Você está na página 1de 20

I Festival de Música de Ourinhos (2001)

(Revisão 2006)

Curso de

HARMONIA
AVANÇADA

Marcelo Mello
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

ÍNDICE:

! " #

$ %

# &

!"

' " ( " ( ) ( #

* '
# $# % & " ' (
(
(

# $ ) *

1. APRESENTAÇÃO
+,-./012+ 3,.40 2+ 56.789, ,56:+ 49; 9 5; 0 .7.4.0-./0 <.97+.60=7>9 ,? 70 4.202+= ; 0,
-0; @A; 70 ; 9@.1.B0C>9 2+ <+,,90, 2+ /D6.0, 6+:.E+, 29 +,-029 + 29 <0F, ,,9=09 9G+6+4+6 5; 456,9 2+
.7/+679 2+ 01-9 7F/+1=2+ 2560C>9 6+10-./0; +7-+ 456-0 &9 H5+ G04.1.-0 0 <06-.4.<0C>9' + 09 ; +,; 9 -+; <9
04+,,F/+1 0 H50.,H5+6 -.<9, 2+ +,-5207-+, 2+ 3,.40= 2+ /D6.0, <694+2I74.0, , 0-./.202+, +
<06-.4.<0CE+, <69:60; 020, <9,,.@.1.-06>9 5; 0 +J<+6.I74.0 -A47.40 + 5; .7-+64K; @.9 451-5601 ,+;
23/.20 /01969,9, <060 -920, 0, <+,,90, +7/91/.20,
0<9,-.10 2+ 806; 97.0 0/07C020 0H5.0<6+,+7-020 A 5; 0 G+660; +7-0 05J.1.06 29 456,9=H5+ ,+
@0,+.0 70 0<1.40C>9 2+ <6.74F<.9, 2+ 49; 9 G5720; +7-9 29, 4974+.-9, + 20, G96; 0,
2+ +J<6+,,>9 20 ; 3,.40 -9701 ,,.; =+,<+60L,+ H5+ 5; 0 0<6+,+7-0C>9 4974.,0 29, <6.74F<.9, H5+ +,->9
<96 -6D, 20, 6+:60, 806; M7.40, <9,,0 +J<1.406 ; +1896 7>9 ,? 0 806; 97.0= 49; 9 -0; @A; 0 <6?<6.0
; 3,.40 -9701= .72+<+72+7-+; +7-+ 20 A<940 95 29 +,-.19N<96 .,,9 G960; 5,029, 49; 9 +J+; <19, -07-9
9@60, 2+ /D6.0, A<940, 20 -602.C>9 ; 5,.401 +652.-0 +569<A.0= H507-9 407CE+, 20 ; 3,.40 <9<5106 29
,A4519 978+4.; +7-9, 2+ 1+.-560 2+ <06-.-560= -9701.202+,= .7-+6/019, + 04962+, ,>9 6+H5+6.20,=
+; @960 ,+ <69456+ ,+; <6+ 0 ,.; <1.4.202+ + 9 +7-+72.; +7-9

3
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

2. RE-VISÃO: PRINCÍPIOS BÁSICOS DE HARMONIA

TENSO RELAXADO
Sensação de proximidade do Sensação de término (ou
término pontuação) do trecho musical
! " #
$
% & %
! "
' (
− # )
− # *
)
− #
+ , * * - & &

¬ !
" !
# $ ! % "
!! !

− . (

¬ & ' ' ( ! ! )


! * ("

4
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

¬ + , ( !
!
/ "
/0 1# 2
* .
3 *
- " (

0 &
4 - * * - . #

5 $ .
6 . 5 %
(

DO RE MI SOL LA DO
I V

¬ & - ( !
" !.
0 & "

5
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

¬ / ! ! 0 0 ! !. ! !
"
! 0
/
/ 7 ' +
8 9 - "
: ; < ; ;

3 (
− ! ( < ; = >
− ? ( @ A
B /
- (

< > ; = @ AC

? ? !

¬ 1 ! ! 1 !
+ * D
D , ) "
, * , $ $ + *
* *
* *

E % D - 5 $ (
− ( @ A F
− ( ; =
− ( < >

¬ 2 ! ! 0 . )
! 0 0 %( # $ !
+ - - . +
" ; A

+ - @ ?
A ? # , -
- .
A " -

0 A ( 8
, - $ @ A
. D

6
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

- . *
A , @ - *
:
! - +
* GH
(

¬ . !
3 ! 1

¬ &4 " %
+ " 8 & 3
- " " (

¬ !
" 4 % * * 5"
! . !
3 6 ! ) 7
0 "
" - I + (
A B C D E F G
LA SI DO RE MI FA SOL
+ " (
" # "$ )" "%&"$ )

7
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

¬ &( * 8 4 !
% 9 ! . 6" (!
"! 7

¬ &4
+ " 5 "
/ *

+ (
Tipo de acorde notas que Exemplo da Exemplo de
compõem melhor cifragem cifragens
o acorde ( ex. do) evitáveis (ex. do)
Acorde maior do-mi-sol nenhum sinal adicional CM ; C+
(C=do maior)

Acorde menor do-mi -sol Cm C-

Tríade diminuta do-mi -sol Cdim Cm( 5) ; Cº

Tríade aumentada do-mi-sol# C(#5)

Tétrade1-Tríade com sétima menor do-mi-sol-si C7 C7-


(um tom abaixo da oitava)

Tétrade2- Tríade com sétima maior do-mi-sol-si C7M C7+


(um semitom abaixo da oitava)

Tríades com notas acrescentadas, do-mi-sol-la C6


formando intervalos maiores e
do-mi-sol-re C9
justos
do-mi-sol-fa C11

Tríades com notas acrescentadas, do-mi-sol-la C( 6)


formando intervalos menores,
do-mi-sol-re# C(#9)
diminutos ou aumentados
do-mi-sol-fa# C(#11)

8
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

¬ : 4
0! # $ ! !
.
3 D - (
− " ' &+ 5 4 8 I
6I III
− " &+ 5 4 8 6
III 6II
− " () & + 5 4 8
I6 II 6I
− + * "
. J K .
: 8 - )
-

¬ # $ ! ( 4 6 ( 7"
! . )
!0

/ . 8 (
− D " I I6 6 #
A I6'I'6) (L'2' M

− D " A II' III'


6I) (/ '+ '#

− N * " 6II # *

− + D +
I 2( 6I + (
III # ( :
+ (

9
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

0 . " *

6 (

. "

10
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

3. PRINCÍPIOS DE HARMONIA FUNCIONAL

! " # $ # $%
& '

"
! () !**
+ , -
. -/ 01 + ,2+ ,3 + , 4
. # 5 # * 6
" 7/ 88( 9: ( ;<=>
! ?
$ " $ @
# 5 + . % ,
+ , A .
!
. % ?4 %
/ # 0 B .
# 5 +5 , " . # 5 +
,' C B . + ,'
. + ,'

"D . +
,
+ ,
* # D
% % . %
! "
# % >; >E 7 +:F 5 -F
GF ,* '!8 )( 1H -)!7 % >I
>J . . ! "
& $ .
# 5 + % , #

0 # 5 % K < G 0
# 5 # ' +
,'

Fr. Schubert, Improptu em LA bemol menor, op. 142.


J. S. Bach, Coral 298 - “Weg, mein Herz, mit den Gedanken” (Cantata
19).
João Gilberto, Bim bom.
Caetano Veloso, Como dois e dois.
Lennon&McCartney, Yesterday.
(exercício cap. 3)

F. J. Haydn, Sinfonia N°101, em Ré (mov. III – Trio)


(exercício cap. 3)

Noel Rosa, Pierrô apaixonado.


(exercício cap. 3)

G. F. Haendel, “And the Glory of the Lord” (Messiah).


(exercício cap. 3)

Caetano Veloso, Lua de São Jorge.


(exercício cap. 3)

11
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

4. ORIGENS DO SISTEMA TONAL


4.1. Origem acústica

!" #
$ %
$ %! & ' ( )

' ( !*+!

' ( ' (

"% $ %

,% ' ( $-% $.%


$/%

" ) ' (
)
!* 01*2"2 &
3"4*55"

12
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

6 $ & 7&8%
/9. $ $ & 0"%
:9/%!
) ; $
:9<9=% 0" 8" & & > 3 7&8 7&8 73 1*!
?
+ !@ ; $ ; + ? %
& 1* 1* > 3 ? $ ? % +
! 1* ) A A & >3 (
$ %!B
C
. -9-.!B
$0 3"4*55" %

5 $" @ ? %

Frequência Frequência Frequência


Nota Nota Nota
(Hz) (Hz) (Hz)
C0 32.703194 A# 1 116.540947 D4 587.329529
C# 0 34.647823 B1 123.470818 D# 4 622.253906
D0 36.708096 F# 2 184.997208 E4 659.255127
D# 0 38.890873 G2 195.997711 F4 698.456482
E0 41.203442 G# 2 207.652344 G4 783.990845
F0 43.653526 A2 220. G# 4 830.609375
F# 0 46.249302 A# 2 233.081848 A4 880.
G0 48.999424 B2 246.941635 A# 4 932.327576
G# 0 51.91309 C3 261.625519 B4 987.766602
A0 55. C# 3 277.182648 C5 1046.502075
A# 0 58.270466 D3 293.664734 C# 5 1108.730591
B0 61.735416 D# 3 311.126984 D5 1174.659058
C1 65.40638 E3 329.627533 D# 5 1244.507935
C# 1 69.295647 F3 349.228241 E5 1318.510254
D1 73.416199 F# 3 369.994385 F5 1396.912964
D# 1 77.781746 G3 391.995392 F# 5 1479.977539
E1 82.406876 G# 3 415.304688 G5 1567.981812
F1 87.307053 A3 440. G# 5 1661.21875
F# 1 92.498604 A# 3 466.163788 A5 1760.
G1 97.998848 B3 493.883301 A# 5 1864.654785
G# 1 103.82618 C4 523.251099 B5 1975.533325
A1 110. C# 4 554.365234 C6 2093.004395
5
$0 0 3"4*55" %

) D
' ( !8 +
) ' ( & ? ' (
' ( ) !"
' ( E E $F <G :G />
/ !% ' (

13
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

6& -H ' ? ! & .H ' ?


-H! C AoitavaA!I
; '
; ; -H ' ?
$ J K%! 5
' ? $
chroma%! & ;

' ? !L ' J K!& J K


F ? 1 > 0) 7 8) 7 ?!7 -H
' ? D -M ? .H ) #
? ) ? J K!

" 6' ? # B
( !&
; ( !& #
$ + # %
6 ) B

4.2. Origens históricas


* 6 B + 3
> !" + ' ;
#
!N!* # +
' # !
* E < :
$ + --%
$ O O # ) E %!*
' ? C C
' ? !* E
$: < % C $ %
!2 ')
C ' ? !2 + & &
+ + 1* $ %
73 $ % 1*
0"!

4.3. Escalas menores


" 1 $ ! -:PP% C

14
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

$ 3 333%
$ 3 333%!Q
$ R!:% ? ' $ N + %!
@ C '
$ 6' B % !@ C
)
( C $
6 + B %!I
' !*+

C 8" & &


8" !"
! " # $%

! " # &

'() " # %(

*! " # !

! " # !!!

" ? ' (

& ' ( ' ) C !


@ $ %
S!" S !7
? ' (

15
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

0 S3
' S S33 !2
#
+ ? !"
' ( 6 B S3 S33
6 B!
L C ' (

!" ?
; ' ( !

ESCALAS GRAUS
Menor natural 3 R 33 R$ <% 333R> 3S R S R S3R> S33R
Menor harmônica 3 $R> % 33 R$ <% 333R> $T<% 3S R SR S3R> S33H
Menor melódica 3 $R> % 33 R 333R> $T<% 3SR SR S3 R$ <% S33 R$ <%
Acordes mais usados 3 R 33 R$ <% 333R> 3S R SR S3 R> S33H
(ex. LA menor) " R , R$ <% QR> R *R 0R> UTH

$ + + -/ -R%!

' (
+ -F ..!

(Idade Média), Ofício de Segundas Vésperas.


(Idade Média), Exemplo de organun.
--------
Rita Lee e Roberto de Carvalho, Mania de você.
Czerny, Estudos escolhidos (p/ piano) – N° 33.
Luis milan, Pavana (em DO maior).
Toquinho e Vinícius de Moraes, Tarde em Itapoã.
-------
L. V. Beethoven, Piano Trio em DO menor, op. 1/3 (1°mov. –
trecho)
(exercício cap. 4)

Chico Buarque, Roda Viva.


(exercício cap. 4)

Cartola, As rosas não falam.


(exercício cap. 4)

Jimi Hendrix, Crosstown traffic.


(exercício cap. 4)

------

16
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

5. HARMONIA A QUATRO VOZES

! " #
$ % &
''
( ) *
" # + , &
-
$

5.1. Coral
*
) &
.
• " ) #
+ /

• ( 0
.

• 12 ! $ 2
0 3
& &
.

17
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

• %
/ 4 * 5

" 6)
# " #.

• 4 & / &
+ . !
! 6 " # !" #

• ( 4 ! 7 ! 8 " & #
4 .

18
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

0 4
& + . " !
#0 " #0 2
& 0 * % ) 0

! 2
& 9 : ; <= ! >?@ 2
) ! A> *
( 9(:BCD E$ 3-$F " A8# ! * &
( " # $ (F -G " AH# &) *
5 5 ' % I
+ & G J$ :DK " AL# + * 5 )

J. S. Bach, Coral 115 - “Was mein Gott will, das g’scheh


allzeit” (da Paixão segundo São Mateus, BWV 244).
Josquin Desprez, El grillo.
W. A. Mozart, Ave Verum Corpus (moteto).
Take 5, Come unto me (transcr. Paulo Rowlands).

5.2. Baixo cifrado


() !
& ; = ) 4
) & .

) 5 "
! * #
!
) % - $ C &
< " ! K7DDD#0 ) *
.

19
MARCELO MELLO - Harmonia Avançada – Apostila http://www.marcelomelloweb.cjb.net
(I Festival de Música de Ourinhos – 2001)

= & *
)
& D 7.

A? " (F -G# AM AN "9 : ; <=# >O


"= $ E$,#6 ) ''
& >@ "=D E$ DG=#

W. A. Mozart, Ave verum corpus.


(exercício cap. 5)

J. S. Bach, Coral 10 – “Aus tiefer Not schrer ich zu dir”.


(exercício cap. 5)

J. S. Bach, Coral 11 – “Jesu, num sei gepreiset”.


(exercício cap. 5)

G. F. Haendel, Concerto Grosso op. 6, N°12 (mov. 3 – Air with


Double)
(exercício cap. 5)

P. Hindemith, Curso condensado de harmonia, ex. 20.


(exercício cap. 5)

20

Você também pode gostar