Você está na página 1de 56

SUMRIO

INTRODUO

O conhecimento anatmico do corpo humano tem sido buscado desde 500 anos antes de cristo. Os principais estudiosos da poca foram Aristteles e Hipcrates, mesmo com a proibio que e istia na poca quanto ! dissecao de cad"#eres por ra$%es ticas e reli&iosas. 'orem era feito mesmo que clandestinamente por ser a (nica forma de estudos anatmicos. )" no sculo *+,, o medico e anatomista bel&a, -Andres +esalio., aps #arias disseca%es em corpos humanos, comps a obra - /e Humanis 0orpori 1abrica., em 2354 e assim se consa&rou o -pai da anatomia humana moderna.. 5endo a anatomia humana uma importante ferramenta para o conhecimento do corpo humano, o presente trabalho tem a finalidade e fornecer elementos enriquecedores para o conhecimento necess"rio a ser adquirido por nos neste curso de enferma&em. 5endo a enferma&em, uma ferramenta do cuidar se fa$ necess"rio aprender sobre as estruturas da maquina perfeita que o corpo humano, para que como enfermeiros possamos prestar o cuidado adequado aos que necessitam. O presente trabalho falar" sobre os tr6s sistemas mais importantes do corpo humano e suas comple as estruturas que se interli&am e co7 relacionam7se para nos fornecer os elementos #itais para nossa e ist6ncia. 5o eles o 5istema 8espiratrio, 5istema /i&estrio e 5istema 9er#oso, que respecti#amente nos permitem a respirao, a alimentao e a interao com o meio em que #i#emos.

1 ANATOMIA DO SISTEMA NERVOSO /urante a e#oluo do ser #i#o #imos que os primeiros neurnios sur&iram na superf:cie e terna do or&anismo, tendo em #ista que a funo primordial do sistema ner#oso de relacionar o animal com o ambiente. /os tr6s folhetos embrion"rios o ectoderma aquele que esta em contato com o meio e terno do or&anismo e deste folheto que se ori&ina o sistema ner#oso. O primeiro ind:cio de formao do sistema ner#oso consiste em um espessamento do ectoderma, situado acima do notocorda, formando a chamada placa neural, sabe7se que a formao desta placa e a subseq;ente formao do tubo neural, tem importante papel ! ao indutora da notocorda e do mesoderma. 9otocordas implantadas na parede abdominal de embri%es de anf:bios indu$em a: a formao de tubo neural. < tirpa%es do notocorda ou mesoderma em embri%es =o#ens resultaram em &randes anomalias da medula. A placa neural cresce pro&ressi#amente, torna7se mais espessa e adquire um sulco lon&itudinal denominado sulco neural, que se aprofunda para formar a &oteira neural. Os l"bios da &oteira neural se fundem para formar o tubo neural. O ectoderma no diferenciado, ento, se fecha sobre o tubo neural, isolando7o assim do meio e terno. 9o ponto em que este ectoderma encontra os l"bios da &oteira neural, desen#ol#em7se clulas que desen#ol#em de cada lado uma lamina lon&itudinal denominada crista neural. O tubo neural da ori&em a elementos do sistema ner#oso central, enquanto a crista da ori&em a elementos do sistema ner#oso perifrico, alem de elementos no pertencentes ao sistema ner#oso. /esde o inicio de sua formao, o calibre do tubo neural no uniforme. A parte cranial, que da ori&em ao encfalo adulto, torna7se dilatada e constitui o encfalo primiti#o, ou arquencfalo> a parte caudal, que da ori&em a medula do adulto, permanece com calibre uniforme e constitui a medula primiti#a do embrio.

9o arquencfalo distin&uem7se inicialmente tr6s dilata%es, que so as #es:culas encef"licas primordiais denominadas? prosencfalo, mesencfalo e romboencfalo. O telencfalo compreende uma parte mediana, da qual se en#a&ina duas por%es laterais, as #es:culas telencef"licas laterais. A parte mediana fechada anteriormente por uma lamina que constitui a poro mais cranial do sistema ner#oso e se denomina lamina terminal. As #es:culas telncef"licas laterais crescem muito para formar os hemisfrios cerebrais e escondem quase completamente a parte mediana e o diencfalo. O diencfalo apresenta quatro pequenos di#ert:culos? dois laterais, as #es:culas pticas, que formam a retina> um dorsal, que forma a &l@ndula pineal> e um #entral, o infund:bulo, que forma a neuro7hipfise. 1.1Cavidade Do Tubo Neural A lu$ do tubo neural permanece no sistema ner#oso do adulto, sofrendo, em al&umas partes #arias modifica%es. A lu$ da medula primiti#a forma, no adulto, o canal central da medula. A ca#idade dilatada do romboencfalo forma o ,+ #entr:culo. A ca#idade do diencfalo e a da parte mediana do telencfalo forma o ,,, #entr:culo. A lu$ do menencfalo permanece estreita e constitui o aqueduto cerebral que une o ,,, ao ,+ #entr:culo. A lu$ das #es:culas telencef"licas laterais forma, de cada lado, os #entr:culos laterais, unidos ao ,,, #entr:culo pelos dois forames inter#entriculares. Aodas as ca#idades so re#estidas por um epitlio cuboidal denominado ep6ndima e, com e ceo do canal central da medula, contm um liquido crebro7espinhal, ou liquor. 1.3Fle ura! /urante o desen#ol#imento das di#ersas partes do arquencfalo aparecem fle uras ou cur#aturas no seu teto ou assoalho de#idas principalmente a ritmos de crescimento diferentes, a primeira fle ura a aparecer a fle ura cef"lica que sur&e na re&io entre o mesencfalo e o prosencfalo. Bo&o sur&e, entre a medula primiti#a e o arquencfalo, uma se&unda fle ura,

denominada fle ura cer#ical. <la e determinada por uma fle o #entral de toda a cabea do embrio na re&io do futuro pescoo. 1inalmente aparece uma terceira fle ura, de direo contraria as duas primeiras, no ponto de unio entre o meta e o miencfalo? a fle ura pontina. 0om o desn#ol#imento, as duas fle uras caudais se desfa$em e praticamente desaparecem. <ntretanto, a fle ura cef"lica permanece, determinando, no encfalo do homem adulto, um @n&ulo entre o crebro, deri#ando do prosencfalo, e o resto do neuro7ei o. O sistema ner#oso central aquele locali$ado dentro do esqueleto a ial, Cca#idade craniana e canal #ertebralD, o sistema perifrico aquele que se locali$a fora deste esqueleto. O encfalo a parte do sistema ner#oso central situado dentro do cr@nio neural> e a medula locali$ada dentro do canal #ertebral. O encfalo e a medula constituem o neuro7ei o. 9o encfalo temos crebro, cerebelo e tronco encef"lico. 'ode7se di#idir o sistema ner#oso em sistema ner#oso da #ida de relao, ou som"tico e sistema ner#oso da #ida #e&etati#a, ou #isceral. O sistema ner#oso da #ida de relao aquele que se relaciona o or&anismo com o meio ambiente. Apresenta um componente aferente e outro eferente. O componente aferente condu$ aos centros ner#osos impulsos ori&inados em receptores perifricos, informando7os sobre o que passa no meio ambiente. O componente eferente le#a aos m(sculos estriados esquelticos o comando dos centros ner#osos resultando em mo#imentos #olunt"rios. O sistema ner#oso #isceral aquele que se relaciona com a iner#ao e com o controle das #:sceras. O componente aferente condu$ os impulsos ner#osos ori&inados em receptores das #:sceras a "reas especificas do sistema ner#oso. O componente eferente le#a os impulsos ori&inados em centros ner#osos ate as #:sceras. <ste componente eferente tambm denominado de sistema ner#oso autnomo e pode ser di#idido em sistema ner#oso simp"tico e parassimp"tico. O sistema ner#oso autnomo di#idido em sistema ner#oso

simp"tico, sistema ner#oso parassimp"tico e sistema ner#oso entrico. O sistema ner#oso simp"tico responde ao peri&o iminente ou stress, e respons"#el pelo incremento do batimento card:aco e da presso arterial, entre outras mudanas fisiol&icas, =untamente com a sensao de e citao que se

sente de#ido ao incremento de adrenalina no sistema. O sistema ner#oso parassimp"tico, por outro lado, torna7se e#idente quando a pessoa est" descansando e sente7se rela ada, e respons"#el por coisas tais como a constrio pupilar, a reduo dos batimentos card:acos, a dilatao dos #asos san&;:neos e a estimulao dos sistemas di&esti#o e &enitourin"rio. O papel do sistema ner#oso entrico &erenciar todos os aspectos da di&esto, do esfa&o ao estma&o, intestino del&ado e clon.

1." Divi!#o do !i!$e%a &ervo!o' aD 5istema sensorial? partes do sistema ner#oso que recebe

informa%es e ternas e internas. Em dos sistemas sensoriais mais importante o #isual. Os sistemas sensoriais so bastante comple os, entre eles tambm est" o sistema auditi#o e olfatrio ... e o sistema somestsico, o qual en&loba todos os sentidos do ser humano. bD 5istema motor som"tico? sistema respons"#el pela transmisso da ati#idade motora das pessoas. 0ada "rea do crebro comanda um mo#imento das pessoas. < istem seq;6ncias de mo#imentos que so transmitidas para o sistema motor e aps a transmisso do sinal ser feita, o mo#imento reali$ado.

cD 5istema homeost"tico? o hipot"lamo fica na base do crebro, ele o comando &eral da ati#idade #isceral. O hipot"lamo atua pelo sistema ner#oso autnomo, o qual di#ide7se em duas por%es? simp"tico e parassimp"tico> os quais reali$am a circulao e o comando de toda ati#idade #isceral. dD 5istemas neuropsicol&icos comple os? cada re&io do crebro respons"#el por uma atitude ou compreenso do ser humano . <sse sistema en&loba a consci6ncia do espao e terno de cada um.

1.".1 Co%(o&e&$e! e or)a&i*a+#o' O tecido ner#oso formado basicamente por neurnios Cclulas ner#osasD e por clulas da &lia ou neuro&lia Cestas no so clulas ner#osas especificamente, elas do as condi%es ideais para a boa atuao dos neurniosD. Alm desses componentes celulares e iste tambm uma matri$ e tracelular, esta em pouca quantidade. O neurnio tem tr6s componentes principais? 0orpo celular ou soma, contendo n(cleo e citoplasma ao redor> /endritos, comunicao> A nio, prolon&amento com funo de comunicao. prolon&amentos com funo de

Os dendritos so prolon&amentos que se bifurcam perto do corpo celular e so respons"#eis pela recepo dos est:mulos ner#osos. O a nio um prolon&amento (nico e lon&o, o qual se ramifica na sua ponta terminal. <ssa ramificao o respons"#el pelo contato sin"ptico 7 transmisso ou est:mulos. 'ode e istir um ramo do a nio que retorna para o corpo celular, este chama7se a nio colateral. 9o a nio e iste o cone de implantao, o qual se&uido pelo se&mento inicial do a nio. <le sempre en#olto por subst@ncias, chamadas clulas de 5chFann e por uma bainha de mielina. A bainha de mielina que recobre o a nio no cont:nua e apresenta uma densidade abai o da membrana e i&ual ao do se&mento inicial.

1."., For%a de or)a&i*a+#o &euro&al' aD G@n&lios? C5.9.'.D, a&lomerado de corpos celulares de neurnios, com a &lia ao redor, re#estido por uma capa de tecido con=unti#o. Os

prolon&amentos do tecido con=unti#o e dos dendritos formam os ner#os. < .? &@n&lios espinhais, cerebrais e autnomos. bD 9(cleos? C5.9.0.D, a&lomerado de corpos celulares de neurnios, porm locali$ados nos seios da subst@ncia branca C a nios e bainha de mielinaD. 9o possuem c"psula de tecido con=unti#o, os n(cleos so como subesta%es de transmisso do impulso ner#oso. cD 1orma%es corticais ou crte ? "reas perifricas C&eralmenteD, em que os neurnios esto or&ani$ados em l@minas, umas sobre as outras. O crte do crebro o neocrte ou isocrte . Aem um tipo de crte mais simples e mais anti&o chamado de alocrte C&eralmente, presente em animais inferiores? s possui tr6s camadas de neurniosD. dD 'le os? C5.9. <ntricoD, or&ani$ao dos neurnios no trato &astro7intestinal, formado por &@n&lios e &rupos de a nios.

A!!i% $e%o!'

SNC
ENCFALO(CRANIO )

MEDULA ESPINHAL(CANAL VERTEBRAL)

CREBRO

TRONCO ENCEFLICO

CEREBEL O

TELENCFALO DIENCFALO

MESENCFALO PONTE BULBO

SNP

NERVOS

GANGLIOS TERMINAES NERVOSAS

CRANIANOS (ENCFALO)

ESPINHAIS (MEDULA)

SENSITIVOS MOTORES VISCERAIS

1.- Te.ido Nervo!o

O tecido ner#oso cobre todo o sistema ner#oso, e formado basicamente por dois tipos de clulas? 9eurnios e 0lulas Glias. <ncontra7se no crebro, medula espinal, e ner#os que percorrem o corpo. <m particular est" em contato com os m(sculos, re&ulando o seu mo#imento, e com os tecidos &landulares re&ulando a sua ati#idade secretora. Os neurnios tem a funo b"sica de receber, processar e en#iar informa%es, e as 0lulas Glia, so clulas que ocupam os espaos entre os neurnios e tem como funo a sustentao, re#estimento ou isolamento e modulao da ati#idade neural.

1./ Neur0&io!

Os neurnios so considerados a unidade b"sica do sistema ner#oso. <stas so as #erdadeiras clulas condutoras do tecido ner#oso as respons"#eis pela recepo e pela transmisso dos impulsos ner#osos sob a forma de sinais elctricos, CsinapsesD. <stas clulas no t6m a capacidade de se re&enarar. Os neurnios so compostos pelo corpo celular, /endritos e A nios. 0orpo 0elular? nesta estrutura que se d" a s:ntese protica, sendo tambm nesta aqui que ocorre a con#er&6ncia das correntes eltricas &eradas na "r#ore dendr:tica. 0ada corpo celular neuronal contm apenas um n(cleo que se encontra no centro da clula. H tambm nesta estrutura que esto alo=adas todas as fun%es celulares em &eral. /endritos? 5o e tens%es citoplasm"ticas ou prolon&amentos especiali$ados em receber e transportar os est:mulos das clulas sensoriais, dos a nios, e de outros neurnios. 'ossuem m(ltiplas ramifica%es e e tremidades arbori$adas, o que lhes d" a capacidade de receber m(ltiplos est:mulos de #"rios neurnios simultaneamente. A nios? so prolon&amentos (nicos Ce ceto nas clulas

am"crinas da retinaD, de calibre constante ao lon&o da ramificao, #ariando somente entre os neurnios. 9ormalmente e iste apenas um (nico a nio em cada neurnio. Os a nios t6m como funo a conduo dos impulsos eltricos que partem do corpo celular para outros neurnios, m(sculos, ou &l@ndulas.

1./.1 Cla!!i1i.a+#o do! Neur0&io!'

Os neurnios podem ser di#ididos e classificados se&undo al&umas caracter:sticas particulares como a forma e a funo.

1./., 2ua&$o 3 1or%a'

Iultipolares? pertencem a esta classe a maior parte dos neurnios> e .? neurnios motores.

Jipolares? em condi%es normais possuem um dendrito e um a nio> este tipo de neurnio pode ser encontrado na retina e mucosa olfati#a.

Enipolares? sendo muito raro este tipo de neurnio possui apenas um corpo celular e um prolon&amento.

'seudounipolares?

quando

do

desen#ol#imento

embrion"rio este apresenta7se bipolar, sofrendo uma mutao posterior. Iais tarde torna7se unipolar de#ido a crescimento assimtrico do citoplasma e rotao> estes possuem ainda arbori$a%es terminais que funcionam de forma semelhante aos dendritos> este tipo de neurnio poder" ser encontrado nos &@n&lios espinhais.

1./.3 2ua&$o 3 1u&+#o'

Iotores CeferentesD? controlam r&os efetores, como &l@ndulas e fibras musculares.

5ensoriais CaferentesD? recebem est:mulos do or&anismo ou do ambiente.

,nterneurnios?

estabelecem

cone %es

entre

outros

neurnios, formando circuitos comple os.

A enorme #ariedade de neurnios de#e7se a K fatores, sendo estes a e ist6ncia de uma &rande #ariedade do ponto de #ista da morfolo&ia neuronal, e a e ist6ncia de uma &rande di#ersidade de neurotransmissores.

1.4 C5lula! da 6lia

<stas clulas so consideradas o suporte do crebro, da medula espinal e dos ner#os perifricos. 9o recebem nem propa&am impulsos ner#osos, sendo a sua principal funo a alimentao e proteo e a sua atuao como clulas isoladoras dos neurnios.

As clulas &lias di#idem7se em diferentes tipos, sendo al&uns deles?

o Astrcitos o 0aptam os neurotransmissores o 1un%es metablicas o 0onstituintes do esqueleto do tecido ner#oso o 5:ntese de factores 9eurotrficos. o A6m prolon&amentos inseridos nos #asos

san&u:neos

Oli&odendrcitos o 'ossuem um corpo celular arredondado e de pequenas dimens%es, com poucos prolon&amentos, curtos, finos e pouco ramificados

o < ercem papeis importantes na manuteno dos neurnios. o 5:ntese das bainhas de mielina dos a nios do 590

1.4.1 C5lula! Mi.ro)liai!

Cara.$er7!$i.a!' 7 0lulas com ori&em na Iedula Lssea

Fu&+8e!' o /efesa imunol&ica do 590 Ct6m capacidades

fa&oc:ticas e anti&nicasD o ,n&erem e destroem bactrias e clulas> ao morrerem, se&re&am prote:nas que atraem macrfa&os do sistema imunit"rio para o local infectado.

1.9 Medula E!(i&:al

Iedula si&nifica miolo e indica o que esta dentro. Assim temos a medula espinhal dentro do canal #ertebral. A medula espinhal uma massa cilindride de tecido ner#oso situada dentro do canal #ertebral sem entretanto ocupa7lo completamente. Iede apro imadamente 35 cm no homem adulto sendo um pouco menor na mulher. Bimita7se cranialmente com o bulbo, pr imo ao forame ma&no do osso occipital. O limite caudal situa7se &eralmente em BK. a medula termina afinando7se formando um cone chamado cone medula, que continua com um del&ado filamento men:n&eo chamado filamento terminal.

1orma e <strutura? Aem a forma como a de um cilindro sendo achatada no sentido antero7posterior. 9o tem seu calibre uniforme pois apresente duas dilata%es chamadas de intumesc6ncia cer#ical e intumesc6ncia lombar. <stas intumesc6ncias so as "reas que fa$em cone o com as &rossas ra:$es ner#osas que formam o ple o braquial e lombossacral que fa$em a iner#ao dos membros superiores e inferiores respecti#amente. Aais intumesc6ncias se formam de#ido a quantidade de neurnios e fibras ner#osas que entram e saem destas "reas. A intumesc6ncia cer#ical estende7se dos se&uimentos 03 at A2 e a lombar, ClombossacralD, estende7 se do se&uimento A22 at B2 na medula espinhal. A medula espinhal apresenta os se&uintes sulcos? sulco mediano posterior, fissura mediana anterior, sulco lateral anterior, sulco lateral posterior. < iste ainda o sulco intermdio posterior situado entre o sulco mediano posterior e o sulco lateral posterior e que continua em um septo intermdio posterior no interior do fun:culo posterior. 9os sulcos lateral anterior e lateral posterior fa$em cone o respecti#amente as ra:$es #entrais e dorsais dos ner#os espinhais. 9a medula encontramos a substancia cin$enta por dentro da branca que apresenta a forma de borboleta ou de -H.. 9ela, distin&uimos tr6s colunas de cada lado que aparecem nos cortes, como cornos e que so as colunas anterior, posterior e lateral. A coluna lateral so aparece na medula tor"cica e parte da medula lombar. 9o centro da substancia cin$enta locali$a7se o canal central da medula. <ssa substancia branca formada por fibras que so na maioria miel:nicas e que sobem e descem na medula, sendo a&rupadas em tr6s fun:culos ou cord%es? 1un:culo anterior? situado entre a fissura mediana anterior e o sulco lateral anterior.

1un:culo lateral? situado entre os sulcos lateral anterior e o lateral posterior. 1un:culo posterior? situado entre o sulco lateral posterior e o sulco mediano posterior, este (ltimo li&ado ! substancia cin$enta pelo septo mediano posterior. 9a parte cer#ical da medula o fun:culo posterior di#idido pelo sulco intermdio posterior em fasc:culo &r"cil e fasc:culo cuneiforme.

1.9.1 Co&e 8e! Co% O! Nervo! E!(i&:ai!

9os sulcos lateral anterior e lateral posterior fa$em cone o com pequenos filamentos ner#osos denominados de filamentos radiculares, que se unem para formar, respecti#amente, as ra:$es #entrais e dorsais dos ner#os espinhais. As duas ra:$es se unem para a formao dos ner#os espinhais. < istem 42 pares de ner#os espinhais aos quais correspondem 42 se&mntos medulares assim distribu:dos? M cer#icais, 2K toracicos, 5 lombares, 5 sacrais e 2 cocci&eo. A medula en#ol#ida por membranas fibrosas denominadas menin&es, que so? dura7m"ter, pia7m"ter e aracnide. A dura7m"ter a mais espessa e en#ol#e toda a medula, como se fosse uma lu#a, o saco dural, cranialmente ela se continua na dura7m"ter craniana, caudalmente ela termina em um fundo de saco ao n:#el da #rtebra 5K. 'rolon&amentos laterais da dur7m"ter embainham as ra:$es dos ner#os espinhais, constituindo um tecido con=unti#o, CepineuroD, que en#ol#e os ner#os. A aracnide espinhal se disp%e entre a dura7m"ter e a pia7m"ter, como um folheto =ustaposto ! dura7m"ter e um emaranhado de trabculas aracnideas. A pia7m"ter a membrana mais delicada e mais interna, ela se adere intimamente ao tecido superficial da medula e penetra na fissura mediana anterior. Ao final da medula, no cone medulara pia7m"ter continua

caudalmente, formando um filamento esbranquiado denominado filamento terminal. <ste filamento perfura o saco dural e continua at o hiato sacral. Ao atra#essar o saco dural, o filamento terminal recebe #"rios prolon&amentos da dura7m"ter e o con=unto passa a ser chamado de filamento da dura7m"ter. <ntre as menin&es e istem espaos que so importantes para a parte clinica deido as patolo&ias que podem en#ol#er tais estruturas como? hematoma e tradural, menin&ite, etc. o espao epidural ou e tradural, situa7 se entrea dura7m"ter e o peristeo do canal #ertebral. 0ontm tecido adiposo e um &rande n(mero de #eias que constituem o ple o #enoso #ertebral interno. O espao subaracnideo contm uma quantidade ra$oa#elmente &rande de liquido crebro7espinhal ou l:quor.

1.; Tro&.o E&.e1ali.o

O tronco encef"lico situa7se entre a medula e o diencfalo, estando #entralmente ao cerebelo, conectando a medula espinhal com as estruturas cef"licas locali$adas superiormente. 0ontm subst@ncia branca que inclui tratos que recebem e en#iam informa%es motoras e sensiti#as para o crebro e tambm as #indas dele. entre a substancia branca encontramos massa de substancia cin$enta, que chamamos de n(cleos e que e ercem efeitos sobre fun%es como a presso san&u:nea e respirao, constitu:dos por corpos de neurnios que se a&rupam em n(cleos e fibras ner#osas, que por sua #e$, se a&rupam em fei es denominados tratos, fasc:culos ou lemniscos. O tronco encef"lico di#idido em bulbo, ponte e mesencfalo.

1.;.1 <ulbo

O bulbo ou medula oblon&a tem a forma de um cone, cu=a parte menor continua caudalmente com a medula.

O limite superior do bulbo se fa$ em um sulco hori$ontal #is:#el no contorno deste r&o, sulco bulbo pontino, que corresponde a mar&em inferior da ponte. 5ua superf:cie percorrida por dois sulcos paralelos que se continuam na medula. <stes sulcos delimitam o que anterior e posterior no bulbo e aparecem como uma continuao dos fun:culos da medula espinhal. A fissura mediana anterior termina cranialmente em uma depresso chamada de forame ce&o. /e cada lado da fissura mediana anterior e iste uma emin6ncia denominada pir@mide, formada por um fei e compacto de fibras ner#osas que li&am as "reas motoras do crebro aos neurnios motores da medula, formando o trato piramidal ou trato cortio espinhal. 9a parte caudal do bulbo, as fibras cru$am obliquamente o plano mediano formando a decussao das pir@mides. H &raas ! decussao das pir@mides que o hemisfrio cerebral direito controla o lado esquerdo do corpo e #ice7#ersa. 9a parte lateral do bulbo, entre os sulcos lateral anterior e lateral posterior temos a oli#a, uma emin6ncia o#al formada por &rande quantidade de massa cin$enta. +entralmente ! oli#a, emer&e do sulco lateral anterior, os filamentos reticulares do ner#o hipo&losso. /o sulco lateral posterior emer&em os filamentos radiculares que #o formar os ner#os &lossofar:n&eo e o #a&o. 9o bulbo locali$a7se o centro respiratrio, muito importante para a re&ulao do ritmo respiratrio. Bocali$am7se tambm o centro #asomotor e o centro do #mito. A presena dos centros respiratrios e #asomotor no bulbo torna as les%es neste r&o particularmente peri&osas. <m ra$o da sua import@ncia com relao !s fun%es #itais, o bulbo muitas #e$es chamado de centro #ital. 'elo fato de estas estruturas serem fundamentais para o or&anismo, podemos compreender a seriedade de uma fratura de cr@nio. O bulbo tambm e tremamente sens:#el a certas dro&as, especialmente os narcticos. Ema dose e cessi#a de narctico causa depresso do bulbo e morte porque a pessoa para de respirar.

1.;., =o&$e

A ponte situa7se entre o bulbo e o mesencfalo. <st" situada #entralmente ao cerebelo e repousa sobre a parte basilar do osso occipital e do dorso da sela t(rsica do esfenide. 0onsidera7se como limite entre a ponte e o ped(nculo cerebelar mdio, o ponto de emer&6ncia do ner#o tri&6meo, C,+ par cranianoD. 'ercorrendo lon&itudinalmente a superf:cie #entral da ponte e iste o sulco basilar que &eralmente alo=a a artria basilar. H da ponte que emer&em os +,, +,, e +,,, par de ner#os cranianos. A ponte tem um papel fundamental na re&ulao do padro e ritmo respiratrio. Bes%es nessa estrutura podem causar &ra#e dist(rbios no ritmo respiratrio.

1.;.3 Me!e&.51alo

,nterp%e7se entre a ponte e o cerebelo, do qual representado por um plano que li&a os dois corpos mamilares, pertencentes ao diencfalo. H atra#essado por um estreito canal chamado arqueduto cerebral. /orsalmente ao arqueduto cerebral temos o tecto do mesencfalo. +entralmente, temos os dois ped(nculos cerebrais que por sua #e$, di#idem7se em duas partes? o te&mento e a base do ped(nculo. <m uma seco trans#ersal do mesencfalo encontramos a substancia ne&ra e =unto a ela temos os sulcos lateral do mesencfalo e medial do ped(nculo cerebral. /o sulco medial emer&e o ner#o culo7motor, C,,, par cranianoD.

1.1> CERE<E?O

O cerebelo um r&o do sistema ner#oso supra7se&mentar que deri#a da parte dorsal do metencfalo e fica situado dorsalmente ao bulbo e a ponte. 8epousa sobre a fossa cerebelar do osso occipital e est" separado do lobo occipital por uma pre&a da dura m"ter denominada tenda do cerebelo. Bi&a7se a medula e ao bulbo pelo ped(nculo cerebelar inferior e a ponte e mesencfalo pelos ped(nculos cerebelares mdio e superior, respecti#amente. /o ponto de #ista fisiol&ico o cerebelo funciona em n:#el in#olunt"rio e inconsciente, sendo sua funo e clusi#amente motora, Cequil:brio, coordenaoD. 5ua superf:cie apresente sulcos de direo trans#ersal que delimitam finas l@minas chamadas de folhas do cerebelo. < istem sulcos mais pronunciados que delimitam lbulos. +67se assim que o cerebelo constitu:do de um centro de substancia branca, o corpo medular do cerebelo, de onde irradia a l@mina branca do cerebelo, re#estida e ternamente por uma fina camada de subst@ncia cin$enta, o crte cerebelar. 9o interior do campo medular e istem quatro pares de n(cleos de subst@ncia cin$enta, que so os n(cleos centrais do cerebelo? denteado, emboliforme, &loboso e fasti&ial.

1.11 Die&.51alo

O diencfalo e o telencfalo formam o crebro que corresponde ao prosencfalo. O diencfalo uma estrutura :mpar que s #ista na poro mais inferior do crebro. Ao diencfalo compreendem as se&uintes partes? t"lamo, hipot"lamo, epit"lamo e subt"lamo, todas relacionadas com o ,,, #entr:culo.

1.11.1 III Ve&$ri.ulo

H uma ca#idade no diencfalo, :mpar, que se comunica com o ,+ #entr:culo pelo arqueduto cerebral e com os #entr:culos laterais pelos seus respecti#os forames inter#entriculares. /entro do ,,, #entr:culo est" o sulco hipotal@mico que di#ide o t"lamo e o hipot"lamo. Enindo os dois t"lamos obser#a7se uma estrutura cin$enta, a ader6ncia intetal@mica. 'osteriormente formada pelo epit"lamo que se locali$a acima do sulco hipotal@mico. A parede anterior do ,,, #entr:culo formada pela l@mina terminal, fina l@mina de tecido ner#oso, que une os dois hemisfrios e disp%e7se entre o quiasma ptico e a comissura anterior.

1.11., T@la%o

O t"lamo com comprimento de 4 cm comp%e M0N do diencfalo e consiste em duas massas o#uladas pareadas de subst@ncia cin$enta, or&ani$ada em n(cleos com trato de subst@ncia branca em seu interior. A e tremidade anterior de cada t"lamo apresenta uma emin6ncia, o tubrculo anterior do t"lamo, que participa da delimitao do forme inter#entricular. A e tremidade posterior, maior que a anterior apresenta uma &rande emin6ncia, o pul#inar, que se pro=eta entre os corpos &eniculados lateral e medial. O t"lamo ser#e como uma estao intermediaria para a maioria das fibras que #o da poro inferior do encfalo e medula espinhal para as "reas sensiti#as do crebro. O t"lamo classifica a informao, dando7nos uma idia da sensao que estamos e perimentando, e as dire4ciona para as "reas especificas do crebro para que ha=a uma interpretao mais precisa.

Al&uns n(cleos transmitem impulsos para as "reas sensoriais do crebro, so eles? o 0orpo Geniculado Iedial O impulsos auditi#os o 0orpo Geniculado Bateral O impulsos #isuais o 0orpo +entral 'osterior O transmite impulsos para o paladar e para as sensa%es som"ticas, como tato, presso, #ibrao, calor, frio e dor. o 'ortanto as fun%es do t"lamo so de sensibilidade, motricidade, comportamento emocional e ati#ao do crte .

1.11.3 Ai(o$@la%o

H uma "rea relati#amente pequena do diencfalo, situada abai o do t"lamo, com fun%es importantes principalmente relacionadas a ati#idade #isceral. O hipot"lamo parte do diencfalo e se disp%e nas paredes do ,,, #entr:culo, abai o do sulco hipotal@mico, que separa o t"lamo. Apresenta al&uma forma%es anatmicas #is:#eis na face interior do crebro? o quiasma ptico, o t(ber cinreo, o infund:bulo e os corpos mamilares. Apesar de ser uma "rea pequena, o hipot"lamo, uma das "reas mais importantes do sistema ner#oso de#ido as suas in(meras fun%es. H constitu:do fundamentalmente por substancia cin$enta que se a&rupa em n(cleos. 'ercorrendo o hipot"lamo, e istem ainda, sistemas #ariados de fibras como o forni . As fun%es do hipot"lamo so? controle do sistema ner#oso autnomo, re&ulao da temperatura corporal, re&ulao do comportamento emocional, sono e #i&:lia, re&ulao da in&esto de alimentos, re&ulao da in&esto de "&ua, re&ulao da diurese, re&ulao do sistema endcrino, &erao e re&ulao dos ciclos circadianos.

Bimita posteriormente o ,,, #entr:culo, acima do sulco hipotal@mico =" na transio com o mesencfalo. 5eu elemento mais e#idente a &l@ndula pineal. A base do corpo pineal se prende anteriormente a dois fei es trans#ersais de fibras que cru$am um plano mediano, a comissura posterior e a comissura de hab6nulas, entre as quais penetra na &l@ndula pineal um pequeno prolon&amento da ca#idade #entricular, o recesso pineal. H formado pelas se&uintes estruturas? tr:&ono da hab6nula, corpo pineal, comissura posterior. 0om e ceo da comissura posterior, todas as forma%es do epit"lamo pertencem ao sistema l:mbico, estando relacionados com a re&ulao do comportamento emocional.

1.11." E(i$@la%o

Bimita posteriormente o ,,, #entr:culo, acima do sulco hipotal@mico =" na transio com o mesencfalo. 5eu elemento mais e#idente a &l@ndula pineal. A base do corpo pineal se prende anteriormente a dois fei es trans#ersais de fibras que cru$am um plano mediano, a comissura posterior e a comissura de hab6nulas, entre as quais penetra na &l@ndula pineal um pequeno prolon&amento da ca#idade #entricular, o recesso pineal. H formado pelas se&uintes estruturas? tr:&ono da hab6nula, corpo pineal, comissura posterior. 0om e ceo da comissura posterior, todas as forma%es do epit"lamo pertencem ao sistema l:mbico, estando relacionados com a re&ulao do comportamento emocional.

1.11.- Sub$@la%o

0ompreende a $ona de transmisso entre o diencfalo e o te&umento do mesencfalo. Bocali$a7se abai o do t"lamo sendo limitado lateralmente pela c"psula interna e medialmente pelo hipot"lamo. Apresenta forma%es de subst@ncia branca e cin$enta. Bes%es no n(cleo subtal@mico pro#ocam uma s:ndrome conhecida como hemibalismo, caracteri$ada por mo#imentos anormais das e tremidades.

1.1, Tele&.51alo

O telencfalo compreende os dois hemisfrios cerebrais, direito e esquerdo e uma pequena linha mediana situada na poro anterior do ,,, #entr:culo. Os dois hemisfrios cerebrais so incompletamente separados pela fissura lon&itudinal do crebro, cu=o assoalho e formado por uma lar&a fai a de fibras comissurais, denominada corpo caloso, principal meio de unio entre os dois hemisfrios. Os hemisfrios possuem ca#idades, os #entr:culos laterais direito e esquerdo, que se comunicam com o ,,, #entr:culo pelos forames inter#entriculares. 0ada hemisfrio possui tr6s polos? frontal, occipital e temporal> e tr6s faces? supero7lateral Ccon#e aD> medial CplanaD> inferior ou base do crebro Cirre&ularD, repousando anteriormente nos andares anterior e mdio da base do cr@nio e posteriormente na tenda do cerebelo.

1.1,.1 Sul.o! e 6iro!

A superf:cie do crebro do homem e de #"rios animais apresenta depress%es denominadas sulcos, que delimitam os &iros ou circun#olu%es cerebrais. A e ist6ncia dos sulcos permite consider"#el aumento do #olume cerebral e sabe7se que cerca de dois teros da "rea ocupada pelo crte cerebral esto -escondidos. nos sulcos.

9os dois hemisfrios, os dois sulcos mais importantes so o sulco lateral e o sulco central, o sulco lateral separa o lobo frontal do lobo temporal. O sulco central separa o lobo parietal do frontal. O sulco central ladeado por dois &iros paralelos, um anterior, &iro pr central, e outro posterior, &iro ps central. As "reas situadas adiante do sulco central relacionam7se com a motricidade, enquanto as situadas atr"s deste sulco relacionam7se com a sensibilidade. Outro sulco importante situado no telencfalo, na face medial, o sulco parieto7occipital, que separa o lobo parietal do lobo occipital. 8ecebendo seus nomes de acordo com sua relao aos ossos do cr@nio, temos cinco lobos? frontal, parietal, temporal, occipital e o lobo da insula, que o (nico que no se relaciona com nenhum osso do cr@nio, pois situa7se profundamente no sulco lateral. Assim temos, no lobo frontal, os se&uintes sulcos? sulco pr7 central, sulco frontal superior, sulco frontal inferior e os se&uintes &iros? &iro pr7central, &iro frontal superior, &iro frontal mdio e &iro frontal inferior. 9o lobo temporal temos o sulco temporal superior, sulco temporal inferior, &iro temporal superior, &iro temporal mdio e &iro temporal inferior. Afastando7se os l"bios do sulco central, em seu assoalho temos os &iros temporais tran#ersos, dos quais o mais e#idente o &iro temporal trans#erso anterior que importante, pois onde se locali$a o centro cortical da audio. 9o lobo parietal temos o sulco ps7central, sulco intra parietal, &iro ps7central e dois lbulos, lbulo parietal superior e lbulo parietal inferior. 9o lobo occipital, de#ido a seu tamanho relati#amente pequeno, temos pequenos &iros e sulcos irre&ulares e inconstantes, sendo que os principais sulcos e &iros desse lobo so #isuali$ados na face medial do crebro. O lobo da :nsula que #isuali$ado afastando7se os l"bios do sulco lateral contm o sulco central da :nsula, sulco circular da :nsula, &iros lon&os da :nsula e &iro curtos da :nsula.

1.1,., Cor(o Calo!oB FCr&i e Se($o =elD.ido

O corpo caloso a maior das comissuras inter hemisfricas. H formado por um &rande numero de fibras miel:nicas que cru$am o plano sa&ital mediano e penetram de cada lado no centro branco medular do crebro, unindo "reas simtricas do crte de cada hemisfrio. O corpo caloso di#idido em? l@mina branca arqueada dorsalmente, tronco do corpo caloso que se dilata posteriormente no espl6nio do corpo caloso e se flerte anteriormente em direo da base do crebro para constituir o =oelho do corpo caloso. <ste se afina para formar o rostro do corpo caloso, que se continua em uma fina l@mina, a l@mina rostral at a comissura anterior. <ntre a comissura anterior e o quiasma ptico encontra7se a l@mina terminal, l@mina que une os hemisfrios e constitui o limite anterior do ,,, #entr:culo.

1.1,.3 FCr&i

<mer&indo abai o do espl6nio do corpo caloso e arqueando7se em direo ! comissura anterior est" o frni , fei e comple o de fibras que, entretanto, no pode ser #isto em toda a sua e tenso em corte sa&ital do crebro.

1.1,." ?obo Fro&$al e =arie$al

9a parte medial do crebro e istem dois sulcos que passam do lobo frontal para o lobo parietal? sulco do corpo caloso, sulco do s:n&ulo, sulco para central, &iro do s:n&ulo, lbulo para central, pr7cuneos e &iro frontal superior. 9o lobo occipital temos o sulco calcarino, sulco parieto occipital, c(neos, &iro o itotemporal medial, no lobo temporal temos o sulco o itotemporal, sulco colateral, sulco do hipocampo, sulco calcarino, &iro o itotemporal lateral, &iro o itotemporal medial e &iro parahipocampal. O lobo frontal apresenta o sulco olfatrio, o &iro reto que continua como &iro frontal

superior, sendo continuado por sulcos &iros irre&ulares chamados sulcos e &iros orbit"rios.

1.13 Me&i&)e! e ?7Euor

O tecido do 5istema 9er#oso 0entral muito delicado e por isso en#ol#ido por um elaborado sistema de proteo que consiste em quatro estruturas? cr@nio, menin&es, liquido cerebrospinhal CliquorD e barreira hematoencef"lica.

1.13.1 Me&i&)e!

5o membranas con=unti#as que en#ol#em o sistema ner#oso e so classificadas como tr6s? a dura7m"ter, a aracnide e a pia7m"ter. /ura7I"ter? a menin&e mais superficial, espessa e resistente, formada por tecido con=unti#o muito rico em fibras col"&enas, contendo ner#os e #asos e formada por dois folhetos> e terno e interno. A dura7m"ter ao contrario das outras menin&es, ricamente iner#ada. 0omo o encfalo no possui termina%es ner#osas sensiti#as, toda e qualquer sensibilidade intracraniana se locali$a na dura7m"ter, que respons"#el pela maioria das dores de cabea. Aracnoide? uma membrana muito del&ada, =ustaposta ! dura7 m"ter, da qual se separa por um espao #irtual, o espao subdural, contendo uma pequena quantidade de liquido necess"rio ! lubrificao das superf:cies de contato subaracnoideo que contem l:quor, ha#endo &rande comunicao entre os espaos subaracnoides do encfalo e da medula. 0onsidera7se tambm como pertencendo a aracnoide, as delicadas trabculas que atra#essam o espao para li&ar a pia7m"ter e so denominadas trabculas aracnoides.

'ia7I"ter? a mais interna das menin&es, aderindo intimamente ! superf:cie do encfalo e da medula, cu=os rele#os e depress%es acompanham at o fundo dos sulco cerebrais. 5ua poro mais profunda recebe numerosos prolon&amentos dos astrcitos do tecido ner#os, constituindo assim a membrana pio7&lial. A pia7m"ter da resist6ncia aos r&os ner#osos, pois o tecido ner#oso de consist6ncia muito mole. A pia7m"ter acompanha os #asos que penetram no tecido ner#oso a partir do espao subaracnoideo, formando a parede e terna dos espaos peri#asculares. 9este espao e istem prolon&amentos do espao subaracnoideo, contendo l:quor, que forma um man&uito protetor em torno dos #asos, muito importante para amortecer o efeito da pulsao das artrias sobre o tecido circun#i$inho.

1.13., ?iEuor

H um fluido aquoso e incolor que ocupa o espao subaracnoideo e as ca#idades #entriculares e tem como funo primordial a proteo mec@nica do sistema ner#os central.

1.1" Va!.ulari*a+#o E&.e1@li.a

O sistema ner#oso e i&e em seu metabolismo um suprimento permanente e ele#ado de &licose e o i&6nio e para isso requer um flu o san&u:neo tambm ele#ado no encfalo. Puedas ou suspens%es da concentrao de &licose e o i&6nio so toleradas por um per:odo muito curto, Cmais ou menos Q se&undosD, sendo que aps esse tempo ocorre a perda de consci6ncia e podem comear a aparecer les%es irre#ers:#eis, tendo em #ista que as clulas do crebro no se re&eneram.

1.1".1 Va!.ulari*a+#o Ar$erial do E&.51alo

Acontece atra#s do 'ol:&ono de Rillis, que um con=unto de artrias #ertebrais e carot:deas que so especiali$adas na irri&ao do encfalo. As artrias #ertebrais se anastomosam dando ori&em a artria basilar, que se alo=a na &oteira basilar. <la se di#ide em duas artrias cerebrais posteriores que irri&am a parte posterior da face inferior de cada um dos hemisfrios cerebrais. As artrias cartidas internas ori&inam, de cada lado, uma artria cerebral media e uma artria cerebral anterior. As artrias #ertebrais posteriores se comunicam com as artrias cartidas internas atra#s das artrias comunicantes posteriores.

1.1".3 Va!.ulari*a+#o Ve&o!a do E&.51alo

As #eias do encfalo, de um modo &eral, no acompanham as artrias, sendo maiores e mais calibrosas do que elas. /renam para os seios da dura7m"ter, de onde o san&ue con#er&e para as #eias =u&ulares internas, que recebem praticamente todo o san&ue #enoso encef"lico. As #eias =u&ulares e terna e interna so as duas principais #eias que drenam o san&ue da cabea e do pescoo. As #eias =u&ulares e ternas so mais superficiais e drenam para as #eias subcl"#ias, o san&ue da re&io posterior do pescoo e da cabea. As #eias =u&ulares internas profundas drenam a poro anterior da cabea, face e pescoo. <las so respons"#eis pela drena&em de maior parte do san&ue dos #"rios seios #enosos do cr@nio. As #eisas =u&ulares internas de cada lado do pescoo =untam7se com as #eias subcl"#ias para formar as #eias braquiocefalicas que transportam o san&ue para a #eia ca#a superior. As #eias do crebro disp%e7se em dois sistemas? sistema #enoso superficial, que drena o crte e a substancia branca sub=acente e formado por seis #eias superficiais que desembocam no seio da dura7m"ter> e sistema #enoso profundo que drena o san&ue das re&i%es situadas mais

profundamente do crebro como corpo estriado, capsula interna, diencfalo e &rande parte do centro branco medular do crebro. Aendo como sua #eia mais importante a #eia cerebral ma&na ou #eia de Galeno, para qual con#er&e todo o san&ue do sistema #enoso profundo do crebro.

1.1- Si!$e%a Nervo!o =eri1eri.o

O 5istema 9er#oso 'erifrico constitu:do pelos ner#os, que so representantes dos a nios, Cfibras motorasD, ou dos dendritos, Cfibras sensiti#asD. 5o as fibras ner#osas dos ner#os que fa$em a li&ao dos di#ersos tecidos do or&anismo com o sistema ner#oso central. H composto pelos ner#os espinhais e cranianos. Os ner#os espinhais se ori&inam na medula e os cranianos no encfalo. 9a e tremidade de cada fibra sensiti#a, h" um dispositi#o denominado receptor e uma e panso que a coloca em relao com o elemento que rea&e ao impulso motor, este elemento pode ser uma fibra muscular ou uma clula &landular, e a eles se da o nome de efetor. Assim o sistema ner#oso perifrico constitu:do por fibras que li&am o sistema ner#oso central ao receptor, no caso da transmisso de impulsos sensiti#os> e ao efetor, quando o impulso motor. Os ner#os so constitu:dos por fibras miel:nicas com neurilema, so tr6s bainhas con=unti#as que entram na constituio de um ner#o? epineuro, Cen#ol#e todo o ner#o e emite septos para o seu interiorD, perineuro, Cen#ol#e os fei es de fibras ner#osasD, endoneuro, Ctrama delicada de tecido con=unti#o frou o que en#ol#e cada fibra ner#osaD. <stas conferem &rande resist6ncia aos ner#os sendo mais espessas em ner#os superficiais pois estes so mais e postos a traumatismos.

1.1-.1 Nervo! Cra&ia&o!

5o do$e pares de ner#os cranianos que so os que fa$em cone o com o encfalo. As fibras motoras ou eferentes dos ner#os cranianos ori&inam7se de &rupos de neurnios do encfalo, que so seus n(cleos de ori&em. Os ner#os cranianos aferentes ou sensiti#os ori&inam7se de neurnios situados fora do encfalo, a&rupados para formar &an&lios, ou situados em perifricos r&os dos sentidos. Os n(cleos que do ori&em a de$ dos do$e pares, situam7se em colunas #erticais no tronco do encfalo e correspondem a substancia cin$enta da medula espinhal. Os ner#os cranianos podem ser classificados em motores, sensiti#os e mistos. Os motores so os que mo#imentam o olho, a l:n&ua e acessoriamente os m(sculos latero7posteriores do pescoo. < so? ,,, O 9er#o Oculomotor ,+ O 9er#o Aroclear +, O 9er#o Abducente *, O 9er#o Acessrio *,, O 9er#o Hipo&losso

Os sensiti#os destinam7se aos r&os dos sentidos e por isso so chamados de sensoriais e no apenas sensiti#os. 5o eles? , O 9er#o Olfatrio ,, O 9er#o Lptico +,,, O 9er#o +est:bulococlear

Os mistos, Cmotores e sensiti#osD, so quatro? + O Ari&6meo

+,, O 9er#o 1acial *, O 9er#o Glossofar:n&eo * O 9er#o +a&o

0inco deles ainda possuem fibras #e&etati#as, constituindo a parte cr@nica perifrica do sistema autnomo, que so? ,,, O 9er#o Oculomotor +,, O 9er#o 1acial *, O 9er#o Glossofar:n&eo * O 9er#o +a&o *, O 9er#o Acessrio

1.1-., Nervo! E!(i&:ai!

5o aqueles que fa$em cone o com a medula espinhal e so respons"#eis pela iner#ao do tronco, dos membros e partes da cabea. 5o ao todo 42 pares, 44 se contados os dois pares de ner#os cocc:&eos #esti&iais, que correspondem aos 42 se&mentos medulares e istentes. 0omo =" foi citado anteriormente, so M pares de ner#os cer#icais, 2K toracicos, 5 lombares, 5 sacrais e 2 cocc:&eo. 0ada ner#o espinhal formado pela unio das ra:$es dorsal, Csensiti#aD, e #entral, CmotoraD, as quais se li&am aos sulcos lateral posterior e lateral anterior da medula atra#s de filamentos radiculares. O ner#o espinhal separa7se em duas di#is%es primarias, dorsal e #entral, imediatamente aps a =uno das duas ra:$es. Os ramos dorsais dos ner#os espinhais, &eralmente menores do que os #entrais e direcionados posteriormente, se di#idem,Ce ceto para o primeiro cer#ical, quarto e quinto sacrais e o cocc:&eoD, em ramos medial e

lateral para iner#arem os m(sculos e a pele das re&i%es posteriores do pescoo e do tronco. Os ramos #entrais dos ner#os espinhais iner#am os membros e as faces Antero laterais do tronco. Os cer#ical, lombar e sacral unem7se perto de sua ori&em para formar os ple os. Pue so? 'le o 0er#ical 'le o Jraquial 9er#os Aor"cicos 'le o Bombar 'le o 5acral 'le o 0occ:&eo.

, ANATOMIA DO SISTEMA RES=IRATFRIO

A funo do sistema respiratrio facultar ao or&anismo uma troca de &ases com o ar atmosfrico, asse&urando permanente concentrao do o i&6nio no san&ue, necess"ria para as rea%es metablicas, e em contrapartida ser#indo como #ia de eliminao de &ases residuais, que resultam dessas rea%es e que so representados pelo &"s carbnico. <ste sistema constitu:do pelos tratos, C#iasD, respiratrios superior e inferior. O trato respiratrio superior formado por r&os locali$ados fora da cai a tor"cica? nari$ e terno, ca#idade nasal, farin&e, larin&e e parte superior da traqueia. O trato respiratrio inferior consiste em r&os locali$ados na ca#idade tor"cica? parte inferior da traqueia, brnquios, bronqu:olos, al#olos e pulm%es. As camadas da pleura e os m(sculos que formam a ca#idade tor"cica tambm fa$em parte do trato respiratrio inferior. 0ada uma dessas estruturas possui especiali$a%es relacionadas ! funo que desempenham, por e emplo? no interior das narinas secretado um muco polissacar:deo que, associado ! presena de pelos, au iliam na defesa do or&anismo, impedindo a entrada de impure$as Cfiltrando o arD, retendo part:culas indese="#eis e micro7or&anismos pato&6nicos. Aps inspirado, entrando pelas narinas Cca#idade nasalD, o ar passa para a farin&e, uma re&io que comunica o sistema di&estrio ao respiratrio atra#s de uma #"l#ula denominada epi&lote. A ca#idade nasal possuem clulas epiteliais que a re#estem e prote&em. <ssas clulas produ$em muco que umedece as #ias respiratrias e retm part:culas slidas e bactrias presentes no ar que inspiramos como se fosse um filtro. 'ortanto, nas ca#idades nasais que o ar que inspiramos filtrado, umedecido e aquecido. /urante o processo respiratrio, a epi&lote permite a passa&em de ar de forma a no fechar a abertura de acesso ! larin&e em relao ! &lote. <m se&uida, o ar inspirado atin&e ento a re&io da larin&e Cestrutura formada por cartila&emD, local onde se encontra as cordas #ocais que proporcionam a #o$, a partir da emisso de uma corrente de ar que #ibra as pre&as #ocais produ$indo o som.

,mediatamente o ar percorre a traqueia, que se di#ide CbifurcaD em dois ramos chamados brnquios, um em direo ao pulmo direito Cque contm tr6s lbulosD e o outro para o pulmo esquerdo Ccom dois lbulosD. /os brnquios partem numerosos canal:culos Cos bronqu:olosD, e em suas termina%es encontram7se os al#olos. 9os al#olos ocorrem as hematoses, processo em que os &ases se difundem de acordo com o &radiente de concentrao Cdo meio de maior concentrao para o de menor concentrao. O &"s carbnico eliminado por meio da e pirao, efetuando o percurso in#erso ao da inspirao? al#olos, bronqu:olos, brnquios, traqueia, larin&e, farin&e, ca#idade nasal, narinas e meio e terno. <sse processo ocorre em consequ6ncia ao mo#imento peridico da musculatura do diafra&ma e tambm de m(sculos que, interli&ados !s costelas Cm(sculos intercostaisD, harmoni$am uma alterao do #olume tor"cico? 9a situao de contrao do diafra&ma Cdeslocando7se para bai oD e rela amento dos m(sculos intercostais Ce panso das costelasD, a ca#idade tor"cica tem seu #olume aumentado, proporcionando uma bai a presso no interior do pulmo, o que resulta na entrada de ar Crico em o i&6nioD> 9a situao de rela amento do diafra&ma Cdeslocamento para cimaD e contrao dos m(sculos intercostais Cretrao das costelasD, a ca#idade tor"cica tem seu #olume diminu:do, proporcionando uma alta presso no interior do pulmo, resultando na sa:da de ar, Crico em &"s carbnicoD. 1alaremos separadamente sobre cada estrutura que forma o sistema respiratrio.

,.1 Nari*

O nari$ uma protuber@ncia situada no centro da face, que funciona como porta de entrada das #ias areas, sendo sua parte e terior denominada nari$ e terno e a esca#ao que apresenta interiormente conhecida por ca#idade nasal. O nari$ e terno tem a forma de uma pir@mide trian&ular de base inferior cu=a face posterior se a=usta #erticalmente no 2S4 medio da face. As faces laterais do nari$ apresentam uma sali6ncia semilunar que recebe o nome de asa do nari$. O ar entra no trato respiratrio atra#s das duas aberturas chamadas narinas. <m se&uida, flui pelas ca#idades nasais direita e esquerda, que esto re#estidas por mucosa respiratria. O septo nasal separa essas duas ca#idades. Os pelos do interior das narinas filtram &randes part:culas de poeira que podem ser inaladas. Alm disso, a ca#idade nasal contem clulas receptoras para o olfato. A ca#idade nasal a esca#ao que encontramos no interior do nari$, ela subdi#idida em dois compartimentos, um direito e outro esquerdo. 0ada compartimento possui um orif:cio anterior denominado coana. As coanas fa$em a comunicao da ca#idade nasal com a farin&e. H na ca#idade nasal que o ar torna7se condicionado, ou se=a, filtrado, umedecido e aquecido. 9a parede lateral da ca#idade nasal encontramos protuber@ncias osseas re#estidas por tecido espon=oso denominadas conchas nasais, CcornetosD, que so di#ididas em superior, Cparte do osso etmoideD, mdia, Cparte do osso etmoideD e inferior. <stas cur#am7se medialmente e para bai o em direo a #ia respiratria nasal. 0ada par composto por uma concha nasal de cada lado da ca#idade nasal, di#ididas pelo septo nasal. <ssas conchas tem a funo de aquecer e umidificar o ar em sua passa&em pela ca#idade nasal funcionando como um radiador. O esqueleto sseo do nari$ formado pelo osso frontal, ossos nasais e ma ilares.

A ca#idade nasal possui #arias aberturas de drena&em, pelas quais o muco do seios paranasais drenado. Os seios paranasais compreendem os seios ma ilares, frontal, etmoidal, e o esfenoidal. ,., Fari&)e A farin&e um tubo que comea nas coanas e estende7se para bai o no pescoo com a forma de um funil, seu tamanho #aria de 2K a 25 cm de comprimento e cerca de 45mm em seu inicio e 25mm no seu termino. <la esta situada lo&o atr"s das ca#idades nasais e lo&o a frente das #rtebras cer#icais. 5ua parede e composta por m(sculos esquelticos e re#estida de t(nica mucosaC sempre (mida e com muco produ$idoD. 9esta membrana mucosa e istem acumula%es de clulas do sistema imunol&ico, chamados de fol:culos linfoides que funcionam como um filtro prote&endo a mucosa far:n&ea dos microor&anismos presentes no ar e alimentos. Al&uns destes fol:culos so as denominadas tonsilas. /estacam7se a tonsila lin&ual que se encontra na parte posterior da l:n&ua , Centrada da farin&e superiorD, as tonsilas palatinasque esto pr imas ao arco palatofar:n&eo na farin&e media e as tonsilas far:n&eas que esto situadas na parte posterior da nasofarin&e. A farin&e funciona como uma passa&em de ar e alimento. A farin&e di#idida em tr6s re&i%es anatmicas? nasofarin&e, orofarin&e, larin&ofarin&e. A poro superior da farin&e, denominada parte nasal ou nasofarin&e, tem as se&uintes comunica%es? duas com as coanas, dois stios far:n&eos das tubas auditi#as e com a orofarin&e. A tuba auditi#a se comunica com a farin&e atra#s do steo far:n&eo da tuba auditi#a, que por sua #e$ conecta a parte nasal da farin&e com a ca#idade media timp@nica do ou#ido. A parte intermediaria da farin&e, a orofarin&e, situa7se atr"s da ca#idade oral e estende7se do palato mole ate o n:#el do hiide. A parte da orofarin&e tem comunicao com a boca e ser#e de passa&em tanto para o ar quanto para o alimento A larin&ofarin&e estende7se para bai o a partir do osso hiide, e conecta7se com o esfa&o, Ccanal do alimentoD, e posteriormente com a larin&e, Cpassa&em de arD.

5endo a farin&e um r&o pertencente tanto ao sistema respiratrio, quanto ao di&estrio, essa conta com uma &l@ndula chamada epi&lote para separar o caminho do ar e do alimento. ,.3 ?ari&)e A larin&e um r&o curto de formato irre&ular que conecta a farin&e ! traqueia. <la se situa na linha mediana do pescoo, diante da quarta, quinta e se ta #rtebra cer#icais. H composta por peas cartila&inosas que so respons"#eis pela abertura da lu$ da larin&e, &arantindo sempre a li#re passa&em do ar. A entrada da larin&e denominada &lote, lo&o acima dele, e iste uma estrutura semelhante a uma l:n&ua, conhecida como epi&lote, funcionando como uma #"l#ula. A epi&lote um prolon&amento que se estende da larin&e em direo ! farin&e. Puando h" mo#imento de de&lutio, a larin&e sobe e h" o fechamento da sua entrada pela epi&lote, impedindo a entrada de alimento nas #ias areas. A larin&e possui tr6s fun%es? Atua como passa&em do ar durante a respirao 'rodu$ som, ou se=a, a #o$, Cpor essa ra$o chamada de cai a de #o$D ,mpede que o alimento e ob=etos estranhos entrem nas estruturas respiratrias como a traquia. A larin&e desempenha funo de produo de som, que resulta na fonao. 9a sua superf:cie interna, encontramos uma fenda antero posterior denominada #est:bulo da larin&e, que possui duas pre&as? pre&a #estibular, Ccordas #ocais falsasD, e pre&a #ocal, Ccordas #ocais #erdadeirasD. 5eu re#estimento epitelial no uniforme por todo o r&o, na parte dorsal da epi&lote, bem como nas cordas #ocais #erdadeiras, o epitlio pode sofrer atritos ou des&astes, portanto neste local o epitlio do tipo estratificado pa#imentoso no queratini$ado. 9as outras re&i%es do tipo respiratrio, possuindo c:lios que batem em direo ! farin&e.

A larin&e uma estrutura trian&ular constitu:da principalmente de cartila&ens, m(sculos e li&amentos. A parede da larin&e composta por no#e peas. Ar6s so impares? cartila&em tireidea, cricidea e epi&ltica, e tr6s so pares? cartila&em antinidea, cuneiforme e corniculada. A cartila&em tireidea formada por cartila&em hialina e forma a parede anterior e lateral da larin&e, maior nos homens por influencia dos hormnios durante a fase da puberdade. As mar&ens posteriores das laminas apresentam prolon&amentos em forma de estiletes &rossos e curtos, denominados cornos superiores e inferiores. A cartila&em cricide locali$a7se abai o da cartila&em tireidea e antecede a traquia. A epi&lote se fi a no osso hiide e na cartila&em tireidea. A cartila&em aritenide articula7se com a cartila&em cricoide, estabelecendo uma articulao do tipo diartrose. As cartila&ens aritenides so as mais importantes, porque influenciam as posi%es e tens%es das pre&as #ocais. A cartila&em corniculada situa7se acima da cartila&em aritenide. A ! epi&lote. cartila&em cuneiforme muito pequena e locali$a7se anteriormente a cartila&em corniculada correspondente, li&ando cada aritenide

,." TraEu5ia A traquia um tubo #ertical, cil:ndrico, cartila&inoso e membranoso fa$endo continuao ! larin&e e que penetra no tra , terminando numa bifurcao constitu:da pelos dois brnquios principais. <la situa7se medianamente e anterior ao esfa&o e apenas na sua terminao, des#ia7se li&eiramente para a direita. 5eu tamanho, em um indi#iduo adulto #aria de 20 a 2K,5 cm de comprimento e K,5 cm de di@metro. ,nicia7se na borda inferior da cartila&em cricide, ate apro imadamente a quinta #rtebra tor"cica. T constitu:da por apro imadamente K0 anis cartila&:neos incompletos para tr"s, que so denominados cartila&ens traqueais. A poro

posterior da traquia, de#ido a aus6ncia de dos anis, apresenta &rande capacidade m#el e el"stica, importantes para acompanhar os mo#imento respiratrios. <ssa parte recebe o nome de parede traqueal e composta por tecido muscular liso. ,nternamente, composta por epitlio do tipo pseudoestratificado cil:ndrico ciliado e rica em clulas produtoras de muco, os c:lios =untamente com o muco, umedecem e aquecem o ar que respiramos. Os c:lios tambm tem a funo de e pulsar atra#s de seus mo#imentos, part:culas ou bactrias que se &rudam no muco fa$endo uma #arredura e e pelindo pela tosse. A parte inferior da =uno dos brnquios principais ocupada por uma sali6ncia antero7posterior que recebe o nome de carina da traquia e ser#e para acentuar a separao dos dois brnquios. ,.- <r0&Euio! Os brnquios principais so dois e fa$em a li&ao da traquia com os pulm%es. 0omo a traquia, os brnquios e trapulmonares so consitu:dos de anis incompletos de cartila&em hialina e fibras musculares, conferindo7lhes mobilidade. Alm disso so tambm re#estidos por epitlio ciliado, rico em clulas calciformes, Cprodutoras de mucoD. O brnquio principal direito mais #ertical , mais curto e mais lar&o do que o esquerdo. Os brnquios principais entram nos pulm%es na re&io chamada Hilo. Ao atin&irem os pulm%es correspondentes, os brnquios principais subdi#idem7se nos brnquios lobares, que subdi#idem7se em brnquios se&mentares , cada um deste distribuindo7se a um se&mento pulmonar. Os brnquios #o se di#idindo respecti#amente em tubos cada #e$ menores, denominados bronqu:olos. As paredes dos bronqu:olos contem m(sculo liso e no possuem cartila&em. Os bronqu:olos continuam a se ramificar e do ori&em a min(sculos t(bulos denominados ductos al#eolares. <stes ductos terminam em estruturas microscpicas com forma de u#a chamados al#olos. Os al#olos so min(sculos sacos de ar que constituem os final das #ias respiratrias. Em capilar pulmonar en#ol#e cada al#olo. A funo dos

al#olos trocar o i&6nio e di ido de carbono atra#s da membrana capilar al#olo7pulmonar.

'EBIUO /,8<,AO J rnquio Bobar Apical Jrnqui o 5e&mentar ronquio Bobar

'EBIUO <5PE<8/O J i#iso J ronquio

5e&mentar / V pico7 posterior A nterior / 5 uperior i nferior

i#iso 5uperior 5 uperior r Anterior I dio Bateral Iedial 5uperior Jasal Iedial Jasal Anterior Jasal Bateral Jasal 'osterior nferior 'osterio uperior i#iso ,nferior 5

5uperior Jasal @ntero7 , medial Jasal Bateral Jasal posterior

, nferior

,./ =ul%8e! Os pulm%es so r&os essenciais na respirao. 5o duas #:sceras situadas uma de cada lado, no interior do tra e onde se d" o encontro do ar atmosfrico com o san&ue circulante, ocorrendo ento a Hematose, troca

&asosa que absor#e o i&6nio e libera &as carbnico. <les estendem7se do diafra&ma at um pouco acima das cla#:culas e esto =ustapostos !s costelas. O pulmo direito o mais o mais espesso e mais lar&o que o esquerdo. <le tambm um pouco mais curto, pois o diafra&ma mais alto no lado direito para acomodar o f:&ado. O pulmo esquerdo tem uma conca#idade que a incisura card:aca. Os pulm%es tem forma de pir@mide, possuindo um "pice, uma base, tr6s bordas e tr6s faces. O "pice do pulmo est" #oltado cranialmente e tem forma le#emente arredondada. Apresenta um sulco percorrido pela artria subcl"#ia, denominado sulco da artria subcl"#ia. 9o corpo o "pice do pulmo atin&e o n:#el da articulao esterno cla#icular. A base do pulmo apresenta uma forma cnca#a, apoiando7se sobre a face superior do diafra&ma. A conca#idade da base do pulmo direito e mais profunda que a do esquerdo de#ido ! presena do f:&ado. As mar&ens dos pulm%es so tr6s? uma anterior, uma posterior e uma inferior. A borda anterior e del&ada e estende7se ! face #entral do corao, sendo que no pulmo esquerdo, possui uma incisura produ$ida pelo corao, conhecida como incisura card:aca. A borda posterior romba e pro=eta7se na superf:cie posterior da ca#idade tor"cica. A borda inferior apresenta duas por%es> uma que del&ada e pro=eta7se no recesso costofr6nico e outra que mais arredondada e pro=eta7se no mediastino. 'ossuem tr6s faces? 1ace costal ClateralD? a face relati#amente lisa e con#e a, #oltada para a superf:cie interna da ca#idade tor"cica. 1ace /iafra&matica CinferiorD? a face cnca#a que assenta sobre a c(pula diafra&m"tica. 1ace Iediastinica CmedialD? a face que possui uma re&io cnca#a onde se acomoda o corao. /orsalmente encontra7se a re&io denominada hilo ou rai$ do pulmo 0ada pulmo pesa em media Q00 &ramas. 0ada um deles apresenta caracter:sticas morfol&icas diferentes, sendo que o pulmo direito apresenta7se constitu:do por tr6s lobos di#ididos por suas fissuras. Ema fissura obliqua que separa lobo inferior dos lobos mdio e superior, e uma fissura hori$ontal, que separa o lobo superior do lobo mdio.

)" o pulmo esquerdo di#idido em dois lobos, sendo um superior e um inferior possuindo uma fissura obliqua. Anteriormente e inferiormente o lobo superior do pulmo esquerdo apresenta uma estrutura que representa resqu:cios do desen#ol#imento embrion"rio do lobo mdio, a l:n&ua do pulmo. Divi!#o' 'ulmo /ireito? Bobo 5uperior? apical, anterior e posterior Bobo Idio?medial e lateral Bobo ,nferior? apicalCsuperiorD, basal anterior, basal posterior, basal medial e basal lateral 'ulmo <squerdo Bobo 5uperior? Apicoposterior, anterior, lin&ular superior e lin&ular inferior. Bobo ,nferior? apicalCsuperiorD, basal anterior, basal medial e basal lateral. ,.4 =leura! H uma membrana serosa de dupla camada que en#ol#e e prote&e cada pulmo. A camada e terna aderida ! parede da ca#idade tor"cica e ao diafra&ma, e denominada 'leura 'arietal, Creflete7se na re&io do hilo pulmonar para formar a pleura #isceralD. A camada interna, a 'leura +isceral re#este os prprios pulm%es, Cadere7se intimamente ! superf:cie do pulmo e penetra nas fissuras entre os lobosD. <ntre as pleuras #isceral e parietal encontra7se um pequeno espao, a ca#idade pleural, que contem pequena quantidade de liquido lubrificante, secretado pelas t(nicas. <sse liquido redu$ o atrito entre as t(nicas, permitindo que elas desli$em facilmente uma sobre a outra durante a respirao.

,.9 Ailo do (ul%#o

A re&io do hilo locali$a7se na face mediastinal de cada pulmo sendo formado pelas estruturas que che&am e saem dele, onde temos? os brnquios principais, artrias pulmonares, #eias pulmonares, artrias e #eias bronquiais e #asos linf"ticos. Os brnquios ocupam posio caudal e posterior, enquanto que as #eias pulmonares so inferiores e anteriores. A artria pulmonar ocupa uma posio superior e mediana em relao a essas duas estruturas. A rai$ do pulmo direito encontra7se dorsalmente disposta ! #eia ca#a superior. A rai$ do pulmo esquerdo relaciona7se anteriormente com o ner#o fr6nico e posteriormente com o ner#o #a&o.

3 ANATOMIA DO SISTEMA DI6ESTORIO

'ara que o or&anismo possa desempenhar todas as suas ati#idades mantendo7se em bom funcionamento, necess"rio fornecer -combust:#el., ener&ia para ele. <ssa ener&ia de#er" ser captada em forma de nutrientes que so necess"rios para a manuteno dos processos #itais, crescimento, locomoo, reproduo, construo de no#os tecidos, recuperao de tecidos danificados, etc. <sses nutrientes por sua #e$ so e tra:dos dos alimentos <ssa transformao de alimentos, CmacromolculasD, como prote:nas e carboidratos, em molculas mais simples, utili$"#eis e absor#:#eis pelo or&anismo recebe o nome de di&esto 8espons"#el pela in&esto, di&esto, absoro e eliminao dos compostos alimentares, ns temos o -5istema /i&estrio., ou -Arato /i&estrio.. O sistema di&estrio um tubo oco e musculoso que se estende da ca#idade oral ao @nus, podendo ainda ser chamado de canal alimentar ou trato &astrointestinal. Associados a esse tubo ns temos r&os e &l@ndulas que participam da di&esto. <nto nos temos os r&os principais do sistema di&estrio e temos os r&os acessrios que au iliam no processo da di&esto. Os r&os principais so? Joca, farin&e, esfa&o, estoma&o, intestino del&ado, intestino &rosso, reto e @nus. Os r&os acessrios so? /entes, l:n&ua, &l@ndulas sali#ares, f:&ado, #es:cula biliar e p@ncreas. Os dentes e l:n&ua au iliam no processo de masti&ao e de&lutio dos alimentos, os outros r&os acessrios nunca entram em contato direto com o alimento, apenas produ$em ou arma$enam substancias que passam para o trato &astrintestinal e au iliam na decomposio qu:mica do alimento. O comprimento do trato &astrintestinal, medido no cad"#er, de cerca de no#e metros. 9a pessoa #i#a menor, porque os m(sculos ao lon&o das paredes dos r&os do trato &astrintestinal mantem o tnus. 3.1 <o.a

A boca ou ca#idade oral onde o alimento in&erido e preparado para di&esto no estoma&o e intestino del&ado. O alimento masti&ado pelos dentes, e sali#a, pro#enientes das &l@ndulas sali#ares, facilita a formao de um bolo alimentar control"#el. A de&lutio iniciada #oluntariamente na ca#idade oral que empurra o bolo desta para a farin&e, onde se inicia a fase autom"tica da de&lutio. A ca#idade oral formada pelas bochechas, Cparedes laterais da face que so constitu:das e ternamente por pele e internamente por mucosaD, pelos palato duro, Cparede superiorD, e mole, Cparede posteriorD, e pela l:n&ua, Cimportante para o transporte de alimentos, paladar e fala. O palato mole se estende posteriormente na ca#idade bucal com a (#ula, que uma estrutura com a forma da letra # que esta suspensa na re&io superior e posterior da ca#idade bucal. A ca#idade da boca consiste em duas partes? o #est:bulo da boca e a ca#idade prpria da boca. O #est:bulo da boca espao semelhante a uma fenda entre os dentes e a &en&i#a e os l"bios as bochechas. A ca#idade prpria da boca o espao entre os arcos dentais superior e inferior. H limitada lateral e anteriormente pelos arcos al#eolares ma ilares e mandibulares que alo=am os dentes. O teto da ca#idade da boca formado pelo palato. 'osteriormente, a ca#idade da boca se comunica com a parte oral da farin&e. Puando a boca esta fechada e em repouso, sua ca#idade completamente ocupada epla l:n&ua. 3., De&$e! Os dentes so estruturas cnicas, duras, calcificadas, presas ao ma ilar superior e mand:bula, cu=a ati#idade principal a masti&ao. <sto implicados, de forma direta, na articulao das lin&ua&ens. Os ner#os sensiti#os e os #asos san&u:neos do centro de qualquer dente esto prote&idos por #"rias camadas de tecido. A mais e terna, o esmalte, a subst@ncia mais dura. 5ob o esmalte, circulando a polpa, da coroa at a rai$, est" situada uma camada de subst@ncia ssea chamada dentina. A ca#idade pulpar ocupada pela polpa dental, um tecido con=unti#o frou o, ricamente #asculari$ado e iner#ado. Em tecido duro chamado cemento separa a rai$ do li&amento

peridental, que prende a rai$ e li&a o dente ! &en&i#a e ! mand:bula, na estrutura e composio qu:mica assemelha7se ao osso> disp%e7se como uma fina camada sobre as ra:$es dos dentes. Atra#s de um orif:cio aberto na e tremidade da rai$, penetram #asos san&u:neos, ner#os e tecido con=unti#o. 0rianas possuem K0 dentes dec:duos, Cprim"rios ou de leiteD. Adultos normalmente possuem 4K dentes secund"rios. 0om cerca de dois anos de idade a criana =" possui seus K0 dentes de leite, e entre os 2Q e K3 anos, este adulto =o#em =" pssuira em sua boca, um con=ento de 4K dentes permanentes. 3.3 ?7&)ua A l:n&ua o principal r&o do sentido do paladar, tambm um importante r&o da fala, alm de au iliar na masti&ao e de&lutio dos alimentos. Bocali$ada no soalho da boca, dentro da cur#a do corpo da mand:bula. A rai$ a parte posterior, por onde se li&a ao osso hiide, pelos m(sculos hio&losso e &6nio&losso e pela membrana &lossohiidea, li&a7se tambm ! epi&lote, por tr6s pre&as da mucosa> ao palato mole, pelos arcos palato7&lossos, e ! farin&e, pelos m(sculos constritores superiores da farin&e e pela mucosa. O "pice a e tremidade anterior, um tanto arredondada, que se apoia contra a face lin&ual dos dentes incisi#os inferiores. A face inferior possui uma mucosa entre o soalho da boca e a l:n&ua na linha mediana que forma uma pre&a #ertical n:tida, o frenulo da l:n&ua. 9o dorso da l:n&ua encontramos um sulco mediano que di#ide a l:n&ua em metades simtricas. 9os KS4 anteriores do dorso da l:n&ua encontramos as papilas lin&uais. )" no 2S4 posterior encontramos numerosas &l@ndulas mucosas e fol:culos linf"ticos, Ctonsila lin&ualD. As papilas lin&uais so pro=e%es do crio, abundantemente distribu:das nos dois teros anteriores da l:n&ua, dando a essa re&io uma aspere$a caracter:stica. Os tipos de papilas lin&uais so? papilas #aladas, fun&iformes, filiformes e simples.

Os m(sculos da l:n&ua so di#ididos em dois con=untos> os intr:nsecos e os e tr:nsecos. Os m(sculos e tr:nsecos so? &enio&losso, hio&losso, condro&losso, estilo&losso e palato&losso. Os intr:nsecos so? lon&itudinal superior, lon&itudinal inferior, trans#erso e #ertical. 3." Fari&)e 0omum aos sistemas respiratrio e di&estrio, no sistema di&estrio ela tema funo de le#ar o alimento da ca#idade oral at o esfa&o. A farin&e apresenta suas paredes muito espessas de#ido ao #olume dos m(sculos que a re#estem e ternamente, por dentro, o r&o forrado pela mucosa far:n&ea, um epitlio liso, que facilita a r"pida passa&em do alimento. O mo#imento do alimento, da boca para o estoma&o, reali$ado pelo ato da de&lutio. A de&lutio facilitada pela sali#a e muco en#ol#e a boca, a farin&e e o esfa&o. Apesar de comunicar7se com as #ias respiratrias, a farin&e automaticamente durante o ato da de&lutio direciona o alimento para o esfa&o. /urante a de&lutio o palato mole mo#e7se em direo a abertura da parte nasal da farin&e> a abertura da larin&e fechada quando a traqueia mo#e7se para cima e permite que a epi&lote cubra a #ia respiratria. O mo#imento da larin&e tambm simultaneamente pu a as cordas #ocais aumentando a abertura entre a parte lar:n&ea da farin&e e o esfa&o. O bolo alimentar passa pela parte lar:n&ea da farin&e e entra no esfa&o e 27K se&undos. S#o $rG! e!$@)io!' +olunt"rio? no qual o bolo alimentar passado para a parte oral da farin&e. 1ar:n&eo? passa&em in#olunt"ria do bolo alimentar pela farin&e para o esfa&o.

<sof"&ico? passa&em in#olunt"ria do bolo alimentar pelo esfa&o para o estma&o. Bimites da farin&e? 5uperior? corpo do esfenoide e poro basilar do osso occipital ,nferior? esfa&o 'osterior? coluna #ertebral e fascia dos m(sculos lon&o do pescoo e lon&o da cabea Anterior? processo pteri&oideo, mand:bula, l:n&ua, osso hiide e cartila&ens tireide e cricide Bateral? processo estilide e seus m(sculos. 3.- E!01a)o O esfa&o um tubo fibro7musculo7mucoso que se estende entre a farin&e e o estma&o. 5e locali$a posteriormente ! traquia comeando na altura da QW #ertebra ce#ical. 'erfura o diafra&ma pela abertura chamada hiato esofgico e termina na parte superior do estoma&o. Iede cerca de K5 cm de comprimento. A presena de alimento no interior do esfa&o fa$ com que a ati#idade perist"ltica se=a estimulada, fa$endo com que o mesmo sofra pequenas contra%es que funcionam como ondas que empurram os alimentos at o estma&o. A passa&em de alimentos desde a boca at o estma&o le#a de 3 a M se&undos, sendo que se for l:quidos pode le#ar ate 2 se&undo. O esfa&o formado por tr6s por%es? 'oro 0er#ical? que est" em contato intimo com a traquia. 'oro Aor"cica? a poro mais importante, passa por tr"s do brnquio esquerdo. 'oro Abdominal? repousa sobre o diafra&ma e pressiona o f:&ado, formando nele a poro esof"&ica. 3./ E!$0%a)o

O estma&o um r&o do tubo di&esti#o, caracteri$ando7se por ser um se&mento dilatado, situado na ca#idade abdominal, abai o do diafra&ma, anteriormente ao p@ncreas, superiormente ao duodeno e ! esquerda do f:&ado, #indo lo&o aps o esfa&o e anteriormente ao duodeno, parcialmente coberto pelas costelas e est" locali$ado no quadrante superior esquerdo do abdome. <ste r&o e erce fun%es endcrinas e e crinas, di&erindo os alimentos e secretando hormnios. 5uas principais fun%es so continuar a di&esto de carboidratos que foi iniciada na boca atra#s da adio de um flu:do "cido ao alimento in&erido, transforma este bolo alimentar no denominado quimo Cmassa #iscosaD atra#s da ati#idade muscular e, atra#s da en$ima pepsina, iniciar a di&esto das prote:nas. 'rodu$ tambm uma l:pase &"strica, que com o au :lio da lipase lin&ual, di&ere os tri&licer:deos. O estma&o dos seres humanos possui um #olume de, apro imadamente 50 mB quando est" #a$io, podendo e pandir para 3B de capacidade. O estma&o di#idido em 3 re&i%es principais? c"rdia, fundo, corpo e piloro. O fundo, apesar do nome, est" situado no alto, no ponto onde se fa$ a =uno do esfa&o com o estma&o. O corpo representa KS4 do #olume total. O fundo e o corpo deste r&o esto preenchidos por &l@ndulas, denominadas &l@ndulas f(ndicas, das quais tr6s a sete se abrem no fundo de cada fosseta &"strica. O c"rdia uma banda circular estreita, de m(sculo liso, com cerca de 2,5 a 4,0 cm de lar&ura, na transio entre o esfa&o e o estma&o, respons"#el por re&ular a passa&em do alimento de um r&o para o outro, alm de impedir o reflu o deste. <m sua mucosa, esto contidas &l@ndulas, que so denominadas &l@ndulas da c"rdia. Iuitas das clulas secretoras destas &l@ndulas produ$em muco e liso$ima, mas tambm podem ser encontradas al&umas clulas produtoras de HX e 0l7 , dando ori&em ao H0l C"cido clor:dricoD no l(men. T assim denominada por estar pr ima ao corao. O piloro est" locali$ado entre o estma&o e o duodeno e re&ula a passa&em do quimo de um r&o para o outro, alm de impedir seu reflu o. 'ossui fossetas &"stricas profundas, nas quais as &l@ndulas pilricas se abrem,

secretando muco e liso$ima> possui tambm clulas respons"#eis pela secreo da &astrina. 3.4 I&$e!$i&o Del)ado H no intestino del&ado que acontece a principal parte da di&esto. O intestino del&ado se estende do piloro at a =uno ilioclica, CileocecalD, onde se re(ne com o intestino &rosso. H um r&o indispens"#el, sendo que nele acontecem os principais e#entos da di&esto e absoro. 5ua estrutura especialmente adaptada para essa funo, possuindo &rande "rea de superf:cie para a di&esto e absoro, sendo ainda muito aumentada pelas pre&as circulares, #ilosidades e micro#ilosidades. 'ode #ariar entre 5 a M metros de comprimento e di#idido entre duodeno, =e=uno e :leo. /uodeno? a primeira poro do intestino del&ado, recebe este nome por ter seu comprimento apro imadamente i&ual ! lar&ura de do$e dedos, CK5cmD. < a (nica poro do intestino del&ado que fi a, no possui mesentrio. Apresenta 3 partes? 2D 'arte 5uperior ou 2W poro O ori&ina7se no piloro e estende7 se at o colo da #es:cula biliar. KD 'arte /escendente ou KW poro O desperitoni$ada, e possui o Ducto Coldoco e o Ducto Pancreatico. 4D 'arte Hori$ontal ou 4W poro 3D 'arte Ascendente ou 3W poro )e=uno? a parte do intestino del&ado que fa$ continuao ao duodeno, recebe este nome porque sempre que aberto se apresenta #a$io. H mais lar&o, apro imadamente 3 cm, sua parede mais espessa, mais #ascular e de cor mais forte que o :leo. Yleo? o ultimo se&uimento do intestino del&ado que fa$ continuao ao =e=uno, recebe este nome por sua relao com o osso il:aco. H mais estreito e suas t(nicas so mais finas e menos #asculari$adas que o

=e=uno. /istalmente o :leo desemboca no intestino &rosso, num orif:cio que recebe o nome de stio ileocecal. A maior parte do =e=uno est" situada no quadrante superior esquerdo, enquanto a maior parte do :leo situa7se no quadrante inferior direito. O =e=uno e o :leo ao contrario do duodeno so mo#eis. 3.9 I&$e!$i&o 6ro!!o <nquanto o intestino del&ado participa do processo de absoro de nutrientes, o intestino &rosso a poro do 5istema /i&estrio respons"#el pelo importante processo de absoro da "&ua, ele absor#e a "&ua com tanta rapide$ que, em cerca de 23 horas, o material alimentar toma a consist6ncia do bolo fecal. <le constitui a parte final do tubo di&esti#o e possui rica flora bacteriana. O intestino &rosso pode ser comparado a uma ferradura aberta para bai o, mede cerca de Z,5 cm de di@metro e 2,5 m de comprimento. <le se estende do :leo ate o anus e esta fi o ! parede posterior do abdome pelo mesecolo. <le se diferencia do intestino del&ado pelo calibre, as t6nias, os haustros e os ap6ndices apiplicos. T mais calibroso que o intestino del&ado e por isso possui o nome de intestino &rosso, seu calibre #ai afinando &radati#amente conforme #ai che&ando ao canal anal. As t6nias do clon, so tr6s fai as de apro imadamente 2 cm de lar&ura e que percorrem o intestino &rosso em toda a sua e tenso. 5o mais e#identes no ceco e no clon ascendente. Os h"ustros do clon so abaulamentos ampulares separados por sulcos trans#ersais. Os ap6ndices epiplicos so pequenos pin&entes amarelados constitu:dos por tecido con=unti#o rico em &ordura. Aparecem principalmente no clon si&moide. O intestino &rosso di#idido em 3 partes principais? ceco, clon, Cascendente, trans#erso, descendente e si&moideD, reto e @nus. A primeira o ceco, se&mento de maior calibre, que se comunica com o :leo. 'ara impedir o reflu o do material pro#eniente do intestino del&ado,

e iste uma #"l#ula locali$ada na =uno do :leo com o ceco O #"l#ula ileocecal. 9o fundo do ceco encontramos o Ap6ndice +ermiforme. Bo&o aps temos o clon, que se prolon&a do ceco ate o anus. 0olo Ascendente O a se&unda parte do intestino &rosso, passa para cima do lado direito do abdome a partir do ceco para o lobo direito do f:&ado, onde se cur#a para a esquerda na fle ura direita do colo, Cfle ura hep"ticaD. 0olo Arans#erso O a parte mais lar&a e mais m#el do intestino &rosso, ele cru$a o abdome a partir da fle ura direita do colo ate a fle ura esquerda do colo, onde cur#a7se inferiormente para tornar7se colo descendente. A fle ura esquerda do colo, Cfle ura espl6nicaD, normalmente mais superior, mais a&uda e menos m#el do que a fle ura direita do colo. 0olo /escendente O passa retroperitonealmente a partir da fle ura esquerda do colo para a fossa il:aca esquerda, onde ele continuo com o colo si&mide. 0olo 5i&mide O caracteri$ado pela sua ala em forma de -s., de comprimento #ari"#el. O colo si&moide une o colo descendente ao reto. A terminao das tenias do colo, apro imadamente a 25 cm do anus, indica a =uno reto7si&mide. O reto recebe este nome por ser quase retil:neo. <ste se&mento do intestino &rosso termina ao perfurar o diafra&ma da pel#e, Cm(sculos le#antadores do @nusD, passando a se chamar canal anal. O canal anal bastante curto, possuindo cerca de 4 cm de comprimento, importante por apresentar al&umas forma%es essenciais para o funcionamento intestinal, das quais podemos citar os esfincteres anais. O esf:ncter anal interno o mais profundo, e resulta de um espessamento, de fibras musculares lisas circulares, sendo consequentemente in#olunt"rio. O esf:ncter anal e terno constitu:do por fibras musculares estriadas que se disp%e circularmente em torno do esf:ncter anal interno, sendo este #oluntario. Ambos os esf:ncteres tem que rela ar antes que a defecao possa ocorrer. 'eristaltismo 7 so ondas perist"lticas intermitentes e bem espaadas que mo#em o material fecal para interior do colo ascendente, trans#erso e descendente. [ medida que se mo#e atr"s do colo, a a&ua

continuamente reabsor#ida das fe$es, pelas paredes do intestino, para o interior dos capilares. As fe$es que ficam no intestino &rosso por um per:odo maior perdem o e cesso de "&ua, desen#ol#endo a chamada constipao. Ao contrario, mo#imento r"pidos do intestino no permitem tempo suficiente para que ocorra a reabsoro de "&ua causando diarreia. 'eritnio 7 o peritnio a mais e tensa membrana serosa do corpo. A parte que re#este a parede abdominal denominada peritnio parietal e a que se reflete sobre as #:sceras constitui o peritnio #isceral. O espao entre os folhetos parietal e #isceral do peritnio denominada ca#idade peritoneal. /eterminadas #:sceras abdominais so completamente en#ol#idas por peritnio e suspensas na parede por uma del&ada l@mina fina de tecido con=unti#o re#estida pela serosa, contendo os #asos san&u:neos. A estas pre&as dado o nome &eral de mesentrio. 3.; Or)#o! A&e o! Os r&os ane os so &l@ndulas que ficam situadas ao lon&o do aparelho di&estrio secretando l:quidos que au iliam na di&esto. /estacam7se as &l@ndulas sali#ares, &l@ndula partida, &l@ndula submandibular, &l@ndula sublin&ual, f:&ado e #es:cula biliar. As &l@ndulas sali#ares so di#ididas em dois &rupos? &l@ndulas sali#ares menores e &l@ndulas sali#ares maiores. A sali#a um liquido #iscoso, claro, sem &osto e sem odor que produ$ido por essas &l@ndulas mucosas na ca#idade da boca. As &l@ndulas sali#ares menores so as labiais, palatinas, lin&uais e molares. As &l@ndulas sali#ares maiores so as partidas, submandibulares e sublin&uais. Gl@ndula 'artida O a maior das tr6s e situa7se na parte lateral da face, abai o e adiante do pa#ilho da orelha. ,rri&ada por ramos da artria cartida e terna. ,ner#ada pelo ner#o aur:cula temporal, &lossofar:n&eo e facial. Gl@ndula 5ubmandibular O arredondada e situa7se no trian&ulo submandibular. H irri&ada por ramos da artria facial e lin&ual. Os ner#os

secretomotores deri#am de fibras parassimp"ticas craniais do facial> as fibras simp"ticas pro#em do &@n&lio cer#ical superior. Gl@ndula 5ublin&ual O a menor das tr6s e locali$a7se abai o da mucosa do assoalho da boca. H irri&ada pelas artrias sublin&uais e submentonianas. Os ner#os deri#am de maneira id6ntica aos da &l@ndula submandibular. 3.;.1F7)ado 5endo a maior e mais #olumosa &l@ndula do or&anismo tambm considerado uma #:scera abdominal. Aem como funo da di&esto, secretar a bile, uma secreo #erde amarelada que passa para o duodeno atra#s da #es:cula biliar que arma$ena a secreo e a libera quando &orduras entram no duodeno. A bile emulsiona a &ordura e a distribui para a parte distal do intestino para a di&esto e absoro. 5endo indispens"#el ao funcionamento do or&anismo humano tem como outras fun%es a metaboli$ao de carboidratos, lip:dios e prote:nas, bem como o processamento de f"rmacos e hormnios. < creta tambm bilirrubina e sais biliares alm de fa$er arma$ena&em de &licose, fa&ocitose e ati#ao de #itamina /. 5ua locali$ao na re&io superior do abdmen, lo&o abai o do diafra&ma, ficando mais a direita, isto , normalmente KS4 de seu #olume esto a direita da linha mediana e 2S4 a esquerda. 'esa cerca de 2,500&. 'ossui duas faces? diafra&m"tica e #isceral e dois lobos? direit e esquerdo, a di#iso dos lobos estabelecida pelo ligamento falciforme, sendo o lobo direito, pelo menos duas #e$es maior que o esquerdo. A face diafra&m"tica, C@ntero7posteriorD, con#e a e lisa relacionando7se com a c(pula diafra&m"tica. A face #isceral, Cpstero7inferiorD, irre&ularmente cnca#a pela presena de impress%es #iscerais. H subdi#idida em 3 lobos, Cdireito, esquerdo, caudado e quadradoD. <ntre o lobo direito e o quadrado encontramos a #es:cula biliar, e entre o lobo direito e o caudado, h" um sulco que alo=a a #eia ca#a inferior. <ntre os lobos caudado e quadrado, h" uma fenda trans#ersal? a porta do

f:&ado, Cped:culo hep"ticoD, por onde passam a artria hep"tica, a #eia porta, o ducto hep"tico comum, os ner#os e os #asos linf"ticos.

3.;., Ve!7.ula <iliar 5ituada na face #isceral do f:&ado, mede de Q a 20 cm de comprimento e tem cerca de 50 ml de capacidade para arma$enar a bile que secretada pelo f:&ado. 5ua relao com o duodeno to intima que a parte superior do mesmo normalmente manchada com bile no cad"#er. O /ucto Cstico li&a a #es:cula biliar ao Ducto Hepatico comum, formando o Ducto Coldoco, este desce posteriormente a parte superior do duodeno e situa7se na face posterior da cabea do p@ncreas. 9o lado esquerdo da parte descendente do duodeno, o ducto coldoco entra em contato com o Ducto Pancretico Principal.

3.;.3 =H&.rea! O p@ncreas produ$ atra#s de uma secreo e crina, o suco pancre"tico que entra no duodeno atra#s dos ductos pancre"ticos, uma secreo endcrina produ$ &luca&on e insulina que entram no san&ue. O p@ncreas produ$ diariamente 2K00 a 2500 ml de suco pancre"tico. Aem como funo dissol#er carboidratos, prote:nas, tri&liceridios e "cidos nuclicos. O p@ncreas achatado no sentido @ntero7posterior, ele apresenta uma face anterior e outra posterior, com uma borda superior e inferior e sua locali$ao posterior ao estma&o. O comprimento de 2K,5 a 25 cm e seu peso na mulher de 23,\5& e no homem 2Z,0M&. H di#idido em cabea, Calo=a7se na cur#a do duodenoD, colo, corpo, Cdi#idido em tr6s partes? anterior, posterior e inferiorD e cauda.

CONSIDERAIES FINAIS

/iante de tantas informa%es adquiridas atra#s do estudo detalhado dos sistemas respiratrio, di&estrio e ner#oso, podemos nos considerar mais preparados para desempenhar a profisso que escolhemos, e ao cuidar e nossos futuros clientes teremos o conhecimento necess"rio sobre as comple as estruturas que formam tais sistemas. 9este trabalho pudemos obser#ar e compreender a comple idade e perfeio com formado o corpo humano.

REFERJNCIAS <I<?IO6RFICAS

IO88<,].B> /ABB<^,A,1 Anatomia orientada pra cl:nica, 8io de )aneiro? Guanabara ]oo&an, K00Q. /A9G<BO, ).G>1AAA,9,, 0.A, Anatomia humana sist6mica e se&uimentar para o estudante de medicina. 5o 'aulo? <ditora ateneu, K00K GA8/9<8 < <AAB. Anatomia Geral O ,ntroduo a Anatomia O <studo 8e&ional do 0orpo Humano. 4. <d. 8io de )aneiro? Guanabara ]oo&an> 2\Q2> 2\Q2. ' 4.\ AO8AO8A, G.). 'rincipios de anatomia humana.20 <d. 8io de )aneiro, Guanabara ]oo&an,K00Q

Você também pode gostar