Você está na página 1de 12

Egd\gVbV:YjXVi^kd

hova
DOS
2ODA
!LIMENTOS
!
2 [ ^ uova Roda dos ^liueulos
5MARODA
QUEFAZ(ISTRIA
^ priueira Roda dos ^liueulos porluguesa, surgiu iulegrada ua caupauha de educa
o aliueular "Saber couer saber viver", iuiciada eu 1977. 0s aulores da caupauha
preleudiau criar uu suporle didclico, visualueule uuilo sugeslivo, alravs do qual o
publico eu geral, e uuilo especialueule o escolar, acilueule apreeudesse as ueusa
geus a lrausuilir.
Nascia assiu, a priueira Roda dos ^liueulos. ^lravs dela desperlarseia o iuleresse
de sucessivas geraes de criauas (e uo so) pelos aliueulos, seusibilizaudoas para as
uoes bsicas ligadas a aliueulao saudvel.
Mudause os leupos. uudause as rodas
Eulrelaulo, quase 30 auos se passarau. 0s padres de cousuuo allerarause draslica
ueule.
a dispouibilidade de aliueulos agora uaior e uais diversicada (basla recordar
couo era uu superuercado h 30 auos e couo o agora),
os hbilos aliueulares dos porlugueses uudarau uuilo, uo so pela j reerida uu
daua ua oerla, uas laubu pelas uudauas sociais ocorridas (h 30 auos, por exeu
plo, uua perceulageu uuilo graude de porlugueses vivia uo caupo e cousuuia os
produlos horlicolas e a carue dos auiuais que criava).
Por oulro lado, regislouse uua evoluo siguicaliva dos proprios couheciueulos cieu
licos uesla rea, que resullou ua divulgao de uua srie de descoberlas uulriciouais
(uu exeuplo dislo o relevo dado ao papel dos aulioxidaules ua preveuo de uuilas
doeuas).
0 |uslilulo do Cousuuidor
dispouibiliza iuoruao alravs
do www.ic.pl.
^ R00^ EM 1977.
"Saber couer saber viver".

)N
STITU
TO
D
O
#
O
N
S
U
M
ID
O
R
^ uova Roda dos ^liueulos [ 3
P0R0uE uM^ R00^1
^ orua circular oi escolhida por
ser aquela que uais se asseuelha
a uu pralo, o que acilila a percep
o das propores dos diereules
grupos de aliueulos.
Para alu dislo, a orua circular
esl laubu associada a uossa
cullura aliueular, que se orgauiza
habilualueule eu loruo da uesa.
Por oulro lado, a disposio dos
aliueulos deulro de uu circulo
leu a vaulageu de uo os
hierarquizar.
^ R00^ h0E.
"Coua beu, viva uelhor."
^ uova roda sobe ao palco
E uesle coulexlo que apreseulada aos porlugueses uua uova Roda dos ^liueulos.
^ iuicialiva parle do |uslilulo do Cousuuidor e da |aculdade de Ciucias da Nulrio
e ^liueulao da uuiversidade do Porlo que, eu 2001, ao abrigo do Prograua Saude
XX|, eslabelecerau uu prolocolo que iucluia, eulre oulros, o projeclo da aclualizao
da Roda dos ^liueulos.
^ escolha do Prograua Educalivo
0 Prograua Educalivo da Nesll decidiu, assiu, escolher couo leua ceulral
dos seus uovos docuueulos a uova Roda dos ^liueulos, procuraudo reorar o iupacle
da iuicialiva aciua descrila.
Para que serve a roda1
^ Roda dos ^liueulos uua represeulao grca que uos d pislas sobre o uodo
couo podeuos pralicar uua aliueulao couplela, equilibrada e variada.
0 que uudou ua uova roda1
N0v0 LEM^
0 leua "Saber couer saber viver" oi subsliluido por uu oulro, "Coua beu, viva
uelhor", uuua aluso direcla a relao eulre aliueulao e saude.
N0v0 ^SPECJ0 v|Su^L
0 orualo uaulevese pralicaueule iuallerado eu relao a auliga. a orua circular
uauluse, uas o grasuo loruase uais aclual.
^ SuB0|v|S^0 P0R 0RuP0S
Eu relao aos grupos (ou "alias" de aliueulos) houve laubu uudauas. Eu vez dos
ciuco grupos auleriorueule exisleules (produlos horlicolas e rulas, cereais e derivados
e lubrculos, lacliciuios, carue, pescado e ovos, gorduras), a roda apreseula agora sele
grupos. os produlos horlicolas e as rulas ocupau aclualueule alias disliulas, as legu
uiuosas (couo o gro, o eijo e as avas) passau a "ler direilo" a uua alia propria.
N0v^ ENJR^0^. ^ ^0u^
uua vez que uu eleueulo uudaueulal a vida, a gua passa laubu a ler lugar
uesla uova roda. |oi colocada ao ceulro, por ser uu aliueulo uudaueulal e por ser
uu cousliluiule couuu a quase lodos os aliueulos, uo deveudo ser esquecida a sua
iugeslo regular.
0 ESJ^BELEC|MENJ0 0E P0R0ES
uua oulra uovidade desla roda o eslabeleciueulo de pores coucrelas para cada
grupo de aliueulos. Essas pores vu lraduzidas eu uedidas coucrelas (por exeuplo,
chveuas aluoadeiras rasas ou colheres - rasas - de sopa, sobreuesa ou ch). ^s por
es variau cousoaule as uecessidades iudividuais - ver pgiua seguiule.
PR0M0^0 0E ^L|MENJ0S JR^0|C|0N^|S
uu oulro aspeclo cousiderado oi a valorizao de aliueulos ligados a uossa lradio
aliueular, couo o azeile, o pescado, o po (de ariuhas ueuos reuadas), as leguuiuo
sas e os produlos horlicolas.

)
N
S
T
IT
U
T
O

D
O

#
O
N
S
U
M
ID
O
R
4 [ ^ uova Roda dos ^liueulos
!
P
R
E
S
E
N
T
A

G
E
R
A
L

D
A

R
O
D
A



^

p
r
i
u
e
i
r
a

R
o
d
a

d
o
s

^
l
i
u
e
u
l
o
s

p
o
r
l
u
g
u
e
s
a

s
u
r
g
i
u

i
u
l
e
g
r
a
d
a

u
a

c
a
u
p
a
u
h
a

"
S
a
b
e
r

c
o
u
e
r


s
a
b
e
r

v
i
v
e
r
"
,

e
u

1
9
7
7
PR00uJ0S h0RJ|C0L^S (3 ^ 5 P0R0ES)
0s aliueulos desle grupo so boas
oules de bras, vilauiuas
(caroleuos, vilauiuas do couplexo
B e vilauiua C) e uiuerais.
Exeuplos de aliueulos (eu pores)
2 chveuas aluoadeiras de produlos horlicolas crus
- por ex.. louale, ceuoura ralada, alace (180 g).
1 chveua aluoadeira de produlos horlicolas coziuhados
- por ex.. espiuares, couve, uabo (140 g).
00R0uR^S E 0LE0S (1 ^ 3 P0R0ES)
0s aliueulos desle grupo so ricos eu lipidos e vilauiuas lipossoluveis
(^ e E, eu especial).
Exeuplos de aliueulos (eu pores)
1 colher de sopa de azeile (10 g).
1 colher de sobreuesa de uauleiga (15 g).
4 colheres de sopa de uala (30 ul).
|RuJ^ (3 ^ 5 P0R0ES)
^s rulas proporciouauuos
vilauiuas, sais uiuerais (couo
o clcio, o erro e o polssio),
bras e hidralos de carbouo.
^lguuas rulas so aiuda boas
oules de gua.
Exeuplos de aliueulos
(eu pores)
1 pea de rula de lauauho
udio (160 g) - por ex..
larauja, ua, pssego, pra,
bauaua ou duas alias de
uelo ou ueia ueloa, ou
1 chveua aluoadeira de
cerejas ou uvas, ueia papaia
ou ueia uauga.
^0u^
E precisa para que o corpo lrabalhe
seu alhas. ^judauos, por exeuplo,
a uauler a leuperalura.
0eve beberse 1,5 l de gua por dia.
Fonte para conteudos: lnstituto do Consumidor
^ uova Roda dos ^liueulos [ 5
LE0uM|N0S^S (1 ^ 2 P0R0ES)
So ricas eu hidralos de
carbouo e proleiuas. So laubu
boas oules de vilauiuas B
1
e B
2
, sais
uiuerais (couo o clcio e o erro)
e bras.
Exeuplos de aliueulos (eu pores)
3 colheres de sopa de leguuiuosas
secas ou rescas coziuhadas (80g)
- por ex.. gro, eijo, leulilhas,
ervilhas, avas.
CERE^|S E 0ER|v^00S, JuBERCuL0S (4 ^ 11 P0R0ES)
0s aliueulos desle grupo so a priucipal oule
de hidralos de carbouo da uossa aliueulao e,
cousequeuleueule, os graudes oruecedores de euergia
para as uossas aclividades dirias huuauas.
Exeuplos de aliueulos (eu pores)
1 po (50 g).
1 balala e ueia de lauauho udio (125 g).
5 colheres de sopa de cereais de pequeuoaluoo (35 g).
4 colheres de sopa de arroz ou uassa coziuhados (110 g).
C^RNES, PESC^00 E 0v0S
(1,5 ^ 4,5 P0R0ES)
So ricos eu proleiuas de
elevado valor biologico. Coulu
alguua gordura e laubu vilauiuas
do couplexo B e sais uiuerais
(erro, osoro, iodo).
Exeuplos de aliueulos (eu pores)
Carue / pescado coziuhados (25 g)
- por ex.. raugo, vaca, porco,
pescada, sardiuha.
1 ovo de lauauho udio (55 g).
0iereules pessoas,
diereules uecessidades
P0R0uE S^0 |N0|C^0^S
P0R0ES M^X|M^S
E M|N|M^S1
^s uecessidades uulriciouais so
variveis, depeudeudo do sexo,
da idade, do uelabolisuo basal,
do eslado de saude e do lipo de
aclividade diria.
^ uova roda eslabelece uu uuue
ro uiuiuo e uu uuuero uxiuo
de pores para cada "alia".
os liuiles iueriores so recoueu
dados para criauas de uu a lrs
auos de idade, os superiores so
os uais iudicados para rapazes
adolesceules e houeus aclivos.
0 reslo das pessoas deve guiarse
pelos valores iulerudios.
L^CJ|C|N|0S (2 ^ 3 P0R0ES)
0esle grupo, azeu parle o leile,
os iogurles, o queijo e o requeijo, aliueulos
que uos orueceu proleiuas de elevado valor
biologico, clcio, osoro e alguuas vilauiuas
(^,B
2
e 0).
Exeuplos de aliueulos (eu pores)
1 chveua aluoadeira de leile (250 ul).
1 iogurle liquido ou 1,5 iogurle solido (200 g).
2 alias uas de queijo (40 g).

)N
S
TIT
U
T
O
D
O
#
O
N
S
U
M
ID
O
R
6 [ ^ uova Roda dos ^liueulos
!CTIVIDADES
PR0P0SJ^ 1 [ JEM^. 0S PR0BLEM^S ^L|MENJ^RES 00S P0RJu0uESES
0s ^lueida, os |ouseca, os Silva.
0bjeclivos
1. Couhecer os priucipais probleuas relaciouados cou a aliueulao.
0uais so os priucipais desequilibrios aliueulares1
Excessos (ex.. sal, gorduras, aucar),
carucias (ex.. rulas, leguues, hidralos de carbouo),
desequilibrio da balaua euerglica,
reeies seu horrios e seu "rilual",
sedeularisuo,
oulros.
2. Releubrar as cousequucias de uua aliueulao desequilibrada.
^ que couduzeu esles desequilibrios1
^ carucias uulriciouais, a excesso de peso e a uaueslar.
Proposla de aclividade
Represeular, eu orua de lealro, a reeio de uua ou vrias auilias porluguesas.
0s aluuos devero dividirse por grupos e decidir qual o lipo de auilia que vo repre
seular. 0 proessor pode preparar lrs ou uais olhas que apreseuleu eu delalhe cada
auilia, acililaudo assiu a larea de iulerprelao lealral.
Exeuplos
1. 0s ^lueida - uua auilia cou uuilo "apelile"
0s ^lueida adorau couer, o que al ueu leu ual ueuhuu... 0 probleua que esla
auilia uo "coue para viver", uas "vive para couer". 0s ^lueida uo lu propriaueu
le horrios de reeies, pois para alu do pequeuoaluoo, aluoo, lauche e jaular,
depeuicau o dia iuleiro, pelisco aqui, pelisco acol, ludo beu coudiueulado. Mas o
uaior probleua esl aiuda por apreseular. que "aclividade isica" uua expresso
que os ^lueida descouheceu. ^pos uua reeio, seulause uo so, a ver leleviso e
a doruilar, a espera da reeio seguiule. 0s lhos briucau horas seguidas agarrados
a uua cousola de jogos. Neu uu passeio, ueu uua ida a praia, ueu uu lrabalho de
jardiuageu, uada! eslo a iuagiuar o que que a balaua dos ^lueida leu sorido.
^l lhe doeu as coslas de suporlar laulo peso!
2. 0s |ouseca - uua auilia cou a uauia das dielas
0s |ouseca eslo couslauleueule a alar de couida, uas uo porque coueu uuilo,
porque lu uedo de couer! 0s |ouseca so o oposlo dos ^lueida. No lu prazer
ueuhuu eu couer (ou, se lu, disarau uuilo beu). Judo o que coueu cuidado
saueule uedido e pesado, cou uedo das calorias que possa couler. Priueiro, erau as
uulheres da auilia que so peusavau eu produlos e saladas, uas a uoda agora j
passou para os houeus l de casa. E sabeu o que aiuda agrava ludo1 E que os |ouseca
passau a vida a azer e a desazer as dilas dielas. Nuua seuaua. so coueu leguues,
ua seuaua seguiule. so coueu cereais iulegrais! E claro que, uesle jogo de ioi, o corpo
seulese ual. E uo julgueu que, cou esla uauia, os |ouseca eslo eu orua. Louge
disso!
0uJR^S |0E|^S
Para alu deslas auilias,
podero criarse oulras - uua
auilia que uo bebe leile, ueu
gua (so rerigeraules elc.), uua
oulra que uuuca loua o pequeuo
aluoo, oulra que so coue rilos
elc.
Se a lurua uo esliver uolivada
para azer peas de lealro, cada
grupo poder azer uu verda
deiro relralo da auilia eu aco,
deseuhaudo e piulaudo as vrias
persouageus que dela azeu parle.
Eslas iuageus podero depois
ser axadas ua sala e servir couo
poulo de parlida para a couversa.
^ uova Roda dos ^liueulos [ 7
3. 0s Silva - uua auilia que se esquece de couer rula e leguues
0s Silva eslo seupre cou pressa. Para eles, couer uo uua prioridade, uua obri
gao! Para resolvereu o probleua, eucoulrarau uua soluo rpida e apareuleueule
ecaz. as couidas de pacole. Produlos rescos coisa que veu uuilo raraueule (quau
do o rei az auos ou quaudo vo a casa da avo, porque l h seupre sopa). Perguuleu
lhes l h quaulo leupo uo coueu brocolos, alaces, louales ou al uesuo uua
siuples larauja suuareula e doce1 Sabeu qual o resullado de laula pressa e descuido
uas reeies1
0s Silva cau uuilas vezes doeules, claro, e uo so propriaueule uu poo de boa
disposio. ^i os Silva, os Silva, que beu lhes aria uua caldeirada verdadeira,
acabada de azer.
Cada grupo az a sua represeulao, euquaulo os reslaules colegas lirau uolas
sobre o que esl a acoulecer. No ual, couversase. ser que os especladores "ca
arau" lodos os erros de cada auilia1
PR0P0SJ^ 2 [ JEM^. S0Lu0ES P^R^ 0S 0ESE0u|L|BR|0S ^L|MENJ^RES
0uebracabeas. ler soluo1
0bjeclivos
Pr eu causa hbilos eslabelecidos.
Coupreeuder a diculdade de uudar hbilos.
Jer acesso a erraueulas que acilileu a uudaua.
Proposla de aclividade
^ parlir dos relralos das auilias represeuladas ua aclividade 1, os aluuos debaleu eu
grupo cada probleua e apreseulau hipoleses e solues. 0epois juulause de uovo eu
grupo para escrever uua carla cou couselhos a cada uua das auilias visadas.
8 [ ^ uova Roda dos ^liueulos
PR0P0SJ^ 3 [ ||Ch^ 0E JR^B^Lh0 N. 1
Couhecele a li uesuo!
0bjeclivo
ReNeclir sobre a relao cou a aliueulao.
|deulicar os aspeclos uais saudveis da sua aliueulao (reoro posilivo).
|uceulivar o desejo de uudaua (se uecessrio).
Proposla de aclividade
0epois de debalereu os probleuas aliueulares de uua orua uuilo geral, poder ser
agora o uoueulo de os aluuos iuiciareu uua reNexo uais pessoal. Para lal, o proes
sor poder dispouibilizarlhes a cha de reNexo "Couhecele a li uesuo" (auexa, ua
pgiua 10, desliuada a ser olocopiada pelo proessor). 0epois de preeuchida, esla cha
poder servir para os aluuos debalereu eulre si as vrias resposlas.
PR0P0SJ^ 4
JEM^. 0S 0RuP0S 0^ N0v^ R00^ 00S ^L|MENJ0S
0e pisla eu pisla.
0bjeclivo
0ar a couhecer os diereules grupos da roda e os aliueulos que os couslilueu.
Proposla de aclividade
Cada aluuo escolhe uu aliueulo da roda e pede aos colegas que o ideulique alravs
de pislas que vai daudo.
. uu aliueulo verde,
. leu seueules,
. couese uuilo ua poca das sardiuhas,
. perleuce ao grupo dos produlos horlicolas,
. couea pela lelra P...
- E o piueulo!
- ^diviuharau!
0 objeclivo loruar a adiviuha o uais louga possivel, apreseulaudo, priueiro, pislas
pouco objeclivas e, depois, pislas uais coucrelas.
^ uova Roda dos ^liueulos [ 9
PR0P0SJ^ 5
JEM^. 0 P^PEL 00S 0RuP0S 0^ R00^ E ^S Su^S P0R0ES 0|^R|^S
^s lies da roda
0bjeclivo
Perceber o papel dos diereules grupos da Roda dos ^liueulos.
Couhecer as pores dirias recoueudadas para cada alia da roda.
Proposla de aclividade
0s aluuos divideuse eu grupos. Cada grupo dever preparar uua apreseulao para
a lurua sobre uua deleruiuada alia da Roda dos ^liueulos.
Nesla apreseulao, o grupo dever.
iudicar a localizao da alia eu causa,
coueular o lauauho da alia e revelar as pores dirias que deveu ser
cousuuidas,
apreseular alguus aliueulos que aau parle desla alia (os que eslo uo
carlaz e oulros),
deslacar os priucipais uulriueulos que se eucoulrau uesle grupo de
aliueulos,
dar a couhecer aos colegas o papel desles uulriueulos e, logo, desles
aliueulos,
sugerir uoueulos e receilas para os cousuuir,
leruiuar a lio cou uua sesso de prova de aliueulos desla alia.
Cada grupo apreseula a sua lio uuu dia uarcado (evilaudose assiu que as
sesses de prova de aliueulos sejau eilas lodas uo uesuo dia). No ual das
sesses, cada grupo poder eulregar aos colegas uua charesuuo cou as
iuoruaes apreseuladas.
PR0P0SJ^ 6 [ ||Ch^ 0E JR^B^Lh0 N. 2
JEM^. ^S PRE|ERENC|^S ^L|MENJ^RES E ^ R00^ 00S ^L|MENJ0S
^s luas preerucias vo audar a roda!
0bjeclivo
|deulicar preerucias aliueulares.
|azer correspouder aliueulos couhecidos ao respeclivo grupo da roda.
Proposla de aclividade
Pedir aos aluuos que preeuchau a cha auexa (ua pgiua 11, desliuada a ser oloco
piada pelo proessor), ua qual devero deseuhar a sua reeio preerida, couparla
cou as propores da roda e allerla de acordo cou aquilo que apreuderau. Nuua
seguuda parle, devero preparar uua lisla de coupras, orgauizada de acordo cou as
preerucias aliueulares e cou o grupo aliueular eu que eslo iuseridas, deveudo res
peilarse as propores da roda, claro).
10 [ ^ uova Roda dos ^liueulos
||Ch^ 0E JR^B^Lh0 N. 1
Couhecele a li uesuo!
So couheceudo beu a uossa uaueira de ser, de seulir e de viver que podeuos adaplar uelhor a uossa
aliueulao as uossas uecessidades. Esle quesliourio serve para islo uesuo!
N0J^. podes escolher uais de uua resposla para cada perguula.
Porque que eu ue aliueulo1
Porque ue obrigau.
Porque leuho oue.
Para ue seulir beu.
Para ler saude.
Porque lodos o azeu.
Para couer beu preciso.
couer aliueulos variados,
gaslar uuilo diuheiro,
couer os aliueulos que apareceu uais
ua leleviso,
couer de acordo cou aquilo de que
se precisa,
experiueular uarcas diereules.
Couo que eu iuagiuo que serei
daqui a 30 auos1
oveu. |eio.
Seu oras. 0ordo.
0oeule. Bouilo.
Cheio de euergia.
0 que ao para ue seulir beu1
^liueuloue de orua saudvel.
|ao exercicio.
0eseuvolvo aclividades que ue do
prazer uos leupos livres.
Briuco, jogo e passeio ao ar livre.
0uruo beu.
Jralo beu da uiuha pele.
Jralo beu dos ueus deules.
Ser que eslas uiuhas aliludes lu
cousequucias ua uiuha saude preseule
e ulura1
Siu No
Porqu1
Para que serve a Roda dos ^liueulos1
Para uos obrigar a couer peixe, leile e rula.
Para uos ajudar a escolher e a variar
os aliueulos eu cada dia.
Para uos ajudar a decidir sobre as quauli
dades a iugerir de cada lipo de aliueulo.
0e uua uaueira geral, que ideias le
lrausuile a roda1
Jodos os aliueulos so uecessrios.
0eveuos couer seupre os uesuos
leguues.
0eveuos variar os aliueulos deulro
de cada grupo.
^ uova Roda dos ^liueulos [ 11
||Ch^ 0E JR^B^Lh0 N. 2
^s luas preerucias vo audar a roda!
vauos as coupras1 0bserva a Roda
dos ^liueulos e escolhe os leus
aliueulos preeridos uo grupo
dos cereais e derivados, e lubrculos
dos produlos horlicolas
da rula
dos lacliciuios
das carues, pescado e ovos
das leguuiuosas
das gorduras e oleos
Bhpsb!dpnqbsb!bt!uvbt!ftdpmibt!
dpn!bt!ep!ufv!dpmfhb!ep!mbep/!
F!tf!fyqfsjnfoubttft!pt!bmjnfoupt!
qsfgfsjept!efmf)b*@
0eseuha a lua reeio preerida e
escreve uua legeuda para a explicares.
^gora podes ver se ela respeila as propores sugeri
das pela Roda dos ^liueulos. 0 que coucluis1
0 que poders uudar para uelhorar
a lua reeio (eubora a uauleuhas
uuilo saborosa, claro.)1 0eseuha a
lua uova reeio e escreve a respecliva
legeuda, explicaudo o que uudasle.
S
b
W
f
W
U
W

_
W
S
b
W
f
W
U
W

_
W
Egd\gVbV:YjXVi^kd
O Programa LducaIivo Apetece-me uma ihiciaIiva da NesIl PorIugal, desehvolvida com o apoio do MihisIrio da Lducao, especialmehIe desIi-
hada s escolas do 1. e 2. Ciclos do Lhsiho 8sico, que !azem parIe desIe programa.
&)#(!4#.)#!
Ldio: NesIl PorIugal, S. A.. Coordehao: McCahh Lricksoh. Cohcepo: Sair da Casca. Design e ilusIraes: PlaheIa 1ahgeriha. CohsulIoria em
Lhgua PorIuguesa e reviso: LeIrrio. Reviso ciehI!ca e pedaggica dos cohIeudos: Direco-Ceral de Ihovao e de DesehvolvimehIo Curricular
do MihisIrio da Lducao. Impresso: Ferhahdes & 1erceiro, Lda. 1iragem: 20.000 exemplares. IS8N: 972-8513-63-1. DepsiIo Legal: xxxx.
R
e
!
.
:

S
D
C
5
0
8
/
4
0
9
/
0
5

Você também pode gostar