Você está na página 1de 22

000402

000402
HISTORICAL
^4:2
I- jffw
lW- Y^J^w^ P^- ^f
^ t^i-i/ i^

DISrRlBUI(;AO GEOGRAF1CA DOS TRANSMISSORES DA


DOEN(;:A DE CHAGAS NO BRASIL K SIJA RELA(;AO COM
CEKTOS FAFORES CL1MAT1COS. EP1DEMIOLOG1A E PRO-
FILAXIA DA ENFERMIDADE
I-LRNANDO -MACIt.iDO 1)]-. lit.Sl.VM^TI--

il.x-dicrc do TKI^IBTII;! Conn.i a docrKa dc Ctiasa- ilo cxiinio Sor\ii,o \aciona1 <1<"
Maliiria, hoji; ilKoipuiado ,10 Dcpriinnncmo Nnciorial dc Ilidciniilt Rurais)

fiix 19r(), o (.xlinio Scrvi(;o Nacioiial dc M;il<iii;i ini(ion ;is su;i5 t)iivi<I;i<Ics
i-oiitm a tiocn^i do Chiigas, curie .1^ qunis ac dchia(-;i\;t o !c\<iiil;inKni(> (.la dii-
tt il>ui(,_;5(j ^cuyr.tlit.i clos n.in^Tiiision.-, chi dDcina. (js (-h;iin;i(I(ts iri.iroinitieos (Hc-
/ii-f)tcia, Jicuru.iidtK;). Drntu; iis nii.iii;is (.>?((. ic.s dos Viiiioi ytnctos da sub-Iti-
Tiniiti Triatom/fiac pic^cnrcs DO Bi.tsil, .iiicnns ;il^i[tn;is. ;t.s (-iiconrmda-) li;il>iniiit-
ni^nic nas Ii;il)iia^ocs do homc.iii, <i})ic-.ciii;iin ic.il iinporlfnuia epuk-rniologica,
(oi)io vcrorcs (.la cii[eri)iJd<i(lc dc
Clia^as c soincmc tais c.ipct ks (r,~io con.iidcya-
d.ii iicstc tr;il);iHio, a salici:

tnfc.^ans Klu^. 1831


Irifiioj/in
Pansirdai^his nK^ishc "l^urnici-iter, 1^35
Timtoma .wrdidu Sr;il, 1850
Tiiatuma bid^Hi crisis N(-iva, 1911
Titatoma r/iftculafa Ki ic.Ii.ion, 18-18
Ifal)<flt)os itnicriorcs de Pi^ro, I!)CAI.HO c GI.LDI.^ (Do9), Pi\ro (l9r)9),
(-X)l. 1 IM10.. PiMO C 11.\!<BOSA (19.")9), M.\(.H.\1)() C 1*1^0 (1952), Rl.lSlAM.\Nir C
(rt-sM^o (195:^, LOIU), IiokB..\ c Soi/\ (19)1), \A (,r\.\ ( (:o^r\ (1953), ARAGAO
( co .uttOH..i (^r^), toi iiiiiam pui cialniciuc conliccida ;i di^nibuicao rcoGridic.i
(.Ir^l.ts, c (.!( onria, (S]>c( ics dc ])c<in(na on i)cii!niiii;i inipoit.UK i;i cpidcniiolo-

N.i |in.-scin<-: (onuinitdcfto sciao ;i[)rcscnrado.i mdo, os dado.-i colliidos pclo


(\rinlo .S\M no J)CTIO(IO 1950-1955 iiicluindo os dados yS i)iil)]i( ados pdo^ ;m-
loes .K.nn.i (icidos, lodes pci icuccrilcs a c<inipe daqucic Scivi^o. licin (-omo

ounos aind.i n-lo divnj^adu.i. AdoTial., ixira o csrado dc l^mlo sctao a]^ic
S;1o
s(-ntados, nao soincnK oi t"i(.>soi ])io])iio> dados, (oino lambcm 01 jyerlcilccttlcs
;io ScrMco dr PioliJa\ia da ^^nla^ia do mcsino Esiado, cou.siaiilci da jxiliica-

</io dc SILV.V c CoRRrA (1951).


Nos (juadio.i ai)(xos loi ncccmos a (lislribnicao dc i6(l;is iii (;spicics CIK:OH-
nadas cm douiicilio }KIO S-\M, por nuinicipio c Es(ado c no (.nlograma tine
192 RL\ t.STA KHASILEIKA DL M -M.ARIOT 0(:!\ F. DOICN^AS TROrJC.MS *
rainbem ilustra csfc iraballio apicscniaiitos a di^tribuicao somenie das 5 pi in-
esrando mclmdos nc.stc cartogiama.. os dados do S-P.M. do Es-
- -
cipais cspccics,
tado dc Sao Paulo.
Para obrencao dos dados consLanlcs das tc-la<;ocs ancxas, loram inve.iliga-
das pcio cxtiulo SNIU ;-i8 2-15 localidadcs dc 721 iimnicipios d(; 12 Estados do
pais, classificando-bC li67 872 cxeniplaics df rri.ifomhicos c cxaminando-sc, paia
detenu inacao dos fndiccs dc inlec^ao iiiiinral pelo a^cnte trtusador da docura
(Schiiolry^ariiim c.rvr.i on liy^<ni(isoma cruzi), 1094-10 cxcmplarc.s.
Os dados clim;ititos i-clcrido.s ncstc irabylho rortiin col}iidos cin Sj-.kriiRENi<:K
(19-12). As j>osicoc.s gcogialicas (tpresent.adas (urn:S])t)iidcm as scdcs dos nnniici-
pios cicados.

DISrRIIlUl^AO GEOCRAlK^A DA.S 5 ESPECIES MAIS IMPOR.lANTrS

Triatomu, infeslans: l.ricontt;tda cm -ISl niunidpios do }.>;ti-> nos Ji.sr^dos do


Rio Grandc do Sul (;>! mLinicipios), Saina Cmaiina (2 nniiiicipios), I*^!^!!^ (57
miiiiiciiiios), Sao Paulo (2.1 innTiiai)ios), Minus Gcrai-s (97 mumripios), Goias
(23 irmnic-ipios) e Rio dc J.ineilo (3 ninnicipios). .Sn;i ;irc;i de disrribiiicao co-
nliccida c, assiin, o Sul e oCcntro do pais, esiando comprccndidit (nrre os pa-
r.iiclos ^2 11 Sul (Municipio dc A]TOIO Grande, Kslado do Rio (Grandc1 do
Sul) e l)3y Sul (Munici[jio dc Lrnana, I-slydo dc Goias). loda csia exiensao
nrril.orJnl sc encoin.ra einrc as isoternias annais dc 17 c "^"^.i0 aproximada-
mcntc.
A iaixa IriiHudinuI dc distribui^ao cunhccida do T. inffistini^ csta, par con-
scgmntc, quase loda ela coinpiccudida na yona tcmpcrada. do ponto dc vista
dc lemperatui-a, scgimdo SLKE.KRI..XICK (J912).
Corn rc.spciro H niriidadc re1ati\a c ;i ptccijjita^ao plinial, a area df distu-
buicao do T. infeslari.. sc ciiconrra CIIITC as isoisras annais dc 70 c 80% c coin
(-]m\;t,s variando entrc 1 000 e 2000 mm por aTio.
Do ponio dc \ ista do rclcvo podc-sc di/cr. dc uni modo gcral, que o T. in-
fc.iifim se distriljui pelas zonas do phnnlto, silnada cntre a,s cadcias riionfanho-
sas mnril.hiiu e central c na planicic do Prata, nao scudo a esijccie assinalada
nas ;ncas molUanhosas e na plamcie litor;"tiic;t: c no quo rcspcila a ttorii, a ea-
pecic e ciicoiitvnda dc Sul p;ira Noitc, pclas zonas de catripinas (iriLcrior c Sul
do Rio Grandc do Sul), dc pmhais (None do Rio Giande do Sul, PafFm.i, Sao
Paulo) c dc (ampos (Sao Paulo, Miuas Gcrais c Goias).
Pelo que &c podc coiicluiv dos dados acima eniunciados, o hiior cliinaiico
que inai.s se jclaciona coni a distribuicao gco"i"afica do T. infest/ins no Biasil
pnrccc ser a leni]3cratura c quo, demro da area roiii tcmpcralura mcdJa nuual
(juc llic seria favoiavcl (abaixo de 23G). a cspccic sc adapiaria mcllior a certai,
/onas fitogcogjtaficas, dc cainpinas, campos c pinltais no phinako c na plam-
cic cojn umidade rcJaiiva media, do que nas /onas moutanhosas iorestais ou

na i)laiucic litor.nica, coni grau rnais elevado de umidadc relaliva.


Ainda corn rc.Ccrc-ncia a tcniperatura, (. oportuno assinalar quc PERLOWAGORA-
S/.I.^TLLWICZ (19.^3) conscguiu a cvolm;ao conipleta do T. infestam cm laborato-
rio, cm pra/o variando dc 67 a 101 dias, a tcniperatma de 24-.iOOC c dcnuo
dcstcs limites csta a t<iTipcratura media dos mcses de \erao nas /.onas ninis
(.jucnrcs da area de distribuicao do T. inhesions.
D1SJR1BI ICA.O (;LO(>R \FK A DO-S 1 it.VN.SMl^SORI^ 1>.\ 1)01 N^\ UV. (.HACA: 10?}

faii.fliofigylus rnegi.^iu.v: As;iin;ilad;i cm 3(i9 munuipios do pai,->, nos l-.s-


i;ido> dc Mina.i (.cr;ii,s (I4^ munii ipioi), .Sao P.ndo (58 mnim ip)os), doias (-1-2
nnmicipios). (.^9 nnmicipio,)), Pci nunil-nico (^1 imiiii( ipio--). P.ii;iib;i (2(i
Ii;ilii;i
nnmjcipiosi, Ccaia (25 iijuiiicipioi), .Sci^ipc [I iminicipio) c Paiana il 11111-
iii(.j[)io).
A prcscnca Jo P. /fi(ti!.,in-> no P.iiiiiKi f ;iic HK-SIHO no Kio Ginnilc do Sul c
11:1 Ar^cittin;). ;issiiuila<.[a por onii-oi .niiorcs, con.uHii IIIIKI e\(C(;;1<>, p.irtccncio

nflo (ticoiilrar <i cspccit. no -Sul tio l^us c do CoiniiK-nrc, (ondicocs f.ivoi.ivci* ;i

sii;i mniiiiiciKiio. <\ic(o (in [)onos iSoI^idos c rnt I);ii\;i dciisidadc. o (nic Hie ic-

ln";i, ii<.".ia.i rc^Kxi, (iii;il(.nici inipol IBIK ia (j)id(iTiio]()^ic?i.


Na <tic<i ciii (JUG c.spccic ( (:iKonu;if[;i Itcciufnictiicnic n.is cus.is o cm (n-ie
;i

rcm tf.il inipol i<"ini i;i cpidcmiol6gic;i, o [iTiiiic Sul dc sn.t disinlnii^io jiodc scr
loiisidci ;ido o uninicipio p;in]is(;i dc Jii(]ui<i, (oni ;t l;tlitud<: dc 2l22 Sn! (. coin
;i
nmiici iinii.i iiicdi.i ttiui.il iiciina di. 201)C^.
Coii.iidri.iiido-sc care ihiiile Sul. ;i <ir(.-<i eic di^li ilxii^.to do P. mc^.i\hi\ pa-
i ccc .siru.n"-! < mn as iioHiin;fi ;iiin;iis dc 20C c 270C^.
Coin ic-pcilo .i iiniidiidc. a ;nc;! dc diiiiil)iiic;io do ///^;,^//,s ;iI)i;iiiEc (in.isc
roda <i /ona II da divi-sfio dr SiRi:iiRi-\"i( K (]t)i2), coin isoi^iai tiimnis iiirci ioics
;i
80%. ;dji;in^cndo l;iinl)tri) pane d;i /ona III do iiicsino anior, coin ioi^i.is
;inii;iis cniic SO c 85%.
0 tiiuiiii ijiio iDai- -icicnit 1011.1] (0111 /. irf^i-iiis, ])(.lo-, no^sos d,ido->. c lla-
pi])oc;i, no Ccaia (^27 Sul).
f. a cspcdc inai.s c.sj")alliad;i no pnis.
/Ixiloriifi .i>Y(i(iir. )LS]3ecic dc disii il)iii^;i() ^(o^raliia DI.IIS Iimiiadj. ahi.in-
^cudo a (.curio-oc-iic c Lcstc do })i\\>. l.iic<>itiiad;i cm nni loi.i! di. 211
Ksiffo
munu i]jio,s, TIOS I.sindos dc S.io l^nilo (98 nuinii i()io?>i.
Minas C.ci.ns i(17 11111-
nirij^ios), Goi;i, (li) niLini( ijjios), li.illia (27 inunicipios). l\-i narnbiKo i2 mii-
nicipios) c I^n.iii.i (] tiinnicipio).
-S;u> iitiiilc-i ex i Kin 0.1 dc di-sri i In lie no sao i (]jicsctil;idoi iiclos run it ipios
(!< Picdadc, l-.srado dc Sao Pnulo (2.S-1;? Sn) c Pcnoliil.t. Pci namt)ii(f) (tP JH ^
Sul).
I <iJ (-01110 o /. //ic^/.s/^A.. coiiarifm cxcctfio o (montro do r^. .lOifIdn no Sn]
do pais r (!o tonrincnrc. ondc <i iiicsina njo tcm (iii;il(nicr iinjiot i;in( i;t cpidc-
iniolo^i( a.
\ ;nca (in (UK <i cipccic e cucoiiitdd.t coin ccna Ittinicmia c (111 (]IK ((in
ii)i[)0j lanci;! (|jid(miolo^ic;t csi;i (onipiccndida t. nli-c ;is i,->ol(i inn;, ;nn.iai\ dc
2()-2]0 c 2()tlC, iiptoiiinad.iincnic. (.^oino sc \c. o 7. .^oi~(ii<lft nao foi a>iin;i];ido
n;i /on.i niais (picntc c sec.i do Nordcsic hrasilciio.
fnniiifiitt //?rt,i//;(;.s;.i- c Trial orn (i nincuiiitn. l-.si)ccics ("ojn sna ai ca dc
diitt il)iiitao liiiuiad;) .10 \OKI(")IC do P.ii.. 0 7. h)ii.\./i/fiM.< \oi iisslnalado (til
iiin loia! dc 7;i ininiicipios nos Ksr.ido-. do Ccaia c10 iui]mci|jjos). l^n;nl);i i])
nnmicipios), PeiTiinnijiico (8 muninpios) c l-i;ifiia (t) iiiiini< ipios).
0 7\ funcuJala cticontrou--e (rti !)7 miinicipios, ^cndo IS no Ccat;i. 2:) nn
I*;!!;!!!).!, 18 cm Prinainbuco, f ern Minub Geiais c 2 cm Coi;i^.
0 ^milc None da ;ti-ca dc picdoiiiiii.incia dc-l.ts dua^ (sjjccic1;, .sc^nndo os
nos.s(j,-) dados, ^o paralclos Su! dc ;)0!2 ihi/i.^ificrf.ii.i/ c ^<27 {inoi.ufdni, rc.s-
])e(ri\aiinnlc nos nninn.ipios dc .Sobial c Ilajiipoc.i (Cc;u<l). () iimilc Sni e p;na o
191 REVI&TA BRASILE1RA DE MALARIOI-OGIA E DOENC^AS TROPICA1S

brasiliensis o Municipio dc Queimadas. Bahia (11) c para o maculaifi o Mu-


nicipio de Perdizes, Minas Gcrais (19 2T), scndo, cntrcianto. esia especie muilo
rara cm Minas Gcrais (4 municipios) c Goias (2 numicipios), corn poucos excm-
plarcs.
Excctuando-sc cstcs achados cxcepcionais do maculata em Minas Gcrais c
Goias, ve-se quc a area de distribuicao das duas cspecics dc (pic tralamos se en-
com.ra cnire as isotermas anuais dc 23" c ^7-28C e concspondc a ;irc;i dc me-
norcs prccipila(;ocs pluviais do pals (dc 500 a 1 500 mm anuais) cum umidade
rclativa abaixo dK 80%. A zona filogcogiaiica concspondcnie a distribiii^ao
dcstas espccics 6 a do sertao dc caatingas.

Em conclnsao, podemos di/er que o T. infestum sc di&lribui pcJa xona cli-


malica tcinpcrada do Brasil, dcsdc o (.xlicmo Sul ale a laixa latitudinal situada
(;ntic os paralclos de ir> e 20 Sul, quc scive como divisoria cnire a zona tcm-

pcrada e a -ona tropical, sc^undo SERi^nRr.NicK (1912) e (me .sun distribuicao c


limiiada pcia linha Jsoterinica anual de 22C, aproximadamcnie-
Au coiitrario do T. infest/ins, o T. brusilier^is c o T. maculata sao cspecic.s
dc /ona tropical, sua urea de distribui<;ao situ-nido-se ao Noric do paialelo dc
]50 Sul c enlrc a^ isotcrnias de 23 c ^7-28C, ;ii)ioximadamctirc. Clonlonnc
aasin;iloii Lu<:i ^A (l95l), no Estado da Paraiba o T. hrasilifm^s pudoi-riiiia nas
/oil-is mais sccas do ocstc do Fslado, diliiiriuindo sua incidcncia iia dirccao da.s

/onas mai.s uniidas do Litoral e Mala, enquanto o /*. megiitus prctlornina cm

scmido invcrso, islo e, "escasseia progressivarncnte da iaixa cosleira umida paia


o inicrior seini-arido, fendo o T. marulaia distnbuicao mais umioime".
Ouaiilo ao P. megislus c ao T. sordida, sua distribuicao sc inicia ainda em
xona icmpcrada, abaixo do paralelo dc 20 Sul, enlrc as Inihas isolctmica.i
anuais de 20"-21(), a])roxiinadatitcntc. DnI, as duas csiiecies sc di.srribucm para
o None. air.ncssando a Jaixa lalitudinal inTcimediana cnn-c a /ona icmpcrada
c a yona tropical c alingcm os par.ilclos dc 90" W Sui (T. .wrdida), indo o P. me-
i^.sf//,? ate mais ao Norte (3 Sul).
Vc-se, jiois, quc a laixa geugralica .siluada cnri<- os paralclos dc I.?0 e 20 Sui
maica o limitc None dc distiihuicao do T. infc.itans, coiiesporidcndo ainda ;i
laixa latiludinal cm que se tornam mais abundantcs o T. sordidu c o P. rncgiilus,
embora csias dnas cspccies po&sam scr cnconlradas taml^cm jnais paia o Sul.
Os ratoic.-i climalicos que limitam a dislril)iii<;ao das 5 (species de triato-
mijico.i cm foco parcccm ser, em plimen-o lugar a icmpcrarura e, em scguida,
a umidade.
Ao l;ido destcs, outros lalyres climaticos c ccologicos indelcrminados podc-
rao intei-icrir na Jncidciicia das mcsmas especies dcritro dc .sua area dc distri-
l>ui(ao.
A telTipeialiiia imerlcre tambcm corn a dur.icao do cicio evolutivo do tria-
romiiico e do .S. cruzi no organismo desic. Dcnrro dc cerlos limiles, a tcmpcratu-
ra mais cle\ad;i deve acclcrar os reteridos ciclos l)ioJ6gic-os, ale uin otimo que
sc descoiiliece.
^ m.smiti i< AO croGKU-K-A DO.S rR\\.s Missouri D.\ I)OI;:S^;A DL CJ-IAGVS 195

ILPIIIEMIOLOGIA

A i nporlancia epidemiologicit (las cspccics dc n-itiiomincos vctorfs da docn-


ca d( (. i.igiis dc\c scr avaliada piaiKaincnic, cnitc outros lalurcs, pc^os iCgnin-
tcs: g-au dc denial icidadc, iii(Ii((: <Ic intcccao )i<itnr;il polo .S. ciirJ. dcnsidacic
no nuciior d.is cas;^, area dc dillnhiluao c dcriaidadc dcnio^r.tiLic.i
ncsia are.t.

(..w i t)asc l.ilon..-i c no csl.tdo atual dc nossu.s <:onheciiTienios s61)ic


iK-.s-its
a Ijiolo^.i.t d.i.-* cs[jccies cxiaiculc^, assunto de que ja iratainos cut irtibalho an-
teriol i, ii:sj .\MANir, l^jl), podcnios di/,cr (JIK: os inais iinporlanics \eloiCa da

cnlit niidadc no Itras-il ,sao, ])el>i ordein:

Tiintoma infestafis
Pnnslrongylus mc.gistii.i
Trialoma sordida
Triatoma brmiHensis
Tnatoinfi maculata

Sc^iindo inc^ueritus leali/ados ])el() cxiinto Si\^r, nr) pcriodo D^O-li).);^, os


iiifoc^ao D.itiiral dcssas c.s])ccic.s, prtia lodo o pai,-,, siio os .scgniriics:
iiitliLi." (EC
--
7. ;/)fi",t/(/.s- (75661 c\criii>laics cxaininados) ^(i1)"^
-
P. ///<^;,s///,s f2:-> 17:1 " "
i 15,28%
" " -
/. .wdidn ( 5907 ) 9,(i,)";
-
T. bra.-,i-icmh ( ] W " "
) ^.52(;
"
7". macuiuta ( 911 "
) ;^,97"(
Iai,c-spccics sao a.i qnc TtaiincnTc rein unportaiK.i.i cpidciiiiolo^Jca (-01110
vciorc-i da docnca no iirasil; ouiras csiiccics ad(.lcnfa]incruc (ncoinr;i<I;!S dcurio
das i.aa> podcm si.! coiisidciadas ?(m n))))oi!ancia, eg undo dados ale a^ora
coti]C( i( oi.

O.i ,ndircs globais por Kstado. da;. .) cspccics acinia ciniiii(r;id;i,i, para o
mc.-.sno jcuodo (T150- \\}^)), iao oi ^niiiics:
-
Rio (;iandc do Sul:
-
11.59%
Pai.m;i: 17.16,,
Sao Paulo: 28,110,,
-
-
Min;i,i Gci.ii1: 25.02t\,
-
(;oia,s: 20.80,:,
-
Balii.i: J9,32;;
--
Pci nambuco; I9,^1)^;
Cc.ira: -Ul%
-
.
Rio dc I;tiiciio: ^^(i (Rc.cudc c lia\ci;i).
1ltii Santa Calarina c Sergii)e, os poncos tiialonnticos cncoiHiados cm do
niicilio iiiio inlcciados. O.s liidicc.i rn.lis eic\ados ."io os do.i li;idos do
c,sta\ani

Sul, i.)ori]iic con


("-lao
i pi ccudidos na ai ca dc di.iiril)iii<ao da c.spccit lt<nisiiiis-
soi.i mais impoiianic. o 7\ wfcsldn^, (pic a])icscnra os indices dc inlcccao n.t-
lural tn;ii.-, clc\ados.
Sc a ]Tiiporlaii( ia da docuc.i dc (^liaga.s, (01110 pioblcma dc saudc pui)]ica
no Bia-i, lor ;i\;ilind;i. cxcliisivaiTicDrc ])da prcsciica dc rtitHoiinncos inlccl.ados
196 R1;VISTA ItRASILEIRA Dl. MALAR10I.OGIA E I)0]:"NCA;> TROP1CA1.S

nas Iiabiiacocs humanas, o quc significa cstar a populacao (las areas iufcal.ad.is
.sujcha pcimancntcmcntc n inoculacoes do T. ciu?-i, lercmos quc concluir. desdc
logo, constiriiir nm .serio c cxtcmo problem;! sanilario, cnja significacao podc
ser apreciiida pdo clevado numcro de casas cxistcntcs na area inlcsiada por
n iafomineos. quc cstimamos cm nada mcnos de tres milhoes.
Knticianto, sc a impel lancia da doenca tie Chagas ronio problema dc saudc
publica lor considerada na dcpondencia exclusiva da ireqiifncia da.s Icsoes car-
diacas ])oi ela produzidns, invesliga^ocs mais ain[ilas (1 bcm condnzidas dovc-in
S(;i rcali/adas, a liin dc (pe sc possa ineHior a^aliia-la,
sc^undo acreditamos. Pc-lo
inqiicrilo rccenicnioilc lealizado pcio SNM no.i Mmiicipios dc Sao fcronmio,
Rosario do Sul, iLncnizilhada do Sul, Ita<iu] e Santa Ro^a, no JLStado do Rio
Giande do Sul, a docn^a de Chagas nao parccc ser nessa area, lator iini.(>i-iai"i-
ic na produ^ao dc cardiopatias, Coni cfeito, nos municipios refcridos, o pci-
centiial dc po.sirividade da rca^ao dc tixa^-ao do compleincnto para doenca dc
Chagas, em amostra nao sclecionada da. populai^ao, colliida em varios pontos
dciises municipios, foi cm inedia dc 19,62".;, (3l,92o eni lT<i()iii): nia.s, cm ccrca
dc 2400 cicfrocatdiograrnas. colludos das mesmas pessoas examinadas pcia rca-
cflo dc iixa^ao de complcmcnto, nao toram cncoiurados .sinai.s clc<rorardiogi;i-
Jicos indicarivos de raidiopatia chaga.sira, conlornic cxamc proccdido pdo Dr.
Tcrcsino Caldcira lirani (UNERu.), medico (n.ic cxcciiioii esc irabalho, e 10-
visao tcita pdo Ur. Francisco Laranja, do I.O.C.
sics rcsuli.idos indicarn quc o pioblema da docn^i (.Ic CJiagas sc a]">icscn-
fa no Rio Grandi;- do Sul corn caraclerislicas di\ersas d<ts encontiadas nas /onas
Sul c Tiiangulo de Minas Cci.lis, yao Paulo c Sul dc Goias, cm quc sao Crc-
qiientcs os c<i.so.s dc cardiopatias produ/idas pda doenca c icvclados jiclos cxa-
mcs cimicos, dciiocardjogi-alico c aiiarorno-patologico. As possiveis ra/oc.i dc
l;iis dilciencas nao sao conhccidas, mas devcm ser convcnicmcmcntc invesliga-
das para complete esclarccirncnto do assunto.
A malcria e de sujna imijortancia e dcve ser, por conscgninte, esclarccida

])e]o>esmdiosos do probtcina da doenca de Cliagas, pois de biia ]ierfeiLa eluci-


dacao depcndcra a oriculacao das anioridadeii sanitarias (;[ue icm a ic.spoiihabi-
lidadc do combale a cntcrniidadc. Sc os csludo-> ruturos concluirem, por c-xcm-
plo, que a doenca iiFio c uni Iaior con.tantc c universal na prodncao dc ravdio-
palia, a arual poliiica iirofilaiica adotad.i poderia her modiiicada, pois a ado-
cao das medidas profilalicas nao 1icaria. cm ral ca.so, rdacionada excliisivan-ienie
corn a prc^cnca dos transmissores da doenca c sim com a picscnca das cardiopa-
lias por da produzidas. Os inquerilos cpidcrnioiogicos qne preccdem e oricniaiTi
os irabalhos dc protilaxia icriam que dcmoiistrar, cssencialincnrc, sc as inlcc-
cocs por -S. cruli ciam ou nao causa comum dc c.irdiopaiias na at-ea invcsiio-.ida.
E, assirn, de acordo corn as disponibilidadcs orcaincnt.irias, ])oder-se-la csfabe-
leccr unia cscala de prioridadc, segundo a qua] as medidas prolilaticas s^fiarn
concciitiadas nas areas cm que inqucrito1, i>rcvios assim o indicasscin, deixando-
.se on segundo piano aquelas apcnas inlcstadas por inatomineos donucili;u-io.s,
a mcnos quc sc jnlguc, como na Venezuela, qnc a simples espoliacao sanguinea
produzida pdos iriatommcos na populacao rur.il jusfifica o combale ao.s \ctoies,
indepcridciitcmcntc da gravidadc quc a doen<a possa assumir.
DJSIRllil l^:W Gl OCR \FK \ DOi 1 R.W-M ISSOR1 , 1).\ 1)01.-\(.\ 1)1. (II \C.\,S 197

PROMLAXIA

Co no ( s;d)i(Jo, iiflo disponiosi nte hojc de n.curios tcr;ipciiiicos c^pculxoi


(OIHI.I ) S. oir.i. Muiios mcdic;im(-nios cxpci iincniados loi;nn inelii ;i/cs-

pi imiti us. ;t,i (;i.i;i> < h.nri.id.i.s dc


liiiii o b.ii ido, dc .sopnpo. dc pan-si uidi-ic
quo olc!C(ein condi\oc.s OIHIKIS aoc <io dc.sen\ol\ hncmo dos irinLoiiiiiico.i
<il)ii^u
])(u (ii1;!? (}(.: mclhot
Li])o, p.irctlc.-i <[(. tijolo icbtx.ido, 1ia.i^ c .T^inii poii)
coin
t;i\(ti;i\ i, no abrino c
])rorcc;~i() tlo^i vctorcs. l.inici;mto. riii nossii^ tiliiiUi con-
(.licor.i o(.io-ci()n6iriic;is c otn i.tiiicinc niiiimiic.hel. cm tempo cuito, ;i solnc.tio
do pu)l)kin;i (;inimho. l.si;i io!iic;io (l()iiiiu\";i \n;i n;itin;ihncnti <.ow
DO!" c^ic

o pt"o,^i c-sio do p;ns, ii .1 (OITI o lev;! n i.i in rii to do p;idr;io dc \id;i (. do iii\ el
\

<nltnr;i diis ])opnla^ocs iiir;iis. *


0 .ccniso unilo dc (pic di^])oino,i liojc. dc icsulliidos iincdi;ui)s, c ;i cics-
Lniic;~io do^ liaiiMiii^^oics dcimo d.is Ii;il)ii<iaci liuiii.iii;! coin in^cii( id.is ;ij)to-
pri.Klo1- I-)o-, iii.iC! i( id;i) tcsindos cinrc n6-> ioJ o lic\<t(loi<)(:ic[()tnx;nto (1^H(1
on I-ICll), o ni<iis ;ni^"o toniiif os tri.ifoiiiinco^. 0 1)1) 1 ri.vcloii-jc in;ni\o cotiti.i
("SLCI inclos. (.01110 j.i MHIOS, o in.ironihK.o Hlii lodo o en cicio c\olulivo
dcitiio I;i ]"ia!)iia(^io inimana, c, ciirHo, ;i ;i[)lit.i<rio dc iiiscLicid;!-, ;I])K)I>! i;idos,
dc ninn ii;i .ipiopiKH.lii <: ("out iiiicr\alo^ ^dcqiitidos. nc>i;is [i<ii)h;i^ocs. |)cnin(c
it di1-!! IIK;!!) m;i( ic<i c ;i ni;!iinlci)(^"io (!;( c,-pciic (in iiivcl b.iixo dc dcusidiidc,

(oiiic^n indo <( (om 1^10 coniiol;tr ii iriui-iinissrio dii docii(;i n;is Ii;il)ir^i(oc,-). 0
lilK: d<\c (-f ajilicHdo [KIO niciio^ tic 12 (in \^ incse^. f. 11111 in.-.clicid;i (\w n<~io
iciii .KJO icsidii;!l Ion0;). C) i(t<;i] scii;i ;n)iiiitl( coin imcivalos inais icdn/ido.s,

])0t(]iic .i ii;! ticflo t p-iidiiiil dcsapiitccc dent] o di I n 8 sciiiiii^. linrc(<nilo,


piodu/i ido cic-, ("oitio piodii/, IITII;! dc>li nicito tn;i("n;i d<)> li inioiiiinco,, no mo-
niCtiio d;i ;ip!J(;i(-;to c n;is pihncil ;i, scni;in;ii scgiiiinc.i, ;! rcntic-siiK-ilo d.i c.i-sa
lc\a ini iro tcinpo ]);!i;i sc la/cr. Lliia ;ipli(;i(.io (.Ic^ic insclic id;i c;id;i I9 iric.scs
(cut olcsccido icsidl.ido1? ^;nisJ;iiori(i^. dciJc (pic fcil.i (oni piopiiccladc c coin

ic^iihnJ.indc.
0 lillC; c tccoincrid-tdo mi dose dc O.MX) dc .sen i-iomcio g<nii;i poi w~ (.
leni ^
>ido us;ido plincip.dincnic (in [oun.i tic sn-iicnino dr [K) niolli.ivc!, coin
tcsuk.idus itmito t)ons (in tod;i ]xnlc, t.mio conri.i o i/ifc-vlmis como (oiiiia o
iri(ti",lii c o sordid/I, devcndo ^CT ;nriI)Liid;i ;i dilcicii(it d(. i(iii]t;idoi, ;i IIKIIOI
i

on .1 ni( nor [icrfcidio do nabalho do oiiciiidoi.


\o,-s;i c\pci icnci;! noi i)Cin)ilc concluil (pi< UTII.I ;ipli(;n-rio comcincnic dc
BI-IC c (;ii->;i/ dc rcdn/ir ;i ni\cis niiniinos ;i jjopnI;H.;io dc lri;itontitKo< dc iirii.i
(;i,s;i, ].)cdcndi) ;irc iiic.sino cliniin.i-lii (olnplciiiincnic. M;is. (OIIK) o cicito ic.si-
i!u;il do lil-TC c pomo diii;idoiiro, ;i icinlcsi^K.io d;i (;is<i lic;i n;i dcpcnidcticia
dc doJ, l;ifon-s; jjt-oilci.icHo dc c\ciii])];nc- (]nc c-capcni ;i<> n;u;inictni).
<. iciiilciliir.to clii (;i,s;i ])()i (xcinpiint-s pi <>( cdcnics do c>;ni K)] , dcpois ([lie o
iii.icii( it ;i ;ipli(;ido (cnli;i pcrdido a ;ioio. I*oi ondo f;nlo, ires c, pro\;>vcl-
<u;i

mcnic, ;titcn;isnplH;t<;oc> ;idctin;id;i, do }\\}(.. sfio nlicicnrcs p;ir;i


du.i.s
ciitiiiiKii complclanictiic o 7. infc^imi^ dt niri;! Ii:tl)ii<ic;1o, dcsdc (|ni. Ici-
ras (oin int-dv.do ;idc(ju;ido. n;io superior I incsc^, (onlornic (.IciTionslramos
;i

CTII pio\;i dc (.iiiijx) ]C;i!i/ad;i jio L-lsido do Kio dc l;!nciio, cm quo a climin;i-
198 RF.VISTA ItRASlLEIRA DE MALARJOLOG1A F. ])01:N<;A.S TROPK Al.S

cao dos trialoniineos tbi comprovada coin a dcmolicao dc 11 ras.is (BISHMAXIE


c GU.SMAO, 195-1).
Qncremos insistir, contndo, cm tine esses bons rcsnilados depcndem dc
lima boa aplicacao do inscticida. Nao basia molliar as.
paiedcs c telos das casas,
como se la/ na aplicacao do DUI comra os anolclinos. f. picciso Ia/c-lo alingir
lodas as frinchas c rachaduras das paredcs c Lodos os demais lorais dc abiiyo
dos Iriatomiiicos dentro das habilacocs c sens ancxos, coino galinhciios, eic..1..
Ujna vc/ que icinos no BHC lima aima capa/, dc, sc convcnicntcmcnic
usada, climinar totalmente os Irialomineos das casas, qua! a oricmacao quc
dcvenios segnir em nossas campanhas piolilalicas?
Tralando-sc do P. megistif;^ do T. sordidn. do T. hrfisHicn.^is, do T. inflftititia
on dc ouira cspccic de Iiiibitos .scmclhanlcs, scnii-silvc.strcs, a oricniacao iriai.s
indicada parcce scr inesmo a usual, dc aspergir o iiist:ticida cm lodas as habi-
larocs da loralidadc on area iiilcslada. a intcrvalos delcrriiiiiados c jioi iciupo
indefinido, a lim dc mantc-las livrcs de rcimasao por Iriatomincos das mcsinas
cspecics proccdciiK-s do campo. Se sc Iciar cri] consideratao o traballio dc
IERLOWACORA-SZUMI.HIJCZ (I93S). sobrc a dii]a(;ao do cicio c\ol[[livo do r. ;;;-
jrslans, o intcrvalo cnlic as aplirafSts do BHC: uao devera scr superior a G
mescs. No cmaiilo, tomando-sc cm considcracaci os icsullados dos Irabalhos ro-
tineitos dc carnpo, ijodcrcinos a<luiitir quc uma aplicacao a<tc(iuada dc BI1C,
fcila sistcmaticamcnic i ada 12 mcses, seria ~,uli(icnlc para mamci a popularao
dc trialomineos denno das casas cin nivcis irniilo baixos, lalvc/ mcsmo dcsprc-
/iicis do ponio dc vistaepideiniol6gico, dcsdc qiic rcpeiijnos a apliracao
do insclicida scp coMvcnicntementc fcita.
IDII sc tratando do /. infistam, a politica a segliir podeia ser dilcrcntc.
Sendo uiiia cspccic cmiiiciitcmcutc domestica, uao possuindo abrigos silvcstres,
ao quc tudo indica, a sna cliniina(:ao das casas sigiiiticaria, cci lamcntc. sna erra-
dicacao da area infesLada. P.stc e, scm duvida, o objelivo a scr visado nos focos
isolados dc 7. irifcstims, como o relcrido no Eslado do Rio dc; [aneiro c o cxis-
rcntc no Esfado dc Santa Catarina. Em tais ibcos, a area inicsrada c pcqucna
c a erradicacao pode ser conscguida scm giandes dcspcsas, sendo prctcrivcl ao
eslabelccimcnto da rolina usual dc cxpingo.s pciiodicos por tempo indeferniina-
do, Ademais, a reinlcslacau dos tocos quc Corcm assim cxrinlo.s nao scia 1aci],
])orq[ic cstao cnciavados cm extcusas areas nao inrcsladas. Nos tocos considcra-
dos crradirados, eslabelcccr-se-ia lima rcvisao ixriodica, digamos qiiin({iicnal.
Na.i giandes areas dc distrihuicao do 7. infi-slatts, como por cxcnipio, o
Rio Giandc do Sul, o Noitc do Parana, Sao Paulo, Iliangulo < Sni de Minas,
Sill e Ccntro dc Goias, etc. a erradicacao, para scr conseguida, felia (me scr len-
lada cm cxtcnsas areas, corn ccntcnas dc milhares de ra.ias a serein cxpingadas
i on 3 vfyes crn nm ano, o (me implicaria cm csloico lilanico c cxigilia rccnrsos
vultosissimos, <)ue nao podcriam scr oblidos cni um so ano. Ein lais casos, jior
con.-.cgnintc, nao ,se pode ainda pensar nnma polilica profilatica visando a ciia-
dicacao da cspccir c a olicnracao a segnii sci a a da aspcraao pcriodica do ine-
ticida, por tempo indclcrjninado, ale que a lalica da erradicarao si-ja lornada
cconomicamcule exequivcl.
Como sc ve, sc c verdadc (pie o problcma da docnca de Chagas tem ccrlos
jionlos dcpciidcnics dc elucida^ao, ja podcinos considrra-lo urn pioblcma soln-
cioiia\el. Qnalquer <)ne scja a sna magnitude c a sua !;ra\idadc romo pioblcma
sanitano, ja di-spomos de armas sniicienlciiienie cli(.a/.es para connolar c, qnira,
^ I)!SrRII{rH:\(> <.]0(;K M-K.A DOl 1 KAVS\llW.)IiI S DA DOKNCA 1)1-. t.;H.\(;\S 199

parn climin;ir os scui li .msmiisorcs. .\a rcahdadc, .i(n cent role no 111 ;iii[ nos
P;!IC(C mai.s t-acil quo o do problema da malaria. V.irias cspccics lransnli;>^olc;,
dcbta Jocnca sc alirncntam no homcm lambcm no exterior da,s casas c a itaiiv
nns,sa( i-CMilr.mrc dest.is picndns extra-domiciliarias pode ,scr incontrolavcl s6-
mcnic coin a dcdcti/acao do.s domicihos. No ca,so da (lotn(;;i dc (;h<i<^;i,-, cinl)oi,i
v;nias (-.species iraii.siiiissor.i.s scjuni dc Ii.ibitos &cini-,silvcsit(s. o sen conlacio coni
o honcm se d;i praticamcnte no interior (Ins casas, podcndo-sc conidcinr c\-
rt-pclona] a liansmissao da docnca ao homcin por iii;itominco,s siivcsric1;. Poi
outro lado. o cicio cvolniivo dos no.ssos tri.itommcos doincsiicos sc dc.ii;nvol\-c
lodo cle no interior das li;tbi(;ieocs, o qiic os toin;i ;n ninilo inais vuJncia\ei.s aos
inscticidas do (inc os nosso.s iransiTii.iiOics de iTial.ifia.
A cliniin;i(,ao dKriniriva cia docnca dc CIia^a.s c. cnuclanto. inai.-i dificil
do tjiic a cliniinacao dclinili\;t da iri.ilaiiit, DO) ([in", coino sc s;ibc, liojc c pos-Jvcl
(r.iclii ;ir-sc ii iriaati;! dc iiina .hca i)cJ;i eiirninacao do p.imiil.o,
pcia t-liniiii.i-
c;1i; t<,inpl<:L<i da rr.insinisiao c coiisc(j|ucnic cs^ot;micnro do parasilo no ori;a-
njSmo dos iridividnos iiifeiL.idos: nHo jjodcndo (-stc ]j;irasiio sci it;in,spon;tdo dc
IITH ori^amstrto a onlio ])(Jo coin])Icio (ontroc da transinis.sao, a doenc-i ,->c cx-

tilit^uira ao liiTi dc al^nns anos, sciti (|HK scjain ciniin.idos os sous iransmissoics.
Mas is^o poiqnc o unico portador, o Ilnjco rcsci\;ir6tio dc i^atasiios d;i in;iI;irJa
c o Iioncin. Ja no caso da docnca dc Chagas. a cliininacao do parasico caiisador
d;f do;nca c itii|)ossiv(-l, piaticrmicntc. poninc Iia \;iiios onlros rcscnniorio^
anima s, doincsiicos c siiu.sircs, o (^iic iin])ossil)ilita tcnr;n-sc, p.ira a d<)(n<a
dc (:li;g;is. a .solncao que ,sc csiA prot.niando c con^c.guindo p.ira a malaria.

() Aiil-oi sipicscnta uni informc .sobic a di.->rr[l)iiitao dus tmlomincos cn-


conit.iifos Iial)jtn;!lincnlc nas habiiacocs Innit.nia.s, o, unico-; dc ijiipori.inci.i C))i-
dcmio]o^ic;i no Iiia*il, bcrn coino da pic\,ilcini;i da n ipanossoino1;*;: 1301- (]cs
iransiiiiiida, sc^undo dados colliidos polo cxriiiro Scmi,o Nacional dc Malaria
no pcrodo dc iilyO-l^^y c rclaciona a disiribnicno d(js 5 pi iitupais uansniisy)i(">
(l;i doc nca (om ccrfo1; laforcs cliTnaiKos.
l"if(; considcracocs .sobic a iirijioriancia cpideniiolo^ica das plini ij>;ii.i cs-
;)(( ici .ncoTif-iadas no Brasil c assinala o fato impoitanic da jiKdoininAncia d.i^
Ioimai catdiiKa. da do( tt^a dc Cha^ai cm ((rla> ic^ioc> do pais c a .->iia l)ai.\a
[C(]iic K i;i cin oLitia.i. a])cs<ir dos aitos jndiccs dc iiirit-cfio doi it Ialoiiiiiico^ c
d;i po] niacao luimana.

0 .\nlor (-xamjua. linalmrmc. 01 iciiillndos la\oia\(is olifidos coin ccilo.^


nsclicidas dc a<ao lo\i<n ic,-.iilii;i! no com!)aic aos \ciot(i da docnca no inrcriol
<!;!- (al. inoilrando Cjiic o sen (-onvciiicnic cni[">r(-^o podc (onnol;ir ;i u-ansniis-
^-ao da docnca. pcio coniiolc c ale pda ci tadica<,ao dos tiaii-niissorcs c di-nnc a

polilic;! c as laiicas pioliaricas n.contcnc!.i\ci->, .sc^nndo a l)]o[ogia do vcioi c a.i


dilocnKs sinia(,ocs cnconirailas na })iarica.
0 inibailio c iiu^irado corn um cauo^rama jnosiiando ;i disti il->iiic.o ^;o-
"ralka da.i ;") pinicipai^ cs|)c<i(. dc 11 ialotinnco-, do pais c coin uma rciacao dos
;inini( ipios cm quo as rncsmas foram assinaladas, por mndadc lcdciaii\a.
[ROIlCAIS
200 Itl.VI.STA BRA.SILEIRA I>K MALARIOLOGIA ] l)OE\t:AS

SUMMARY

This paper Inrnislics statistical information on ihc di.sli ibtilion "I llic
species ot Triatoma commonly found in human dwelling;, in Bra/il and the only
ones will] cpidemiological significance, as well as the prevalence o[ the trypano.
somiasis transmitted by lliciin, in accordance with data collected by the former
Seivito \acional de Malaria, lor llic period ol 1950-1955. !
The antlior discusses the epidcmiological iniportance of llic principal
species ol llie.sR I)iigs lound in nra/.il, and comrasfs the high incidence ol ccrlain
lai iliac lonns ol Chagas disease in some pail.s ol the couulrv
ivilli thcil rare
orcuiicnce in ollicr.i, dcspile tlic high infcslation lc\els in l>olh tile Ifunnma
and the liuman population.
l-inallv. the aullioi examines tlic ta\orablc rc.siills oblained with tile use
ot cerlain insecticides having a loxic ic.sidual action, in lighting the bugs inside
the house, showing how the piopci use ot these pioducts can cinb llic transmis-
sion ol the disease by llie control, or cuin the eladicalion, ol llie.se vcctois. He
then |.)ioceeds to go into tlic question ot tile policy and prophylactic ladies lo
l)e adopted, in accordance wll] tlic biology ol Ihc vectors and larious situations
cmouniered in practice.
The paper is accompanied by a cailogram ot Ihc gcogiaphical distribution
ul the live principal species ot Tiiutoma ill the countly and a list of ihc counties
known 10 be infested by them.

RKFERf.NCI.YS

AKAGAO, I. M. B., ACUIUKI, R. H., Ll.v, .1. M. c Sin.il.nr, E. (19,-).-.) Rrv. llr.is. Millaiiol.

-
D. Trop.,Vll: 4.
Itl.srAll.ivil., r. M. c RI.SM-W, J. B. (1!).-)1 Rn. Hills. M.ll.mol. 1). Tr0]>., V: 1.
-
l>l.i].vivil:, r. M. (19.-i4) An. Ca]. IIig. Far. N;n. Mcd., ); 1.
-
- Rrv. Bias. Malariol. D. Tnip.. IV: 3.
(.OU-IIMK), P. 1., II.MO. 0. S. e liAKHOSA, J. A. (1952)
- Rev. Bras. Malaiiol. 11. Trop., VI: 1.
Loiio, \.. Bonn\, A. M. c Soc.A, J. (1954)
- Rev. Bias. Malilrio]. n. I rop, V: 1.
I ci.l\A, D. T. c COSTA, I.. (1958)
- Rev. Bra,. Malaiiol. D. rrop., IV: 2.
MACIIM.O, H. c 1lNH), 0. S.. )1952)
- Rev. Bras. Malariol. n. Tiop., IV; 2.
PIMII. 0 .S. (1932)
ll\ro, 0. S., BICALIIO, J. C. c Rfl.in.s, A. S. n9:)2) Rci. Bias. Malarin]. D. Tiop, )V: 2.
- Agrkola, M.
Si.Kr.llKlMCK, S. (1942) Aspc-rtos GcograBios do Brakil, Srrvico tic I]l(orma(ao \.

Sll.vt, T. L. c Cont\, R. R. (I9.il) Folia (.linica cl Biologira, 22; 1.2.


-
I>llIKlli^J^:-\(> (;MK;R.\r ICA DO.S 1 R \.\.SMISSORIl 1),\ DOl-sC.V |)]. C.H\G,.\S 201

l)ISTRlBljI(;AO <;E()GRtFICA DOS TKIATOMiNKOS DOMICILI <RIOS. IOR \(1:?MCi-


PIO, SECLNI)0 1NQLERITOS RLALIZADOS NO PER10DO ^m.Ws
ESTADO DO C)::AR.\

niiifiilfit:! nil in 1

ISJl VDO I) \ l\R \\V,.\

[K-kisHiy firnsiliniBis
RKVISTA 11RASII.MRA DE MALAR101.0CIA T-- DOEN^AS TROPJCAl-i

ESTADO D\ P-\R.\1BA
(Cont.)

Cajaauirati.............
Caitnra................
<.:ittol6 dsi Rocha.......
ConcciQiT.o..............
Cintd................

.
Cainpiiia Grando.......
Ksplritii ynnto.........

Itiilioranfii....... ......

FTrnist ----

C-^ibira::;...."......
Mamangiiapo...........
Alontpiro..............
Patoa..................
Pilnr.... ............
ri^iii.6......... ......
Picui. .................
Pombal................
Princcba Is.ibul.........
Surr.-irio..... .........
a;ips..................
Sitiitu Ltizia, <]o Sabuji.
Stt-ra Bnuica...........
Solcdndc
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
?imn6..................
TapcroA...............

ESTADO DE PERNAMBUCO

iMjiiiti8 bra^ilitnsia j rubrufsiriutu Kordidu

AniarnRi..... .... ..

Asiilt Picfca..........
Aluuiya..............
AfuHado? ria Ingil.zcira

Oibrobfi..........
CaiiiiA-,..
.
.
.
.
.
.
.
.
CatrniJ.0..........

CusL6dn*..........
Curpinii......... .

Goiana.........
.
G!6ria do Goita...
Jailn;1..........
Jahoiitao........
.
Jo;1i> Alircro......
^lmc\w..........
Nnrar^ da ^lala..
Pctrnliiia..........
Puii DAllio.......
Pulinaret...........

?rio Lourcite".......
Silo CaiiRiixu.......
Sao .Toh6 do Si-y.ihu..
jn.srkntiiic^o GF.OGRAFICA DOS iRANSMi.s.solu:.^ DA DOI:NC.\ nr. CHAGA.S 20;i

tCont.)

wx MUNKinoy r. 1- ]. T. T. P.
rnvKiSillS I)rn.si!icti.si.s rulirofnciAta surdidii niitruiuta lutri

Sc.^.
""
1 +
-!-
Oi-ub6
^
Wi-wm . . . !

.
ES IADO 1)L S].R(;Ht

ESTADO DA BAIIIA

MUNICtltOS P. r. r. p.
inoffilluA -sordida Ifeniculiitu.s

-

AtAir.-i . ...



.
.
]S;i[[.^"

H:j[~ d<. .MilDid . ... . 4


.
(\>r ! ^!t; |.

"

<;iu ". .
-
.
( I1!11^"
("111
\-1H
i
-
!;1!M! . .

i,^^^,, iTii.in.i , +
jlnn. j^i(; +
Tb.[;<.-,ib;. .":.: : ":
""

: +
-f-
[nLilnhiii--- " "
-1-
lt;l:,!i!-K,-l".."."".1 . .. ." -i-
+
^({[liH1 . . . . .!-
.
.
.
.
.
.
.
^^;..:.:..:.: . : .
z
4

.MniiiKiW:"... ..
.
.
.
+
Nn-.;:....! ......".......". . ..
:.
hinrinii11. .
.
.
.
.
.
.
.
.
-i-
Itl.-t^lI^O." .!.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
lliii Ji.-ii ;<>&..... 1-
.
.
RFVISTA BR-VSILEIRA DK . DOENCAS TROPICA

ESTADO I).\ :B-\HIA

(Cuiit.)

MI;NICfP10S p. 1. T. P.
HWKIHt1 HorJiila br.^ilirnsis ffcniculatug

Santo Anlunio dsi Piirim.avilo..... .


+

.
Silo Ft-lipo............. -)-

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
yao Francisco do Conde.....

.
.
.
.
.
.
.
Siio Concalo do.i Caiupos. ... . i

.
.
.
.
Siio Salinstiilo >lo Pith.-ii...
?
.
.
.
.
.
Santo RKtCvilo........... . . .

.
.
sao rdix................ .. +
.
.
.
.
.
.
Scniior do Bunfim .. ... ;
.
.
.
.
.
.
.
.
.
,

Xi<mc-Xi.m. ...... .. -;
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Vloncii. . ..

-
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
JblSrADO DO RIO

-MtJNiCiPlOS 1.
inri".l;in3

ESTADO DE MINAS GERATS

. T. P. T. U. RIio- T. P. It.
MllNICTillOS infea- Kur- meKis- proli- dniui vitti- ficni- ncglcc-
tan8 dida lliq ta sp. ccps cujatua lus

ALaCK:-.. . .
+ .,. +
.
.
.
.
.
.
.
.
Alfc:ni<- ................ + +
\lttri>--;i. .. ........ -!-
.
.
.
.
- -
Abudiii ilos Douriidas..... + -1- +
+
Blun^.ii -|. -i-
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
TlaiAo dn Cucaia.......... +
lioniiiii... ............. i- +
Brmniidinho............ -1-
Uucnupoli
Itoa I^-DrritHca
..............

.........
-
Campiini Vcrdo...........
Cuiiipo rioiidi>...........
4 +
T-
-
CiLnijiO do ^^Lio.......... 4-

Curmu do Itio Claio.


.
.
.
.
+
.H.SIKUiLKAO (;1 0(.H\ri(;.\ DOS 1 KA.V-AljiSOKI-.S DA DOrN^.A OF <HAGAS 205

ESTAUO DE MTNAS GF.-R.MS


(Cont.)

T. T. r. T. It. Khu- T I*. Ii.


MIINICiPlOS &<ir- nKitJ-,- W"i- net; Ice-
<Iio tn ccpi, ciiliitna tH9

Co:if;i;;ii) du A:a;.;or- ..

.
"
+
.


"
CiiyiC", .
+

.
Cll;)! tllIK;! . .
.
Citaipol:. ...... +
.
-)

4
Caiii:6poi-.. .. ... . .
-
.
(;I.n.(l:<> +
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
+
Cui-inio. |

CrtH.ililn.ii .
-r -)- -i- -i
!
.
.
.
.
.
.
.
.
| .1
L!l-l^;^lllo jticu +
- -f-
JJc:fim>T)ol -.""
Dm.-n Xi,;i

DivniApoli, ... ....


Eloy Miiili.-- . |
.
.
.
IwliC-la w. I[i<!;iri. . .

JAI:.I!I (ii, i<ni -i

IH:T;ll -;
. . -i-
-
Iniin:5co V: . -i-

"
-i- +
(.rAo .Mi".?)! .

Ibimri. . . . -{ -i-

Ibm .

IrilTiuii.n -i-
Itiifiai, ;
.
+
-i-
4- +
liHl;: ll6liUl . -i
J<i|"inii ;i j.

I.f1.in in.i,. .

Ma-i"^ 0] < lir 4-


-i
Monic .\lt<ic <1. ^li":iii-"" -;-
Monir Hr.j.
.
.
.
.
Moil!. <!r)"cl<> -
.
.
Muni,- Cl w . 4-
.
206 KLVl&TA BRASILEIRA DE MALARIOLOGFA E UOKN1,;A^ TROP1C-MS

ESTADO DE MINAS GERAIS


(Cont.)

T. T. P. T. K. Rho- T. P. R.
MUNICTPIOS infcH- mcKis- niucn]- proii- dniuil vitti- Rcni- nealec.
tun <IidH la IUK ap. ccps rulnttis

tlorada Novn Minah..... -; +

-
MoravAu-.a....... ....... +
+
MalacauhutA..............
Manga...................
Alurtntio Camiios. .
.
-1-
.
.
.
.
Medina.............. -i-
.
.
.
.
MinoA Noviio........ ....
-
No^u, Ponk.. 4-

-
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
NOMI Rczfjidc....
+
-
Pains . -!
-
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Pinijuba.................
+
l^^............... . +

-
1iuiciilii......... + -
Prula....... ........ + + -i-
.
.
.
.
]l^a+6p"lii.......
.
.
.
.
.
.
-!-
Piiriioi>Lb;i........ .. + -i-
Pa.%a Tempo...... +
.
.
.
.
.
Intoi cit; MIIHI.S. +
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
lIltTO(!fTl!l>... .. . .
+
.
.
.
.
Pcdra \^ul ........
.
.
.
.
.
1cclro LroDoldo.... -1
1wim........
.
.
.
Pouti-ics ...........

IiriinK!-.
-J-
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
+
iitiinyni..........
-1-+
.
.
Pi i!&i<ipnt< Olryilrio..... .

pG^.."!1."...:!!""..."." +
-
T
.
Kw I;iiiltl<- Miu.^ +
.
.
.
.
SM) r)uti!i]i|;ofc tia Priitii..
.
yiio Gun^alo do ?>!>!"!""!
-
Sao Go+itrdo.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
y?io Joto lliiti.-ta da GlAiiii
^o Pniro d;i Uuiao.
.
.
.
R^o S.b.t.-lirio du ParaTio ..
Siiu 1oiTia/ df .\qiniiv
.
.
.
+
+ +
+
Sautii B;iibria......... .. +
Snitt!.:M;irt;i do Slii.-i.-i-.ti .

Saittii Vil6rja.. ..... ..


Sanio Aiitunio do -Monte. +
+
Sil GI)T;I,^IH di> Abaci< +
.
Sao yontiiu do 1nnL... ^-
i-silo .foAo da Pontc
.
.
.
.
^o H,oir>;-K).
.
.
.
.
.
.
.
.
.
So ticbaimio do iMn-
rnnli:"lo.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Kilo Joilo do Pina^ii
.
.
.
.
yule L;i!;oi^....... .. -i-

-1 -i-
l:i^rabTi .
+ +
.
.
.
.
.
.
.
.
Unai ..... .. .. . . -i-
-!-
-
\ (la l.!tt>!t.
- -1-
irgUt;!
.
.
.
.
.
.
.
+
+ -i-
DISTRIUl.lC^O GJ,OCR.\Flf;.\ DOS IKANiULS.SORF.S I>\ 1)01
N^A 1)1 CUAC \1 207

VSr/MK) DF. SAO J.MilO

rarftcir-y ENCONTKADAS
MLNICIllOS
RFVLSTA BRA&H.FIRA DE MALARIOLOGIA E DOl-N^AS TROPICA1.S

ESTADO DE SAO PALLO


(Conl.)

ESIftCIBS ENCONTK;U>Aa
MUNICflIOS

hSlADO DO PARANA
Di-miU:K^.\U (.KOCKAMCA DU.S 1 RAN.SMISSOKl-) I)-\ I)0]-N^.\ I>1- (.U.\G \^ 20()

F.STADO DO PARANA
(Coin.)

r:sri.(;[i;9 I:NCONTIE VDAS

ESlADO 1)E SA^^A CATAR1-VA

FSrAUO UO RIO GKAXDE 1)0 SUL


210 RF.V1.STA BRASILK1RA ])E MALAklOI..Of;I-\ V. DOl-.NCAS TROIICAIS

ESTADO 1)0 RIO CRANDE 1)0 SOL


(Coni.)

Mt-NICiPIOS T. infrhfiins 1. rubr<^ari;i

Solwl^c........ . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Trfs Pc^oa. . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
--

ESTADO DE GOIAS
DISTRBUICAO GEOGRAF1CA DOS PRINQPAIS VETORES OA
DOENCA DE CHAGAS NO BRASIL

Você também pode gostar