Você está na página 1de 39

SISTEMA DE ENSINO PRESENCIAL CONECTADO PEDAGOGIA MARCIA REGINA DOS SANTOS SILVA

LETRAMENTO:UMA PRATICA SOCIAL ALFABETIZADORA

Votuporanga 2012

MARCIA REGINA DOS SANTOS SILVA

LETRAMENTO:UMA PRATICA SOCIAL ALFABETIZADORA

Trabalho de Con lu!"o de Cur!o apre!entado # $NO%AR & $n'(er!'dade Norte do %aran)* o+o re,u'!'to par 'al para a obten-"o do t.tulo de l' en 'ado e+ %edagog'a Or'entador/ Mar'a Reg'na Tutor Eletr0n' o/ Na1ad %ere'ra Abon'2'o Tutor de Sala/ Mar'a Reg'na

Votuporanga 2012

LETRAMENTO UMA PRTICA SOCIAL ALFABETIZADORA

RESUMO E!ta pe!,u'!a te+ o+o ob3et'(o d'! ut'r a! '+pl' a-4e! e5'!tente! entre algu+a! abordagen! de al6abet'2a-"o/ a trad' 'onal 7 e+p'r'!ta* a on!trut'('!ta e o letra+ento8 O! on e'to! de algun! te9r' o! e+ +a'or de!ta,ue na )rea* o pro e!!o de on!tru-"o do onhe '+ento da r'an-a* a 'ntera-"o de!ta o+ a le'tura e a e! r'ta* u+ no(o olhar !ob o !'gn'6' ado da al6abet'2a-"o* a d'6eren-a entre al6abet'2a-"o e letra+ento* a 6un-"o !o 'al da e! r'ta* a pr)t' a pedag9g' a e a po!tura do edu ador e+ rela-"o a e!!a! ,ue!t4e! !"o abordada! ne!!e e!tudo8 Co+ 'ntu'to de e! lare er ta'! '+pl' a-4e!* pr'or'2ou& !e dua! (ertente!/ a on!trut'('!ta* por !er a ,ue rede6'ne a al6abet'2a-"o o+o u+ pro e!!o de l'nguage+ de nature2a on e'tual* ou !e3a* o ler e o e! re(e depende da! pr)t' a! !o 'a'! ('('da! pelo !u3e'to ,ue pen!a !obre a e! r'ta a part'r de !ua pr9pr'a part' 'pa-"o e+ ato! ,ue o le(a a entender e!te !'!te+a de repre!enta-4e!8 E o letra+ento* por e!tabele er u+ (.n ulo ont.nuo entre a e! r'ta e !ua pr)t' a !o 'al8 Ao e('den 'ar ,ue n"o : a aprend'2age+ da l'nguage+ e! r'ta e+ !' ,ue tran!6or+a a! pe!!oa!* +a!* !'+* o! u!o! ,ue ela! 6a2e+ de!!a aprend'2age+* o e!tudo !obre o letra+ento tornou&!e ne e!!)r'o para o+preen!"o da pre!en-a da e! r'ta no +undo !o 'al8 %ala(ra!& ha(e/ al6abet'2a-"o; trad' 'onal; !o 'a'!8 on!trut'('!ta; letra+ento; pr)t' a!

INTRODUO A teor'a po!!u' u+ papel 6unda+enta na al6abet'2a-"o8 V'!to ,ue* e!ta : re!pon!)(el pela ga+a de onhe '+ento! a!!'+'lado!* : o+ ba!e na 6or+a ,ue o edu ador re6lete a teor'a ,ue o pro e!!o de al6abet'2a-"o : real'2ado8 Dentre +u'ta! teor'a! na )rea* 6ora+ e! olh'da! tr<! l'nha! ,ue aborda+ e!!e a+po/ o! +:todo! t'do! o+o trad' 'ona'!* para ,ual a al6abet'2a-"o on!'!t'r'a e+ u+ pro e!!o +e =n' o de de '6ra-"o de 9d'go atra(:! da 9p'a da! letra!* !.laba! ou pala(ra! !e+ a!!o ')&la! a onte5to! e+ ,ue po!!a+ 'ntere!!ar o! aluno!; o on!trut'('!+o* ,ue n"o : a!!'+'lado a nenhu+ +:todo e !'+* a u+a no(a ('!"o* de ,ue a r'an-a pro ura at'(a+ente o+preender a nature2a da l.ngua 6alada # !ua (olta* 6or+ula h'p9te!e!* bu! a regular'dade* ou !e3a* re on!tr9' a l'nguage+ e o letra+ento* ('n ulado d'reta+ente a part' 'pa-"o na ultura e! r'ta* d) <n6a!e ao on3unto de onhe '+ento! do aluno abordando at'tude! e apa 'dade! ne e!!)r'a! para u!ar a e! r'ta e+ pr)t' a! !o 'a'!8 O ob3et'(o de!!a pe!,u'!a : a entuar a! d'6eren-a! e5'!tente! entre a! abordagen!* !e+pre o+pa tuando o+ a ('!"o on!trut'('!ta e o letra+ento ,ue pode+ e!tar 'n!er'da! na pr)t' a de u+ +e!+o pro6e!!or8 Ape!ar de pou a! d'(erg<n 'a!* a al6abet'2a-"o on!trut'('!ta e o letra+ento de6ende+ ponto! e+ o+u+/ trabalha+ a e! r'ta e+ !'tua-4e! de u!o* tra2 para a !ala de aula a e! r'ta o+ !ent'do* de!ta a+ a 6un-"o !o 'al da e! r'ta et 8 De!!a 6or+a* a pe!,u'!a : d'('d'da e+ tr<! t9p' o!/ o pr'+e'ro abrange& !e # ('!"o trad' 'onal ,ue trata o !u3e'to ,ue aprende o+o u+a 9p'a de u+ +odelo e o edu ador pretende ,ue o aluno 'nter'or'2e tudo ,ue ele '+p4e de u+a 6or+a '+ut)(el* ,ue de(e !e apena! on eb'do e nun a tran!6or+ado8 No !egundo t9p' o* o+ ba!e na re6le5"o de >erre'ro ?1@@AB ,ue !e ap9'a na teor'a de %'aget ?1@CDB* : apre!entada u+a teor'a ,ue n"o tra2 +odelo! o ,ue n"o !e on!t'tu' +:todo!* ou !e3a* o edu ador pro ura entender o+o !e d) o pro e!!o de a,u'!'-"o de onhe '+ento pelo ,ual o aluno pa!!a e de! obre ,ue n"o h) re e'ta! pronta! para de!en(ol(er o !eu trabalho8 Ne!!a on ep-"o* o edu ador pa!!a !er ('!to o+o +ed'ador atuante e n"o o+o E6onte ab!oluta de !aberF ou Edono da (erdadeF

A'nda ne!te t9p' o* : abordado o 'ntera 'on'!+o ou !o 'o on!trut'('!+o de V1got!G1 ?1@@1B ,ue e5per'<n 'a! de on lu' ,ue* : na rela-"o r'a+ o o+ o outro ,ue a! por:+ o aprend'2age+ de!en(ol('+ento*

onhe '+ento n"o : ('!to o+o algo po!to para dentro do aluno* +a! algo a !er produ2'do ?reB on!tru.do por ele* on!'derando&o !u3e'to e n"o ob3eto da aprend'2age+8 No ter e'ro t9p' o* o letra+ento e!t) e+ 6o o* ('!ando relatar a! d'6eren-a! entre a al6abet'2a-"o trad' 'onal e letra+ento; a 6un-"o !o 'al da e! r'ta; o Eal6abet'2ar letrandoF* ,ue : olo ado o+o o (erdade'ro papel da e! ola e do pro6e!!or al6abet'2ador e on!'dera-4e! 6unda+enta'! a e!!e! ,ue pretende+ !egu'r e!!a pr)t' a !o 'al al6abet'2adora8

1. UMA BREVE REFLEXO SOBRE O CONCEITO TRADICIONAL EM RELAO ALFABETIZAO

E!te t9p' o prop4e&!e a re6let'r !obre o

on e'to trad' 'onal de

al6abet'2a-"o* e+ rela-"o ao ,ue : al6abet'2ar* a po!tura do do ente* ,ue+ : o aluno* o+o ele aprende e o ,ue e o+o !e de(e en!'nar8 E!!a on ep-"o* e5pre!!a&!e e+ +:todo! de aprend'2age+ ,ue apre!enta+ u+a propo!ta de edu a-"o entrada na 6'gura do pro6e!!or* ou !e3a* apena! o pro6e!!or : re!pon!)(el pelo <5'to do aluno8 O pr'n .p'o : a tran!+'!!"o de onhe '+ento por +e'o de aula* 6re,uente+ente e5po!'t'(a* nu+a !e,H<n 'a predeter+'nada e 6'5a ,ue en6at'2a a repet'-"o de e5er . 'o! o+ e5'g<n 'a de +e+or'2a-"o8 E na +a'or'a da! (e2e!* n"o le(a e+ on!'dera-"o o ,ue a r'an-a aprende 6ora da e! ola8 Ne!ta ('!"o* o +:todo 60n' o e o u!o de art'lha! ?+a! arada! e+ no(o! l'(ro! d'd)t' o!B !"o algun! do! pr'n 'pa'! re ur!o! u!ado! para !e on ret'2ar a al6abet'2a-"o8 A tran! r'-"o da 6ala : a 6or+a o+o a! art'lha! trabalha+ a l.ngua e! r'ta* po'! ne!te +:todo* a e! r'ta : a 9p'a da l.ngua 6alada8 E para !e obter re!ultado! po!'t'(o! a l'nguage+ : be+ lara8 Nor+al+ente* !"o pala(ra!& ha(e!* 6a+.l'a! !'l)b' a! ou 6ra!e! !e+ ne5o* u!ada! 'nI+era! (e2e! e de! onte5tual'2ada!* o+o/ Ea bab) e o beb<F ou E(o(9 ('u a u(aF 8 A! 6ra!e! ou pala(ra! !olta! !e+ onte5to! !"o algun! do! re ur!o! +a'! ut'l'2ado! pelo! pro6e!!ore! de!!a l'nha para !e al6abet'2ar8 O! e5er . 'o! de hab'l'dade !en!9r'o +otora prat' ado! repet'da! (e2e! ta+b:+ 6a2e+ parte de!!a on ep-"o* para Je'2 ?1@@@B* o +:todo 60n' o* 'gnora o ,ue a r'an-a 3) !abe e redu2 o aprend'2ado a u+ pro e!!o +e =n' o/
?888B o onhe '+ento e!t) E6oraF do !u3e'to e : 'nter'or'2ado atra(:! do! !ent'do!* at'(ado! pela a-"o 6.!' a e per eptual8 O !u3e'to da aprend'2age+ !er'a E(a2'oF na !ua or'ge+* !endo Epreen h'doF pela

e5per'<n 'a ,ue te+ o+ o +undo ?JEIK8 In: O d')logo entre en!'no e aprend'2age+*1@@@B8

Segu'ndo a +e!+a l'nha de pen!a+ento* para >erre'ro ?1@C@B* no +odelo trad' 'onal* Eo !u3e'to ,ue aprende prat' a+ente de!apare e* por,ue o redu2e+ a u+ on3unto de hab'l'dade!F8 ?p812B E e!te : apa2 de aprender e5ata+ente o ,ue lhe en!'na e de ultrapa!!ar u+ pou o '!!o* 6a2endo !.nte!e! a part'r de u+a deter+'nada ,uant'dade de 'n6or+a-"o* ou !e3a* a aprend'2age+ !e d) por a u+ulo de 'n6or+a-4e!8
O ob3et'(o da l.ngua e! r'ta !e apre!enta de tal +ane'ra ,ue a r'an-a o per eba o+o '+ut)(el* ,ue de(e !er apena! re eb'do* nun a tran!6or+ado8 %or '!!o : ,ue !e e5'ge da r'an-a u+a at'tude de re!pe'to ego8 A l'-"o trad' 'onal : dada ele+ento por ele+ento* !upondo ,ue a !o+a l'near do! ele+ento! le(e # total'dade8 A!!'+ !e a(an-a* letra por letra* !.laba por !.laba* pala(ra por pala(ra* '+ag'nando&!e ,ue ba!ta 3untar a! letra!* !.laba! pala(ra! a! pre edente!8 Ne!ta on ep-"o* o 6) 'l e o d'6. 'l !"o deter+'nado! de 6ora/ o ,ue o adulto 3) al6abet'2ado pare e 6) 'l ou d'6. 'l* !e+ !u!pe'tar !e,uer ,ue a de6'n'-"o de 6) 'l e d'6. 'l ta+b:+ pode !er dada pela r'an-a8 E ne+ !e+pre o ,ue pare e 6) 'l ao !u3e'to 3) al6abet'2ado : 6) 'l para ,ue+ n"o e!t) al6abet'2ado8 ?>ERREIRO* 1@@@* p812B

Dentre o! +:todo! da l'nha trad' 'onal'!ta e!t"o o! da +ar ha anal.t' a e !'nt:t' a8 De a ordo o+ o pr'+e'ro* o en!'no da! pr'+e'ra! letra! de(er'a ter o+o ba!e o te5to 7 onto* !enten-a ou pala(ra! 7 e* no! de +ar ha !'nt:t' a* de(er'a ter o+o ba!e a! letra!* !on! ou !.laba!8 No! +:todo! de +ar ha anal.t' a* ta+b:+ ha+ado! de globa'!* t<+ o+o ponto de part'da ele+ento! !'gn'6' at'(o!* un'dade! de !ent'do 7 pala(ra!* !enten-a! ou pe,ueno! te5to! & ,ue !"o u!ado! para le(ar o onhe '+ento do! ele+ento! 6on:t' o!8 %ode !er d'('d'do e+ pala(ra-"o* !enten 'a-"o ou un'dade! de e5per'<n 'a!* dependendo do ele+ento ,ue !e e+prega na al6abet'2a-"o8 No! +a'! !'nt:t' o!* pr'or'2a+&!e a od'6' a-"o e de od'6' a-"o a part'r de ele+ento! +a'! !'+ple! 7 letra* 6one+a ou !.laba 7 ,ue !"o 2001B8 Ant'ga+ente* predo+'na(a&!e o! +:todo! de +ar ha !'nt:t' a e re o+enda(a&!e a! at'('dade! de Epront'd"oF ante! ,ue !e 'n' 'a!!e u+ o+b'nado!* 6or+ando a! !enten-a!* '!to :* o 6o o e!t) na da 6or+a o+o a e! r'ta repre!enta a 6ala ?LAMINSLI; GIL* o+preen!"o

pro e!!o de al6abet'2a-"o8 Con!'dera(a&!e ,ue a! aprend'a+ por +e'o de a!!o 'a-4e!

apa 'dade! para r'an-a! a Ma('a

al6abet'2a-"o e!ta(a+ apo'ada! e+ 6un-4e! per ept'(a! e ,ue a! ('!o&aud'o&+otora!8

re o+enda-"o de n"o en!'nar a ler e e! re(er na pr:&e! ola* te+po ded' ado a de!en(ol(er a! d'! r'+'na-4e! aud't'(a e ('!ual* a oordena-"o +otora* a or'enta-"o te+poral e e!pa 'al8 E!!e per.odo era re!er(ado para o tre'no de!!a! hab'l'dade! e apl' a(a+&!e o! te!te! de pront'd"o para ert'6' ar&!e de ,ue a! r'an-a! poder'a+ 'n' 'ar&!e na le'tura e e! r'ta8 Nuando a! r'an-a! n"o on!egu'a+ al6abet'2ar&!e* a! e5pl' a-4e! 'nd' 'a+ !obre d:6' 't ne!!a! 6un-4e! ?CAGLIARI* 1@@CB8 E!!e! +:todo! !"o (oltado! 'nte'ra+ente para o pro e!!o de en!'no e : ara ter'2ado pelo 'n(e!t'+ento na +e+or'2a-"o de aderno8 Ao !e adotar e!!a! pr)t' a!* o pro6e!!or n"o on!'dera a Ebagage+ de +undoF de !eu aluno* n"o : apa2 de per eber o ,ue e!te !abe e tra2 on!'go8 O o+o E+a!!a rarF a r'an-a8 Se 6o!!e+ olo ado! e+ pauta* pelo +eno!* algun! do! +e an'!+o! de trabalho de!ta l'nha* : po!!.(el (er'6' ar ,ue art'lha!* Eba&be&b'&bo&buF* oordena-"o +otora* 9p'a!* entre outra!* !"o toda! re e'ta! pronta! de o+o de'5ar o aluno preparado para a e! r'ta* o+o 6a2<&lo e! re(er orreta+ente na! de('da! l'nha! e o+o obr'g)&lo a de orar 6ra!e! !e+ !ent'do8 De a ordo o+ >erre'ro* ?1@@AB ne!ta abordage+* o pro6e!!or !up4e ,ue on!egu'r'a ontrolar o pr'+e'ro pa!!o da al6abet'2a-"o do aluno* pen!ando erronea+ente ,ue e!t) aprendendo apena! o ,ue lhe : en!'nado e* pr'n 'pal+ente* atra(:! do +odelo e! olh'do8 Ao pen!ar de!ta 6or+a* o pro6e!!or pa!!a a re6let'r a r'an-a o+o u+ !er e!t)t' o* !e+ e(olu-4e!* po'! !ua r'a-"o n"o pa!!a de E+) reprodu-"o de algu+a e! r'ta ,ue* por erto* ter'a ob!er(ado e+ algu+ outro lugarF?>erre'ro* 1@@A* p8P@B8 A!!'+* o aluno !9 e!tar'a al6abet'2ado ,uando e! re(e!!e on(en 'onal+ente* ou !e3a* obede endo a! regra! ortogr)6' a!8 Contudo* a 9p'a !er'a u+ do! pro ed'+ento! +a'! '+portante!* po'! !er'a +a'! r)p'do hegar a u+ re!ultado per6e'to de e! r'ta8 Entretanto* a r'an-a ,ue apena! 9p'a* na e! r'ta* no d'tado* na urto pra2o e na a(al'a-"o pun't'(a* ou !e3a* ,ue+ n"o

on!egue al an-ar o ob3et'(o do pro6e!!or* re ebe E aneta (er+elhaF no

op'a da lou!a* aprend'2age+8

erta+ente* n"o

o+preende o +odo de

on!tru-"o de

Nuando o! aluno! n"o on!egue+ aprender* ne!te t'po de !ala de aula* !"o adotada! tr<! ra24e!* ,ue e5pl' a+ o 6ra a!!o pelo! pro6e!!ore! trad' 'ona'!/ E5'!te+ ler; e5'!te+ r'an-a! ,ue te+ todo! Epr:&re,u'!'to!F 6a(or)(e'! op'a+F* +a! n"o ? oordena-"o +otora de!en(ol('da* 9p'a per6e'ta* et B* +a! n"o aprende+ a r'an-a! ,ue* !'+ple!+ente* Ee! re(e+ e on!egue+ ler e e5'!te+ a,uela! ,ue El<e+F a! pala(ra! e! r'ta!* +a! n"o o+preende+ o ,ue l<e+8 Ou !e3a* a r'an-a : apa2 de op'ar ou e! re(er de or a data ,ue a pro6e!!ora olo a d'ar'a+ente na lou!a* !e+ !aber ler o ,ue e! re(eu8 Ou : apa2 de Ede od'6' arF ,ual,uer te5to* por:+ o+ enor+e! d'6' uldade! para o+preender o ,ue tenta ler8 %ortanto* ,ue!t4e! !obre hab'l'dade! per ept'(a&+otr'2 e po'! !egundo >erre'ro ?1@@AB*
Aprende&!e +a'! 'n(entando 6or+a! e o+b'na-4e! do ,ue op'ando; aprende&!e +a'! tentando produ2'r 3unto ao! outro! u+a repre!enta-"o ade,uada para u+a ou ()r'a! pala(ra! do ,ue 6a2endo* !o2'nho* e5er . 'o! de op'ar l'!ta! de pala(ra! ou letra! ?>ERREIRO*1@@A* p8102B8

9p'a! n"o

de(er'a+ !er grande! preo upa-4e! para ,ual,uer pro6e!!or al6abet'2ador*

E+ !eu l'(ro* Re6le54e! !obre Al6abet'2a-"o ?1@@AB* >erre'ro aborda algu+a! ,ue!t4e! !obre al6abet'2a-"o d'ante o o+porta+ento e +etodolog'a do pro6e!!or trad' 'onal on!trut'('!ta/
& Se 6or pen!ado ,ue a e! r'ta e,u'(ale # l'nguage+* !er) !uper(alor'2ada a! apa 'dade! da r'an-a* ,ue pode e!tar longe de ter de! oberto !ua nature2a 6on:t' a; & %or outro lado* !er'a +eno!pre2ado !eu onhe '+ento ao trabalhar apena! o+ 9p'a! e !onor'2a-"o do! gra6e+a!8 En,uanto a r'an-a E!abeF ,ue a e! r'ta : !'gn'6' at'(a* o adulto a e! onde atr)! do tra-ado de 6or+a! gr)6' a! ou da repet'-"o de 6one+a! '!olado!* a+bo! !e+ !ent'do; & Ao +eno!pre2ar a produ-"o e! r'ta da r'an-a* a'nda n"o on(en 'onal* ha(er'a u+a de!(alor'2a-"o de !eu! e!6or-o! para o+preender a! regra! da e!trutura gra+at' al8 O pro6e!!or de(er'a E'+'tar a +"e ,ue age Q o+o !eR o beb< e!t'(e!!e 6alando ,uando produ2 !eu! pr'+e'ro! balbu 'o!* e!!e ter'a ,ue a e'tar a! pr'+e'ra! e! r'ta! 'n6ant'! o+o a+o!tra rea'! de e! r'ta e n"o o+o puro! rab'! o!F; ?p8P1B

ontra!tando&o ao pro6e!!or ,ue !egue a l'nha

>erre'ro e5pl' 'ta ,ue* para aprender a ler e a e! re(er a r'an-a pre '!a* e+ pr'+e'ro lugar* tentar 6a2<&lo!8 A e! r'ta n"o on(en 'onal : o o+e-o para !e hegar ao! padr4e! ut'l'2ado! na l.ngua8 E('dente+ente ,ue* para ter a e!!o a ela* a r'an-a pre '!a onhe er tal 9d'go* a!!'+ o+o ela pre '!a onhe er o 9d'go ,ue a +"e ut'l'2a ,uando on(er!a o+ ela8 No entanto* : ne e!!)r'o ,ue* o pro6e!!or n"o 'n'ba e!!e pro e!!o de 6or+a-"o da l'nguage+ e n"o +eno!pre2e a! tentat'(a! l'(re! de reg'!tro! do! aluno!8
& Interpretar e+ ter+o! de erto ou errado ?e+ rela-"o ao +odelo adultoB o! e!6or-o! 'n' 'a'! para o+preender* : negar&!e a (er o! pro e!!o! e 'nten-4e! ,ue po!!'b'l'ta+ a a(al'a-"o do re!ultado; & A <n6a!e na reprodu-"o de tra-ado! redu2 a e! r'ta e+ ob3eto Ee+ !'F* de nature2a e5 lu!'(a+ente gr)6' a/ 'n!'!te na orre!pond<n 'a 6one+a&gra6e+a : apre!entar a e! r'ta o+o Ee!pelhoF do! a!pe to! !onoro! da l'nguage+8 Ela ne+ Ere6leteF apena! o! 6one+a! e ne+ : u+ ob3et'(o Eopa oF8 O u+ produto de u+a on!tru-"o +ental da hu+an'dade* a part'r de u+a to+ada de on! '<n 'a da! propr'edade! da l'nguage+8 Co+o todo !'!te+a !'+b9l' o* '+p4e regra! de repre!enta-"o ,ue te+ !ent'do dentro do !'!te+a o+o por e5e+plo/ a d're-"o on(en 'onal da e!,uerda para a d're'ta * a ut'l'2a-"o da +a'I! ula* na !epara-"o de pala(ra!; et ; ?p8P2B

%ara >erre'ro* a! produ-4e! e! r'ta! da! r'an-a! de(e+ !er re!pe'tada! e nun a !ube!t'+ada!8 >re,uente+ente* pro6e!!ore!* on!'derando ,ue a! +e!+a! n"o on!egue+ e! re(er* n"o oportun'2a+ le'tura! e te5to! (ar'ado! para ela!* a!!'+* erronea+ente* a ha+ ,ue ret:+ o poder de l'+'tar a aprend'2age+ do aluno8
& O! proble+a! ,ue a r'an-a en6renta e+ !ua e(olu-"o n"o e!t"o !u3e'to! a ,ual'6' a-"o e+ ter+o! de E!'+ple!F ou E o+ple5o!F8 S"o o! proble+a! ,ue ela pode re!ol(er e+ u+a orde+ n"o&aleat9r'a* +a! 'nterna+ente oerente8 & Se 6or dada aten-"o apena! #! r'an-a! ,ue o+part'lhe+ algun! de no!!o! onhe '+ento ? ou !e3a* a ,ue+ 3) tenha per orr'do prat' a+ente !o2'nho grande parte do a+'nhoB* !er) de'5ado de lado u+a grande por entage+ da popula-"o 'n6ant'l e!ta 'onada e+ n.(e'! anter'ore! a e!ta e(olu-"o* ondenando&a 7 'n(oluntar'a+ente 7 ao 6ra a!!o8 ?p8PDB

%ortanto* !egundo a autora* a al6abet'2a-"o a part'r da l'nha on(en 'onal* ,ue : !ub!t'tu.da pela Ede '6ra-"o de 9d'go!F* tal(e2 n"o on!'ga atender ao de!e3o do! aluno! e !er'a para algun! u+ !a r'6. 'o '+en!o* po'! e!te pe,ueno aprend'2* ,ue po!!u' +a'! d'6' uldade na a,u'!'-"o da

l'nguage+ e! r'ta* n"o ter'a +u'to 'ntere!!e e+ op'ar u+a !:r'e de letra! e pala(ra! !e+ entender o ,ue e!tar'a 6a2endo8

2. A ALFABETIZAO REDEFINIDA PELO OLHAR CONSTRUTIVISTA

A tentat'(a de !e al6abet'2ar a part'r de +:todo! trad' 'ona'!* na ('!"o on!trut'('!ta* : t'da o+o 'ng<nua* po'! ,uando ler : 6re,uente+ente on6und'do o+ de '6rar e e! re(er : 6re,uente+ente on6und'do o+ op'ar* !up4e&!e ,ue o !u3e'to aprend'2 n"o entender'a o pro e!!o pelo ,ual e!tar'a pa!!ando ?pro e!!o de on!tru-"o do onhe '+entoB para aprender a ler e e! re(er8 Na! pala(ra! de >erre'ro ?1@@AB* o aluno !er'a u+ Ee!pe tador pa!!'(o ou re eptador +e =n' oF8 %or outro lado* na re6le5"o on!trut'('!ta* o !u3e'to ,ue aprende : protagon'!ta do pro e!!o de al6abet'2a-"o* e!te d'!p4e de u+ !aber !obre a e! r'ta ante! e durante a pr)t' a e! olar* ,ue : on!tru.do e+ !ua part' 'pa-"o e+ pr)t' a! !o 'a'!* ao tran!6or+ar 'n6or+a-4e! e+ onhe '+ento pr9pr'o8 Contudo* o aprender n"o e!t) +a'! entrado na !ua rela-"o o+ o ,ue o pro6e!!or !abe* +a! na !ua part' 'pa-"o e6et'(a e+ hega+ ao Sra!'l o! re!ultado! do! e!tudo! de at'('dade! e+ ,ue ler e e! re(er 6a2 !ent'do8 No! ano! de 1@C0* E+.l'a >erre'ro e Ana Tebero!G1 !obre a on!tru-"o da e! r'ta pela r'an-a* 6unda+entada na teor'a p'aget'ana8
Tean %'aget* ?1C@P&1@C0B p!' 9logo ,ue ganhou 6a+a +und'al por !ua! pe!,u'!a! !obre o pen!a+ento da! r'an-a!8 De! obr'u algun! +odo! pelo! ,ua'! a! r'an-a! pen!a+* 'dent'6' ou +u'ta! de !ua! hab'l'dade! e 'nab'l'dade! +enta'! e* part'ndo de !ua! ob!er(a-4e!* 6or+ulou u+a teor'a do de!en(ol('+ento 'ntele tual hu+ano8 De6ende a 'de'a de ,ue* e+ nenhu+ +o+ento* o onhe '+ento e!t) pronto ou a abado* +a! !e+pre e+ on!tru-"o* gra-a! #! 'ntera-4e! do 'nd'(.duo o+ o +e'o 6.!' o e !o 'al8 E+bora !ua pr'n 'pal preo upa-"o n"o !e3a+ o! proble+a! do en!'no* !ua! 'd:'a! t<+ '+pl' a-4e! d'reta! no trabalho da e! ola8 ?CMARLES* p82CB

Ne!!a pe!,u'!a* 6' a e('den 'ado ,ue a r'an-a o+e-a a aprend'2age+ da e! r'ta de!de o +o+ento e+ ,ue ela on('(e o+ u!u)r'o! da e! r'ta e ,ue 6a-a+ 'nter(en-4e! olo ando&a! no lugar de le'tora! ou !ol' 'tando ,ue !e arr'!,ue+ a e! re(er8

O on!trut'('!+o !'ntet'2a a! teor'a! ,ue bu! a+ en6at'2ar o! pro e!!o! de on!tru-"o do onhe '+ento* a!!'+ o+o* d'! ut'r a o+ple5'dade do pro e!!o de aprend'2age+8 E!!a ('!"o trou5e u+a ontr'bu'-"o '+portant.!!'+a para a! pr)t' a! al6abet'2adora!* po'! de!lo ou&!e o 6o o do E o+o !e en!'naF* pre!ente! na! d'! u!!4e! !obre o! +:todo! de al6abet'2a-"o* para o E o+o !e aprendeF8 >ala&!e +a'! e+ aprend'2age+ do ,ue en!'no8 Ao at'(a! na on!tru-"o de on!'derar a! r'an-a! onhe '+ento e n"o re eptora! pa!!'(a! de

'n6or+a-"o* h) u+a tran!6or+a-"o !ub!tan 'al na 6or+a de o+preender o+o ela! aprende+ a 6alar* ler e e! re(er8

2.1 O CONSTRUTIVISMO E O PROCESSO DE CONSTRUO DO CONHECIMENTO

ENenhu+a pr)t' a pedag9g' a : neutraF ?>erre'ro* 1@@A* p8 D1B8 Toda teor'a !u!tenta u+a pr)t' a e : a part'r do +odo ,ue !e pen!a a teor'a ,ue a pr)t' a : on eb'da8 A! 'd:'a!* on ep-4e! e teor'a! adotada! pelo pro6e!!or d"o or'ge+ a !ua pr)t' a pedag9g' a8 E o ,ue pre(ale e de!!a! teor'a!* : a on ep-"o ,ue e!te te+ a re!pe'to do! onteIdo! e! olh'do!* da 6or+a ,ue !er"o aprend'do! pelo! aluno! e de ,ue +ane'ra de(e+ !er en!'nado! ta'! onteIdo!* Co+ rela-"o # al6abet'2a-"o e # teor'a on!trut'('!ta* >erre'ro ?1@C@B re!!alta a ne e!!'dade de o pro6e!!or +udar !eu! on e'to!/
O po!!.(el 6a2er u+a +udan-a +u'to pro6unda* u+a +udan-a ,ue : u+a re(olu-"o on e'tual8 N"o !e trata de a re! entar no(a! at'('dade!* no(o! l'(ro! ou no(a! propo!ta! #! (elha!* +a! !'+ de u+a +udan-a total na on ep-"o do ob3et'(o da aprend'2age+* do pro e!!o de aprend'2age+* do !u3e'to ,ue aprende e* 6or-o!a+ente* ta+b:+ do pro6e!!or ?p81DB8

Co+ e!!a a6'r+a-"o* >erre'ro* de'5a

laro ,ue o pro6e!!or pre '!a

re6or+ular toda pr)t' a pedag9g' a a part'r de u+ no(o parad'g+a te9r' o8

O en6o,ue on!trut'('!ta de %'aget bu! a !uperar o dual'!+o !u3e'to 5 ob3eto do onhe '+ento ? o 'nat'!+o 7 bagage+ hered't)r'a e o e+p'r'!+o 7 +e'oB atra(:! do! on6l'to! ogn't'(o!* ab!tra-4e! re6le5'(a!* general'2a-4e!8 A ba!e de !ua teor'a : a Ee,u'l'bra-"oF do ho+e+ ao +e'o* pro e!!ada por/ A!!'+'la-"o* do +e'o pelo !u3e'to; A o+oda-"o* do !u3e'to ao +e'o8 E o de!en(ol('+ento ogn't'(o : u+ pro e!!o de on!tru-"o de e!trutura! l9g' a!* e5pl' ada por +e an'!+o! end9geno! ?da pe!!oaB8 A 'ntera-"o !o 'al e5terna pode !er E6a 'l'tadoraF ou Eob!ta ul'2adoraF8 ?1@@1* p8 @A&@PB De a ordo o+ %'aget* ?1@CDB o !er hu+ano* ao na! er ape!ar de tra2er u+a arga hered't)r'a* n"o on!egue e+'t'r ,ual,uer 'nter =+b'o de '('l'2a-"o* n"o pen!a+ento8 ?p81A@B V'!to ,ue* a r'an-a de!!e n.(el 'gnora o pen!a+ento* o +e'o !o 'al* por +a'! ,ue !'ntet'2e +'lhare! de ano! de on!egue en!'nar* de '+ed'ato* a e!!e re :+&na! 'do o +a'! ele+entar onhe '+ento* po'! e!te* a'nda n"o 'nterag'u o+ o +e'o para onhe er8 I!to pro(a ,ue o !er hu+ano : u+ pro3eto a !er E on!tru.doF8 Ape!ar de* a ('(en 'a n"o !er !'n0n'+o de onhe '+ento* o Ilt'+o !e d) a part'r da pr'+e'ra* ou !e3a* da a-"o !obre o ob3eto do onhe '+ento8 E+ rela-"o a e!!a ('!"o on!trut'('!ta* >erre'ro apo'ada e+ %'aget re!!alta ,ue* Cada pa!!o re!ulta da 'ntera-"o ,ue o orre entre o !u3e'to e o ob3eto de onhe '+ento/ no pro e!!o de a!!'+'la-"o ?'!to :* no pro e!!o de elabora-"o da 'n6or+a-"o* o !u3e'to tran!6or+a a 'n6or+a-"o dada; #! (e2e! a re!'!t<n 'a do ob3eto obr'ga o !u3e'to a +od'6' ar&!e ta+b:+ ?'!to :* a +udar !eu! pr9pr'o! e!,ue+a!B para o+preender o ob3eto ?'!to :* para 'n orpor)&lo* para apropr'ar&!e deleB ?>ERREIRO*1@@A* p8U0B8 Conhe er : tran!6or+ar o ob3eto e tran!6or+ar a !' +e!+o8 O onhe '+ento n"o : 'nato* ne+ : dado por algu:+* ele : do pr9pr'o de!en(ol('+ento do !u3e'to8 Al:+ d'!!o* o on!trut'('!+o !e re6ere # edu a-"o o+o u+ pro e!!o ont.nuo ,ue (a' al:+ da 'n!tru-"o&a,u'!'-"o de onhe '+ento* englobando outro! a!pe to! !'gn'6' at'(o!/ o de!en(ol('+ento da autono+'a +oral e 'ntele tual entend'da on! 'ente* re!pe'to o+o !er apa2 de pen!ar por !' +e!+o* ob3et'(ar* re6let'r; o de!en(ol('+ento da! rela-4e! !o 'a'! o+o organ'2a-"o* d'! 'pl'na oopera-"o* 'ndepend<n 'a; o de!en(ol('+ento do on!tru.do pelo !u3e'to a part'r de !ua 'ntera-"o o+ o +e'o 6.!' o e !o 'al* ou !e3a* ele der'(a

ra 'o .n'o* da 'ntel'g<n 'a* o+ apa 'dade de re!ponder a !'tua-4e! no(a!; o de!en(ol('+ento 6.!' o a n.(el orporal ? per ept'(o&+otorB8 Cara ter'2ando&!e* portanto* pela 'nterd'! 'pl'nar'dade* # +ed'da ,ue no(o! e!tudo! e pe!,u'!a! no! ()r'o! a+po! ("o !endo real'2ado!* ("o !urg'ndo no(o! dado! ,ue* a re! 'do! e ou o+parado! ao! dado! anter'ore! n"o !9 'n(al'da+* +a! e! lare e+ ponto! e apro6unda+ ,ue!t4e! !obre !eu! d'6erente! a!pe to!8 A!!'+* por e5e+plo* a a e'ta-"o de ,ue !e aprende na 'ntera-"o o+ o ob3eto de onhe '+ento e ,ue e!!a 'ntera-"o '+pl' a e+ a-"o e!ta ,ue ultrapa!!a a !'+ple! +an'pula-"o e 'n lu' a! opera-4e! +enta'!* tra2 o+o on!e,H<n 'a pro6unda! +udan-a! na! ,ue!t4e! l'gada! # onhe '+ento! o+ re6le5o! na pr)t' a aprend'2age+ e a,u'!'-"o de pedag9g' a8 ?>ERREIRO* 1@@AB %or outro lado* para o! pro6e!!ore! ,ue de6ende+ a l'nha trad' 'onal* d'6erente+ente do! on!trut'('!ta!* entende&!e ,ue a e! ola de(er'a tran!+'t'r deter+'nado onhe '+ento* !endo a 'n6or+a-"o 'ntro3etada* ou !e3a* o6ere 'da de 6or+a +a'! !'+ple! po!!.(el* u+a de ada (e2* para n"o on6und'r a,uele ,ue aprende8 N"o !e '+portando !e o onteIdo 'ntere!!ar'a ou n"o o aluno* !e e!tar'a rela 'onado ou n"o # e5per'<n 'a da r'an-a* e : por '!!o ,ue algu+a! en ontra+ erta d'6' uldade e+ aprender8 %or !ua (e2* a teor'a on!trut'('!ta de+on!tra ,ue o aprender na e! ola te+ ,ue ter !ent'do para a! r'an-a!* pr'n 'pal+ente por,ue e!ta! !"o la!!e! !o 'a'! d'6erente!8 E para !e d'6erente!* de 6a+.l'a! d'6erente!* de de !eu pro e!!o de

entender o ,ue te+ !'gn'6' ado para a! r'an-a! : pre '!o onhe <&la!* a part'r ogn'-"o8 Segundo %'aget* e!te pro e!!o : u+ do! a!pe to! da adapta-"o da r'an-a ao +undo ,ue :* !'+ultanea+ente* a !ua !o 'al'2a-"o e o de!en(ol('+ento de !ua apa 'dade de aprender8 Do ponto de ('!ta b'ol9g' o* o+o ,u'! de+on!trar %'aget ?1@CDB* o pro e!!o de ogn'-"o : real'2ado por +e'o da bagage+ hered't)r'a ,ue ada !u3e'to te+ ao na! er8 Dentre e!!a bagage+ hered't)r'a ,ue ada !u3e'to te+ ao na! er8 Dentre e!!a bagage+* e5'!te+ tr<! t'po! de e!trutura! org=n' a!/ a! e!trutura! total+ente progra+ada! ?!er'a+* por e5e+plo* a! e!trutura! do aparelho d'ge!t'(o* do aparelho reprodutorB* a! e!trutura! par 'al+ente progra+ada! ? o+o a! e!trutura! do !'!te+a ner(o!o ,ue n"o e!t"o pronta! ,uando a r'an-a na! e* +a! ,ue ("o !e de!en(ol(er na tro a do organ'!+o

o+ o +e'oB e* a! e!trutura! nada progra+ada! o+o : o a!o da! e!trutura! +enta'!* ,ue al:+ de b'ol9g' a!* org=n' a! !"o e!pe .6' a! no ato de onhe er8 ?%IAGET* 1@CD* p812DB Ao na! er* ob('a+ente a r'an-a 6a2 parte do +undo e 'n' 'a&!e a!!'+* o pro e!!o de 'ntera-"o entre o organ'!+o e o +e'o8 E!ta 'ntera-"o* para %'aget* !'gn'6' a ,ue tudo a,u'lo ,ue : on!tru.do a part'r do na! '+ento* 3) : 6ruto de!!a tro a o+ o +e'o8 N"o e5'!te u+ organ'!+o pura+ente org=n' o e n"o e5'!te u+a a-"o o+pleta+ente !o 'al* no ,ue d'2 re!pe'to ao o+porta+ento hu+ano8 A r'an-a na! e o+ !eu! re6le5o! e* e!te! ("o dar or'ge+ ao! e!,ue+a! +otore!* ou !e3a* ao! e!,ue+a! de a-"o8 E* e!!e! e!,ue+a!* torna+ a r'an-a apta a prat' ar +u'ta! po!!'b'l'dade! +otora! de a-"o o+o/ !ugar* a pegar* a e+purrar* a balan-ar* a apertar8 Ao de!en(ol(er e!ta! a-4e!* ela atr'bu' !'gn'6' ado #! o'!a!* 3) ,ue o orre u+ pro e!!o 'nter'or* no ,ual a r'an-a organ'2a a !ua e5per'<n 'a e+ ter+o! de e!pa-o* de te+po e de au!al'dade8 E+ rela-"o ao ponto de ('!ta neurol9g' a* : ne!te +o+ento* ,ue ("o !e 6or+ando a! e!trutura! +enta'!* ,ue !"o a,uela! ,ue po!ter'or+ente ("o per+'t'r # r'an-a organ'2ar a! !ua! repre!enta-4e!8 %or:+* +e!+o a r'an-a* a'nda !e+ apa 'dade de repre!enta-"o* on!egue organ'2ar !eu a+b'ente* entendendo o! l'+'te! da! !ua! a-4e!* pa!!a a dar 'n. 'o ao pro e!!o de ogn'-"o8 Nual,uer ,ue !e3a a r'an-a* ela on!egue organ'2ar !eu +undo e onde ,uer ,ue e!te3a* ao ag'r* e!trutura !ua e5per'<n 'a e+ ter+o! de e!pa-o e de te+po* de au!al'dade* e+ ter+o! de propr'edade! do! ob3eto!* e+ rela-"o = !ua apa 'dade de a-"o8 I!!o o orre e+ ,ual,uer ultura e la!!e !o 'al8 Entretanto* pode o orrer algu+ 6ato na ('da da e!tabele er 'ntera-"o r'an-a ,ue a '+pe-a de

o+ o +e'o* por e5e+plo* u+a doen-a* u+ trau+a ogn'-"o no! pr'+e'ro! ano! !e

a6et'(o ou +e!+o o 6ato de !er pro'b'da de 'nterag'r o+ outra! r'an-a!8 A pr'+e'ra etapa do pro e!!o de ara ter'2a ent"o* pelo 6ato do !u3e'to organ'2ar !ua e5per'<n 'a de ('da8 %or (olta do! do'! ano!* a r'an-a : apa2 de repre!entar atra(:! de '+agen!8 Contudo* u+a repre!enta-"o ,ue n"o !e or'g'na da e5per'<n 'a* n"o te+ !'gn'6' ado para a r'an-a* !e torna (a2'a8 A r'an-a* e+ pr'+e'ro lugar*

organ'2a a e5per'<n 'a* para depo'! repre!ent)&la8 A!!'+* po!ter'or+ente* ela !e torna apa2 de 6alar e logo* e! re(er ?%IAGET* 1@CDB8 Na e! ola ('!to* a! on!trut'('!ta* ,ual,uer +enta'!* !9 ter"o o'!a 6e'ta pelo! aluno! ter) !'gn'6' ado! para o pr9pr'o !'gn'6' ado* de!de ,ue parta da e5per'<n 'a ('('da pelo! +e!+o!8 Co+o 6o' e!trutura! o+porta+ento da r'an-a ,uando a! etapa! anter'ore! t'(ere+ !'do on!tru.da!* ou !e3a* ,uando t'(er o orr'do a

preen h'da!* t'(ere+ !'do

on!tru-"o e!pa-o&te+poral e au!al e a !ua repre!enta-"o8 Segundo %'aget* e!ta organ'2a-"o de e!pa-o e te+po : ha+ada de !'!te+a de !'gn'6' a-"o8 A r'an-a ta+b:+ 6or+a* de!de +u'to !'!te+a!8 %or e5e+plo* o prato* a olher* o edo* e!te! opo* !"o ob3eto! ,ue e!t"o

reun'do! o+ u+a 6'nal'dade* u+a 6un-"o8 O u+a la!!'6' a-"o* e+ ,ue o! ele+ento! n"o de6'n'do! pelo! !eu! atr'buto!* +a! !'+* pela !ua 6un-"o ao todo* ou !e3a* ele+ento! reun'do! pela r'an-a no +e!+o on3unto* n"o pela! !ua! ara ter.!t' a!* +a! pela 6un-"o ,ue ele! e5er e+ ao +e'o a+b'ente8 %or e!!a ra2"o* >re'net ?1@C@B u!ou a t: n' a de 6a2er a r'an-a e5per'en 'ar* ('(er* repre!entar e po!ter'or+ente ontar ou de!enhar* po'! ela e!tar'a de!enhando a,u'lo ,ue te(e !'gn'6' ado e+ !ua ('(<n 'a ou ontando a,u'lo ,ue repre!entou ou de!enhou8 Na ('!"o on!trut'('!ta* o !'!te+a de !'gn'6' a-"o : +u'to abordado* 3) ,ue on!'dera a Ebagage+ de +undoF da r'an-a8 O pro6e!!or prop4e !'tua-4e! e+ ,ue o aluno organ'2a !ua! e5per'<n 'a! ('('da!* repre!entando& a! +ental+ente e depo'!* repre!entando&a! o+ de!enho!* h'!t9r'a!* 6ala e atra(:! da e! r'ta8 O papel do pro6e!!or* ne!!a abordage+* : de prop' 'ar !'tua-4e! e+ ,ue a! r'an-a! on!trua+ o !eu !'!te+a de !'gn'6' a-"o8 O on!tru-"o da l'nguage+* da pre '!o ,ue organ'2e+* El'gue+F e!!e! !'!te+a! de!de a Edu a-"o In6ant'l8 A!!'+* o aluno e!tar) !e preparando para a al6abet'2a-"o8 A'nda ne!!e onte5to* u+ e5e+plo !'gn'6' at'(o de ,uando a

r'an-a ut'l'2a e!!e! !'!te+a!/ ao 6a2er u+a e5 ur!"o o+ a e! ola* no outro d'a* e+ at'('dade propo!ta e+ !ala de aula* a +a'or'a da! r'an-a! de!enha a 'da ao lugar* ou !e3a* a ('age+ de 0n'bu! e n"o propr'a+ente o de!t'no progra+ado* por,ue* pro(a(el+ente* para ela! o 0n'bu! te+ +u'to +a'! !'gn'6' ado* do ,ue o lugar ('!'tado8

Co+o 6o' ('!to* o pro e!!o de ogn'-"o organ'2a o +undo do ponto de ('!ta e!pa-o&te+poral e 'nterna+ente on!tr9' e!trutura! +enta'! e !'!te+a! de !'gn'6' a-"o* logo repre!enta e!!e +undo e organ'2a e!!a! repre!enta-4e!8 Repre!enta-4e! ,ue pode+ !er organ'2ada! !ub3et'(a+ente no pen!a+ento* no papel* na! h'!t9r'a! ontada! et 8 A!!'+* a r'an-a 'r) aprender a 6alar e po!ter'or+ente e! re(er ?>REINET* 1@C@B8

2.2 O INTERACIONISMO OU S CIOCONSTRUTIVISMO Repre!entado! por Le( V1got!G1 ?1C@P 7 1@DVB* ru!!o* r.t' o l'ter)r'o e p!' 9logo*
lan-ou a! ba!e! para !e pen!ar e+ u+a teor'a da r'an-a entrada no! po!tulado! da teor'a +ar5'!ta8 O 6unda+ento b)!' o de!!a! olo a-4e! : ,ue o! pro e!!o! p!' ol9g' o! !uper'ore! !"o +ed'ado! pela l'nguage+ e pela 6ala* n"o !endo lo al'2a-4e! 6'5a! no :rebro8 Trata&!e de !'!te+a! produ2'do! ultural+ente* d'n=+' o!* h'!tor' a+ente +ut)(e'! e enra'2ado! na !o 'edade e na ultura8 ?M8 C8 G9e!* p81@B

A! 'n,u'eta-4e! de V1got!G1 !obre o de!en(ol('+ento da aprend'2age+ e a on!tru-"o do onhe '+ento perpa!!a(a+ pela produ-"o da ultura* o+o re!ultado da! rela-4e! hu+ana!8 %or onta d'!!o* ele pro urou entender o de!en(ol('+ento 'ntele tual a part'r da! rela-4e! h'!t9r' o&!o 'a'!* ou !e3a* bu! ou de+on!trar ,ue o onhe '+ento : !o 'al+ente on!tru.do pela! e na! rela-4e! hu+ana!8 %ara V1got!G1* o ho+e+ po!!u' Natureza Social ('!to ,ue* na! e e+ u+ a+b'ente arregado de (alore! ultura'!/ na au!<n 'a do outro* o ho+e+ n"o !e 6a2 ho+e+ ?V1got!G1* 1@@1B8 %art'ndo de!!e pre!!upo!to* V1got!Gt r'ou u+a teor'a do de!en(ol('+ento da 'ntel'g<n 'a* na ,ual a6'r+a ,ue o onhe '+ento : !e+pre 'nter+ed'ado8 De!!a 6or+a* a on('(<n 'a !o 'al : 6unda+entada para tran!6or+ar o ho+e+ de !er b'ol9g' o a !er hu+ano !o 'al , e a aprend'2age+ ,ue brota na! rela-4e! !o 'a'! a3uda a on!tru'r o! onhe '+ento! ,ue dar"o !uporte ao de!en(ol('+ento +ental ?VWGOTSLW* 1@@1B8

Segundo o autor* a

r'an-a na! e apena!

o+ 6un-4e! p!' ol9g' a!

ele+entare! e* a part'r do aprend'2ado da ultura* e!ta! 6un-4e! tran!6or+a+& !e e+ 6un-4e! p!' ol9g' a! !uper'ore! ?V1got!G1* 1@@1B8 Entretanto* e!!a e(olu-"o n"o !e d) de 6or+a '+ed'ata e d'reta; a! 'n6or+a-4e! re eb'da! do +e'o !o 'al 'nter+ed'ada!* de 6or+a e5pl. 'ta ou n"o* pela! pe!!oa! ,ue 'nterage+ o+ a! r'an-a!8 O e!!a 'nter+ed'a-"o ,ue d) #! 'n6or+a-4e! u+ ar)ter (alorat'(o e !'gn'6' ado! !o 'a'! e h'!t9r' o!8 $+a da! grande! ontr'bu'-4e! da per!pe t'(a !9 'o&h'!t9r' a e!t) e+ tentar e5pl' ar o! pro e!!o! atra(:! do! ,ua'! o onhe '+ento : !o 'al+ente on!tru.do8 Ao elaborar on e'to! o+o 'nternal'2a-"o ?re on!tru-"o 'nterna e de u+a opera-"o e5ternaB e de!en(ol('+ento pro5'+al* V1got!G1 de+on!tra !eu e!6or-o e+ ara ter'2ar e!!a on!t'tu'-"o8 O na rela-"o o+ o outro ,ue #! e5per'<n 'a! da aprend'2age+ r'a+ o de!en(ol('+ento8 A boa aprend'2age+ : a,uela ,ue on!ol'da e* !obretudo* r'a 2ona! de de!en(ol('+ento pro5'+al !u e!!'(a!8 %or 2ona de de!en(ol('+ento pro5'+al pode+o! entender a! E6un-4e! e+ergente! no !u3e'to* a! apa 'dade! a'nda +an'6e!tada! o+ apo'o e+ re ur!o! au5'l'are! o6ere 'do! por outro!F ?VWGOTSLW* 1@@1B8 Ne!!e !ent'do a e! ola : u+ e!pa-o 6unda+ental para '+pul!'onar e e!t'+ular o de!en(ol('+ento da,uele! 'n orporado! pela! r'an-a!8 Co+o 6o' ('!to* a aprend'2age+ da e! r'ta 'n' 'a ante! +e!+o da entrada da r'an-a na e! ola8 %ortanto* o pro e!!o de de!en(ol('+ento da r'an-a* de!de e! r'ta e!t) 'nt'+a+ente l'gado ao! e!t.+ulo! re eb'do pela onhe '+ento! ,ue a'nda n"o 6ora+

edo8 $+a r'an-a de u+ ou do'! ano! ,ue re ebe u+ l)p'! e u+ peda-o de papel* 'r) 6a2er rab'! o! ,ue pode+ pare er* !e+ !ent'do para o +undo adulto* +a! ,ue repre!enta+ o pr'+e'ro en!a'o da r'an-a no +undo da e! r'ta8 De!!e +odo* a r'an-a pre '!a !er le(ada a o+preender ,ue o !'gno da e! r'ta n"o po!!u' !'gn'6' ado e+ !' +e!+o* : apena! u+a repre!enta-"o do +undo real/ a gra6'a E ade'raF* por e5e+plo* n"o : a E ade'raF en,uanto tal* : apena! o no+e do ob3eto* po'! n"o !e pode !entar na pala(ra e! r'ta8 O 6un-"o de a e! ola 6a2er o+ ,ue a r'an-a o+preenda o !'gno e o !eu !'gn'6' ado* atra(:! de a-4e! ,ue rela 'one+ o +undo on reto e a! !ua! repre!enta-4e! ?VWGOTSLW* 1@@1B8

2.! DESCONSTRUINDO O SIGNIFICADO DA ALFABETIZAO

r'an-a* ao na! er* entra e+

ontato

o+ u+ +undo repleto de

repre!enta-4e! !'+b9l' a! e* dentre ela!* a le'tura e a e! r'ta8 Ela en ontra&!e on!tante+ente e5po!ta # u+a grande d'(er!'dade de +ater'al '+pre!!o* ob!er(a a! at'('dade! de e! re(er e de ler por parte do adulto* e* portanto* tende a e!tar +ot'(ada para real'2ar ta'! at'('dade!8 De!ta 6or+a* a ,ual'dade e a ,uant'dade de aprend'2agen! 'n' 'a'! ,ue a! r'an-a! t<+ pare e+ 6orte+ente a6etada! pela pre!en-a de +ater'a'!* de le'tore!Xe! r'tore! e pelo t'po de 'ntera-"o ,ue e!tabele e+ entre ele!8 E!!a! d'6erente! o+b'na-4e! on!t'tue+ u+a d'(er!'dade de onte5to! de aprend'2age+ ,ue 'r"o 'n6luen 'ar d'reta+ente o aprend'2ado da le'tura e da e! r'ta8 Da +e!+a 6or+a ,ue* !egundo Sol: ?1@@CB* a al6abet'2a-"o : u+ pro e!!o por +e'o do ,ual a! pe!!oa! aprende a ler e a e! re(er8 E!te! pro ed'+ento!* por:+* ("o +u'to al:+ de l'nguage+ oral para a l'nguage+ e! r'ta8 Ent"o* pode+o! d'2er ,ue* al6abet'2a-"o : u+ pro e!!o ,ue n"o en(ol(e apena! o! pro ed'+ento! de le'tura e de e! r'ta* +a! ,ue re6lete 6a(ora(el+ente na l'nguage+ entend'da e+ !ua global'dade/ e! utar* 6alar* ler e e! re(er8 A le'tura e a e! r'ta n"o de(e !er aprend'da o+o u+a !e,H<n 'a* e+ ,ue pr'+e'ro !e aprende a ler e depo'! e! re(er* ou o 'n(er!o8 O! pro e!!o! de(e+ !er trabalhado! de +ane'ra 'ntegrada* por,ue o progre!!o ogn't'(o !e real'2a gra-a! # 'ntera-"o entre le'tura e e! r'ta8 O pre '!o !uperar algu+a! on ep-4e! !obre al6abet'2a-"o* e+ !u+a* a de ,ue ler : !'+ple!+ente de od'6' ar* on(erter letra! e+ !on!* !endo a on!'!te na at'('dade de o+preen!"o on!e,uente+ente natural de!!a a-"o8 %ara Cagl'ar' ?1@@CB* a t: n' a trad' 'onal Ede!+onta e +ontaF da l'nguage+* ou !e3a* Eparte&!e !e+pre de u+ +odelo e5e+plar* por e5e+plo* u+a pala(ra& ha(e8 Depo'! de!+onta a pala(ra e+ Epeda-o!F ?ou !.laba!B8 E+ !egu'da* de!+onta+&!e a! !.laba! e+ letra! ?ou erta! t: n' a! de tran!'-"o da

!on!B8 >e'to '!!o* a pala(ra : re+ontadaF8 A part'r de!!a t: n' a e!pera&!e ,ue o aluno entenda o 6un 'ona+ento da e! r'ta e !ua rela-"o o+ a oral'dade8 %or on!e,H<n 'a* e!te t'po de t: n' a* preo upa&!e +a'! e+ en!'nar 9d'go! e! r'to! do ,ue u+pr'r* ta+b:+* a 6un-"o de pro+o(er a o+preen!"o e o u!o de!!e! 9d'go! na pr)t' a !o 'al* be+ o+o e+ 6a2er o aluno rela 'onar&!e e+ !'tua-4e! de le'tura e e! r'ta o+ a d'(er!'dade te5tual ,ue e!t) a !ua (olta8 O pre '!o o6ere er para o! aluno! 'nI+era! oportun'dade! de aprender a ler e e! re(er8 O pre '!o ,ue ante 'pe+* ,ue 6a-a 'nter6er<n 'a! a part'r do onte5to ou do onhe '+ento pr:('o ,ue po!!ue+* ,ue (er'6',ue+ !ua! !upo!'-4e!* e+ rela-"o a pr9pr'a e! r'ta e ao !eu !'gn'6' ado8 %ara aprender a ler e a e! re(er* : pre '!o ,ue* a r'an-a on!trua u+ onhe '+ento de nature2a on e'tual/ pre '!a o+preender n"o !9 o ,ue a e! r'ta repre!enta* +a! ta+b:+ de ,ue 6or+a ela repre!enta gra6' a+ente a l'nguage+8 I!!o !'gn'6' a ,ue al6abet'2a-"o n"o : o de!en(ol('+ento de apa 'dade! rela 'onada! # per ep-"o* +e+or'2a-"o e tre'no de u+ on3unto de hab'l'dade! !en!9r'o&+otora!8 O* ante!* u+ pro e!!o pelo ,ual r'an-a! pre '!a+ re!ol(er proble+a! de nature2a l9g' a at: hegare+ a o+preender de ,ue 6or+a a e! r'ta repre!enta a l'nguage+* e a!!'+ podere+ e! re(er e ler por !' +e!+a!8 Ne!!a per!pe t'(a* a aprend'2age+ da l'nguage+ e! r'ta : on eb'da o+o/
& a o+preen!"o de u+ !'!te+a de repre!enta-"o e n"o !o+ente o+o a,u'!'-"o de u+ 9d'go de tran!'-"o da 6ala; & u+ aprend'2ado ,ue olo a d'(er!a! ,ue!t4e! de orde+ on e'tual* e n"o !o+ente per!pe t'(o&+otora!* para a r'an-a; & u+ pro e!!o de on!tru-"o de onhe '+ento pela! r'an-a! por +e'o de pr)t' a! ,ue t<+ o+o ponto de part'da e de hegada o u!o da l'nguage+ e a part' 'pa-"o na! d'(er!a! pr)t' a! !o 'a'! de e! r'ta8 ?Referencial Curricular Nacional para a Educao Infantil , 1@@C8 (8 D8 p8122&12DB8

Co+o a e! r'ta al6ab:t' a pode tran! re(er tudo o ,ue : d'to* h) a tenta-"o de on!'der)&la u+a repre!enta-"o o+pleta da e+'!!"o do 6alante* 'gual+ente pen!ado na ('!"o trad' 'onal8 %or:+* a e! r'ta n"o : +era tran! r'-"o da 6ala* ela repre!enta apena! parte de !eu !ent'do8 $+a 6ra!e 6alada e+ to+ 'r0n' o : e! r'ta da +e!+a 6or+a ,ue a +e!+a 6ra!e d'ta e+

to+ !:r'o8 Entre outra! o'!a!* a 6or+a gr)6' a n"o deter+'na o+pleta+ente a 'nterpreta-"o ,ue pre '!a !er 'n6er'da do onte5to8 O! al6abet'2ando! apena! de! obre+ o !'gn'6' ado da e! r'ta e !eu 6un 'ona+ento* ou !e3a* a! regra! do !'!te+a al6ab:t' o* a part'r do ontato o+ portadore! da l'nguage+ e! r'ta e tentando ut'l'2ar do !'!te+a de e! r'ta # !ua +ane'ra8 Interag'ndo o+ e!!a! e!t'+ula-4e!* a r'an-a (a' 6or+ulando h'p9te!e! e 6or+ando on e'to! !obre o! u!o! e on!t'tu'-"o da l.ngua8 E+bora* !e3a
E('dente ,ue* por !' !9* a pre!en-a '!olada do ob3eto e da! a-4e! !o 'a'! pert'nente! n"o tran!+'te+ onhe '+ento!* +a! e5er e+ u+a 'n6lu<n 'a* r'ando a! ond'-4e! dentro da! ,ua'! '!to : po!!.(el ?>ERREIRO*1@@A* p8VDB8

Ne!!e! e(ento!* a!

r'an-a! elabora+ h'p9te!e! !obre a e! r'ta de onta de ,ue a e! r'ta repre!enta o

6or+a progre!!'(a* ,ue ("o de!de a 'de'a de ,ue a e! r'ta repre!enta pe!!oa! e ob3eto! ?pr:&!'l)b' aB* at: de dare+ a!pe to !onoro da l'nguage+8 Ne!!e !egundo +o+ento* ela! repre!enta+ a! !.laba!* ut'l'2ando 'n' 'al+ente apena! u+ !'nal para ada u+a dela! ?h'p9te!e !'l)b' aB e* po!ter'or+ente* do'! !'na'! ?h'p9te!e al6ab:t' aB* at: per ebere+ ,ue ne+ !e+pre a! repre!enta-4e! entre e! r'ta e 6ala !"o b'un.(o a!8 Con!'derando o pro e!!o do aprend'2* o pro6e!!or pa!!a a 'nterpretar e! r'ta! n"o on(en 'ona'!* a,uela! ,ue a! r'an-a! on!troe+ ante! de do+'nar a ba!e al6ab:t' a8 A! r'an-a! ta+b:+ !"o 'n ent'(ada! a e5pre!!ar !e+ +edo !ua! h'p9te!e! de e! r'ta* e o! Eerro!F pa!!a+ a !er ('!to! o+o on!trut'(o!8 Al:+ d'!!o* o! te5to! apre!entado! #! r'an-a! !e a!!e+elha+ #,uele! pre!ente! na !o 'edade* e5'!t'ndo u+a preo upa-"o e+ e5pl' 'tar para a! r'an-a! a 6un-"o !o 'al da e! r'ta8 De!!a 6or+a* a r'an-a aprende a ler e a e! re(er e5per'+entando* do pro6e!!or na !u e!!'(a!* e+ ondu-"o do pro e!!o de nu+a pr'+e'ra etapa ou!ando* le(antando e te!tando h'p9te!e!* ag'ndo e 'nterag'ndo o+ a l.ngua8 A at'tude e a! a-4e! u+ pro e!!o de etapa! al6abet'2a-"o altera+&!e a!!'+* rad' al+ente8 Aprender a e! re(er n"o : +a'! ,ue 'n!tru+ental'2a&!e o aluno* e !9 nu+a !egunda etapa !e pa!!a a de!en(ol(er o u!o e6et'(o da e! r'ta8 A l.ngua n"o : +a'! apre!entada e+ 6rag+ento! ? 9d'go

e! r'to* ortogra6'a* gra+)t' a* produ-"oB e* !'+* por 'nte'ro* o+ !ent'do real e (erdade'ro* da 6or+a o+o !o 'al+ente no! ut'l'2ar+o! dela e ,ue :* por !'nal* a ra2"o de e5'!t<n 'a8
Ne!!a on ep-"o da on!tru-"o da e! r'ta* '+pl' ara+&!e do'! a!pe to! 6unda+enta'!/ o ar)ter !'+b9l' o da e! r'ta* entendendo&a o+o u+ !'!te+a de !'gno! u3a e!!<n 'a re!'de no !'gn'6' ado !ub3a ente a ela* o ,ual : deter+'nado h'!t9r' a e ultural+ente; a!!'+* u+a pala(ra e! r'ta : rele(ante pelo !eu !'gn'6' ado o+part'lhado pelo! +e+bro! da o+un'dade8 %or outro lado* en6at'2a+&!e o! u!o! !o 'a'! da e! r'ta* ou !e3a* a! d'(er!a! 6or+a! pela! ,ua'! u+a deter+'nada !o 'edade ut'l'2a&!e e+ e! r'ta (erdade'ra* e+ ontrapart'da # e! r'ta e! olar ?a,uela ,ue n"o orre!ponde ao! !eu! u!o! !o 'a'!* t"o o+u+ no +odelo trad' 'onalB ?LEITE* p82V* 2001B8

O '+portante ,ue o aluno o+preenda ,ue !e aprende a ler e e! re(er* e! re(endo* da. por ,ue !e aprende a e! re(er* e! re(endo* da. por ,ue de(er) !er 'n ent'(ado a e! re(er +en!agen! !'gn'6' at'(a!* !o2'nho* ou 6a2endo a e! r'ta '+'tat'(a do! te5to! r'ado! olet'(a+ente8 Me!+o ,uando o! aluno! a'nda n"o l<e+* o pro6e!!or de(e ler para ele!* d'! ut'r a! +en!agen! l'da!* para ,ue ele! po!!a+ 'r !e 6a+'l'ar'2ando o+ a l'nguage+ do! te5to! e! r'to!8 De!!a 6or+a* a aprend'2age+ da le'tura e da e! r'ta torna&!e real e natural* te+ !ent'do e (a' !endo 'n orporada # at'('dade !o 'al do aluno8 Torna& !e 6un 'onal* por,ue o aprend'2ado da le'tura e da e! r'ta !e d) pelo u!o e+ !'tua-"o o+ prop9!'to! de6'n'do!8 E+ no!!o +undo* a e! r'ta o upa u+ lugar '+portante/ ordena o e!pa-o urbano* gu'a a! a-4e! da! pe!!oa!* 'n6or+a !obre ob3eto! ou at'('dade!888 %ara entrar no +undo da e! r'ta* : '+portante ,ue a! r'an-a! 'ntera3a+ o+ u+a grande d'(er!'dade de te5to!* 3) ,ue !"o A!!'+* para Cagl'ar'*
A +ot'(a-"o da e! r'ta : !ua pr9pr'a ra2"o de !er; a de '6ra-"o on!t'tu' apena! u+ a!pe to +e =n' o de !eu 6un 'ona+ento8 A!!'+* a le'tura n"o pode! !er !9 de '6ra-"o; de(e* atra(:! da de '6ra-"o* hegar # +ot'(a-"o do ,ue e!t) e! r'to* ao !eu onteIdo !e+=nt' o e prag+)t o o+pleto8 %or '!!o* : ,ue a le'tura n"o !e redu2 # !o+at9r'a do! !'gn'6' ado! 'nd'('dua'! do! !.+bolo! ?letra!* pala(ra! et 8B* +a! obr'ga o le'tor a en,uadrar todo! e!!e!

apa2e! de produ2'r e reprodu2'r

te5to! narrat'(o!* de! r't'(o!* 'n6or+at'(o!* entre outro!8

ele+ento! no un'(er!o ultural* !o 'al* h'!t9r' o et 8 e+ ,ue o e! r'tor !e ba!eou para e! re(er ?CAGLIARI* 1@@P* p810AB8

Ape!ar de a

r'an-a aprender por +e'o da 'ntera-"o

o+ outra!

pe!!oa! e o+ d'6erente! +ater'a'! gr)6' o!* para apropr'ar&!e da l'nguage+ e! r'ta : ne e!!)r'o ,ue ela part' 'pe de !'tua-4e! e+ ,ue a e! r'ta ad,u're !'gn'6' a-"o* ou !e3a* aprender a ler e a e! re(er 6a2 parte de u+ longo pro e!!o l'gado # part' 'pa-"o e+ pr)t' a! !o 'a'! de le'tura e e! r'ta8

!. LETRAMENTO

No! ano! de 1@@0* o 6o o pa!!a a !er a on!tru-"o da! 6un-4e! da e! r'ta8 A+pl'a&!e o on e'to de al6abet'2a-"o* e ganha de!ta,ue o on e'to de letra+ento ?a e5pre!!"o al6abet'!+o 6un 'onal : ut'l'2ada o+o !'n0n'+o de letra+entoB/
E!!a no(a on ep-"o de aprend'2age+ da le'tura e da e! r'ta : ,ue 6a2 !urg'r no (o abul)r'o edu a 'onal o ter+o letra+ento* r'ado para de!'gnar o e!tado ou ond'-"o de u+ 'nd'(.duo ,ue n"o !9 !abe ler e e! re(er & n"o !9 : al6abet'2ado & +a! ta+b:+ !abe ?e te+ pra2er e+B e5er er a! pr)t' a! !o 'a'! de le'tura e de e! r'ta ,ue 'r ula+ na !o 'edade e+ ,ue ('(e & : letrado ?SOARES* 2011B8

%er ebe&!e ,ue a! r'an-a! !"o 'n' 'ada! na e! r'ta e+ Ee(ento! de letra+entoF* ,uando o! adulto! l<e+ e e! re(e+ para a! r'an-a! e ta+b:+ a! on('da+ para arr'! ar&!e e+ le'tura! ou e! r'ta!8 Ne!!e! +o+ento!* a! r'an-a! ("o aprendendo a! 6un-4e! da e! r'ta* entendendo ,ue ela !er(e para o+un' ar* d'(ert'r* on(en er8 >a2e+ le'tura! apo'ada! e+ 'lu!tra-4e!* e('den 'ando ,ue* +e!+o n"o !endo al6abet'2ada!* !"o apa2e! de atr'bu'r !ent'do ao! te5to!8 De!!a 6or+a* a! r'an-a! ("o !e apropr'ando da e! r'ta* ad,u'r'ndo algu+ n.(el de letra+ento e '!!o 6a 'l'ta a pr9pr'a al6abet'2a-"o8 Ao e('den 'ar ,ue n"o : a aprend'2age+ da l'nguage+ e! r'ta e+ !' ,ue tran!6or+a a! pe!!oa!* +a!* !'+* o! u!o! ,ue ela! 6a2e! de!!a aprend'2age+* o e!tudo !obre letra+ento tornou&!e ne e!!)r'o para pre!en-a da e! r'ta no +undo !o 'al8 %er ebe&!e* lara+ente* ,ue a ara ter'2a-"o da !o 'edade letrada : u+a* e a ara ter'2a-"o da !o 'edade 'letrada : outra8 Ma!* de(e+o! ter +u'to u'dado a pala(ra F'letradaF* po'! ela !'gn'6' a 0 ?2eroB e+ letra+ento e d'6' 'l+ente* en ontrare+o! u+a !o 'edade ,ue n"o !e o+un' a por e5pre!!4e! gra6ada!8 %or:+* pode+o! pen!ar e+ 'letrado a,uele ,ue a pena! de od'6' a a e! r'ta* po'! n"o e5tra' da +e!+a toda! a! !ua! 6un-4e!8 Soare! olo a ,ue* o+preen!"o da

enfatizando uma alfabetizao entendida como mera aquisio da tecnologia do ler e do escrever mantm-se a desigualdade, ou melhor, criam-se novas formas de desigualdade: esta j no ocorre entre analfabetos e alfabetizados, como tradicionalmente, mas passa a ser entre letrados e iletrados, entre os que tm condies de acesso leitura, os que se formam leitores, e os que apenas aprendem a ler, mas a quem se nega a oportunidade e o direito s prticas sociais de leitura (2011).

Nuando e!ta+o! o+ u+ grupo de r'an-a! n"o al6abet'2ada!* : pre '!o pen!ar ,ue ela! 6a2e+ parte de u+a !o 'edade letrada* por '!!o* : 6unda+ental ,ue !e letre+* para poder+o! ('(er* e+ u+a !o 'edade* de 6or+a part' 'pat'(a8 Letra+ento :* po'!* o Ere!ultado da a-"o de en!'nar e aprender a! pr)t' a! !o 'a'! de le'tura e e! r'ta; o e!tado ou ond'-"o ,ue ad,u're u+ grupo !o 'al ou 'nd'(.duo o+o on!e,H<n 'a de ter&!e apropr'ado da e! r'ta e de !ua! pr)t' a! !o 'a'!F ?SOARES* 200V* p8D@B8 A! pr)t' a! !o 'a'! ,ue en(ol(e+ a le'tura e a e! r'ta '+pl' a+ u+a +udan-a de o+porta+ento* po'! o 'nd'(.duo pode pro+o(er altera-4e! e+ !ua! rela-4e! o+ outra! pe!!oa!* o+ o! d'(er!o! onte5to! !o 'a'! e on!'go +e!+o8 A le'tura e a e! r'ta* nu+a per!pe t'(a de letra+ento* tra2 para o 'nd'(.duo u+a no(a ond'-"o !o 'al e ultural* u+ no(o +odo de ('(er na !o 'edade8 Sua 'n!er-"o ultural (a' al:+ de* apena!* aprender a

decodificar rtulos em produtos de consumo, indicao de trajetos na lateral de nibus, fichas de cadastro em empresas (S0ARES, 2011). Os domnios lingsticos, que ultrapassam os limites da decodificao, permitem ao indivduo participar ativamente de uma cultura letrada que exige diferentes usos da escrita no cotidiano.

3.1 LETRAMENTO E ALFABETIZAO

Segundo Soare! ?200VB* o ,ue e5pl' a o !urg'+ento da pala(ra letramento no d'! ur!o do! e!pe 'al'!ta! do! a+po! da Edu a-"o e da! C'<n 'a! L'ngu.!t' a!* : de orr<n 'a da ne e!!'dade de d'!t'n-"o ,ue !urge entre algun!* da! ter+'nolog'a!/ al6abet'2a-"o e letra+ento8

A apropr'a-"o da e! r'ta : u+ pro e!!o o+ple5o* '+pl' ando +u'ta! 6a eta!* no entanto* : po!!.(el de6'n'r de u+a 6or+a re!u+'da/ & "#$"%&'()"*+,/ e!tabele '+ento 'n' 'al de rela-"o entre a pauta !onora e a! letra!* ,ue e(olu' para o do+.n'o do !'!te+a al6ab:t' o&ortogr)6' o; & #&'-".&/',/ part' 'pa-"o na ultura e! r'ta; on3unto de onhe '+ento!* at'tude! e pr)t' a! !o 'a'!8 Na! pala(ra! de Soare! ?200VB*
Entende&!e* a!!'+* por al6abet'2a-"o* a a,u'!'-"o do 9d'go e! r'to e letra+ento o u!o de!!e! 9d'go! e+ pr)t' a! !o 'a'!* ,ue ultrapa!!a+ o! +uro! e! olare! e !e real'2a+ no ot'd'ano do !u3e'to* na! !'tua-4e! ('('da! por ele* onde al6abet'2a-"o e letra+ento 'ntegra+&!e no ato !o 'al de +odo 'nd'!!o ')(el ?p81AB8

apa 'dade! ne e!!)r'a! para u!ar a e! r'ta e+

E!!a d'6eren 'a-"o !urge d'ante da! +udan-a! o orr'da! na !o 'edade onte+por=nea* +u'to entrada na e! r'ta* na! ,ua'! : 'n!u6' 'ente o do+.n'o da! pr'+e'ra! letra!8 Torna&!e pre '!o ,ue a! pe!!oa! le'a+ e e! re(a+ te5to! o+ o+pet<n 'a8 A part' 'pa-"o na ('da !9 'a* ultural e produt'(a* e o e5er . 'o da 'dadan'a e5'ge+ +a'! do ,ue !er al6abet'2ado* re,uere+ do+.n'o da! pr)t' a! letrada!8 Ou !e3a* letra+ento de(e !er o+preend'do o+o pro e!!o ,ue (a' +u'to al:+ da a,u'!'-"o do 9d'go ?al6abet'2a-"oB8 Ser letrado !'gn'6' a atr'bu'r !'gn'6' ado e !ent'do #! 6un-4e! !o 'a'! ('n ulada! # e! r'ta8 Apena! a al6abet'2a-"o ?a,u'!'-"o do !'!te+a de e! r'taB n"o pro+o(e por !' !9 o de!en(ol('+ento do 'ntele to* +a! 6a(ore e o u!o e a +ult'pl' 'dade de 6un-4e! da e! r'ta8 O! adulto! n"o al6abet'2ado!* ape!ar de n"o do+'nare+ o po!!'b'l'dade! para !e tornare+ letrado!8 A!!'+* o aluno* de!de pe,ueno* pre '!a !aber 6a2er u!o e en(ol(er&!e na! at'('dade! de le'tura e e! r'ta8 Ou !e3a* para entrar ne!!e un'(er!o do letra+ento* ele pre '!a apropr'ar&!e do h)b'to de bu! ar u+ 3ornal para ler* de 6re,Hentar re('!tar'a!* l'(rar'a!* e o+ e!!e on(.('o e6et'(o o+ a le'tura apropr'ar&!e do !'!te+a de e! r'ta8 A6'nal* para a adapta-"o ade,uada ao ato de ler e e! re(er* E: pre '!o o+preender* 'n!er'r&!e* a(al'ar* apre 'ar a e! r'ta 9d'go e! r'to* e!t"o '+er!o! e+ u+ un'(er!o letrado ,ue o6ere e p'!ta! e 'nI+era!

e a le'turaF8 O letra+ento o+preende tanto a apropr'a-"o da! t: n' a! para a al6abet'2a-"o ,uanto e!!e a!pe to de on(.('o e h)b'to de ut'l'2a-"o da le'tura e da e! r'ta8 !.2 FUNO SOCIAL DA ESCRITA E LEITURA E+ u+a !o 'edade letrada* a e! r'ta u+pre d'6erente! 6un-4e!8 $!a&!e a e! r'ta para 'dent'6' ar* 'n6or+ar* per!uad'r* argu+entar* d'(ert'r* e+o 'onar* narrar* 'n!tru'r et 8 E!!e! d'! ur!o! po!!ue+ 6or+a! pe ul'are! de organ'2a-"o e !e e!trutura+ e+ 6un-"o de !eu! ob3et'(o! e 'nterlo utore!8 O! d'6erente! te5to! !"o (e' ulado! por +e'o de d'6erente! portadore!/ 3orna'!* re('!ta!* l'(ro! de l'teratura* en ' lop:d'a!* 6olheto! de propaganda* arta2e!* pla a!* e+balagen! et 8 Algun! portadore! (e' ula+ d'6erente! t'po! de te5to! ?por e5e+plo* a! re('!ta! e o! 3orna'!B* e outro! trabalha+ apena! o+ te5to! e!pe .6' o! ?l'teratura* en ' lop:d'aB8 A l.ngua te+ 6un-4e! (ar'ada!8 Do+'n)&la propor 'ona ao !eu u!u)r'o ond'-4e! de/ & obter 'n6or+a-4e! ?le'tura de 3orna'!B e d'!tra'r&!e ?le'tura de l'(ro! de h'!t9r'a* poe!'a* 6' -"o*888B; & 6a2er on!ulta! ?l'!ta tele60n' aB; & on6er'r 'n6or+a-"o ?e5trato ban )r'oB; & (er'6' ar o! pre-o! e (al'dade de produto! ? o+prar nu+ !uper+er adoB; & lo al'2ar endere-o! ?pla a! de rua!B; & o+un' ar reg'!trar* nu+ te+po e e!pa-o ? arta!* on('te!*888B; & a3udar a +e+9r'a ?e! re(er b'lhete!X re ado!* l'!ta de o+pra!* aderno! de re e'ta!*888B; et 8 O pro e!!o de en!'no e aprend'2age+ da l.ngua ('!a ao de!en(ol('+ento da o+pet<n 'a d'! ur!'(a ?a+pl'ar a apa 'dade de produ2'r e 'nterpretar te5to! ora'! e e! r'to!B* para po!!'b'l'tar a re!olu-"o de proble+a! do ot'd'ano* a part' 'pa-"o no +undo letrado* ontr'bu'ndo para o e5er . 'o pleno da o+un' at'(o! 'dadan'a8 O! te5to! ora'! e e! r'to! e !eu! u!o! !o 'a'! e a!!u+e+ rele(=n 'a o+o un'dade b)!' a do en!'no8 O trabalho o+ a l.ngua e! r'ta na e! ola de(e e!tar e!tr'ta+ente* o+un' at'(a! e !o 'a'!* a!pe to! d'! ur!'(o! e ('n ulado a! !ua! 6un-4e!

6'nal'dade!8 O a part'r do trabalho o+ produ-"o e 'nterpreta-"o de te5to! de u!o !o 'al ?ora'! e e! r'to!B o+ a pr)t' a de le'tura e e! r'ta ,ue a o+pet<n 'a te5tual : de!en(ol('da no aluno8 Co+o 6o' ('!to* e5'!te+ 6or+a! de d'! ur!o e o+pet<n 'a! apropr'ada! para d'6erente! prop9!'to!/ a!!'+ u!a+o! e!t'lo! e 6or+a! d'6erente! para e! re(er u+a arta* u+a re e'ta* reg'!trar pen!a+ento!* regra! de u+ 3ogo* o+un' ar not. 'a! et 8 Dentre a! 'nI+era! po!!'b'l'dade!* ao !e trabalhar todo! e!!e! te5to!* o '+portante : pr'or'2ar o! ,ue !e3a+ !'gn'6' at'(o! e 'ntere!!ante! para a! r'an-a!* ou !e3a* te5to! ,ue e5pre!!a+ !'tua-4e! rea'!* de ('da8

!.! ALFABETIZAR LETRANDO 0 O VERDADEIRO PAPEL DA ESCOLA.

A r'an-a de!en(ol(e a no-"o de letra+ento +u'to ante! do 'ngre!!o e! olar8 Na rot'na ot'd'ana da 6a+.l'a* por +e'o de d'6erente! e(ento!* o+o u!o de de!enho! ou de e! r'to! para tro ar 'd:'a!* 6a2er l'!ta! de o+pra!* lo al'2ar endere-o!* ler re('!ta! ou 3orna'!* et 8* # +ed'da ,ue a r'an-a 'nterage o+ !'tua-4e! ot'd'ana!* part' ular+ente no a+b'ente 6a+'l'ar* ela o+preende a (ar'a-"o da e! r'ta* elabora h'p9te!e! !obre a 6un-"o da e! r'ta a part'r do onhe '+ento ,ue te+ da l.ngua oral* tornando&!e u!u)r'a de!ta8 O papel da e! ola : tornar o aluno al6abet'2ado* o ,ue 'n lu' o do+.n'o do 9d'go; +a! o pr'n 'pal de!a6'o : tornar o aluno u+ 'nd'(.duo letrado* A preo upa-"o de ,ue a e! ola trabalhe o+ u+a +a'or d'(er!'dade de g<nero! te5tua'! ,ue 'r ula+ no +e'o !o 'al* !obre o! d'(er!o! u!o! !o 'a'! da le'tura e da e! r'ta e ta+b:+ !obre a! hab'l'dade! ogn't'(a!* a! at'tude! e o! (alore! nele! '+pl' ado!* le(a # re6le5"o r.t' a !obre o papel da e! ola e ta+b:+ !obre o de!en(ol('+ento de pr)t' a! pedag9g' a! ,ue re!ponda+ o+ +a'! e6' '<n 'a #! de+anda! !o 'a'! rela 'onada! ao letra+ento8 A e!!e re!pe'to* alerta Soare! ,ue/ hab'l'tando&o a u!ar a e! r'ta e+ at'('dade! o+un' at'(a! e ultura'!8

Na e! ola !e preo upa +u'to +a'! e+ en!'nar 9d'go! e! r'to! ?al6abet'2arB do ,ue u+pr'r* ta+b:+* a 6un-"o de pro+o(er a o+preen!"o e o u!o de!!e! 9d'go! na pr)t' a !o 'al* be+ o+o e+ 6a2er o aluno rela 'onar&!e e+ !'tua-4e! de le'tura* o+ a d'(er!'dade te5tual ,ue 'r ula* tendo ond'-4e! de 6a2er u+a 'nterpreta-"o r.t' a da! 'n6or+a-4e! re eb'da! ?200V* p81AB8

%ara Soare! ?200VB* o '+portante ho3e : al6abet'2ar letrando* '!to :* en!'nar a ler e e! re(er a part'r do onte5to da! pr)t' a! !o 'a'! para tornar o 'nd'(.duo* ao +e!+o te+po* al6abet'2ado e letrado8 Trad' 'onal+ente* entende&!e ,ue o papel da e! ola e+ rela-"o # aprend'2age+ da le'tura e da e! r'ta l'+'ta&!e # al6abet'2a-"o* do+.n'o do !'!te+a al6ab:t' o de e! r'ta* n"o ba!ta e!tar al6abet'2ado8 O pre '!o* u!ada!8 A '!!o o+o 6o' olo ado anter'or+ente* apa2 de onhe er a! d'6erente! o+preender e u!ar o 6or+a! de d'! ur!o e! r'to* !aber o+o !e e!trutura+ e e+ ,ua'! !'tua-4e! !"o ha+a&!e letra+ento8 Ser 9d'go al6ab:t' o : apena! u+a da! pr)t' a! de letra+ento ,ue o aluno pre '!a do+'nar para tornar&!e u!u)r'o da e! r'ta8 A e! ola de(e propor at'('dade! ,ue po!!'b'l'te+ letra+ento e n"o apena! a al6abet'2a-"o8 I!!o n"o ,ue d'2er ,ue a al6abet'2a-"o n"o !e3a u+ ob3et'(o '+portante8 A! at'('dade! ,ue ('!a+ ao letra+ento ta+b:+ ontr'bue+ para a al6abet'2a-"o8 %ara ,ue e!te! onhe '+ento! (enha+ tran!6or+ar real+ente a ('da do aluno* : 6unda+ental ,ue o pro6e!!or adote u+a po!tura :t' a8

!.1 CONSIDERA2ES FUNDAMENTAIS A UM PROFESSOR 3UE LETRA

Ao !e deparar o+ u+ grupo de r'an-a! n"o al6abet'2ada!* o pro6e!!or pre '!a pen!ar ,ue ela! 6a2e+ parte de u+a !o 'edade letrada* por '!!o* : 6unda+ental* ,ue !e al6abet'2e+* para podere+ ('(er e+ u+a !o 'edade* de 6or+a part' 'pat'(a8 Sabe&!e ,ue a '<n 'a !e+pre a+'nha para ad'ante on!tru'ndo !obre o ,ue 3) : onhe 'do8 Se a red'tar+o! ho3e ,ue a r'an-a : u+ !er at'(o* ,ue para aprender n"o te+ de 6' ar e!perando ,ue o adulto d< tudo pronto para ela*

,ue a e! r'ta : +a'! u+a 6or+a de repre!enta-"o da 6ala ,ue e!t) e!palhada pelo +undo ,ue a rode'a* o+o e!t"o o! outro! onhe '+ento!* a al6abet'2a-"o pa!!a a !er entend'da o+o u+ pro e!!o ,ue te+ 'n' 'o +u'to ante! ,ue per eba a orre!pond<n 'a !o+ 7 letra* e a'nda* ,ue o !u e!!o de!!a aprend'2age+ depende +u'to +a'! da! oportun'dade! ,ue a tre'no! !eparado! de d'! r'+'na-"o e per ep-4e!8 A! ha+ada! Ehab'l'dade! e!pe .6' a!F* n"o de'5a+ de e5'!t'r* entretanto* n"o !"o pr:&re,u'!'to! e!pe .6' o! para a aprend'2age+ da le'tura e e! r'ta8 %ara aprender a ler e e! re(er : '+portante ter a e!!o # l.ngua e! r'ta8 %ortanto* o pro e!!o de apropr'a-"o da e! r'ta !e d)* n"o !o+ente* ,uando a r'an-a pre '!a de orar !.laba! ou prat' ar* on!tante+ente* e5er . 'o! de hab'l'dade! !en!9r'o&+otora!* +a! !'+* ,uando o aluno pa!!a a o+preender ,ue ele e!t) apto a ut'l'2ar d'6erente! l'nguagen! ? orporal* +u!' al* pl)!t' a* oral e e! r'taB a3u!tada! #! d'6erente! 'nten-4e! e !'tua-4e! de o+un' a-"o* de 6or+a a o+preender e !er o+preend'do* e5pre!!ar !ua! 'd:'a!* !ent'+ento* ne e!!'dade! e de!e3o! e a(an-ar no !eu pro e!!o de on!tru-"o de !'gn'6' ado!* enr',ue endo e5pre!!'(a ?>ERREIRO* 1@@AB8 O ,ue de(e !er trabalhado : a po!!'b'l'dade de u+a e! r'ta* le'tura e 6ala aut0no+a na d'(er!'dade de 'r un!t=n 'a!* o ,ue '+pl' a de!en(ol(er 6or+a! organ'2at'(a! e d'! ur!'(a! d'6eren 'ada! e real'2ar at'('dade o+o ler* e! re(er e 6alar/ re&e! re(er* para6ra!ear* 'tar* re('!ar* reprodu2'r* ler apena! para !e d'(ert'r* ler para bu! ar 'n6or+a-4e!* ou('r et 8 Ta'! e('d<n 'a! re,uere+ u+a to+ada de po!'-"o por parte do! edu adore! !obre a! tran!6or+a-4e! po!!.(e'! na a-"o pedag9g' a* no !ent'do de ('ab'l'2ar na !ala de aula* !'tua-4e! ,ue oportun'2e+ a(an-o! rea'! no pro e!!o de al6abet'2a-"o de ada r'an-a8 Nu+ en6o,ue per eptual* ,uando u+ Eper.odo preparat9r'oF pre ede a al6abet'2a-"o propr'a+ente d'ta* ao at'ng'r u+ ponto on!'derado +u'to bo+* o a+b'ente da !ala de aula !o6re grande tran!6or+a-"o* ,ue (a' de!de a d'!po!'-"o da! ade'ra!* o re ur!o d'd)t' o pr'n 'pal ,ue a !er a lou!a e g'2 para o pro6e!!or e aderno e l)p'! para o aluno* e a! at'('dade! ,ue pa!!a+ a e!tar entrada! na 9p'a* no d'tado e le'tura de pala(ra! e !.laba!8 O (edado* ,ua!e ,ue o+pleta+ente # r'an-a* o ada (e2 +a'! !ua apa 'dade r'an-a po!!a ter de operar o+ a pala(ra e! r'ta ou o pr9pr'o te5to e! r'to do ,ue de

a e!!o a toda u+a r',ue2a de +ater'a'!* re ur!o! t: n' o!* br'n ade'ra e 3ogo! ,ue t'nha at: ent"o8 O o+o !e e!!a tran!6or+a-"o +ar a!!e o 6'+ de u+a etapa de atend'+ento ao! 'ntere!!e! e!pont=neo!* de u+a 6or+a de aprend'2age+ natural e agrad)(el* +ar ando o 'n. 'o de u+a 6or+a de aprender entrada e+ l'-4e! 'nd'('dua'! e repet't'(a! ?CAGLIARI* 1@@CB8 Logo* o pro e!!o de apropr'a-"o da e! r'ta n"o e!t) (oltado apena! para a on,u'!ta da ba!e al6ab:t' a* +a! para a! +ed'a-4e! ultura'! ,ue deter+'na+ ou 6a(ore e+ a on!tru-"o de!!e onhe '+ento8 %re!ta&!e +a'! aten-"o na 6or+a o+o o! adulto! prop4e+ a! !'tua-4e! de e! r'ta e le'tura* na! p'!ta! ,ue ele! d"o para ,ue a! r'an-a! !e3a+ apa2e! de real'2ar e!!a! at'('dade!8 O 6o o !e de!lo a para o do+.n'o do! d'! ur!o!* per ebe&!e ,ue a! r'an-a!* o+ +a'or grau de letra+ento* do+'na+ na 6ala* en,uanto '+'ta+ ato! de le'tura e e! r'ta* e!trutura! pr9pr'a! da e! r'ta8 E!!a aprend'2age+ : ('!ta o+o re!ultado da! +ed'a-4e! do! adulto! durante e(ento! de e o pro6e!!or re upera o lugar da,uele ,ue en!'na8 letra+ento*

?CAGLIARI*1@@CB $+a (e2 ,ue* V1go!G1 entende o ho+e+ 'nter6er<n 'a de outra! pe!!oa!* pa'! pro6e!!ore!* o+o u+ !er !o 'al* a olega! : u+ a!pe to

6unda+ental para o de!en(ol('+ento da r'an-a8 Ne!!e pro e!!o* o pro6e!!or de(e !er o e!t'+ulador da 2ona de de!en(ol('+ento pro5'+al* pro(o ando a(an-o! no! onhe '+ento! ,ue a'nda n"o a onte era+8 A 'nter6er<n 'a do pro6e!!or n"o pre!!up4e* no entanto* u+a pedagog'a d'ret'(a* autor't)r'a e* +eno! a'nda* u+a rela-"o h'er)r,u' a entre pro6e!!ore! e aluno! ?VWGOWSLW* 1@@1B8 %ortanto* o pro6e!!or de(e olo ar&!e na !'tua-"o de pr'n 'pal par e'ro* agrupar !eu! aluno! de 6or+a a 6a(ore er a 'r ula-"o de 'n6or+a-4e! entre ele!* pro urar garant'r ,ue a heterogene'dade do grupo !e3a u+ 'n!tru+ento a !er('-o da tro a* da olabora-"o e* on!e,uente+ente* d) pr9pr'a aprend'2age+* !obre tudo e+ la!!e! nu+ero!a! na! ,ua'! n"o : po!!.(el atender a todo! o! aluno! da +e!+a 6or+a e ao +e!+o te+po8 A heterogene'dade do grupo* !e pedagog' a+ente be+ e5plorada* de!e+penha a 6un-"o ad' 'onal de per+'t'r ,ue o pro6e!!or n"o !e3a o In' o 'n6or+ante da tur+a8

Nu+ en6o,ue on e'tual* e+ ,ue a r'an-a part' 'pa at'(a+ente* de !eu pro e!!o de al6abet'2a-"o* ,ue te+ 'n' 'o ,uando ela entra pela pr'+e'ra (e2 e+ ontato o+ a e! r'ta e e!tende&!e pela ('da a6ora* n"o e5'!te+ 6a!e! e!tan,ue! del'+'tada! pela 'dade ou por pr:&re,u'!'to! o+part'+entado!8 Se a e! ola 'ntrodu2 a e! r'ta no! 3ogo! e br'n ade'ra! ,ue !"o a! !ua! at'('dade! de rot'na* ao 'nterag'r o+ ela* o+o 'nterage o+ o! de+a'! onhe '+ento! ,ue e!t"o # !ua (olta* a aprend'2age+ 6ora dela8 Cabe ent"o* ao pro6e!!or r'ar oportun'dade! de 'ntera-"o da r'an-a o+ a e! r'ta na +e!+a +ed'da e+ ,ue per+'ta e 6a 'l'ta a !ua 'ntera-"o o+ o! outro! onhe '+ento! do +undo* n"o de +ane'ra 6or-ada e+ aula! e!pe .6' a! de al6abet'2a-"o !'!te+at'2ada* e+ tre'na+ento! 6rag+entado!* +a! 6a 'l'tando u+a e!t'+ula-"o natural* e!pont=nea* 'ntegrada na! ()r'a! at'('dade! do ot'd'ano* o+o e!ta! !uge!t4e! de e!trat:g'a! e+ !ala de aula* d'('d'da! e+ o+pet<n 'a! e hab'l'dade! ?>RANCO; ANDRADE* 2011B/ 18 Re onhe '+ento da! letra! ?gra6e+a!B o+o !.+bolo! do! !on! da 6ala ?6one+a!B/ At'('dade! de 'dent'6' a-"o e organ'2a-"o do! no+e! da tur+a ? ra h)!B e outro! on3unto! de pala(ra! ,ue o+e-a+ o+ a +e!+a letra ?+e!+o !o+B8 & 'dent'6' ar +ater'a'! 'nd'('dua'! o+ o! no+e! da! r'an-a!; & propor rod.2'o de r'an-a! na d'!tr'bu'-"o de +ater'a'!; & propor 3ogo! e br'n ade'ra! a part'r de ra h)!; & ut'l'2ar o! no+e! do! aluno! para 'dent'6' ar grupo! de trabalho e d'!tr'bu'-"o de tare6a!; & 'n ent'(ar o! aluno! a 'dent'6' are+ !eu! trabalho! o+ !eu! pr9pr'o! no+e!8 28 Co+preen!"o da 'd:'a de !.+bolo ?letraB 6un-"o !'+b9l' a/ o+o !'gn'6' ante ,ue r'an-a (a' br'n ando* aprendendo de 6or+a o+o : natural e e!pont=nea !ua e!pont=nea e natural dentro da e! ola*

repre!enta u+ !'gn'6' ado ?!o+B* po!!'b'l'tada pelo de!en(ol('+ento da

& 'ntrodu2'r entre 3ogo! e br'n,uedo!* # d'!po!'-"o da! r'an-a!* algun! ,ue ontenha+ pala(ra! e! r'ta!* letra!* 6ra!e! et ; & & o+pletar ,uadro! e pa'n:'! at)logo!* e5pl' a-4e!* t.tulo! et ; on!ultar r'an-a!8 D8 %er ep-"o da organ'2a-"o e!pa 'al da p)g'na e! r'ta ?progre!!"o e!,uerdaXd're'ta* de '+a para ba'5o* +argen! e e!pa-a+ento!B/ At'('dade! de Ep!edole'turaF ?br'n ar de ler poe+a!* an-4e! e te5to! 3) onhe 'do!* orrendo o dedo pela! pala(ra!B8 & ler h'!t9r'a!* not. 'a! de 3orna'!* re('!ta!* e+ on3unto o+ o! aluno!; & r'ar !'tua-4e! de pe!,u'!a para enr',ue '+ento e e! lare '+ento de dI('da! atra(:! de on!ulta! de l'(ro!* 'lu!tra-4e! et ; & olo ar a d'!po!'-"o da! r'an-a!* l'(ro! e! r'to! e ,ue n"o tenha+ apena! 'lu!tra-4e!8 V8 De!en(ol('+ento da re(er!'b'l'dade ?6le5'b'l'dade do ra 'o .n'o* ,ue per+'te per eber a re 'pro 'dade da! rela-4e! e a! opera-4e! 'n(er!a!B/ At'('dade!/ br'n ade'ra! de Ede!6a2er e re6a2erF ?,uebra& abe-a!* 3ogo! de +ontarB; organ'2ar o +ater'al ut'l'2ado* on!ertar o ,ue e!tragou8 & ut'l'2ar a! letra! +9(e'! para ,ue* a! r'an-a! e5per'+ente+ ()r'a! letra! at: on!egu're+ on!tru'r a pala(ra de!e3ada8 A8 Re onhe '+ento da! un'dade! (o abulare! ?pala(raX!enten-aB/ At'('dade! de le'tura e e! r'ta de pe,ueno! te5to! 6a+'l'are!* ontando o nI+ero de pala(ra!* !eparando&a! o+ tra-o! olor'do!* 'dent'6' ando e +ar ando a! pala(ra! ,ue !e repete+8 & ut'l'2ar d'(er!o! t'po! de te5to! e! r'to! h'!t9r'a! e+ ,uadr'nho! e o+o +I!' a!* parlenda!* l)!!' o! 'n6ant'!* poe!'a!* re e'ta!* at)logo!* +apa!* alend)r'o! # ('!ta o+ o au5.l'o da! on!tru.do! e+ la!!e o+ legenda!*

,uadr'nha!* tra(a&l.ngua* ad'('nha-4e!* ert'd"o de na! '+ento* bula!* arta!* b'lhete!* 3orna'!* de6'n'-4e! de d' 'on)r'o! e en ' lop:d'a! para 'lu!trar a! aula! e +ontar u+a te5tote a8

P8 D'! r'+'na-"o do! !on! da 6ala/ At'('dade! o+ l'!ta! de pala(ra! ,ue o+e-a+ ou ter+'na+ o+ o +e!+o !o+* 6a2er r'+a!* de! obr'&la! e+ poe+a! e !on! e ru.do! ara ter.!t' o!/ & re onhe '+ento de pala(ra! ,ue r'+a+; U8 Supera-"o do real'!+o no+'nal* de!('n ulando a pala(ra 6alada ?!'gn'6' anteB do ob3eto ?!'gn'6' adoB por ela repre!entado/ At'('dade! de l'!ta! de 6ruta!* an'+a'!* pe!!oa! et 8 & (alor'2ar e 'n ent'(ar Eo! e! r'to! 'n6ant'!F* pro urando per eber o! n.(e'! do pro e!!o de a,u'!'-"o da l.ngua e! r'ta e+ ,ue !e en ontra ada r'an-a ?!ondage+B8 C8 D'! r'+'na-"o da! 6or+a! da! letra!/ At'('dade! (ar'ada! e r'at'(a! de 'dent'6' a-"oXd'! r'+'na-"o de 6or+a! geo+:tr' a! !e+elhante!X'n(ert'da!8 & orre!pond<n 'a entre letra! +a'I! ula!* ur!'(a e de '+pren!a8 At'('dade! o+o e!!a! propor 'ona+ # r'an-a 'ntera-"o o+ a e! r'ta ,ue a rode'a* 6a+'l'ar'2ando&a o+ !eu! u!o! e !ua e!trutura8 %or outro lado* o do+.n'o de!!e onhe '+ento* a l.ngua e! r'ta* a+pl'a a! po!!'b'l'dade! de tro a o+ o +e'o para a,u'!'-"o e apro6unda+ento de outro! onhe '+ento!8 E para ,ue o pro6e!!or po!!a a3udar e6et'(a+ente na +ed'a-"o do !u3e'to o+ a l'nguage+ e a on!tru-"o de !eu onhe '+ento : !uger'do ,ue* & r'e u+ +e'o e u+a at+o!6era 6a(or)(e'! # aprend'2age+ 7 u'de para ,ue a 'ntera-"o edu ador & r'an-a !e3a de oopera-"o e re!pe'to; & 6orne-a o +ater'al* !ug'ra at'('dade e a o+panhe o pro e!!o de de! oberta pela r'an-a 7 o edu ador p4e o +ater'al # d'!po!'-"o da! r'an-a! e a! en ora3a a 6a2er tudo o ,ue pode !er 6e'to o+ ele8 Nuando a! r'an-a! e!gota+ a! !ua! pr9pr'a! 'd:'a!* o edu ador tra2 ou !ugere u+a at'('dade ,ue entre natural+ente no !eu 3ogo8 Ob!er(ando o ,ue a r'an-a 6a2 e d'2* o edu ador pode +elhor per eber o ,ue a r'an-a 6a2 e d'2* o edu ador pode +elhor per eber o ,ue a r'an-a pen!a e a part'r da. ont'nuar a or'enta-"o* 6a2endo 'ndaga-4e! e propondo outra! 'd:'a!; an-4e!* '+'tar

& d< a! re!po!ta! +a'! ade,uada! #! pergunta! 6or+ulada! pela! r'an-a!8 A re!po!ta +a'! ade,uada '+pl' a re!ponder # r'an-a o ,ue 6o' perguntado da +ane'ra +a'! e5ata e real po!!.(el* 6a 'l'tando ,ue a r'an-a po!!a e!tabele e rela-4e! entre o ,ue : re!pond'do e o ,ue ela 3) !abe8 Ou !e3a* organ'2e e 'ntegre o! onhe '+ento! 3) e5'!tente!; &ut'l'2e u+ (o abul)r'o do onhe '+ento da r'an-a* por:+ ter+o! no(o! pode+ e de(e+ !er 'ntrodu2'do! de!de ,ue de('da+ente dentro do onte5to; & n"o de 'da o ,ue : 6) 'l ou d'6. 'l para a r'an-a; & tenha laro ,ue o! erro! o+et'do! ne!!e per.odo 'n' 'al n"o !e 6'5a+* po'! repre!enta+ h'p9te!e do aprend'2* na tentat'(a de o+preender a e! r'ta; & aluno; & o6ere-a ()r'o! ponto! de ('!ta; & !e3a atuante e +ed'ador todo te+po; & a3ude a r'an-a a de!en(ol(er !ua! 'd:'a!/ o edu ador e! uta* d'aloga* !ugere8 A part'r do +o+ento e+ ,ue o edu ador to+a '<n 'a de ,ue en!'nar n"o : !9 tran!+'t'r onhe '+ento* +a! prop' 'ar !'tua-4e! para ,ue a aprend'2age+ a onte-a* : lan-ado u+ de!a6'o # o+pet<n 'a e # r'at'('dade de!!e edu ador* ,ue de(e propor !'tua-4e! e!t'+uladora!* o+o a! ,ue 6ora+ ('!ta!* ,ue le(e+ a r'an-a a ag'r* a arr'! ar&!e a ter no(o! pen!a+ento!* a 6a2er no(a! de! oberta!* a+pl'ando* a!!'+* !eu onhe '+ento8 ?>ERREIRO* 1@@AB 6a-a pergunta! 'nten 'onal+ente para e5plorar o onhe '+ento do

CONSIDERA2ES FINAIS

Sabe&!e ,ue a e! r'ta e5'!te na !o 'edade e ,ue o aluno hega # e! ola o+ +u'to! onhe '+ento! !obre ela8 No entanto* entende&!e ,ue e!!e !aber n"o 6o' on!tru.do e!pontanea+ente8 De!de +u'to pe,uena* a r'an-a on('(e o+ adulto! ,ue* por +e'o de 3ogo! 'nterna 'ona'!* ("o 6a2endo o re orte do +undo e+ ,ue ela ('(e e do ,ual a e! r'ta 6a2 parte8 %er ebe&!e ,ue e!!a apa 'dade de!en(ol(e&!e na 'ntera-"o !o 'al* e+ ontato d'reto o+ +ater'al de le'tura 6arto* (ar'ado e !'gn'6' at'(o e por +e'o de at'('dade! de e! r'ta onte5tual'2ada!* d'(er!'6' ada! e pra2ero!a!8 O <5'to da al6abet'2a-"o n"o depende de u+ +:todo deter+'nado ne+ do l'(ro d'd)t' o* +a! da po!tura* da teor'a ,ue (e+ atr)! de u+a pr)t' a adotada pelo pro6e!!or* da !eguran-a e do o+pro+et'+ento do pro6e!!or o+ o de!e+penho da tur+a8 O !u e!!o na al6abet'2a-"o e5'ge a tran!6or+a-"o da e! ola e+ Ea+b'ente al6abet'2adorF* r' o e+ e!t.+ulo! ,ue pro(o,ue+ ato! de le'tura e e! r'ta* per+'ta+ o+preender o 6un 'ona+ento da l.ngua e! r'ta po!!'b'l'te+ apropr'a-"o de !eu u!o !o 'al* e 6orne-a+ ele+ento! ,ue de!a6'a+ o !u3e'to a pen!ar !obre a l.ngua e! r'ta* O pre!en 'ando* 'nterpretando* '+'tando e prat' ando ato! de le'tura e e! r'ta* 'n' 'al+ente e+ a!a e depo'! na e! ola* ,ue a r'an-a (a' o+preendendo para ,ue !er(e a e! r'ta e !eu 6un 'ona+ento !o 'al8 Ao entrar para a e! ola* a r'an-a ter) na olabora-"o do pro6e!!or o pr'n 'pal* +a! n"o o In' o* apo'o para on!tru'r e!!e on e'to8

REFER4NCIAS

SRASIL8 MEC8 R&$&-&/5("# C6--(56#"- N"5(,/"# 7"-" " E865"*+, I/$"/'(# 8 Sra!.l'a* 1@@C8 (8D8 p8122&12DB8 CAGLIARI* L8 C8 A#$"%&'()"/8, 9&. , %:;%<;%(;%=;%68 S"o %aulo/ S 'p'one* 1@@C8

YYYYYY8 A#$"%&'()"*+, > L(/?6@9(5"8 S"o %aulo/ S 'p'one* 1@@P8

CMARLES* C8 M8 P("?&' ", "#5"/5& 8,9 7-,$&99,-&98 R'o de Tane'ro/ Ao L'(ro T: n' o* 1@CA8 >ERREIRO* E8 R&$#&AB&9 9,%-& " "#$"%&'()"*+,8 2V ed8 S"o %aulo/ Corte2* 1@@A8

YYYYYY; TESEROSLW* A8 P9(5,?C/&9& 8" #@/?6" &95-('"8 %orto Alegre/ Art+ed* 1@@@8

>RANCO* Z8; ANDRADE* R8 C8 A#$"%&'()"*+, & 5(8"8"/(". Selo Mor'2onte8 D'!pon.(el e+/ http/XX[[[D86!a8brXLo al$!erX888XAL>ASETIKACAOYEYCIDADANIA8do 8 A e!!o e+/ 0VX0UX2011

>REINET* C8 P&8"?,?(" 8, %,. 9&/9,8 S"o %aulo/ Mart'n! >onte!* 1@@P8

G\ES* M8 C8 A /"'6-&)" 9,5("# 8, 8&9&/D,#D(.&/', 79(5,#=?(5, 8 Caderno! CEDES n82V8 %en!a+ento e L'nguage+/ e!tudo! na per!pe,u't'(a da p!' olog'a !o(':t' a8 Ca+p'na!/ %ap'ro!8

LAMINSLI* L; GIL* %8 Nue!t"o de +:todo8 E865"*+,. S"o %aulo* n82VV* ago!8 20018 LEITE* S8 A8 S8 A#$"%&'()"*+, & L&'-".&/', 7 Contr'bu'-4e! para a! prat' a! pedag9g' a!8 Ca+p'na!/ Lo+ed'* 20018 %IATET* T8 P9(5,#,?(" 8" (/'&#(?C/5("8 2 ed8 R'o de Tane'ro/ Kahar Ed'tore!* 1@@D8

SOARES* M8 A#$"%&'()"*+,: "5&99, " 6. 5=8(?, ,6 "5&99, E #&('6-"F ONG L&(" B-"9(#8 R'o de Tane'ro8 D'!pon.(el e+/ http/XX[[[8le'abra!'l8org8brXle'ae o+enteXb'bl'ote aYderrubada8ht+8 A e!!o e+/ 1D +a'8 20118

YYYYYY8 L&'-".&/',: 6. '&." &. '-C9 ?C/&-,9 8 Selo Mor'2onte/ Aut<nt' a* 200V8

SOLO* I8 E9'-"'<?("9 8& #&('6-"8 P ed8 %orto Alegre/ Art+ed* 1@@C8

VWGOTSLW* L8 A $,-."*+, 8" .&/'&8 S"o %aulo/ Mart'n! >onte!* 1@@18

JEIK* T8 Id:'a!* on ep-4e! e teor'a! ,ue !u!tenta+ a pr)t' a de ,ual,uer pro6e!!or* +e!+o ,uando ele n"o te+ on! '<n 'a dela!8 In/ O 8(:#,?, &/'-& , &/9(/, & " "7-&/8()"?&.8 S"o %aulo/ ]t' a* 1@@@8

Você também pode gostar