles Scrib-
nefls Sons, 1936, s. 339-340. Solmlesmgeifde almti vardlr, s. 4:76.

' F.3'l9
290 J. K. GALBRAITH / PARA

Roosevelt itiraz etmemistir. ilk konvansiyon sonrasi radyo

konusmasincla, -iilkenin <<Ol‘Cl@l'-CJiil.ll’ClLif‘lT'l(JSl gerekitigini» soylemis,
sonro aa soyle devom etmistir: <<HL'ikiimetler cle tiplki aileler
gibi, belki bir yil kazanoiriclan ibiraz claha fazla harcayabiilir.
Aima bunu stiraiirmenin o yuvayi yoksuliastiracagini siz cle, hen
cie hiliyoruz.» (23)
iki B-asikan tarafindan bt'>ylece onaylanan bu irianclar, aro-
aan hes yil gectifiiinole cle héila giiclii ‘dLll‘Ul"flGlCiydl, ta uzaklar-
daki lngiliz ‘kiUFCll’iiClSll'lll’l gC'>rlll§|6l’i“kGr$lS~lfldQ halo bijiyiik ‘bir
engeloli. Aslinda Roosevelt'in tutuim~unaa, sonraci-an <(‘bl|8$ll'l'l‘ll'1
yanlisligi» diye aollariolirilan sey cle varcli. Bu da Keynes'in go-
riiislerine bir eng~eldi ve bugiin ‘cle ihdlfi etkisini ikorumaktadir.
B-ilesimin yanlisligi dedigirmiz sey insana cazip gelen bir
oliisiince ‘laiaimi olup, aile ekonomisini olevlet ekonomisine uy-
gulamaktir. Bir aile, sorisuza kacl-ar gelirinaleni fazlasini harca-
yamaz. Demek ki, hiiki.'imet cle harcayamaz.iYa-samak iein bore
alan bir baloa, cocuklarina miras olarak ibeceri defiil, ‘bore "bl-
rakir. Bore alan bir hiikiiimet cle ayni seyi yapar. Her ikisi cle
manevi aaioian kiusurlu seylerciir.
A Ama iaunui yeniden d~iis»iiniirsek, aslirida aileyi devletle kar-
silastirmak his cle uygun oliismemektedir. Amerika Birlesik
Devletleri ‘h‘l'.l'kil:lmG'tl gibi (ya iala herharigi ‘bir Lilkenin hi'ik~i'imeti
gibi) loCiyL'il<, cesitli, karrnasik, anlasilmaz bir yapinin, iioretle
aalisan bir isci evincle gecerli olan kurallara ve sikintilara tabi
kilinmasina, en azinclan neden ihiiyle oimasi gerektigine kanii
g<':'iste~rilmelidir. ‘Sik sik ciuydugumuz gibi <<<'jyle olmalidir» demek
aslinda kanit sayilmaz. Ustelik hatirda tutulmasi gereken hit
nokta da, bir i'.'ilkenin 'VClfll@liiIi'i ive zenginliainin, iulusal ekono-
minin he i'Jiretti§ine~ Ibagli olduguaar. Efiier iboro G|lp'l’lC]i'C(]l'TiCiK
Keynes'in dedigi gibi iiretimi artiriyorsa, 0 zaman bu bore alip
harcarnalar zenginligji de artiyor demektir. iBir_aiie icin, ‘bore
alip iharcamakla zenginligin artmasina pek enaer rastlanabilir.

i,__,i_..ii‘i..._ii_.

(23) Sehlesiriger, s, 426.

 ;'Z€*Z€~:Z€p2;r"s3€'§§i'f‘Zf.fi€€§$§??i‘?If€Z€€€Z££<2/’
112 -:~_-.-i-i-%f:?Ti“/sf‘l%Z§:1§é:§2ifé%%z;a1:?-a-Maia 1:;-:'-:-:-;-4-::;:-i
i_

l
l

J.M. K1?-YNES’iN GELisi 291 l

l

Keynes'ciler her zaman, muhaliiierinin bir tiirlii onlarin rie yap- ii:->5
in 1:
‘mak istediklerini CIH|OmGdl§ll"ld0l'l yakinirlar. iBuna karsilik Key-
L1.
nes'ciler die muhaliflerinin geleneoirideki derinligi ve 0 maho- is.-.1

leieti yoneten giiciin ne kadar bijiyfiik alaugjunu anlamaniiakia-

clirlar. (24) t

O yillarin Keynes/cl politikasi vergilendirme konusunda kii-

oiik bir rolii ikCipSCll'TlGkl1C1Ydl. BU? kismen koeuliarini sonuicuydu.
lkinci Dtinya Savasi'ndan once AiBlD hEi~kL'imieti ikflioiik bir varlik-
ti. 1930'da toplam har0amalar1,4 milyor dolardi, 194(}'cia bile
halo 10 milyor clolarin altindaydi. Federal hiikilimetin mai ve vl 5'> '-" 1i

hizmet alimlari, 1930'~da gayrisafi mil-ii ‘l"iClSllCll‘lll‘l yiizde 2’si.

1940'cla yilizde 6'siydi. (25) Ellili yillarin sonlarinda ve altinislar-
ola ise yiizde 10'la yiizde 12 -arasinoia degisiyordu. (26)
Federal hcircamalar ‘kl§lCl:1l(\O|l.linCG,OnlCll'l karsilayacak ver- 172i*".x'v'i
Ifiiiji
-Vi?-'=i'
y/yza”/4
giler de 'k‘UOUk oluyordui. Daha sonroki yillarda Keynes politi-
kasi iki tiir vergi deoisimine biiyiik oloiide baoli hale gelecekti.
Bunlardan biri, kurumlar vergisiyle aelir vergisinin her ikisinin ;;} ,5}
(31;-,T:1
birolen kendilerini ayarlamasiydi. Eger iiretim ve istihaam alli-
serse, karlar ve gelirler de oliiser, yoni yiliksek vergiye toibi olan i
lP./;>;i
gelirler de dl.l$6l‘dl. Gelir diisiince, oolenen vergi ciaha do cok ; V.

olijiserdi. Buriun tam tersi de, Liretirn, istihdam, karlar ave geiir-
ler arttigi zaman yer alirdi, Otuzlu yillarda vergiler; kl'.'lCl'.i‘l< oldu- i,
l"
li
gundan, bu etkiler de onemsizcli. 11;:-1:2:
Daha sonraki yillarda da, aciai ibiiyiitmek ioin vergileri au-
silrmek, lO'0-l’(,';|Ol’1lTl‘(]yl ye boralardan harcamayi artirmak fikri ta-
raftar toplayacakti. ’1930'la;rda, ibiitce olengesizken, biiitoe aci- 1’?

§li'|l bl,lYl.lTm8k ioin vergileri azaltmak, en inanmis Keynes’<;ilere

bile fazla radikal bir adimi gibi goriinmektey-di. Currie ve belki
l _

(24) Soylemeye bile gerek yok, bu aniaylgsizhgt ben do paylasiyoirduin. i.

(25) ABD Niifus Sa.y1m1a1'1 Btirosu, Historical Statistics, s. 142,.

[(26) Economic Report of the President, 1974, s. 249, 329.
292 J. K. GALBBAITH / PARA

aaiha birkac kisi, ~ve~rgiieri zoriayainainayi politikanin lbir l<asu-

ru olarak gorme-kteydiler. (27l Ama genelde Keynes'c;i politikci,
kamu -harcarrialarini artirmakla ayni sey gibi 0lCisCinL'ilm~ekteycii.
Bunun cla ters bir siyasai etkisi varcli. O siralarda _harca-
malar, ulusal savunma gibi topilumsal SClygll’illQl olan amaclara
oloniik degildi; ortciciirek ya do yaksul vaianclasin harc:amala-
rinda olabilecek savurganlikia ozoleslestiriliyorolu. Keynes poli-
'lIlkOlSl ala ‘bu sohreti paylasti, boyle goriilmeye bosladi_ Daha
sonro, Keynes'in milli hasilayi yiikseitrrie politikasi vergilerin
kullanimina claha "bijiytik agjirlik vermeye basiadiginda, tutuimlar
iziiiyilik olcijide degisecekti. vergi indirimleririden yararlananlar
arasiriaa v-arliklilqr ve zenginler cle olacakti. Zenginlerin artan
harcamalariyla ekonominin canlandiriimasi elbietteki saglam ve
aklibasrinda bir fikir gibi goz~Cikiiyorclu. Herhalde hie layik olmo-
yan yoiksull-or G0lll’lO| harcama yapimaktan daha saglikli bir ii-
kirdi. Ana konunun ha-rcama yapimakton vergi azaltmaya doo-
ru kaymasinin, Keytnesici ekonomiy'i canlanolirrna yaklasimini
sayginlastiiimaya coik b‘l'.'l‘Yl'.1kki0l'Ek|lCll'l olmiustur. 1
Otuzlu yillara ?bCi‘k‘tl§l‘lTlilZd0l, l(ey"nes’in uygulaimodaki etki-
leri pek dei fazla degildi. 1932, 1933 ‘V8 1934'de Federal hL'iki'.'i-
metin gelirleri, harcamalarinin yarisinclan az 0-lmiustur, ki ' on-
aan berive bugtine ‘kaoiar hiolair bans yilinda boyle bir dange-
siziik olmus defiiildir. 30 Hiaziran ‘l932’ole sona eren mali yilda
gelirler 1,9 milyar dolor, harcamalar 4,7 milyor dolardir. Ama
ekonomiye Ol’Oll’l|‘C1dlQl'm‘lZ'dCi bu rakamlar, daho once de degi-
niloligi gibi, pek de etkileylci degildir. iDiaha sonnai, 1934'de, ge-
lirler yiirkselip harcamalara aogru ya-klasm-istir. Haziran 1938’
ole sona eren mali yilda acik yalnizca 1,2 imilyar olmus, har-
camalar 6,8 milyor dolor olarak goziikmiistiir. 1937-38 idur’gun-
luk aoneminde aoik yine b'l§iyilml]$, ibiliyiimenin birazi cla bile-
rek yapilmistir. ‘Oi zaman ilk olarak bu acik hakli bir aoiktir, en
azinaan politika l/Clplfl'l1CllGlll‘li'lll'i kendileri durum-u oyle7gormek-

(27) Kendisi bu inancini bir kez-esiinae bane soyiemisti.

, l
'-:-2:-1; ;‘1_>‘§‘T€!%;1ii=€'2:£-222"€{;-:’£{¥ 2:-:-:-:-:-:%f-5-’:5<t5’*l“->3-,1".l;€£€£{€i£ii%:w::~.1.£.v;,-,;.-esraww/;L1gweaee-Qiaai-:4;?;£w??3%;£f€@{ _:-:-;-;-;-'-;-;:- 1-1;-:1;
L,
l"i
l
l

J .151. KEYNE S’iN GELi§i 293

teairler ve bunu 'Keynes’<;i bakis ClClSly'lCl boyle gorebilmiekte- 51

ViT11-j
-1'-_
-dirler. Ama rakamlar hoila kiioiiktfir. 1930'da mali yil bijitoe l_
aoicjii 3,9 milyar clolar olmus, ertesi yil do ayni diizeyole stir-
ti-;.'~_f
vlTll:l$’[l:ll’.' Bu rakam 1934'i'iri 3,6 milyar dolarlik biitce acigindan
L
pek az fClZlClClll’. (28) Belli ki, Keynes politikasinin zaferi pek l:=,- >‘
l:3;‘
L;/,<
cle bitiyfik bir zaier clegildir. <<l\/iali politiko... otuzlu yillarda “ba- »._;:
_» _-,
sarisiz bir iyilestirme araci olmustur, bunun nedeni ole sonuo
vermerriesi clegil, aenenmemis olmasidir.» (29) V
Btiyiik Depresyon aslinda sona ermemiistir. ikinei Dtinya
S-avasi golip onu bir kenara itmiistir. lste Keynes politikasinin
zaieri huclur. Ama ortaya oikardigi sorun istihdamla hasila ol-
inayip, enflcisyon olmustur. Ceyrek ytizyil sonra bir kez aaha
,g~orL'ilece§ii gibi, Keynes sisteminin bu soruna verebilecegi bir l_»,1
i,
icevap cla yoktur.
l_§i~;‘,
lii-*5
1361-1
.._.i

i:-:i;f

ii;

(28) ABD Niifus Saylmlasrl Biirosu, Historical Stafistios, s_ 711.

(29) E. Cary Brown, <<F‘iscai policy in the thirties - a reaipprz-lisal»,
American Economic Review, oilt 4.-6, sayl 5‘(Ara11k 1956), s, 863.
 On Yedinci Biiliim

SAVA§ VE BHQ; DEBS DAHA

\<’L1zy:|rm|z|n ilk ycmsmdcki feicrketin efiitimsel rolil belli ks

cok DUVUKTUF. Birinci Dflmya Sm/0$1 inscznlczrcx, oltm temeii Liza-
rine kurulm'u$ pclrasol ycxpmm ne ‘kadar ntxrin bir $ey olduqunu
*g6stermi$tir. 19141 ymnu kadar, bu konudo: uzmcmhk bilgisine
§c1hip olduklan vozrsoyllcm inscmlorm hemen hepsi; artxk geri-
miegte kalmiga para sorununu <;6zmU$ *bulun-oluklcxrnno incmmc1k-
toychiar. Topiarm sesi cluvulur ciuyulmuz altm stcmdoirdr diye
bir agey l<o|Im<1m|$.t|. Zcrten onu wtmin edici bioimde onurmonln
bir yolu dc: yoktu. 1920”ierin bflayijxk bofluk dénemi, para politi-
kasmm, ne kadar i$e \/Qrumcsz bir iiidql urczcx oiduéunu erm-
v<:1\l<c=y*n'1u$tu.;. dzellikle cfle onu uygulcsyun ki$iier, yé»-ntem Ibu-
$cn'm olu-"so: 'C§Fd!|_’\d‘Ci!'l kesinfikle gelecek olczn yrklmdum sorumiu
iutummk istemiyorloxrscx. Bfisyfixk Depresyon bize, Lllkenin Inig-
"ien kurtcmimczsl konusunda para p0»ii’cikas:nm ne kadar etkisiz
oidufigunu gristercli, isfihdam eksikli@inden,Lhele bir kere yer-
ie$mi$ ve dengeye VQi’fi"ii§3SCi, kéurtukmu»ktc1 bunun nasll hicbir
ige yamn1c:d1§j|nr ortaya koydu. Bunun tek caresi cmcak mali.
politiku olubilirdi. Ne vczrki, mycm poiiti-kc yczinuzccz, ‘bore alma-
biieoek pcercanxn varolnmsmi degiil, onun born; c1lmmc1s|m ve hur-
ocmmmsml solfiicriyubifirdi, Bu, John ‘Maynard Keynes'in t'>Qret-
tigji dersti. ‘ »
Simcli de SITG bir bcngku scrvagszn égretece-Q1 derse geliyor-=
=2: :""‘@I:<:¢t<:~;>2:’:/;>:;._:-;.~;~.~:~;yr; /;».~;;@.~_/¢;;~;._»;~_';¢;;;+.;;/A~/: -;:~,.,,»:~: i~;»:»:»:~:~:/:1:-:?:lé?2??f@:§i~§€%2»??’€{**?¥P%""5;/£2;-:—:f:~@: i-:/i»."§;:§*;"j

Li
_.~;]

,SAVA§ VE BUR DEBS DAHA 295

K. Z.-\Ml
du. O ders de, mali p01Htikc1n|n, ulusczi geliri ytlkseltmek, istIh- 1\
\
\ 1;

dcxmu ortwmczk, depresyonu ve durgunluéu yenmek icin ne ko- \L

M J/Ft
1:]

.. 4
dc1r yC1l’OIl'lI olursu olsun, bu i$in tersini s~q§;|~c|~m~orktc1 kendi ‘bol- 4

$mc1 yetersiz oldugu yolundolydx. Modern, 6rgC|tlenmi$ "bl-ir smui i .1

ekonomide mali politiko, oslo enflosyonu 6nley‘emiy0~rd‘u_ (inle- \ ..

Q1
'\/ecekse de bunun becieli daho fozlo i$sizIi-k, bur|$ ZCIWICIHIHGG .1->1
$4

GCIYGHIIGWGVGCCIK kClG'CH’ (ml kOpC1Si’[6, hotto suvc1$tc1 bile ch]-

§UniJIemeyece*k dilzeyde ‘bir Acatal koposite oluyardu.
Deksler b»unl0s'<h. Ggjrenilmesine gelince, her zcam-cmki gibi
-yine yetersiz éfireniidi. Mali politi&kun|n i$e yéuruyucogjlno, cilcill L
¢m~casc1|c1rm Qevresinde oturcm cxdcxmlurm sihiriyle moclern ekono-
minin iyi yénetilecegjine olon incmc iktisclt e§jiti‘m0|e yine stirs-
.cek, ceyrek \/Uzyal sonm do uygulomoh politikado fejaket soym- 1:x .:, ,-1
I
:!c1c<Jk bicimde yenéden dirilecekti. ikinci DL'my~c1 ‘S~c1=\/u$|’mn (jg-
E
;re~ttigi, talebi s/marlclycm genel iinlemlerinin tum ‘KGp‘C1Si‘|I6de ya
do ~c>1*1cyyc1k1n duzeyde coh$c1n bir ekonomide enflasyonu Em-
Ieyemeyecegji dersine de c-eyrelk ytxzyal boyunco kor$x <;|k|Id|.
‘Sm/u$ slrcssnnduki \/<::$,c1nt1 kendine ézgfidilr, denildi. Bcerx$ za-
-mcmmdca ycimlcvbilecek geyler ook furkhdw, denildi. Nostalii her
-zczmcm sc1~yg|nhk g6rL'|nL'1mL1\/le birle$ip, yeni gerceklere kc1r§| es- ~
ki hotalqm éncelik tamr. ‘ '

‘iékinci Dilnycx Sqvc1$x hem ingiltere’ye, hem cle /¥BlD*’ye yc1vcs$ I

yovagw geidi. 1939’un solcm yuz gtmlerincien ertesi May/|s aym-
,;c!c1 Frcmscfnnn i$gc1line kadar, ingiltere héifis (sonrozdon @b0k|lch-
Qlndo $0$:ic:bilirse biie) mm bir savu$tan kc1c|n||o~bilece1Z;i incan-
cm; sL'u'dL'|re*biIméi$ti. ABiD’de iseFmnsc1’n|n teslim oinwciszncs ku-
dclr umutioir hep saves; c!|$\| lkulmcaycz dbnilktfi. Ancak onu iz-
ifleyen oylordca yavcag, yc1\/121$, ABD’nin kutlim-amasn ve HitIer'in
zczferi kclzcmnwosx korkulom bc1$g6sterdi. Sonuc; oloarcsék her iki
Mkede de bir pionicmu oiénemi yc1$c:nm|$, hfirkuméetler halka
gniuvence ~\/ermek amuciyiu *b6yie p|0n!c1mc1iclr|n yCilOlldl§|l'1l gi5s-
‘iermek zorunda kc1im|$lLc1rd:. Bu plcanlumulorm do énemli bir
,'b6;IL':n1L'1‘ eékonomiyle ilgiliydi.
296 ‘ _ J_ K. GALHRAJTH / P'A.R~A

Her iki Ulkedeki ekono»m*ik pohfika, Keynesbi yeni moii ta-

scmmw kuvvetle yunsatmcrktaydr. BGl'l$ zozmnn|hdc1 i$sizEi<je kw»
$1 uyguhluncm pOli’ti>kCl, sc1vcr§ zomctmm/n~ enflusyonunu kcxrgss kui-
iohsiablilirdi; istihdum: ar’urm<1k icin k<1m%u~horcc1mulc1rr yop|Iu-
ccagx yerdhe bu kez yflxksek vergiierle sivil tolep» vhe t|‘.'1ketim1 s2-
mrlohcsbilirdi_ Bu slmrlcsmcx, ihsungtncilntr, fobrikulcm ve ham-
moddeieri oaskeri kuliummcz sunarch. i$in ruhu buydu; geri km-
Ium hep c1yrm*uyd|.
inhgiitere plcsnlomcslhm Keynes'ci tasorlma uymuslndcx pek
$~c:$|I<:acc1k bir $ehy yoktu. Picmxn en etkin mimun zaten Keynes’
in kendisiydi. S»c1vu$tan tinceki ayiurdcm, g6rU$ierini cryrlnnh om-
rcrk énce The Times'da (L0ndrc1),sonroz do dtmyu ccapundhu Qok
okuncm S»cwv:i$ Nmsnl iideniv (How to Fury for the Wear) {1} adh
}<i1IC1pC‘!’kiG"OlClklCldl. Te'n1e>lhyo$c1m ihtiyocicsh, ycmi yiyecek, kim,
gerekli giyim, yeterli'm\iktard_c ve istikrarh fiyatiurlq hep vc1rolcz-
cqk-1|. Egjer m'qliy~et-ler yijkselirse, fiyutlcm‘ subit tutcrbilmelk icin
silbvunsiyon yCi‘pl|C1CClk’[l. O zcrmcm Clcret urtmrnl do bir _hc1ké0i-
mcskton <;1k»cacc|l<t|.Ucretlerih istikrczrh kclimusr cok'6nehm!i\[dfi.
Onun ci|$znc!c§ki mcxllcar icih topkzzm take-p ya dc: scatxnolmca gil-
cig, monllcun OOil’i fiyoitlurla p\iyC@SCldC1 sutngm sunmaklu kubu bir den-
ge icinde tuh‘cuI<1bhilir<:!i. Bu knsmen vergiiendirmeyle, *k:sm<e~n de
zoruhiu tczsczrruhf denileh bir JKGYHSS yehiiiéiyle slaélanucqku.
Btxwn Ucret, ‘mo10|$ ve diger gelirkerden bir kesinti y‘czp1lQc<:1k.
SCH/Ci$ bitinoe foliziyle geri édenecekti. Otuziu wiiurln kuranhk
cieneyimierinden sohrcl, lbu scwcxg, sonmss sutzhonfimu gillcii ‘acme-
iemesi ho$ bir COl'l|CH’\dH‘lCl 0~mcc:kt:. ‘
Asil gl:!‘V6l'1H8i’I gsey, scmnulmu gflcflniln 'kISHfl1‘CtSl yo dc) or-
tacicm kc:ivdn':lmc1s|yd1. Keynes $é~yie» chyo\rd~u: <<»Bundqn (enflas-
yoholan) kurtuimanln tek yolu, tilketicmin scmnalmcz‘ gflncilnhh
yeterii bE1">b6ihCzmL1nL'|n p~i3wasovd~c:n ya vergi yoluyila \,/*0 dc hcwka
bir yslla piyczsovdcm oekme/k, E:-éy’Ie[iP<§e fiyoitloh yukomya hen

___.___.__i___.__.,._.‘__.._..._

( 1) John Maynard Kéynes, Home V150 Pay far the k‘-V213“; New Yorii, Har-
court Brace _& Co., 1940. _
 '.;.-r.->2"/1-2':;:;:'fim2‘::'/-%.L*.£~g~'x-W-" ‘//"_"»‘~'r",./"”"""""’:"';'\"\"‘;i'€’Y'/1"')v‘7'¢'$'>"{”':5;'#'~»//al/rK//4,///,1‘.-._.1//»2-3"“;-&‘>*%“F‘\@55”
K -.1.-_-_-_~,_~,,,_:@_»_@:m,-,.,,M.,,»$11.MM-.~:_:(~,~;»,¢-~.g.,¢ -., ,<¢;;.-,<,»,/,/./,~,» »-~~»»~~’~- ”~ ._. ,
,,,~_/,2 ,13/,,,;$$4Qfip{.Z.;.;;;.;;;§;q;;,/5ifiéé
;‘}“,5‘J
F334
%-3
SAVA§5 VE BUR DEBS ID:LHA 297

Piii.
kere! kohulmoz bir gucu yok etmektir.» (2) Fivcxtlcmn dogrudon
fix]
kontrolunou yo do vesikc: yentemine pek G2 ‘bir rol verilmieti:
<<...b~ir miktur vesika we fi\/cat kontroiu dc: genel progrc1m~|m|zdc1 1&5;

bir rol O\yl’IO‘IT1CHldlF ve G511 eénerimize defierh bir ekieme -we

olur.» (3) ;'»;,»;.4
>172!
Wc1shington'dc1 daho éncekj yaliurdcaki gibi, Keynes'e ce-
vop yine ingiliz hijkumetinde olclugundun olohcl ccnbuk ve duha
soygahych. Béyle olunoa do, yukclrdu sézij edilenlere bir huyii
benzer ‘bir tc1s<Jr|m 6ng6rL'|ldL1. Amo *Wus“hington'do bir de§;ieik- 5;1
¢
Mk VC1l’C|l. B»irincieDL'|nyc1 Scwo|e|’nduki deneyimlerini de§;er|endi- \ i
reh Bernard Baruch, yeni bir scwoetu uncok Beret ve fiyotlorm \/Zl~~T~*j
v '1
1 >:~
'kc:psoml| kontrolunun iee yuruyocugando dhiretiyordu. <<1Kom|m- M
1 ' :J,
cu bnce bL1tL'|n fiyat ycxplsma (Ucretler, ‘kii'G|Clf ve tonm fiyat-
iorz do dcrhil) bir tevun koymak eqrthr...» (4) ‘Boruoh’un Kongre'
deki sayg|nl|gj| cok 'bElyU’k’[U. Bu scyglnhk do bilrgelifiine ve 0 J

olagjunustfl fizirkeel g6rL'|ni'|$L'|ne dcy~cmmc|=kton cok, yeniden se- WI‘

cileéeéi oldukcu guranti oicm (dolovlslylc bu yut|r|m~| p-QFCISQI

km/bc|.g6tL'|rrme ol~us'|hQ1 oz olon) gi.'mey*li senatérler grubuno ,-X-1.1
siirekli sunducju destekten koyncklcmmc1ktc1yd|.(5) Biiyle oluh-
co konu pek tartsemuya gétflrfllmedi. Vergilendirme yohluylu to- éagfi é
lebin, Cl$ClQ| yukcm ekonominin curi fiyutlorlq |jreteb*ildigi\/Ie den-

(2) Keynes, s. 51. {V 5;

(3) Keynes‘, s. 51. :45
(4) Banks. ve Nakit Para Komisyonu tiniinde verilen ifade, 19 Eyiiil
1941, Ahntl, Bernard Baruch, The Public Years, New York, Holt,
Rinehart & Winston, 1960, s. 287. I .
1'5) Kaba bir hesapla yak1a§1k yirmi senatér Baruch'dan~ kampanya ba-
gxgn olarak her segimde bin dolar ahyor, Giiney Car01ina.’11 James
Byrnes’e beg bin dolar veriliyor, kendisiaracl olarak ku11an111yor-
\
du_ I{3.I‘§111g'L11d2L tek istenen, slk slk Baruclfun bi1g‘elig"ine deginen
konugmalar yapmaktl. Y11-dad d6rt binle beg bin dolar arasmda bir \<

parayae malolan bu yatlnm, dogrusu halkla iligkiler ag1s1ndan son \|

A
\
derece ekonomik bir yatlnm saylllrch. 1
298 J, K. GALBRAITH / PARA

geli olurumdu tutulabilecegi énerildi (tebii fcxbrrkolcxr ve iegLr-

oh torn isrtihrdarmr durumundayken). Enflasyonu énlemede eheok
bunu gflvenilecekti. Ama Uretimr B~C|yL1=k Depresyoh dL1zeylerin~
den 1/iik/selip some zmmcm: tuiebinin ccnlclndmcl etkisiyie ur-
tmce, bqz: mot ve muizemelerde durbogjozlar rbeklenebilirdi. Bu
dc: kendini en cork scxvue ihhti"ycrc;lcm ioin gerekecek vmqddelerde,
mudenlerde, to|k|m tezgéhlordcl, kimyusol moddelerde hisset’:i-
recekti. Burcrlurdcx fiyatiaru ‘toxvcm kO‘l’lGCC1‘k ve gerekirse kui-
lunsmm ve ttxketime kontroller getirilecekti. Tcwun s6zcL'|<jL'| ‘Bu-
ruch torohndcm kullcmlldujl loin secilmie, kendisinin bundcm
hO$lC1l'1lp bu pOliti1kC1Yl 0nc1vlc1yacoQ| umuluryorclru, Aynccx yururh
‘bir esneklik gbrflntlmu vermek ole crmaclunmreta. Fiyotlor her"
z-umun tcwandon ueugjiya defirru dolgcxlonorbilirdi... emu tubh
0 $GlI‘t!Cll’dCl bdyle bir eey olmcxycrccrgu kesindi. 1941 ymnciu Was’-
hington'dcr etkih doicieumr olcm bir rqpqrda, <<Birinoi Dfimyu Sur-
va$|'hm hotlrdon c|kmuz ek dersi 6l'If|ClSYOl"IdUl',» derniyor, <<bu
seferki sc1v?c1e konusunrduki duygulur ne olursa orlsun; her ince-_
leme ortada enflasyonu uitetrne konusunda kesin bir rkorqrhhk
bulundrugjunu gésteriyor,» diye devcrmz eoliliyolrdu. Tnpkn Keyi
nee gibi, SC1Vl.ll‘l‘L|l~C!Yl eey, enflcxsyonuetinlemekte en (son g£1ven-
cenin, ekonominin tfimuhdeki hcmrccxmu rhqcrminin ortmclsum
kontrol cxltlno CHQCOK ya dc: olfireiirecek yollcrr veénlemler oldu-
ésuvdw (6) .
Bu buelungu; tc|sc1rnr\lcn'1nclc1 para politikqslna hicbir rol

(6) John Kenneth Galbraith, <<The selection and timing of inflation

c0ntr01s>>, Review of Economic Statistics, cilt 23, sayl 2 (Mains
_ 19~£1), s. 82 ve devaml. Bir tax-"ih yazarlnm yazd1g"1 rapora verdjgi
dnem cluyarll bir konudur ve ancak 1-zendisi argxn tevazu sahibiyse
kugkuya kapxhr. Ama bu seferki durumda elde aklaylm kamt var-
dn". O ravpordaki gérfigleriln benim savag Z3I1'18.I1l Fiyat Kontrol ide-
resfnin kurulmasma ve be§kanl1g'1na. atanmavma yol agm1§t1 ve 0
gtirevde, giderek artan eleg/ciriler arasmda bile olsa, 1941 Nisan1n-
dan baglayarak iki y11 hizmet ver-mi§tim_
"-;-:-:'-rj-:l:lri".-5-5'-i-:’.-flf-':-’,-2-:-,-<-*,-51?Y r-;-;'-;:;>:'2:-1:-H-r / - "I -"-'1-1:-'-;-§;1'T:-j"-31;?”rrfi/.r¢v*§:-2::-:-:-:-:-"-:--.'-2-_--1 ,-. “I1 ~:,:—_-;~:~.w<<v' 1 »::2-La-:;a-1aeieza-2:-1-2-"Pr?-m'1
21'-1,1

FM

SAVA§ VE BiR DERS DAHA 299 1E 11

1 1

verilmem'i.$ti. Doha onceki yalionn deneyimleri bunun en iyi ih-

timczlle boeunu oldugu -kumsml dogjurmuetu. Zate-n sovoe zo-
munmdo onemli bir rolu de olomozdl. Reeskont orcmz surekli
olorok yilzde bir gibi miitevozr “bir duzeye yerleemie, hukumete ,1»

verilen klsa rvodeli borolor -icin de doho dueuk bir tercihli orcm
uygu1c1nmo1kto|yd|. Bonkolorln bundon ycrrorlonmosr. sovue nah
yosolorn/lo smlrlczmyor, bonko kredisi tolebini sm|rlornc1 onlemleri 1:-2-1
ve bu orodo tuketici kredisi uzerindeki d0g_f1ruolc1n1kontro1|urIc1 do
tokviye ediliyordu. 1940'dc|n boeloyon ynllcrrdo Federol Rezerv.
1?;/;1
doho once de ieoret edildiéi gibi, Wosh1ngton’du*ki ogjvrhglnl *;~:z1
koybetmieti} 1940 ve 1941'c1e suvoe zomon! opercxsyonlolnno en 11-;:@:
buyuk kcrtklsl, ‘kendi yeni ve pm] pm! ‘merkezinde Ulusol S~ovun- ;=" --1

mu Donlemonhk 1Kom»isyonu’nu, yoni ilk ekonomik sefe-rberligi .§/'Tti1

plonloyon we bir bcxklmo duzenleyen kurulu ocmrue 0|mo|s|\/oh. '3 11

5;»;-,1
‘$7-X1

1940'm sonlormu doéru, Frcrnscrmn teslim olmusmdcm he-

men once, Buekon Roosevelt bur ‘NDNC'yi (UIUSCII Sovunmo Do-
memonhk Komisyonu) *kur,m‘u$,\do*hc1 c1o§;rusu1Birinci Dunyo ‘So-
voeu mirosl c1rc1s|ndc1n hortlotmretl. Komisyonun CITHOCI uskeri
uretimi plcmlo-moik ve dijrzenlemek vo do bircoklannln ku$ku-
1c:nd1§;| gibi, bu ieler yuprln/or diye komuoyuno gi.'|vence~ vermek- 15:;-*3
ti. Yedi Uyesinden Leon Henderson, ologjonfistu zeki ve ener- I
iik bir yetkili memur olorok, rhumrmodde olcmlnda fiyat istik- 1
1 171?:
ron» oobolcmnx yonetmekle gorevlendirilm=ieti.(7) Henderson 1 - I‘ '-

hommocide terimini cok genie cmlcrmdo yorumluryor, tcmm urL'|n-

leri dlemdo her eeyin fi\/otmz buno ‘kcruyordu; cijnnku gecmie yir-
W11“;/l1ll'1'pO111i11<C1S| torzm olomndo gerek sozle, gerekse1uygu-
lomcylo, fiyotlcm istikrordo tutmoyu degjil, ortnrmclyo donuk ol-
muetu. Bu tutumu yokloeon sovoe do defiyietirmedi. Henderson’
lo yonmdcki kucuk *kodro 1941 ‘Nisomno kudor fiyotlcm g6zc1-
tmdu tuttulor, o turihte Firyot Yonetirn ve Sivil M01 Arzn Doiresi
I

(7) New York Times, 29 Mayls 1940.

300 .K. GALBRAITH / PARA

resmen ‘ve yonetlmln emrlyle kuruldu, yine Henderson’un bee-

1<Cll'l1l§ll’lQ verildi. Bu ddlre llycltldrd tuvdn koymd yetlklslne SCI-
hlptl, dmd bu, YGSG1 yoptlrlm olmoylp, KUl'Cl1l lhldl edenlere
cmcdk sozle l1(lflG|'l'lOl ydpablllyorclu.‘ (Bu tur soz cezolorlnl to-
nlmlomdk lcln <<eene-cezosl» deylml ole dlllmlze o slrodo glrdi.)
1942 yl11 bCl$|C1l'll’lC1Cl Pedrl HCll'13OUl"1)<I1SkllllfldCll"lVe Kongre’
de birblrinl izleyen sorgu ve tclrtlemcllorddn sonro, fiyat kontro-
lund yoscll 1/C1p‘11|l"lm do eklendl; yilrutme icln ozel ’|’l’lClh11(6l’l'1818l'
kuruldu, ihldl hdlinde cezoldr bellrlendl. Ucretlerin kontrolu loin
yetki peelne dilelllmledl. Sdvqe boyunco bu konu o»ldul<cd gay-
rlresml koldl," omo kontrolun geveekllgjlnin nedeni bu olmodl.
TGl'lm1C1TClT|1€1’1n1n flydtlorl do etkln kontrol clltlncl oncok 1943
ortolorlndo dllndl. _
1942 ylllndd yukordol sozil edilen Acll Flydt ‘Konlrol Ycxsdsf
nm Konglre'de lkdbulltlyle, drtlk benlmsenmle oltm lKey‘nes'c;l ‘ro-
sclrlmln uygulonmo yoludcl ClCl1l"l-'ll$ oldu. Gzelllkle boskl oltm-
dd olon flydtldr slkl kontrol eclilecektl; tolep llzerlndekl mall Sl--
nlrlomo dd genelde 1111/€11.‘1Cll’l lstlkrclrll ’£l.ltClCCl1<tl. Yenl Flyotv Kon-
trol YCISCISI yilrllrlllée glrlnce, genel 1IClSOl’ll'Tlll’l hozln lblolmde
kusurlu oldudu ortoyo olktl. Destel<leylcl teorlnln lelgjlndo hurl-
kulode gozilken elkonolmlk flklrlerln bozen uygulclmodd huzun
verecek ¢1<Cl-C1011" bozuk olducjuno zoten elmdlye dek yeterlnce de-
Qlnmletlk. Bu efilllm, ellnizdekl kltclbln ydzdn Q1131-~'EOll"1‘h ydzclr-
ldrlnl bile istlsno tutm-oz. Amo secllen lklncl Dllnyd SC1VCl$1 p1Cl-
I'll hem teorlde, hem de uygulumoclcl bozuktu.
Uylgulomoddkl bozukluk, SCl\lQ$ flnonsmdnmln blllnen en
eski sorunulylu, ryonl dskerl 11(GCll'll1l’l'lClZ1l1(1Oll‘ nedenlylel 41 homo-
mo efilllrnl sorunuyla llglliéydl. Bu lmrcam-oldr, gellrl drtlrmok
loin yoplldn en lylnlyetll oobdlorln sclgjlodlfilnl do clelyordu. 1kln~
cl Dunyo ‘Sclvoerndd vergller, eski orneklerle 1<Cll'$l1Cl$Ill’l1ll’SCl
ocl blcimde yLlksel'mi$tl. 1944 ylll geldlgjlnde, Federol h-LlkLlme-
tln gelirl 1939 duzeylnln olll kdtlnl bulmuetu kl, bu cok buyuk
bir urtletl. Amo hdrcomolor doho do hlzll drtlyordu. 1942'de
yclnl SClVCl$Cl girildigl ilk ylldu gellrlerin lkl ‘kCl'fll'll clemleldrdl. Onu
izleyen ylllur boyunco do 1'1Gl‘CClmQ1Cl|"1'l8p\ gellrlerln lkl kcmylo
1”’-Iii;/' ilili’/.i¢Z'I'I'4'.f¢’.¥'Z-If.”-"”1"'i52”??”j1E???§§?2?:55’3&;I-%éi-Ii-i-iééT1531“.Y.1-i%4i?%é2;:I”~I? '3'i€'Z'Z"?Z€2__1:~"'?‘*

SAVA§5 VE BIR DEBS DALHA, 41111

1
L11; ‘K0111 orosmdo doloet1.(8) Tlpkl doho oncekl ‘sovuelordo Ol- 1 1
duou glbl, vergileri horcomolorlo boeoboe kllmok yine m-|'.lmk1'.ln~ /1

olmodl. Hoyole biroz doho oz koplllnsd yo do torlh biroz doho 11

1
iyi bllinse, bunun boyle oloeofil onceden gorillebillrdl.
1 1 Flyotlonn seclci olorok sobltleetlrllmesl de uygulomodo yo-
oun glloltlklerle korelloetl. Cogjdoe sonoyl ekonomlslnde flyot- e

lor tedlrginllk verecek kodor ooktur ve 9K0l'lOl'l'l1il’l1l1»f*Cll'k1l ‘ke-

simlerlndeki flyotlorm kontrolu do forkll klellere verllmletl. To-
bll oeeltll lnsonlorln flyot ortlelormo tep-kllerl de tlpkl yorleo ko-
tll’m1e1koeuculor gibi yo do delklonn duydudu selvgi gibi dedi-
V elk 0luyordu.1Ayrico oeeltll mollorm flyotlonno tolvon konulmo-
smdoki zorluk ve koloyllklor do 11O~i'l‘y’U1( forkllllk gos'terme1kl:eydl.
Bozl mollor yolnlzco blrkoc slnlf, kollte veyo boydo, FOB fl- 1
1

yotlylo ve ozel lskontolordon onnmle durumdoydl. Dlger bozl

‘ldurumlorclo ise mollor lnsonm solugunu-kesecek lkodor oeeitll
olo'b1lll\,/or, flyotlon do ono gore o~luyordu.~lBu1 fork, flyot sop- 1

toyonlorm te1p1kl_si,'1reslnl etkllemektieydiy Tepkl goslermel su-

1 reslnln deglelk olmosl demek, blr sonoyl flyotml ko1loycoort1ro-
blllrken bir boeko sonoylye bunun yosoklonmosl demektl. Uy-
gulomodokl bu tilr forklor hlo dve dlk-kotlerden ko<;m1yordu ve
tobii kontrolsuz bir sonoylde, Ezrnreoln k6m~L'|r veyo hurdo de- 1
mlrdekl flyot, ollgjer bir sonoylnln, drneoln eelifiln glrdlsl oldufilu 1
zomon kC1QmOy"OCO§jl do ortodoydl. Bu zorlugjun do onceden 1
1

gorulrnesl gereklrdl.
lete Keynes'ol 'EC1SC1l'll'l’lll'1,1l.l‘3/QU11GmC1 zorluklorl bunlordl. Eka-
rnomlk prenslple ilgili olon doho derin kusuro gelince, o~ ook
. doho olddlydl ve polltikoyl blr otuz yll boyunco <;o~k*kotL'1 etki-
leyecelktl. Bu do plyoso guctlnden koynoklon1yordu_ Yoni doho

(8) Raka.m1'a1r Economic B»epo1"c of the President, 1914, s. 32-Fde verildigi

gibidir. Federal gelirler ve 11arcamalaz"lal ilgili biitiin diger rakaml-
1&1“, aynca. tasrih edilmemigse, milli gelir ve milli haslla, hesaplew
rlndan ahnmadlr. Bunlar hiikiimet eylemlerininbekonomiv iizerin—
ldeki etkilerini en dakik bigimde gdsteren rakamlardlr.
S
1
302 J, K. GALBRAITH / PARA

tom isltl-hdomo U1Cf$l|mOSllfldCli'lCOK once,,b1'iyLlk eirketlerin fl-

yotlohni ylikseltme giilcfl vordl we yLl1kseltme-kten biiyiik yoror
sofiloi/obiliyorlordl. 1938 -yillndo lsivil iegiiciiniin yuzde 20'sine
uloeon ieslzllk (iesizlige core proielerinde colieonlor dohil), os-
kerl horcomolorlnetkis-lyle keskin bir d‘L'1$~L'|$ gosterdi, 1940'do
\/ilzde 'l4,6'yo, 1941'de de \/Lizde 9,9'o lndi. (9) Bu ozolmo yol-
niz iesizllde ~Keynes’ci corenin ne ‘kodor etkili oldugunu g61ster-
l"l'l91<1G‘1<C1|lTlCld|, oskeri horcomoloro olon tepklnln slvil homo-
lmoloro olondon ne kodor fdrkll oldugunu do gdsterdi. $i‘md‘i-
klnin ufoclk lblr poroosl kddor bir sivil horcomo, lbirkoc oy once
y‘G‘pl1SCl rnuh-ofozokdrldn teloeo verir, duyorll oionloro kc1|p»~krizl
gecirtirdi. Oyso eimdi eok iyi kobul gériiyordui
Arno flyot ortlelori tom istlhdoml beklemedi. 1941 sonlo-
l’ll'l»C1Cl‘, iesizllk hold pek yijlksekken, fiyotlcir y-Likselmeye lbo$lo-
dl, bu ortle 19*-42'nin ilk oyldrmdo temlposunu iyice ortirdl. To-
rim ilr1'.lnle‘rlnln flyotl ortlyordu. Aslindo eskiden ne kodor 'dLl-
elik olduou dueunfilurse, lb-unolon *1<0lC‘ll1l1C1.mGZdl. Amo scnqyl
iirunlerinin flyotlori do Liretimin 1bi,lyLim~esine~ ve kdrlorm cozip
hole gelmesine porolel olorok yiikseldl. Cok gecmeden fiyot
yulkselielerinin ‘hem buyLi'k, hem cle genel durumo gelecefil bel-
liydl. Ucret ortlelori do yoklndo yeni fiyot \/Liksellelerini geti-
recek, iistelik onion hokli kllocoktl. Doho sonroki \/l11(1FC1C1 ik-
tisoteilor oroslndo ‘Phillips grcrligi pek ook tortiellon bir konu
holine ge1ecekti.(1O1) Bu bir istotistiksel fonksiyon olup, gec-

(9) ABD Nfifus Saylmlari Biirosu, Historical Statistics of the United

Siaites, Colonial Times to 1957, Vvashington D.C., 1960, s. 73.
(10) Avustralya Ulusal Universitesi ve Londra Ekonomi Oku1u’ndan
A,‘-N, Phi11ips’in achyla a1n11maktad1r.\Pek gok gagdag tarhgmamn
konusu olmakia birldkte, daho gfizlemci iktisatgllar bu grafig-in
dl3.ya11dl§;‘1 heseplan kugkulu bulmakta, gfinkii bu hesaplar gag-
dagl biiyiik giirketlerin ve sendika giicfiniin bu kadar yiikse1me-
sinden dncekjl zaanamn verilerine bagh ka1mal{tad1r. A_W. Phillips,
’<<The relation between unemployment and‘ the rate of change of
/':’:":Z:ZIfiiéii-Zri-;€rZ£r2dKi)i£?Z£%?;i.-1-.:£;fZ,;?;3%€1§i5§iZ@;?:3§?§§:3 L _;u;;';’-1" "1 3 K 1-":5:

1 .,_,1
’I—'l—_1J
5:14

151;
SAVA§ VE BYR DEBS DAHA 303
‘ 1

mie deneyin'l~lerln l$l§ll'l"C1G, leslzliol ozoltmok ve belli blr clLlze- Lfliljl

-‘:Yf~<:4
.¢:;:1

ye getirmek loin kobul edilmesl gereken fiyat ortlelnl goeteri-

yor-du. 1941 deneylmi doho sonro ofirenllecek bir eey gé»ster-
me*ktey‘dl, 0 eey de enflosyonlo ieslzlik oroslndoki llielklnln pek 1_~’ .'-';-73'
hfit-“J
totslz bir ilie-kl oldugu, iesizlléln oldukco yuksek oldugju bir 1:117/?"J

diizeyln oltmo inilir-ken, lbu leelzligii doho fozlo indirme moliye-

tinin oncok flyotlordo buyuk bir yiikselle olobllecedl ve bu yL'1k-
seliein Phllli-ps‘in oingorduéunden eok doho fozlo olol:>llece-
Qiydl. ,
Bereket versln hem uygulomodokl, hem de teoridekl so-
runlonn bir oozumil yord|_ O c;oz£im1de Boruch'o geri donmek
ve butun onemli flyotlorl oynl undo soblt kilmoktl. ‘Bunu yo-
pobllmek icin doho once veclz biclrnde ortoyo konmue godle-
lerln degjietlrllmesigerekiyorclu. Amo gerekli olduou Oll"l1Cl$l1Il"l-
co bu do ifirnek soyllololl-ecek bir hlzlo boeonldl, komuoyundo
hemen hemen 1’llCb1r1(ll'lCllTl0l'\/6 sotoemo 01lTlOld|§]l gibi, yorum 44211
.-1,~.;~.1
bile olmoidi. ~_ - 1
28- Nison 19-42‘de Genel Azonwl Flyot Duzenlemesl (Gene- ea»:-
1.2:,-1
rol 1\/lClX1ll’lUl"|'l Price Regulation), butun llyotloro bir tclvon koy- 1. .. , J

du ltorlm Llrunlerlnln llyoh 1948'e kodor b~'uyLik olcude kopsorn

C1l$l blroklldll. Konulon tovon llyotlor, bir onceki oy vorllmle 12$-:1“

en yuksek flyotlordl. G.l\/l.P.R. (Buno klsoco Generol l\/lox de

denlyordu) 1946 yozlno kodor, ‘blrook gellelirmeive deQl$tirme- ,1?:.1~i~''/S.1~
lerle, ternel kontrol -unsuru olorok koldl, duzenlemele-r oncolk 11
o torihte kolcllrlldl. Klrolor do kontrol oltlndoydi. 1

Bunun terslni sovunon bir efsone de odonmle plyoso eo- 111

1‘)4
vunuculorl toroflndon ozenle gelletirllmlese bile, bu ‘kontrollor
osllndo cok etkili olmuelur. 1942’den 1945/e kodor, Sll'lCl1 mol-
lorln ‘topton flyotlorl hemen hemen sobit kol-mle, genel Cll"1Zl$
50,7"den 53,0G’e (1967 =100) vormok blcirnlnde olrn-uetur kl.
1974 gibi ‘bir tek yildo gorulen 135,3'den 166,1'e ortlein yon1n-

___.i._._______..i._._—_

money Wage rates in'the1U.K., 1861-1957», Economica, cilt 25, sayl

100 (Kaslm 1958). 1 1
304 J. K. GALBRAITH / PARA

do bu hlcblr eey deoildir. Flyolt tdvonlormm yiyeoeklere de uy-

gLl1C»lll"1dlQl 1943 yllindon itiboren, topton fiyot endekslerl tLimiiy-
le 131111-(1'('1l'1ldl|’. (Tonm Llriinleri orosmdon bozl besinlerin fiyo’r-
lorlndoki ortie do siibvonsiyonlorlo telofi ed1ilmi$tir.) Tiiketici
F1Y0l1Z1Cll’l Endeksi 1943’le 1945 orosindo 51,8'den 53,9'o c|km1$-
tar. 1974 \/lllndo ise 139,"/"den 155,4’e yLi1ksel~mietir. (11) Askeri
foollyetlerin oopl ve onunlo ilgili bijltce oclol bilindioine gore,
konllrollorln olmomosl holinde ybiiytik, *hlZ|Cll'lClFl, sonundo dikey
llyol ortlelorinln yoeonocool -bellidlr. ‘Sovoem sonundo fiyotlor
lve Licretler lkesinllkle her ‘y'l1 iki kotmo, hotto belki tic kotlno
cikorok ilerlemie olur, hotto belki ‘bunu do G$OTC1l. Tere elso-
nenin lbir pcircosl olorok, ciddi bir koroborsoyo ve kolltede ‘ho-
tiri eoyillr bir-bozulmoyo do ieoret edilmektedir. Endeksler bun-
1Gl’l olcmez. Sovoeln sonundo bile rum koroborso ielemlerln co-
pl ciok kLi~cLi"k 1<G1’lT'lI$1I|r. Kolite bozulmosl do teknik sorunlor cl-
kormoktodlr. lstense bile benzinin, komortin, elektrioin, hotto
bircok besln moddesinln lkoliteslni bozmok zordur. 1
1946‘Yl||fl01Cl kontrollor koldlnlmco. fiyotlordo epey bir ele-
me oldu. TU-ketici Fiydt1End»eksi 1945'de~ 53,9'»ken bir sonroki yil
58,5’e, 1947fde de 66.90 clktl. Blr bee -p»uon doho oldlkton son-
ro eori dllizleeti, ordlndon diileiie boelodi. (12) 1B=u yokselie de
fiyot kontrollorlnin Letkilnlioine k(1l'§l bir 'bo$=ko itlroz doho
soolodl. Sovoe slrosmdoki enflosyonun yolnlzoo ertelenmie ol-
d-uounu goeteriyor, dendi, Oyso bunu, sovoe slrosmdo kontrol-
lor olmoso neler O‘1QCCl§ll'll ve he diizeylere vorocooinl goats-
ren bir ieoret olorok gormek doho montlklldlr. Ustelik bu ele-
menin birozindon do ‘1(GClTll1(]‘b1|1I'C11_ -Socvoe zomoninln kontrol-
lon 1946'do biroz doho oz onl koldinlso, oyle bir eieme de ol-
moyobilirdl. »
Fiyotlon sclbitleetirllen toroflor fiyot kontrollormi hic sev-

(11) Tfim fiyat verileri 1EO0‘l10l[IfiC Report of the Presidenf, 1975’dendir,

s, 300-9. " ‘
(12) Economic Report of the President, 1974, s_ 300,
 i'§77J5:

SA.VA§ VE B1B DERS DAHA 305 /\

7 R:

mediler. Kontroilcmn sevilmemesi bir dereceye kadar dc: ‘bun-

élurl Luygulqyqnicmné geno olmuslndun etkilen=mi$ olubilir, kon-
trol etkinlifiini ybnetim esneksizligiyle aym §eym~i$ gibi gérme
egilimi cle buno *katk|du bulunmug olabilir. Bunlaru ek olclrok.
genei gii-riJ$e gére bu i$@in sorumlulun, ézellikle \bilyL'rk $-irket-
Her st'>z~kon(usu oldugundo, kendi iolerindeki idori sudizm ~duy- L”
W,
gusunu pek sclkluyumryor, <-:¥kon’o=mi*k .bilgeIigjin de, votcansev*er- ~.L”}’J

I 4,.
5:»:
Hgin de tekelini kendi ellerinde Sc1n|y*orlurd|. Amo ‘halk c:rc1sm- £223
y/:11
[-2231
du kontrollcir son deréce popfllerdi. 1943'de Fiyut Ybnetim BU- 1‘:/I’:
’:1:3:§
rosu'nun yéneticisi olon, etkili bir \/etkili ve bG$£lI'I|l bir sovu- Eli:
nucu olarak tcmmom Chester Bo*wles,*hc1lk|n@ politikularu tep-
kisini vcmketlerle tflcen ilk resmi giirevlilerden biridir. 1945 K0-
sam oymolu, ‘KCIITIUOYU tepkisi olczmk u$ugj1duki G¥'lCIliZi elde et-
17:75:
mistir: \

Yeni sonuclonchrdnfilmwz Lilke ccxplndcrki inqele’meye

gére, son Us y||d|r scQlqd|§|m»|z kc1mu0yu destegi c:zul-mo- .-_.~.~s:5
m|$t|r. Fiyut Yénetim 1Bi.'|rosu'nun yalmz fiycxt kontroIlc:- J{:?%>T
rm: degil, vesiko yénetimi de uygu|oy|$1 ‘bicimi, c1h$veri$i
yopom ev kczdmlon toraflndon hdld cok kabul g<‘jrmekte-
vdir. Yuzde dokscn biri, [B»C|ro'nun i$i iyi ya do o!dukca< iyi
b0$urd|§1|n| séyleémig, yclmzca yilzde 9'u onu fiyat kontrol- \ 7?
Iormdcu ‘bo$0r|s|z buImu$tur. Vesikcx yéinteminden geriye Y ii
v , _;g
kalan uyguiumu dc hemen hemen aym bfiyiik destege so- 1
1|
hip géztlkmektedir. (13)
x
1

Birinci ~DL'myc1 Sc|vo$|'nm ABD'deki Sosycll ems: enflcxsyon

oimugtur. Gurip olan, cok duhcl 'bL‘|y£'1k bir ekon0‘mi~i< sclrsmtwa
\ vi;-1:
' _

(13) Chester Bowles, Promises to Keep, New York: Harper 3; Row,

1971. s. 136. '

, F.:2O
sew ZF. GALBRAITH/PARA.

temsil eden ikinci »DL'myo Sen/o$| omsml-n enflusyon AA

olm0y"|$n-
drr. Sm/c1$ vbittiqinde komuoyunun belleqindeki am hula scwug,
énceséncieid depresyon olmu$tur. ,

ABD'de’ ikinci Dtmyq 'S0vu$1'nda uygulcmcm fiyat istikrun

politikuslnln teorik yunhg hesc1b|, bUyL'|k $irket|erin piyasa gu-
cfi Uzerine y61nelm@i$, sendikalcxrm (yine bununlu ilgili olcm) r0»
Eilne yé"melmemi$ti@r. Bilyilk girketler, ddha énoe de isuret edifi-
digi gibi, tum istiholcxm ‘HUSIIOISIHOI ulagilmudan c0=k énoe de H-
yc1tlcmn| yflkseltebiliyorlordl. Bundun doéun yiiksek kfirior ve
\/c1$txma giderleri cle dcrhq yilksek sendikc taleplerine yoi c:<;ur.
dam dogjrusu yol cacolbilirdi. ~G»UcUn kulianllmosn, toplum talep-
Se toplcam» arz crrcxsmdcx, scxbit fiyc:1t!ou'lc1, tam istihdamu yokm
dL':ze~yde gilzel bir denge kurufmosl umutiunm yevrle bir ediy0\r-
du. Ama belki de. ekonomide yapnlcm hamlqrnn cezulun veyq
bdfilleri, ’cc1rc1fs|zcc4'dc1Q1||yor olqbilir. ikinci Dilnyo \So1vc1$|’nda
$irketIerin gt'|cL'I kupsumh fiy_dt~ kontrollcJr|n| gerekli. ~k|lm~|$, ama
biryondon do beklenmedikbicimde bunun b'Ci$C1HSIflG‘kU12kidCI
b»u£unLmu$tu~r. _ I é _ ‘
Bunun nedeni, piycxso gflcilnfin \'/cxroldugu scmcsyilerde su-
‘bit fiyatlczr Ikuymomn nispeten koluy bir is; ‘O|m:OSll'1dC1fld|. Bu tur
scmuyiler (yoni b»i.'1y|'.'ak §irketIer) ekonominin bfiyfik kesiminde»
mstlanun geyler »o»ldu*Q~u icin, fiyatlun kontrol etmek de, top-
lcem olarak, k0lc1y*lo$|y0rdu. é
é’ Beili cioadczn ‘DGKIIQIMIZGG birook sutlcmm ve cxhcmm pi-
yascriorsnédu, yeni piyasa gucfinfin vurodmudngl alonda, cciri fi-
ycztta yetersiziik oidugjundcx, or; ed*iImi$~ 'mc1H<1n tilml isteyen ah-
cflcr crrolsmda adilce olcxfiltmonm bir mekcmizmusn yoktur. Buzz
cmcrlcw fistediklerini elde edecek, difierleri elde edemeyece=k-
ierdir. Bu durumdo, moldon yoksun kolmomak icin soucnycz
czcvktoan bir $ey édemek cok g*L'xclL'| bir ézendirici o~lur. Scmcmm
bunu kabul etme eijilimi de his kL'|cUk degjildir. Ahcu ve sow
orlcmn saylsi do fazla oidugunci gére, -bunun furklnu ‘VQFHMGSK
olosméx uzdrr. Aynoq kil1<;L'1k kuruluglolrln *kc1y!fl~<:1r| dfizensiz.
 »y<»/~,,,~.'_'.WN /W, _W 0 .-M»J?v"".*&7~{(I%4i‘C-’iLYi‘,.J”/7'-"':i:';':-T3l’2¢T¢-If/>i7 , ,,,;,~1,@.~/1~»-»»@_~: 1, /I/~~»-'W"~~-»"-:1/—¢~~»; W,.1h_,___,’_,;,
Q
L:/<
E2’?
-1

SAVA$ VE BHZ DEBS DAHA 307 ‘1 1

personeileri oz ve genellikle gilveniiir ki$iler oldugu i<;in bu E1?-:1

I
yasudagva c1||$veri$ pek iz bll’C1kl'fl<JZ. Vatunsever, dogirucu ve 1
k~f~»
gficenilk bir elemonm telefon 0<;|~p1dev|ete $i‘k<i\/ette lbulunmo
s1 riski pek yoktur. ‘Kficfik sqtlon ve OIICIIGFII1 rekcabetci piyasa-
smdu kontroilcm yiirllltmek cok zor bir i$tir.
BCayL'1»k $irke’zlerde-A her $ey cok dCIhCl lkoluydar. ;Bir kere,
1
’a§m KC1pClSi'£€I'lifl etkisi vc1rd|r. 'R6kGb61IpiyC1SC1SlI'ldGki kL1cL':kfir- rr,a—i_.

ma, rkO|OC1SiT6Sil'1ifl icinde cc1h$|r. BUyU=k $‘irket ise tersine, cogu

zaman biroz fazla kupasiteyle cuI|$|r_ 1941 ve 1942’de de biw- 4:»!
1L ;;:4
1~e olmu$tur. Tanm? kesiminde, ~d<1'hc1 énceki depresyon d6ne~
mvinde talebin czzalmng ol*mc1s|nm etkileri fiyqtlclr Uzerinde vc:r~ 1,_

hgam hdlfi sflrdfirfirken, b~L'|yL'|k girketler sunoyiinde, defcalorcu

1§uret edildigi gibi, cok doho fozlo Liretim ~vord|. Bélyle 0lun- ‘Pi
P1-:1
»
cox, >bC:yC|k $irketlerin fiyutlurl sab~itle$tiriIince, 0 $ir»ket yine Lire- F%55_~

timini artlrmuyu devom edebiliyor, yoni uzun bir stare boyunco 1:1
. .,-1:
tflm mL1$teri|erine mul vermeyi sflrdfireb-iliyordu. Kztllk dogma- 1:155:
su ve bu nedelnle kurullara ~uy‘m~c|'mo efiiliminin doémosnépek pa-
. ,1
buk geligmiybrdu. Bunun yunxslra," ortcm Uretimle lbirlikte kf1r-
1c1r do artlyor, fiyat ytlkseltme istegjindeki hu'k||l|§1 ortoclun kal- 1 71"’-F1
r-F//Q
A
J, 4
dmyordu (ama tclbii -bu konudoki tulepleri yok etmivordu). ‘~'T?i;

Kcxpolsite operasyonlun elde edilse bile, bfiyiink $irkette

kontrol uygulumak, rekabetci piyosodaki kflcflk airketi kontrol 1‘V.
etmekten cok doha kolcydl. Bflyfik $i|"ket Ikendi m1U$te~r*i1erini tu- _ 4
mrda. vMc1im1 OjI'llClI' orasinda 050551 yukon odilce payIa$t|rcsbi!ir ! >1
ya do onu biiyle yupmusl em-redilebilirdi. ihlal var ma diye iz-
lenecek $irke-tlerin scxyxsx OZCII. Hepsi koy|tIc1nm dfizenli tutori-
iovr, bdvlelikle yusud|$1 al|$v-eri$lerin aru$tmlmus1 koluylmgerda.
Orqdc: <,:u!|$~c:nlc1r olsun, sendikclor 0lsun, girkette bir fmldcnk
dfindfléunde bunu ihbur etmeye pek hevesli olurlordl. *BL3t£m
bunlarca ek olarak, bL'|yU\k $»irketin dU$munco yolzllor yoy|nlun- 1 _
V
mcisma duyurlillgjl vardlr, ‘bunu istemez. Ekonomiik’ konuiurdu,
yusayi ih»|c1l eden kficflklere onlc1y|$ gésterilir ama DUYUKIGTE
0n!uy|$ pek ender gésterilir. 1
Piyasu gficii olan bL'1yU~k $irketIerin fiyat kontro-lu, klasik >,,
rekobet piycxscxsmduki girketlerin fiyat kontrolundom daho bosit
303 ’ ' J, K. GALBRAITH / PARA

bir sorundu_ Béyle oldugu denendikten sonro *ke$fediIm»i$ de

degiidi. Zozmommda cok iyi g6zIemle1nm1i§ ve‘ sovaa snruslnduki
deneyimierden cnkurflovn cofiu ders/gi~b~i, Uzerinde pek az <;ul1-
$|im1$ we wk gecmeden de unutulmugtur. ikinci Dvinyc Sava-
$a'ndcki ekonomik sistemin yc1p|s| $imdi bir butun olomk g6-
rillebilir; bbyle bir vgézden gecirme cdk ender ycip=|lm|$tlr. (141
1Sm/05 SlfC1Sll"ldCl fivutlur kfirh dflzeylerde koid*|Q| ve ‘bu wiz-
den uretime te$vik sc1§;lud1|§;| icin iglevleri tirmilyle ortudun k0H<-
madl. Amo purayicl birlikte rolleri *bL'1yL'|k 6-lcL'|de~ cxzuldx. Fiyc:t-
lur subit tutuld-uéundon, Cll’Zl klt olan hizméetier ya da Cxrtlnlerin
tEs1I<etim~ini veya \kuHczn|m|n| k|s=m0 yénfimde bir ewkide bulunca-_
mayor, ycmi ytvkselmiyordu. Bu tL'|r.yL'vkseli$!er de omk L1retici-
kere nereye ycmr|m1yc1p\mulur| ya do ne y‘6»nde geni$iem~eie*ri ko-
nusunda yol g-éfistermemekteydi. Gerci askeri cnmucll mcxllurm.
fiycztlcm 'ku$kusuz kfirh éduzeylerdeydi, amovtesislerin, i$-g£lcL1-
nun ve: *mc1|zem~enin as-keri kuHcm|mu \kc1yd|nln":us|no|c1 fiyat yL1k-
seyiialeri belirleyici etken degildi. .
Six/ii ttlkeflnwi dU.$L1ren fiyotlcmn yukselmesi degil, vesikm
yéntenwi ya 020 rcflunn 110$ kqimusancvve tilketicilerin eti boa
dtmmesine izin 1vere1re~k, dLnk1k6nlcn'dc1 kuyruk 01u$turm~c: siste-
mi oimugtu. Muller cncqk erkenden gelip kuyrukta 6n yerleri
tutankcira ye"tiy0rd‘u. Bu tekniklerin hepsi de tuvsiye ediIebHe-
oak gzeyler defiildi. Gerekli orskeri ilretim dqhc yilksek fiyostlarim
ciegjii, Qiumsuz ve olumlu ‘kontrollomn bir b~ile-$im1iyie saQl\anm0-k-
tcwdr. Otomobil Liretimi, sivil in$aa'un cogiu, oskeri o~l1m<:1yc1n yu-
tmmm coéju y1cisok1arn"m$t|, dOlC1y|SlY‘lCl ‘bu doliardo mcxlze-me ve
Enscrngilcfin ku|Iamlm1\,'o~rdu. Oelik, ‘b01~k|r ve vdiger mudenlerin,
lastik ve vbenzeri gibi asikeri oirncyun mullarmgczrt ovlmoyan kui-
lummian Vela yusck|~a_nm|$t11. Sivii scmoyi isfrhdommo tavom ge-
tirilmigti. Kit vmulzemenin ‘en kltlcm olon oelik, bcik|r,AcIUmin-
yum, Eclstik ve b-irkcl<; ba$ko kcalem mcnfzeme de kontrol-

1_

(14) John Kenneth Galbraith, A Theory of Price Control, Cambridge‘,

Mass, Harvard University Press, 1952, s. 26. I '
/,_,fl,::;.”,1 W1;,;.;:4:-E:—-%i1iZ3?£gg.j,;€;i;,;1334%/1 L ;£€%';%i;i}:,_2.;;»ii,€€r:-21:71.2/7;:v"rvg:%~2<:~:£;
, N "W- .-0 a4\4¢»s\-1-1.»,->1»////_~y<vv»/> ,;:-:-;22:e:£¢:-"ac-:-:%:§:a£&2;1;5;1;1
..-,_ .-,»,»fl,,, 1,_,_-1.1%».-3:1-1-1, _:i_:1'1T-"L(:".’_.7/i’,:’/"I"‘»’_.i:EE
1- 4,>;>;-r-1---»;-;-1-;-_»/-/»

1"":

SAVA§§ VE EQTR DEBS DAHA 309

1/T_

Ior konohylo oskeri omoclorlo zorunlu sivil om-ooioro tohsis

edil1yordu_ 1 1

\Bu kontroilorlo ilgili olon Ive onloro hoyoti destek veren 1’ ,

1,1,
bir eey cle ekonominin genielemesiydi. Evkonorninin sobit fiyot- 1,111
1_':

lorlo hosllosl (goyrisofri milli hosrio) 1939'do 209 milyor do~1or-

dr ve 0 y‘|1 sovoeton yo do sovoe oloslhqnndon etkilenmeyen son
Ylldl. 1944 yllmdo ise b1u hosllo dorurk noktosl olon 361 mil-
yor doloro uloenmetl. Bu ortle, hfllkilmetin sovoe zomom o'moe-
lon icin yopt|§;| olrmlorlo yCl‘klO$l|< oynl orondoyd|. Bunun on-» 1
lorm do, jtopiom sivil ttlketimin sovoe s1ros1ndo dfiemedigi, ter- 11.1 1
1»1,1
sine co1kortti§;|y-d|, oi.'|nkL'| sivil ie yonrlmrlornndo biiyfik ozolmo
,1
}I
sozkonusuydu. Mol ve hizmetlerin sivil ohm! sobit fiyotiorio
19-40’c1o 156 milyor dolorken 1944'de 171 miiyor dolor, '1945’de
ise bundon do 12 milyor dolor doho fozloydl. (15)
,_
1 Boylece denilebilir ki, ABD» ikinci Dsfinyo Sovoerm, genie- F
‘W
leyen 1bir1L'|reti1mle, depresyon doneminde otll kolon fobriko »ve 1-..;;
inson gUc1L'|n|'.1n -k1ul|on|l'mos~|ylo, yenifiinsonlon iegiicilne olmoklo,
doho uzun sootler boyunco col|$'mok1o yopmxetzr. (16) 5Her~ho1de1
11k Hlristiyonlorln ‘Romo déneminde g6rdL'|§zL'| iekence dsemdo,
boeko hiobir 1S’[ll’_Gp’£C1h, A1meri1ko'n|n 0 d6~ne~mde~ki red<11<arr1g1
ve oileleri kodor ovgiiyle soz edil1m=emi$tir. Bunlor hep moliorlo
iigili <'j1\/gfilerdir, yokso konlo degjil. Bozn mo11or,orne§1in yeni
oto~mo1oiller yo do color vsootler gibi mollor; bulunmoz oimu$-
tur. Amo sovoem sonundo Amerikolllorm doho ook tilketeoek
moh vordxr, bu hem toplom olorok," hem de oiie boemo bowe- K

1
1

(15) Economic Report of the President, 1974, s. 250. Bunlar 1958 fiyat» 1
1
Iarldlr. 1
(16) Yirminoi. Yiizyll Fonu kaba bir tahminle 1940-44 arasmdaki {ire-
' tim art1§1n1n iig geyregini, eskiden atll olan kigilerin istihdamma
ve yeni insa.n1a.rm iggiiciine katxlmaelne yorulnlamaktadlr, Geri
k.a,1a.n RJSIIII da sziy11a.rdaki dogal a.rt1§a. ve verim artlglarma. ham-
Iedilmektedir. Amerioals Needs and Resources, New York, The
"Twentieth Century Fund, 1947, s. 13.
310 _ J. K. GALBRAITH / PARA

dir, hotto gecmiete hicbir zomon lortodo bu kodor cok tuketim

moii oimomietir. Fedokorliklonn bu kodor iyi odilillendirildigji du-
rumloro do doérusu oz rostlonir.

Bununlo birlikte, horconoblleoefiiinclen fozlo poro vordir.

‘Tuketim, mollormin Cll'Zl ytikselmie olmoklo birlikte, Cicretler,
mooelor, genieieyen Llretlmden ve istihdomdon gelen korlor ook
doho fozlo ortmietir. Arodoki fork tosorruftur. Ne 0 zomono ‘ko-
clor, he cle doho sonro bu-gtine kodor, Amerikolilorin hie bu ko-
clor poro biriktirdifiaine rostlonmomietir. Bu biroz, sovoelo Hie-
kili durtulerden koynoklonlmokto, oyrico bu kez hie kimseye
gidip bonkodon poro cekip mul sotm olmo teeviki yopilmo-
mosindon ortoyo ,<;il<moktodir_ Gerceikten de, tohviller kredi icin
1<oreili=k gésterilememietir. Tosorruf Gi'tl$lnll'l bir nedeni de, po-
royi horcoimonin zor O|m(JSldli'. Aronon mollorm bozilori ueei-
koyo 'bo‘g.jl|d|r. Benzin gibi boeko yerde .kul|on|locok lbozi mol-
lor ise hem kit, hem ole vesikoyo bogjlidir. (‘il'1SC1l’1lCli‘ll"| evde
oturdukco poro -biriktircliqi gozlelmlenmietir.) <Boz| mollori olmok
icin kuyruéo girmek gereklidir. 'Fip~i1k horcolmo yorotici mollor-
ooh, brneoin yeni otomobiller ve yeni evler his yoktur. inson-
lorln poro bi"riktirmesinin1bir, boeko nedeni, sovoe b<itti§;ine go-
re fiyotlordo bir diieiie beklemeleri olmiuetur. Dep~re?syonun1ye-
iniden boelomosi, ie lbulmonin zorloemosi yolundo beklentiler
vordir. O zomon el oltmdo biroz bir eeyler bulundurmok iyi olur
diye dugsiinulmiiiettir. V
1940'do ikieisel tosorruflor horconobilir gelirin yuzde 5.1'iy-
di. 1943 ve 1944'de yuzcle 25'i oldu. (17) Kodm ve erkekler os-
iindo Liretimi icin ieci, molzeme ve dononim gereken 'mol ve
hizmetleri sotm oldbilmek icin colieiyor defiildi. Yolnizco tire-
tiimesinde hicbir moliyeti olmoyon poronin kGT$l1l§ll'1dCi CClli$l-
yorlordi. 19431/e 1944'de tum sivil CCl|l$Cll'1|Clfli'l dortte biri bu

(171 Economic Report of the President, 1974, s. 268.

 , ,, .1 _.—,,1,.—;.=;1w.<1.,=N_.,, -1 W 1, ,_ -1, 0,1,: ~':*(/4:///—/—/£1;//,;?’?$f' -11;;/1;;-1;->:,_,_,g,(.n—"::.~_ ;. .-_-.3-1-1

_,M4
_.

“<1”;
~11"1‘
-.-1

SAVA‘-.§ VE Bill DERS DAHA 31].

E
11
1
yuzden ooliemoktoydi. ‘Gercek iegL'ici'.'i, molzeme ve fcibrlko to- ,1, '1

lepieri sovoe sonrosino kodor ertelenmie durumdoycli. ‘Bu kodor

1-1111,1
1-11
gtizel bir duzenin eons eseri 1kendi bG$ll"l(J oluemue O‘1l"l’1CISi‘YCI- 1"»:»:1
ziktir...1kee~ke dikkotli plonlomolorin sonucu soolorimie ol-
1 1
soyoli. (18) 1 1“ 1+1
- -1-1

11~'1<s11
1_,1
1_s~ A‘

lngiltere, Konodo, A1vustroiyo'do oldufiu gibi Aln1onyo’do 11.11

*»-111
11
1
'1
do sovoe doneminin genel tosorimi A1B1D-'dekine 'benzer bir 111:1- 1
1,111;
,. 1'1 1
netime oturmustur. AB1D'de kit veyo cok gerekli ‘lT1011Ql'li”l, or- 1" 1
'1
neoin oto lostikleri, $eker,oyok1kobi, motorin, berizin, konser- 1: '

ve yiyecekler, et gibimollorin vesikoyo boolonmosi one~mlidir

omo lngiltere yo clo Almonyo’~doki gibi sovoe 8‘K‘Ol10l’Ti‘1S1l’11l’i yo- 1
1

netimi icin eort degijildir. Yiyeceoin vesikoyo boolonmosi, ylye- 1'»'1

1

cek orzindon sorumlu olcinlorin iflcih olmoz iyimserlioinclen zoror 1

1
gormiietur; sozkonusu 1kieiler hem neyin orz edilmesi ~ve etkil- '111
,1
1.111‘1
imesi lkOl'lUSUl’ld-Cl oofiunluk boskisinin, hem cle izin verilen olim :.-111
. 1N1
11
miktorlori konus-undo olkielorin etkisinde 1<Cl1ml$1Cll’dll’. Bu yi'.'iz- 1r'~' 1‘11-'‘11“
_1

den zomon zomon, vesikonin izin verdifiii koclor mol piyosoyo 1 1

sunulomomietir. O1 zomon olicilor bir ellerinde porciloiri, bir el- 1

1
lerinde vesikoioriylci koldkolmielorolir. Bunlorin ikisi cle o olimi 1 *1
1‘
1yopobilm1ek icin eorttir omo eimdi ikisi de oldugu holcle ortodo 11
1
olinoook moi yoktur. Vesiko sisteminin bog omoci, bir moii 1

do-ho ‘kiliouk miktordo orz etmek, omo bu kuouk miktorin mut-

1
lciko orz edilmesini goronti oltino olmoktir. lete bu oloi/do bu 1
1

CllTlClC yerine getirilememietir. lngiltere'de vesiko usulu ook do- 11

ho kopsomlidir ve ‘USIUH bir ozenle yonetilmietir. Vesiko yon‘re-

‘mi Almon sisteminin de belikemiqini olueturmuetur.
G-erek 1ngiltere'cle, gerekse Almonyo'clo sovoe ilerlerkeh

(18) Benim <<dengesiz1ik sistemi» dedigim bu durum, A Theory of Price

Control adh kitablmda ayrlnhh bigimde tarif -edilmigtir. 1952
y11mda1 profesyonel okurlar igin yayinlanan kitap genel bir ilg'isiz—
1 Iikle kargilanmxgtir. 1
.212 J. K. GALBRAITH/PARA

vesi*kc1lc\r para yerine gecer olmuetur. Sterlini ya dc: mark: he-

men herkes elde edeb'il*m~ektedir. Ama "bir. mulm vscitm q!|nubH-
mesi icin asil vesikunln olmosr $Cll't1Ill’. Dchuvgeleneksel ahe-
veriein tersine, bu vesikolcur (imtiyuzh istisnulclr chemdo), her-
kese eeit miktcxrdo dc1Q1hr_ Man m~L'|lkC|, b\iri*kmi$ serveti ya do
nuekit porcasl bo! olcmluro vesiku dOhCl cok verilmez, verilenle
de yoksullcmn sotm olldzQ|ndan duhu COK mcli ulmmaz. Zen-
gmlerin bugskcllcwrlnxn ellndeki vesikcllan sotm qlmuslncl do ge-
neilikle izin verifmez. Bueku bir ‘deyiele vesiko sistemi, SCl\l_C|$
smzsmdu gereken moral icin cok yururh bulunan, umu bane
zumamndol hic istenmiyormue gibi gé'>rL1nen bir eeitlik getirmek—
tedir.
ingilterede sc1vc1$ s|rc|sando, kullqnllun porunm birikimei urt-
hmngfur. Ama vergiler yiirksektir ve gelirler de Sl‘K[l bir kontrol 01-
tmdudar. $Ol'1UC'I1Cl poro éyle nefret edilecek bir nesne hcfline
gelmemiie, NBD'deki gi'bi*scrvo$ sonruslndcki hurcumulur icin
.su»klc|nmc1yu deger de bulunmumletlr. Almunyu'd'c1 ise, Avrupu’
nm vdicjer scwueqn Lllkelerinede olduélu gibi, iilke *pc|rdsm|n biri-
kimi cok urtmle, ceyerek y‘L1zy'|lhk bir zomon dénemi icinde ikin-
ci kez mark hemen hemen deéersiz hole gelmietir. Mal cilc1-
bilmek icin vesiku yo do onu benzer bir beige gerektigii k0$ul-
lurdcx, sqbit fiycmn do pek fozlo bir énemi yoktur. ‘Kieinin elinde
gerekli vesilkonm bulunup bulunmumusmln yunlndu 0 do, ‘Ilpkl
molm bedeii olan poro gibi, énemsiz bir ayrmtl dur-umunu in-
vmietir. \/estikonm gclrip bir nitelifii, bir tek c1l|$veri$~ iciné yo do
iegjer perc:-kendeoi onunlu stok yenilemek icin toptqncueyu vere-
icekse) bir tek, ielem icin geceerli olmcs|d|r. ‘Dolcxyusnylu his ‘kim-
sex bu V6Si‘kCl|GI‘l birilktirmek icein -duhq fazla cc|l|$muk istemez,
kimse de osguri mi*ktardc1 vesikadun yoksun kulmuz. ‘Bu defizen
icinlde AIm~anyu’du ikinci D£1ny~u~S/0vu$|’n| hemen izleyen y|l-
Ylcmdu Uretim fc1c|1iyetieri'du\hq cok, bir C||l$'KClf||lk olorok s£1rdL1-
rL1l~mif1$tL':r. T e V _
1945-48'in buskl cnltmu ulmun enflc1syonu,d0*hc:~ énceki 1923
oilayxna gére ilretim Uzerinde daho do zururh olmuetur. Buns
kOF$1|1k 1923'Un enflasyonu, elinde degeri mark olorok 'belir|en-
~ 11 Q»/A/~;,»4w.¢wfiee-x/~¢r@>4-w~if/‘£"~"~""’¢ “ ‘ '1'“ ‘ ".—:~*;¥:1il:;:-€~:11<*%~/<,,4/'1i/Zi€~>:a%*2:z>'.=2:~:¢~~>-5{~:€%W1‘Y '@.t—:4:~i<:¢t~;~;~; ~~’—;~:”:i:M *Z:~=,~:~:T-Y
1-M1

SAVA§} VE BIB DEBS DAHA 1 >1

‘ 7' 1
Eiiiii:

mie VQFIIQG suhip rcntiye s1n|fc1 getirdikleri dikkcxte OIEHIFSCM

servet Llzerinde doho *b1l1y‘U1k etkiler yupmletsr. Bu nedenle, ge- Ems
ne1‘o!o1rc1k bok1ld11§;|ndu, Almcm soseyal b-elleginde 1923‘ enflo1s-
yenunun 1945 deneyim1inden doho gL1<;hL'1 bir yeri?oIdu§1u g6r111!-
mektedir. Bu hulen de 1b6y1e devom edip gider. 1KoIuy‘etki1e11en.
bir smn‘, v0r||§;m1 kuybetmekten elbetteki cok sa1's1hr. Oyse 1§i-
ni kqvbetmek do-ha filozo~fcc1 kc1r$11Icno1bii»en bir eeydir. 11j7~:-1‘

1
A
A 1

Almc1nyu'dc1 1945 sonmslndu mark’ hie ige y0rcrmc1y011 bir 5111;?

para 01l~du§jun~dan, yine her zaman oldugu gibi onun yerine 1b<1z1
ikameler ortoyo <;11km1$, daho dogjrusu gecm1i$in ~k!o1sik pom
tilrlerinden birine, tiltflne d61nL'1§1 *yc1p1lm1$t|r. TL'1tUn c1rt1k wk
daha ijstiln bir bicimdedir. Yolpraklurln elden ele gecmesinden
ya du kuekulu depo b1elg~e1lerinin verilip c1l1nmc1s|ndo1n‘su. art1k
ortada ézenle hoz|rl~c1nm1$, nqne-li, standard s-igarcalar vurdlr. Bu
her *ba1k|mdcm.~ sc1§1lc1m1 bir sikkeye denktir. Po.k~etten clkcm tek |f.tL’ 1
bir sigarcn cok uygun bir b1oz*u~k pCll’(ldll’, yirmiiik po1ket|er1e iki !

5.
yL'1z1uk 1kc1rto1n|c1 do bE1y*i.'1k al1$~veri.$ler icin nokit olarak kum-
n1lmo1ktc1~d|r. ~GYerc1i ondullk sistem ‘bir deQi$i‘mden gecmigtir ama
hesop1lc1mc1 zo»rlu§;u vo1rc|tc1cok bir durum dc yoktur. Torihte
g6ri1|n"1L'1$ p1qrc1lo1r arusmdu, kulpmln yc1p1|lmos| bu kadar zor olu-
nu do ender rc1stlc1n|r.FH1ic=birinin kendi degjerini kendi dC1zer1-
Feme 1k0n-usundca 1bu kadar milkemmel bir eéiiimi olmozmletw.
Eger sigurolcmn de§i$im~~de§1eri (kuru) dfleme epjilimi gesta- ‘i5.5_‘1
X /1
rirse, ycmi piyusadu sigaro b1ollc1$|r dc onunla u!1nc1b~ilece~k *mc1E-
lurm fiyatn 1fc1zlu yukselirse, 0- zaman suhibi siguraslnz yc1k1p1
wttfirflr", tirvuki ~urkodu$Iar_|na ikrum eder, onunlu ui1$~veri$ yap- 11" '1
1
muz. O1 zomon orz cxzahr, degier de korunur. Yer ulcm 1bc1z1 Es-
tismorlur, 01t|lm|$ izmuritlerin toplonlp yeni omo doho keflite-1
‘siz sik1keler o»|uro1k devreye sokulmuslndcm 1l<c1ync1klunm11§fu1r.
1946'dc1, General Lucius Clay ve diéer. ijnemli Aemerikcm resmi
yeikililerinin A1m1anyu1'dqki biirosunun tuvoletinde, "<<LUtfen Si- 1

guro izmoritlerini Pisuurloru Atmcynmz» diye bir yc|z| g6ri1!m1£1$- 1

t1'.'1. Bu iz~muritle1rin yeniden defilerlendirilmek icin» ne kadar he-»

314 1 J. K. GALBR-AITH / PARA

vesle c1rand1@1n1 gbzlemleyen bir uslker de ultmu gu qclklumciyi

eklemletiz <<1l"s|or|1ric1rsc1 iciml ZO|'|C1$|l’.» Amo =bu tur kulitesiz sik-
1k€lGl' clerhul furkedlliyor ve unouk d=ij1$L'1k defierden kabul edifi-
~1/ordu. 'Am1eril<c1'dc1ki ilk sémurge »hc1lk1n1n tutunu cok iyi lolr nu-
iklt olarak gérme egillml, ikinciWDL'1nya SGVG$i S0l'll'ClSi Alman-
~§,/c1’s1ndc1 dC1 tum bir clestek gérmuetur.

'_1§348'ole, bli'kClC bueku uikenln ole iklnci Dunvcl SCl‘VG$~i sen-

msindcz y»c1pt|<j1 glbl, Almcmlcar dCi poro reformuno gittiler. Pom
ve bO$kCl olegerler C1i'GS|iidC1Kl fedolkfirlik puritesini korumuk loin
bl1'tc1k1~m~ kClFiTi(]$ilk duzenlemelere ek oluruk, ‘bu reform cislmdu
ortudclki c1$1r1 nukit mikturlni ClZCli'£lp n0rm1c1le gzekmeye cl6niJk-
til1.Bu da, cloihc énce cleglnilldixji glbl, eski Reic'hsmc1rk'lc1r1n one
l<c1r§1 bir olegjerlyle verillp yerine Deutschmc1rk'lc1r1n Oil|ni’TiClSifii
gerektiriy'ord‘u ki, bu do 1923'de 1Reichsm~c1rk’lo1 -Rentenmark de-
gleimincle uygulunan trilyonci 1ko1r$1 lblr oronmdun cok daho mu-
»tevc1z1 SG~yiili’~Cl1. Yine clcxhcl énce deéinlldigji gibi, tuccur ve L'1re~
iiciler yeni pclrqnm geimekte oldufiunu ciuymu$lc1rd|. Bunu 'bek-
liyorl<1rcl1.<Birdenbire gel-ince, 1clL'1k1k61nlc1r t1kc1 base mczliu doi~
du. Yeni poro lcin moi ullretmeyre defierdl. Fiyot *ko1ntr0llar1ndc1n
artrk-»vc1zgeecilebillr, vesiko do kuidlrliobiilirdi. Tutuniun para olmu
lnlteliél de bir kez dc1‘hc1 turihin ve efscmeierin slsieri c1ro1s1nc1
,ég16=mC1ldu. Peru yfinetlminde lflSCli’iiCii'lTi her zomon son gecir-
clikleri 1l<6t1'.'1 deneyime tepki gésterelcek bicimde duvrunmulcm
lkuraii Almclnyofdo du giizlemleniyordul. 1923 enflusycmunun Aet-
1l~<ilerl_1d<:l1hu élmeden lkinci D~1L'1ny‘u ‘S011/o$1'n»do1 bir enfllcxsyon de-
neylmi daho vueumie olan Almunlor, yirmi yil boyuncu enflus-
yonu élnlemek icin en co~k cube g¢'5stere~n millet oldu. Bunu ya-_
purken de zc1m1o1nlc1 Dieutschmor-k'1 sc1gj|o~m~ puronm dunyrudukl
yeni simgesi .olurum=unc1 getirmie oldulqr.
“MM, } V, 1/,___;,i~,»¢¢1._»%»1;{.;;gg;4;=;;> 1” ,»,~,¢—,>,-,~;-_~»-»»1<l@;~1~ .1-,—;~.~;-_»;, 4 - ' I/i'i~:~Z-i—Z-Z-i ‘~ ’” ” ' ':3</i~>-:"i1;1"f]

1
Ijl
1:11 l
‘1

On Sekizinci Biiliim 1
1Y1 YILLAR: HAZIRLIK DONEMi
i 1
1:,’
1,1
1»;
1948‘den 1967'ye kadar olcm yirmi y1ll1»k olfimem, '£Cii'l‘hCll8i’
terufnnclon smui ekonominin de, ekonominin de en guzel déneml l “1
1 .

olorok nitelendirilebillr. Bu yirmi y|ll1k1d6nem1 hiebir pomik, kriz,

depresyon yo do dikkcte deéer durgunluk olmcclqn gecmletlr.
Yulmzcq iki yildo. 19*54'le 19158_’de A’BlD'de hCiSi|Ci yilkselme g<'5s.-
termemietir. Gayrisqfi 1Milli 1Hds1lo1 $612111 yeni bir ter'|~m olorok dil-
lere bu yirmi y1|l|k d'o'nemde girmietir. ‘Buéyenl 1kc1~vr0m, her zamcm l1
.
suglrkll buy1L'1m1e gijsteren iblr kuvromdlr. Bilyumenin sogiikll ol- l
l1
l
clufiu 1konusund1o1‘gerce*kten -die hic kuekuya yer verilmemlietlr, O1
1/1ilc1roiu ieslzlik dueuktur. En ozmdom otuzlu yillurm st<:mdc1rdlu-
rmu gifire dij|e1l1kt1'Jr.Yc1ln|zcu 19158'de ve 1961'de iegucuniln 1/Elzde
6's1nm uzerlne c|km|$t1r. Enflosyon ~konusundc1 do, oluhu so-nre~
kl ylllarm standqrdlari géztinune cllndigjlndo, pek dikkote cleger
lair durum yoktur. Ellili yillarda sanoyi fiyatlorindu yukcmyu
dogru tutslz bir eglllm g61r1'.llm<L'1$, toplu sézleemeler fiyutlurdc1*l<l
y1lI1kselmey*l, fiyutlur dc: dorho *p1c1hul1 toplu siizleemeleri teevik et-
’mi$, 0 tumdlk helezon gézlemlenmietir. Amo bu egilim, 0 Sii'G
rohatslzlik vermle olsa bile, daho sonroki érneklerin ycmmclu
kucuktur ve 1dL'1$enetur1m1 L'1rL'1nu fiyotlun (clftoiler dlelnclu oliQer-
leri lcin) bunu ‘bir dereceve ‘kadar telufi etmietir. ‘l948'ole ton-
tun eeyol flyatluri endeksi 82,8, 1967'de ise 1QO'c.i1L'1r. (1) Yirml

(1) Economie Report of the President, 1974, s. 305.

1
316' J, K. GALBRAITH / PARA

1,/1ldc1 kubucu 17 pucm 0lc1r1 bu cirtie, aym enclekste 1974 yazsndu

gérulen bir y1ll11k Cli'Tl$in c1lt1nclc1cl1r. Altmleh ‘y1llc1r1n bueinclcm bee-
lc1y1p ‘bli'KOiC) \/ll ‘boyunco flydtlur tL‘|m1'.'1yle istikrcnrli KQ|lTll$tii’. O
1/1li<;1rcl0 Amerlkcm lg: dijlnyusinln liderleri, urc1s1ro1 birtukim 16-
vrenier icin bulueup b~c1$1c1r|lc1r1n1 birbirleriyle kc1r$1lo1§t1rd1klur1ndc1,
;l<om»t1nist ulkelerdeki performunsu KCii’$i ne kuclur ileri durum-
11clc1 OidLl1KlCli'ifii gbrllip eleinmekten ‘cutloyucuk hale gellrlerdl.
1ll<tlsc1tc1lc1r da, ‘bu bclecmnm blrclzml dCl 1ken0ll morlietieri say‘-
mc1lc1r1n1<:1 rclfimen, itiruz etmezlerdl. 1Ko'mU1nistler cle ibin ic;in
bunu kabul eclerlerdi. Kc1p~it<1listsis_temi eleetirenler loin o1dii1-
nem clogrusu zor blr dénem s01y1l|rd1.
-Bu ézellikle AB1D'de bbyleydi ama diger sonuyiieemie L'1lke-
lerde de durum bu ~l<c1»ciur degllselbiie, yine de iyi sc1y1i1rd1. Suvoe
,z0rc1rlc1r1n1n oncmmi hiziu y~c1p1ld1. Zqmon zumcm ulkeler itholot-
lcmnin fclzic1 yiiksek, lhrc1cc1tlo1r1n1n pek k1Jc1'.'1k oiduijunu g6rdC1-
ler, cxrudukl acigl bdeyecek imk6|n' bU|mO1|<'ECl zorlolndilor. ‘Bu
1y1ll‘qrcl~c1 inglltere‘nin uclk sorunu 1s1k1s1k gm; durumu glrdi.
Bunun nedeni biroz lngilizlerln el<ono~m1i1ké turt1emc1lc1r1 1he1nkes-
"ten wk sevip bu zorlukiori fuzlu konuemulcm, blroiz do ingiliz
vekonomlsi, duhca 6-nce cle sbylendigi gibi, i1‘h(1|Ci‘[llJ ihi'C!CCii'Z(1 eok
‘bfllfjli oidugjundlun, Fronso ve AB1D'ye gére dCihCi dikkotle vene-
ulmeyi gerektlrmesiydl. Kssocusl. bu dbnemde zomon zcimcm
lingiifcere kendini giderek bozuiqn bir ticoret dengesivle kure1
_1‘k<:1r$1yu buldu. 1949 ve 1967'de sterlinde devuiuusyon yupmo
zorunlufiu ~do§,1du. Onun 1Cli$if'ldCl, guzete lmuneetierlnl ve Parla-
-mento k0nu$m1ulc1r1n1 aeogn yukun kelimesi kelimesine tekrur-
lczyun bir y1§1n turtlemu sonundu, ie yutirimlari 1l1mi1 6icElde1
frenlendi; urtun tiiketim dOhCi yuksek vergllerle ya ol~c1 tuketici
krecl~iierindekido1ho| s|l<1 kontrollczrlu 1l1ml| biclmde k1s1ld1; kclmu
hcaroumulurl urt1e1 yavuelutlidl, bu do impurc1toriu1k debclebesi-
nin simgesl 0-lucuk ibir iki proieden vuzgecilme yoluyiu yc1p1ld1.
1Bu bnlemler suyeslnde itholct ve lhracut yeniden oltlzene gire-
cek, lngiltere bir -kez doho: kurtulmue olucuktl. '
1914 bncesi yillarda olduizjui gibi, firmulczr ticuretlerinde,
insuniur do seyuhutierinde, eiierlndekl doiurlurln, sterllnlerln,
(.fl,___( 7,. /M ,,,,W»,e,,u.,.~.__1,-:,“ - <>~.~fl---~-_»:;~,m,,,,__W,
M » ~/4“ ,..(,-,,_
, _-- -, - 7 -,»~,¢».-e_1>-_.-1;.-9.,.flM;_ew»::-¢+=~>;~-~1:
,4 M. ., fl - Q»-1» -__ »'a*=-*'—;1w1w1;,
"":1’:’::_:'Z,.:2¢‘-‘Z1211-15.pfififi eeegg,-{Q ~—~ 7;» ,';€~;;,':r,;€".-2'""_’I_=£’;LJlizitirriz"' --:.-;-:~,-,1-';-,-.-1:-:1-(Q-;~;_-=1-:':;¢@L I-;:-:-'.-:~;;__-,i;:,<;- : -
“E31
1-1;
1i -:5;
l

IY1 YILLAR1: ILAZIRLIK D(§NEBI1 V s17 l 1 1:

1
lrnnklorin, marklcmn ve yenlerin»bozduruldufjundci cliger pard- Lip .7

laroldn ne l<uclc1r getirecegjini biierek YC.l$Gdi|Gi'. 1Heniiz bir pum- ‘l,-:29:

1, ,.
mn serbest bnrukiimasi gibi 1bilinm1ey‘enierle ve rc1s1tlc1nt1luric1 do-
lu bir yéntem icat ediimie -deqildi. Zuten cofiu instml bunun
,1

iyi bir eey oidufiunu diinyudu inun1mc|zd|. Bu déne-min ilk yil-

lcmndd henilz sermciyienin ‘bir iilkeden bir bueku iill<eye~hc1re-
1i<eti’12'1zerinde rhiilfi smlrlamolor vc1rd1. Yoni bir seferde bir pum-
don difierine geeecek m1iktor smirilydi. Ay*n1 eekildei ticuret e1- :t1£'2

n11'lom1o|ur1 do vuroh. Almu 0 yiilur boyunco hem sermqye ‘hu-

reketleri, hem de ticdret slnlrlamolqn duzenli bicimde yserbest- ~ 1%»

ieemeye 1doQru gitti, ~kdm~b1iy0 kontrollari kaldirildl, m~ullc1r1n do- 2»

iueimlylcs ilgili tcirifeler ve kotoior uzultildi. AVFUpCi1l'.l|1kS|9‘Ti,

Fransa,‘ 1B»ot1 Aimunyo, italyu, Belcikd, 1Holiunda ~ve Liiksiembwg,
ilercle tam bir ekonomik biriik oioc01§1n1 umdu.k|dr1 hureketin ilk
<1cl1m1n1 oittilczr. lktisoitclldrin genie gdriielii 0|C1|'i|Gi'i coktcm beri
insunlurln entelektiiei g16z|_e~mlerinde'ki’ ilerlemeyi, ulusicircrrosi
ztlccirette genielemenin yarcrldrini, dqr gbriielii 've bencil koru-
mocllrk p-o1litiko1l1c1r1nm zordrlarlni gbrebilmekle 6zde$le$tirm~ei<- J‘

"teydiler. 1Bu~y|llor1n bnemii mucizeieri-drusmdu bir de, insc1no@- 1;:

F
lunun uluslururusi ticuret ‘konusunda nihciyet O|gUl'i|Cl$iTiClSl var- 1 1

dir. Turrm iireticileriyle birkue bueko daldoki kieiler ‘hfilfz ke-

rumucl kCli"Qfl|i§l|'| temsilcileri ve scvunuculcmydl. Amu geri ku- 1,
flom herkes iein ortik Uy'C|lnll‘kV cog?) b(]$|0m!l$Tl. '1-2 l1

111
’ 1'51
O Yi|lGl'li"l ‘bCl$Cifi|C1i'iy|C1 ilgili oiclrcik en cek, bir fikir ve iki
1l<urum1 1ulk1$1ian=m1et1r. Fikir tcibii Keynes'in mali politikusidir. Ge-
liriere gére ~hc1rcczmo|lur| kontrol etmekle hiikiimet, ekonomideki 1,
1-.
-ulusol gelir diizeyini ve 0 kunuila do isti1hdom'diizeyini, bc1§1m<- 11.
§_
11,
11
$12 deéil, bdgjrmll bir degjieken durumund getirmekte, onu po-
zitif bir politikunm sonucu yupmoktu, ie éilemindeki inie c;1k1e- 1
lGl’Ci ‘DOIQII DC1$ibO$ bir olciy olmuktuh crkarmdktudir. Zoten de-
éieen de bundan ibdrettir. Uretim m~dllc1r|n|n ézel mLilkiyette*b1.|-
.i
lUi"iiTiClSl, ézel b1'.iyL'11k eirketler, K|ClSi‘k piyasa gibi eeyler hep eski
clurumunola K<]|i'i'ii$"Ili'. lKeynes'ci sistemi cok m~u‘hdfo1zc1kGr.bir i
1 5‘
1
1 1-l
318 J. K. GALBRAITH / PARA

fikirciir omo gérilnfise gore sonuc vermekte, iyi islemekteydi.

Sonoyilesmis Lilkelerin hepsinde de kobul edilmisti.
iki tone 1kuro'msol diizenlem-e vorollr ki, bunlor do ézeilikle
ABD icin cok onemli bulunmoktoclir. Bunlorm biri Bretton Woools
oniosmolor1,di§;eri de 1946 torlhli lstihdom YCiSGSl'dil‘. ‘Birin-
cisi, uluslororosi poro oyorlomoiormo bir diizen getirmistir.
lkincisi ise, 1Bu§kon’1n Ekonomik Domsmonlik Konseyi ve Eka-
nomik Uyum Ortok Komitesi (doho sonro Ortok Ekonomik K0»-
mite olmusturi »konol|yio Key1nes’ci fikirlerin yopismo, hem Fe-
derol yénetim duzeyinde, hem de ‘Kongre diizeyinde islerlikli
bir yopi -kozondirmistlr.
Keynes, Bret1'o~n Woods plonmdo do bosi eeken olm<ustur.
Bbyle olunoo Gdi yolnlz 01 yiliordo bu kodor bosonll olon fi1kir-
ierie bCl§C§G$tll'iimCiklG kolmomls, her iki kuromsol odlmln do
yorohclsi olorok yerlesmistir. _O yirmi y1l| bir kisinin ocilylo to-
mmlomok gercekten gerekiyorso. Keynes QCIQI demek gercel<-
ten de dogjru olur. (2) Artlk Keynes yolmzco lngiltere sohne-
sinde orto-yo Clki’i‘ii$ kuskulu bir tip defilildi. Tilton Boronu Key-
nes olorok, ingiltere iist duzeyinin pek soygm bir Liyesi holine
gelmisti. Adlylo bu kodor kuvvetle bofidostirilon 0 bosorrlorm
tiim~i'1n11i gérecek kodor yosomooli, 21 Nison 1964'do, dokuz yil-1
clir Q8~k’[i§li kolp hostoiifilndon oldu. Bozllorl buno neden olorok
Keynes'in trene yetismek icin k0$iTiGSli"ll gbsierdiier. ingiltere‘
de sovos sonrosmdo hllikiilm siiren kemer slkmo politi~kc1s1.no1
regimen, herhalde onu bir orobo ve bir sof<'§~1' tohsis etmek doho
defiru olurdu. *
Fi'kirlerle‘kurum1lor1n yCli’ilSll‘Cl, onemli bir etki -oloho
vord1. O do giivendi. Sisteme olon giivenolen cok, 0 sistemln
yéhetimi icin eide voroion orocioro giiven, bu orociorin secl-
mine ve o-killico 1kUl|Cli"lii'Yiii'iCl olon giiven. Bu orodo s1':'>yiem=e~l<

(2) Bu deyim gergekten de benim gok okuyan ve gfizlemci dostum

Robert Lekachrnan tarafmdan kul1a.n1lnu§t1r, The Age of Keynes,
New York, Random House, 1966. K
 , _. e— flflflev _ ,
1 /V/V ll':':_/:::::/""'":zzzéglrgli-i'£{{1'§5_i:il;§:§i,i;;?‘-1-5-<4-»”'1~é'~~"Z
M,,..,A4.. 1’>»~1/V/\ ~:::.::,:~~:,-::,_-fl,
_ - 4 my M» 1'" / 1»

1-:4:

IYY YILLAR: HAZIRLIK DUNEMi 319 1 kt

gereklr, bu yillordo poro politikoslno mutevozi bir bicimde moii

politiko do eklenmis bulunuyordu. Poro politikosmm otuzlu yil-
lordon ve doho oncesinden kolmo Ykdtu sdhreti henuz tom on- 1121:}
iomiylo silinmis degildi. Amo 1951 yllmdo 0 do on ylli oskm bir
emeklilik yosommdon geri <;c1§r1ld1. O y1l1n Mort oyindo Hozi-
W
ne ile Federal Rezerv orosindo vorilon onlosmoyo gére, Fede- 123%
rol Rezerv Sistemi hiikiimet tohviiierinin fiyotmi destekleme
zorunlulugundon kurtorildl... iobiieskiden crkorllmis tohville-
rin fiyotlylo foizleri diismemek ve difier mubodele edilebilir moi-
ldr yukselmemek koydiylo. Federol Rezerv’in sorumlulukton 4%

kurtorllmosl yolundoki 'bosk1lor doho cok bonkoiordon gelmisti.

if
Cunku cift<;iler, celllk sirketleri, hotto doktorlorlo profesorler
icin bile, doho yiiksek fiyotior iyi bir sey soyiiiyordu ve insen-
lorm lirmolorm kendi cikorlorl loin bunun pesine diisecegji du-
eunulfiyordu. 1B~on*koc1lor do severlerdi yilksek fiyotlori. En 1
.-,-,-;
dzmdon bir noktoyo ~kodc1r. Onlorm fiyc1t| do foiz hoddiydi. Gec-
Q15
:€<"*?’-‘?€’fig-fie
1 ""59
mis ylllordo porq politikosimn rofo koidirilmosi foiz hodierini -.-A

cok diisuk diizeyde b~1rokm1si:1, Hokli olorok, poro politi~kosm1n

yeniden diriltilmesiyle foiz lhodlerinin de yuikseleoedi hissledlli-1
yordu. Amo yine cle poro po1litikosm1 oskidon indirmek, bonke-
ldrin kozoncini ortirsm diye sdvunulmooli; ydlmzco ulusol e1kor-
l1c1ro ddniik bir horeket olorok istendi. ' 1
Poro politikosinin yeniden diriltilmesini cok soyido iktisotci
1 _,
do‘ sovundu. 1l\/lerkez bonkosi operosyonlormm kormosik d1Lize-
ni 1hdlfi ders 1kitop~lonndo onlot1lmoktoyd1. Teoride bu kodor mu-
kemmel gdziilken bir seyin uyguiomodo lbtiyle kof clkmosi do
hdzindi. B6y'le~likle ellili yillorm ‘bG$lCii'ii’idOi Federol Rezerv’in po-
sif rolii (bu roliin uzontlsi olon diisilzk ~foizler ‘ve 0 foiz oromm
silrdiirmek icin gerekli tiim tohvilleri de sotm olmo ze-runlu§1uy-
id birlikte) cofiu iktisotcl torofmdon aenflosyon -mokinesi» diye
tonimlonmoyo boslo-di. 1D~dho dnceki 0 korkunc ~em‘losyon yil-
lormdo nicin béiyle bir tonrm yopiimodiéi bir biimece olorok
*ko1ld1. Ne olurso oisun, pek yovos odlmlorio do oiso, poro po- l
in
lltikosi yeniden moii -politikoyo eklendi, <<oletv<;ontos1» icinde
0 do kendine diisen yeri Gidl. iktisotcllor orosmdo, bu oletleri
320 J, K. GALBRAITH / P.41RA

ustoco kuilonmoyn sonundo 6g1'endi~kleri yolundo yuksek bir

guven doqdu. 1 9 1
Aslmdo bu iyi yillordo 0 oietler, is gérlnediklerl bir tek lo-
so istisno dismdo, son smovo hic sokulmomislor, enfiosyo-nu
kontrol eime yetenekieri bokimmdon denenmemislerdi. O yil-
lorm bir yo do ikisi dlsmdo hep»si~nd‘e, ekono~mil< politiko hep
etkili oldbildifii bir durumo korsi kullomldi, 0 do enflosyoen de-
dii, issizli-k, depresyon ve durgunluktu. Yirmi yil boyunco co-
Qu zomon ekonominin diirtL':lm~esi ve conlondlrilmosi gereidl.
hizml gemlemek gerekmedi Gemlemek gereqi bosgifisterdidi
ondo do butun boson buhofr olup uctu. Amo once oloylorm to-
rihine bir gtiz otollm. V _ ' 1
1

lllusiororosl Poro Fonu, kordes kurulusu Dunyo Bonko-

s1'yio lbirlikte, nice 1konusm~oloro ve ‘buyuk hozlrlikloro ro§m~en
oncok 1944-Tem1rnuzundo,-New 1Hom1pshire'deki Bretton Woods’
un Mount Woshington Oteiinde kurulobildi. Orosl kiiciik bir ids
totili beldesiyken kimliéi be-ylevce dedismis oldu, biitiln diinyo-
do bundon bdyle (1VClii'i bir ulusiororosi pord p-olitlkosnnm ye
gezegenimizde yosoyon’ yoksul omo 1h1rsl| kimselereiyordlmci
olmo ilkesinin simgesi olorok tonmdi. O1 yoz oyiorindoki kon-
ievronso kirkdbrt iilkeden 730 kisi 1kot1ld1. Torihte holkm oro-
do neler koniusuidugunu, hotto ne yopilmok iste1ndi§jini bu ko-
dor onlom~od1g_‘:]1 bir -konferonso pek rostlonm~oz.1Amo -bu bir en-
gel dedildi. insonlor genellikie onloyomodiklcm seyieri col:
onemli soyorlordi. Boyle olunco toplontiyo kotllonlonn itibon ye
keyfi ortor, politikoclior do wonlon koron reddederlerse belki
ciddi bir zoror vermekten korkmoyo bosl-orlord1. ' 1
Gerci konferons oturumionnl énceki plondon doho fozlo
uzotmok zorundo koldl, bu yiizden de sovosm bitiminden son-
ro ilk dodru diiriist koyok fmevsimi icin miisterilerine rezervc1s-
yonior yopmis olon oteli pek zor durumloro soktui omo sonun-
do onerilen iki kuruluslo ilgili olorok son derece teknik oyrm-
nlorio dolu ‘bir yigm konudo korar olmobildi. Allnobilmesine
}:—’/j—‘:¥:-5:-:_’€I{"'3%?”fZ%Z€f:{’{‘:":r‘:§i'f:E:’:E,:‘.fi,-".-:z“4{1!,5%?-3? 1 ~L-1",’;/3-’:.~~ -1. " '3': _“;'“'-‘;fr:'r,:";1';'*/K5141Wf/"-'rZrr:r 1";-i‘,."I_'L"'"7_”':.%F.."i“"'.*_*l";".
1 1"

1Yi YILLAR1: oIR,LII{ DQNEXWK 321 »1

tobii kotllonlorm bircogjunun, ortodo neyln tortlsiidlgjl konusun-

do pek de emin blomoylsi l<o’ck1~do bulundu. lnsonl-or bil1medik- ,1

leri bir seyi biliyorm-us gibi g<'i1r1'Jnme cobosmdo olduklori zo- 15:71
mon, yopobilecekleri itirozlon destekieyecek ClQlk|ClmGi€il’ iste- 1,_

yemezler. 7 _
Amo oniosmoyo vonlobiimesi‘ doho cok, ologoniisttl yete-
nekii iki insonm bCiS‘ki yoroton rolu soyesinde oldu. ‘Bu i<islle- i2'¢;.—]

rin her ikisi de doho once oyrintill <5-neriierie gelmislerdl. Biri :~

elbetteki 1Key1nes'di, diéeri de l-lorry 10. White, yoni ABD l-lozine
BOKC1i"ii Yord|mc1s1. ikisinin Oll’OSli’idQ White, 1A1BD koyno1l<lor1n-
co desteklendigji icin (bosko turlii bosoro'mozd1) herholde do-
ho giiclii durumdoydl. “Terbiyesiz ve sinirli. oyr|co1 Keynes Iko-4
dor do kllistoh olon White, colk geemeden ‘komtinistlerln ko- 1
l.

ruyucusu ve oiom » olorok vsuclonoooktl. (3) 13 Adustos 1948’de 31

,,,.
Temsiiciler1Meclisi'nin Azmeriko Aleyhton Fooiiyetler Komitesi
1111111
dn1'.'1nde, kimsenin soklomoyo coi1smod1§;1 bir nefretle lsorguyo i|/“711"1
- , 1

cekilecek, yolmz bir tek noktonm s61/lenmesi ihmol edilecek-

I-Y-Id
t_i... White 1komL'1nist‘olsoyd'1, oslo\onlc1nn hizmetinde olmoz. -127:3]
l
mutloko onlorm iideri olurdu, oslmdo onu toniyon herkes de
E151
bunu kobul eder, toniklik ederdi. Sorguiomodon bir iki gun son- 1 ' 1:71

ro 0 do eskiden beri oe'ktig";i ikolp l'lCiS‘[Olii@ii'idOi'i emu. Bretton

Woods'do 1Key‘nes'le ‘White orosmdoki onlosmo, oslmdo her- ‘H,
1,
kesin orosindoki onlosmo demek degjildl, omo yine de dnemi 1,

l 1
btiyiik olmustu. ‘ ‘ 1'51
1~-11
Brett0~n~Wo0ds’doki to1't1s~molor1 sorip sormoloyon esroren-
gizlige rodmen, soinrodon il\/IF diye tonmocok olon Uluslororosl
Poro Fonu/n‘un temel tosorlmi do, omoc1 do, son derece boslt-
ti. 1944'-de diinyodoki oltm orz: eskisinden bile sorunlu bir do-
Qilim durumundoydl. Altm stondordmin do SQ‘/gil'l|l§l bitmis-ti.

(3) Ashnda. Bretton Vvoods kuru1u§iar1no die. 901»; gegmeden kapitalist

emperyalizmin araglarl diye suglamalar ydneiitilecekti

' F..:2'l
322 1 J. K. GALBRAITH /

Bretton ‘ill/oods'doki oobolor, oltm stondordmln ovontoilorml

yeniden yokolomoyo dbntaktlli, yoni dovlzlerin soblt ve énceden
bilinebilir bir kur tlzerlnden oltmo ce~vrile'b1llmesi; doioylslylo do
yine sobit tve onceden bllinelbllir birl<u1' Llzerinden blrbirine cev-
rilebllmesl icin yol oronlyordu. *Bunuyoporken de, oltm stondor-
dmm, cok ollm yopon, oz sot|m1yop1on, bu yiizden oltm 1koybe-
den ul1kelere1 getirdidl ocllorm glderllmesi 1hedefieniyo1rdu. Blu-
nun loin, bir Lilkenln kendi lcindeki tuketici tolebln ve yotlrlm to-
lebini klsmo omoclylcrkullondlgl ~6~nlem1leri, yoni doho s|k1 moii
politiko, doho slkl poro polltlkosl, doho 1yL'1ksek ‘foiz hodleri ve
belki gellrler Lizerinde doho Slkl kontrol gibi t'>1niemleri lllmll hc1-
le getirmek, doho ozkeslkin bir klllgo sokmok; bdyielikle o iii-
kenin kendini, moi sotmosl doho zor, moi-olmosl doho “koloy
bir Cilke holine, orodo folzde poro tutmosl doho korll lblr tilke
holine getlrmesi ve bbylece oltlnm lkocmo edillmlni tersine ce-
vlrmesi yolu secildl; - 1
lllmlllik yorotocok doe de poroydl yoni bir fen ve bundo so-
socok bir sey yoktu-. Ulkelerin lslerlni yoluno koyuncoyo kodor
loosvurobilecefill bir fon. ilk kurulan Fon’o biittln Lilkeier, los-
men oltm veyo dolor olorok (ciinkil bu ikisi birbirine ce1vriieblli-
yordu), 'k1smen ole (vcodu illke lcin lolliyilk koloyllkl kendi ulusol
goorolorlylo kotkldo lbuiundulor. 1Bu 'k0i‘£kilOli' 0 1'.ill<enln u|uslor-
orosl tic-orete kotklsl we genel <<gerl odeyebllme» yeteneolne
doyonon esnek bir 1hesoplo‘mo yéntemlyle soptonn/10~rdu_ En bii-
yijlk kotki A1B1D'yle ingiltere'den gelmekteydi.
Her {like kendi poroslnln istikrorml korumok zorundoydl,
oncok dider poroloro gore ytlzde blrlik zoylf bir dolgoionmoyo
oionok vordl. Eoer bir Llllkenin porosl, cok fozlo ltholot ve cpk
oz ihrocotlnloosrklslylo dilsmeye -bosiorso, lllkenln merkez bon-
l<os| 0 -poro‘,/1 sotm olorok deoerine destek olocok, dlder Lllkele-
rin porolon korslslndo diismemeslnl sogjloyocoktl. 10 merkez
lbonlkosmm genelde pek oz olon kobul edilebllir ddviz ‘rezervleri
b6yle1bi1'~ol1m1yopmoslno izln vermezse, 0 zomon o Ullke l*MlF'
ye bosvurup oltm, dolor yo do bosko bir kobul edilebilen do-
vlz is’cei1/ebillr, bu yolio desteglni siirdururdu. Btiyle yoptlfil zo-
-'2."-:».=__<::~,':-:-:,<-ile-'; i-;§:é2i:§iz%iié5§fi2£%%%3i12%‘1ii-iezz-:-W;":i-é%?Z+?2ii%?:1i*‘%;?;f%3i5;-(gees?-"11 " 1 -' A -3-’-V-Z-:-I-:-:-21?~*12;¥¢--1~;-:-:12:-:-:
1:»:.,.

iYi YILLAR: HAZIRLIK nomzmt 323

_5

mon, kendi poroslndon lesdegjer bir mlktorl temlnot olorok yo-

tlrmok zorundoydl. Yoni soziin -klsosl bu diizen, cobucok bir
soglom poro"kredisi ‘bulobilme yoluydu. Uikenln i‘l\-/l*F'den olo- :;=::1
bllececji borc mlktorl bir kotoyio beilrleniyordu ki, 01 do o ‘Lil- :2:Z:l

kenln Fon’o kotklsl kodordl. Borcun mlktorlno we yodeslne go-

re orton bir odeme progroml, Lilkenln blr on once bu ihtlyocl
yoroton durumu duzeitmek istemeslne yol ococoktl. Artlk o
illkenin duzeltici onlemlerl olmoyo, vergileri yukseltmeye, hu-
ktimet ‘hCil’CCli‘l'iGlClfil"ll klsmoyo, foiz hodlerlni yukorl cekmeye
zomonl vor demekti. Eéer iJike1kLicLikse ve ogut verilebilecek
durulmdoyso, IMF ono loéyle yopmoslm ootitleyecektl. Tobll zo-
monio l1M1F misyonlonnln odl zorboliklo, siyosol sodizmle boo-
dostlrllmoyo ‘boslodl, cL'1nkL'1 to-vsiyeleri pek kotiydl. Altmln der-
hol verdicji oclyl, l1M1F‘ iblrozerteienmis olorok vermeye bos- 1
lodl. Eger bir ulkenin odemeler dengesi sorunlon lsrorll so-
‘; ;.l
\>“/;*',T,1

runlorso, 01 [Jlkeye bir defollk, poroslnl oltmo ve d*l§erpo1'o-

lor-o korsl yL'1zd'e 10'o =kodor de-voliie etmeiznl 1veril'iyo1rdu1. Eder
Brezilyo'do olduou gibi 011'.'1|ke~nln porosl yoygm bir, hostollk
1»:-:1
gibi hobire olmortismono udruyorso, tolerons vordl. L-:-"
r :1
iste 1B»retto~n Woods *Sistemi‘1boyle bir slstemdi_ 1946 y1l1n-
do Sovonno‘h'do tekror orgutsel konulor -biroz doho tort1s|id1k- $2371

ton sonro Fon 1 1Mort 1957 torihinde lWoshington'do coi1sm=o- 13; i;

111.4,-
lorlno boslodl. 1Kom1'.inist ulkeler once ilye oimoyl dL‘1sL'1nd1‘J1ler- ‘.
se de, sonundo kotllmodllor. l

6lmrLinL'|n ilk ibirkoe ylll looyunco l‘1l\/ll: iyiniyetli okodemlk bir

merokm hedefi olmus, ortoyo clkon sorunloro do llgislz kol1n- 1, “
1,
mlstl. 1B1unun~ nedeni. yirmi y1| sonro cok ClClk lbieimde onlosl-
iocool glbl, kiicllik sorunlorl cok ‘koloyco cozebllmesi, omo bii-
ylliklerini c<'5zemem~eslydl. Sovosln hemen sonrosmdo, horop
holdeki Avrupoll ilye Llikelerin buyuk ltholot ihtlyoclorl vordl.
omo ihrocot koposlteleri pek ozdl. Ortoyo clkon fork cok bil-
_y1'.iktii. lthoiotlo ihrocotl bir tiir dengeye oturtmok icin zomon
32¢ 1 J. K. GALBRAITH / PARA

gerekiyordu. ‘Keynes bu fork: kogootocok 1l<odor !b1Liy1Li'k bir fonu

sovunmustu. ABD delegelerl ise, doho zengin slyosol bilgile-
rlne gilvenerek, l<ongre'nln o lstenen mlktorlorl dtiniyodo ver-
i"fl18yBCGԤllfii soy1lem1lsl1e-rdi. NBD gorilsil bir sure gecerli oldu.
A'mo1sonro poro 'bu1lm1oi< gerekti, l<ongre'ye bosvuruldu, o do
cevop verdi. 1945 yllmdo ~lnglltere'ye, Anglo-Amerlkon Moll An-
iosmosl oe1'<;eveslnde 3,75 milyor doiorllk ozel ibir kredi verildi.
Doho sonro 1l\/lorsholl Plonrylo bunu cok doho fozlosl Miziedl.
Fon nispeten miltevozl l<oynoklor1y"lo (ABD'den 2,75 milyor
dolor ve toplom 6,8 milyor dolor olorok, Morsholl Plom ope-'
rosyohlorlnln 12,5 milyor doiorllk dijlzeyiyle 6~lo1I1iemezdi)A 0 yil-
lor boyunco bir hoyli 1horel~<ets1iz koldl.
Amo ellilerin ortolorlndo Avrupo ekonomiierl ortik kendini
toplom~1s,~hotto iyi durumo gecmlsti. lhrocot yeni boston itho-
lotlo mokui bir orono Ul(§l$lTi1l$tl. Artlk ortoyo clkon ufok ‘tefek
1ClC|KlCli'l 1lllVllF 1kopotobiiir yo do kopotmoyo yordlmol olobiilrdi. iste
or zomon yovos yovos golgelerden clktl. Altm stondordmln ye-
rlne montlkll bir ikome bulunmus gibiydi. YClkil‘ldC.l, tlpkl iki scl-
voston once oltm stondordlndo olduou gibi. temei d1'.izenin ye-
rine gelecegji dofiol kobul edillyordu.’Ote1mel dilzen de, lbosto
gelen sonoyl iilkeleri oroslndo tiimilyle ikonvertlbl porolor.1oro-
slro cllkon zorluklonn ‘ll\/i‘F'den bore Gili'l0li"Ci‘k‘k(]pO1IllmGSi ve oro-
Sli’Ci do doho btlyuk oyorlomolor yopllmoslydl. Yoni tlpkl‘ 1914
ijncesi gibi (tek forkl oitmln roliiniln doho oz oimosl) uluslor-
orosl poro dllizeni genel olorok kurulmus gibi goriinfiyordu.

O ylliorln bosorlslndo poyl bulundudu loin soyglnllk top~lo-

yon lkincl bL'lyi'Jk‘Q6|i$i"i’iQ,-YOlfilZCOi ABD hi1kiim1etlnin ioislerini
llgllendiriyordu ye odl do 1946 torlhll istihdom YGSCiSi'ydl. So-
nucu, Federol yonetimin yoplsl iolndeki: profesyonel ekonolmlk
donlemonllgfyl ve rehberiidl kurumsollostlrmok oldu1. 1Bun1un do
oncesl sovos slrosmdokltortlsmoloro doyonlyordu. Koyno=klor-
don biri Ekonomik Gelislme K-o1mltesi'ydl. Bu 1kurum1, llberol is-
odomlorlm 1Keynes’cl egjillmll lktlsotollorlo blroroyo getirerek
 i3:3:3ii:i:Z_'Z-Z-:»;:/:,:,f;_:_§'::‘yi§\\€:,;::: ,5" “*7 b?§2§Z~i-Z~;—;—Z-'-;-::-'~'-i-I 1€£§-Pt-i-22???? E :i:>:;:»:-:4-ié:>:>:~1
1:. .::
E_.
r,
1-;;:1
1 1
1 l
11
1',

1Y1 YILLAR: HAZIRLIK DoNEMi 325 , ~11

sovos yillorlndo olusmustu. Olusmo nedeni, ciddi sovos son-

l’OSl depresyonundon korkulmoslydl, ctinkii lboyle bir depres-
yon hem kopltolizmin soygmllomo, hem de ‘bu diizenin ilgili -Mr.-1

isoclomiormo kozondlrdlol poroyo koto etki yopocokti. Kuru-

mun bir olusmo nedeni de, o siro bosko iki bt'1yl.ik ie donyosi ll Hi
,,.1
orgiltiinon hokli soyglnilolndon koynoklonlyordu. Bunlor AlB*D kfiéli

*;o
C1-,1
Ticoret Odos1'ylo Ulusoi lmolotcllor 1Derne§;i'y*di. 1Bunlorm soy- 7:/,3!
,1ZTPT1
g1nl1o1, her tor ekonomik politiko korslslndo olumsuz tovlr to- LJ 1

k1nmolor1ndon,‘o politiko kendi Liyelerinin yorormo olso bile l"’ '4

1,4

yine cle beoenmemelerlnden ileri gelmekteydi. Komite'nin ilk 1

» 1

onemli yoyml olon isler ve Piyosolo~r (Jobs o1nd iVio11rket;s)(4)

1946 yilmdo olktl; Keynes'in tezini onoylodl, omo bunu yopor-
ken Keynes'in odml hic onmodl, Beordsley Ruml odll, cok zeki
birinin gellstlrdigji O.E.D. formilltl, Federol btltoenin tom soy-
gm kurolloro gore olengelenmesini istemek, omo bunu oncok 1
ekonominin tom lstihdom durumundoyyo do ono cok yokln dil- ‘W1
1W1
zeyde islerken sog";|omos1n1 lstemekten lboretti. Tobii odl ve- ms,
Ll'U“1

rllmese bile, burodon oc1<j1n‘finonse edilmesi lk1GVi'GfT'ii-, lssizlioin l

uygun polltlkosl olorok ortoyo olklyordu. Yoni onlombilimde us-

toco bir egzersiz. O zomonln is donyoslylo ilgili bir kurulusu
loin bu tutum oldukoo cesoret lsteyen ‘bir seydi. (5) AmotC.E.1D1.
1,
klso zomondo bu gozopek tutumundon vozgeoti. 1

lstlhdom Yosos|'no bir lbosko destek de, sovoslo ilgili go-

revler loin Woshlngt0n'o toblonmls lktlsotcilordon ve llberol re-

(4) Ekonomik Geligme Komitesi, Jobs and Iiilairketo, New York, Mc-
Gmw-Hill Book C0., 1946.
1(5) O slra benlm Fort-one d.erglsi hesablna Jobs and Markets’i ince1e—
digim ve kitabln Keynes’gi aydm tutumunu begendigim K0mite'nin
kulagma gitmisti Yazarlam teiefon aglp, Keynes'e atlf yapmarnaml
istediler. Daha yiice bir omag ugruna, ba:-an ozgiirliifijilnljn bu mon-
tlkh ihlili uygun buiunmustu, 1
326 J. K. GALBBAITH / PARA

formculardan geldl. Gorevlerl glenelllkle rutln,‘hlc; llhaml verlcl

olmayan ieler oldufiundan, araslra gayrlresml blclmde: ‘blraraya
gellp, savae zaman: toplom lstlhdammln, hasllaslnm ve haem-
l'lSll1ll’lbC1|’l$= done'mlnde nasll Si:ll’d[]l'l:ll6*bllGCe§lni konuemak ‘hoe-
larma gld~ly*or<:lu~. Bu tartlemalann cogu Ulusoi Planlama Der-
ne§l’no|e yer allrdl. Orasl lktlsatcllarln, devlet memurlarlnln,
sendlkalarm ve Qiftol temsllcllerlnln UQFQGIQI, liberal leadamla-
rmm desteélyle ylllrilyen; ozelllkle Washington lKeynes'cllerlnln,
Gerhard Colm'un, Alvin Hansen'ln (0 SIl'GdCI Federal Rezerv lKU-'
rulunola geolcl gorevdeydll), Richard ve lMllton Gllbert'ln lllklsl
kuzendl ve Ke_ynes'ol flklrlere bafillllklarlyla, =bir ole vaaz ver-
me yetenekleriyle dlkkatl ceklyorlardll, Walter Salant'm‘ (Key-
nes ona 'Washlngton’clakl taraftarlarma hoyranllgjlnl yazmletll,
Robert Nathan'ln (savae zamanl ekonomlk planlamasmda hae-
rolll oynaycln, en aqlrlrkll aclaml), Michael Mleehan'ln (Tlcaret
Blakanllgrndan enerilk ve yetenekll "bir lstatlstlkcl) ve dlQerlerl-
nln geldlél blr yerdl. - _ l

Nathan, lvleehan, Milton Gllbert, hatta Gerhard Calm, Key-

nes'c;l flklrlerln llerlemeslnde ook onemli olan bir baeka etklyl
yansltmaktaydllar. Bu do ulusol gellrln, mllli ll’lGSllGnll’l -ve ‘bunun
pCll‘O(1|C1l’ll’lll’l lhesaplanlelydr. Coktan beri gelletlrllmekte olan ‘bu
hesaploma yontemlerl artrk cok =_doha ytllksek bir mljlkemlmelllk
dtlzeylne ulaemle, Salmon Kuznets adll dlkkate degjer lktlsatal
ve lstatistlkcl tarafmdan zamandlel blr -olegjere oturtulmuetu
(kendisl once Pennsylvania Unlversiteslnde ve Ulusal Ekonomlk
Araetlrmolar lBUl'O_'SLll'ldCt, daho sonro lHarvard'ala lbulunmueturl.
1971'ole lKuznets'e bu CClll$l'l'1C1S|l"ldGfl otlllrljl Nobel Ekonoml (idli-
ltl ole verllmletlr. Robert Nathan'la Milton G~ll'bert, lKuznets'ln
ogrencilerl vet CCIll$’l‘l'l(J Cll’KCldC1$lQl’lYdl. *l\lcrthan‘|n rehlberllélyle
Kuznets'ln hesaplarl SQVC1$‘ylHCll'll’l-dd ao=k kullamlmle ve saygln-
llk kC1ZCll’ll’l’Il$'[l. Toplaml hosllaclo ne glbl artlelarln mtlmktln ol-
dugjunu, slvil yotlrzma ve tilketime ne kadar glttlfilnl, ololayls:y-
lo askerl amaolara neyln oy'r|labllece§inl= g6~sterml$~tl. Bu 'l:>»llgl-
‘Q’/' ’”_ ’” ' /i~Z~'/ii”? — ‘MI /’5€"?f4§¥‘f%?’l??”%‘3°?”‘l§§Zf§t€£%:51E5~!”"”I,iii£%Yf¢%lL,§?2i%i%Z~'?%2$i3?%?%Z€%iZ§il55‘3€"Z"?I'I'Z"iii???
1*
.lw
-~l
l

1Y1 YILLAR: HAZI‘R-LLK D4_Z')NEP/II 327

hV
ler. Arnerlkcm ve ozelllkle lnglliz SClVCl$ zaman: planlamasml, bu
ttlr bllgllere sahlp olmavon Almanya'ryo gore cok daho rasyonel
lblr duruma getlrmletl. Bane geldifilnde, aym hesaplarm yine ne V,‘

kadar blr h-aslla ve lstlhclamln m~LlmktIm olcluéunu, ortaya olkan lfa,-,

gellrden ne kaclarmm blrlktirilecefqinl, o tasorrulfu karellamak
[j_-1
loin ne kadar yatlrlm yGpl|ll'SGA tam lstlhdama LllCl$llCl‘bll8C8§]il’ll
gosterecekti. Hesaplar, »

...Keynesfln ekonomlk sistemrmoclelinln ve 0 lmodele

gore ortaya olkan klsa vadell haslla ve lstlhdamln uygu-
lamaol blr ‘kCll’$l|l§ldll'. Aslmda 198(l’lu yillarda Keynes'in
genel kuramlyla lKuznets’ln gayrlsafl mllll haslla ve onun F/A

harcama parcalarma lliekln llk raporunun loirarada ortaya

- olkmle olmasl, ekonomlik dtlellncecle Keynes olevrlmlne ni-
cellksel bir ifacle kClZCll'ldll'lTll$’[ll’. (6) \ ,_,<
"w

Cok geomeden tartle-molar blr oneriye varclli ‘Bu onerl, Key-

nes ve ‘Kuznets'ln flklrlerlne sagjlam yasal bir bagjllllk aranmasl l
l
\/olunclclyda. Baelanglota bafilllllk geroekten cle ook saélaml oldu. W"

Tam lstlhdaml Yasasrnm ilk taslaklan lea bulmonln her Ameri-

kah lcln egemen ve elinden almmaz bir hak oldugjunu llan edi-
yorclu. Htllkfilmetln her yll (tah'mln edilen tasarruflarl tam: lstih-
lolamda aengelevercek) kamu ve ozel yatlrlmlarl SClptOl\/lp ga-
ranti altma almasml ve o olLlze\/cle istlhclam SOl§|Olfl'lOlSll"ll earl 7»
\,l
l

harcamall, deniyorolu. Baelanglota yasa, gerekecek tahmlnl top-

lama ulaemazsa, Federal htlktlmet arcldakl fark kaclar boro alllo
harcamall, clenlyordu. Baelanglota \/asa, gerekecek tahminl top-
lam yatlrlml cla bellrlemie/10 mllyar dolar glbl yuvarlak bir ra-
kam vermietl. 1945'de, lclnden 40 milyor ololar rakaml o|karll-
rme olan yeni blr taslak, James E. Murray tarafmclan (7) Sena-
V
(6) Moses Abramovitz, <<Nobe1 Prize for economics: Kuznets and eco- l
nomic growth», Suienoe, cilt 174, sa.y1 4008 (29 Ekim 1.971), s. 482.
(7) Asfl ‘yeri, Elgin County, Ontario, Erie goliinfin kuzey k1y1s1. Bu
liberal cennet yazarm da 1'11ElTl1Bk6fidi1‘.
328 J. K. GALBRAITH / PARA

to'ya sunulclu. Montana Senatoro Murray bu taslaljl S380 nu-

marayla sunuyor, liberal liryeler cle cok destekllyorlardl.
Tam lstihvdamo lKCll‘$l olmok -daha ‘l945'de blle oldukca (zor-
clu. Ama yine de cok sayrda senator bu lsl becerdl. Senatoaa
Robert A. Taft'm -basl oektlfill karsl teplkl oldukoa lyumusaktr.
Daha ook soz deglslkllklerl Llzerlnde cluruluyor, yasa taslaglnl
destekleyenler bunun lbtltoe ~aox§|nln flnansmanml saklamaya.
cli.lsm:anl olanlar do azaltmaya donok oldufiunu llerl sortly"or-
lardl. Taslak Senato'da tam lstihdam taahhlldllyle birllklte ‘ka-
bul edllcll, gerekli yatmm tahmlni \1e~do§acal< harcamalar coo-
rlsl da, ttlmijyle olmasa lblle, Senato'dan gecmeyl basarcll.
Temsllcller -Mecllsl 0 zaman cla, daha sonro Slk slk olduou
glbl, dalha *mu~ha~fazakord|. Taslak orayo varcllgjmda mu-halefet‘
tehdicll farketmis, bununla savasmak ilzere hazlrlanlp orglltlen-
mlstl. Ulusal imalatollar YDerneQl ye Donaldson Brawn aolrGe-
neral, lvlotors yolne-tlclslnln tesvlklyle yasanm blllmsel bir ana-
Ilzl hazlrlanmlstl. Bu anallzcle yasanln -hoktlmet kontrolunu goo-
lendlrecegjl, ozel glrlslml mahvedeceol, Federol yonetlrnln gil-
conll gerekslz lblolmde Cll"lll'ClCC!§|, Federal haroamalorl ve pom-
palamalarl mesrulastlracaol, sosyallzml getlreceol, lslerlikslz
olduou, fazla sey vaat edlp gtllllnz; cluruma dilsttloo sonualarl-
na varlllyordu. Bu ve buno benzer baska malzeme ‘bl'§l7IUll‘l llllkeye
ClClQ|1L|!m~GkTCl,~ Senator »l\/|lurray’in l\/lontanafdaki seomenlerlne
ulastlrmak loin ozel caba harcanm-akta, orada klrsal evlerln
pasta kutularma sokulmakta, genel -bir sasiklnlrk lkaynagjl olmok-
taydl. (8)
Burnuhalefet karsrslnda S380 numaral: taslak komlsyonaa

(8) Steph,s11 Kemp Bailey, Congress Makes a Law, New York, Colum-
bia University Press, 1950,’s, 137-8. Bu kitap 1946‘ ta-rihli Tstihdarn
Yasasflmn dogu§u, degigimi ve kabulti konusunda olaganfistii kep-
semh bir incelemedir. Kar§1 glkan analiz New York Universitesi'n-
‘ den Profesor Jules Bsckma.n’a aittir ve o zamanlar bu tor iglllere
‘ uygun bir kigi olarak ts.n1nm1§1;tr_ -
 :Y:‘:':’:E§?;:l€i~;€:-;?T::+-:Cj§IE:l:j€E(%£§‘,iT:;%Ti€{’j”: ?i<5<i<i<T~i<?$3l
'ltT-1252

Hfi YILLAR: HAZIRLIK D6NE}/Ii 329 l'4

l
J
I

brolesyonel biolmde sllkelenlp clllzlastlrllmls, sonra da bu ha- 4

1
l~l, 11,‘-:>;
cllm-lastlrma lslne karsl olkan temsllcller onu fazla llberol diye
eiestlrmeye baslarmslardlr. Yasa Temsllcller lMec|isi'nde 0 ha-
llyle kabul edilmlstlr. ‘Ortok Komlsyon yasanm me-tnlndekl tam
lstlhdam Sf>ZL'll'll‘.'l oirkln ‘buldurou lcln clkarmaya korar vermistlr.
Yaso Cl§‘>Cl(:]ldCl‘|<l sekllyle ABD hokilmetlnln polltlkasl olarak llan
edllmlstlr, v ,

...TU1l\/l PlR<ATlK‘l~MlKA*NlLARl ~KUl_LAiNARAK... SANA-

Vll\lii\l, TAlRll\/lll\l, El\/lE(v5lN, EYAILET VE YEREEL volNETilvl-
LERlN Y/5lR‘DIllVl \/E' l$lBiRtlr@lYbE, TUM PLANlLAR|lNI, ls-
l_EVl_ERiNl VE K~AYNlAlK»l_~AR|‘NI l<oonollNE EDIP l<=uu_A-
NARAK, ‘SElRB~EST REKAJBETOI lelnlsllml V‘E GElNElL RE-
FAHI DEST=EKl.EWilOElK \/‘E TEsvlK EDIEGEK ‘BllCFiMlDE. Ti?
OALlSNBlilLECEK lDUlRUlM»DA OLAN, OA‘Ll$1MlAK_ iSTEY~ElN
-we ls ARA‘/AlN l<>lMeE|_enl YAR/-\lRL| slolllvlloe llST~l‘HlD~AM rl."<l‘_§
WW
\w{§§*Il
an-x;§
ElDEC'EK VE AZAll\/ll i‘S»Tl*HD*AlMl, U-RlETl*M1l VE SATlNAL?lVlA
l GUC-U*Nl'J sAéLA<vAoAl< BllCl*MlDE YC§NLE*N=D<l*RE*C~E%KTi=R. l V‘: ,. X
l.’»~:>f=

l> 1 —:—l
Cok etklleyicl blcimde lfade edllmls olan bu amaclarl ta- l 2

rnamlayacak hicblr Keynes'ol tasarruf ve (ozel ya do kamu) %' 7,1

vatlrlm botcesl olmayacaktlr. Tabii soylemeye bile gerek yok, l7

bir haroama yapma zorunlulugul da doomayacaktlr. Onun ye- >2 .‘

1-;

rlne her oturumun basmda, Kongre'nln Senato ve Temsllcller ;,

1
M-ecllsl Ortak Komlsyonu’na bir rapor gldeoektir. Komlsyon (1 1

ekonornlk durumu inceleyecek, yalnlzca serbest rekabetcl gi- ; .

rlslml Ave <<<;allsabllecek durumda, callsmaya lstekli lve is ara-

yan» lnsanlarm yararll ve azaml iS'£l|'ldG|'Tll dO§l'Ll|tUSUI'l-d0, yu- l
lkardakl lfadenln lstedlol gibi bir tavslyede ‘bU|L|l’1(.1CC1‘k’[ll'. Key- l

nes’e karsl m*u=ha~fazako‘r karsl saldlrmln zaferl, ozelllkle Key‘- l

nes'ln ad: Henry lWollace, Stuart Chase ve ‘William lBev_erldge'ln

adlarlvla blrlikte tartlsmalarda Slk slk ‘KOVLIIITTGSI gereken bir
seytan glbl soylendlél loin, oldukco sogjlaml -blr zafer gibi go-
rtlnmosttlr. J
Temsllcller lMecllsl’ndekl muhafazakorlar, blraz 1Baskan'ln
330 J. K. GALBRAITH / PARA

mall glllolerlnl azaltmak »amaclyla, blraz da lcerlk yerlne tes-

lkllatl geolrme heveslyle, yasaya blr ole ozel ekonomlk clams-
manllk kurumu eklemls, ise Ekonolmlk Danlsmanlar Konseyl’nl
ole sokmuslarcllr. Bu kurum llberaller tarafmdan kabul edllm~ls-
tlr. Zamonlncla oyle onemslz go~rl.lnmi.lstllr kl, Baskan Trum~an'ln
ancak aylar sonro ell deolp Llo Llyeyl ~atadl§Jln| gortlyoruz. Ata-
dlQlnd=C1 konsey baskanllgjma Edwin G. Nourse adll, Keynes'ol
gortlslere 'bGQ|lll§]l az olan, otlnkll o go-rtlslere hloblr zaman dik-
katlnl yoneltmemlls bulunan saygln blr blllm adamml getlrmlstlr.
Ama baskan y1C1l'C|‘ll'l’lClSl, Leon Keyserlln1g'tlr. Keyserllng taslak
Ykomlteslnde oallsmls, lstlhdamv YGSGSl'l’lll’l kabulll slrasmda da
bulunmustur. Vasanln a‘maol~arlna tutkuyla lbafijll blrldlr ve aym
zamanda ook enerilk, lwashlngton entrikalarl konusunda ook
deneylrnll blr klmsedlr. 1949'da baskan yardlmclsl, ertesl yll da
-konseyln bCl$lkCll"ll olmustur. Kevserllng asll yasayla sokulan mu-
hafazakar slmrlamalara boyun egeoek blrl deglldlr have =Konsey'l
derhal llk_ Jbastalkl lstlhdarn amaolanna dogjru ~yo~neltm~lstlr. On
yll sonra Kennedy donemlnde baskan olcm lWalter Heller'le ‘blr-
llkte, gerek Baskan nezdlnde, gerekse kamuoyu ontmde lvl blr
savunmanm b»LlyUk blr gljlo lkClZGl‘ldll'dl§ll’ll ortaya koymustur.
Kendislnln yenl organlzasyon ve polltlkadakl onctl rolljlne bu-
gllnlerde clddl blr ltlraz yoneltllmemekle blrllkte, bu durum uzun
sore kabul "edllm~ernlstlr. ‘Keyserllng, avukat olmanln clcla'i ma-
nevl dezavantailarlndan ook lstlrap oekmlstlr. lkincl Dlilnyla Sa-
vasfnln sonunda, profesyonel lktlsatcllar ABlD’de blr goo ol-
maya baslamlslardlr. Onlarln llk gllcllnll varatan klmsenln mes-
lekten olrnamosl blraz garlptlr. lKeyserllng'ln lklcle blr mleslekl
Elzllntostlntl bu kaynaolna atlllar yapmasl da lslerlnl daho ko-
laylastlrmamlstlr. Keyserllng'den bu yana, Ko~nse"y’ln tum ove-
lerl, diplomall lktlsatollar olmustur. \ r
t istlhdam YGSCISl'l’llh lkabulllnden ve- Ekolnomlk Danlsmanlar
Ko~nseyl’nln kurulusundan sonralkl yirmi yll lolnde, her Ocak aym-
da B»cllslkan'|n Ekolwmilk Ralporul yaylnlanmaktadlr. Bu rapor
ekonominin son zarnanlardakl gldlslnln ve beklentllerlnln profes-
yonel aoldan usta blr lfaae blclminl lcerlr. ‘Bu raporlar do asllnda
' 1¢335,5};;;v55gwu:uu2::u:22:2w?W%'1Z=1:hscz535£iE$%§iEf£§Ei£iir:i*¢%flfi£i::i::r::r:_ 1_» ,: "~—*'%::fl”%%”1#¢¥:¢tr2r:2>-;2::2;;/;_;
»/W.
5-2:5
/

E!
1Y1 YILLAR: HAZIRLIK D@NEHlI . 331

sakmcoslz -de§1lldlr_ lBlr yonetlmlln gerlye baklp do ‘kendi yoptlol

lsl kottl bulmoslno pek rastlonmaz. Seotlgl polltlkayl de§erlen-
dlrdlolnde, onu her zomon dooru yoldo bulur, Alma yine de.
Bosl<on’o bu kadar yolkln yerde, boyle hoslloylo ve lstlhdomlo
llgllenen, oyrlco horcomoloro, vergllendlrmelere, Federol Rezerv
[,1 YM;
,3
polltlkasma, lo tlcaret pOll~tl‘kGSlflCl, hotta torlm polltlkosmo eg‘jl-
len odomlarm bulunmasl onemli olmlustur. S380‘ln llk tosla§j|- ~"/’/4
, l
nm yozllrnasl collsmalormo katllon, gellrlerln, yatlnmlarln, har- '1
camolarm ne oloooglnl, oallsacak ve is oroyonlorl ise olmok 55%
gzfl
/pl
loin hllkometln ek olorok neye lhtlvoc duyacooml ortaya ko-
yon blr btltce lsteyen oklmseler, herhalde do-ha sonrokl torihln '§;
neler getlreceglnl ‘bllseler, pek ole fozlosml lsteyemezlercll.

A.»~l'l
31-.
1 >144
l
yqn
~ ll'l7lL"‘_

Qb
.. mi
ml

if
l iii?!
\ liq
-
~l
.1l
sol
='i

l II
 \

On Dokuzuncu Boliim

4 YENT EKONO1\/HiNiN GUNE$1 TEPEDE ,

ABD'a|e lklnol Donya Sovasrnl lzleyen ylllarda Keynes'in

odmdon soz etmek, konuyla llglslz soyllon lVlorx'tan aloha faz-
lo husumet dozjurur, ,m~u‘hafazakorlor' dU$mGfiIlk|GYln| sesslzce
lfaole edecekken seslendlrmeyeyboslor, sokln davranocaklarken
olleden elkarlardl. lKeynes’ol sonuc -kabul edllebllelcek blr -sey
sayllmakla blrlikte, ‘Keynes'in odl klrmlzl boyrok sayllrnaktaydl.
l947'de Harvard Unlversltesl’nden Seymour Harris, Keynes’
cilerln en odonmls ve en etklnlerlnden ‘blrl olarak, o gorilsler
Uzerlnae derln yonklloruyandlron blr dlzl yazl yozdl. ,(Dizl The
Ylmes [Londra] gazeteslnoe, 22 Nlsan 1946 giilnll gosterlsll blr
agltla basladl: <<BilyLll< lktlsotol Lord Keynes dun Tllton, Flrle.
Sussex'de blr kalp krlzl sonucu olmE|.stLlr. Onun olilmtlyle ill-
kemlz cok bilyok blr lnglllzl kaybetmls bulunmoktodlr. o blr
dohl olup~...») Harris dlzlyl kltap hallne getlrdlrjlhde odlnl ‘l/enl
Ekonoml (1) koyclu. Onu izleyen ylllarcla bu soz kabul eolllmls
blr atlf yolu oldu. (2) Kennedy yonetlmlyle blrllkte ABD hLll<1'.l-

(1) The New Ecollomiesz Keynes’ Influence on Theory and Public. P0-
ljcy, ed. Seymour Harris, New York, Alfred Knopf, 1947.
(2) James Tobin, The New Economics One Decade Older, Princeton,
Princeton Universitey Press, 197-1, adh eserinde, bu soziin yalygln
':::Z":flz"::k-3i£%-“£5;-':‘:'~':¢-'1/-'-”31*"‘?%"
,.’.,/..’4',*y1',,’~'j<;,f;'1-:’,.'L;;t_'1J,_31;Li€:5:‘-T» ~_'-.»_-.=»;-;-.-;—"_-.1 :1-:11:
<rz:K=:-'4':-"r-ca 7 ~:~ — :1/-rrr-*r:><:»2ow’[Leia-2:;-:{€z=:e££a-1:-1:»-:::<1:<32?“'
— I-“L” “W -'—~"—’~ "~—~=Ws <-~*-=—~-aw“ 1"” "‘*—“‘ '"~ -~"~'1?%§-f-ii-€¥?§iéi%5é§Z%3?€fi
r '"“"‘ ";,-3:.-_;

.
, .
YENT EKONOMTNLNT Gi§NE§i TEPEDE 333
ll "
li 7:-1

metlnln Yeni Ekonornl'ye l3Cl@lllll§l aolkocl ortaya konolu. Ken-

nedy donemlnde ve Johnson’un ilk ylllarmda ekonominin top-
laml hosllasl dtlzenll blr tempoyla orttl. Bundon dogian lstlhdom, inf“

lsgoconun kaloballklasmaslndan daho hlzl: arttlol loln de lsslz-

llk stlrekll olarak azoldl, Miltevozl blr oloorudan oabayla fiyat-
lor lstlkrorll tutuldu. Yeni Ekonoml buydu. Hloblr yanllsllkyok J32
Bfiffi

glbl gorL'|nl.ly‘ordu. l _
Uygulomal~ardan sorurnlu o-lanlorln -do kofaslnda pek blr 11-7-1
}‘V>'734

lkusku yoktu. 1968'ln baslarlnda, savos sonrosl zenglnllol ylr-

mlncl ylllnl doldururken, *Boskan'm lktlsatollarl daho yeni oloy- ‘ezi-,’j

larl lnceleme g6l’6§il’li duydulor. Bu son albasarl ylllarl»nda, <<mo-

ll polltlkayla para polltlkoslnln oktl-f ve blllncll olarak refahl ar-
tlrrnak Llzere kullanllmls olmosl blr rastlontl oeolldlr,» dlye goz-
lemde bulundular. <<lBundan boyle Federal ekonomlk polltlko... l}:3;Y{,i
we?‘
onlern olmok loln old-cll blr durgunluk ya do enllasyorlun ol-
lzer
maslnl belklemeyecektlr.» dlye de devarnettller. (3) Bu sozlerl
l<UCUk blr tevozu ‘odilntl lzllyor, ama hemen toparlanlyorclu;
Q-Zr’-.3
,1
l\/lall polltlkaylo para politlkasl son blrkac; yildo ku- 3
l_:f'5j§
,1-J,-"1
\ sursuz blr blolmde U,VQUl0ll"l*l’r‘lGdl@l glbl, kusursuz blolmde r “'1
1 i
L koordlne edllmls de deolldlr. Ama polltlkalarlrnlz her zo-
mon sL'|rekll ve koordlne bir lzlemeye nu tutulmiustur. Ey-
l
lemlerlmlz, zaman ayarlarnosl mutloka en lyl olmasa ve li§1}L:4
derecesl de tam gerektlfill dazda olmasa blle, tutarll bl-
Clrncle hep dogjru yonde olmustur. (4)

Ne yozrk kl, bu son ovijnme flrsatr olmusturlamo en oz1n-

dan hokli blr ovonrnedlr. Tarlh sezglsl biroz daho fazla olsa, l
l
r

kullenlmlmn Hs.rris’in kitahlndan otfiril, degil de, 1962 ylhnda VVas-

hington muhabirlerinin ortaya koyclugu bir ’ceri1n olarak yer1esti-
gini savunmaktadlr.
(3) Economic Report of the President, 1968, s. ~1 F

(4) Economic Report of the Pre.e*E&ent, 1968, s. fl

l
 334 J. K. GALBRAITI-I / PARA

klsllerl ovllnmerhelerl ‘konusunda uyarablllrfl 1928 Arallk ay|n-

do Calvin Coolldge Kongreye, Blrllljln durunau konusunda son
‘l'Tl8SOl§ll'll yollamle ve soyle clemlstl: <<‘Blrll§;ln durumunu gozden
geclrrnek Llzere toplonan hloblr AlBlD* Kongresi, su slradokl ou-
rum kadar memnunlyet lverlcl blr durumla karsllosmls de§;ll-
dlr. Yurt lcln-de sllkonet ve memznunlyet, vardlr... ve ylllardlr
ulosllmls en yillksek, rekor sayllocak blr varllk dtlzeyine ulas|l-
m1stlr.>>_%(5)_Onu lzleyen yllda do -bilyok ylklm kaplyl oolmlstlr.

Sozkonusu ylllarda do ‘Yeni Ekonomi'nln sevlmll ‘yilz-Canon

gerlslnde <1S"r\<>l@~,sl,. ; ;r:t .%2§1r.§1l;,.l1l§_e§\4.r,,l.,l2P*Llflme.l§!9¥9u,;iIerlvl ger-
mek rnill<elnme|llkten"Lizok blr seydlr... elZ’orro~n1l“de“l“<“l on deg“ler-
lendlrmelerln hepsi kusurludur. Bundon doho clddl olanl do, yok-
sek sorumluluk dLlzey'lnde, bulunon lktlsatclnln blr seyl yanlls
tahmln etm-eslne donlllk korkunc blr -klslsel velslyasal zorlamo
altmda bulunmosldlr. Bununé nedeni klsmen, ne, lstenlyorsa onu
tahmln etmenln bastan clkarlclllcjlcllr. lstenen her zaman doho
lyl ekonomlk performonstlr, hlcblr zaman doha lkotllstl lsten-
mez. Blr boklrna, ekonomldekl tohminlerln sonrodan kendlnl
F v v \l v v /
Qclogruladlglno lnanlldlgl loin boyle olmoktadlr.
‘j,lstl‘hdlom ve hoslla konusunda -koramsor blr tohmln yaplllrso.
lsadalmlorlmn derhal bundon etkllenlp lkotomserlesecefill, gerl
ll.§els;ll.,lReesrl,s£i!1s,,e1ls!:9newer,,_,,g§§,r,§l§ll,,,x9{mill/<1"@=Y
‘ cek dlye 'blr*‘ltohlm'lnMvairsolfhblliyillk slrketler hemen kendi fiyat-
'vlll<Se'@- l
lorlnl gozden geclrlr Ive onlarl ytllkseltlrle§r§;Selndlkal~ar do toplu
sozlesmelerdelkl taleplerlnl, lhllktlmetln flyotlar_l~o, yasoma amo-
liyetlyle llglll tghrnalnylerlne d~C1‘YGl’ldlflfl§lwl_';WFlyQIlOYlH y|'.lkselece§l
yolundakl blrfltalhlmlnfifoiillu sozlesme masoslndo derhol blr tor-
tlsmo i3('1f,5|Cl’[IWl’,,M‘B"Ui’Cl(iCll'l blr sonuo clkmaktodlr... demek eko-
nom-idekl 1blltl.ln tohmllnlerl kuskuylo ‘kClT$l|CllTlC.lk gere;l§_l,r;MO to‘h-
.___*.

(5) John Kenneth Galbraith, The Great Crash, 1929, 3. baslm, BOSt0I1,
Houghton Mifflin C0., 1972, s. 6.
-,-/--M -- - ,-1-W: -rf-f-f-i-':-'t?_W'“e:£:a{%2:£€¥-see---5:: -:..':;;'1.“_{'TT%,;{;?_ff 1 ~;;-;-z.-;-;-.-1--.1: ,.-"-:-:”%-Z-:-:-t-2%-§1i'5:¢:’”-%*"' ;-:-:-:-:—:‘-2:-1-'-: -/-'" :"2’- ' N

YENI EKONOMINEN GlUNE§i£ TEPEDE 335

mlnl okuyan herkes, ta~h‘mlnl yapanm asllndo oyle olmoslhl ar-

zu ettlcjlnl blllo bunu hesaba katmolrd3,r,,,,,A,ltmlsll ylllarln orta-
Sll'ldC1fl‘yG1IlTl*i$~ll ylllarln ortaslna kadarkl-on yil boyunco ekono-
mlk politiko hep umutlarm emrlndekl tahmlnler rehber olmarak
yljlrotulmfilstor.
Buna ek o»larorl<,__‘_re;srr1iMewl-§¢gqn,Qljrl,llgMtgflh§1lmlermaslo ~kan"luoyu-
nun daho ytlksek beklentllerlne ters aueenjg-;,;,y:fllldé7 ve l968’de.
ekonomlk basarlnln son ylllarmdo, ekonoml Vletnam ‘~S~avas|'nm
aolr ve glderek artan ll‘lCIl'C(Zl‘l’l'lCllCll‘ll'lll’l basklsl altlndaydl. Resml
doktrlne gore savos ‘yCl‘Kll'lC§Cl ‘bltecelgtl. Artlk olomsozéwhflirle gel-
mls olan or tllnelln ucunola lslk her ivoflknlanklnden parlaktl. Vo-
netlrnln lktlsatcllarl savosln stlreceolne ve glderek daho pa-
hallya p~atlayaca§;ma lnanlyor olsalar bile, bunu asla resml he-
saplarlna esas olorak,alomazlordM|.h Kamuoyu ononde sovas gl-
derlerlnin artacaolnl tahmln edeméedz, enflasyon bosklslnln yok-
seleceolnl soyleyemezlerdl. Sovosln bltlmlyle llglli resml =bel<-
lehtl, yanlls da, hayal l'.lrfi‘lr’i‘E'| de olsa, durumu kontrolu altmda
tutmaktay-dl_ ' l
Dloer Llo kusur speslfl~k we somut seylergl. Uotlntln de, hill-
ktlmetln enflasyonlo etkln blolmde SQ‘~liG$m‘ClSlHl slnlrlaylcl, hat-
ta terslne oevlrlcl etkllerl vardl.

L Bunlarm lll<l, artlk lyl tanldlolmlz plyasa gilco sorunuyla

basa olkma me~kanlz=maslndoyd__r, lklncl Dtlnya Savasrnl izleyen
ylllarda sendlkalarln goco ve ozguvenl stlrekll olarak arlmlstl.
Egjer bLlyLl-k slrketlerln piyasa ’gtlco (bazl mulhafazclkolr l-ktlsat-
ollarln lddlo edebllmek loin olrpmdlklarl gibi) hlo artmamrsso.
bu ancak (kendl lstatlstlklerlnln cle gosterdlol gibi) ‘bu gtlcon
eskiden beri zoten 'bUyok ol-masrndan kaynaklanab~lllroll.v Ama
i<,lqgl<_,rel§o;b;etgl/wplvyasanln en ilhom dolu savunucularlnlrr dism-
do herkes, bu QUCUH arttlol gorl'lsLlndeg,lr,EBoylece slmdl ka-
paslte op-erosyonlorlna yoklaslllrken, yooun sanoylnln o genls
alanmda flyatlarl yllkselltmek n"ltllm*kt'lndL'lr. Sendlkalor loln de,
bu flyatlara blr cevop olarak, doho yljksek Llcretler lstemek
3346 J. K. GALBRAITH / PARA

doodle hale gelmls, lbuyok slrketler bu ytlrksek llcretl de yine

mallyetlerlne yansltmlslardlr. Boyle coklyl tan|d|§|ml|zHh1e,l,e;omn
rblaelamlastlr. Saves saroslndokl helezon genel mall polltlkayla
onlenemlyordu. f3nlenebllmesl lcln ancak parasal gtlclln Llze-
rlnde ‘blr Llretlm gererklrdl. Bans za-monlndoyso, dayanllamoya-
oak fazla lsslzllol goze almodlkca onlenemezdl. *G<'5l'l'.'lrll'.'l$e gore
Kennedy do-nemlnde varllah coztlm, gerek mekonl2m-a aolsm-
clan, gerekse onu destekleyen flklrler clslndan,hlc; de safilom
degjlldl. Bu zaylflnjl onloyabllmek loin lyl ylllorln daho oncekl
cleneylmlerlne blr kez daho bakmak gerekecektlr.

1950 yazmda Kore savasmln olklsml, ekonominin ytlksek

hasllayl lstlkrarll flyotlarla 'bo§3dastlrmo yetenegl konusunda
clddl blr slnav lzlemlsti. Onclan sonroki aylarda flyotlar ghlzla
ytlkselmls, bu‘ biroz yu=l?o’rda soztl edilen piyasa -gllcljlne ‘blr ‘ce-
vap olarak, biroz do lgecen savasm‘ lkltllklarlnl ‘hGtll'|GYOfl ln-
sonlarm mollara saldlrmasl yllzilnden olmustul. 1950 Hozlro-
nmda toptan esya flyatlarl. endeksl 80’dl_._ Ertesl yllm Ocak aym-
da 89 oldu (1967=100). (6) Truman yonetlmlnln baslanglotokl
dlrenisl Llzerlne Kongre 0 zomon llcret ve flyat kontrollorlno izln
veren blr yasa kabul etmlstl. Flyot istlkror Btlrosu, Michael lDl-
Solle ve Gardner AckIey’ln kararll yonetlml altmda kurulmusvtul.
Ackley zoten iklncl Dilnya SGV(J$l donemlndekl fiyat ‘kontrolla-
rlndan doloyl deneylmll blrlydl. Yonetlm ve uygulama loin ekslk-
siz blr organlzosyo-n'olusturulmustu. " 1
Ekonomlk eylemler ender olorok bunun kadar oobuk ve
etkili sonuc verlr. Fiyatlarm yukorlyo dogjru kaylsl derhal dur-
mustu. Tobll insonlor Kore savosmln etki aclsmdon lktlcllk blr
olay olducjunu anloymca belki de fiyat ytlksellslerl zoten ya-
vaslyocaktl. lBu lklncl /Dtlnya Savosrna benzemllyordu. Ama
glrlsllen kontrol eyleml slraslnda, ocret ve flyatlarlo llglll he-
.i_. ,

(6) Economic Report of‘ the President, 1952, s. 189 ve 1974, s, 305.
.1 4,_.4:_4:=4.»;;,*.’;':;';'~»>74»I-7 ,;~;-;;+_>;»;31¢/1‘ A, ‘-1*:::_—2:/.-'::;c:‘,=--’~ W: :2:rn~::§<<§%¢g+::::i.—-—1 -—-~ 2--/4'1//r::';:I’;".r;¢i‘Z“-°';f{@’ ff-'}j
-,_Mfl,,-f_-_@—_-:.;;u~zn..,.;,...M,., »»M >1::_r.v:;;=:.cfi;1,u%.:_~:::::::~~-: A .::4_A-:;.»,-,<:,::1;,¢nze=.:.a1:1.11A , - .

l
l1%???

YE-NI EKONOM[iNI.N' GUN'E§’»i TEPEDE 33'? , >1

W1
lezon tilmoyle lhoreket hallndeydi. Eger to kontrollar olmosaydl,
devom eder, belki dle hlzlanlrcll.
l-lelezonu kontrol ‘edebllmek loin dofirudan eylemln sort
oldugu blr kere doho 1KCll'll’[l(1l'll'l'l‘l$ oluyordu. Ama bu kez de de-
neylm pek etklll olmadl. Kore kontrollonnm ‘klSCl omtlrltl ba- ...-.11
sarlsl normal karsllandl. Savos hallydl bu. Savas kosullorln-
do yosananlar <<~l<endlne ozgll» saylllyordu. Bu cook uzaktarkl
ldlcllrk sovasln Amerlka'da vatanserverllk duygularl yorottrolnl,
barre zomanlnda yer alamoyacok hareketlere yol actlolnl gercl
pel-< klmse lddla edemezdl. Ama bunun bans zaman: lcln de-
Qlerll-blr deneylm olduéu dtlstlntllmedl. , A
Kore kontrollarl 1953'de durduruldu. On-don sonro, sanoyl t':':J
,->1,
tlronlerlnln flyatlarl ve ljlcretlerl yulkarlya dooru yavas tarma- 1 1

hlslarlna yeniden ’koyuldulor,WlBu oldukca conslklcl gorillmlls ol- ; l’3.11

mall kl, Eisenhower yonetlmlwonce ellllerln ortolarlnda, sonro rm

do on yllln sonunda, falz oranlarlnl yllkseltmek, para hacmlnl
slnlrlomak, bllltceyl *klSmGk glbl onlemler ongordtl. 1954'de 6 2§ ;
milyor dolorm biroz altlnda olon lbtltoe dolor, onu izleyen lkl yr!- ~ ,4
'1
do yokloslk blr 0 kadar fozlalrk verir hale getlrlldi. 'l958'de aolk l -101
l :11
re
.-as
tekrar 10,2 milyor dolara varmlstl. Blr sonroki \/ll bu do 1,2 mil- LE

yor dolara lndlrildl ve onu izleyen yllda ise 3,5 mllyar dolor foz- lé»,-I
lallk veral (1960). (7) 1
lg:
Her lkl losltlama donemlnde de tarlm tlrtlnlerlnln fiyat: ke- , 1361
slh dllsllsler gosterdl. Bllytlk slrketlerln piyasa gllcllne de, sen- yil
‘ 1;}
olkalarln llcret taleplerlnln basklslna do sahlp olmayan tarlm
1.
l‘lya"tl-arr, normolde flyatlarm nasll tepkl Agostermesl gereklrse ‘ lffl
\'-ii
oyle tepkgl gosterdller. Buno korslllk, sonoyl Llrllnlerlnln flyatlon l
l
l
1€l60la -kadar slllrekll ytrkselmeyl stlrdordo. O torlhte sanayl
flyatlorl endeksl -95.3'deydl (1967 -100), yanl Kore kontrollormln
l {*2
._._._i___.._.____.__.._i...._

‘(Tl 'Bur11ar mllli gelir hesaplarmdzrlri a<;11rlar_ve fezlellklardlr. Econo- l ii

mic Report of the President, 1974, s. 328. ' rztj
l -ii?

F.:22 l
33,8 J. K. GALBR-AITHI 1’ PARA

kaldmidlqi 1953 dilzeyinden tum on puom yu-kczrciaycir. ’m%0/cicn

ve 1961'de, pcmusolw/e nwuli klsstlcxmcz gercekten surrey: iL'rrErn—
lerinin fiyat o:r’c:$\lar|na bfrytak Cilcflde son vermeyi D‘U$G£’dil. Amcu
daho OCH’plCl ve ac: bir ders (herhalde artlk tohmm edema-
cek durumdusmlz) ortaya crkczn i$sizliQin cclpaydr. 1I961’de i§-
siziik, tiim i$gUcUnL‘:n ytlzde 6~.7'si dL'|ze~yine 0ukm:$m. (8) Fiycm
Ionn igsizlik tcxrolflndcxn kontrol edilmesinin siyqsat so~nuc>Ecmn-
dun biri de, 1960 yihndu John F. ‘Kennedy'nin bc1$kcm!r§;o* semi-
mesi oldu. AId|Q| 0y‘ fazlcasl 0= kadar ucu ucuncxydfi ‘ki, egser or»
mdu énlem ugrunu bu kadar zoriuk cekiliyor olmesu, vkazoncw
ccujl ku$ku gétfirilrdfl. Cumhuriyetci Parti, Nixon do. dohii ol-
muk ijnzere, secimlerde ug‘jrod1~klur| yevniigiyié, enflcrsyonu we su-
nuyi Urfinlerinéin fiyfltlflflfll kontrol etmek icin crimxg CvId§UkhQt’l\
dnlemiere yoruyorla rdl. ,

S-ecimin éfirettigi ‘bu ciersi 'yeni y6»neti'm~ gd-zdevn uzuk tut-

mcxoh. Eiiili yxllardu Bc1$=k~un Eisenho‘»wer'lcz “;lC1Fdlm‘CHUt’l‘. gzerek
sendikcliora, gerekse bL'1yL'|k gairketlere, Llcret Vvé fiyat miepfierini
vo:tans‘e\/erlik ve fiyat istikrcm uéruncz yunwuwtmczicm yotundu
scswsnz oagjrxloréda bu*!unmu$I01rd|r. Dcrhc: érice oldugu ve dvuhca
sonmki yirmi yildo: dc: 0!~c1cc:§';i gibifo zomon do $E:'ketEe~r%n we
sendikczlann enflcvsyon Cuzérindeki gijxcbi bihniyor ve dikkmze ah-
myordu, Bu cc1§:jr|{o|r sanmdcm yerini dofirudcm nulrdéahcmfie fin-
éem!erine \bu"akms$t:. Buncu ihtiyuc oldufiu bir kere K<umr'%0_$f£nr?H-
cnkmn sonrcx, dilzenii olarak, bundcm dchc: etkin mEucflu¥wl\enim
serbest piyasa sistemiyle bo|Qdu$n1ayaca§;1 siwlendi durdu.
Yeni Demokmt y<'5neti‘m. m~L'|d0lhC1Ie ihtiytxcrnx bir nuktcwu
kociczr kabul ediyordu. AQc‘:re’Lt:;,1i§yc|t helezoggiyia sm/cr$_m»aE< mm
cferhcsi bir mekonizma awr;l1\f]§rnc§ l5FEiF§TE1'fiWc§‘1.‘SdF[F|'¥ yeni \/'o'~neti(miLn
iik yrhndu Ekonomik D~o|m$mc:m|c1r Kohseyi mporundu Qzcrk se-
oik ortaya: konmugrcuz <<Ek0nominin ioinde, firmcflcmn wk bil-
.i.__i .

(8) Economic Report of the President, 1974, s. 279 ve 305.

—r- " ~'t.""':‘:.':*';';t_";';<”J%,_%,f”" 1:.’/":‘_'rL"'r';’:L"l'Z€€;%E.*i%.€*.2'!!l€'Ti’;‘5'7¥?3j@’iT ':‘:'/€"//::'::’ ’/ ;— »w 11-—-—--%11'/-w'4Wi'-‘;'¥::L.v,l:.,,-: _,_ - r*w-r~~/ .4» g»,<@~,_~ I W...

r__.

YENI EKONOIV[i1\IiN etmmgi TEPEDE 339

yuk elldugu, personelin iyi érgutlenmie oleduéu ye do her ikisinin H

»b~i|ru1rudu buiundugju iinemli ‘kesimlere vczrdur. Bu sektérlerde sézu '/'1

~ediflen wtumflolr, ucret puzorllklclrlndu ve fiyat kururicmndo bir :1;

-a
“J
huyflfl ugmn-k koyu»b+ilmektedirIer.» (9)
Gmeilen e\/Iem yine de uymu konusunda istegje bCl§Hlyd1, u T

‘onu bu durumdun cmcuk res’mi buskl ya dc: doloyh yuptmmler 511

Ikurtumbiflirdi. Ucret sorptumo vkonuusundu resmi slnarlor ve reh-
ber kuruflur oluueturuldu. Sendikaluru Ucret tolleplerini bu sm:r~ U,
£53513.
flcurm »u§ltmdc1 ve \/a*kl<:1$:k ‘bir YIHIK verim amen diizeyinde tu't—
muiun eéylendi ve tuhmini \/l|dC| yuzde 3 gibi bir rolkulm verildi. 55:2
Verim umea udamu-seat boemo Liretimi yukselttigi ve bu Claret
cmtaema kuputcb=il~di§1i icin, c1shndo| ortulamo olclruk muliyette bir E1?
“gm

ume oimuyorrdu. Mcxliyetler sobit olunco, firmulerdun fiyutiurmx

-*1
de subifr tutmulcm istendi. \\
196.2 il\kbuhc1r:ndc1 bu politiko gésterieli bicimde Slflflfidl ve 51:‘
If-:1
duyurrufldu. A\/n“: uy|l|n ‘bue|c|r|n~d~o, Cahemu Bukunl Arthur Gold-
515%
berg (doho énce fB'irle$\ik ‘Celik iecileri Sendiikosl genel dame- ."§i§1
munn ceiik scmoyiinde ‘bir Ucret cmluemczsmm puzurllfinm yup-
rmeu e pCIZCH'lI‘k1ICI bu rehber ‘kUFCl||Cll’Cl o$u§|| yukon SCIOHK kal-
muewu. Derken, United States Steel Corporutioln, kendini hokh
gbrmlekonusunda dehe érnegji veren bir tutum icinde, ton
"buemu um dO=lGl‘|lk bir fiyat urt|$mu gittigjini duyurdu. Zum ku-
muoyuno c:c:k1c|n|rken, eirketin boekunu do ugroynp durumu ‘Boe- \
\

k~an’e huber verdi_ Diéer eirketler US S~teel'i izlemeye hc|z1r!c1n- 1', 4

1,—~

Jamar, cok gecmeden de izlediler. Boekon ‘Kennedy bunu, i$udem- 1&1

‘<4
§

Hcmnm kieiikji ve soyu s0*p~uyIc1 ilgili i|*hum dolu bir putlomuylu

cevup vemli. Bu suclomoyu ek olarak Federal Ticcret Komis-
\;0nu”nun anti-trbst VUSCHGFIHI uygulumu tehdidli, hukumetin ‘ee-
flik ui\1'mfl‘o1nndu*ki tutumunun degjieeceéi tehdidi, kamuoyundaki
buyuk ters tepki, -basmm ve \Kongre'nin tepkisiéde geiince, spir- \
keflew ‘konuyu ‘bir kere doho dueunmeyi uygun lbuldulur. 1‘Di<jer- \

liermden duhcz duyerh oion bir ikisi, ‘bu ieten vazgecmeye kcamr \ v

\
\

('9? ‘Er-'0n‘0mic Report of the President, 1962, s. 185. ‘

 A

344} J. K. GALBRAITH / PARA

verdl. Geri l<ul0nlc1r, US Steel de dohil olmok Llzere, zumml in-

lul etmeye Z0l’|Cll'1dl. Bbylelikle <<L'|cret we fiyat l<ontr0lunclc1 is-
tege bCl§!l like» diye cldlonclmlcm eey kurtcmlmle oldu. -Bunu iz-
leyen dért yll, lstihclolmm ve husllanm ‘slirekli Ql’UIl§l, sumyl
urunleri fiyctlurlnln aeogjl yukon subit kulcllgl yrller oldu. Bu
cleneyirni cekingen bir »ifc:ldeyle clegeriencliren Welter l—le_ller, Q»
ylllordcrki ekonomlk politll<un|n\'bc1e mimorl olomk sézlerlne
eéyle son veriyordu: <<...*hem ézel olarak ifcldeedilen gérilelere,
hem cle ie Ealemlnin ve legilclllniln (uclll <;l§|lrl<lcmn0) l3G‘klp Elo-
ret ve mclllyet egrilerinin clikkutll ‘blr kOl'$llG$Ufll’lOlSll'll yupun
sek, 196G'lunn buyuk gellelmeei iclnde Llcret-fiyat lllmlcmdlml-
l’l"lClSll'llfi rehber kLll'GllClI’Cl blr hclyli eey borclu olcluéu ,g6ru-
ll'.'lr.» (10) é _ _

Hep ~b6ylle gloleoek oleglldl. l966'clun b‘Cl$l‘G\,/Cll'Cll< Vietnam su-

\/C1$l hczrctlmqlclrlndol buyilk yukselmeler oldu. vergileri yU-l-<S6ll’[-
meye kere: do§1c|l olarak cluyulcm istekslzllqe, lstenmeyenlolr SG-
vee ugrunu ytlkseltmeye ClLly1l.l|Cll'l istekslzlilk ole eklenlyomlu.
’l%8’e kadar, sovue hurcumulun loin bir ek vergi Kongre‘<:le ku-
bul edllmecll. Bu Cll’CldG C1Fl5Gll'l“tCll6p fiyutlarcl ve ycreum melly__e-
tlne l;>»Qskl yuplyordu. Bunlclr yukselince, olclhu yuksek ucret tu-
leplerl cle ortuycl Qlklfilflktflydl. Ne ole olsa, fly-etlcrnn seblt ml-
mclsr ‘bu pclzurllfim bir pCll’CCJ.Slydl, Bu uruclol Ihilkumetin munevl
oto/ritesl de, kimsenin clesteklemeoliéi blr SCl\IOl$C1 olestek eug-
lalmo zorunluluéu 'kurs;,|s|ndo, htlzlln verecek kecler zclylflumle
tr. Béyle olunca, rehber ‘kurulluru ilhtlyuc; cu'turl<en, bu kural-
lCll'll'l etkinligi de guczllnll yitirdl. 'l966'ole New Jersey ineeut le-
eilerlyle ycxpllcm blr toplu sézleemle, rehber ‘kUl'ClllCll’lfi izln veli
cliéi pawl blr huyli eetl, ClCll"lCl éonru havcryolul telmlsyenlerlyle
yupslun toplu vsljzleeme ole aym ee/‘kllde 0l<:lu_ Cok geemeden

(10) V\7al~ter Heller, New Dimensions of Politic/al Economy, Garlxbridge

Me.ss,, Harvard University Press, 1966, s, 46.
515‘°"‘" >i'1"3l/Z/1’/iii/ii"
’ 'i"?’/%?§§?§?*W”l3:¢i?§??2{?3%2:{£¢:% ’ :'~ J ’” ’~:»:~:»:»/':;?’~.:”;§%
raw:

YENYI EKONO1WIN1N G'UNE§i TEPEDE 3411

flyutlurln do, Licretlerin de iizerine konmue olcm slniriolmcilcir blur-L

\/erdi. Nixon yénetiminin iktiscitcilciri 1969 ~Occ1§incloi giirevl dev-
rc1lol:l<lo:rmclu,‘bu tl'.'il'»DlyC‘lSO mliclcihalele/rine prensip OlCll‘C1l< KCll’$l
olduklqrini ClClkCCl iduyurclulur. ,
Onlcxr i<;in preneipr, ortddaki kO$UllC1l‘|C1 <;e’li$<kili O|SCl bile, L;’.¢¢i'i

yine de énemliydi. Muhcifuzoikfir ekonomlk felsefenin gbziinde

hiebir eey P_lYC1SGl'lll'l kutsiyeti 'kCldOl' énemli degjirldir. Egjer enf-
loisyonu dnlemek ve bu ‘yollci performunsi dCll'lCl iyileetirmek icpin 5:2:
devlet mijiduihulesinde bulunmu zorunlulugu 'VGl‘SG, 0 zaman pi-
yusu ne iyidir, ne de kUiTSCl|-dlf. Amo éte vcmdan, rehber kurcilé
|Cll" ve bunlarin lbieruberincleklfiyot sinirlcimcilcri, libercil iktisut-
cilqrm geleneksel bilgelifiine de hicbir zumun tam Cmlomiylci
rnciledilmie degjildi. Bunun dcl iyi bir nedeni vcirdl. Keynes sis-
temi piycisuyi du. C|O|ClylSly|Cl ders ‘kl’tClplCil'lylCl h0CCl|Cll’ll’1 yerlee-
mie mikro-ekonomlk flkirlerini olclugju gibi bll’Clkml$'£l. Arz ve
tulep ken-di dengelerini, tolebin gerektigji gibi ybnetilmesinderi
sonrcz, esksine giire olcihu yuksek bir hQSllCl duzeyinde buluyor;- E3
‘?fi§%§?
lCll‘Cll. Arz ve tcilebi dengeye getiren imekcmizmu, flyC1'ElCll’ll’l blue-
musi ve koiyncrikloirin kullcnimlcir urcismdoiki clo§ilim|_ esklsi gi- 11335:?

biydi. ‘Rehlbier‘kurc1ll»oir, fiyotlarlu Licretlerin eirketler ve senclil<0-

larin kontrolundu olduéunu kolbul ediyo~rdiu_ Bunlcirm her ikisi
cle, piyasa dengesinindefiyil, buyuk eirket ve senoliku gucunun Z192‘
yonsimcilclriydi. Bu tur birguce, sciygm iktlsutcilurm defterlncle
yer yoktu. ‘Doluyxslylu pek eok liberal i~ktiscrtc| gézlerini hep bu a

noktciolcrn kciclrmu CO‘bClSll’ldOydl, BClZl|C]l'l held éyle ycxpmcil<tci- ll

‘,4
dir. 7
Ekonornik DCll"ll$l'l'lOl"lllk iK0nseyi'nin liberal Liyelerl, gbrev»
cle bulunduklari siire boyunco, senclikcilurlcl lbuyuk eirketlerin
fiyutlur Lizerlndeki 0 tcitsiz gercek etkisinolen ive her ikisinin l

birbirinl etklleyie bicimiinden bir tiirlu klurtulumudilcir. Ame tek-

rczr Linversitelerine, sukin ~Liniverslte ibonliyélrerine ve gene eg-A "Al
l —1
12:1
i~.
rencilerin Cll‘Cl,SlflC1 dénduklerinde, bu kirli, euibeli, billmsellik oh»
$1 dilieiinceleri l'iGlT1el1kGfGlGl"ll‘ldOl'l utmo olunczgini buldulor.
Ycizilcirincloi ve derslerinde fiyutlur tekrur buyuk eirketlerle sen-
clikcilcmn elinden cillmp piyusunin eline teslim ediliverdl. lstlh~
I ,
 r

:3-1-2 J. K. GALBRAITH / PARA

ialam yeniclen gciranti altma almdi, enflcisyon da para politika-

..siyla mali poilitikacla yClp||C1CO?k iyi dLieiinLil=mLis ayarlamalcirla
énlenebilecek bir kl|l§]~Cl sokulolu.
V lste kusur ortaya eikiyorclu. iyi yrllcirm cleneyiminin géster-
».eli§1ine gére, ekonomlk giic (Yoni b~‘uyL'|k sir-ketlerle senclikalarm
ellndeki guc) lyiiksek istihdami lStl‘kl'(Jl’|l fiyatlarla ibirlestirme
~CC1bCllClllil.'ll yenilgiye Ll§l'Cl1ICI'Ul]ll‘dl. Yoni ~uygula*muda ~miLidahciie
sartti. Ama uygiuluma hiebir zaman prensiibln lbir parcasl ha-
line gelemedi, prensip -deet-kinlikten uzaik ve yukarala kalai.
Umut delu bir efsaneye géire, vatandasl derinden derine ilgi-
llencllren _ek.onolm~ik politika gibi konularda, vatandcie kendisl
‘korar vermelidir. Belki cle -dO|Ol’l'l‘bGCll yoldanl karari o vermek-
ltedir. B~a§.a.r|siz||§ja ugrayan sorumlulan gérevden atmak gibi
eevinc verici bir ‘|'IG'k‘kl elinde tutmakta~d|r_ Ama ‘bCl$Cll’lSlZllk or-
AICIYCJ oikana, belli olcma ‘kadar, ya do sorumlulori g6revden~ at-
lmak mlilimiktin olanci kadar; ekonoimik politikclar tipki aclk k-alp
.amellyo.ti gibi uzmanlarm elindedir. :B6yl'e olunca do iktisatc1-
larm neye ll"|Cll'ldl§l veya neye inanmcik istediéi, hangi ekono-
imik ilkelere ‘DGQII olclugu, pek fjnemsiz ayrmti sayilamuz. “Bun-
llar 6-nemli seylerclir. v l

Bunclan sonroki ~kus=u'r ise, Keynes sisteminin or tehli-keli

F€7SnB‘kSlZli§iCiil’. Bu sistem yillcir lboyunca gelisirken lharcamalar
kisintilardan kurtulmustur. Vergiler hfild kendilerini otomatik
-olarak Oy‘Ol'|(]mG‘k'lO, vergilendirilecek’ ikazancin yiiksekliéine ve
iU£l$l:lkH.lg!]‘i7l9 igfire oynamaktadir. A=mu en G$ll’l saves durum-
lan dismda bu vergiler yascimlci‘ yoluyla ‘bir artiea tfibi k1lin-
lmamaktadir. Egjer harcamalar artirllabiliyor ama klSl|GlTllyOl’-
rsa, o zamcmltabii mall politika <<tek“y6n»lLi bir yol hciline gelir.
Deflasyona ive depresyona -karsi cck horika soinuclar verir, ama
ienflasyona fkarsi hie de etkili degjildir. T
Keynes sistemi ‘her zaman icin, savunuoulannin scmd|gjm-
idcin daha esneksiz olmustur. Otuzlu yillarda, daha iinoe cle cle-
gijlriildifiyi gibi, mali politikakamu harcamalari ~kanialn/la is ge-
 I'€:§§§§Z%§i:§i§?i%§§?ié€%Z{€-2($35?’"-32-Z%i€3Z€lii?23%fZ%2§€%C%2-Q? 7” ":»:-:_::"- :-2 ::--1; s-:-,3-;§?;*='"_1i;{”‘“""%i*‘f5-5&2;-:#i%2
TE

YE}-Ii EKONOMjNiN GUNE§i TEPEDE 3-L3? }v

i 1
.1:
i

ren bir ybntem olarak anlasilrnlstl. Yetersiz ézel harcamalarl. il;i ‘2l
ya ola yatlriml telafi edebilmek icln kamu harcamalan artlrila-— xi

oak, ézel harcamalarla yatinmlar yeterli oldugju zaman da azal-

l-Lsail
V (V/’
tilacakti. V8l’Qi|6FG‘d0ikUl'lUlmC1V‘C1CCik1Zl. Hasilayi ve lstlhdarni ar- r' "-13

tlrmak,_insan|ar|n issizlik ayhgjl bordrolarindan veils proielerin-~ ‘ii; 4

den eikmasini saQlay~acaQ|na ve talepleri (6rneg";;in eifteilerin. ,_;‘-ii

,. si
Federal butceolen taleplerini) h‘afifletece§;ine gdre, hasilayla is-
. Q15
tiholam genislerkenvharcamalarl azaltma imkani da belki ‘bu-~
luna’bilirdi. 1936’yla 1937 arasinda Federal harcamalar 8,5 ‘mil-
yar dolarclan 7,2 milyar dolara inrnis, ycini lyuzole 15'clen buyuk»:
bir dusus g6stermlisti_ Bu cok fazla, 0 zamana gbre den l<esin--
likle ClkllSlZCCl bir olarbey-di. (11) Vine cle ‘hie kimse kamu har--
camalarinin kisilrnasml kolay sanmcimallclir. i

S-avas sonrasi yillarda harcamalar esnekllgjini busbutun: 1

kayibettl. ‘Depresyon sirasmcla kamu harcamalari ekonomlk ve

sosyal amaclara dénuktu, yani hasilayi ve lstihdarni art|rmal<,. il
l$s'lz_lerin gelirini daha iyi hale getirmek amaciyla yapilm»ciktay--
cli. Al'l'1Cl[;lCll‘l bu ololuauna gijre, sagjlam ve muhafaza-kfzr gi6ri'.is-- '>
lu kimseler onlara tedirginlik ve kaygl clolu bakislarla bala--1 J

yorlarcli. Bu harcamalarin azaltilmasinl clestekleyecek kalbalilc i

<5/i
ve gilslu secrnen kitleleri her zaman lVCll'dl. l
>l
l
ikinci Dunya Savasrndan sonra harcamalar bir hciyli claha.
buyuk olrnaya baslacli. 1954'de, on bes yil énoesine gare seklzl l

l<a"t|na cikmisti. Ama bu ‘kez buyuk béliimu askeri amaclara gi-

ollyoroluj Bu harcarnalar QOK saygmdi; arolincla hguclu blr as- l
1
keri buroikrasinin olestegi, ana ek olarak askeriyeye mal veren
sanayilerin cle destefii vciroli. ‘Sidzkonusu harcarnalar artlk ge-
llri olesteklemeye, hGSl|Clyl ve istihclami artlrm-aya cltinuk cle-
Qiildi. lElu yan édiiller ne ikaolar hos seyler olursci oisun, CISll
arnac; bunlar oleailoli. Amac; komijmizmi kendi kab: i<;lncle_ tut-
mak, ulusal glivenligji siirdurmek, ezgunuau ko~rumal<, Ozgurr
Dunya'y| silahlanclirmakti, lyani muhafazakar olunyanm allasla-

(11) Economic Report of she President, 1965, s. 262.

314 V J. K. GALBBAITH / PARA

dig: amaolard-1. Boyle olunco, harcolmalor ortik ekonomik ihti~

yaolorci gore ayarlcinmak zorunda do degildi, sik sik tekrarlan-
dial gibi, inscin ulusal ’gl'.ivenlil<le oyncimamaliydi. 4 A
Bu cia vergilercle bir ayarlama yolu: bulunmasl gerektigjine
isaret‘e<:liyorclu. Savas sonrasi yillarda, olepresyon yillariylo kar-
SllClS’£ll‘lldl§ll'lC|Cl, bunlor daha -buyuk esneklige sahlp bir yapi-
uayui. Kamu harcamalarinclaki bi.iyi‘.i~k cirtislar, gelir ve kurum-
lar vergisinden toplcinan fazla vergilere GSCIQI yukari denkti.
Bu vergilerin iyi egilim-ini zoten gormustuk. Y-Llkselen hasila, ge-
ljr ve istihdamla birlikte, kisisel gelirler cle, sirket korlari do
ortar. Simdlye clek vergi vermeyen insonlor vergi vermeye bas-
lar, daho kilioiik vergi dilimincle buluncinlar cloha yuksek dilim-
lere tirmamrlar. Ayrica buyuk sirketlerin karlon, kurumlar ver-
gisi gellrlerincleki oran clisi artiston orcin dlSl daho fazla yLik-
selmekteolir. O zaman clevletin gelirleri cle hasila ve gelirdeki
cirtism oraninidan daho fazla yukselecektir. Hasila. gelirive is-
Ilhclami dusfince de bu etkiler tersine 'dt'>nec‘ektir. Vergilerin
hacmi ne kadar biiyiikse, bu istikrar yoratici etki 0 kadar buyuk
blacaktir. Varliklrlara donuk vergi oclunleri elbetteki bui giizel
surecin islemiesini ‘bozmoktodir. Ama 0 yirmi iyi yil boyunca
bu tar pek ook ‘yararlar, ozellikle de cok zarif bir ifcideyle <<ikc1-
zanilmis gelir» diye adlanclirilan sey Lizerine konmus ozami yCiz-
cle 50 henuz yasalasmamisti. Turlu yasa bosluklan ve kaca-
mok yollari cla ‘h6fll:lZ tam olarak kullcmllan seyler clegildi. O
yillarclci gelir vergilerinin otomatik lstikror yaratma etkisi nis-
roeten doho 9i1.0liJyclU. 1 1
Hatta geregjinden fazla giiiclL'|ydi.i~. Altmisli yillarm baslarin-
icla, Yeni Ekonomik DLizen‘in geleneksel bilgeligji icincle,ltam~ is-
tihdarn halinoleyken, Federal htikitirnetin TOplCidl§l gellrlerin har-
oamalara gore fozlo yuksek oldugjuna inanilmayo bC1$|Clm~lS'£l.
Sonuota hasila, gelir ve istihclamda l<bir malisizma» oluyorclu.
Bu sizmayi azaltmok icinflvergilerde yatay blr indirim gerekli
goriillmekteydi. O zamana kadar ortik kamu lbilinci boyle ‘bir
eyleme izin verecek hole gelmlsti. Vergiler indirililebilir, CICIK -bi1i-
“vutiilebilir, bu biierek yapilabilir, boylelikle ekonomlk perfor-
 1 I =-a >>>=-7- /-4/-:;/-r1";=*:r“;‘:2" ~ -—:;<*--M * '2-::»-»'* :/»'~'»'-'-'-=_»i=;¢=;=;>;*,'=2;;,-‘-,>;»;*,»;.».-;-.vswgqm'~;-;-;- -‘--,--- - - ------- 3--;-_'-__-;<:§~»g;s,-|
;,?;@'-2-2'»-"" "1-1" -,'-f';.:z1\".<7=T;,:;:r::;-._."*-=r.:.<' 'rrr:::_ -1-»-I---—<:~:_-1 ;;; .; »__._»=.~-----~<~ " sb fir.-;~;,;_

YENi EKONOMmiN GUNE§i TEPEDE 345

‘mans gelistlrllebilirdi. 1964'de boylebir indirim yapildi ve acipi»

l
14 milyor dolor devlet geliri dijizeyinde yasallasti. Ekonomik po-
litika konusundoki yeni yaklasimin en aaik ve gosterisli ifade
bicimlerinden biri bu oldu. (12) 1
Amo bu onlemin icinde, eaer asiri bir talep fiyatlari yul<o-
riya oekmeye baslarsa bunu terslne oevirme ihtiyaci dad giz-
liyoli. Bu da, olaiha sonroki tarihin konitlayocaai gibi, oak daho
zor ‘bir seydi. Po-litikoola yergi yukseltmek istelneyisten daha
baska seyler de sozkonusuydu. Fiyatiar yiikselirken bir de ver- »- 1 .-"l
1

gilerin artirilmasi, en -oydin yatandaslar disindaherkese cok

saoma bir hareket gibi goziikecekti. l\/lillet zaten mal fiyatlari-
na olijinyanin parasini oolerken simdi bir de hL'ikL'imet kall<iyor.
hakarete QQ-d.d(]l’|l§l da katarak dahaiyiiksek vergi istlyor, de-
l'?il
nilecekti. Bu kadar CIVOQCIHIK clisi goziiken ekonomlk onlem az- l 1;»
J

clir. 1
Bu ilkel engell guclendiren bir sey ole uyigulonan polltlkanin
siyasetiy-di, yani _vergi Gl'1Zll"l'l’Tl‘|Cll'll’ll -enflasyona karsi kuilanmok-
ti. Kullanilmasi gereken, gelir ve kurumlar vergileriydi. Bu yer-
giler, eaer adil ‘bir bicimde konmussa, genelli-kle CiQll’|l§ll'll zen- I
glnler Uzerinde hissettiren vergilerdi. Ricardo'nun (<pGl’Cill adam-
loir»i enflasyona karsi oluslariyla dikkati cekerlercli. Ama enl-
lasyonu kontrol onlemleri zenginler Cizerinde ozel bir etki yap- lit’
if; 1?";
maya -baslayinoci, oi zaman enflasyona o kadar do karsi ol-
maktan genellikle vazgeoerler. lBelki cle enrlasyon daho karli ‘-111111

bir sey, olerneye baslarlar. ‘Ne olursa olsun, vergilerin anii-erif-

lasyon araci olarak kullanilmasi zenginlerln anti-enflasyanist
hevesini biiyiik oloifide dindirir. V
Egjer vergiler, isavas gibi zorunlu bir neden clisinda yak-
seltilemiyoirsa ve -harcamalar do hicbir nedenle pek fazla clu-
stirfiilemiyorsay demek ki Keynes politikasi talebi sinirlama ko-
nusunda kullanilamaz. Evet, satinalma gucunu artirabillr, ama
azaltomaz. Virml iyi yil siiresince iioret-fiyat ihelezonuyla, ya-
i.i.

(12) Heller, S. 71-2.

346 l J. K. GALBRAITH / PARA

ni enflcisyona neden olan dolaysiz piyasa gL'icLiyle mijicaclele

ecleoek giivenilirlbir yontem gelistirilememistir. ‘Mali politiko do
enflasyonla mitioadelecle ise yaramadigjini ortaya koymaktadir.
Amaclar ortadciclir, ama onlara ulasn'ici_araolari ise yaramcimal<-
tadir. - 1
Blr tek istisna VOll'Cil,_O~dC1 para politikasiydi. Digjer arac-
IlGl'll'l onemi kaybetmesinin en kotiii yam da, bu araca bagjlanan
lUmLltlGl'l .artirmasi olmustur. 1

lste son kusur, o yillarda para pol~itll<asina olan inancin

"yeniden dirilmesicllr. Bu Cll'ClCll'l tarihine bakilcligjindo, boyle bir
idirilis hem sosirtici, hem de zararlidir. lyi yillar suresince para
ilOOll‘IikC!Sll’lll1 fiilen kullanilmasi aslinda tedbirli bir bicimde ya-
ipilniisfiir. Ve yine cle cesaret verlci olma~mistir. Nispeten, smir-
iayici acik piyasa islemleri, 1bUl’lkCl|Cll'll'l Federal 1Re1zerv’olen al-
»:CilklC1l"l bor_clardo~ki yukseltilmis orcinlarla birlestirilerek kulanil-.
»rnis, genelde bunun ellili yillarin ortalarinda genislemeyi alurolur-
iauguna inanilmistir. Bu onlemler sonayi ijirunlsrinin fiyatindaki
irirmanisi C|lll’ClUl'i'T'lCl’l'Yil$1Ill'. Derken, on yilin sonunda, sinirli bir
:.TnGH poliiikayla birlil<te, onlemler fiyat yiikselislerine son ver-
rnistir... ama bu, hasilcida blr diisiis ye issizlikte bir artis pa-
ihasina safiilanmis, diger sonuolarin arasinola Kennedy'nin seali-
srnesine de yol aornistir. 1
Her seye raijmen para politikasina olan yersiz inans yine
isle buyijiyordu. Bunun nedeni ‘klSl‘|'l€l’l eski bcisarisizliklarin ani-
%i1€ll’ll’lll’l solmaya baslamasi, kismen ole kurtulusun uzmanlariri
-gostereceiii-sihir, buyii gibi kudretlerle sagjlanacafii yolundaki
£ll'iOY'Y_Tl'Cfl insani umutlardi. Blraz do genelde merkez loankacilari-
-l'llFl ve- ozellikle cle Federal Rezerv Siste'mi’nin yikilmazlik soh-
retinin yansimalari sozkonusuydu. Bu kitabin okurlari ortik bu-
ina da sasmayacaklardir. Ekonorninin ‘KClC‘CIk 1Cl[]fi\/CiSll'lO|Cl para
;lOOll’£lKCiSlfllfl basarisizliklari, esasta kabul edilmekle birlikte, te-
inel kUSUl'l1Cli’CiCll’i deail de, ilginc; sapmalardan olmus gibi go-
irU_li.neye devam eta. Ders kitciplariyla ogiretiler héila reeskont
:/?;5;V;;::“4,vg>KuW&4<' r.-.1-'.—,»; -/-‘:;€i¢.¢-;¥¢£ai*x£-;¢*r:»1??“Yates:r,€-;-;-r§:;-;:.¢-/W- — -- / -13¢;-i5?E%?:'?“~“'i'%?Z-2-256-§Zi£%:/a€&:;:::;<“W” "'-":;’L’-'";'Z*l"1 I Mi"
--- »--292%,,1;€£;;3;;&-/;.-.;s-,1;-:5-,1-4.553;; -_.-_._-,-,,-,-,s,-,-;;.a,-,=:,-‘::,1.:— 4 _ ~ .~_1-.1-;.::,d-_-i»»@1~--~;- """----~-s.-=»»----~--<-N~»——~----M --W ‘ s

£i.‘.<~::

YENTZ EKONONHNFN GTjNE§i TEPEDE 347'

l i
hadlerinde yapilacak defiisikli-klerle, tahvillerin Clllfiip satilma-
siyla para arzinin Gl”Ell’lllp1CiZCl|’£llCl‘bil6Ce§il’il, boylelikle el<onomi--
yi geregjinde tesvik edip gereéinde Sll'llFlQl1Cl|l’Gbi|GC6Qil"li, ook ge-
lismis ayrintilarla anlatmaya deyam etmekteydi. Para arzinin
tle§;isiklikle~ri Cizerinole tartismak book moda ol‘mustu_ Blr yandan
da, az sonrci deainileceai gibi, kuskular bu giclisle tutarsiz bir‘ lll-Li
54315-1
bioimde buyiiiinekteydi. Parasol toplamlara nelerin dahil edile-
oeai konusu kusku yaratiyordu. En iyi ycini da para politil<asi- c-:-*2
i1-, ii}
nin, kamu sureclerinin tedirginliginin yansimasindan arinmis ol- l 5: vi
1171. ‘i
l;-_,
masiydi. Para politikasi, <<...mali politikanin SCil'lip1Oil'l"iCiCil@I bir 1~ - '11

tiir esneklikl icermektedir: Guvernorler »Kurulu'nun kararlari,

Kongre kararlarinin o zaman alici stirecine tabi d6QiiCill', yasa-
nin oikisindan mali politikanin uygulanisinci kadar geceoek za- ,
, Ii
_J

manin ikaybi do sozkonusu defiiildir.» (13) 1 l’ L-1“

Ama diriiisin >bLiyLik kismi, para politikasinola ve tarihinde

gelmis gecmis en ikna edici taraftcirin etkili konusmalcirinclan L1 Liifi
l<ciynaklaniyordu, 0 da Profesor Milton lFrie~dman'cii. Adanmis l
ls
ve prensip sahibi bir m~u1hafazakc‘ir olan Profesor Friedman, pa-
ra politikasini imuhafazaikar inancin anahtari olarak gormek- if;/F
g i
teydi. Para politikasi uygulanditjinda, devletin piyasaya1do§iru- ,. wi,
1 xi

clan mijidahalesine hio gerek kolmazdi. “Bu politiko haroamalar- -.1

Ea vergilendirmelerin dofiru-olan yonetimine de gerek birakmaz, l V;

ayrica Keynes sisteminin yapisinda varolan genis butaeyi de

gereksiz kilardi. Bu formiil, hiikiimetin roltinii en aza indiren I1 ,,.
y _
bir formiilclii. Gecmisin 0 harikulade bCiSl1I1di.ll'iyCi$5ll'lC1 doniisu ‘ 1]
sagjlayacakti. Profesor Friedman, Federal Rezerv’in yabtiai yan- ly -1
; ,
lislari bagjislamiyor, onlcirin onemini de ‘kUCUl"flS8l’Tl‘iy'01l'dLl. Ter-
sine, onlari vurguluyor, bu sayede ole geomisteki bahtsizlikiarin
soruimlulufiiunu kendi ilizerinolen atlyordu. lMesele isin eskiden i ?-I
l J5
SCil”!llCi_lQll’idOl'i aok daho bcisit olmasindaydi_ Profesor Friedman,

(13) Campbei1R. McConnell, Economics, 4. basim, New York, 1\/{CG-raw —

Hill Book Co., 1969*, s. 332, Bu kitap ekononmi alanlnda diiii'inya-
da en yaygin kullamlan iki iig ders kitabindan biridir.
$48 J. K. GALBRAITH / PARA

lrving Fisher'e donus yopiyor, yalnizco Fisher’in denklemindeki

para miktorino dikkot edilmesi gerektifiini soyliiyordu. <<iPora
stokunun dovranisindoki defiismeler, ekonornik iooliyetin, para
gelirinin ye iiyatlarin defiisimiyle yakin bioimcle iliskiiendirilrnis-
tir... Parasol degisikiiklerin bCl§ll’l1S|Z bir koynoai vordir; onlar
yolnizca ekonomlk‘ fooliyetteki deoisikliiklerin bir yansimosi cle-
gjiidir.» (14, 15) Poro arzi simdi porosol toplamlori iicide etmek-
tedir ve yine her zomonki gibi, dolanimdoki poroylo (yoni bon-
ika disin<:lol<i) oekle kullonilmok Eizere loankado duran m‘evdua*t-
ton olusmoktaolir. Doha sonro buno 1 (hold tartisilon ‘bir konu
olmokla birlikie) tasorruf hesoplori do eklerimistir, ounku loun-
lor do oobucok harcomolora kaydinlobileoek niteliktedir ve ta-
sorruilorlo oek hesoplori orosindaki forklor do aslinda giderek
keskinlifiiini koybeftmeye baslamistir. Egjer bu toplarrilar, citizen-
li ve ilimli bfiytimeyi", ekonomlk iaoliyetlercleki ortisa izin vere-

ifléi Milton ‘Friedman ve Anna Jaoobsotn Schwartz, A Monetary His-

\ tory of the United States, 1867-1960, Ulusal Ekonomik Ara§t1r-
ma Biirosifnun bir gahsmasi. P1“inceton,’P1"inceton University
Press, 1963, s. 6761.
£15) Monetarisl; tutumun gok daha. tam bir ozeti ve a.k11n1:i geldigi.
kadsriylzi varolanlarin en iyisi T‘0biri’dedir (s, 58-9). Pek az de-
gistirilmis bir sozili hokli g1lc2irn1a.ktad1r: <<Monetarizm benim an-
1&y1;_‘~_111I1€l gore asagidaidlefi ir;.er‘inekteciir... (a) Para stokundaki
gegmis biliyilinle oranlarl bzista gelen nominal GSMH (cari dolar
‘ iizerlnden) sziptaylcllarddr, gergekten de, sistematik olan, ge]i§ig'ii-
zel olmziyon tek sa.ptziy1c11ar,bun1a,1'd1r. (lo) Qikan bir sonug: Mali
polltikalar GSMI—I’n1n bilesimini degistireb-ilmelerine, aym zaman-
da. faiz oranlartini yetkilemelerine ragmen, nominal GSMH’ya. pek
etki yapmaitlar. (C) Bir baska sonug: Nominal GiSMH’n1n para
politikaslylsi mali politikaye. ve olaylara genel etkisi, pratikte bir
tek degigkenin hareketiyle ozetleinebihr ve 0 da, para stokudur.
Doiayislyia para politikasi yalnlzca bu degigkenin rehberliginde
islomeli, foiz oranlarma, kredi akiglsrma, serbest rezervleire ve di-
'"’“ "Er-‘= -:-21:12-:-:-'-:-:-:1:-:: : 1-" 11:-:-:-:-:-:-i;i;:-:;»;>z{?ifq%*1i>g:;g§§£Z3§EE:€?€??§2:i;?’5?2-fii7??’ I» I :':Z:’€:’.:.'.:f:Z’¢:€Z§

YENi EKONOP/HN1N GUNEQ1 TEPEDE 349

l
44
oek bicimde kontrol ederlerse ekonomlk yonetim isi basarila- i
J4l
biiir. Boska bir sey yoktur. Bu bosit is loin Federal Rezerv’in
o karmasik politiko yapim or-ac gerecine de oslinda gerek yok- l l
i i?-Y3
iur ve cesitli yon ciddi durumlordo Profesor Friedman, Federol ) i
Li)
,_ I
Rezerv’in lagyedilmesini de solvunmustur.‘ Aslindo gereken sey l
bir dizi siki kurollo, onlara uyma konusunda siki bir l<ararlilik- L_,~.v1l

iir. ‘Bu kormas-ik dfinyada bir basitiiko ve koloylik arayan kim- l

seler icin, bundon doho hoso gidecek sey bulunamoz. Profe- l

sor Friedman'm iddiosi oyle geiisigiizel ortaya otilmis deaildir, i3 ?_ %

yonincio o Ci‘mClC|Gfl destekleyen gerekli konitlori do vor-
dir. (Poro kullonim hizindaki biiyiik degjisiklikierin ozellikle
izoh edilmesi sorttir. Ayrica neyin para soyilmosi gerektigi ko- il
nusunda do ciddi ve o6zLilme'mis bir tartisma oldufiiuno yukardo
degjinmistik.) Yokin gelecekte Profesor Friedman'm soluk ke-
secek kadar bosit o6~zL'|mi.i uygulanip denenmeyecekti. Amo yi-
ne de tiim sorunlorin poro yonetimi sihiriyle coziiniienebileceiil
[ ,
ii’.

get gostergelere bafgli olrnamalidir. (d) Nominal faiz hadleri enf-

lasyon bekientilerine gore olugur, boyle olunca, biraz geri k,a1ma_k-
‘sf:
la birlikte, fiili enflasyona ayak LlyC1ll1”1.1I'_ Genisleyen para. politi- 4
r,-:
kasinin baslangigtaki piyasa etkisi faiz hadlerini d1'isii.rn'iek ola- 5
;,_t_
bilirse ole bu gok gegmeden tersine clbner giinkii ortaya. gikan enf- i.
l

lasyonun primi de faiz hadlerine eklenir, (e) Merkez bankasi pa- )1?
ra stokunu istikrarli ve GSMI-I’n1n potansiyel biiyiime hizinadenk L
iii,
1,
bir hizla ve hedef enflasyon oresnma gore biiyiitebilir ve btiyiit-
11’161idi!‘_ (f) issizlikle enflasyon arasmda k€l.11C1 bir telafi dunimii
yoksa da, k€‘,I1di‘I16,,5Zg'ij dogal bir issizlik orani vardir vie bu yep»
sal degigiklige ve is aramaya izin vermektedir. Hiikiimell politikasi
dogal oranm altmda issizlik ariyorsa, hlzlanan bir enflasyon ya.-
i
ratacak, daha yiiksek oran anyorsa, hlzlaznan bir deflasyon yam-
tacalstlr. Egret uygun, istikrarh biiyiime saglayan para politikasi i
l
il
izlenirse, ekonomi kendi dogal issizlik oramna oituraicauixtir Bu
denge herhangi bir enflasyon diizeyinde saiglanabilecegine gore,
enflasyon heclefi sifu" da oizibilir demektir.
350 J. K. GALBR-AITH / PA’i]RlA

umudunu ne yozik ki kuvvetle destekleyecekti. ,

_ iste Keynes ekonomisinin kusurlori bunlordi. Ya do bunu
boskolsekilde ifade etmek istersek, altmisli yillcirin sonunda ye
yetmislerin basian*g|cind*a alev olacak 'klVi|Cll'l'liGi‘ bunlordi. Bu
oleirierin gelismesini saéloyon rilizgar do Nixon'un il<’iisoiiailori-
nin dehosi sciyesinole SG§lOl’i‘mlSTll‘. I
 , ...,..s /_m..w.>,,,...--@.--»~,%i~» ,--,~~- - -,-,-,,-- -/-»=¢%=:,a:,[w:+"*%§"~:3;1~,a-::.--,- - "-L=".>x-“::~':~’-‘-’~fi-"L'-“->4’-3-’¢'i»*»’1’-l=’?¢”'”""'°"”W’::‘”;”3%'5

1,
K Xi
1-:-:—1'1i

-;»;i~i

Yirminci Boliim

NEREYE GITT1 ?
._,.,

Noirmolde bir torihoi, oalismasino bugune vormoolon son

if
verir, ondon sonro orkosina yoslanip boskalariylo birlikte gu- riot]l
,,‘
niiin gecii rorenini seyretmeye koyulur. Bu tutumo do ooirloosli
bir ocildomo soolonmistir: Torihi ycizmok lain ocele etmemek
gerekir, olaylori degjerlendirmek lioin bir perspektlf kazonmak i\.il/W;

sorriir. Bu cekinoeniioin ioktik avontoilori isecok doho bii-

yiiirttir, O siro yer alan olaylordon insonlorin genellikle halo-eri
i3iiTi0l1k‘l{3idii’. Bu inscinlor tarihcinin yorumunu, hotta belki ‘bil-
dioii gersekleri sorguloyocoklardir. lBoylece1 0 torihcinin mesleki l.¢
K V.
~ovonroii elinden l-(CiCCiC1C11k'Ell’. En iyisi, geomisin disino oikmayip l

oiiyeri-de i(Cll‘i’i'1CikTil’.
l
Ama elinizdeki bu CGilS’l'l'lGl’llli kosullori bu clikkotii ooreye
izinyermemektedir. Gerci bu deneme yozilari gecmisin bilge-
iikleriyle cilginliklorini onlatmoyi amoc edinmistir. omo bunlari l
l
l
kullanarok simdiki zomano do isik tutmaya oolismoktadir. Boy- rr
»
le oiunco bu son sayfolarda simdiki zomonin ooresizliklerinden,
Lidyo 'i<i’ClilOll"ll1dC1i'| bu yana gecen iki bin bes yiiz yildan beri
poronin bozuimsiyla yo do poro yonetimi yiizunden iiretim ye
istihdom gibi bircok seyin bozulmasiylo miicadele etmekte oln
dijinyadon uzak durmak olonoksizdir. Amo yine cle 'b1il”£Olkll'l‘l= ko-
layiostirioi durumlar vardir. Son zomonlorda olup bitenlerin oo-
gju pek die iortismoli cleoilolir. Usielik yokin ye uzak geomisin
352 J. K. GALBRAITH / PARA

oloylori sayesinde bunlarin pek oogju onoeden bellidir. Ne yo-

pilmaei gerektiai de bellidir... omo bu noktado yine'uyusmaz-
liklor oi-acaktir. 1

AjBD1'del<i ekono~rn-ik yoneiimin iyi yillan Vietnam soyasiyla

sorio erdi. Savas zamani horoomolori ve bundon doijon tolleio.
iiyatl-or iizerine baski yapti. Rehber kurollor bu boskiya boyuri
eodi. Fiyotlar Ol‘bGSkll'll\l'l etkisiyle tirmonmoyo boslodi,
Sovas loin horcamo yapilmosiyldonlun yarottidi CiCl‘k, bu
isin <'.‘>zellikie sorumlusu olorok goriildij. Aslina bakilirso bun-
lor o»!dui<Ca Cabuk giderildi. 1967 takvim yilindo Federol hi"i~l<ii-
in-etin milli gelir hesaplorindo 12,4 milyor dolariik bir. ooigi yor-
di_ Geiir vergileri bir eklemeyle ortirildi, ClCik do ertesl yil 6,5
milyor dolor gibi ikiiciilk bir rokama lndi. 1969’d~a ise 8,1 milyor
dO1lClF1fGZiG|lK gorijildii. (1) Ek verginin kalcliriimasi ye diaer yer-
gi ozolrmalariylo sonrodan C1¢l‘|(1Yil’i6 belirdi. l
Bu CIl'i|Cl‘l11il§||lTl1lZ oi_o"ylorin sirolomosi onemlidir. Daha, sonro-
ki, yillarda Nixon yd-netim~inin ikiisatcllori o~ldukca ciddi bir duru-
ma gelen eniiosyonu, kendiierinin do-ha onceki donemden dev-
roldiklari in-oli bazukluklarlo ooiklomislordir. Bu aaikloma rek-
rorlana tekrarlono do oldukoo yaygin bicimde kabul edilmeye
boslamistir. Basorisiziiklori selefin omzuno yijikiemek elbetielrri
rohotlatioi bir seydir. Bu l’Tl1Clfltl§i siirdurursek, hiebir yaneiim,
iididora geiisinin en oz lbirkoc yil sonrosino kadar, ekonornlik
performanstan sorumlul tutulomoz gibi bir sonuc oiknioktodir ye
bu do iyi bir kurioriciclir. Amo osiirida Nixon yonetiminin miras
olorok devraldioi moii durum, hep kullonil-on deyisle, dikkoii ae-
kecek kadar SO§iClm0ll. Oyso l\iixon yonetlml ikiisoioilariiniin
ekonomlk neden-so-nuo iliskisini orkeoloiinin bir doli yopmo
ooboiori loin ayni sey soylenemezdi. , l S
Yeni y-onetime miras kalan fiyat horeketleri de pek iielas
__

(1) Eioonoirnic Report of the President, 197-1, s. 328, ~ ‘

 -"-1 - A ’”EC-“ii?-%?;’éi&":;iii§?E{£%%2 71.2/LTYZ-“Z-"Z'irL'l~‘4’3-*Lt,'.:J;';’fi-"’“-$‘%'.‘"£;i’l‘3,:‘55é.:? _ ,1 :;‘u:A):;AQ‘<1';E‘:‘g<’;‘4:
E 4
,1; 4:
)',’I,é;

NER-EYE GiITTi ‘Z 353?

l i
verlci durumda degildi 1967 loin 109 olarak oiinon tabandon,
topton esyo fiyotlori endeksi 1968'de 102,5 duzeyine oikmisti.
i969’do do 106,5'e yukseldi. (2) Ekonornik konulord-or iolihsizlik
goreoe bir kovromdir. Amo bu fiyat ortisiori yeterinoe ciddi go-
zuktuounden, yeni yonetim 1969 Ocooinoo iktidaro gelirken bu-
:"?i
no son vermek konusunda kesin bir kororlilik icindeydi. Bunu l, 0 ‘Li
4:2‘?
yap-mak loin yeni Boskan, doho onceki ekonomlk yonetimin 34
33,5
geroek yo do potonsiyel tum kusuriarini doho genisletmek ve
doho tehlikeli hole getirme-k niyetinde olduounu curetlice oaik-
iOCil. 27 Ocak 1969'do, gorevi devroldikton sonroki ilk bosin top-
lontisinda, doho sonroolwatergote bontlarinin ortoyo K01)/ClCO§Il
a belirsiz sozdizimiyle, il\/lr. Nixon soyle konustu: 1,

<<...yoni ook fazla ekonomik yorietime yonelmeksizin,

diyelim, yapmoyo oalistiijimiz sey nedir... biz enilosyonu ‘ :-1??
-kontrol oltino olmok loin mali ve parasol politikolorimizi is
oak ince bir o:kdo_rii»o_n gecirececjiz. Bu konudo soylemem Ji
gereken bir nokta doho vor. Emeai, yonetimive sonoyi-yi
V bozi l'&|'lb11Sl‘ kurallor izlerneye zorlomoklo enfliosyonun et-
,
-kin bloimole kontrol edilebiieoeai onerisine ben -ko’nlmiyo-
~ rum.» (3) ~
F?-1

\/Q)f}liCi‘Di|€C8l( hatolorin tumu bu sozlerin ioiride vordi. Eko- ii!

norninin yonetlml, ihtiyoolor her zamondon fozlo olduou holde,
en oz cluzeye indirileoekti. ince akort sozu iktisotcilordan olin-
mo bir sozdu ye porayi giiluno bir kiisenin eline teslim ediyor-
du. l\/lississipp»i'nin tas.i|:i1 etrofi sel bosmosim akort etmekle
ioircli. Ge-rol ‘hem ‘mali politikayo, hem de poro politikosino bir-
likte atii yopiliyordu, omo bundon para poliiikasino aloha 00k
\¢

>

(2) Economic Report of the ?residen’c,. 1974, s. 305.

(3) New York Times, 28 Ocak 1969,

F.=2e
354 J. 1;. GAL"BRAI'1‘H'/ PARA

oijirlik \lBl’i|81C6Qi1Cll’ilClml oikmok zorundoyoli. Yeni bir Baskan

donismoni loin bile,‘ hayalini ne kadar genisletirse genisletsin,
~Kongre kororlorino b-ogjli olan Federol horcomolorla yergilen-
oirrneleri hossos oyarlohmoloro korsi duyorli olorok gormek
mumkun olomazdi. Ayrica hem mali politikanin, hem de poro
ioolitikasinin basorisini, Listiin bilgelige degjil ole iistun, teknioe
bogjlomo tutumu gozlemleniyordu. Bu do, heioimizin ortik b-ildi-
gi gibi, hicbir zomon boyle O-lmclliiisll. Eger oyle bir sans olsa,
ekonomik sorunlor oi gunden bu yano Cokton (;6ZClllTi1ClS'Ol~ui'-
du. cunku girisimlerin her dolindo iyi teknisyenler bol bol bu-
lunmaktoydi.

Umutsuz rota Bas-kon torofindon vurgulonirken asil onemli

guo kenoro itiliyordu. Fiyotloro ve ucretlere bir mudohale ol-
moyocokti. Eskiden buyuk sirketlerle sendikolarin itidolli olmo-
si um-ulurken simdi-her ikisine de esllerindeki piyasa ’gCic£in‘u i_s-
lerine geldioi gibi kullonmqlori konusunda CIOVGIIYG,ClkCll'lllyOil'dLl.
Dogjrusu Nixon'dan konusurken ono ‘HGKSIZII-K etmek pek -ole
kolay degfiildir. Miimkiin olon her elestiriyi zoten kendisl dave=t
et-mekte ve hokli ‘kl|m(1‘KtCldll’. Ama soziinu ettioimiz oloyda
elestirin-in b-irozini do onun en soygin yordimcisina oyirmok ge-
relkir. lBirkoc -gun ‘sonro, ortodoki sonuolor kabul edilirse Ken-
nedy yillorinda riyotlori ‘istikrardo rutmayi 'bosormis olon reh-
ber kurolloro degjinen Calisma Bokani George Shultz so-yle di-
yordu: , 1 4 ‘

...1. ...yLirLirlLikteyken fozlo etkili olmodilar; 2.,temel

silohlor olan poro politikosiylo moii politikadon ve inson-
guou politikosinolon dikkati cektikierilicin uzun vodede
enflosyon guolerini daho do kuvvetli kilmis olabilirler; 3.
bu kurollor gelince, isgiicu orosindo doho fozlo tedirgin-
lik 1ve toplu sozlesmelerde doho yuksek ucretler olusmus
olabilir. Bunlora ek olorok; 4, rekdbet ruhuna korsidirlor
ve piyasa giiolerini oorpitmoktadiriar; 5. cene-cezosiylo
can-, 1:1;
, _,__
>1,” ::,-1:/::zw;;,~,-ii»w:::.u~;;:;n»—
/»» --_/;__-_/-~ -_3_L ~;¢:
~~ . ,. W . )7
1,-‘¢_-_---»-/,4” W.4_r;17J’7,73';'.f3$!‘.~’w"Ji',;§L3 ,4” 1 1',_*'-F-1-’T-‘J;-"-*4".-:;;,f;"_‘.."‘"<"' - ——'—'»"'"*—-~'-2/-»»'/~ -1,» ~ - - I - -41 / , vi‘ .-I-. V7 .
' ”" ' ”' w" 7”“ "' "‘ ' '"'" **1""z1>‘~'"1 1"’"“*?""~e~-1L2a~”q;¢~;;;-:;1.z@l ,.-.-:5-'.-1Liévfli-"-'-Wflzsr-&;a2r,z1<,uzrrsw, i

l;

NEREYE ormi? 1 I 355

birlestioinde bunlar muhtemelen ulkenin anti-irost yasa-

sina do ters dusmektedir. (4) A
‘i
,__,
1 Bu durumdo fiyat ye ucretlerin oloorudon sinirlonmasi le-
hine soylenecek pek fozlo bir sey kalmomaktodir. Shultz ook
oeomeden yonetimln ekonomlk politikasinda en egemen ses
olorok belirecektir. 4 ,
i
Bundon sonroki iki yilin poiitikasi Boskorrin tohminlerini
dikkote deaerrbir tutkuyia izledi. Mali,.politiko 1969'cla sikiydi. l
l
l
Doha sonro, yukordo degjinildioi gibi, ek verginin ’kolkm1osiyla.,
diijer vergi ozaltmoioriylo ve horcomolorin ooooliilmosiyla, bu-
yuk oioude gevseoli, l\/lilli gelir hesaplarindoki Federal QClK 1970‘
yilindoi11,9 milyor dolarken 1971’de 22,2 milyor doiori buldu. (5)
Enfiasyona korsi koymo-k ioin ogjirlik poro politikasino veril~me~k- »:1
ieydi. Poro politikosi sikistirildi, foiz oroniori belirgin bioimde l ,5)
yiikseltildi (1969) ye, 1917O~'in son oylorino kadar oyle kaidi. lste iii

ince okort boyle oldu.. V ‘ s 1

1970 ortosindo menkuldeoerler borsasinda uzun zomandir
devom eden mutluve ooskulu olonem sona er-di. Bundo Nixon
l i

y(inetirnini1suoloyoook fozlo bir sey yoktu. Her ool<usun neden-

ieri, doho onoeki ‘mutliu doneniin ioinde gizliolir. 1929'da borso- ii

riin sirrini cozmus oiduauna inonilan kimselerin, osiindo ancok i

yiikselen fiyotlorin i(iliClil'li~OClTllS olcluou ortaya cikmis-ti. Simdi l

de oyle oldu. Doha once biiyiik holdirig sirketleri ve yatirim ku- i

ruluslorinin YQICNIIQI gibi, oesitli io-nior ve bilgisoyor oagjinin bas-

l
ko buluslari ortoyo doikiil-du. Kotu veyo zoyii‘ sirketlerin boro
olmosini zorlastirmaklo, belki ole siki poro poiitikasi bu sonun
gelmesini Qfll3iUKiCi$iZil'l"fil$~ olobilir. lMuhofozo‘korlor’ kendilerine
i
l
l
?.i.__€_,.._d__,__.___..__

(4) Sh.ul’cz’un bu 6zet- tutumu, Neil de Marchinin bir §EL11§I1'13.S1I1d&n

i‘
al1nznad1r_ <<VVa.g'e.-price policy in the first Nixon Administration:
prelude to controls»; bu gaiiisnia 1975’cie Brookings‘ Kurumwnun
ii
yayinladlgi ABD iicr-et-fiyat politikasina. iliskin kitaba aiinmistir.
(5) Economic Report of the President, 1974,. s. 328.
i
356 " J. K. GALBRAITH / PARA

ye kendileri gibi olanlaro bu iiir ooilor vermekte birinoidir. Amo

er gee bu son nosilso gelecekti.
Ne var ki, poro politikosinin fiyat ortislari ve issizlik iji:ze-
rindeki (ortik onceolen taihmin edilebilen) etkiieri her ikisinin die
bozulmosino, doho iko-to hole gelmesine izin verecekti. issiziik
1969'do tum isgucuniin yuzde 3,5'u diizeyindeyken 1970/ole yL'iz-
de 4,9'o, ertesl yil do yiizde 5,9'a oikti. Topton fiyotlori do 1969’
do 106,'5'ken (1967 : 100), 1970’~de 110.4'e, 1971'de de 113.9'o
yiikseldi. (6) lssizlik, daho once olduou gibi, yine enflosyonuri
olternotifi degildi. (Vine doho once oldugu gibi, her ikisi birorodoi
bulunolbiliyordur. Para politikosi fooliyeti bastirobilir, issizligji or-
tirobilir, bunu ozeliikle borc olinmis porayo boéimli olan sona-
yilerde, konut ve genel olarak insoot sektorunde yapobilirdi. BL‘:-
yuk sirketlerle sendikolorin piyasa giicii de bu orodo fiyatlori
eskiden oldugiu gibi yukari itmeye devom ederdi. Modern‘ ko-
pitolist ekonomi enfiosyonun -ocilarini cekebilirdi. Durgunluqun
acilarini do cekebilirdi. Ve issizlioin ocili bir diizeyine 1kodo__r.
her ikisini birarodo do 3 yasayobilircli. Amo -Nixon'un ‘Washing-
ton'a getirdigi iktisqtoilor, inonclori yuzeysel soyilobilecek in-
sonlor deaildi. Geroege toviz verebilirlerdi omo bu oncok kisa
donem-Ii bir politiko g8i‘eQi olob-ilircii. 1
Boyle odijinler verildi, Siyosal cesoret, kamu iYCil'Cli'il'iCi ol-
rnoyocok kadar hayronlik toployon bir seydir. Oyso siyosol kor-
kOK|l§)ll'l o iyi sonun; verenetkileri, gozlemlenenden dciha fozlo
olkis toplomoyo layiktir. 1971 yozinda, yeni boskanlik sealin-
lerine bir yildan birkoc oy fazla zaman kolmisti. Biitun komuoyu
"yoklomalori, enflosyonlo issizligjin bu yeni bilesimine holkin
L42?

(6) Economic Report of the President, 1974, s. 279, 305, Her katego-
ride artiglar bulunmasma. raginen dayanikh tiiketim mallarinda
ve ozellikle rnamul mallards. gok biiyiiktii. Ekonominin her iki soz-
koniisu kesiminde, biiyiik sirketlerin ve senclikalann giicii gok faz-
lachr. 1
- 1,-i-_-,-,-.-_-,~>=>-,-:\-1,-~ 1 »;-:;~'_>.'-;-,-,»_, y --:.~:,-,-,~u-,-,-/-,-2-,1-,=-1-,1: ?':;J'.“;‘,’;-}';’_'i’l’l’:’:"'l“..”;<,‘”;»'¢-'5{>;»;; 1 ,_=._»~,¢,=4.-M44.»-1-_,1,,,;;;;; ;._-1-,-/»,i-.,u-
F55
i.

A GiTTi ‘? i 35"!
ii???

tepkisinin kotii oidugunu gosteriyordu ve bundo do sosilocok

bir sey yoktu. Demokratlorin odoyi olabilecek onde gelen ki-
siler bu yoklamolarda Nixon’u ezip geoeoek gibi gori;inL‘iyorlar-
di. lktisatcilor ClCl oekmeyi ilke olorok onerebilirler. Sonundo
iyi sonuo verecek onlemler alinirken haikton sobir gosterme
sini de isteyebilirler, Amo ne yozik ki, sobir ne l\/leclis'ten ya-
sa olorok ClKCl‘bi|ll’, ne de yonetimin emriyle saolonobilir. Gos-
terilmesi yolundoki yokorilor do en buyuk etkiyi, bu yakorilari €&i:’l

yopanlor uzerinde gosterir. x l Q V

Doha yuce ekonomlk ilkelere ye doho fozlo soibro giiolii
CCl§]l'llOl’ClCl bulunuldu. 28 Temmuz 1971'de, Ekonomik Danis-
monlor iKonseyi'nin bilim adomi baskani Poul ‘W, l\/lcCracken,
son zamanda poro politikosina donmenin ne’ iyi ye etkili bir sey
oldugjunu giiolu sozlerle savundu, fiyot ve ucretlere dogjrudon
mudohale etmenin erdem disi, hotta eksantrik bir sey oldu-
W1
Qunci isaret etti. Caodos bir gozlemcinin (eiinizcleki bu kitabiri
yazorindon soz ediyor) issizlik osiri tehlikeli hole gelene ka-
-dar, buyuk sirketlerin ye sendikolarin ellndeki (piyasa giicii hep :-:»."a
i:3:i:1
;paro politikosini altetmeyi siirduriir, seklindeki gozlemine de- r-:-:-:
if’,

-Qinerek bunun, iisozkonusu gozlemcinin kendine ozgii ekono-

mi-k sistem goriisii icinde montikli bir yoni» olduounu kabul- "Z3

-lendi. Ama kendisi boyle goriplikleri siddetle reddetti. fiyatla- l

l
i
rin dondurulmosi ekonomisini bir <<hoyol» olarak bir kenoro it- i

ti ve <<Genel ucret ve fiyat kontrolunun bireysel ozgurliiklere l

J
i
iciddi bir tehdit“ olusturacooi» uyorisinda bulundsu. (7) Buyuk sir- Eii
‘Vi
ketlerle sendikalarin bu kontrolu zoten skullonmokto olduklorino
ye demek ki, ozgiirliifiiii tehlikeye soktuklorino degjinmecli.
V Prensibi sovunmo konusunda Doktor lVlcCrocken, Boskon’
don boslangicto icozet olmis durumdoydi. Agustos bosiorirido
bir basin toplantisindo Nixon yine ‘ayni gozlemciye degjinerek
kendisinin <<<;ok soyida Demokrat senator torafindon destekle- iiz?

nen Galbraith progrornino kesinlikle korsi olduounu» soyledi.

(7) Washington Post, 28 Temmuz 1971. 7

 l

353 , J. K. GALBRAITH / PARA

Program, Lioret ye fiyotloro ilimli doorudan bir miiidohaleyle il-

giliydi. Boskan konusmosinda bu tur politikolorin oncak <<osiri
soloulor» torofindan’ beoenildigjini ifade ederek genis gonullu
bir tutumlo soyle devom etti: <<lBunu suolomcik loin soyle1miyo-
rum, yolnizoa bir gozlemde buliuinuyoirum.» (8) Birkoo gun son-
ra, 15 Afiiustosto osiricilor birdenbire sesini kesti, prensipler
desohianan slyosol ihtiyoolor korsisindo cokuverdi. Tum Lic-
rer ye iiyoilor, tarim iiriinleriyle birkac bosko olon ihorio olmok
iizere, donduruldu. °
Doridurmaylo oyni onda butoe liberalize eclildi, vergi indi-
rimieri istendi ve yil sonunda do yosollasti. Poro politikosi do
geysetiidi. Amo eski inane yine de yok oimodi. Piyosa gCicL'i-
ne korsi bu horeket geoiciydi. Kontrollor <<doha genis biitoe
politikosinin gilivende olocoai ve daho etkin hole geleceoi ‘ko-
suliari yora'rmoyo>_> yonelikti. O zomon her sey iyi olocakti.
Konirollor oi zamano kadar enflasyoin zorlcimasini kirmis olur-
du. Bunlor <<ozel bir tarihsel ihtiyoc; korsisincla» oiinan acil on-
lemlerdi ye soiniip gitmeleri bekleniyoirdu. Sisitemde "hiobir ko-
lici deoisiklik b1ll'C1-KlTlCiy1CiCC1k|Cll’, )/Cill'ilZ'CQ enflosyon beklentilerini
silinis oilocoklordi. (9) - . v i
Bu yukorolaki sozlerin ijizerinde durmamoya imkon yoktur.
iyiinser hoyollerle resmen osiri CiTClkllQll‘i bu korisimi geroekteri
etkileyicidir. Kontrallori gerektireri, buyuk sirketlerle 1sendiko-
lorin. piyasa guounden koynoklonon o soirunloryeni bir sey ol-
rnayip ook eskidir. Hie kimse buyuk sirketlerle sendikalorin ya-
kirido yok OIQCGQIHI soylemis deoildir. Amo siorun yoik oioco=k-
iir. Bu tur sorumsuzl,u§]un yoratocaoi sonuolar do hie: kuouk
olornoz. Bunuri soriundo bazi insonlor koybeder... kimi isini
~koy*bieder,,uluslararosi ye yurt ici ekonoimik oloyiorin yonLi1so-
nar, sosyol gerilim ye kizginlik olur, kapitolizmin soyginlioino
g€§i1l§)€3id£iS€r, tobii iktisotoilora do golge diiliser. En oz zororo

.__.___..._-.____._......_~i__._____._____

(8) New York Times, 5 Agustos 1971.

(9) Economic Report of the Presiciient, 1972, s_ 24.
/ M,’"£1
-j“~";'“'»;:»Z::"-v-'1'»
=~"€~f—;-Z;¥>w/:-,;.‘1Frrrrrrrrs:_—;-;a==»&‘=~;=;—5>£2.ccawvwlifw» 1/ , ,1, - _ , , __,4:,I1"IZ—2i~f~T-"~15/‘
,r;~??ir;::::::;z11,11:cr@:a::.»z.;»:;; $11-I175’/7;::l~i€—Z~Z/Z-’~'/_@/1i_ 1 ,, _ - ,,¢,">4-"*0?
' ‘WI’55%?gg3Z_:::::%j5;i_-::::.g
'M»¢-4»¢~¢_ , MW ‘I , \>V‘ "3;-;{_rg1"*Ya°;>‘T "4;;::;iiz’;Z~; ‘
I~'=~;
\ 2-11'}
\ ,-1'1]
\;,: w
‘ ~;:»1

NEREYE GITTI? 359

1
J\

ufiroyczn belki de bu ‘(Ur sézjleri s6\\,Ale\/en, bu Til?‘ urnuticm ve- x

_= I;

renler olur. V 1 I /_ ‘

\ Kolnizrpllcar Slkl uygulcmmoldl, dohcrdogrusu», cogunlukicn Ahic

uygulomimuch. ikinci Dflnya Suv0$1 ve Kore SCI\ICl$1 deneyimIe-
rinin _tersAi,ne, uygulunmosx icin de ciddi bir érgut kuru\mc1d1. Bu
,i$ten sorumlu olonlor, sonrudan kendilerinin de igtenlikle iti- *:~:>: a3
rof ettikleri gibi, mtlduholenin prensibine giddetle kc1r$1 tutum-
lcmm korux/orlomh. (10) $irketler‘ kendilerinden ne beklendifiji so-
rusuna cevqp qlmokta zorluék cekiyorlardi, istedikleri c1c>1k|oma- is: 4‘

Ian, scmcnyinin daha épce etki|enmi$ boskcl firmuiurnndon olu-

‘biliy0r|urd|, y,Q,n_i ikinci*DL'myc1 Sm/q§|'yI0 Kore sc1vc|$1 s|rusm-
vdflki fiyat yéneiiémi yetkililerinin en CHI-(k(J’[|€ énlem oldlklon ko-
;nuIar kendi 0kL|$|nu 'b|rok|Im|$t1. Bir uygulclma kolu olu$turul-
;lm0m=1$t1. Bunun yerine; ic Gelirler Duiresi'nden, deneyimi ve
Jmesleki beklent‘ile.r1i vergi toplomuyla ilgili olon elemcmlur édunr;
‘qhmmy$ bulunu\y..Ordu._ é é 5%-;T~:"~,
‘law
V -é ‘_BL£1t['|n bunvlqrq ,rc1§~men, eylem crtcl ile iyi orusmdcl bir de- §§§‘§4
‘recede c1mc1c|nc1 u|q§t1.vi$siz|i§in qrt1$| durduruidu; 1972'de de. '»-"»7'l\\
"'§'W
“W1‘
1.973'de de kclncflk gz\aIm0l<I1risc1§|lqnd|. Toptcm fiyutlar 1971'in >'
§,I'L'/£1
son oylcmndoki dondurmué nedeniyle sc|b@itti.\Dondurmay1 izie- Y/11‘,
,1
3*’!
‘
yen ikinci A$c1mQ'\dQ kontrollor snmrlundl, daho geni$ bir unla-
Ilm|G, yulmzcu $endi_kul0r|n toplu s6zle$melerine ve bilyilk $-ir-
gketlerin fiyqtlorunq, ‘yoni piyasa @giJ|cL1 poktulcmno uygulumr hu~
zle getirildi. Bu clchim, kontrol mcmt|gj1n| hic de kbtil \/ansltan bir
§e'y s0y|lmozd|,. 197;2'.nin tfumti boyunco bu reiim altmda sc-
noyi fiycltlcm ytlzcie 3,6 c1rtt|. Tfrketici mcnllcm (kontrol d1$| olon

(10) Bu noktaya, klsa s1';ire sonra McCracken’in yerine Ekonomik Da-

mgmanlar Konseyi bagkanllglnav getirilecek olan Herbert Stein’
1e konugmalarda srk s1k deginilmigtir. C, Jackson Grayson, Jr.,
da, uygulamanm *ba§1r-xdaki adam olarak gahgtlktan sohra, g6re¢
vi blraktlglndabu -politikaya enerjik bir ysaldm ybneltmigtifz <<Kon~
trollar aran-aun -\c;ev4a=_p flegjldir,» Challenge (Kaslm-Arallk 1974),
;s. 9.
360 J. K. QALBRAITH / PARA

yiyecekler d1$mdc1) yil uboyu yuzde 2,2 yukseidi. (11) 1973 OSCI-
Qmclu ‘bu denemeyi koleme alan yénetim ikUSGICI|GI’l memnun
bir ifacieyle (tcxbii hoklx olarak), 1971 A@usto~sundon bu yoma
enflosyon omn|ndc1 mij|thi$ bir dL':$me oldugunu beiirtmektey-
cEiler.(12) Almon énlemin, belirtilere degjil, sebeplere yénelik
oiciuqunu séylediler. Kontroilczr aycalnnzcu bu énlemlerin ku|k-
mosn hczlinde gérulecek fiydt art|§l4cmn|n bcastlrmcn yolu de§il-
dir,» dediler.(18) , ’ _ 1
Bunlcmn hicbiri eski inoncmv oldugu onlamma gelmiyordu.
Bunlonn yCH’1lSl|’Q,- ABD~'nin tedbirli bir mali politiku ve para po-
hitikcasnyla kontrol edemeyeceéi bir enflcxsyon sorunuyla KCH'$l
korglya olmcldlgl dc: ifode edilmekteydi. (14) Yoni kontrollar dev-
redeh CIkCiflICICG‘k’[|. 8 Ocak 1973'de*Hc1zine Bakcml ‘G‘eo1rge1P.
Shuitz (ortxk y<5n,etimin en bugta gelen ekonomik politiko tc1s0-
nmcxsr 4o1!mu$tu) gozetecilerle bulu$up bu époiitikaya hdlé kar-
$1 o|du§1unu_c.1c1klod:. ~Kontro|lqr|n gevgek bir ekonomide iyi s0~
nuc verdigini, ama ‘$imdi’t0m istihdamq yoklc1$rl|rfk_en' 0~ kadar
iyi i$ gérmeyeceklerine -inundnfilm veubunlaro art1k'.ihtiyqc~ ol-
mcxdlfiyrm s<‘5~yIedi§ Secimler de 1kuzcm|ln"n§t|. <KontroHcm ko:ld|r-
mok uzere cwlxmlur c1t||d|.
Sistemin sc>1<u|u$u rastgele ve tekrorlarla dolu bicimde
1973 boyuncu surdu. Genelde moii poiit1“kc|y|c1 para politikusz
gercekten deu bir hoyli tedbirli sayalzrdz. *Harcom1c110rc1 g6r_e ge-
Hrler yiikseldi, 19»72'de milli gelir hesqplqrmo gére 15,9 'mi|yc1r
dolor olon Federol aclk 1973'de 600 milyon doior faziorhk ver-
1cii.(15) Para Slkl ve pohcm durumdu tutuiuyo-rdvu. 1973 sonun-
dca reeskont O!’CH"H dczhu énce gérulnwemig yuzde 7,5 du-
zeyindeydi. Buyuk ticori bankulorln kredi omniozn, yL':z-

_.___._.___.__..___--.-,.*...._._..__~

(11) Economic Report 0f the President, l9’74,‘s_ 309.

(12) Economic Report of the President, 1973, s. 30.
<13) Economic Report of the President, 1972, s. 68.
(14) Economic Report of the President, 1973, s. 54.
(15) Economic R-apart of the President, 1974, s. 328.
1"" Z?i5:5:i:i:f':i'i:i:i'i:i/i:@
:1"f?"i/i/i;I'i/'<Z:‘5'I':i"2?7%?‘L%§%:?1€1%-??::é:&:-i"~5»:;aa#P i >';-;;:;~::;:.:w:A ::'.;:;:~;¢:-:1:.~:~':/:~:~:4-:~:/:-2? [T-Z~I{_‘:Z1Z1Z¢Z~Z?f
1’ ‘ "'
1__
1>_-1'“
[if T1

NEREYE Gi'1"I‘i ? 361

1 -M1
1.» 1
1:9,
1;; X
de 9'un kuzyerindeydi. (16)_Bu durumdq atedbirli bir mali 1
p-olitikoylo pum politikos1» pok adi] bir snncvdoh gejc‘mi$ oldu. 1'.

1973 yllmdca yo1§umu mcfliyeti y§1k1c|$1k yuzde 9 Acnfitt1,1yani yil 1

ort|$ 1972'dekinin 11¢ kctl kCldCll' oldu. 1973/de toptc1n’fi§/Vdtlczr

yuzde 18 yiJkseIdi_ Bakcm Shu’I’tz'Ic1 meslekdc:$l<;1nr\1n tuhminleri
de’ béyie cevcuplonmig; oldu. Tedbirli mali politikaylc para 'p0¥
litikosinmn neler bu$c1robiiece§i yolunddk~i iddicxlarmm indndlrlcl
olobilmesi crtlk bL'1vi3kHkurn0zl1k1or| ve edebi beceriAlerijge'rgkA- 1
F1‘L;
1,-
tirmektediir. I A _ 7 ' C _ L~i'-
1??
1!?
1973 sonboharmdo Yom Kippur scu/0$; mkcgeidi, onu’ pet- 1,: _
1!"
rol am'bc1rgosu ve petroi fiyutlonndoki korkunp yC1kseii$1er iz- 1I
iedi, Yénetimin iktiscutcalcm, enflosyon konusunda gerek bu ne-
1denle1ri,vgerekse bc:§kc1 kogulio-r1 bol bol sucI_c1d|I0r. Oyso 1973”
deki fiyat yukselislerinin c1$aQ1 yukon dértte ucu scvosycun do, 1

petrol fiycxtlurwnm‘ u$m y1'.'1kseIm1esinden de Emce p|'mu$tu.

1974'de tedbirli polvitikcxlcm devclm etti. Milli gelir 1hes_cpla-
rmdoki Fecleml c1c1§;m dn tclhminleri 7,6 milyclr dolor diizeyin-H 1, .
V,
1.,
cieydi. (17) Pam politikusl sonbohur bc|$Ic1r1nc1 kcsclcr Slkl kcldn 1 ;;
1/_<
0 s|ru, etkilenen scmcxyilerjn 001 \/GKll’\I'|'1(Z1|C11'l ve iktisutoflorln
ele$tiri1eri kGF$|Sli’1dO biraz gevgetildi. 1974'de,bn1em denen
$eyin yeni édulleri, toptun fiyctlordu yuzde 18,9, yuaumo mc1~

111 .
(16) Ecnnumic. Report of the President, 1974, s. 318, Bu oranlarln, all-
~c1 taraf 8.§1S1l'1d3,I1 hig de a§1r1 o1mad1g1 hakh olarak savunu1mu§<
1111". O kiginin berg verdigi paramn satlnalma &Z8.1H13Ik1‘3.d11‘-
Bu zarem telafi ettikten sonra, borcu verene net o1ara.k1pek a'z
bir gey ya 1-ca.1m2.kta ya da ka.1n1'ama1ktad1r. Ama' bu iddia, faizi
borg alan taraf igin “bir maliyet olarak géirdiigiimiiz anda, daha.
az i!1‘a.I1d1!'1C1 hale gelmektedir. Buralda durum borcu alanln ge-
‘ ylirine bagll olmak zorunda, yani ev sa.t1n alacak kigi érnek a1m.=-
dlgunda. onun degerinin faiz maliyefindeki 8.I"t1§13.T%1 ayak uydura-
cak kacla/r yiikselmeyecegi dikkate almmak zorundadn’. ,.__
1
1(17) Economic Repnrt of the President, 1975, s. 329. 1

11
362 J. K. GALBRAIIITH / PARA

liyetinde de yuzde 11,0'hk yeni o1rt|$Ior oldu. (18) Y1l|n sonun-

du tnnm iirunlerinin fiyotlonndcu yukselie sonu eriyordu. Hom-
modde ve gbrunuee gbre hizmetle»rin fiyctmdcn do aym eey ol-
du. Bu olqnlczr, piyasa gucunun uz oldurju uloniordn. Ama piyo-1
so gucuniin gecerlie oldufiu yerlerdevbuno direnie, énceden t0h~»
min edilebilecegi gibi, doho gecerli oluyordu. 19741 AruI|_Cj|ndc1
US Steel Sirketi bircok ceeit celigin fiyotmu yokloenk yuzd-e 5
zcxm y‘opt1§m1 duyurdu, sonro 1B1c1$kdn'1n ricas| ilzerihe bu zom-I
m1 biroz azolttl. Elektrik ve su gibi ihtiyoclorrn fiyotmdo buyuk;
zumlar isteniyordu; bun-0 telefon do dahildi.
Bu yokiaenmnn fiyat istikran crclsmdon nelere molo|du§;und
bukersok, his de czzolmodlgjlnl gbruruz. Pc1r0n|n kssltlonmosl.
yeni cxsxl duyunniun nokto, o z~c1mc1nc1 kadar konut somcwiini gla—
ho dngze benzeri gbrulmemie bir cbkuntu getirmieti. iete yine
para-poli-tikoés|nm, ielerini o|d|k|-c1r| borcla yL1rUtme1k zorunda
olcmlqru ko1r$1 torof tutuculufiu, To1pl~c1m. ekonomik hus||c1 do yil
b101,/u1nca biroz Qzcflrnle olup, scsfilakh bifbuyilme huzmdcm séz
etmek kulqgo cmtik bir ses gibi geliyordu. 1974 sonundo iesiz—
Eik, b;1I1y|I|k krizden bu yunu en yuksek vduzeyee, yoni iegucunun
3/uzde 7,1'ine C|Kml$t|. Detro1it'te iA$sizlik1ay»11<j| cekierini olmok
icin insonlorm iki bucuk scat ku-yrukto bekiemek zorunda kol-
chgjl séyleniyordu. O kuyrulkta birtoknm yuksek m1c1c1$I|, beyoz
vokah iecilerle alt duzey iyéneticilerin de bulunducju onIc1t|1-
moktoydx. Amo prensibe bc1§:';||l|~k held gucluydij. 1974 Arul1~
qnndo, Ekonornik Danxemcmlur Konseyi boekom Alon Greenspan
1McCrocken'in holefi Herbert Stein'in yerine ge<;mi$1ti),, tutu»
munu birwcwshington iktisutcflorn toplcntlsmdo iki zcvrif cL'1mley--
1e ueagjadqki bigimde dzetlediz

Béyiece enflusyon cini bir kere eieesinden clktrktan»

sonru, dileen gelirlerin YOFGIUQI risk privmlerini, enflusyo-1
nun yorattngjn risk p»rimlerinine inieine zcmcmsrz "b1ir>dorb-e;

(1811 Economic Report of the President, L975, s. 304, 309.

WW
4 1sa¢';;=::::>-,7:/,,,-_;_,, M, A1»-~//W *"~=1:_-;::fl:
n/:::::::;:::»::,,¢_¢: ——Z'.~::Z~Z—i;-‘*i‘t<\»-;¢1' 1, - W-.. ,4M:~::»'-»f>’,e¥‘/11‘:“':,flaw.-;—:ia=;3%~2£@ma¢¢~.<r:~<'¢
—:_:~:, - ....-_.._,. 1. 1, V ,u
1 1 ,, Tv ,A,_,,,-~;—~~ /~
“M7/A-~ ---/A
T?::::,€

NEREYE ‘Z. 363 ,1;

,, ,5

-‘_VUl'lTlClkSlZll'\ clzoltocqk o hclssos kollbrczsyonu ve zomon-

- lomoyl yukcxlomclk cok Azor’ ‘bir ietlr.‘ Bu keslnlikle izlemesi
kolay blr politiko yolu deg“;il~clir omo bizim izlememlz-'ge1~
reken yol do ;l:>udur.(191) j _ > V:-‘,1,-,1
$2.4

2:1

1 Enllclsyon hdlfl, blr kere \/erle blr edlllnce KLl‘l’tLllUl'1ClC~Clk is-ilr 71.1

eeydi. Kupitcnlzm dengell bir zemin Llzerlnyde normal ielercli. ln-1

sonogjlu blr kez onu 0 zemlne oyerleetlrlnce, Tanm yo do lyi bir J

mulwlofozakor, onu lstikror clurumundo tutordl. Tekgereken, oro-

cloki pllelere kotlonobllmeyl kabul etmektl. lete 1974 yl|ll"ldCl
ekolnomi-k dueunce “bu clurumdc1yd1_ Ve aym zomcmdcr slyosol
.;
ihtiyoclorlcl do oelleen blr rotodclydl. Vllm en sonundu enflos- l
11$“ 4
2, .

vori cini hdld eieenln cllemdo kol gezerken, Boekonfin dome“

munlcm Coloroddnun kurll bir lTlCll'lZCll’ClSll‘lC1 l<Cll'$l lbuluetular ve
cekilen ocllurln fozlo olcluajunu lkobul ettiler. Belkl de daho oz
lesizlik, doho cok 6l"lf|ClSY0l'l terclh edilmellydi_ 1 V - 1
fBu_ donem de ekonomlde inc1nc1nld(e*neylme "1'.'1stiJnegell-1 11 "~‘ -5

einin blr b-£l$kCl komll olorok tarihe gecti. 1- 1

».j_;

Amerlkdnln boeclnslzllcjlyla blrllkte dunya b0'$u1r|s1zl|@1'1do l; 1”.

sézkonusuyclu. Scmclyl Ulkelerinin tumunole ultmlelcmn sonun- l ~:.: 1
clun bclelclyorclk fiycltlcln tcllep yukurlycl cekiyor, ucret urtlez
isteklerl -cle bu yukcm ceklel zorluyordu. Bu iki guce \/oklndon
1
1
1'1

bclktlélmlzclc, osllndu doho ‘buyuk blr butilnun purocllalfl oldu~ l 11

1 V :14

Qlunu gormek mumkundu. Gecen yl.lzy‘|ldo ve bu yuzvllln "bags-

lormolcl, sonclyileemle Ulkelerdegelirler '£ClbClkCllCl$ml$ durum-
cluydl. Bu yuzden, ttlketim ,de aym blolmde \/Op-llC1l’ll"fll$1ll. Beyaz
\/Gkflll bir leclnin, mclvi YC1kCl|l‘ blr leolye gore dclhcl yilksek blr
l
hoyot stclndclrdlnl surdureceél dofiql kabul edilmekte,_pr_ofes-
yone! bir ailenln her ikisinden de iyl yCl$GlTlClSl lbeklenmekteydi.

____i ‘

(19) Alan Gieenépan, <<Econ0mic policy problems for 1975», Ulusal Ikti—
1
lsatgllar Kuliibfinde yapllan yaylnlanmamlg bir konugma, 2 Arahk
I 1974. V 1 l

1
364 J. K. GALBRAITH. /

Yoneticiler doho do cok eeye sqhlp 0|lT|GllYdl; mtzlklsohlpleri

ise hepsinden iyi"du_rumd;o olmullydl. En qeogjndc, ortok toke-
time en iyi lhtimulle uncok klsmen kotllobilen etnlk yoksul-
lczr 'VOfdl... ABD'de slyohlor, lngiltere'de lrkxndcllllor, Fronsddo
Cezoylrliler, lsvic{e'de ltalycmlur. 4
Her Ulkede bu kofbul edilmie veédeto reoetelenmie gelir
ve .tL':l<eti.m smlrlurl glderek do-ho fozlo zo'rlon~m0yo boellyordu,
Her yercle, duhclaz imtiyozll o-lonlolr, eskiden yolmzco im~tly‘oz-
lllorm dogol hukkl soyllon tUketim1 dillminden pay lstiyor, ses-
lerl de giderek gLl<;7kc1zc1myo~rdu. Modern cogjdu genie kitle-
lere doho fozlo bog zomon tcmmok, _sm1fs1za ook yokm bir
toplum-0 uloema umutlorl kadar hlcblf konudo kulturlu t0r~
‘memo, .yopllmdm1§t|r. AYl'lCCl hlcbiér konu, le czhlokmm ‘bd-
zulmoslnln, ClZC11I'OZl oldufiu sonllon mavl yokolllorln artan ge~
llr toleplerlnln ekonomlk eitkilerl kadar umutéuz ’rort|$mc1|orc:1
hedef olmomletlr. 1 o - ' 1 ‘
Ayrlco ttlketicilerin orz kqpqsltesinln ytlkseltllmesl yolun-
do yoptlgl bosklylu, hukumetln bu tczlebi bostlrmcxk his istememe~
si yolundoki dogol tutumu. scmoyileemle ulkelercle enflcxsyonun
neolenlerinclen blrl olmuetur. AlB~D'cle enflosyonu kontrol cubo-
lonnm gerek prenslpte“, gerekse ujygulczrnodo yetersiz ve be-
ceriksizvolueu -do bir bueku nede-ndlr_ AB‘D'yle tiooret dunyo-
smm cll§,er bolumli oruslndoki lllekllerde dikkczti oeken blr*c1sl-
metri vurdlr. ABD1di§1er Ulkelerde ekonomlk iliekivlerinde kendine
donuk oldugu loin, leéer lster ve becerebilirse kendi fiycltlonm
éstlkrorcx kovuetufmo olonoglnu solhiptir. Amo eger PlB1D1'de fi~
yatlor yukseliyofsa, dogjon sonucton ve etkllerlnden, kendini
kurtorobilecek ulke soylsl ozdlr’. Onlolrln enflosyonu A1BD’den
yuksek’ olcxbllir, omo doho dueuk enflosyon yO$OlTlOl1Clfl. kolay
clegjildir. 4

XIX. yllzyllclc, ingiltere ve G|'U|'lCl ‘bC1§|l sterlin, uluslorolrdsa

ekonvomik polltlkdmn sobit noktolurlydl. Difier Ulkeler kendi ho-
reketlerini bu billnene gore oycxrlorlordl. Ellili ylllordo ve olt—
mlell \/lHCIl’ll'l boelorlnda, yoni iyi ylllardo, ABD'yle clolczr do lbu—
- ,,,.,:u-.-.3 :;,::':::»=>-.~,,1.;,¢,“__’1..”,...»,~»-19-A~»=e~ ~- - >4- _ , W- , -,;;.~1».= :~,~a\>\;~u;.¢w,- , 1.1; >>‘¥, \ *'V/‘p/V, ./ ,1 . .. .1 , _
7'/'*'"::'A:I";§;T:'§§§Z:i€.'i-+$'2'2'ZI*£;;Tg%;'A._/7331111?;':’:“:T;{<:':f;i1:i{3§T;”:§i"2§}z:T:‘l:5fl:.§T;i§i@§l:;i?§§::€;§::f:T I -1 : ‘~_’ /Z—Z<f"T'3§§7’§2%*l2§I5§i{'€€€§{"-L'="r%3~g::»;g

NE-REYE -Gi’l‘Ti ‘Z’ 365 *1-"*7

no benzer blr rol oynomlotlr. Ameriko'do~ fiyotlor istikrorlldlr, lib’???

(dolor do yeterince gin/enli blr oeger olduoundon insonlonn onu (ii;-';»j
123
1,-/~_~
elde tutmok istemesl clozjoldlr. Blr Llbke poroslnl koy~bedi’yor- ‘§~ 1 f-I
lit-"71

so, blr. tersllk vor demektir. [Bu yfizden htlkllmetler lou slnyole :-;-:1
gore C1dllTl otmokto, doho slkl moll politiko, doho yiiksek foiz Efiiil
oronlon gibi yolloro donmekte, 1Hol1|‘ondo'nm oloymdo oldugu (2:23
gibi, bozen Llcret Cl|"[l$|Gl’ll‘ll kucultme yolunu secmekte, duru-
li: 1;;
mu duzeltmeye CG||$lTlGktGdll'|Ol'. En Cl$lTl onlem olorok blr de-
1/o.lL'1osyon yoplllr, O ylllordo sonoyileernlo Cllkelerin lo politi- »
V1

kolorl orosmdoki koordlnosyon, merkez bonkocllonn ve mollye l5_;?'5;

(if ii
bokoblorrnm toplontllonylo de§ll, yukordo onlotllon oekilde
‘ ,1
AB1D».'ye ve doloro gore oyorlonmoklo soglomrdl. Bu tur smoi
koordinosyon, U|USlOl'Cll'OSl poro istlkron loin blrincl eorttl. An-
15%;
1l_- , }:1
ook lo fiyotlor oldukoo istikrorll olur yo do blrblrlyle uyum loin-
§:Lii*?1;,11
de horeket ederse, kurlor do lstikrorh oloblllr, boylellkle cle on-
ceolen bllineblllrliklerinl kOl'Ul’lOl'd|, 1 A
1-:-1:-11
Fete A1BD~’dekl istlkrorslzllk ye dlrjer Lllkelerde onunlo ll-
glll enflosyon, 196011 ylllordo bu uyumu sono erdirmletlr. Bun-
1,1 5
don booko ve doho do kormoork ‘blr et-ken de, sonoylleomlg. ul- 1:1;-_=
1’: ;L~3
keler orosmdokl moliyet ve verlmlllik horeketlerl orosmdo or-
toyo oikon temel bir fClF|1(ll‘|lk’£l. ‘Bu f0-Fkllllk blr yondo Almon- (1
\,ro'ylo Joponyo, bbur yondo A*B1D'nin celioen tutumlorlylo doho 1 PF?

do goze oorplyordu. O ylllordo Almonyo'ylo Joponyo, siloh hor-

comolor: lklnci Dunyo SGVO$l sonundo golip devletlerce smar-
lCll"lll'll$, SGVClS_5Cl|lklOl'l do yenilglyle slndirllmle oldugjundon, 10- 1.2;
sorruflorml yeni’ ve I’Cll‘l-dllTlGl'l|l blrvsonoyl yoplsl kurmoyo ‘hor-
clyorlordl. Bu soyede dueilk moliyetlel sivil mollor urettiler. ABD
ise tom tersine, lklncl DUnyo1S»ovoe1'ndon, sovoo oncesi sono-
1/line hloblr zoror gelmeden clkmletl, KG|'$l|C1$lll'||dlQll’ldG eski
model kollyordu. Tosorruflorlnm *bC1yL‘|k bir klSlTll do siloh sis-
temlerine, doho sonro Vietnom'dokl 01 eksontrlk serllvenel git-
meye bO$l0l'fil$tl. Boyle olunco, tolebln bosklsmo, Llcret tolep-
lerinin zorlomoslno ek olorok ABD 01 ylllordo yllksek mollye1tler-
den ve nispeten rondlmonslz Llretlmden de elkoyetciydl. Dolo-
no morko ve yene kQl'$l soblt kuru devomettifill sllrece, Almon-
366 i J. 1;. GALBRAITH -7 PARA

ya ve JupQny07'd0n mql 'c1hpé AtBD'de satmokto bflyuk 'avc1ntc1§-

Jar vcardl, AItm:$l1 yillarda, dolqrm defixerihin ytskseék t‘ut»uI-mug
oldugju sbvlenipduruyordu._Gercekten de éylevdi. ' . < 4 ‘
B-u c1nlot:lcmldr1n sonucu olorok, yubcm‘c| buyuk ‘girketler
ellili y;Hc1rdc|n bc1$Ic:yc:rc:k ABD'dekié \/UKSBK SClI1$|CH'1fldCli’l dolur
biriktirmeye koyulduicir. Bu dolqrlar, ABD<’den VOBIIKIOH cok du-
hq kflcflk mo! O|lmlCITlY|C1 eriyemiyordu. B-u firmcxlcmn elinde
yo dc: yut|rcl|klc1n Avrupu bcmkcilorlnan elinde béulunonvdolaricm
purcn dfinyusamn en yeni bilmecesi hcrline geImi$, Eurodolur 010:-L
mk ud!cmdmlm1$t1. Bu do »c1s!|’ndo,! yakundoh bc1k||d|§;|nda, wk
b<:1sit*bir $eydi. ‘Bu yollo biriken dciurlornn bin/E|kce bir miktcm
Tabii ultmcz ce-vriliyorrdu. Bbylece 1960'lorm_ on ynhndu, ABD
eiindeki Q1914’-den bu$loyun oltm boflugu erimeye bvc:$loch. Bu
bir bclkzmo gilclti olmnmn getird»i§1i cezoydl. 1914'den ikinci
Dflnya Sc1va$|'nm sonrasmc4~kc1dar, iflSCl!"||Oi’ servetlerini bir»sp:~
1/01$ *kur$1s-|n~dc| vgilvenceye olmok istediklerinde, Qk|||C1|'H"lG- ABD
-gelirdi. $imdi ABD bir silpefgflctfi, \/vietnam@’dc| bir $éy1eré bu-
ia$m|$t|, deh$et dengesinin bir kolunu olu$turuyordu ve urtak
0 kodcnr dc: gfivenli bir yer degfyildi. isvicre du<hc| iyiydi; hc1ttu(Ai-
munycx bile dohu iyi\/di. Altmé|$h ylllorunsonluruncl dogjru, AB-D’"
den dnépcmyu okcm oltxnior ‘bir sel o|u$turmc:yc1 bc1$lc1d1, / (

A1tm|$h y|1lc1.rda belivrlii orcmklorlcs maliye bokonicm, Hozine

bakunlon ve merkez bcmkucxicur bul*u$up,'u!uslcnrcn'c1sa pawn du-
rumlcmnm artan bozuklufiyuna k(:1r$1 neler yC1pmC1k gerektigini ke-
nu$tUlc:r. Bu topldntsiqrdcm hep‘ casak SUYGUCIHCI c1kt|kio1n"sby-
ienoli. Bosm temsilcileri chicard soru sorqrken yine her zaman-
ki engeli c1$muk zorunda kahyoér, -yoni (ince sorocaklcm s0~ruy~
£0 ilgili bi*|gi|eriL6§1renip sindirmeieri gerekiycrdu. Sow sorulcm
ki$i cle uygun bir stare dtzgilndtxkten sonro genellikle <<y‘orum~
yo*k»_' cIiy0rdu_ Schqcht ve Montcxgu Nor‘m~cm gelenegji htiifi gL31c-
|C|\/diL Bu’ topluntllcxrdq rhicbir bu$c1n sqgj4onmc1m'|$ 0-lmostnbé
$c1$momu@k gerekir, cL'mkL'1'bunI0ru kqflicmlcmn, zorluk!c:r csltinl
do yctcm nedenler hcakkmdcl ‘bir bilgisi yoktu. Denge bo»zuklu§;u?-
§5i"i?"1"5i;3???f15?i’>‘f€5iiEi%'f:2iT;ii‘§¥"Y?%‘fii‘>i-&2:'f€r*
—- 4“’I*»€.2M4'r~';~‘4"$‘r/>§"*‘~’~4‘r. ».<~;¢_,~;::::~.~_. » 57;:
~ >. ~~ 1 ,A¢€»>#*r1z¢@:@@]:;;¢~::»-5,-;:_7;;;;4fig,»-/~~Wm.=_->,» (1 M "Ir:
zztfiflz-@;:;,.._'»v~~» —4T/5%::n":7’/Z/Z:"~'Y4‘:/*2<:<2‘J'rr2"'}-1/“f;'f:'7:‘/‘Z;'fli ‘;:::::;_-:1~;._ ~ 1»»v»~~4n>»~4—v1»—‘ ——'¢<*!“”'»l'/.‘/7*‘
';"::‘.”_1.'.:_‘:_1":~3;,i;_ .

.4
1
»

NEREYE GiIT’1‘i? ~ 367 ya

I

nun sorumlusu olon 0 de§';i§ik enflosyon h|z|ur|n|, farkh muliyet

horeketlerini bilemezlerdi. A é _.
Altmlgh ynllonn sonlqnndo\NBD oértsk her geiene oltm ver-
meyi kesti, ycxlnazco diqer merkez bcmkuionncz olocoklon kar- W5
§|1l:§|ndo c1|tm,ve‘rir oldu. Digje_r_ merkez ‘bdnkulon do buno kor-
$|i|k kurdes merkez bonkolcmno oltm scztmoyu sm|r|<1nd|rmuy|
kabul ettiler. Altm ufmok isteyen ézei kimseler onu bcx$ku ézei
kimselerden sotm olmok zorunda kulda. Altmm ortnk iki fiyutrv ~ -?§>
vordn. Biri, merkez bankqlon cxrcrsmda gelip giden oltlnlcmn es-
ki we resml fiycm, biri de iizei ki$Herin yeni GCIK piyosodo o*|u$-
., 1.4
turduéklon fiyat. Buna yeni ter’min0lO*lide iki kcxth piyasa denil-
mekteyédi. Bu dc; Q|t|ndon uzukk1$ma yolundo qtrlcm son admmri
k:-aqiongncl scwlhyordu. é
igin sonu 1971 A§justc\sun-via geidi. O cw Han ediien duhc:
b-L1yL1k_;bir politiko‘ deQi$ikIikleri poketinin porcosn olarak ABD
yukcrrdo torif edilen di.'|zehe_ gére diéjer merkez bunkolorrnq c\l-"
Vtm verme-yi de kesti. Kqhromonca bir kciror olan bu Cidlml kimse
pek furketmedi. Necieni de, bu igcie kohromuéncu b4-if dilin kuél|cm|I-
mdmrg olmaslndondn. Hic kimse oliln ston~:lc1rcim|n bu nihoi ter- .\
»,~,~ 1\
kedilizginden s'c7-z etmedi. Onun Ayerine, oltm penceresi kClp0l'ldI. .-4
1
denildi. ~Kczpc1nc|n bir pencere hickimseyi fozlo heyeccm|0nd|r-
*1
mcxzdn. Unit} Bretton ‘Woods Sistemi'nin ortlk céktilgtu/nU ve orto- ‘w

dcrn kolktnfiynu kimseler fonketmedi. O dflzen, urtlk cok slk yer 0-

kun ,0 doha DUVUK, doho <,:e$itli fiyat ve déviz horeketleriyle ‘buau \\
{
\\
Qnkmok i<;in yop1Im0m|$t:, zoten b-clngo clkomuzdl du. \

Doiorlcar, daho énoe de degjindifgimiz gibi, bflyijxk miktorlcar

holincf-e~ b\irikm»i§ti.é Bunion murko, yene yo do boigku Ulkele-rin !
\

poroiorlna cevirmek, ~Alrnony0, J-Qponya ya du bc1$k0 yerlerde

ma! sotm olmok doho kdrhyds. Gfivenlik kc1y*g||0n do bu difier
pUI'O|Ol'lfi elde tutuimosnnn cekiciv knlmoktaydu, Bu durumda dolar
qmk zczyxf bir/pore haline geimi$ti. Cbfir Ulkelerin pek de se-
vindigi sdylenemezdi. ABD'y*e kovlcyco mal sotcrbilmek ye Ame-
rikcm rekcbetinden kurtulmuk geroi bir rchothktn. Ulkenin po-
msmm do~|c1r|o» birlikte inmesine izin vermenin de bozr oven-
1.0iE_cm ‘vorda, en azmdon krsu vodede vurdu. Merkez bonkqsr
363 J. K. GALBRAITH‘ ,/I PARA

iko=lciyiik‘io yerel porayi dO1G1T"kCil'$iHQi'SCiTC1biii\/O!’C|LL O» "zcimcm

~dolor|n ciefiieri de yiiksek tutuimu$ durumdci kuiiyorciui A ‘
‘ Bu ‘kez do-Icsrm -devuiiiiasyonu ve yeniden’ istikrcrci kcwu$~
?[Ul‘U|f‘flCiSl temqsiciri bci$Ic:di; ‘BLi'1I€mClS|CH’ 1971 'sonboha~ri son-
iarinclci, 'Wc1shington"dcki Smithsonicm‘ Enstitusu binciicirmd-ci yu-
piidi. Sonundo yeni’ kcimbiyo kurluri kClF(]i’iG$tii'ildl., Buni0r»ci0-
ieirin yene ‘kGl’$i‘ yuzde 17, mcirku kCH’$I yiizde 12, KGHCIGG-O0-
icxrinci kC1i’$l SlfH"O|mC1k Lizere cesitii dl:lZ8yde’d8VC1|l:iGS\/0fiUfl‘Ui
yonsitiyordu. Kcitiicin Liikeier. merkez bonkciiori kcinaiiyici tach-
hiitlerini sundulur, kqroricigtiriiqn kuriciri yuzde 2,25 toiercmsiu
IU’[C1CCi‘k bicimde d5ViZ‘CiiHTi'SG1IIi’fli ycipciccikiorini bildi-rdiier.
Kongre, Uiuslcircircisi Pciro F0-nu’nun isteciifii semboiik \/GSGW
mkcirdi, cioiorin icindeki ciitm iceriéini séz dinieyerek cizciitti.
Sionuc Richard Nixon ICiI'GfiflCiC1i'i oidukco iT1U’(6V(1Z| bir ifciciey-
ie, inSGnO§IunUi"i tcirihinde geImi$ gecmig en buyuk pcirciscii re-
fo‘-rm oicirok ciciklundi. Hoizine 'BCJKCii'I1 John B". Connolly bu G!l"i-
ici$mcmin* Cl|k|$i|’l| topioycin ~ki$i olarak, neleir olup bittigini un-
iczmoycm ifiSC1n|OH|’1‘pCli'C1 konusunda biigi scihibi oicinloirci duy-
dufiu sciyginm zevkini ci»kcirm‘<:iktc1ydi. Smithsonicm c1nici$mciic2i'i
icin de, Con-noiiy icin cle bu sciyginiik kisci dmuriti oldu. Her ikisi
cle cok gecmecien zumcinm kurbcmicm cimsinci kciri$tii0r.
* 1973 bU$|Gi'|i'IdG, tescidiifen ikinci A§CimCi kontroilcinnm kui-
dirilmcisinci rcisticiyan buyuk cciptu ‘bir ciolur cie§ii$imi yer Gidi.
Dolcirlcir digjer Liikeierin purqicinnci cevriliyordu. Bunci ABD‘de
dohq btiyuk bir enficsyon OlimCiS1 ve yeni bir cievuiticisyon vu-
pl|iTI’CiSl'\/IC1 iigiliiibekientiier‘ neden olmuktciycii. "Her iki korkunun
do hqkli oldugju cok gecmeden cm|ci$iicii. (Di§er pCli’Ci|CH’dCi do
benzer spekulcitif fhureketler YCi$Cii'1i‘flClkTOyd|.‘) Smithsonian kur-
iarini korumunin imkéinsiz oiciugu ertaya c1kmi$t|. Bu kez pum-
nin istikrcirsiziifii, kcibui edilen politikci hciiine geldi. BLHTCI um
guzel bii"Cid buiundu: dciigciicinmuyci bircikmcik. Vénetimin ikti-
scitcilciri teslim o|u$icirmi wk i:>ci$ciriii bir bi.]i'Oki’C1Si cliiinin Cii’di-
mi scikicimuyi bCi$Gi"CiliOi’. V

1 Uiuslcirorcisi ei<o~noimik iiigkiier ciicmmdci, 19731/iii,

/
iZ~’i/’~Z—'1.~i~2~i3ili~'fZ/5/’5’“"”"‘”‘1'13-E?;€{€€£{—££%%;%.7552gr'W:" >;—;»:»;~:~:~:~2.~,;:_:»a2.:42:»:&2&;% W“ =:~'~:»:—:'-:1:>:l::(:>§if%a?:-%a:3"""*"'"'”"“’: "-4
W“ d <»=—f7‘9"»-§:;;"iii;15r_r:;_f~_4—’f__—’;*;—_fI,.’1I',C~"Z?!Y"1‘W’?/TL".-1‘,_4,,,\,;gZLé»__';ZZ;';'<'“"' <». _~ ~ M,,=<N,.~.r1.;2@m>.MM~~M,-,¢.¢.;<¢~:~<- ~'~ '~ "M 1 '1

1:423

'4
‘ 1
QNEREYE Gi'1‘Ti? -»» A 369

1 gecmi$ ciengesiziikiere oidugju kcidcir bu yil devreyegiren

yeni geli$meIere de uyum sugicimcinin siurdugu bir yilioic1-
» rcii< nitelendirileb-ilir. Yiiin bCi$|ClFii'idG bci$tc1 gelen cogju iii- 1 -.1
1;;
u _keriin hukumetieri, gt'>rU$meierde kcircirlci$t1riimi-$ sobit i<
{,5}
kcimbiyo kurlciri O|U$1Ul'mCiktGi'i ivoizgeomigierdir. Merkez
.t:~onkciic1ri bir dereceye kcidur miidcihciieyi surdururken, yu-
banci dbviz piycisciiciridci piycisciyi temizleyecek kcimbiyo Z
,i 11*;
» ‘kUi'|C1i’l!'iii"i sciptcinmoismdci énemli i'O]vOyl'iC1T'i'il$|GTdli’. Bu 1
- siirec zomon zcimcm (1Ii$l|mGdik bC1yC|k|Clkt8' piyasa kuru , ,- 1
-d(]|gC1iCii’TmC||ClflYiCi siirmL'i$‘tLir. Buno regimen piyasa uraci-
iik i$ievini iyi bir bicimcie yerine getirmi$... (20) 1

Gecmig dengesiziikiere ycipilan citif, sucu cicihci t'>ncekiie-

irin sirtina yuklemek icindir. Ruporu yozonioirm bnoe-ki dfimemde
de sorunlu olmug olmoiori, bu tciktigin gucunu biroz ‘<:izcitmok-
M,
tudir. <<A||§ii|mCidIk btiyijikiiikte p~i<\/osci kuru dciigciioinmaiorimoi !;4’¥',

._-_-:§;‘; i
"Cltlf ise uiuslcircirosi is. dtinyosindciki ciddi boizukiuqu ifcde et- ‘$15151
15:3?!
=mekte<;iir. Bir bozukiuk oidurjundan zoten his kimsenin ku$ku- _{;i;71
;:{:¢:1
su cici yoktur. J i ./>_/1
:Ti,'1i7i

Hemen tum i$ iIi$kileirincie, hcittci ic ticciretten cok uius-

iarcircisi 0-lcinicirdo, bir geiecegje dbnukluk niteiigi vcirciir. Pu-
ZC1i'|l\k|CH1 $imdi yapiiir ama iierde édenrnek Lizere ycipiiir. Eger
tcircifiorin ikisi cle édemenin defierinin ne OlCiCC1§]ml bilmiyor-
su, 0 zcimcin bu pczurliklar ZOl’iG$ii'. Aiici iierde bdeyecegi db- ‘-1
i

vizi kcicci O|C1bii6C8§ii'ii ‘biimediiji zcmcm do durum zorciur, sci- [(1715

tici ken-disine kendi pCli'CiSVIi’i|i’1‘fiGSli birbiegjerle geiecegiini bii-
medigji zaman cici zordur, Dbviz kuriciri iSflKi’Cl'i’SiZ oiduiju zo-
mcm Oiciccifii Ibudur; (21) Acii bir durum O\C1i'Ci‘K, merkez bankn-
, , .

(20 ; Economic Report of the President, 1974, s.‘ 182,, _ _

1
(21)' Geiecek an1a.3n1a1a2"1, -yam ge1ecektQki_tes1ima‘c igin bugiin kote
edilen fiyatlarlztdbviz satm almak, riski azaltabilir, Bunu ancak

F. : 24
370 J. K. GALBRAITH / PARA

ion geroekten de bir gtvveniik ortorm sogjiayuibiimek icin mu-

dohale etmek zorunda koimigiurdir. Bbylelikle dolgaicinmuyo
biI'Gkl|iTli$ bir pciro. istikrciri kusuriu bir poro hciiine ’gein1i$tir.
Dolgcilonmoyci birokmuyq, kirli dcilguicinmoyo b»irokmci' denil~
meye _bc1$|omi$t|r. 1974'de Ulusiorcrcisi P'orc1Fonu, merkez ban-2
koion turufindon kirli dGiQGiGl’Ti'fiCiY'Ci bircikmo uyguiumoicmni bir-
takim kUl'Cl|iGi'CX-DOQIOVGCGK gbrugmeieri DCi$iOUT\l§1il’. '
_ Kirli doigciiunmciyci bimkrnonin U|LiSlOl'Oi'C2Si tidorette .yoroit-
tug: sonuclcr hemen kétu OiifT'i(1l'l’il_$'(lY. Tami ve difier gida modde-
ieriyie ilgiii o|u§unListu buyuk uizs,\/erigiierin ycxrciirniyio, ulus-
|Ui’GTOSi ticciret 1973'de genigiemeyi sLirdL':rmu$tijir. Bu bozuk
uyorlomcinin ‘bir iieriemeyi yonsittifiinu incinciniur do, sayiicin
fazla oimcimoklq biriikte, yine de vcirciir. (22) Keyneslie ‘White’
in Bretton *Woods'doki UITi‘U’li(1!'i cok dahd iyi geyieir y0rci’c‘mbiya
dbnuk oimustur. Oniar umu-t eitmekte nukii c»imu$i:1rdir._ i

191731'de bc1$ic1ycm buyuk petroi fiyciti sikintisi tam etkisini‘

1974’de‘gbster0ii. Bu tur tcxrihin nice oioyi gibi bu ci-ci buyuk
bicude yciniig ‘Ofilflfiildi. Dim! kismen ureticiiuikeierin gimciiye

’ biiyiik tiiccarlar epey pahahya yapabilmektedir ve-, her déiviz igin

dc nxiimkiin olnlalnziktadnfl ‘ 1
(22) Renald A. Krieger, <~;The monetary guvemors and the ghost of
Bretton Woods», Chalienge (Ocak-gubat 1975). Diinya para du-
rumuyla ilgili gbzlem sahibi yorumlara ek olarak (bu yorumlarm
bazllan gu slra vard1§“;11:n1z sonuglarla geligkilidir) Profesbr Krie»
ger, Uluslararasl Para Form guve1~n61'1e1"inin 1974 tcrplantxslnda
Bretton Vvoods Sisten1ii’nin (;i':i»kii§iine g‘6sterd.iklc>ri tepkiyi vcciz
bir giirle ta,n1rh]a1n1§t11':
. <<Humpty Dumpty duvarm 1'.ize1"ine otul-mug; 1
Humpty Dumpty fena. halde yuvarlanmlg,
Krahn biitiin atlar-1 V0 biitiin adanflzuil '
Durumu gézden gegirmek icin bir adv E100 komitesi kurmu§_.>>~
I .. _ , “ ’2,~_;7€'d', > ~;—¢./4;.-<:.1»>-.§_>,,_,;”‘»1!S£.fJr;:;=¢;/ax? ->-1-.<~~»,7~/.~,-»
1ezaz-:-:-:-:a>?§:@i@?i%iz~:-;1-1-'-*2»-zwV/-.-E;-/-_->2-,-.~,,-,2 /’//;‘”’;",',‘,*”;;"j'f_;,4;"$1
_'W\74Z»<f<fA, xrvz,-~.».,¢;.-, 2; Mg;,,_;;-4;,-;;;//, ~_-_/:1: 2 :_,;_;.;,:",fl_;_~_-12-,~/,,-,7-,-.-_-,»,-7,-,-_¢_,,/A
1-__.__,_,;fl_,:(._//2,

"<.~':';;:;;

*4NER-EYE Giwcti? an i

-kudur kuiicmrri".-aciikibri pCiZC1i’-iikig[jiCL‘inC|8i’i‘ kuyncii<i<1nmi$, ins-

.rneh de €fif_iCiSY'Oi’iUfl sonucu oimu$tu. Yukurdci gbrduéumiiz gi-
b~i,“yuksek tciiepierin yo! cictiiji yuksek fiycitiann etkisi her zo-
mon icin iticczretin ko$uii<:1rini yiyeoekw/e hcimmcicicie ureticiierh
min -lehine cevirmekteciir. Bu ureticiieiin egiiimi dejtcim kGpCi-
sitede ya db onci yckm ciuzeyde i$ gbrrnek, piyasa ne fiycitge-
itirirse 0 fiyotcx" scitmuk Oilmdktfldii’. Biiyiik tciiepier bu fiyciticiri.
stok tutcibiiecek durumdci O‘1Gi'\iGi’Ci.g§|’G dcihci i“uzi0Ayiikseit-
mektedir. Petrol Lireten iliikeier icin etki “bii'CiZ ‘f‘C1i'k|i c:~imu$, tu-
‘ketici Liikelerdeki giliciii tolep Liretioiierin fiyciticiri yukseitmekie
ieiierinde‘ SCiililmCiTTii$. petroi kciimosmi, bu koiibnin do fiyat: sur-
durecek Ui’i|C1$i'T‘lCi\/I tehciit‘ etmesini bniemi$tir. iEnfics\/onsuz ta- ia}
1 1,
iep zcimcmi oisci, OPEC fiyqticirmi siirdurmek cok dczha izor oiur- i ,2
z:,»IT%
-du. Bu tur moi Qfl|O$‘mGiCii'ii’1ifl her zcimcin pek b~u$ciriii oidugu ;é;:-1-'1
*-séyienemeéz. Enficisy"Qn~ oimcisci bu seferki de bcisorisiz olurduf ;%',~:J~1

h' ‘Ytiksek petrol fiyciti her \/erde buyuk enflcisyon getirici olu- -1-I.‘~I
=~ZfI‘<§
mk niteiendiriidi. ABD'de bu durum, yénetimin enficisyohu kon- 5%
‘troi biitmu ciimciktciki beceriksiziigini brtbcis etmek icin kuila- r3:3:-1
,fii:13:31
FIEEE
hiicii. Asimdd durum ciefiusyon \/,(3ii‘C1ti11C1ii\/di.‘ Ozeiiikie Arcip Lil- i:~;=:a
L".:" I:
if.’ K.
keierinde, cimci iran’dci ve ’bCi$kCi yeriercie de, yuksek fi‘y(ZitiC1i’ii’i
getir-difii geiirin birikimi, tuketim mciiiorinci cici, \/GIii'ifT'\ mailm-
i’ii’1Ci dc: hemen 1hCifCCii'iCiiTi(]VCiC0ik kadar ~b-ijyuktu. B61/ie olum-
icfl, |'iCifCCii’imC!iTii$ ciurumdci biriktiier. Bu hciiieriyie cori s<1tincii- L. i
,-:€i'.i
ama gucijincien bir cekiimeyi temsii eder oiduicir ki, bu ciq etki -<4
_;_-J
1,111
IDCT-kimii’i-Ci0ii’i, petrol ve petro-i Cirunierine buviik bir sang, ver- D ' ‘Ti
.,i;@_;;,i
-,1 ,
;;.-; J
-gisi koymcikio bir oiciu. (23) 1974 gecerkén ciohci dc: beiirgin oi-
;Y'i'“iC1\/Ci bQ$iGyUfl etkiier, mciii siki$ikii§;iri Emcecien biiinebiiir et- i1
‘
2-1
-1

>I

$23) Petmi f'i}J8.‘£1I'ld3ki‘yUl£SQ1i§iI1 etkisi Bagkan F0irr1’un 1974 sonba.-

"‘na.1"1i1dia.ki <<Enf1asy01i konusunda Zirve Topiantxsl» diye biiinen
t0p18.111L11?.LY1I1d2i1”l birinde, Profesiir Richard N. Coopei" tarafmdan
’ gbzlemci bir analize tibi tutuinmgtu. Bu gbzlemi-n ne kadar sag-
1 i
i‘1k11'01du‘gu11i1 az kigi an1a'yabi1mi§'ti' ve bu sat11"iar1n~ yazafl (la
buniarln araslnda degiidi. ‘ i'
372 J. K. GALBRAITH / PARJL

kiieriydi. Tuiep uzcihrken rekcxbetei piyQSC1iQi’d'C1 besin, emteo ve-

hizn'ie»tierin fiyoti zoiyifiomciyo boeicidi. Buyiik eirketierin piyasa-
gucune schip fiyutior ise urtmcyi surdurdu-. iesizlik de Gi"(mGYi:
surdurdii. Petrol Lireten Auikeier sunoyiieemie ulkeiere, vergi C1!’-
isei yerine ge<;eb»i|ecek "bir eey SUi"iiTiU$lC1l'dl. Bunun etkisi, tipkr
enfiosyono kcirei uyguicnon iherhongi moii yo do poirciscii eyierm
gibi, enfiosyonu bnierneden bnce iesiziiéi ortirmak oldu.‘ »

Purcinin torihinde, torihin dogjrusci seyrini ciestekieyen foz-

ici eey yoktur. Bu tcirihte bir dbnemin getirdigi bilgi ve cieneyirn-
ier, bir sonroki dbnemde ybnetimei daho fazio zekér ve daho iyi.
ybntemler serjior. Bu konudo rehberiik sunmue oiciniordo toiri'h_
pek oz séz eder. 2500 yiilik deneyierden Ex/e 200 yiilik siki ince-
iemeierden o-rtoyu eikun para sistemieri, eimoiiye dek bong; db-
nemierincie tcitmin edici oimciktcm pek uzqk koimietir. Sonz0--
municirdra m~uhcfc1zc1kGriorh enfiosybnci ters tepki gbister/mi$.1
ama onu bnieme tedbirierine pek iltifut etmemieierdir. Liberal-
ier ise iesiziikekoinusunu doho bnemii buimuktcidiriqr. -AS||i'ldC1
bunlarin birini veya difierini y‘Ci$0yCii'l bir ekonomi OSIG iboeuriir.
deqiidir. Enficisyon bireok kimse icin tedirginiik ve coresiziik ge-
iirir. iesiziik ise daho oz sciyida kieiye daho buyLii< ciciior getirir..
Topiurn comm lhcingisincie, daho cok oidufiunu kesin oiorok CIfl--
iamonm bir yolu yoktur. Otuzlu yiiiorm égrettigji en bnemii ders,.
defidsyon ve -depresyonun uiusiarorasi duzeni bozdugu, her Lil-
kenin kendini kurtarmoya cciiiemcisino yol GCUQ-I, bu ccibdiqrin.
korneu devietiere ne gibi zcirorior verdigini de hie umursomo-
ciigi O|iT'iU$tUif.,A|'[I'i'ii$|I yiiiorin soniurmdo ve yetmieiercie b;Qreni--
ien ders ise, enflusy-onun do uiusicirurczsi duzen: bozduiju iol-~
muetur. Enf‘ioisy0~nia depresyon cirasmdci bir ehveni eer tercihi
ycipmqycl CCii|$Cifi|Ol’ cisimdci kendilerini uidotmoktocilrior. Onun,
di$ii'IdCi, efier yciimzcci kabul ediimie, geleneksei correiere bee-
vuruiurso, her ikisi birden been geieoektir. Bu biieeimden, ii»
beroi oisun, muhofozukér oisun, hie kimse sbz“ etme-mektedir.
Ve 2500 yilirk deneyimin SOFIUDGG ‘V0l’CilQiiTiiZ nokto do 0 biie-
eimdir. Pek oz tcrrih bu kadar mutsuz bir sonio bitebiiir.
”I?"?'L2_f
“W 22:‘-:f:I:I:1:I;-;:I ,-;‘:1':’I?;-15:5.-f:i.%2éi:1F5iZ;_??%i.%I€-i€%1~%I“‘ 11’; - M"/”"”"?Z‘Z;_':‘15?%’rY§§f5Z{€"3%3'ii€{i?£5’ii4':-1'-'-1W???’ ’ ~4~>-1':-4-»—¢
5;-1
F-vi
.1-,-11

1
1-_ .
_ J1

~1

Ia
33

Yirmi 'Bir'inci‘ Béiliim 4

47

' P3
111 :4
1-1, W1
jg
L , if
SONSGZ 211
1'. .11-2{.11

-'1 1.1
11 ,1,
Dcihci iyisi ycipiicibiiir miydi? Ydnit, i<<e\1et». ’ 161'?
1,.,:i
1/11
1,114
Bunun kcxniti porciyi yéneten insoniorcion bueior. Bu tarih- i ‘L1

_ten cicik secik CiT]|O$||OCC1k bir eey vcirso, 0 do bu gbrevin cok ¢§;“111"d
l‘»:’
mi
dueuk duzeyde yetenege scihip kieiieri cektigjidir. Geigeleiim hay- ‘111‘§>¢”
‘11:‘»'1§
17;1:‘1
ii kusuriu olon bu meeiekteki kieiierin yeteneksiziikieri, geneide‘ 1,”-1»r‘l
11¢
W ii
ekonomibiiimini, bzeide de poro konusunu kU$0’[U§ji dueunuien Or]

esrer perdesi torufinci-cin korunmoktciciir. Gbi'duQuihuz’gibi, ye- /;i

:9?
tersiziik, sorumiu O|Oi"iiQi'li'\ hemen hemen hicbir zomon b£1$Cii'i- I111:
i'~,’*I
‘.2/4

sizii§;m bedeiini bdememeleri ciurumuyio do korunur. Q Ti Ij

Son olorok, dipiomoside oidugju gibi, perusal konuiordu do i

cici bir konformist korokter, iyi bir terzi ve guncei mali k|i$ele-
ri diie getirme "yeteneiji, kieisei bCi$C1l’i icin, genellikie Cii’(1$1IiHCi
bir akiidcin dOhCi cok iee yoromuktci ve yegjienmektedir. Etkiii
eyiem ve bununici ilgili dCl$CinC6, korku ve ‘eieetiri uyondirir. Bi-
reyin hotirionmcxsini sagigloycin buniorciir, sonuc; degjil, Bbyiece
geneicie ekonominin ybnetiminde oidugu gibi, pOi'C1i'\ii'l yt'>nte-
"mincie de 'bCi$Oi’ISiZ|lk cogju kez bcieoridon daho bduilendirici ki-
eisei stroteii oimciktodir. L
Gunumuzde buyuk D-IJ$Oi’ISiZ||k\Gi' ineun yetersiziiéine, daha
doijrusu bUdCilO||Qii’iG yormok pek istenmez. insonm eyiemierini
ci-ciho derin topiumsoii gucierin kontrol ettifiine ii'iOi'iITiCik isteriz.
Hoegbru uzerine her zorrncm sbvienecek bir eey vcirdir. Kciiin ko-
374 J. K. GALBRAITH / PARA

fciiilikici ediigeniigin birieeiminin, ycihi yetersiziigin bir sorun oi-

uugu konusunda 'u\/anrk {iGVfGflmGliyiZ."B»u sorun dcikucinii-
mciz degiidir. Gecmiete ekonomlk politiko bcieciriin/di. Bnecxriii
oiueunu mutiu rustirjntiicirci deijiiybiigiii ve eneriik iflSCJi'iiCii'ii’i1~‘bU~-
nubqeoriii kiiciiqinu b(JQ|ClmC1]l\/IZH‘ ‘ 1 1 A ‘ "
Sirodcm inscmior \/Ci cici sirudan poiitikcici ioin, \/eterii mei-
ieri difiierierincien oyirmok, geiecekte gecmiete oldugundcm de-
ho koidy oirnciycicoktir. Ne vorki, ~bCi$Cii‘iy|G ,bCl$Cii’iSiZ|i§i1G\/li"t
etmek zor degiiciir. Doiuyisiyici tum ekonomikw/e poroscii konu-
icirdcrbcisit bir kurui eu oimciiiciir: Bueczrisiziifiii cicikicimcik ‘zo-
runda kalan herhungi bir kiei buecirisiziifja U@i'CiiTi$'[ii’. Perfor-
mcinsi kbtu olon kieiiere nuzik davrunmciiiyiz, omo Oi'iiCii’1i i$b~u-
eindu tutcicok kadar yilice géhtiiiu degjii, 2

Buniorm hicbiri bueurinin ‘KOICIV oi-ciufiguinu sbyiemek ciemek

de§i|dir.jBu tcirihten ciidigjimiz dersier Cii‘CiSii'ldC1 iki tcnesi bne
eikmciktcidir. Birincisi, poirci sorununurn ortik ekonomi, hotta hu-
kumet eekii sorunuyic tum bir eegiiciiim icinde oidufiiudur. ikin-
cisi, \/Liz \/ii énce ‘kCiCii’1_iiiT|(]Z, eiii \/ii bhce dciyeniiir diye kdbui
eoiilen rkbtu ekonomik performcmsci ortik i'CiZi O|Ui’iC1i‘flCiZ. 0 zu-
mcm icin ecmsiziik oicm eev, bugun bcieciriéiziik ciernektir.
Sen yiizyiicici ve dciha bnbeieri pure bzeiiikle t‘>nem|i\/(ii, Ku-
i'LiiU§TiCii’ fi~\,rut horekeirerinde genel bir guce suhip ciegiilerdi.
Senoiikciicir etkih bicimcie ybktu. Vergiler 1\1e uiusui devletierin
hurcornciiuri, dogjru turden bir ekonomik perfo1rmunsihFgerektir-
biigji bicimcie degii, 4SC1VO$ih‘_ZOi;UfliUlUk1Cii’iN ve bane zamuhmin
§htiYCi(;|'Cii'i"{C1i’Ci1‘ii’\ClCi11 kontroi ediliyordu; Pcirci oicirck he kui-
‘iCi|’ii|lYOi’SC1 ve ‘iTiiktCii'i heyse, ’dururn ohci gbre cie§;iei'yorciu;
B’r\/cin'i izieyenierin (ve one ‘1<.C1i'$i‘OiCii'i|(]i'i) icguduieri ycihiie de-
1§1u@1i. A 7 1 *-
Ccigdae zomcinicircici ulusol butce ekohomik performcinstu
sorztcivici etken o~i‘muet»ur. Tciiebin genieieyiprgenieieme\/ece§;i-
hi; fiyciticirin yukseiip yiJkseime\/ece§1in~i; isti-hcicimin cirtip urt-
;iTiG(\/Q_CCiQiTii; hukumet krediieri ve mevduat ycircitiimcisi hedeniy-
2=:_*‘¢w.»*&:u>f¢r;';»f:;;»:»':“;-'_-i~T=i<C<1-£~:';4~~:~ -¢'_~i~_-_*:::;1¢s:-2-;'2.z1.:"Iea-1,a?‘-W?Fii:.r.;.z¢2t*;r;¢';m¢,;'are:f;.‘&€5.'-;£€€€%?.i->".;?*.%;%§$+*2iwr¢:"§§g,:=s,-5-,;¢-511; -~ ,»,~__-4-_
FIZZ
$12-11

i-11.
1
soiushzh 375-
1
‘ . >” 1191 1|

_, :11
Ie poro orzinm ortip ortmoyocogini "buyuk élciide beiirieyen but - 1 1

cedir; Ve biitcenin btesinde. kuruiuelonn ve ‘sendikoionn, fiyot-- 7-_¢-,4

ion oiumsuz ybnde dogrudon etkiieyen, poro ve biitoe politiko
ionnin kisitioyici etkilerini *bozon giicieri vordir. Yeterince g6|'_--
diidiimiiz gibi, ekonomide tolep ozohr ve iesiziik ortorken, fiyat
ve iicretleri yukoriyo doéru itmek, sendikoiorio ‘kuruiueiorin gu-
- 1
cu dohiiindedir. Doioyisiyio modern ekonomide duroklomonin
enfios1yo1nio~ ‘b-irieeme egiiimi guclLidi.ir. i
Kurulueior ve sendikoioringucu, birebutun oiorok modern 1

devietteki guc do§1|h‘m| ve cofidoe hiikiimetierin egerhenligji so-

rueunu do ortoyo <;ikormoktodir.*B<">yl1e birgucun devletce uy- 1.
1
guionmosi cobosindon onioeiion, gelirin nosii dogitiiocogji ko- ,__ _

roridir. Bbyiece poro poiitikosi tum ekonomik pO|iti'kCil’Iin on-

cok kuouk bir porcosi 01imoktod|r_ E'kono1mik poiitiko do siyo- L
if
set biliminin, yoni gucu kimin kuiionocogi, -éduileri kimin kontroii
edecedi konusunun bir 16~§1esi‘o1imu$1tur. _ ' ,1i:»z;=‘1"i
-'1/‘W1
111111
1i
Hepsi bu kodordefiii. Sim-dil-erde poroiorm, bosildigji Hike- -1;»;-: ~i

nin dieindo buyiiik birikimier holinde '[Op|C1i'id|Qii’il gdrduk, Euro- i

doiorior ve Petrodoiorior -bunun en son érneklericiir. Bu bihrikim-~ i

ieri elinde tuton yo do sohip olon uiuslorilstu bonkol-or ve ku- i

i

ruiueior, bunion éyie buyuk miktoriordo diqer poroloro cevire-

biimekiedirier ki, bu oiov porosoi istikror icin voroion m»ekoniz- 1

monin kopositesini cok oemoktodir. Doioyisiyio coddoe poro: I

1

ydnetimi sorunu hicbir zomon oimodigi kodor buyuk uiu»sior-

orosi boyut KOZOi’imi§,Ill'.‘
Bir siorun doho vordir. Petroi ve gido konusundoki son br-
nekierin gbsterdigi gibi, modern ekonomide orz ve toiep, $i1m-
di onc-ok fiyat ve iicretierde ~buyuik horeketierden sonro denge-
ye gelebiimektedir. Bu horeketierin Lilke ici iiyot duzeyieri ve !1

uiusiororosi kombiyo oroniori iizerinde istikrorsiziik yorotici bii-

1
yiik -etkiieri ‘VCii'dl|’. Bbyiece istikrorli fiyotior ve istikrorii ulus-
iororosi degjietokueior do, .cok dnemii olon tek itek urtinierin
fiyotiorindoki bozucu h-oreketlere engei oimoyi gerektirir. Bu
ie de uiusoi siniriori oeorok uiusoi otoritenin oioni di$li’iG ‘ro- i
1
eor. A
1
376 J. K. GALBRAITH PARA

1 ,So~n oiorok bir kez doho tekrorioyoiim, gecrniete \_/eterii so-

yiion -pei’fO1'_mGl'iS.Cii'"i1i_k kobui ediiemez. ingiitere'cieki Nopoiyon
sovoelorindon ve B-irieeik Devietier'deki ic Sovoe’ton sonro,
porosoi istikrori ve mocieni poroyio bdeme yopmoyi yeniden ge-
iirebiimek ioin odimior otiidi. Ciftiik urunierinin fiyotiori keskin
bir dueiie gosterdi. iesiziik cie ortti. Cok eikoyetier ofdu, omo uy-
guiomodo hicbir eey yopiimodi. Ekonomik zoriuk 0 zomon olo-
QCii'idl$i oimokton cok uzokti. Drueuk fiyotior, oz ucretier ve ie
koybi Tonri’nm eyiemieri degjiildi. i-iukiimetin eviemieri de cie§;ii-
di hehuz. Oyso eimdi, sbviemeye gerek hyok, byiedirier.

Hicbir eey sonsuzo dek surmez. Amo iyi kuruioh bir eey
bir -sure devom ederi Doloyisiyio gecmieteki poiitikoyi (yo do
gec1mie1poiiti'kodon. koiomni) bicimiendiren guclerin, egjer bu
torihcede ciogru teehish edile-biimiese, gelecekte cie his olmoz-
sorbir sure ieiemeyi stirdurecefii vorsoyiiobiiir. Bunior htom on-
iomiyio torihsei zoruniuiukiordir. Bir ‘boeko oriiotimio, bunior
ccguniukio soniidifgi gibi ideoioiik tercih meseieieri d_eijiidir.
Ekonomik. poiitikoyi rokip ideoioiilerin orosindo bir seeim so-
runu olorok gb-rmek, zomommizin en buyuk yoniigisiciir. Yol-
nizco encier_oiorok ve genellikie ikincii bnem toeiyon sorunlor-
do, koeuiior bu iuksu boheeder Cok sikoiorok, kurumior we
iorihsei koeuiior oyrii deli gbmiefiiini, iiberoiier ve muhc1fozok6ir-
ior, sosyoiistier ve ortocoij zihniyetine sohip kieiier icin sog-
ior. Biri icin coiieon, herkes icin coiieir. ‘Biri icin boeorisiz 0iCii’i;
herkes icin feiokettir. ' ‘
Eijer yCi]k-ii’i‘Q.vGi6C’8ir(, yokin ve doho uzok gecmiein b;iruzon-
‘USIYSCI, ekonomik poiitikoyi ve eimdi onun bir b6.iCii'ifiCi oiohoporo
politikosini bicimienciireceiayo do denetieyefcek oiti nkoeui vor-
dir. Bunior: ,1 . .1 . é V ,2 . h A. ’ ,
1. Poro poiitikosin-1n1y.oidoVn oikmie yororsiziiqi ve buno
bei bGQ|Cii‘imOkiZCiT!»dO§CiC§1KiZ8,hHkGv_\l6 due kirikiiklori. Bu‘ belki
de yokin geemiein en ooik secik dersidir. Poronm ybnetimi or-
tik bir boiitiko de§1ii, bir uqroetir. Gerci bu ugjroekendisini ie
w I.-_/.,;;xr_';»:;.:-'2"*" ',":¢*“:-’1~':-1’_“;':p‘”<'7',v" ':::::: 1/f:Z’Z'.I"__z/'i'1»l-;‘,";".'-E.*:.,';’l"I~”1-“ii~Y"'W?f?Z%'5.:':::::,::é‘L';L"_i* '/ ;* riff,-"‘..;*‘¢'?’£i"'&”%’§%‘Q:—Z'}:"§ "{~ '5’-‘???‘_J-C-=,nY~='.'i'i€3‘3

SONSCZ I I aw l xi
1-/A

edinenleri bdullendirir, omo XX. yuzyillnbu konudoki boeori

ciuzeyi ozeilikie bir felokettir. Poronln ybnetimi Birinci Dunyo '1/1Y¢_Zi

Sovoei’ndon,sohroki bolluk ve depresyon "donemlerinin ikisini F3’ ‘L

de doho beter etmietir. 1920'ierin Ibuyuk borso oyunlorini ko- -*2???-*1

iC!y|Ci$'Ell’l'l'll$’[|l'. ‘Buyuk Depresyon sirosmdo ekonomlyi genie-

letme oroci olorok do boeorlsizdir. lkinoi Diinlyo SG\lCl$l siro-
sindo ve onclon sonroki iyi yillor boyunco poro yonetiminin ro-
lu ozoiinco, herkesin gorue birlifii ettioi gibi, ekonomlk perfor-
mons ook doho iyileemietir. Aitmieli yiliorln sonlori ~ve yetmieii
yillorin boelormolo ekonominin yijntemincle yeniden bG$|iCCi oroc
durumuno gelmesi, yoygin enfiosyonun ciddi duroklomoylo bir-
leemesine yol ocmietir. Ve konut yopimi boeto olmok Lizere
bore olinon poroyo ‘bO§ll’l’l|i olon sonoyilere korei oyirlm gozet- li;>i;@1
meksizin cezolondirici etkisini goetermietir. Bunun bir boeori
oidugunu ileri surmek, sovunuoulorinin hotiri soyilir beoerlieri- 1 z» 1

nin bile dtesindedir. Yolmzco kopitolizmin duemonlorl geleceK- 1

te bu kijiciik ‘vene yopocooi belli olmoyon m-onivelohm ekono- ' ‘1 hi

mininybnetiminde ‘bO$||CCl orcic; olocofimi umoblllrler, " 1

l\/lerkez bonkosi, oeklerin tokosi, eskimie 'bC1l’lkl’IO’[lQ~l'll’l de- ihilif
li
Qietirilmesi ve son core olorok bore olinoook koynok '0lrno gibi
yororli ieler ioin hold bnemlidir. Bu ieleri goyet iyi yopmokto- I

dir. Birleeik lDevletier'de diijer komu -kurulueloriylo birllkte, ikin- 1,5

ci olerecedeki tic'ori»lbonkolorin gozetimini de/yeterince iyi bir
blcimde yerine getlrmekteolir. Son yillorcio Federol Rezerv de
clohii olmok ilzere, duzenleyici kuruluelor dikkotlerini biroz‘ gev-
eetmielerdir. A1y"ni zomohdo ook soyiolo bonko eski iyimserlik ve
fuiursuz genieleme LiQ|'Cl$lSi ioine girmielerolir. Bunun sonucu
yeni bir dizi bonko iflosi olobiilrdi. Bu tur oioyloro Federol Re-1
zerv’in dikkot etmesi gerekmektedir.
Bu gorevler diemolo, merkez bonkoiorimn soyginlifii, doho 1

oz so~ru'mluiuk yuklendikleri orondo doho ibuyuk oloccrktir. Belki

cle kredi tolepleri surekli ook oidugjundo, biroz direnebilir ve
oronlormi yiikseltebilirler; ters durumlor ortoyo oiktigjmdo oh-
lor do ters dovronobilirler. Ancok temelde kontrol, eirketlerin
ve kieilerin bore oromosino neden olon guolerin elindedir, bu-
1
1378 J. K. GALBRAITH /' PARA

nun borcun veriimesi ya do verilmemesiyie ilgisi yoktur.

Adi! olmuk gerekirse, pcsru politikosmm, tehlikesi degilse
ebile etkisizlifii, sistem icindeki o|L'1rL1st dU$£|nen ki$ilerce kobui
edilmektedir. New York Federal Rezerv ‘Ban~kc1s|'nmlbc1$kum,
para politikdslncm yturekten incmcmlar icin ana sorun olcm para-
fllfl miktclnmn yeterli bir bicimole élculemeyecegineé i$c1ret et-
mi$tir. Klscl vudeli hcsreketleri kontrol etmenin miilmktm olmo-
dlgml ve bu hclreketlerin de énemli ekonoméik etkileri ‘bulundu-
Qunu sézlerine ek|emi$t~ir. (1) Poro p|C)liIikClS| icin pek fclzia umut
;kCl|mGl"flGl(tOdll', iizellikle tfim eylemlerin KISCI siirede yupalmusn
gerektigji, uzun dénemli cle<ji$ik|iQin~ kxso vudeli degigikliklerin
birikimi oldugju cm|mscm|rsc1. Aym gsekilcle Federoi Rezerv Sis<
temi'nin bir guvernérlll, <<...iyi bir para politikosu, (porcmm y6-
netimi konusunda) ne kadar $ey¢bi|mediQimizi kabul etrnemize
dc1vc1nm@c1kt0d|r,>> diye bir g6zle‘mde bu|m~u$tur. (2) Ycrygm olu-
rok kullcmnlcm omo etkileri bilinmeyen bir qrocc yo dc: yeni ‘bu-
,Iu$u doycmmuyu kqr$| ileri sullrijllecek QUCIU bir suv vcrdar. Atom
eneriisi, sesétesi tc1$|mc1c|||k, hotta freon guzi ilk akla gelen 6r-
neklerdir. ‘ V _ _
Yine de para politikcsino d~c1yc1n|ld1gj|ndc1 oiaéaklar dx/Le
hepten bilinmez de de§;ildir_ Tutulan kayrtlor ‘bunlurm k6tL'| et-
kili oldugjunu géstermigitir.
2. Ekonomik yénetimde dengeleyici etkenin u!u@s0| btltce ol-
musn gerekecektir; burc1d~c:,tolepf0zlc|s|yiq u§ro$mc1s|'icin ulusol
bxfstcenin $imdiki“ i5l£J‘mcL'|lesneksizIi§|inin giderilmesiano ko$ul-
dur. Bu ko$uId0 hem \/enilik, hem de ince zekd eksiklifii v_c1rd|r. E-
Qer poro politikclslekonomidekito=pIc1mt01ebi olijzenleyemiyorscl.
bu durumda elde yqlmzcq moii politikq KCHIT. Bu do, g6rdE|§1U-

(1) Alfired Hayes, 20‘Oca.k 1975'te New York Eyaleti Bankacllar Der-
negi toplantlsmda <<Para, politikasun smama zamanl» konulu bir
konugma yapm1§t1r. ~' ‘ "
.(2) Sherman .1. Maisel, Managing the Dellar. New York, W3/V. Norton
and C0., 1973, s. 311. *
==—/»=~_¢ 3'":?E22Za€2*;n£i€i%§55i:€i%%

SONSGZ i 8'39

miiz gibi, toiebi genieletmekte poro politikcisindun daho: kesin~

iige sahip bir’ bicimde ieier; bu nedenle de Btiyiik Depresyon
siroisindo iktisctcilarin iI'iC1I'\CH'1dCi puro. politikusinin yerini O|‘i'Y1l$-
tn’. \/e mcili poiitikanin tciiebi S|i’iI!’|C1l’TiUdG cok daho odil ve et-
ikileri énceden i<estirilebiiii'di. Toplczm tolebi genieletmeik ism
é
vergileri azcxltmcikta you do kamu h<Jl’COl'nCi|Oi'li’\i artirmoktu cigjir W4

poiitik ya do boekci tur bir sorun yoktur. Birleeik Devletier ‘Kong~

resi vergi indirirnieri gerektiginde, ézeilikie iebirligjine ve CGDUK ,¢._7il

iif/‘<1
="If~’n‘
davrunmciyo hqzifdir. Ayrica oldukcci buyuk bir grup liberal ik- \~i£T€
i.- Q ..

tiscitci tiim dertlere, hcitici bCiZ| dUl’UiTi|C|l’dG enflasyona bile oa-

re oiarcik vergi indiriminiigérmektedirier. Buna kC1|'$~|||k vergi cxr~=
’{i$I eéizkonusu oiciugundci benzer bir hevese roistlanmoz. HCH'CCl-= F11»-

muloinn kisilmusi clo, muhcifuzcikcirloirin sézde kuicin heves|e- !‘_—f:“ J

rini uyandirmosi dI$|I'\dCI, Vcryni derecede zordur. Bu satin ii:

iozr-in yazori gxdyie ibir» ofasiliéo ii'1Ci|'ll'i’iQFflC1|('EC|d_il’I Birieeik
Ltfifii
Dievletiefin sivii komu ihtiyoclcm, vzenginlerin ézel tUketim:Ie- v"'.» H’
fig?’
rincien dCIhCi OZ ‘kCi!’$l|‘Qfifi'|CiKTC1d'|i'. ‘ Bir,de YGDISGI bir zorluk
daho‘ VC1‘!*d||’; ineciut ve siiah ycirdimi durumioinndoi oilduufiu gibi.
coguniukics hcrrcczmayi kesme karcirinm cihnmosi ve fiili olarak
5.
klsilmcisayici, bunun tolep Lizerincieki etkisi oircsindci uzun bir 1
- ,: ‘
5;»;
1

ZC£WOi"i gecmektedir. :4 *1

idari giictin oeiri olmcisindan mhcitsiziik duiycm Aherkesin

VGFCtCCigi ctiziim, ulusoi hukumetin biitcesinii moii politikciduri
uyirmaktir. (3) HC!I’CC1l'fiG|Gl'|l’\ beiirlenmesi ve vergiierin konmusi iii?
1 V ,_1

eimoliki gibi oiobiiir. Bunun, komu ve- ézel hoirooimoiur, kCimUi 15:34.
ve dzel ttiketim Gl’GSIi'ldGk=i uygun bir denge iht~i\/cioinin uyg0r-
ca ibis’ degeriendirilmesi oiubileoegi umuicibilir. Ekonomi hemen
hemen tom istihdcsm ciiizeyierinde CCIii$’(!Qil'iCiQ, gelirier b6-ylei
soptcinom imrccimcilun kczreiiayubiiir. Béyie konun vergiler de. iii?
‘Iii;
Qieiir gruplan cimsincia topiumsai ve ekoinomik O[Oii’C_ik orzu edi- V; .
V."
i
if'

(3) James Tobin, The New Ecennnxics One Decade Older; Princeton,
Princeton University Press, 1974. s. 76. i

I
B30 J. K. GALBHAITH / PARA

elen yeniden g8lll',C|ClQllllTlll”ll SCl§]lClYClbllll'. O zomon vergilerde

belirlenmie sinirlor icinde indirim ‘\/C1 dC1 Cll’Tl$~ yetkisi, scilt mdli
eneclenlerle (drnefiyin, dcihd genie ekonomlk politikci) yénetime
bircikildbilirz Bu degielklikler, fcirkli gelir gruplciri orqsinddki
vergilenclirmeyi buyuk élcude degletirmeyeoek gekilcle tdsc1r1m-
lcmdbilir. ' é V
3. Plycisci gucu oldn yerde CiOljl’LldCll'l fiyat ve ucret kontrol-
lcxri kcicmilmozdir. Béyle bir gucun VC1lfOllTlGdlQll\/‘6l'|6fd8 (‘sen-
idikcilcirm bulunmcidigi tdrim, kiicuk girieirnlerl kontrollcir uygu-
ldnmumcilidlr. Toplum tcilebi dilzenlemek yeterlidir. Kontrollcir,
oz kieinin kabul etmeye istekli oldugju, lama istekli degillerse cle
nrtodun KCllKl"flC1y(JCCl§l bir politikciyi ycmsitir. iyice gérdugjumuz
gibi, tum yd dd tdmo ycikin istihdom duzeyinde guclu kurulue
ve senclikdlcrin piyoscl gucleri kendi enflosyonist dincimifiini
\/Cl_l"GIG‘bl|lF. Vine gdrclugumuz gibi, bu tekror tekror béyle ol-
mueitur. Bu enflcisyonist cltillmi durdurmcik miimkundtir; cimcijo
z~c1mcm*yc1 imerhcimetin yd do politik yqeomi, siirdiirmenin kal-
£lll’OmC1yClCG§l koclcir cok iesizlik ve dCl|’1Cl bU‘y‘Uk durdklcimoyci
razi olmclk gerekecektir. Bu boski surerken, poro ve muliye po-
iitikalorinin kU|lCll’ll|l'flC1Sly|Cl enfldsyo-nu durclurmd yolundci bir
lbO$'k(] cabd do sonci erer. Bunun sonucu olon iesizlik ve du—
.l'Clk|QlTlC1 cok ciddi, iki pcirtinin politikcicilcirmin dd kabul etmeye
yCll'lQ$l‘l'lClyClCC|klCll'l kadar ClC_l vericidir. \/_e bu sonuclur, cure ol-
mcik Cizere tdsorldndiklciri enflcisyonun son bulmcismddn cok
bnce ortoyci cikmietir. En qzinddn bir sure lcin enflasyoln ciddi
durokldmcivld ibirleetirilmietir. ~ i
Bu tcitsiz etkilere tek secerlek, pivcisci gucu olcm kesime
vdevletin dogrudcln mudcihcile etmesidir, cunku orcido tcimistih-
ddmci UlCl$lTlClClOfl énce ve clueen tcilep kClT$lSll’lClG, ucret ve fi-
ycltldri cirtirmdk icin ijzel eylem gucii vdrdir. Béyle bir se<;enek
bzel kurulugun elinden derinden beslenen gucu Gill’. Benzer bi-
icimde sendikdddn olci. Geomieteki ve eimdiki ekonernik egjitimin
~co§unun ydnlie oldugunu itircif eder. Amci yine kO$LlllOll’ll'l deli-
-gdmlegji KClf$-ll'YllZdC1. Bdyle olunoo dd, tum isteksizligje KOF§‘>lH,
.k‘ont.roll0r sorunu tekrclr tekrdr geri ddner. i e
»,e;r,—.~.&%:ui~..%¢ "rv,-1:'-:/:fl:r:»:»:»:L:>_-:~_~»,:/Z-_~;»;,;,;;>;;;»'"‘
<4 M 6 4):’ M” , V¢@,>,,,, "M->':;;;;;;,;;;fl;:"~; /:_~f "Q22€:%2:22:5i22%:/2;22:4: :2;
—-r‘%%~ '“7/4~ A~~~-
f““Z1/_T.l'Lfi-ii-?>Q>.’“»f;_,l_¢1><w' ,, ll

ISONSGZ 381

ll
4. Modern ekonomide pCll’ClSGl ve ekonomlk yénetim, ddhci ll
genie gelir cldgilimi sorununun ciyrilmciz bir pdrcdsidir. Bu dd
ii
giderek (]Clk secik ortciya cikcicciktir. l\/luhdfdzdkfiir egjilime sahlp
birine, ekonomlk politikcinin sciclece teknik bir mesele olduqu lil1
~l
~du$i.'|nmek kadar oekici gelen bCI$KCl bir eey dcihd yoktur. Bu
T,
durumdu SOS\/Ci! smn‘ YO dc: sosyol politiko cliye bir sorun s62-
kcnusu de§1ildir.'D'oi§1ru teknik olclugju tcikdirde (érnegin Mr. l
Nix0n'un zancicitcilcinnin ustdcd dkortu) ekonomi clogru ieleti-
lecektir; gillc, gelir \/B‘bLll’l|Gl'll1 zevkleri etkilenmeclen kcilciccik-
‘ill’. Liberoller cle pGll’Cl ve mcxlipolitikonin (gelir ve fiyat kontrol‘-
ldri dd dcihii) soisycrl clcidcm ydnsiz olclugu dilieuncesine bCl§l-
elk degillerdir.
Amo béyle clegilclir i$te. Gdrdu-Qumuz gibi, modern ekono-
mik toplumun and dzelligi, gelir ve tuketimlerine recetevéiri Sl-
lnirlomulor konmue sosyal Sll'llflCll’l kabul etmemektir. Bu redde- 1

diele birlikte Llretim Lizerinde kGl'$|lCll'lClmOyClCUK olan tcilepler ge-

lir; bu tqleplerden deenflcxsyon clogqr. Kopdsitesinin Listilne cak-
mie dlcm ekonomi iizerincleki tdleplerin énlenmesi icin mcivi kui- ,l

kuli iecilerinin Licretlerinin dolciyisiylo tuketimlerinin kisllmcisi

gerekirse, 0 zomon bteki gelir gruplcirmin toleplerinin cle du-
etinulmesi zorunlu oldcoktir. Yénetici oyliklori, mesleki gelirler,
mLilk- gelirleri cle incelenmeye télbi tutulcicciktir. Zenginlerin yo
do cok zenginlerin tiiketirninin ibutunun kucuk bir p(1l’CC1Sl oi-
izclugju bu konuyci bir cevcip,do~lu$turmci»\/czicciktir. Eeitlik sorunu,
iycmi herkesin eeit mucimele gdrmesi yClklCi§3ll"l"ll,‘ toplcim gelir ko-
nusundun clcihci C12 dnemli degilclir. Dolayisiylci dahci bilincli bir
~e$it|i§]e gdregelir clczgjilimi, bCl$Cll’l|l ekonomlk politikonin VC1Z-
‘gecilmez bir égesi hciline gelecektir‘ Yeterince gérduk ki, laced-
.r|li politiko, sendikoicirm t‘Cll6Dl€!’il’l6 kisitldmcildr |(OfiTTlG‘yl gerek-
itirmektedir. Ne vor ki, bu tur kisitlcimcilor icin bGZl ucret ve oi/~
lik olcmloiri secip digierlerininkini dokunulmciclcm bll'ClkOfi‘ bir po- l

litiko loin gelecek yoktur. \

5. Cnemli Lirun ve hizmetlerin Cll’Zli’ll ve soklcinmcismi plun-

icimoi, giderek drtcin bicimde pUl’ClSCll ve ekonomlk yénetimin bir
bgjesi olcicciktir. Akczrycikit, gidca, konut gibi énemii iiriinlerin CH‘-
332 A L J.K.. GALBRAITH/PARA
¢

zlmve kulloniminl dengelemek loin gerekli ,oldn fiycxt hdreket—

leri Gl"ElK buyuk; ‘éylesine buyuk oldbillr ki, ucret ve fiyat istik~
mrmo zdrdr veren b(JSkl|C1l' yc1rdtdbilir.Bu tur kitllkldrd dcik co-
re, d8V|6’£‘ml'.'ldGhCl|8Siy‘|6 drzi genieletmek yd do kullunimi dzolt-
mdktlr. Bdyle eylemler ‘bdrm; zdmcmldrmdd modern hukumetle-A
re iyuklc-mmletir; Arz ve kullcmlm sorunldnnm ikisi de ulus-Ustu
olduqundqn, bu "gérevler icin ulusol plonldmu otorlteleri um»
smdci iebirligini gerektlrecektiir_ Ve Ll|US-dl$l drgdnizosyon leek-
lentl olmdktddir. BCl$llCG enerii ~ve gidu ‘konusunda ~k_0§ul-
lor, her zdmonki gibi ideoldiik oldrdk istekslz kieilerl ihurekete
geemeye zorldmdktcldir. i i
6. Uluslciroirasi déviz kurldrindo istikrcxrslzlik sorunu ‘yeniden
Olf’[O'\,/Cl _<;il<dcdktir; gecmiete oldunju gibi gelecekte de l<estirile-
mezlik bir oézum 0lCll'Gk gdrunmemektedir. UlUSl€ll’<Ill’CJlSl~pCll'Gnlfl
istikrdri cmcdk ulusdl» ekonpmilerln istikrdrli olmdsi dUl’LllTll.lfid0;
ed-Qldndbllir, yoni sdndyi Lilkeleri mdkul 'o'lcude yiiksekbir lstih-
dCiml, ddyonildbilir-élculerde lS’£ikl’Ul'll\“iyC1’tlCll’lCl b-irleetirrneyi ‘bil-
.g:drdiQind0.‘O zcimdnd kddcir \LllLlS|Gl'G;l’ClSl porci reformu konusun-
dcikl tum kOl’lLl$lTlC1|Gl’ b~o$lukt<:1 kdldcdk ve CCill$Uk|Gl‘l lglerl bu.
tdrtiemdlord ‘bCl§}|l' bulundnlclr dl$ll'\dCl gdzdrdi edllmelerlnde blr
lehllke olmdydcdktlr. _HCll'€k8l1ll poroldr bdnl<dldnn,. ook-uluslu
eirketlerin ve ddhd dz olarak dd serbest spekuldtdrlerin elinde-
CO§Cl|l'l'lQyQ"Q€VOl'l’l edecek, sonuctd reform uluslordrdsi polrd.
horeiketlerlnin duzenlenmesini de kcipsdydcuktir.

Ell’ beklentl ddhél vdrdir ki, gercekleemesi loin yurekten dl.lCl

emiektei/E2. O do pO\li’ElkCll'Ill'l gelecekte tdhmlnlere degil, gun-
cel gerceklere doiydnmdsidir. Neden béiyle olmdsi gerektldini ye~
lerince gdrmue bulunuyoruz; ekolnomik ’ECll'll'l'lll'l!8l' O'iCiLil*Z(,‘-Cl ku-
surludur ve TGSYT!-l»1ICll’ll’l"lll'll6l'Cl6 de ydnilgwd KC1Cll'llllTlClZ blr eqi-e
Elm vdrdir. Enoler durumlcir dl$ll'lCiCl hemen her zaman bu tdhn"iin-
ler. po-litikoi tdscii'imcilurinin olmdsini umduklom yd dd olmdsind
ihtiyicu; duyduklclri eeyleri ydnsitir. Yd old Vielridm SClVG$l hor-
cclmdlcinndci olduiju gibi, resml vddtlerde 0.eAlis§,klye- dueemeez.
 - - '3?-{Ar/' £4‘/§'rT;‘;"a/‘rfi~'/'v\\“;.“?',,_e-1,7,,-,,,_-,__ A re,/4»
~51/ifii:?ii~1*-%1:-ze-:-29YW1’1ééé-fiéé%§é§;%%5%2%€%2Z%?7?1?i?il1i-;aé§2%%?M:M"z,,23:: irliiFILE/Zs%2LfrI&2Z¥2Z1z; - _ MM _ /—,—..~:s,—;»;~< -~:--»-T->--11

‘ii
SONSQZ ~ 383
iii
ll £1
Cdzum ddhd iyi tdlnminler dedil, \/Cll’OlC1i'iCl'CClbUk‘\/6 bdhdne bul- .~ in
F1

mdydn uyum SClQ‘lCllTlCl, drtik vdrolmdydn kdreisindd ise cdbucdk

ve bdhdne bulmdydn degieiklik ydprnddir. 1974 yClZl sdnldrindd
bdekdnlik rndkdmmd yeni gelen Gerdld Ford, 8l’1flC1SyOl'lLli’l Ame-
rikcm ekonomisi icin en rbuyuk tehdit oldugunu ildn etti. D'Cll'lCl
-Clltl dy do-lmdddr: l$SiZ|i§jlll hizld drtrndsi, Liretimin duemesi ve
fiydtldrin dyni dtizeiyde‘ kClllTiGSl kClf$lSli'lCiCl, bu kez de durgun-
lufiun en ‘buyuk tehdit oldugjunu sdyledi. Vurguldmdnm ‘bbyle
yer degietirmesi bir hdtciyi itirdf etmek degildir. Guncel kdeul- I F;

i
ldrd bu edbuk. tepklyi Olkl$|Gl'l'lC1llYlZ. Yeni Bdekdn'|n hdtdsi fik-
rini degjietirmesii degil, enfldsyonun dncdk durgunlukldiyl edi- raw

lecegini sdnmdslydi. Bdekdbir deyiele, eirketler ve sendikdldrin

piydsd giicununé dncdk iesizlik ve dueen uretimle dzdlcicdgmm l ll

S(]fll|l'l'lCiSl_ Sddece 8F|l€|GSYOl'l|Cl depresyon drdsindd bir secim W1

sundn hiebir ekonomlk politiko tdtmin edici oldmdz.
l

f §1
l‘\‘|T<>_g3Z‘gL1:
K6kle‘rini_ bu tdrihcenin derinliklerlnden dldn sonT*blr bek- lll?/‘ill
if '1
lenti vdrclir. B-ir kez ddhd <yine-leyelim: Hicbir eey sonsuzd dek
silirmez. Bu. enfidsyen icin de, durgunluk icin de geeerliclir. Her
biri dClVl‘C1nl$lCll'I (ve tutumldrl hdrekete gecirir; kendisini sonu < l:l

<UlCi$tll‘mGyCl CCl|l$Cll'l eylemi dogurur... ve sonuetd dd kendini bi- l l

tirir. Aricdk gbrduk ki, enflds-yonun durgunlukld giderek ortdn r
l_:
1

l
birleeme OIGSIIIQIHI fmlemek icin gereken eylem de ddhil, lhtiyde
=duyulcm eylem kdrmdeik ve cork eey ‘tdlep edicidir. Ve giderek
ddhd cok béyile olmdktddir. v
Artdn bicimde tdlep edici kdrdkter bu Sonsdz'un dnd mesa-
iidir. Bu tdrihceden kesiri oldrdk dnldeilcm bir eey vdrsd, 0 cld
l
euofur: Kenclilerini bu sistemin en gucliji sdvunuculdri oldrcik go-
renler eve bzgijir girieimin, hdttd kdpitdllzmin en yigit dostldri
ildn edenler, sistemi koruyup surdurmek icin tdscirimldndn 6n-
‘lewmlerden en cdk korku duydnldr dlucdkldrdir. Sistemin perfor-
l" l
mcinsini iyileetirecek, SClygll'l|l§}ll'll drtirdcdk ve hdydttd kdlmd
kdpdsitesini ytikseltecek oldn eyleme en cok yine bunlcir due»-
mdncd ddvrdndcdkldrdir. Kdpitdlizmin sonunun gelmesi icin dud l
 -=¢

as-1 ' J.K. GALBRAITH/PARA-.

ederiler, Yeni D~uzen'in eylerncl ve olumlu ruhunu hlcbir zdmdri

hoe kdrelldmdmdlidirldr. Zdmdn zdmdn kCil’$l’£|Cll'll"ll >yCIEl$'(ll'h'lCiK
lein iyims1erli§;irlin{ gdyrertkeeliqiniln yd dd yCikLimluluklerin_in kur-
bcmi olimre” dlsd dd. bu rub $l‘stei>ni cdlleir klldn edbdycs vClCll,(-
ilr. Bdyle bir ruhld gudulendiginde‘, sistem her zdmdn COll$~ml$-
lir. Kdpitdliimwlneonunun gelmesi ieln dud edenlerin turn olumlu
eylemlerl, ézgur girieimin temel ilkelerine duemdn Liyelerden»
dluemue bir hukumetiri iebdemd gelmesl yoluncld olmdlidir..
; 7:’ *"‘~‘\ ‘
§"j>~*‘"i " " if ‘V ”"'" F‘/ff
,,l¢"‘§'NrnW\@ ' , [( Z fl X ‘ ‘(yr
if ‘F )
b /
\

ix» V ' r

/l’ k \ A
\%_,_:;§,_ K3‘; l_e 1,, ll/\",f\ §.e<5i;./‘£5 \ 1% Leer/if i' M
l if
l M _ \K ' l c —-\
W.
i‘@:1,-§d cl , ‘ E it (,5-l
‘fl- A- <£‘/
l 3.
. Q9!
§\»»-*
_ "*5:“M3 ‘ .35;
mum“I
my %\ I I (/1;

dw