Você está na página 1de 7

28/7/2015 Imprimer:Pathosediscursopolitico

PatrickCharaudeauLivres,articles, http://www.patrickcharaudeau.com/Pathose
publications discursopolitico.html

Pathosediscursopolitico
inIdaLuciaMachado,WilliamMenezes,EmiliaMendes(org.),AsEmoesno
Discurso,Volume1.RiodeJaneiro:Lucerna,2007.p.240251,2007.

CONSIDERAESINICIAIS[1]

Anteriormente,trateidaquestodasemoesemrelaoaodiscursodasmdias,mais
particularmentedateleviso,quandoparticipeideumcongressoocorridoemLyonnoano2000.
Assimsendo,nesteprimeiromomento,mecontentareisomenteemretomaralgunspontosquej
desenvolviatentoequeservirodeconsideraesnodesenrolardeminhaapresentao.

Inicialmente,noentrareinadiscussoemtornodaescolhadostermosmaisadequadosaserem
utilizadosparasefalardestaquesto:pathos,emoo,sentimento,afeto,paixo.Cadaumdestes
termossuscetveldeabarcarumanooespecficaepodemosgarantirquecadaumadestas
noesdependedeumpontodevistatericotambmespecfico.Noquemeconcerne,contento
me,simplesmente,emdizerqueserianecessriodiferenciaranoodesentimentodanoode
emoo.Parecemequeaprimeiraseriamuitomaisligadaordemdamoral,enquantoquea
segundaseria,sobretudo,ligadaordemdosensvel.Noentanto,issomereceriaumlongo
desenvolvimento,razopelaqual,noestudoquesesegue,empregareiestestermos
indiferentementeumpelooutro.

Asemoescomorepresentaosocial

Lanaremosahiptesedequeasemoesseoriginamdeumaracionalidadesubjetivaporquee
issonosvemdafenomenologiaemanamdeumsujeitodoqualsesupeserfundadode
intencionalidade.Soorientadasemdireoaumobjetoimaginadojqueesteobjeto
extirpadodarealidadeparasetornarumrealsignificante.Arelaoentreessesujeitoeesse
objetosefazpelamediaoderepresentaes.pelofatodasemoessemanifestarememum
sujeitoemfunodealgumacoisaqueessesujeitosefazrepresentarenquantotal.Digamosque
sejaporissoqueessasemoespodemserditasrepresentacionais.Apiedadeouodioquese
manifestaemumsujeitonoosimplesresultadodeumapulso,nemsemedesomentecomo
umasensaodeexcitao,comoumaumentodaadrenalina.Aemoopodeserpercebidana
representaodeumobjetoemdireoaoqualosujeitosedirigeoubuscacombater.Ecomoestes
conhecimentossorelativosaosujeito,sinformaesqueelerecebeu,sexperinciasqueeleteve
eaosvaloresquelhesoatribudos,podesedizerqueasemoes,ouossentimentos,estoligados
screnas[2].Estascrenasseapiamsobreaobservaoempricadaprticadastrocassociaise
fabricamumdiscursodejustificaoqueinstalaumsistemadevaloreserigidosemformadenorma
dereferncia[3].Logo,essacrenastestemunham,aomesmotempo,umarelaode
desejabilidadequeogruposocialempreendecomsuaexperinciadacotidianidadeeumtipode
comentriodeinteligibilidadequeproduzidosobreoreal,umaespciedemetadiscursorevelador
deseuposicionamento[4].nessesentidoquesepodedizerqueumamortenovaleumamorte
dopontodevistadeseuefeitopathmico.Deacordocomquemavivenciamdico,soldado,
amigo,parenteoutelespectadoramediaorepresentacionalvariafazendotambmcomquese
varieoefeitoemocional.

Emoeseefeitospossveis

Emumaperspectivadaanlisedodiscurso,ossentimentosnopodemserconsideradosnemcomo
umasensao,nemcomoumexperimentado,nemcomoumexpresso,pois,sedeumlado,o
discursopodeserportadoredesencadeadordesentimentosouemoes,deoutro,noneleque
seencontraaprovadeautenticidadedoquesesente.Nosepodeconfundir,deumlado,oefeito
quepodeproduzirumdiscursoemrelaoaopossvelsurgimentodeumsentimentoe,deoutro,o
sentimentocomoemoosentida.Oquesentido,poroutrolado,nuncarefutvel.Umaemoo
sentida,seelaautntica,ocorrecomoumsurgimentoincontvelenenhumdiscursonadapode
diantedisso.Arazonotemnenhumdomniosobreaemoo.Poroutrolado,umdiscursoque
visaaproduzirumaemoo,porsiprprio,refutvel:porexemplo,podemosreplicaraalgum
quetentanossensibilizarvocpodesefazerdevtima,masvocnovaimecomover.Damesma
maneira,podemosexplicarouatmesmojustificaraexpressodeumaemooquejulgamos

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=240 1/7
28/7/2015 Imprimer:Pathosediscursopolitico

vergonhosa.

Issonosincitaatomarpartidodeumaretricadosefeitos,nooestajpresenteemalguns
retricosdaantiguidade,comoorecordaR.Barthes,eemparticularnaobradeAristteles:
persuadirumauditrioconsisteemproduzirnelesentimentosqueopredispeapartilharopontode
vistadoorador.Osentimentonodeveserconfundidocomsuaexpresso(mesmoseestapuder
desempenharumpapeldeterminado),serconsideradocomoumefeitopossvelquepodersuscitar
umadeterminadaativaododiscursojuntoaumdeterminadopblico,emumadadacircunstncia.

Ostraossemiolgicosdasemoes

Existemtraosprpriossexpressesdasemoesqueserviriamdesuporteaoreceptorpara,se
noparaeleprprioexperimentlos,pelomenosespecificlos?Arespostanofcil,pois,emse
tratandodalinguagemverbal,dalinguagemdaimagemoudeoutrosmeiosdeexpressotaiscomo
osgestosouasmmicas,oempregodaspalavrasoudostraosicnicos,noconstituiriam
necessariamenteaprovadaexistnciadeumaemoo.Palavrascomoclera,horror,
angstia,indignaoetcdesignamestadosemocionais,masnoprovocam,necessariamente,
emoo.Podeacontecerqueseuempregotenhaumefeitocontraprodutivo:explicitarumestado
emocionalpoderiaserinterpretadocomoumfazdeconta,porque,comosedizemdeterminadas
culturas,averdadeiraemoonodita,sentida.Outraspalavrascomovtima,assassinato,
crime,massacre,imagensdesangue,dedestruio,deinundao,dedesmoronamentosque
soemparteligadasaosdramasdomundo,exclamaes(Ah!,Oh!Nossa!)sosuscetveisde
expressarouengendrarmedos,sofrimentos,horrores,massosomentesuscetveis.Oquese
podedizerqueestaspalavraseestasimagensso,cadavezmenos,bonscandidatosparao
desencadeamentodeemoes[5].Mastudodependedoambienteemqueessaspalavrasesto,do
contexto,dasituaonaqualseinscrevem,dequemasempregaedequemasrecebe.

Categoriaspathmicas

Enfim,ltimoponto,euhaviatentadocategorizarefeitospathmicosapartirdeprocedimentosde
encenaonateleviso.Noosredefinireiaqui,masretomareioquehaviadenominadotpicasdo
pathos,jquepodemserteisnotratamentododiscursopoltico:tpicadadoreseuoposto,o
prazertpicadaangstiaeseuoposto,aesperanatpicadaantipatiaeseuoposto,aa
simpatia.Cadaumadestastpicaseradefinidaemtermosdecenrioedefigura(tristeza
sofrimento/contentamentosatisfaomedoterror/confianaapelocleraaverso/benevolncia
compaixo)marcandoumcertolugar(adeso/distncia)dotelespectador[6].

PROPOSIO

Parapodermosdiscutirasnoesqueconstituemoobjetodeumdebate,precisodizerqualo
quadrotericonoqualoinscrevemos.Omeu,emumaperspectivadaanlisedodiscurso,o
quadrodaproblemticadainflunciaquedefiniemdiversosescritosequemecontentareiem
resumiraquimuitobrevemente.Umaproblemticadainflunciaquerecaisobrequatroprincpios:
(i)umprincpiodealteridadequediz,emumafiliaofenomenolgica,queaconscinciada
existnciadesidependedapercepodaexistnciadooutroedeseuolhar:nohMimsemTi,
oque,transpostoparaodomniodalinguagemporE.Benveniste,tornasenohEusemTue
reciprocamente(ii)umprincpiodeinflunciapropriamenteditoquedizqueooutroconstituiuma
ameaapelomenosumainterrogao(asndromedoPersadeMontesquieu)nestecaso,o
sujeitofalantedevetentarfazercomqueooutroentreemseuuniversodediscurso(iii)um
princpioderegulao,poispodendosuporqueesteoutrotem,porsiprprio,umprojetode
influncia,precisoregularbemesseencontroaprioriagonalenfim,um(iv)princpiode
pertinnciaque,deacordocomSperberetWilson,dizqueprecisotentarcompreenderomundoe
que,parafazlo,osdoisparceirosdoatodelinguagemrecorremaambientesdiscursivos
supostamentepartilhados(essatambmateoriadodialogismobaktiniano).

Estesquatroprincpiosqueagemsimultaneamentecolocam,paraosujeitofalante,um
determinandonmerodeproblemasqueprecisoresolverparahaveratrocacomooutro.Esses
problemaspodemserdescritossobaformadeumasriedequestes:comoentraremcontatocom
ooutro?Comoimporsuapessoadesujeitofalanteaooutro?Comotocarooutro?Comoorganizar
adescriodomundoqueseprope/impeaooutro?

Entraremcontatocomooutroocorrepelovisdeumprocessodeenunciaoqueconsisteem:(a)
justificararazopelaqualsetomaapalavra,poistomarapalavraumatodeexclusodooutro
(quandoumfala,ooutronofala)queprecisopoderlegitimare(b)estabelecerumcertotipode
relaocomooutronoqualseasseguraaeleumlugar.Issocorrespondeaoprocessoderegulao

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=240 2/7
28/7/2015 Imprimer:Pathosediscursopolitico

acimamencionado.Paraarealizaodesteprocesso,osujeitofalanterecorreaosprocedimentosde
enunciaolocutivos(Alocutivo,Elocutivo,Delocutivo[7])queestoemvigornogruposocialao
qualpertenceesoconstitudospeloqueaethnometodologiadenominarituaissciolinguageiros.
Afinalidadedesseprocessoaadesosnormassociaisdecomportamento.

AquestoComoimporsuapessoadesujeitofalanteaooutrorespondenecessidadequeosujeito
falantepossuidefazercomquesejareconhecidocomoumapessoadignadeserouvida(oulida),
sejaporqueaconsideramoscredvel,sejaporquepodemoslheatribuirconfiana,sejaporqueela
representaummodelocarismtico.Tratase,aqui,deumprocessodeidentificaoqueexigedo
sujeitofalanteaconstruo,porsiprprio,deumaimagemquetenhaumcertopoderdeatrao
sobreoauditrio,deformaqueesteconcedaaolocutorasuaadesodemaneiraquaseirracional.
aproblemticadoethos,particularmenteimportantenodiscursopoltico,masquenotratarei
aqui[8].

AquestoComotocarooutrooobjetivoqueosujeitofalantepodeterparafazercomqueeste
outronofaareflexessobreafalaemquestoesedeixelevarpelosmovimentosdeseusafetos.
Osujeitofalanteentorecorreaestratgiasdiscursivasquetendematocaraemooeos
sentimentosdointerlocutoroudopblicodemaneiraaseduzirou,aocontrrio,lhefazermedo.
Tratasedeumprocessodedramatizaoqueconsisteemprovocaraadesopassionaldooutro
atingindosuaspulsesemocionais.Estamosemplenaproblemticadopathos,emboraestaltima
possaseestendersoutrasatitudes.dessaproblemticaquetratareiaquiapropsitododiscurso
poltico.

Eporfim,aquestocomoorganizaradescriodomundoquepropomos/impomosaooutro.Tal
fatoconsisteem,deumlado,descreverenarraroseventosdomundoe,deoutrolado,emtrazer
explicaessobreocomoeoporqudesseseventos.Parafazerisso,osujeitofalanterecorrea
modosdeorganizaodiscursivaseguindoumaracionalidadetantonarrativaquantoargumentativa
aomesmotempoemquelanaahiptesenaqualoutropoderreconhecloseaderiraeles[9].
Tratasedeumprocessoderacionalizaoqueevidentemente,aomesmotempo,marcadopor
vriosoutrostambmnotratareidelesaqui.

Afiguraabaixorepresentaaposiodosujeitofalantecolocadoentreasrestriesdasituaode
comunicaonaqualseencontraeoprocessoqueoperacionaliza.Nodebatequeope,deumlado,
ospartidriosdotudoargumentao,deixoparacaracterizaremseuinteriorumaatividademais
racionalizante,tendoporfinalidadeaverdade(ondesepodedetectarparalogismos)eumaoutra
maispersuasiva,tendoporfinalidadeaveracidade(ondeosparalogismosnotmrazodeser).Em
relaoaestemesmodebatequeope,deoutrolado,ospartidriosdeumadistinoprimitiva
entreargumentaoepersuaso,escolhiumaoutraposio,queconsisteemestabelecerem
termosdenoogenrica,sobredeterminante,umafinalidadedeinflunciaqueserealizaatravsde
diversosprocessosmarcadospelojogodeflechasepontilhadosequeestoeminterao
constanteentresi.

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=240 3/7
28/7/2015 Imprimer:Pathosediscursopolitico

PATHOSEDISCURSOPOLTICO

Afimdemelhorcompreendercomoopathosintervmnodiscursopolticoetentardescreverseus
efeitospossveis,convenientecircunscrever,numprimeiromomento,oquadrodessaprticasocial
para,emseguida,nointeriordessaprtica,descreverascaractersticasgeraisdodiscursopopulista
noqualmostraremoscomoosefeitospathmicossoencenados.

Acenadodiscursopoltico

Afaladodiscursopolticoumafalaque,deumlado,circulanoespaopblicoe,deoutro,se
inscreveemumacenapoltica.
Umafalaquecirculanoespaopblicoumafalaquelanadasemquesetenhaototaldomnio
dosefeitosqueelaproduzir,mascomasuposioracionaldequeelaserinterpretadade
diferentesmaneiras.Analislanosconduz,ento,anosinterrogarsobre:

quemlanaessafala?Elaendereadaaquem?hadefiniodequalaidentidadedos
parceiros(aquioauditriosempreumaentidadecoletivaemgrandenmero),esobrequal
legitimidadeelasefundamenta?
qualasituaodecomunicaoequalodispositivodetroca?
qualoobjetivodepersuasoqueexigevisadasdecredibilidadeedecaptaodaparteda
instnciadiscursiva?

Issonosconduzadeclararqueaemoonopodesertratadadamesmamaneiraconformea
circulaodafalaemumespaoprivadoouemumespaopblico[10].Esteespaopblico
susceptveldeserporsisestruturadodediversasmaneirasemdiferentescenasdiscursivas
(cientficas,jurdicas,religiosas)emmeiosquaisseencontraacenapolticaquesediferencia,
apesardoquealgunspreconizam,dacenapublicitriaedacenamiditica,mesmoqueusufruam
dasvantagensumasdasoutras.

Acenapolticasecaracterizaporumdispositivoquepostoaserviodeumaexpectativadepoder.
Estaltimacolocaempresenaumainstnciapolticaeumainstnciacidad.Ainstnciapoltica
esttodadirecionadaaumagirsobreooutroquedeveseracompanhadodeumaexignciade

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=240 4/7
28/7/2015 Imprimer:Pathosediscursopolitico

submissodooutro,oqueexplicaqueessatensosejaorientadaemdireoproduodeefeitos.
Noentanto,levandoseemconsideraoqueemumregimedemocrticoopoderresulta,aomesmo
tempo,deumconsentimento(HannaArendt),deumadominaolegtima(MaxWeber)ede
umaorganizaoadministrativa(J.Habermas),ainstnciapolticalevadaaexercerestepoder
emnomede:

umdireitodoqualhumapartequeconstitudapelalegitimidadeatribudapelojogoda
representatividade,dadelegaodopoderpelopovoe,humaoutrapartequeadquirida
porestratgiasdiscursivasdelegitimaooperacionalizadaspelosujeitopoltico.
umsabereumsaberfazeratravsdosquaisosujeitopolticoterrecursoaestratgiasde
construodeimagensdesimesmo,demaneiraasetornarcredvelaosolhosdainstncia
cidad(ethosdecredibilidade)eatrativo(ethosdeidentificao)[11].Oethosdeidentificao
colocaoproblemadafronteiracomosefeitosdopathos,jqueestebuscatocaroafetodo
cidado.
valores,valorescomuns,queainstnciapolticaeainstnciacidadsupostamente
compartilhamparasefundiremumcertoidealdeviverjunto.Aquiaindacolocamoso
problemadafronteira,dessavezentrelogosepathos,jquepodemosaderir
emocionalmenteavaloressuperiores.

Vsequeodiscursopolticoumlugardeumaverdadedemosatadas,defazdeconta,jqueo
queconsideradonotantoaverdadedestafalalanadapublicamente,massuaforade
veracidade.

Aencenaodopathosnodiscursopopulista

Numerososescritossededicaramatentardefinirofenmenopolticoquedenominamos
populismo.Nolhedaremosumanovadefinio,masconvenienteresumiralgumas
caractersticasrecorrentesparaexplicaroqueestnabasedessetipodediscurso.

Opopulismoummovimentodemassaquenasceemumasituaodecrisesocial.Amassauma
agregaodeindivduosemtornodeuminconscientecoletivodizendoqueestaagregaotema
pretensoderepresentaropovonasuasoberaniapopular.Omovimentoorientadocontraas
elites,consideradasresponsveispelasituaodecrise,soimpotentesparatrazerumasoluo
reparadoraeatmesmoconsideradassuspeitasdeprotegerseusprivilgiosdeclassedominante.
Masestemovimentomaisoumenosinsurgente,emsimesmonoorganizado(noum
movimentodepartidonemsindicato),temnecessidadedesemanifestareconstituirumaforade
contrapoder,desereunirsobacondutadeumlderquesejasuficientementecarismticopara
constituirumsuportedeidentificaoparaqueestaagregaodeindivduospossaseamalgamar
emumEuideal,representantetranscendentaldeumanova,pormilusria,entidadecoletiva.

Assim,areaoemocionaldamassafaceaumacrise,ojulgamentodaselitesvistascomo
responsveiseaapariodeumlderpermitemquesejaencenadaumadramaturgiadiscursivaque
consisteem:

denunciarumasituaodedeclniodaqualopovovtima,jogandocomatpicada
angstia:ummilhodeimigrantes,ummilhodedesempregadosproferia,semrodeios,
JeanMarieLePen,halgunsanos.Quantomaisasfrmulassosimples,essencializantese
ameaadoras,maisoefeitoemocionalvisadoterchancesdeterimpacto
designarafontedomalsobafiguradeumculpadoquenodeveestardeterminadodeforma
precisaedevedeixarpairaraimpressodequeagenasurdinadeve,tambm,classificaras
questesemcategoriasespecficas(aclassepoltica,aselitesfriasecalculistasouo
tablissement,comodizLePenparanoempregarotermoconsagradoestablishment),de
ondeapossibilidadedejogarcomaexistnciadecompls:

Otablissement,queprecisoderrubarporumarevoluodesadepblica,designaa
classedirigentequeimpehojeoseupoder.Osdireitosdohomemsoastbuasda
Lei.EletemseusevangelhossegundoSoFreudeSoMarx,temseuclero,seu
arquitetoeseuspedreiros.OPanteonrepublicanoseulugardeculto,temseusritos.
Elepregaamoral.[12]

Encontramosaquiatpicadaantipatiacomoorientaodoafetocontraumagressorou
simplesmentecontrauminimigo.

Instaurarsecomosalvadorconstruindoparasiumaimagemdepotnciaatravsdeum
comportamentooratriofeitodedenncias(svezesatmesmodegestosde
indignao)edolanamentodefrasesdeefeitoouamanutenodaironia.Tratasedeuma

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=240 5/7
28/7/2015 Imprimer:Pathosediscursopolitico

categoriahumorsticadifcildemanejarnocampopolticoporqueaironia,tendosempreum
efeitodestruidor,podesercontraproducente,anoser,especificamentenocasoemque
sejaondciodeumaposiodefora,quesejaprovocadora(permitirseocuparaposiodo
cnico).AsditasderrapagensverbaisdeJeanMarieLePennotmoutrafinalidadesenoa
deconstruirparasiesseethosdepotnciaparaincitarseuauditrioaaliarseaele(pathos).
Tratasedeumethoscomfinalidadespathmicas:

bemevidenteque,apartirde1974,entraramemnossopas,inclusiveoficialmente,
vriosmilhesdeestrangeiros.Mastambmverdadeque,todososanos,ossistemas
denaturalizaoautomticaesvaziamestaentidadeestrangeiradepessoassobreas
quaisjvieramnosdizer:Bem,sim,masnosetratamaisdeimigrantes,agoraso
franceses.SoessesfrancesesdotipoYakaMiamMiamquesetornousecretriodo
EstadodaIntegrao[13].

Masinstaurarsecomosalvador,nosomenteinvectivaromundo,tambmexaltarvaloresese
fazerdeportavozdeles.Valorescomunitrios,jquesetratadepassardoressentimento[14]re
apropriaodeumaidentidadeoriginria:sim,nssomosafavordapreferncianacionalporque
nssomospelavidacontraamorte,pelaliberdadecontraaescravido,pelaexistnciacontrao
extino[15].Valorescomunitriosestesqueseapiamsobrediscursosexaltandooutrosvalores
comoaquelesqueremetemnaturezaeatudooqueoriginal:

Nssomoscriaturasvivas.[]Nsfazemospartedanatureza,nsobedecemosas
suasleis.Asgrandesleisdasespciesgovernamtambmoshomens,apesardesua
intelignciae,svezes,desuavaidade.Sensviolarmosestasleisnaturais,a
naturezanotardarapedirasuarevanchecontrans.Nstemosnecessidadede
segurana.E,porisso,nstemosnecessidade,assimcomoosanimais,deum
territrioqueagarantaparans.[16]

Exaltaoigualmentedevaloresdefiliaoedehereditariedade:NsacreditamosqueaFrana
ocupaumlugarsingularnaEuropaenoMundo,porquenossopovoresultadeumafusonicadas
virtudesromanas,germnicaseceltas.[17]Ouainda:

Quesetrateaqui,comcerteza,denossaterra,denossaspaisagensexatamentecomo
foramdadaspeloCriador,mastambmexatamentecomoforamdefendidas,
conservadaseembelezadasporaquelesquepovoaramesteterritriohmilniosedos
quaissomososfilhos.[18]

Defato,encontramosessaestratgiadiscursivadramatizanteemoutroslderespolticossemque
sejalevadaataisextremos.Nestecaso,podesedizerqueestaestratgiadiscursivadetendncia
populistaconstitutivadademocracianamedidaemqueoposicionamentodainstnciapolticaa
conduzaseoporaumadversrio,asecolocarcomolderincontestveleaexaltarvaloresde
idealidadesocial.Orecursoaosefeitospathmicosconstitutivododiscursopoltico.

Masparaterminarcomumanotamaispositivadessesefeitospathmicos,citareiocasoda
comandanteEsthermandatriadeEZLN,movimentozapatistadelibertaonacionaldosndios
ChiapasconduzidopelocarismticosubcomandanteMarcos.Tratasedeumdiscursofeitodiante
doseleitospelopovoparaaCmaradosDeputadosdoMxico.Elaterminouseudiscursoqueera
umapeloaoreconhecimentodosndiosdoMxicocomosendoparteintegrantedanaomexicana
gritando,portrsvezes,VivaoMxico!,gritoquefoirepetidoemcoro,acadapronunciamento,
pelahonorvelassemblia.Ora,estegritooprivilgiodoPresidentedaRepblicamexicanaque,a
cadafestanacional,olanadobalcodoedifciodaConstitucin,querepetidoemcoropelopovo
reunidonapraa.AcomandanteEstherprecisolembrarqueelapronunciouseudiscurso
mascaradadeixouosdeputadosdemosatadas,osfazendosecomunicaremocionalmentecom
estandiabemcomocomseudiscursoportrsdoqualseencontravatodaacomunidadeindgena
e,aomesmotempo,osobrigandoareconhecerqueomovimentozapatistanoummovimento
dedissidnciaidentitria,mas,aocontrrio,defusoidentitriacomopovomexicano.Eisumbelo
exemplodeestratgiadedramatizaonoqualvemossemisturar,porumaboacausa,umethos
identitrio(Ns,ndiosChiapas,fazemospartedopovomexicano),umefeitodepathosatingindoa
fibrapatriticadosdeputados(vocs,comons,celebramosanaomexicana)eumapontade
logosnaexaltaodeumidealidadesocial(aunicidadedopovonecessriaconstituiodanao).

TraduodeEmliaMendes

[1]Notadatradutora:atafinalizaodapresenteedio,esteartigonooriginalemfrancsno
haviasidoaindapublicado.TratasedeumacomunicaofeitanocolquioPathosemao:ouso
dasemoesnodiscurso,ocorridode23a24desetembrode2005,emBrest(Universidadeda
Bretanhaocidental).
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=240 6/7
28/7/2015 Imprimer:Pathosediscursopolitico

[2]RetomamosaquinossaanlisedesenvolvidaemUneproblmatisationdiscursivedelmotion.A
proposdeseffetsdepathmisationlaTlvision.In:PLANTINetal.,Lesmotionsdansles
interactions.Arci/PressesUniversitairesdeLyon,2000,p125155

[3]Charaudeau,P.Lesmdiasetlinformation.Limpossibletransparencedudiscours,DeBoeck
Ina,Bruxelles,2005.

[4]Ibid.,p.47.

[5]"Uneproblmatisationdiscursivedelmotion",op.cit..

[6]"Uneproblmatisationdiscursivedelmotion",op.cit..

[7]VernossaGrammairedusensetdelexpression,Hachette,Paris,1992

[8]DiscutiedescreviessacategoriaemmeultimolivroLediscourspolitique.Lesmasquesdu
pouvoir,Vuibert,Paris,2005.(Notadatradutora:NoBrasil,esselivrofoipublicadocomo:Discurso
Poltico.SoPaulo:Contexto,2006.Traduo:FabianaKomesueDilsonFerreiradaCruz)

[9]VerGrammairedusensetdelexpression,op.cit.

[10]Evidentemente,seriaconvenienteaprofundaressasduasnoes.

[11]EstesdoistiposdeethosdopolticosodescritosemLediscourspolitique.Lesmasquesdu
pouvoir,op.cit

[12]JeanMarieLePen,Identit,janeiro,1990.

[13]DiscursodeJeanMarieLePenSaintFranc,Prsent,21e22outubrode1991,p.111.

[14]Emrelaoaestanoo,vernestemesmocolquio(NotadaTradutora:Pathosemao:o
usodasemoesnodiscurso,ocorridode23a24desetembrode2005,emBrest(Universidadeda
Bretanhaocidental))acontribuiodeMarcAngenot

[15]LalettredeJeanMarieLePende15maiode1991,p.115.

[16]DiscursodeJeanMarieLePenpronunciadonafestadosBleublancrouge,inPrsent,op.cit.,
p.87

[17]Nosvaleurs,LaDocumentationfranaise,4demaio1988.

[18]DiscursodeJeanMarieLePenemSaintFranc,Prsent,21e22deoutubro1991,p.88.

EnvisitantnotresiteInternet,vouspourreztlchargercesdocuments:
,(PDF1.4Mo)

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=240 7/7

Você também pode gostar