Você está na página 1de 124

6

Resultados de Medies
Diretas
Fundamentos da Metrologia
Cientfica e Industrial

www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Motivao
definio do
mensurando

procedimento
de medio
resultado da
medio

condies
ambientais

operador

sistema de
medio

Como usar as informaes disponveis sobre o


processo de medio e escrever corretamente
o resultado da medio?

RM = (RB IM) unidade


Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 2/124)

6.1
Medies Diretas e Indiretas

www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Medies diretas

O sistema de medio j indica


naturalmente o valor do
mensurando.
Exemplos:

Medio do dimetro de um eixo com


um paqumetro.
Medio da tenso eltrica de uma pilha
com um voltmetro.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 4/124)

Medies indiretas

A grandeza determinada a partir


de operaes entre duas ou mais
grandezas medidas
separadamente.
Exemplos:

A rea de um terreno retangular


multiplicando largura pelo
comprimento.
Medio da velocidade mdia de um
automvel dividindo a distncia

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 5/124)

6.2
Caracterizao do Processo
de Medio

www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Processo de medio
E
D
TE ZAS
N
FO RTEdo
definio
E
C
N
I

mensurando

E
D
TE ZAS
N
FO RTE
procedimento
E
C
N
I

de medio

AS
Z
E
RT ADAS
E
INC BIN
M
CO

resultado da
medio
condies
ambientais
DE

TE ZAS
N
FO RTE
E
C
N
I

operador
DE
E
T ZAS
N
FO RTE
E
C
N
I

sistema de
medio E

E D AS
T
N
FO RTEZ
E
C
N
I
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 -

(slide 7/124)

6.3
A Variabilidade do
Mensurando

www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

O Mensurando considerado

Invarivel:

se seu valor permanece constante durante


o perodo em que a medio efetuada.
Exemplo: a massa de uma jia.

Varivel:

quando o seu valor no nico ou bem


definido. Seu valor pode variar em funo
da posio, do tempo ou de outros fatores.
Exemplo: a temperatura ambiente.
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 9/124)

Em termos prticos

Mensurando Invarivel:

As variaes do mensurando so
inferiores a resoluo do SM.

Mensurando Varivel:

As variaes do mensurando so iguais


ou superiores resoluo do SM.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 10/124)

6.4
O resultado da medio de
um mensurando invarivel
quando a incerteza e correo
combinadas so conhecidas
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Incertezas combinadas

A repetibilidade combinada corresponde


contribuio resultante de todas as
fontes de erros aleatrios que agem
simultaneamente no processo de
medio.
A correo combinada compensa os erros
sistemticos de todas as fontes de erros
sistemticos que agem simultaneamente
no processo de medio.
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 12/124)

Trs casos

Nmero de medies
repetidas:
Compensa erros
sistemticos:

Caso
1

Caso
2

Caso
3

n=1

n>1

n1

sim

sim

no

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 13/124)

Caso 1
Mensurando invarivel
n=1
Corrigindo erros sistemticos
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Caso 1
indicao

sistema de
medio

Re
+C
mensurando
RB
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 15/124)

Caso 1
indicao
+C
- Re

+ Re

A
C
I
N O
A

UM DI
ME

RM = I + C Re
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 16/124)

Caso 1 - Exemplo
(1000,00 0,01) g

RM = I + C Re

1
1014
g

0g
1014

RM = 1014 + (-15,0) 3,72


RM = 999,0 3,72

C = -15,0 g

RM = (999,0 3,7) g

Re = 3,72 g
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 17/124)

Caso 2
Mensurando invarivel
n>1
Corrigindo erros sistemticos
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Caso 2
Indicao mdia

sistema de
medio

Re/n
+C
mensurando
RB
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 19/124)

Caso 2
indicao mdia
+C

- Re /n

+ Re/n

En
D
IA
ES
D

M DI
ME

RM = I + C Re /n
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 20/124)

Caso 2 - Exemplo
(1000,00
(1000,00
(1000,00
0,01)
0,01)
0,01)
g g g

111
1014
g

1014
1015
1017
0g
C = -15,0 g
Re = 3,72 g

1014 g
1015 g
1017 g
1012 g
1015 g
1018 g
1014 g
1015 g
1016 g
1013 g
1016 g
1015 g

RM = I + C Re/n
RM = 1015 -15,0 3,72 /12
RM = 1000,0 1,07
RM = (1000,0 1,1) g

I = 1015 g
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 21/124)

Caso 3
Mensurando invarivel
n1
No corrigindo erros
sistemticos
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Caso 3 - Erro mximo conhecido mensurando invarivel


indicao ou mdia

- Emx

sistema de
medio

+ Emx

mensurando
RB
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 23/124)

Caso 3 - Erro mximo conhecido mensurando invarivel


Indicao ou mdia

- Emx

+ Emx

RM = I Emx
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 24/124)

Caso 3 - Exemplo
(1000,00 0,01) g

RM = I Emx

1
1014
g

0g
1014

RM = 1014 18
RM = (1014 18) g

Emx = 18 g

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 25/124)

Representao grfica dos trs


resultados
RM = (999,0 3,7) g
RM = (1000,0 1,1) g
RM = (1014 18) g

960

980

1000

1020

1040

mensurando [g]
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 26/124)

6.5
A Grafia Correta do Resultado
da Medio

www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Algarismos Significativos (AS)

Exemplos:

12
1,2
0,012
0,000012
0,01200

tem dois AS
tem dois AS
tem dois AS
tem dois AS
tem quatro AS

Nmero de AS:

conta-se da esquerda para a direita a


partir do primeiro algarismo no nulo
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 28/124)

Regras de Grafia

Regra 1:

A incerteza da medio escrita com


at dois algarismos significativos.

Regra 2:

O resultado base escrito com o


mesmo nmero de casas decimais
com que escrita a incerteza da
medio.
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 29/124)

A grafia do resultado da
medio
Exemplo 1:
RM = (319,213 11,4) mm
REGRA 1

RM = (319,213 11) mm
REGRA 2

RM = (319 11) mm
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 30/124)

A grafia do resultado da
medio
Exemplo 2:
RM = (18,4217423 0,04280437) mm
REGRA 1

RM = (18,4217423 0,043) mm
REGRA 2

RM = (18,422 0,043) mm
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 31/124)

6.6
O resultado da medio de um
mensurando varivel quando a
incerteza e correo combinadas
so conhecidas
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Qual a altura do muro?


h = mdia entre h7 a h14?
h7

h3 h8
h9

h10 h6

h11

h2 h12

h1

c/2
Qual seria uma resposta honesta?

h13
h5 h14
h4

c/2

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 33/124)

Varia.
Varia entre um mnimo de h1 e um mximo de h2.
h2
h1

A faixa de variao de um mensurando varivel


deve fazer parte do resultado da medio.
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 34/124)

Faixa de variao

Respostas honestas:

Medio de mensurando
varivel

Deve sempre ser medido muitas vezes,


em locais e/ou momentos distintos, para
que aumentem as chances de que toda
a sua faixa de variao seja varrida.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 35/124)

Caso 4
Mensurando varivel
n>1
Corrigindo erros sistemticos
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Caso 4
faixa de variao das
indicaes

sistema de
medio

t.u
+C
mensurando
RB
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 37/124)

Caso 4
indicao mdia
+C
-t.u +t.u

u = incerteza padro
determinada a partir
das vrias indicaes

RM = I + C t . u
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 38/124)

Caso 4 - Exemplo
Temperatura no refrigerador
As temperaturas foram medidas
durante duas horas, uma vez por
minuto, por cada sensor.

A
B
C

Dos 480 pontos medidos, foi calculada


a mdia e incerteza padro:
I = 5,82C

u = 1,90C

Da curva de calibrao dos sensores


determina-se a correo a ser aplicada:
C = - 0,80C
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 39/124)

Caso 4 - Exemplo
Temperatura no refrigerador
RM = I + C t . u
RM = 5,82 + (-0,80) 2,00 . 1,90
RM = 5,02 3,80
RM = (5,0 3,8)C

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 40/124)

Caso 5
Mensurando varivel
n>1
No corrigindo erros
sistemticos
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Caso 5
faixa de variao das
indicaes
t.u

- Emx

sistema de
medio

+ Emx

mensurando
RB
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 42/124)

Caso 5 - Erro mximo conhecido e


mensurando varivel
indicao mdia
- Emx
-t.u

+ Emx
+t.u

RM = I (Emx + t . u)
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 43/124)

Caso 5 - Exemplo
Velocidade do vento
A velocidade do vento foi
medida durante 10 minutos
uma vez a cada 10 segundos.
Dos 60 pontos medidos, foi
calculada a mdia e a
incerteza padro:
I = 15,8 m/s

u = 1,9 m/s

Emx = 0,20 m/s


Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 44/124)

Caso 5 - Exemplo
Velocidade do vento
RM = I (Emx + t . u)
RM = 15,8 (0,2 + 2,0*1,9)
RM = (15,8 4,0) m/s

11

13

15

17

19

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 45/124)

6.7
O resultado da medio na
presena de vrias fontes de
incertezas
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Determinao da incerteza de medio


em oito passos
P1 Analise o processo de medio
P2 Identifique as fontes de incertezas
P3 Estime a correo de cada fonte de incerteza
P4 Calcule a correo combinada
P5 Estime a incerteza padro de cada fonte de
incertezas
P6 Calcule a incerteza padro combinada e o nmero
de graus de liberdade efetivos
P7 Calcule a incerteza expandida
P8 Exprima o resultado da medio
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 47/124)

P1 Analise o processo de medio


1.

2.

3.

Compreenda todos os fenmenos


envolvidos no processo de medio.
Busque informaes
complementares na bibliografia
tcnica, catlogos, manuais, etc.
Se necessrio, faa experimentos
auxiliares.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 48/124)

P2 Identifique as fontes de incerteza


definio do
mensurando

procedimento
de medio
incertezas
no resultado
da medio

condies
ambientais

operador

sistema de
medio

Atribua um smbolo para cada fonte de


incertezas considerada
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 49/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

fontes de incertezas
smbolo

descrio

unidade:

efeitos sistemticos
correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

Cc

correo combinada

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 50/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

fontes de incertezas
smbolo

descrio

unidade:

efeitos sistemticos
correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

S1

descrio 1

S2

descrio 2

S3

descrio 3

S4

descrio 4

S5

descrio 5

Cc

correo combinada

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 51/124)

P3 Estime a correo de cada fonte


de incertezas
1.
2.
3.
4.

5.

Analise o fenmeno associado


Rena informaes pr-existentes
Se necessrios realize experimentos
Pode ser conveniente estimar a correo
para um bloco de fontes de incertezas
cuja separao seria difcil ou
inconveniente.
Estime o valor da correo a ser aplicada
para as condies de medio e expresseo na unidade do mensurando.
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 52/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

fontes de incertezas
smbolo

descrio

unidade:

efeitos sistemticos
correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

S1

descrio 1

C1

S2

descrio 2

C2

S3

descrio 3

C3

S4

descrio 4

C4

S5

descrio 5

C5

Cc

correo combinada

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 53/124)

C
C
.C
c
1
23
n

P4 Calcule a correo combinada

A correo combinada calculada


pela soma algbrica das correes
individualmente estimadas para cada
fonte de incertezas:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 54/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

fontes de incertezas
smbolo

descrio

unidade:

efeitos sistemticos
correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

S1

descrio 1

C1

S2

descrio 2

C2

S3

descrio 3

C3

S4

descrio 4

C4

S5

descrio 5

C5

Cc

correo combinada

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal

Ccomb

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 55/124)

(
I

n1
u(I)n1
n
2
k
k
1

P5 Estime a incerteza padro de


cada fonte de incertezas
1.

Determinao atravs de procedimentos


estatsticos (tipo A):

A incerteza padro pode ser estimada a partir


de um conjunto de n medies repetidas por:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 56/124)

(u(I)m
u
I)
n1

P5 Estime a incerteza padro de


cada fonte de incertezas
1.

Determinao atravs de
procedimentos estatsticos (tipo
A):

Quando o mensurando invarivel e


determinado pela mdia de m medies
repetidas, a incerteza padro da mdia
estimada por:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 57/124)

1
u(I)u(I)

P5 Estime a incerteza padro de


cada fonte de incertezas
1.

Determinao atravs de
procedimentos estatsticos (tipo
A):

Quando o mensurando varivel e


determinado a partir da mdia de m medies
repetidas, sua incerteza padro estimada por:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 58/124)

P5 Estime a incerteza padro de


cada fonte de incertezas
2.

Determinao atravs de
procedimentos no estatsticos
(tipo B):

Deduo atravs da anlise do


fenmeno
Informaes histricas e pre-existentes
Experincia de especialistas
Informaes extradas de catlogos
tcnicos e relatrios de calibraes
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 59/124)

P5 Estime a incerteza padro de


cada fonte de incertezas
2.

Determinao atravs de
procedimentos no estatsticos
(tipo B):

Normalmente assume-se que a


distribuio de probabilidades
perfeitamente conhecida.
O nmero de graus de liberdade
associado a uma distribuio de
probabilidades perfeitamente
conhecida sempre infinito

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 60/124)

a
u3

P5 Estime a incerteza padro


distribuio retangular
f(x)

-a

+a

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 61/124)

Incerteza devido resoluo


indicao

R
mensurando
erro
R/2

- R/2
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 62/124)

a
u6

P5 Estime a incerteza padro


distribuio triangular
f(x)

-a

+a

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 63/124)

a
u2

P5 Estime a incerteza padro


distribuio gaussiana
f(x)

95,45%

-a

+a

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 64/124)

a
u2

P5 Estime a incerteza padro


distribuio em U
f(x)

-a

+a

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 65/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

fontes de incertezas
smbolo

descrio

unidade:

efeitos sistemticos

efeitos aleatrios

correo

distribuio

S1

descrio 1

C1

a1

tipo 1

u1

S2

descrio 2

C2

a2

tipo 2

u2

S3

descrio 3

C3

a3

tipo 3

u3

S4

descrio 4

C4

a4

tipo 4

u4

S5

descrio 5

C5

a5

tipo 5

u5

Cc

correo combinada

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal

Ccomb

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 66/124)

uu.u

2c12232n2

P6 Incerteza padro combinada e o


nmero de graus de liberdade efetivos

O quadrado da incerteza padro


combinada normalmente calculado
pela soma dos quadrados das
incertezas padro de cada fonte de
incertezas:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 67/124)

uu.u

4ecf1424n4
17,6
ef

P6 Incerteza padro combinada e o


nmero de graus de liberdade efetivos

O nmero de graus de liberdade efetivo


calculado pela equao de WelchSatterthwaite:

Se um nmero no inteiro for obtido,


adota-se a parte inteira. Por exemplo: se
adota-se 17.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 68/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

fontes de incertezas
smbolo

descrio

unidade:

efeitos sistemticos

efeitos aleatrios

correo

distribuio

S1

descrio 1

C1

a1

tipo 1

u1

S2

descrio 2

C2

a2

tipo 2

u2

S3

descrio 3

C3

a3

tipo 3

u3

S4

descrio 4

C4

a4

tipo 4

u4

S5

descrio 5

C5

a5

tipo 5

u5

Cc

correo combinada

uc

incerteza combinada

normal

ucomb

ef

incerteza expandida

normal

Ccomb

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 69/124)

U
t(95,4%vef).uc

P7 Calcule a incerteza expandida

Multiplique a incerteza combinada pelo


coeficiente de Student correspondente ao
nmero de graus de liberdade efetivo:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 70/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

fontes de incertezas
smbolo

descrio

unidade:

efeitos sistemticos

efeitos aleatrios

correo

distribuio

S1

descrio 1

C1

a1

tipo 1

u1

S2

descrio 2

C2

a2

tipo 2

u2

S3

descrio 3

C3

a3

tipo 3

u3

S4

descrio 4

C4

a4

tipo 4

u4

S5

descrio 5

C5

a5

tipo 5

u5

Cc

correo combinada

uc

incerteza combinada

normal

ucomb

ef

incerteza expandida

normal

Uexp

Ccomb

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 71/124)

R
M
(
IC
)unidae
cU

P8 Exprima o resultado da medio

Calcule o compatibilize os valores.


Use sempre o SI

No esquea:

Conhecimento + Honestidade + Bom Senso

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 72/124)

6.8
Problemas Resolvidos

www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

6.8.a
Incerteza de calibrao de
uma balana digital

www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

massa-padro

Dados da massa padro:


Valor nominal: 20,000 g
Correo: -0,005 g
Incerteza da correo: 0,002 g

20

20,16 g

Resoluo da balana: 0,02 g


Temperatura ambiente: (20,0 1,0) C

5 medies

Indicao

20,16

20,10

20,14

20,12

20,18

Mdia

20,140

0,0316

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 75/124)

P1 Anlise do processo de medio


1.

2.

3.

4.

Mensurando: massa padro. Bem


definida e com certificado de
calibrao.
Procedimento: ligar, limpar, aguardar
30 min, regular zero, medir 5 vezes e
mdia.
Ambiente: de laboratrio. Temperatura
de (20,0 1,0) C e tenso eltrica
estvel.
Operador: exerce pouca influncia.
Indicao digital e sem fora de

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 76/124)

P2 Fontes de incertezas
1.
2.
3.

Repetibilidade natural da balana. (Re)


Limitaes da massa padro. (MP)
Resoluo limitada da balana. (R)

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 77/124)

P3 + P4 Estimativa da correo:
1.

2.

3.

A repetibilidade natural da balana e a


resoluo limitada trazem apenas
componentes aleatrias.
A massa padro possui uma correo
CMP = - 0,005 g, que foi transcrita para
a tabela.
A correo da massa padro coincide
com a correo combinada: Cc = CMP

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 78/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

Calibrao de uma balana digital ponto 20 g

fontes de incertezas
smbolo

descrio

Re

repetibilidade natural

MP

massa padro

efeitos sistemticos
correo

unidade:

efeitos aleatrios
a

distribuio

-0,005

resoluo limitada

Cc

correo combinada

-0,005

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 79/124)

,uRe535160,14
u
0
4
R
e

P5 Incertezas padro
1.

Repetibilidade:
Estimada experimentalmente atravs
das 5 medies repetidas.
A mdia das 5 medies ser adotada

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 80/124)

,uMP220,1
U
0
M
P

M
P

P5 Incertezas padro
2.

Massa padro:
Incerteza expandida disponvel no
certificado de calibrao.
A incerteza padro calculada dividindo
a incerteza expandida pelo coeficiente
de Student, cujo menor valor possvel
2, o que corresponde a infinitos graus de
liberdade:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 81/124)

/uR3320,310,57
a
R

P5 Incertezas padro
3.

Resoluo limitada:
O valor da resoluo 0,02 g.
Sua incerteza tem distribuio
retangular com a = R/2 = 0,01 g. Logo:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 82/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

Calibrao de uma balana digital ponto 20 g

fontes de incertezas
smbolo

descrio

Re

repetibilidade natural

MP

massa padro

unidade:

efeitos sistemticos

efeitos aleatrios

correo

distribuio

normal

0,0141

-0,005

0,002

normal

0,0010

0,01

retang

0,00577

resoluo limitada

Cc

correo combinada

-0,005

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 83/124)

2
2
2
u

u
c
R
e
M
P
R
2
(09,814)3(0,.1)6(0,1537g)
cu

P6 Incerteza combinada

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 84/124)

u
u
u

(0,153)
(50,914)(0u,sa
1r)
(0,
57)

4
4
4
4
c
R
e
M
P
R
fefe44e4f 4
e

P6 Graus de liberdade efetivos

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 85/124)

U
t.uc2,649.01530,45g

P7 Incerteza expandida

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 86/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

Calibrao de uma balana digital ponto 20 g

fontes de incertezas
smbolo

descrio

Re

repetitividade natural

MP

massa padro

unidade:

efeitos sistemticos

efeitos aleatrios

correo

distribuio

normal

0,0141

-0,005

0,002

normal

0,0010

0,01

retang

0,00577

resoluo limitada

Cc

correo combinada

-0,005

uc

incerteza combinada

normal

0,0153

incerteza expandida

normal

0,0405

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 87/124)

C
(B2M

)0,15(04,Ig5U
P

C
B
C
)20,140,45

P8 Expresso do resultado

Para
Para este ponto de calibrao, a correo
a ser aplicada na balana em condies
de laboratrio de -0,15 g, conhecida
com uma incerteza expandida de 0,04 g.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 88/124)

6.8.b
Incerteza da medio de uma
jia por uma balana digital

www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Dados da calibrao

19,94
19,92
19,98
19,96
19,90
19,94
20,00
19,94
19,94
19,96
19,92
20,00

19,94 g

Mdia
s

19,950
0,0313

Temperatura ambiente: (25 1)C

Indic.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50

C
0,00
-0,04
-0,08
-0,12
-0,15
-0,17
-0,17
-0,15
-0,13
-0,10
-0,07

U
0,03
0,03
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,05
0,05
0,05
0,05

Resoluo: 0,02 g
Deriva trmica: 0,008 g/K
Deriva temporal:
0,010 g/ms

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 90/124)

P1 Anlise do processo de medio


1.

2.

3.

4.

5.

Mensurando: massa de uma jia.


Invarivel e bem definida.
Procedimento: ligar, limpar, aguardar
30 min, regular zero, medir 12 vezes e
mdia.
Ambiente: Temperatura de (25,0
1,0) C, diferente da de calibrao.
Operador: exerce pouca influncia.
Indicao digital e sem fora de
medio.
O sistema de medio: correes

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 91/124)

P2 Fontes de incertezas
1.
2.
3.

Repetibilidade natural da balana (Re)


Resoluo limitada da balana (R)
Correo da balana levantada na
calibrao (CCal)

4.

Deriva temporal (DTemp)

5.

Deriva trmica (DTer)

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 92/124)

P3 Estimativa da correo:
1.

2.

3.

4.

A repetibilidade natural da balana e a


resoluo limitada trazem apenas
componentes aleatrias.
A correo da balana possui
componente sistemtica de CCCal =
-0,15 g
No possvel prever a componente
sistemtica da deriva temporal.
A deriva trmica possui componente
sistemtica:
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 93/124)

probabilidade

temperatura (C)
20

22

24

26

probabilidade

erro (g)
0,000

0,016

0,032

0,048
0,040

CDTer = -0,040 g

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 94/124)

P4 Correo combinada
1.

Calculada pela soma algbrica das


correes estimadas para cada fonte de
incertezas:
Cc = CRe + CR + CCCal +CDTemp + CDTer
Cc = 0,00 + 0,00 + (-0,15) + 0,00 + (-0,04)
Cc = -0,19 g

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 95/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

medio da massa de uma pedra preciosa

fontes de incertezas
smbolo

unidade:

efeitos sistemticos

descrio

correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

Re

repetibilidade natural

resoluo do mostrador

CCal

correo da calibrao

-0,15

DTemp

deriva temporal

DTer

deriva trmica

-0,04

Cc

correo combinada

-0,19

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 96/124)

,u0
u
0
3
1
,1229g

0
1
R
e
R
e

P5 Incertezas padro
1.

Repetibilidade:
Estimada experimentalmente atravs
das 12 medies repetidas.
A mdia das 12 medies ser adotada

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 97/124)

/uR3320,310,57
a
R

P5 Incertezas padro
2.

Resoluo limitada:
O valor da resoluo 0,02 g.
Sua incerteza tem distribuio
retangular com a = R/2 = 0,01 g. Logo:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 98/124)

,uCal2240,2
U
0
C
a
l

M
P

P5 Incertezas padro
3.

Correo da balana
Incerteza expandida disponvel no
certificado de calibrao.
A incerteza padro calculada dividindo
a incerteza expandida pelo coeficiente
de Student, cujo menor valor possvel
2, o que corresponde a infinitos graus de
liberdade:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 99/124)

,
0
5
uDDTTeemmpp
,33

P5 Incertezas padro
4.

Deriva temporal
A balana degrada cerca de 0,010
g/ms
Aps 5 meses, a degradao de
0,050 g
Assume-se distribuio retangular:

- 0,05 g

+ 0,05 g

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 100/124)

,uDTer3380,46
a
0

D
Ter
probabilidade

temperatura

20

22

24

26

0,008 g

probabilidade

erro

0,000

0,016

0,032

0,048

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 101/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

medio da massa de uma pedra preciosa

fontes de incertezas
smbolo

unidade:

efeitos sistemticos

descrio

correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

normal

0,0090

11

Re

repetibilidade natural

resoluo do mostrador

0,01

retang

0,00577

CCal

correo da calibrao

-0,15

0,04

normal

0,0200

DTemp

deriva temporal

0,05

retang

0,0033

DTer

deriva trmica

-0,04

0,008

retang

0,00461

Cc

correo combinada

-0,19

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 102/124)

2
2
2
2
2
u

u
c
R
e
R
C
a
l
D
T
m
p
D
T
e
r
uc(c0,981)23(0,457)21(90,21)2.(06,3)22(0g,46)2
P6 Incertezas padro combinada
Combinando tudo:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 103/124)

Participao percentual de cada


fonte de incertezas

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 104/124)

u
u
u
u

503

4
4
4
4
4
4
D
T
m
p
c
R
e
R
C
a
l
D
T
e
r
f(0
e
,2e3f4)4e(f0,19)4(0,
57)4(0,
2)4(0,
3)4(0,
46)4
P6 Graus de liberdade efetivos

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 105/124)

U
t.uc2,0.2340,7g

P7 Incerteza expandida

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 106/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

medio da massa de uma pedra preciosa

fontes de incertezas
smbolo

unidade:

efeitos sistemticos

descrio

correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

normal

0,0090

11

Re

repetibilidade natural

resoluo do mostrador

0,01

retang

0,00577

CCal

correo da calibrao

-0,15

0,04

normal

0,0200

DTemp

deriva temporal

0,05

retang

0,0033

DTer

deriva trmica

-0,04

0,008

retang

0,00461

Cc

correo combinada

-0,19

uc

incerteza combinada

normal

0,0234

503

incerteza expandida

normal

0,047

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 107/124)

R
M
1(I9,C

U
C
576(0,159)g0,47

P8 Expresso do resultado

Nestas condies possvel afirmar que o


valor da massa da pedra preciosa est
dentro do intervalo (19,76 0,05) g.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 108/124)

R
M
1I9,(5U
0C
),247g0,19)
C

P8 Expresso do resultado

Se os erros sistemticos no fossem corrigidos, o


valor absoluto da correo combinada |Cc| = 0,19
g deveria ser algebricamente somado incerteza
de medio:

Assim, sem que nenhum erro sistemtico seja


compensado, possvel afirmar que o valor da
massa da pedra preciosa est dentro do intervalo
(19,95 0,24) g.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 109/124)

6.8.c
Incerteza da medio de um
mensurando varivel por uma
balana digital
www.labmetro.ufsc.br/livroF
MCI

Dados da calibrao

20,20 g

Mdia
s

20,202
0,242

Temperatura ambiente: (25 1)C

Indic.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50

C
0,00
-0,04
-0,08
-0,12
-0,15
-0,17
-0,17
-0,15
-0,13
-0,10
-0,07

U
0,03
0,03
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,05
0,05
0,05
0,05

Resoluo: 0,02 g
Deriva trmica: 0,008 g/K
Deriva temporal:
0,010 g/ms

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 111/124)

P1 Anlise do processo de medio


1.

2.

3.

4.

Mensurando: massa de um conjunto


de parafusos. Varivel.
Procedimento: ligar, limpar, aguardar
30 min, regular zero, medir uma vez
cada parafuso, calcular mdia e desvio
padro.
Ambiente: Temperatura de (25,0
1,0) C, diferente da de calibrao.
Operador: exerce pouca influncia.
Indicao digital e sem fora de
medio.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 112/124)

P2 Fontes de incertezas
1.

2.
3.

Repetibilidade natural da balana (Re)


combinada com a variabilidade do
processo.
Resoluo limitada da balana (R)
Correo da balana levantada na
calibrao (CCal)

4.

Deriva temporal (DTemp)

5.

Deriva trmica (DTer)

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 113/124)

P3 Estimativa da correo:
1.

2.

3.

4.

A repetibilidade natural da balana e a


resoluo limitada trazem apenas
componentes aleatrias.
A correo da balana possui
componente sistemtica de CCCal =
-0,15 g
No possvel prever a componente
sistemtica da deriva temporal.
A deriva trmica possui componente
sistemtica:
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 114/124)

P4 Correo combinada
1.

Calculada pela soma algbrica das


correes estimadas para cada fonte de
incertezas:
Cc = CRe + CR + CCCal +CDTemp + CDTer
Cc = 0,00 + 0,00 + (-0,15) + 0,00 + (-0,04)
Cc = -0,19 g

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 115/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

medio da massa de uma pedra preciosa

fontes de incertezas
smbolo

unidade:

efeitos sistemticos

descrio

correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

Re

repetibilidade natural

resoluo do mostrador

CCal

correo da calibrao

-0,15

DTemp

deriva temporal

DTer

deriva trmica

-0,04

Cc

correo combinada

-0,19

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 116/124)

uRes0,24gRe49

P5 Incertezas padro
1.

Repetibilidade:
Estimada experimentalmente atravs
da medio dos 50 parafusos.
Ser adotada a repetitividade das
indicaes e no da mdia:

2.

As contribuies das demais fontes de


incerteza permanecem as mesmas do
exemplo anterior.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 117/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

medio da massa de uma pedra preciosa

fontes de incertezas
smbolo

unidade:

efeitos sistemticos

descrio

correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

normal

0,242

49

Re

repetibilidade natural

resoluo do mostrador

0,01

retang

0,00577

CCal

correo da calibrao

-0,15

0,04

normal

0,0200

DTemp

deriva temporal

0,05

retang

0,0033

DTer

deriva trmica

-0,04

0,08

retang

0,0461

Cc

correo combinada

-0,19

uc

incerteza combinada

normal

incerteza expandida

normal
Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 118/124)

2
2
2
2
2
u

u
c
R
e
R
C
a
l
D
T
m
p
D
T
e
r
(cu0,2458)26(03,574)2(10,92)21(0.,36)22(03,g46)2
P6 Incertezas padro combinada
Combinando tudo:

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 119/124)

Participao percentual de cada


fonte de incertezas

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 120/124)

u
u50uu

4
4
4
4
4
4
D
T
m
p
c
R
e
R
C
a
l
D
T
e
r
f(0
e
,2e4f3)4(e0f,249)4(0,
57)4(0,
2)4(0,
3)4(0,
46)4
P6 Graus de liberdade efetivos

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 121/124)

U
t.uc2,051.2430,98g

P7 Incerteza expandida

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 122/124)

BALANO DE INCERTEZAS
processo de medio

medio da massa de uma pedra preciosa

fontes de incertezas
smbolo

unidade:

efeitos sistemticos

descrio

correo

efeitos aleatrios
a

distribuio

normal

0,242

49

Re

repetibilidade natural

resoluo do mostrador

0,01

retang

0,00577

CCal

correo da calibrao

-0,15

0,04

normal

0,0200

DTemp

deriva temporal

0,05

retang

0,0033

DTer

deriva trmica

-0,04

0,08

retang

0,0461

Cc

correo combinada

-0,19

uc

incerteza combinada

normal

0,243

50

incerteza expandida

normal

0,498

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 123/124)

R
M
(2I0,C
U
C
(50g,19)0,498

P8 Expresso do resultado

Nestas condies possvel afirmar as


massas dos parafusos produzidos est
dentro da faixa (20,0 0,5) g.

Fundamentos da Metrologia Cientfica e Industrial - Captulo 6 - (slide 124/124)

Você também pode gostar