Você está na página 1de 12

Ojugb Egun

(Es)
Egun, todo e qualquer esprito de pessoas iniciadas ou no, Es esprito dos adoxus e
dignatrios do egbe (casa).
Os nags, ento, cultuam os espritos dos "mais velhos" de diversas formas, de acordo com
a hierarquia que tiveram dentro da comunidade e com a sua atuao em prol da preservao
e da transmisso dos valores culturais. E s os espritos especialmente preparados para
serem invocados e materializados que recebem o nome Egun, Egungun, Bab Egun ou
simplesmente Bab (pai), sendo objeto desse culto todo especial.
Porque o objetivo principal do cultos dos Egun tornar visvel os espritos dos ancestrais,
agindo como uma ponte, um veculo, um elo entre os vivos e seus antepassados. E ao
mesmo tempo que mantm a continuidade entre a vida e a morte, o culto mantm estrito
controle das relaes entre os vivos e mortos, estabelecendo uma distino bem clara entre
os dois mundos: o dos vivos e o dos mortos (os dois nveis da existncia). Assim, os Bab
trazem para seus descendentes e fiis suas bnos e seus conselhos mas no podem ser
tocados, e ficam sempre isolados dos vivos. Suas presena rigorosamente controlada
pelos Oj (sacerdotes do culto) e ningum pode se aproximar deles.
Os Egungun se materializam, aparecendo para os descendentes e fiis de uma forma
espetacular, em meio a grandes cerimnias e festas, com vestes muito ricas e coloridas,
com smbolos caractersticos que permitem estabelecer sua hierarquia. Os Bab-Egun ou
Egun-Agb (os ancestrais mais antigos) se destacam por estar cobertos de bzios, espelhos
e contas e por um conjunto de tiras de pano bordadas e enfeitadas que chamado Abal,
alm de uma espcie de avental chamado Bant, e por emitirem uma voz caracterstica,
gutural ou muito fina. Os Aparak so Egun mais jovens: no tm Abal nem Bant e nem
uma forma definida; e so ainda mudos e sem identidade revelada, pois ainda no se sabe
quem foram em vida.
Acredita-se, ento, que sob as tiras de pano encontra-se um ancestral conhecido ou, se ele
no reconhecvel, qualquer coisa associada morte. Neste ltimo caso, o Egungun
representa ancestrais coletivos que simbolizam conceitos morais e so os mais respeitados e
temidos entre todos os Egungun, guardies que so da tica e da disciplina moral do grupo.
No smbolo "Egungun" est expresso todo o mistrio da transformao de um ser destemundo num ser-do-alm, de sua convocao e de sua presena no Aiy (o mundo dos
vivos). Esse mistrio (Aw) constitui o aspecto mais importante do culto.

O Egun a morte que volta terra em forma espiritual e visvel aos olhos dos
vivos. Ele "nasce" atravs de ritos que sua comunidade elabora e pelas mos
dos oj (sacerdotes) munidos de um instrumento invocatrio, um basto
chamado ixan, que, quando tocado na terra por trs vezes e acompanhado de
palavras e gestos rituais, faz com que a "morte se torne vida", e o Egungun
ancestral individualizado est de novo "vivo".
A apario dos Eguns cercada de total mistrio, diferente do culto aos
Orixs, em que o transe acontece durante as cerimnias pblicas, perante
olhares profanos, fiis e iniciados. O Egungun simplesmente surge no salo,
causando impacto visual e usando a surpresa como rito. Apresenta-se com
uma forma corporal humana totalmente recoberta por uma roupa de tiras
multicoloridas, que caem da parte superior da cabea formando uma grande
massa de panos, da qual no se v nenhum vestgio do que ou de quem est
sob a roupa. Fala com uma voz gutural inumana, rouca, ou s vezes aguda,
metlica e estridente caracterstica de Egun, chamada de sg ou s, e que
est relacionada com a voz do macaco marrom, chamado ijimer na Nigria
As tradies religiosas dizem que sob a roupa est somente a energia do
ancestral; outras correntes j afirmam estar sob os panos algum mariwo
(iniciado no culto de Egun) sob transe medinico. Mas, contradizendo a lei do
culto, os mariwo no podem cair em transe, de qualquer tipo que seja. Pelo
sim ou pelo no, Egun est entre os vivos, e no se pode negar sua presena,
energtica ou medinica, pois as roupas ali esto e isto Egun.
A roupa do Egun chamada de eku na Nigria ou op na Bahia , ou o
Egungun propriamente dito, altamente sacra ou sacrossanta e, por dogma,
nenhum humano pode toc-la. Todos os mariwo usam o ixan para controlar a
"morte", ali representada pelos Eguns. Eles e a assistncia no devem tocar-se,
pois, como dito nas falas populares dessas comunidades, a pessoa que for
tocada por Egun se tornar um assombrado", e o perigo a rondar. Ela ento
dever passar por vrios ritos de purificao para afastar os perigos de doena
ou, talvez, a prpria morte.
Ora, o Egun a materializao da morte sob as tiras de pano, e o contato,
ainda que um simples esbarro nessas tiras, prejudicial. E mesmo os mais
qualificados sacerdotes como os Oj atokun, que invocam, guiam e zelam
por um ou mais Eguns desempenham todas essas atribuies substituindo
as mos pelo ixan.

Os Egun-Agb (ancio), tambm chamados de Bab-Egun (pai), so Eguns


que j tiveram os seus ritos completos e permitem, por isso, que suas roupas
sejam mais completas e suas vozes sejam liberadas para que eles possam
conversar com os vivos. Os Apaarak so Eguns ,ainda mudos e suas roupas
so as mais simples: no tm tiras e parecem um quadro de pano com duas
telas, uma na frente e outra atrs. Esses Eguns ainda esto em processo de
elaborao para alcanar o status de Bab; so traquinos e imprevisveis,
assustam e causam terror ao povo.
O eku dos Bab so divididos em trs partes: o abal, que uma armao
quadrada ou redonda, como se fosse um chapu que cobre totalmente a
extremidade superior do Bab, e da qual caem vrias tiras de pano coloridas,
formando uma espcie de largas franjas ao seu redor; o kaf, uma tnica de
mangas que acabam em luvas, e pernas que acabam igualmente em sapatos, do
qual ,tambm caem muitas tiras de pano da altura do trax ; e o bant, que
uma larga tira de pano especial presa ao kaf e individualmente decorada e
que identifica o Bab.
O bant, que foi previamente preparado e impregnado de ax (fora, poder,
energia transmissvel e acumulvel), usado pelo Bab quando est falando e
abenoando os fiis. Ele o sacode na direo da pessoa e esta faz gestos com
as mos que simulam o ato de pegar algo, no caso o ax, e incorpor-lo. Ao
contrrio do toque na roupa, este ato altamente benfico. Na Nigria, os
Agb-Egun portam o mesmo tipo de roupa, mas com alguns apetrechos
adicionais: uns usam sobre o alab mscaras esculpidas em madeira chamadas
de er egungun ; outros, entre os alab e o kaf, usam peles de animais;
alguns Bab carregam na mo o op iku e, s vezes, o ixan. Nestes casos, a ira
dos Babs representada por esses instrumentos litrgicos.
Existem vrias qualificaes de Egun, como Bab e Apaarak, conforme seus
ritos, e entre os Agb, conforme suas roupas, paramentos e maneira de se
comportarem. As classificaes, em verdade, so extensas.

Nas festas de Egungun, em Itaparica, o salo pblico no tem janelas, e, logo


aps os fiis entrarem, a porta principal fechada e somente aberta no final da
cerimnia, quando o dia j est clareando. Os Eguns entram no salo atravs
de uma porta secundria e exclusiva, nico local de unio com o mundo
externo.
Os ancestrais so invocados e eles rondam os espaos fsicos do terreiro.
Vrios amuixan (iniciados que portam o ixan) funcionam como guardas
espalhados pelo terreiro e nos seus limites, para evitar que alguns Bab ou os
perigosos Apaarak que escapem aos olhos atentos dos Oj saiam do espao
delimitado e invadam as redondezas no protegidas.
Os Eguns so invocados numa outra construo sacra, perto mas separada do
grande salo, chamada de il awo (casa do segredo), na Bahia, e igbo igbal
(bosque da floresta), na Nigria. O il awo dividido em uma ante-sala, onde
somente os Oj podem entrar, e o lsnyin ou bal, onde s os Oj agb
entram.
Bal o local onde esto os idi-egungun, os assentamentos - estes so
elementos litrgicos que, associados, individualizam e identificam o Egun ali
cultuado -, e o ojub-bab, que um buraco feito diretamente na terra,
rodeado por vrios ixan, os quais, de p, delimitam o local.
Nos ojub so colocadas oferendas de alimentos e sacrifcios de animais para
o Egun a ser cultuado ou invocado. No il awo tambm est o assentamento
da divindade Oy na qualidade de Igbal, ou seja, Oy Igbal - a nica
divindade feminina venerada e cultuada, simultaneamente, pelos adeptos e
pelos prprios Eguns.
No bal os Oj atokun vo invocar o Egun escolhido diretamente no seu
assentamento, e neste local que o awo (segredo) - o poder e o ax de Egun
nasce atravs do conjunto Oj-ixan / idi-ojub. A roupa preenchida e
Egun se torna visvel aos olhos humanos.
Aps sarem do il awo, os Eguns so conduzidos pelos amuixan at a porta
secundria do salo, entrando no local onde os fiis os esperam, causando
espanto e admirao, pois eles ali chegaram levados pelas vozes dos Oj, pelo
som dos amuixan, branindo os ixan pelo cho e aos gritos de saudao e
repiques dos tambores dos alab (tocadores e cantadores de Egun). O clima
realmente perfeito.

O espao fsico do salo dividido entre sacro e profano. O sacro a parte


onde esto os tambores e seus alabs e vrias cadeiras especiais previamente
preparadas e escolhidas, nas quais os Eguns, aps danarem e cantarem,
descansam por alguns momentos na companhia de outros, sentados ou
andando, mas sempre unidos, o maior tempo possvel, com sua comunidade.
Este o objetivo principal do culto: unir os vivos com os mortos.
Nesta parte sacra, mulheres no podem entrar nem tocar nas cadeiras, pois o
culto totalmente restrito aos homens. Mas existem raras e privilegiadas
mulheres que so exceo, como se fossem a prpria Oy; elas so geralmente
iniciadas no culto dos Orixs e possuem simultaneamente oi (posto e cargo
hierrquico) no culto de Egun estas posies de grande relevncia causam
inveja comunidade feminina de fiis. So estas mulheres que zelam pelo
culto, fora dos mistrios, confeccionando as roupas, mantendo a ordem no
salo, respondendo a todos os cnticos ou puxando alguns especiais, que
somente elas tm o direito de cantar para os Bab. Antes de iniciar os rituais
para Egun, elas fazem uma roda para danar e cantar em louvor aos Orixs;
aps esta saudao elas permanecem sentadas junto com as outras mulheres.
Elas funcionam como elo de ligao entre os atokun e os Eguns ao transmitir
suas mensagens aos fiis. Elas conhecem todos os Bab, seu jeito e suas
manias, e sabem como agrad-los.
Este espao sagrado o mundo do Egun nos momentos de encontro com seus
descendentes. A assistncia est separada deste mundo pelos ixan que os
amuixan colocam estrategicamente no cho, fazendo assim uma diviso
simblica e ritual dos espaos, separando a "morte" da "vida". atravs do
ixan que se evita o contato com o Egun: ele respeita totalmente o preceito, o
instrumento que o invoca e o controla. As vezes, os mariwo so obrigados a
segurar o Egun com o ixan no seu peito, tal a volpia e a tendncia natural
de ele tentar ir ao encontro dos vivos, sendo preciso, vez ou outra, o prprio
atokun ter de intervir rpida e rispidamente, pois o Oj que por ele zela e o
invoca, pelo qual ele tem grande respeito.
O espao profano dividido em dois lados: esquerda ficam mulheres e
crianas e direita, os homens. Aps Bab entrar no salo, ele comea a
cantar seus cnticos preferidos, porque cada Egun em vida pertencia a um
determinado Orix. Como diz a religio, toda pessoa tem seu prprio Orix e
esta caracterstica mantida pelo Egun. Por exemplo: se algum em vida
pertencia a Xang, quando morto e vindo como Egun, ele ter em suas vestes
as caractersticas de Xang, puxando pelas cores vermelha e branca. Portar
um ox (machado de lmina dupla), que sua insgnia; pedir aos alabs que
toquem o aluj, que tambm o ritmo preferido de Xang, e danar ao som
dos tambores e das palmas entusiastas e excitantemente marcadas pelos oi

femininos, que tambm respondero aos cnticos e exigiro a mesma


animao das outras pessoas ali presentes.
Bab tambm danar e cantar suas prprias msicas, aps ter louvado a
todos e ser bastante reverenciado. Ele conversar com os fiis, falar em um
possvel iorub arcaico e seu atokun funcionara como tradutor. Bab-Egun
comear perguntando pelos seus fiis mais freqentes, principalmente pelos
oi femininos; depois, pelos outros e finalmente ser apresentado s pessoas
que ali chegaram pela primeira vez. Bab estar orientando, abenoando e
punindo, se necessrio, fazendo o papel de um verdadeiro pai, presente entre
seus descendentes para aconselh-los e proteg-los, mantendo assim a moral e
a disciplina comum s suas comunidades, funcionando como verdadeiro
mediador dos costumes e das tradies religiosas e laicas.
Finalizando a conversa com os fiis e j tendo visto seus filhos, Bab-Egun
parte, a festa termina e a porta principal aberta: o dia j amanheceu. Bab
partiu, mas continuar protegendo e abenoando os que foram v-lo.
Esta uma breve descrio de Egungun, de uma festa e de sua sociedade, no
detalhada, mas o suficiente para um primeiro e simples contato com este
importante lado da religio. E tambm para se compreender a morte e a vida
atravs das ancestralidade cultuadas nessas comunidades de Itaparica, como
um reflexo da sobrevivncia direta, cultural e religiosa dos iorubanos da
Nigria.

Material assentamento de Egun


01 Talha sem ala de barro e pintada de branco (com cal)
01 Objeto pessoal da pessoa em vida (caneca,pente,jia)
01 Caco de loua branco
02 Frangas brancas
01 Punhado de terra que cobriu o defunto
01 Pano branco
01 Ixan de akoko
Orunk
Efun
Ossun
Waj
Sabo da costa
Banha de carneiro
Moedas brancas no numero da idade que a pessoa faleceu
Cabelo retirado do defunto com essa inteno
Canfora
Bastante bejerekun
Folhas de arruda macho
Buzios na idade da pessoa

Modo de preparo
No quarto onde ficar este Es dever ter do lado direito o oris Oy,
devidamente assentada no barro (Bag ou Pad), e do lado esquerdo o oris
Nambuk, pois so eses orixs que controlam a fora negativa de egun,
evitando desta forma que os filhos do egb sejam atacados por esta energia.
Antes de dar inicio ao Ojub de egun, a pessoa que que manuseara o
assentamento besuntara toda a mo com canfora, e ento prosseguir com o
assentamento:
Colocara dentro da talha o objeto pessoal da pessoa, orunk, nome completo
civil,cabelo,moedas,buzios,caco de loua e por cima de tudo a terra do
defunto.
Agora em separado far uma massa com o seguinte ax:
Sabo da costa,efun,ossun,waj,banha de carneiro,bejerekun,folhas de arruda,
aps bem misturado toda essa massa sacrifique sobre ela uma franga
chamando pelo nome do Egun e cantando a cantiga abaixo:
E kigbal lrio
Ekigbal
E kigbal lrio
Ekigbal
Gbal gbal
Kini sorio o
E kigbal lrio
Agora cubra com esta massa tudo que se encontra no interior da talha,
cantando:
Onil M Bod Il
Onil M Bod Il
Baba es mo bodo Ile
Onil M Bod Il
Em seguida deixe descansar por 2 horas o Ojub, para ento prosseguir
com a matana de 1 franga.

Sacrifique a franga para Egun com a cantiga:


Ik on Ik lehin hey hey hey hey
Bb les awo if
Pel pel odara awo sil adup Omon ni odara
Aw aluw ikumi iBb
Pai ancestre traz amor
Tudo de bom no corao
Faz o bem para todos ns
Pai, deixastes saudades depois que partistes.
Aps o sacrificio cubra udo que est dentro da talha com muito efun
africano.
Arrume o Ixan ao lado da talha, um de cada lado, e todas as vezes que
for conversar com este Es utilize-se do ixan batendo no cho.
Arrie aos ps do Es sempre mingau de akas,mingau de polvilho
doce,ekurus esfarelados.

Reza de Egun
Il mo p o
0
Gbogbo mnrwo
Il mo p o
Egngn o
Il mo p o
Gbogbo mnrwo
Il mo p o
Egngn o
Egngn a y, k s bo run
Mo jb r Egngn mnrwo
Il mo p o
Gbogbo mnrwo
Il mo p o
Egngn o
A k d wa , a k Egngn
Won gbogbo ar aswj awo
Won gbogbo aral aswj mi
Il mo p o
Gbogbo mnrwo

Il mo p o
Egngn o
Mo p gbogbo nyin
Si fn mi b ti rnlw
Ag, k ngb ekn omo r
Il mo p o
Gbogbo mnrwo
Il mo p o
Egngn o
Ki o ma ta et wr
Bb awa omo re ni a np o
Il mo p o
Gbogbo mnrwo
Il mo p o
Egngn o
Ki o sare w j wa o
Ki o gb wre w
Il mo p o
Gbogbo mnrwo
Il mo p o

Egngn o
M j a rk we
1
M j a rj s
M j a rj gn
M j a rija omi
M j a rija Soponn
Il mo p o
Gbogbo mnrwo
Il mo p o
Egngn o
Mo tumba, bb Egngn
Il mo p o
Egngn o

Você também pode gostar