Você está na página 1de 14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejos
eassensaesprazerosasdobaixocorporali
LUSFELIPERIOS,1RICHARDPARKER,2andVERIANOTERTO,JUNIOR3
AuthorinformationCopyrightandLicenseinformation

SeeotherarticlesinPMCthatcitethepublishedarticle.

Introduo

Goto:

Nasltimasdcadas,atemticadavidasexualvemsevisibilizandonaacademia(enasociedade)comrelevoe
importncia(VANCE,1995).ComonoslembraFoucault(1993a),issosedeveaofatode,namodernidade,a
sexualidadeserpercebidacomopontodeintersecoentreindivduoesociedade,operacionalizadorade
problemticasrelacionadasvida,sade,doenaemortetodasdeespecialinteresseparapolticaslocais
eglobais.Temosnasexualidadeumlugarestratgicoparaagestodepopulaes.
Podemosdizerquefoinumaperspectivaderefletirsobreosperigosdosexoqueosanosde1980viram
emergirnoBrasilumasriedeestudossobreasexualidade,sobreoriscodaspessoascontraremInfeces
SexualmenteTransmissveis(IST),dentreelasaAids,esobreagravideznaadolescncia.Semquerer
retomaraquiumarevisodecomoevoluramessesdoiscamposdeestudos(videCALAZANS,2000RIOSet
al.,2002),gostaramosderesgatardasperspectivasqueconsideramosmaispromissoras,frutodosdebatesdos
ltimosanos,umasinalizaoquemuitasvezesfoidita,masquepoucoslevaramasrionaelaboraode
pesquisase/ouintervenes:aimportnciadasculturasreligiosasnaconstruodasexualidadenaproduoe
reproduodavidasocial(cf.especialmenteMACHADO,1996RIOS,2004GIUMBELLI,2005).Talvez,
porquelevaramasriodemaisumvelhovaticniodosclssicoscientistassociaisdareligio,queapontavam
paraumfuturodesencantado,emqueareligiocederiaespaocincia(WEBER,2004BERGER,1985).
Masovaticnionosecumpriu(pelomenos,nocompletamente)nemnoBrasil,nemnomundo(HERVIEU
LGER,1997BERGER,2001MARIZ,2001e2006SOUZA,2007).
Domesmomodo,numaoutraviadereflexoquetiraofocodosexual,valerecuperaroutroimportante
ingredientenapropostadeselevarmaisasrioolugardareligiosidadequandosequerpensar(epromover)a
sadesexual:referimonosaosestudossobreasrelaespolticasentrereligieseEstado,que,dentreoutras
questes,sinalizamparaapenetraodasdiferentesformasdereligiosidadepresentesnoBrasil,sejanas
instnciasdeformulaodaspolticaspblicasbrasileiras,sejaemrecantosondeoEstadotemdificuldadede
chegar(MACHADO,2003MAFRA,2003BOHN,2004MONTERO,2006).apartirdestequadroque
queremosfazergiraranossadiscussonesteensaio.
EleconsistenumarevisodossignificadosdasexualidadenoOcidente,enfocandoseutratoaolongoda
histriadocristianismo.Nossaexpectativaadequepossailuminarascompreensesatuaissobreasquestes
referentessexualidade,dentroeforadoscontextosreligiososdoBrasilcontemporneo.Questes,lembramos,
deespecialinteresseparaospreocupadoscomvelhasenovasproblemticaslocalizadasnocampodoquese
temdenominadodedireitossexuaisereprodutivos,comrebatimentosnocampodasadepblica.
Ocorpocristo:naminhacarne,nohabitabemalgum

Goto:

CorpoeEspritosotemaschavenosdiscursosreligiososcristos,articuladosquasesempreporuma
perspectivateleolgicadesalvao,nesteounooutromundo.certoquevisesdemundoedeoutro
mundovariamdedenominaoadenominao.Talvezoquenovarie,nasdiferentestradiesdefundo
cristo,aexistnciadeumasriedetcnicasdepoder,incorporadasenquantotcnicasdesiii(FOUCAULT,
2004),quesepropem,atravsdeaessobreocorpo,viabilizaroalcancedeestadosideaisdesantidade
(nasmltiplasdefiniesquecadareligiodaotermo).Outracaractersticaqueperpassaasvriastradies
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

1/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

cristsquenelas,astcnicasdesi,emmenoroumaiorgrau,voincidirerefletirsobreasimplicaesmorais
apropsitodoqueoshumanosfazemcomosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal,iiiparasi
mesmoseparaaobradivina.
Noobstante,valefazerumaressalva:nomanualdetcnicasdesicristo,aBblia,emnenhummomento
desejosexual,erotismoousexualidadeaparecemassimnomeados.ivEstascategoriassorecentesnahistria
doOcidente,masoreferenteaosquaisestestermosremetemgrossomodo,ocontatorealoudesejadoentre
entescomimplicaesprazerosaseafetivasso,sim,falados.Acategoriamicautilizadacarne.
Nestecontexto,ocorpocarne,doqualSoPaulofoiumdosprincipaiscomentadoresdocristianismo
nascente,vpareceseafigurarcomoimportantecategoriadeentendimentodosexualedoquesedevecomele
fazer.Semnenhumapretensodeexegeseteolgica,vejamosentocomoacarneaparecenoNovo
Testamento,maisespecificamentenasepstolaspaulinas.Nelasotermotornaseemblemtico,sendo
retomadas,sculosdepois,pelosespecialistascristosorganizadosnumaestruturadeigreja,queserdominante
naEuropaedadisseminadapelomundonasprticasdecolonizao(ARIS,1987).
OVerboeacarne

naarticulaoentrecarneeVerboqueJoo(1:14),noinciodeseuevangelho,sereferevindadoCristo.
Noobstante,se,paraDeus,ocontatocomacarnenoenvolveperigo,demonstraodeSuaglria,paraos
humanosascoisasnofuncionambemassim.Mateus(26,41),jalertariasobreosriscosdacarne:Vigiaie
orai,paraquenoentreisemtentaonaverdade,oespritoestpronto,masacarnefraca.
EmPaulo,anoodecarneaindamaiscontundente,elanoserapenasfraca,masespecialmenteperigosa
paraaobradivina:Porqueeuseiqueemmim,isto,naminhacarne,nohabitabemalgume,comefeito,o
quererestemmim,masnoconsigorealizarobem.(Romanos7:18).Decertaforma,eleajudaamais
explicitamentedefinirparaoideriocristooqueserparaoOcidente,aeternalutadoEspritocontrao
corpo,entendidoacomocarne.PorqueacarnecobiacontraoEsprito,eoEspritocontraacarneeestes
opemseumaooutro,paraquenofaaisoquequereis.(Glatas5:17).
Aindaqueemmuitosmomentoscarneecorposeconfundamnaobrapaulina,comoumaemesmacoisa,em
outraspassagensPauloparecequererfazerumadistinodoreferenteparaosdoisconceitos:Porque,se
viverdessegundoacarne,morrereismas,sepeloEspritomortificardesasobrasdocorpo,vivereis.(Romanos
8:13).Estadistinoparecesugeriraexistnciadealgomaisespecficoprpriaanoodecarne:Porqueas
obrasdacarnesomanifestas,asquaisso:adultrio,prostituio,impureza,lascvia(Glatas5:19).Deoutro
modo,enquantoocorpopareceremeterprpriacondiodeexistnciahumananomundo,sendo,inclusive,
emalgunsmomentospositivadoenquantotemplodoEspritoSanto,viacarne,quehabitaestecorpo,diz
daquiloquepodeafastarapessoadoparasoprometido.EmGlatas,eemoutrosmomentosdesuaobra,viiele
nomeiaumasriedeinclinaescarnaisque,maistarde,nahistriadocristianismo,setornariaobjetode
reflexoparaosdefensoresdavidamonstica(FOUCAULT,1987).
SegundoAris(1987),emPauloospecadossedividememcincograndescategorias:ospecadoscontraDeus,
contraavidadohomem,contraoseucorpo,contraosbenseascoisas,eosdapalavra.Passemosdiretamente
paraacategoriaqueaquinosinteressa,ospecadoscontraocorpocarne,divididaemquatrosubgrupos:
Oprimeirosubgrupoconstitudopelosprostitudos:fornicarii(emgrego:pornoi).Osegundoodos
adlteros,isto,osqueseduzemamulherdooutroeasmulheresquesedeixamseduzir.[]O
terceirogrupoodosmolles(malako):particularmenteinteressanteparanserevelaalgoimportante
enovoviii[],umconjuntodeprticasqueretardamocoito,quandonooevitam,comafinalidade
degozarmelhorepormaistempo:exclusivamenteoprazer.[]SoPaulocitaaindaosmasculorum
concubitores,oshomensquedormemjuntos.[]ahomossexualidade,difundidanomundohelensticoe
consideradanormal,tornavaseumatoabominveleproibido.(ARIS,1987,p.5152)
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

2/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

Sintetizando,Aris(1987,p.52)sublinhaqueapartirdasepstolaspaulinassurgeumamoralsexual,pecados
contraocorpo,devidosaousoouabusodasinclinaessexuais,dirseaconcupiscncia.ixEmergeuma
percepodeprazersexualenquantoalgoque,aindaquedevesseestaraoserviodomultiplicai,serevela
enquantoumgozocapazdeindependnciadestemandamento.Domesmomodo,umimpulsoque,livrede
umarealizaoemtermosdeprticas,preexisteguardadanocorpo,masaqualquermomentopodendoser
capazdefazloagiremseusprpriostermos,demodocontrrioaosmandamentosdivinos.Estinaugurado,
conformeFoucault(1993b),odesejosexual.
Situado,comSoPaulo,oiderioqueorientaramoralsexualcrist,delederivarumconjuntoinicialde
tcnicasdesi:asprescriesparatornaraspessoasafeitasobradivinasobreasquaisretomaremosmais
adiante.Porora,valepontuarquenessalinhaque,nosprimeirossculosdocristianismoenocontextoda
formaododiscursomonsticocatlico,asinclinaescarnaisseroretomadasnombitodoquesechamou,
deformaumtantomaissistematizada,deoitoespritosdomalousimplesmentevcios(FOUCAULT,
1987).
ComentandoaformaodosprincpiosmonsticoscristosnaobradeCassiano(370435),Foucault
(1987)apontacomoosvcios,aospares,tmentresirelaesparticularesdealianaecontinuidade:orgulhoe
vanglria,preguiaeacedia,avarezaeclera,fornicaoegula.Suasinterligaessefazemacompanharde
umahierarquizao,demodoqueoltimodosparescitadosganhaumrelevoespecial.Ovciodafornicao
assumirlugarprivilegiadocomrelaoaosoutrosvcios,numencadeamentocausal,ondeagulaacendea
fornicaoesseprimeiroparengendraaavareza(apegoaosbensterrenos)fazendonasceremrivalidades,
disputaseiraproduzse,ento,oabatimentodatristezaqueprovocaaversopelavidamonsticacomoumtodo
eaacedia.Destarte,aimplicaolgica:jamaissepodervencerumvciosenosetriunfarsobrequele
sobreoqualestapoiadoemltimainstncia,senosetriunfarsobreacarne.
Aindasobreafornicao:nopodeserdesenraizadasemamortificaocorporal,viglias,jejuns,otrabalho
quemiocorpo.Oquenoexclui[]ocombatequeaalmadevetravarcontrasimesma,poisfornicao
podenascerdopensamento,deimagensedelembranas(FOUCAULT,1987,p.2728).Emcontraposio,
ocombatecontraaguladevesercomedido,hajavistaquenopodemosrenunciar,detodo,aoalimento.Neg
lototalmente,atamorte,seriatambmpecado.Domesmomodo,diremos,algodaordemdafornicao
precisaexistir,senoentreosmonges,pelomenosentreosfiisleigos,demodoqueareproduosocial
aconteaeaordenaodocresceiemultiplicaisecumpra.
Valeentodestacarque,enoquetangesimplicaesdasprticaseinclinaescarnaisparaoquehoje
chamamosreproduosocial,omesmoPaulo,topreocupadocomasquestescarnaisdoscristos,emesmo
queconsiderasseoidealdacastidade,xquemvaioferecerosrecursosparasituaravidasexualdentrodo
casamento,bemcomoasdossolteirosedosvivos,comoapresentadoem1Corntios7:140.xi
Opastorado

Tambmimportanterefletirsobrequaisso,ecomooperam,osmecanismosparaqueasdiretrizesdo
cristianismosecumpramemseusseguidores.EmOmnesetSingulatim,Foucault(2006)xiidiscuteopoder
exercidopelocristianismosobreosadeptos,atravsdodispositivodopastoradoemoutraspalavras,as
tecnologiasdepoderfeitastecnologiasdesi.Ametforadocuidadoprestadopelopastoraoseurebanho,para
falardagestodecomunidadesnoumainvenodocristianismo.Elavaiaparecerentregregose
hebreus,xiiimasvaiganharnovosentidonocontextocristo.
Naconcepocrist,opastordeveprestarcontasnosdecadaumadasovelhas,masdetodasassuas
aes,detodoobemouomalquesocapazesderealizar,detudooquelhesacontece(FOUCAULT,2006,
p.367).Ocristianismoinstitui,ento,umintercmbioeumacirculaocomplexosdepecadosedemritos
entrecadaovelhaeseupastor:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

3/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

Opecadodaovelhatambmimputvelaopastor.[]ajudandoseurebanhoaencontrarasalvao,o
pastorencontrartambmasua.Mas,salvandosuasovelhas,correoriscodeseperdersequisersalvar
asimesmo,devenecessariamentecorreroriscodeestarperdidoparaosoutros.Seeleseperder,o
rebanhoqueficarexpostoaosmaioresperigos.(FOUCAULT,2006,p.367)
EstesparadoxosajudamaacentuaroquesersublinhadoporFoucault(2006)comoumacomplexidadedos
vnculosmoraisassociandoopastoracadamembrodeseurebanho,individualmente.Afinal,Nobastasaber
emqueestadoseencontraorebanho.necessriotambmconhecerodecadaovelha.Essesvnculosno
dizemapenasrespeitovidapblicadosindivduos,mastambmaosseusatosnosnfimosdetalhes:opastor
deveserinformadodasnecessidadesdecadacomponentedorebanho,e[]devesaberoquepassanaalma
decadaum,conhecerseuspecadossecretos,suaprogressonocaminhodasantidade.(FOUCAULT,2006:
368369)
Paradarcontadesseconhecimentonecessrioparaaconduodorebanho,ocristianismoirreelaborardois
elementosadvindosdomundohelnico:oexamedeconscinciaeadireodeconscincia.
Oexamedeconscincia,sabese,eracomumentreospitagricos,osesticoseosepicuristas,quenele
viamummeiodeprestarcontascotidianamentesobreobemeomalrealizadocomrelaoaosseus
deveres.Assim,sepodiamedirsuaprogressonocaminhodaperfeio,ouseja,odomniodesieo
imprioexercidosobreasprpriaspaixes.Adireodeconscinciaeratambmpredominanteem
certosambientescultivados,mastomavaentoaformadeconselhosdadosesvezesretribudosem
circunstnciasparticularmentedifceis:naaflio,ouquandosesofriadeumgolpedesorte.
(FOUCAULT,2006,p.369).
Nopastoradocristo,oexamedeconscincianoterointuitodecultivaraconscinciadesi,maspermitira
pessoaabrirseinteiramenteaoseudiretor:revelarlheasprofundezasdaalma.Jadireodeconscinciase
constituiremumaligaopermanente:aovelhanosedeixarconduzirapenasnocasodeprecisarenfrentar
algumpassoperigosoelasedeixarconduziremcadainstante.Paraocristianismo,dizFoucault(2006),hum
vnculoentreaobedinciatotaleoconhecimentodesi,articuladoemediadopelaconfissoaalgum.
Foucault(2006)noslembra,entretanto,quenosprimeirostemposdocristianismo,antesdeseinstalaratcnica
daconfissorestritarelaodualentreopastoreaovelhaera,oquechamaremosaquidetestemunho
pblico,aprincipalformadelidarcomopecado:
Oexomologsiseraoritualpeloqualumindivduosereconheciacomopecadorecomopenitente.
Compreendiamuitascaractersticas:primeiramente,opecadorpossuaestatutodepenitenteparaum
perodoquepoderiaserdequatroadezanos,eesseestatutoafetavaoconjuntodesuavida.[]sua
vidanosepareceriamaissdosoutros.Mesmodepoisdareconciliao,certascoisaslhe
permaneceriamproibidas:porexemplo,nopoderiasecasaroutornarsepai.(FOUCAULT,2006,p.
369)
FinalmentealtimatransformaoparaFoucault(2006,p.370)talvezamaisimportante:
todasestastcnicascristsdeexame,deconfisso,dedireodeconscinciaedeobedinciatmuma
finalidade:levarosindivduosatrabalharnasuaprpriamortificaonestemundo.Nestecontexto,a
mortificaooupenitncia,enquantoformaderelaoparaconsigomesmo,assumeosentidode
rennciaaestemundoeasimesmo:umaespciedemortecotidiana.Mortequeconsideradapordar
avidanooutromundo.
Odispositivoestava,ento,pronto:acentralidadedospecadosdacarne,nomodocomosesituamnaordemdo
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

4/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

mundoeemsuasimplicaesparaosindivduosojogodocontroleparasabereodadisciplinaparafazer,
pormeiodopastorado,oscristosresponsveisporsiepelosoutros.E,nosemsuasvidaspblicaseem
seusatos:oimperativodoexomologsise/oudaconfissotornapossveldesemboscartudooquede
fornicaosecretapossaseocultarnosmaisprofundosvincosdaalma(FOUCAULT,1987,p.28).
Outrasvozes:artimanhasdacarne

Goto:

ConcordandocomFoucault(1993a,1993b,2006,1987)eAris(1987),osexualouacarnepareceassumir,no
ideriocristo,umacentralidadeque,dealgummodo,chegaaosdiasatuais,atualizadas,porexemplos,nas
polmicassobreasexualidadedosjovens,ouousodacamisinhaentrecasadosenocasados.Masdeixando
paraoutromomentoumadiscussosobreautilizaodesteiderionostemposatuais(cf.RIOSetal.,
2008bRIOSetal.,2008a),precisamosvoltarnotempoafimdebuscar,poroutrasvozessobreocorpoesobre
acarne.
Refletindosobreosmuitosparticularismosdocristianismoeomodocomoospreceitosmoraiscristosse
atualizariamaolongodosmuitossculosdecristianismonaEuropa,Flandrin(1987,p.146)questionase
haveriaadesoverdadeiraeprofundadoutrinacristousomentemanifestaoexternaderespeitoques
visavasalvarasaparncias.
Tomandoocristianismofrancscomoexemplo,Flandrin(1987)lembraque,emgeral,aleituradabaixa
fecundaodoscasamentos,doaumentodonmerodenascimentosilegtimosedasconcepesprnupciais
entreoscamponesesemmeadosdosculoXVIIIaosnossosdias,destacamcomocausaoprocessode
descristianizaodestegrupo.Poroutrolado,historiadoresafeitosReformaCatlicaafirmamqueas
camponesasfrancesasnohaviamsidoverdadeiramentecristianizadasantesdosculoXVIIatento,estas
teriampermanecidoprofundamentepags.Flandrin(1987,p.147)objeta:
Nocreioqueessasnoessejamoperatriasquandotratamosdahistriadasmentalidadesedos
comportamentosenodepropagandaideolgica.Osfranceses,inclusiveosdocampo,foram
cristianizadosdesdeaAltaIdadeMdiaederamdesdeentotodotipodeprovasdesuaf,provas
inequvocas,doseupontodevista:participaoaoculto,pagamentododzimoedeoferendaspiedosas,
peregrinaes,cruzadas,heresias,guerrasdereligio.OqueospropagandistasdaReformaCatlica
chamaramdepaganismomepareceantesumcristianismoparticular,caracterizadoporseuarcasmoe
pelamarcadasmentalidadescamponesas.
Oscamponeseseramcristossuamaneirahummilnio,comoosoutrosgrupossociaiseramcada
qualaseumodo.Osnobres,quequandonofaziamaguerra,faziamamorcomasdamasdacorte,
erammaiscristos?Maisbemcristianizados?Eosburgueses,cujavirtudecardinaleraaavareza?Eos
conquistadores,cujaavidezecujasatrocidadessobemconhecidas,masque,poroutrolado,se
recusavamcategoricamenteaterrelaessexuaiscomasmexicanasquelheseramoferecidasantesque
fossembatizadas[].Definitivamente,cadaqualeracristosuamaneira,quenuncaeraados
telogos,nemanossa.
Oquegostaramosdeapontar,juntocomFlandrin(1987),que,seimportanterefletirmossobreosncleos
durosdaculturareligiosa,suasmaterializaesemtextos,quedecertomodofixamumidealprescritivode
cristandade,issonosignificadizerqueontemehojeredescriesdanormatenhamdeixadodeexistirna
prtica.Nosredescriesidiossincrticas,prpriasaomodocomoosujeitosingulararticulaopreceitono
seuprocessodetornarsehumanotambmexistiramoutraslinhagensconceptuaiscoletivamente
compartilhadas,outrasticasconcorrentes,quesesomaramparaapreenderacarne.
LembramosaquideBakhtin(1996),especialmentesuaabordagemdeAculturapopularnaIdadeMdiaeno
Renascimento:ocontextodeFranoisRabelais.xivPormeiodasobrasdeRabelais,produzidasnomomentoda
passagemdaIdadeMdiaparaoRenascimentoebaseadasnosacontecimentosdocotidiano,Bakhtin(1996,p.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

5/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

3)nosdescreveooutroladodamoeda(oudacarne,sendoinevitvelotrocadilho),aquiloquesepassaao
largodo,ouatravessao,confessionrio.Oqueoscristosviviamnasruasenasigrejas,masquenose
expressavampositivamentenaliteraturaeclesistica:Omundoinfinitodasformasemanifestaesdoriso
(que)opunhaseculturaoficial,aotomsrio,religiosoefeudaldapoca.Prossegueoautor:
Dentrodasuadiversidade,essasformasemanifestaesasfestaspblicascarnavalescas,osritose
cultoscmicosespeciais,osbufesetolos,gigantes,anesemonstros,palhaosdediversosestilose
categorias,aliteraturapardica,vastaemultiforme,etc.possuemumaunidadedeestiloeconstituem
parteeparcelasdaculturacmicapopular,principalmentedaculturacarnavalesca,unaeindivisvel.
(BAKHTIN,1996,p.34)
Bakhtin(1996)descrevecristosquefestejavamacarneebrincavamcomaquiloqueaIgrejatemia,rejeitava
ousimplesmentequeriamantersobseucontrole.Mostraumpovoqueironizavaeriadascoisassagradas:
Nosetratanaturalmentederitosreligiosos,nognero,porexemplo,daliturgiacrist,qualelesse
relacionamporlaosgenticosdistantes.Oprincpiocmicoquepresideaosritosdocarnaval,libertaos
totalmentedequalquerdogmatismoreligiosooueclesistico,domisticismo,dapiedade,eelessoalm
disso,completamentedesprovidosdecartermgicoouencantatrio(nopedemnemexigemnada).
Aindamais,certasformascarnavalescassoumaverdadeirapardiadocultoreligioso.[]Elas
pertencemesferaparticulardavidacotidiana.(BAKHTIN,1996,p.54)
Eleapresentaumaculturadocotidianoque,aindaquesearticulassecomelementosdaculturareligiosa,os
indexavaemseusprpriostermos.Elainvertiaovalorqueasegundaquerialheatribuir.Referimonosem
especialcarne,profundamenteexaltadanoqueoautordenominouprincpiodavidamaterialecorporal:
imagensdocorpo,dabebida,dacomida,dasatisfaodenecessidadesnaturais,edavidasexual(BAKHTIN,
1996,p.16).Estsenombitodorealismogrotesco,sistemadeimagensondeocsmico,osocialeo
corporalestoligadosnumatotalidadevivaeindivisvel,constituindoumconjuntoalegreebenfazejo.Neleh
orebaixamentoatransfernciaparaoplanomaterialecorporaldetudoqueelevadoeespiritual,ideale
abstrato.
NestecontextoataBbliamanualdetcnicasdesidoscristoseraparodiada,extraindosedotextosagrado
osdetalhesmateriaisecorporaisdegradanteseterraaterra.Estsenombitodadegradaovivificante,onde
obaixocorporal,osrgosgenitais,oventreeotraseiroganhamsuasmelhoresemaispositivasexpresses.
Assinalaoautor:
Degradarsignificaentraremcomunhocomavidadaparteinferiordocorpo,adoventreedosrgos
genitais,eportanto,comatoscomoocoito,aconcepo,agravidez,oparto,aabsorodealimentose
asatisfaodasnecessidadesnaturais.Adegradaocavaotmulocorporalparadarlugaraumnovo
nascimento.Eporissonotemsomenteumvalordestrutivo,negativo,mastambmumpositivo,
regenerador:ambivalente,aomesmotemponegaoeafirmao.(BAKHTIN,1996,p.19)
Podemosdizerque,nessecontexto,fornicaoegula,semperdersuacentralidadeparaavidahumana,tornam
seobjetosdeoutraformadetcnicasdesi:adoexcessoqueregeneraerecriaomundo.Noobstante,esta,e
demodoinusitado,aomesmotempoemquenegaadistinoentrecarneeEsprito,areafirma.Sejaporquea
gramticautilizadaamesma,sejaporqueorisospodesurgirnamedidaemqueaordem,que
supostamentetodosdevemobedecer,estsendodesestabilizada,estsendoobjetoescancaradodeburlaede
blasfmia.Eparaqueorisocontinueaexistir,nofinaldascontas,aordemdevepreponderarassimseh
subverso,concomitantementehreiteraodadisciplinabblica.
Ocorpoeasexualidade:acarnefeitarisconosdiasatuais
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

Goto:
6/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

DaIgrejanascenteaosdiasatuais,ocristianismocresceuesemultiplicou.Aolongodossculos,disputas
sobreossentidosdaletradosprimeirosapstoloscriaramfraturas,cismas,reformasecontrareformas.xvEsea
religiosidade,comosepensava,nofoierradicadadomundomoderno(BERGER,1985e2001),podemos
dizerqueso20sculosaolongodosquaisocristianismoinfluenciaeinfluenciadoporoutrosmodosde
conduzirtcnicasdepoderedesinaformaoemanejodeindivduosepopulaes.Assim,aindaqueonosso
focoaquiestejanosdispositivosreligiososcristosnaapreensodocorpoedacarne,nopodemos
desconsideraroutrosdispositivosinstitucionaisnodilogocomosprimeiros.Nocasocontemporneo,oEstado
laicotemseapresentadocomoumainstituiodeondeestesdispositivossomaisfortementeelaboradosdele
noescapandonemmesmoatentativadecontrolesobreoqueditoefeitopelasdiferentesreligies.
Mas,sublinhamos,nodevemospensarqueestesdoisregimesdeintervirnosindivduosegrupospara
constituirasexualidadeeareproduosocialoreligiosoeoestatalseencontramtoafastadose
dicotmicos,comomuitasvezespensado.Lembremos,comWeber(2004),quevemdaprpriatica
religiosa(protestante)muitodoquefazoespritoquepossibilitouocapitalismomodernoeoEstadoburgus
seconstituiremnoapenascomoummododeoperareconomicamente,masumverdadeirosistemacultural,ou
seja,capazdeengendrarpessoasafeitaseprontasparareproduzilo:
[]aascesepuritanacomotodaasceseracionaltrabalhavacomofimdetornaroserhumano
capazdeenunciarafirmativamenteefazervaler,emfacedosafetos,seusmotivosconstantes,em
particularaquelesqueelamesmalheinculcava:comofim,portanto,deeduclocomouma
personalidade,nestesentidodapsicologiaformal.Poderlevarumavidasemprealerta,consciente,
clara,aocontrriodoquesefalaemmuitasdasrepresentaespopulares,erametaeliminara
espontaneidadedogozoimpulsivodavida,amissomaisurgentebotarordemnacondutadevidade
seusseguidores,omeiomaisimportantedaascese.Todosessespontosdevista,quesodecisivos,
encontramseestampadosnasregrasdomonasticismocatlicotantoquantonosprincpiosdeconduta
devidacalvinistas.[]Fcilcaptar,poroutrolado,emquepontosedavaocontrasteentreaascese
calvinistaeamedieval:nasupressodoscosiliaevanglicae,comisso,natransformaodaasceseem
ascesepuramenteintramundana.(WEBER,2004,p.108109)
SegundoWeber(2004),areformaprotestanteviria,paulatinamente,mudarostermosdoqueserianecessrio
paraalcanarseooutromundo:eliminaodamagiacomomeiodesalvaosupressodasmortificaes
corporais,quedarlugaraasceseviaotrabalhonestemundopermissodoacmulo,aindaqueaustero,de
bens,enquantodemonstraodafruiodagraa.Essenovocontextosimblicoconstituirsolopropciopara
odesenvolvimentodoracionalismoburgus.Apartirdeentoocaminhoestabertoparaumaperspectiva
seculardeestarnomundo,paraaemergnciadeumEstadolaicodissociadodamagiaereligioaomenos
pretensamente.xvi
Noqueconcerneaonossoobjetodeinteresse,Foucault(1993ae1993b)lembraque,noprocessode
modernizaodoocidente,asexualidadedeixadeserpercebidacomomediadoraparaoacessoaooutro
mundo.Noobstante,comojapontamosnoinciodesteensaio,serapreendidacomooperacionalizadorade
questesrelacionadasvidaemorte,lugarestratgicoparaagestodepopulaes.
EstamosnombitodaquiloqueFoucault(1995)denominoudebiopoder,ooperadordaarticulaoentre
tecnologiasdisciplinaresebiopolticasqueseexpandiuegeneralizouportodocorposocialduranteosculo
XIX.Oquevaicaracterizloaforadosaparelhosbiomdicosintegrandoseaosaparatosadministrativos
estatais,comfunesreguladorasdaspopulaes.
Noquesereferedisciplinarizaodossujeitos,Foucault(1995)apontaque,comaemergnciadoliberalismo,
ascondutassero,maisemais,apreendidasnumaflexibilidadeaparentedasestruturassociais.Modooperativo
quegaranteocontrole,intensificandooeampliandooportodocorposocialaomesmotempoemqueos
indivduossosignificadoscomolivresparaescolher.Nesseprocesso,anoodeseguranaconstituise
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

7/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

comocategoriachaveparaaformaodesujeitospretendidospelasnormasdoEstadocomponentedominante
damodernaracionalidadegovernamental.Nestequadro,seguranasignificaratentativadebanirqualquer
possibilidadederiscosvirtuais,provveisecalculveisatravsdenovasestatsticasdeprobabilidadetornase
aindamaispotente.Umidealqueregeosonhodoabsolutocontroledosacidenteseomitodarazo
calculada,ondeoriscoseencontraemtudoqueoindivduoaindanoaprendeuacontrolar(CALIMAN,
2006,p.207).
Aindaqueasmarcasdagestoreligiosadosrebanhostenhamsidosupostamenteapagadas,impossibilitando
quemuitasvezessevejaopastoradonaoperacionalidadedoEstadolaico,valeapenaapontar,noapenaspara
astransformaes,mastambmparaascontinuidadesnaformadoocidenteconstituiracarne/erotismo,oumais
amplamenteavidaemsociedade.Assim,Sahlins(2004)mostrarcomoasconcepescrists,comoestruturas
detempolongo,continuampresentesorientandopensamentoseaes.Osupracitadoautorsugerequenoes
comoasdeprovidnciadivinaedecidadecelestialserviriamdebaseparapensareconstituiroEstado
modernodomesmomodoaoposioentrecarneeespritoecoasubrepticiamente,mesmonasperspectivas
ditascientficasque,apartandocorpoemente,fazemdoprimeiroalgorecorrentementeperigoso.OEsprito
feitorazo,contemporaneamente,embasaasideologiasdaescolharacionalquesustentamoindividualismo,
ou,maisamplamente,omododeinterpretarcomportamentosindividuaisecoletivosaindanocampodo
clculo,doriscooudaseguranacomoindicamosacima.
Aindasobreasarticulaesentreperspectivasreligiosaselaicasnagestodepopulaes,Foucault
(2006)sublinha:
Podemosdizerqueopastoradocristointroduziuumjogoquenemosgregosnemoshebreushaviam
imaginado.Estranhojogocujoselementossoavida,amorte,averdade,aobedincia,osindivduos,a
identidadejogoqueparecenoterrelaoalgumacomodacidadequesobreviveatravsdosacrifcio
dosseuscidados.Combinandoestesdoisjogosojogodacidadeedocidadoeojogodopastoredo
rebanhonoquedenominamososEstadosmodernos,nossassociedadesrevelaramseverdadeiramente
demonacas.(FOUCAULT,2006,p.369)
Assim,nostemposatuais,nomomentomesmoemqueacarnepareceperderforadiscursivaparasepensara
salvaodaalma,odesejosexual(res)surgetriunfanteenquantofatorchaveparaoclculodosriscos,e
salvaodasociedade.Maisumavez,umlugarprivilegiadodeintervenodacoletividadesobreoindivduo,
ondeomanualdastcnicasdesideixadeseraBblia,ouosmanuaisdehigienesexualdoseugenistas,os
tratadosdossexlogoseosescritosdospsicanalistasdossculosXIXeXX.Agoraosmanuaissoas
CartilhasdeSexoSegurosempreincluindoumcaptulosobremtodoscontraceptivos!
Comefeito,considerandoainspiraodeFoucault(2006)nopargrafosupracitado,podemosseguirumadas
muitaslinhasinterpretativasqueotermodemonacoofereceenosperguntarsenoseriaeste(odemonaco)a
condiodesersujeito(d)carneentendidacomoconcupiscncianoiderioreligioso,oucomooerticono
ideriocientficomoderno?Aessnciadosexualquesenegadisciplina.Afinal,aforaertica,
essencializadapelareligioepelabiomedicina,seinterpeesubverteatodatentativadedisciplina(cf.RIOS
etal.,2008b).
ComomostramRios,Paiva,Maksudetali(2008b),dealgummodoovigiaieoraidasescriturasbblicas
continuaestratgiaparamanter,adeptos/cidados,aserviodaobra(divinae/oudoEstado),bemlonge
dastentaes.Nestecontexto,interessantenotarqueparaoModeloTransterico(PROCHASKA
VELICER,1997),omaiscitadoentreasabordagensindividualistasparaapromoodasade,asmudanasde
comportamentodevemsercompreendidaseestimuladasapartirdecincoconstrutos:estgiosdemudana,
processosdemudana,balanodecisrio,autoeficciaetentao.Nessecontextoterico,enocasodas
intervenesemsadesexualereprodutiva,atentao,enquantodesejosexual,assumeolugardacarne,que
teimaadesestabilizarosclculos,solicitadospelostcnicosaosindivduoscomoformadesemanteremseguros
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

8/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

esaudveis.
Maisalgumaspalavras

Goto:

Nossosobrevoopelasinflexesdopensamentocristosobreassensaesprazerosasedesejantesdobaixo
corporalfoifeitocomaclarezadequenoconseguiramoscobrircommaiorprofundidadeumescopohistrico
tovasto.Bemmaismodstiafoianossapretenso:nomomentomesmoemqueasreligiesvoltam,maisque
nunca,cenadaspreocupaesdegovernanteseacadmicos(DUARTEetal.,2009),mobilizarinvestimentos
empesquisasqueabordemsuasinterfernciasnoplanodaconstruodassexualidades.Nessebojo,chamar
atenoparaumconjuntodeconceitos,aquinomaisdasvezesapenasapontados,quenecessitamdemaior
aprofundamentoearticulaesnaperspectivademelhorcompreenderainflunciadoideriosobreacarneno
modocomonaatualidadesevemprocedendo,apartirdediferenteslugaresinstitucionais,agestode
indivduosepopulaesnalidacomasexualidade.xvii
Noobstante,edemodoumtantoinusitado,nesseprocessodepensarolugardacarnenahistriadoocidente
fomoslevadosumpoucomaislongeemnossasreflexes,asquais,gostaramosdecompartilharaqui,na
perspectivadeoferecermaisrecursosparamontaressaagendadepesquisasquegostaramosdeverse
configurar.
Assim,asleiturasdeAris(1987),Foucault(1993a,1993b,2006,1987),Bakhtin(1996),Sahlins
(2004),Weber(2004)eoutrosautoresosquaischamamosparaconoscodialogarnesteensaionosfizeram
questionaralgodoprprioprincpioepistemolgicoquenosconduz:oconstrucionismo.Fizeramnosindagar,
juntocomVance(1989),sobreoqueestamostomandocomoconstrudoquandofalamosdaconstruosocial
dasexualidadesobreolugardocorponestecampoepistemolgicoesobrequaladefiniodaquiloque
chamamosdesexualidade,demodotocorriqueiroepoucorefletidodentrodoprpriocamponoqualnos
localizamos.
Noteremosespao,nestetexto,paraaprofundarestasquestesluzdahistriadacarne.Aindaassim,
queremosaproveitarasindagaesdaautoraeteceralgunscomentriosadicionaissobreadensidadehistrica
dosexual.Paraseguirmosadiante,refizemosasquestesdaquelaautoranosseguintestermos:Teriaa
sexualidadecapacidadedeproduzir,elamesma,mudananascrenaseconcepesqueorientamosseres
humanosnomundo?
ConnelleDowsett(1999)respondemdemodoumtantosingularatalquesto.Elespropemasexualidade
comoalgoquevaialmdemaisumdomniosobreoqualasociedadedarsentido.Elessubvertemtantoos
termosdasteoriasessencialistascomoosdoschamadosconstrucionistasradicais,apontandoacentralidadeda
sexualidadeparaaprpriaconstruodasociedade:
Societydoesnotsimplyconstructsexuality,societyisconstructedsexually.Oncethisisacceptedwe
cannotbecontentwithimagesofmoulding,regulating,controlling.Wemustthinkofsexualityintermsof
historicallydynamicpatterningsofpracticeandrelationship,whichhaveconsiderablescopeandpower.
(CONNELLDOWSETT,1999,p.190)
Nessalinha,pensamosserimportanteconsideraradensidadefenomnicadainteraosexual:capazdegerar
novasvidase,seconsiderarmososagravosemsade(edireitos)referidosaosexual,tambmmortes
sublinhamos,tantonosnveisindividuaisquantonosnveiscoletivosdavidasocial.Semdesconsiderarofato
dequeumacontecimento,qualquerqueseja,sganhasentidoquandoculturalmentesignificado,importante
lembrarque,emdeterminadoscontextose/oumomentoshistricos,acontecimentossexuais,emsuasmltiplas
consequncias(deprazeredesofrimento),socapazesdeprovocarriscosempricos(SAHLINS,1990)que
chamempelamudanasociocultural.
OprprioSahlins(1990)vaimostrarcomoacontecimentossexuaisforamfundamentaisnamudanacultural
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

9/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

quesedesenvolveunoHavacomachegadadocapitoCooknaPolinsia.Contemporaneamente,podemos
pensarnosurgimentodaAIDScomoumimportanteexemplodoqueestamosquerendoargumentar.Aindaque
sujeitaainumerveisinterpretaesculturalmenteembasadas,nosepodenegarseupoderdeseoferecercomo
riscoempricosorganizaessociais,comumaaltacapacidademobilizadora,desestabilizadorae
modificadoradetrajetriasindividuaisecoletivasinclusivenascincias,nasmaisdiversasculturassexuaise,
maisamplamente,naprpriahistriadonorteedosuldomundo(cf.VANCE,1995).
Nessalinha,estudosdecasoetnograficamenteembasadososquaisvmsendoconstrudosentrecatlicos,
evanglicoseafrobrasileirosaologodoprojetoondeesteensaioseinserecomoumdosseusprodutos
apontamoquantoHIV,emsuadimensodeinfecosexualmentetransmissvel,vemafetandoasdiferentes
tradiesreligiosaspresentesnoBrasil.xviiiOqueseobservaque,se,porumlado,preceitosedogmas
prprioscadatradio(emesmoasdenominaesreligiosasdentrodeumamesmatradio)possibilitam
modosprpriosdelidarcomaepidemia(emrelaoaoacolhimentoaossorospositivosepreveno)por
outro,aprpriapossibilidadedeinfecopeloHIVseoferececomoacontecimentoeriscoempricoadesafiar
aquelesmesmosiderios,articuladospelasestruturasconceptuaisprpriascadaformadereligiosidade.
Assim,temsepresenciadoaoperaodeumconjuntodissonantedeprocessosdemudana,frutododilogo
entreinstnciasreligiosaselaicasdasociedadebrasileira,interpeladaspelaepidemiaemcurso.Todasdecerto
modoconvergindoparaosexual,aindaquedisputandosentidossobreasuaverdadeesobreassuas
implicaesparaaordemdomudoeareproduosocialeparaalmdoquesetemconceituadomais
comumentecomosexualidadenosreferimossrelaesdegnero,etrias,econmicasetc.
Tomandoumdosmarcadoresacimaapontadosattulodeexemplo,epensandonocontextobrasileiro,
apontamososefeitosdoHIV/Aidsnaformaodepolticaspblicasdeacessodapopulao(mais
especificamente,dosafetadospeloHIV)aosaparatosdesadeedeprevidnciasocialparasujeitosearranjos
sociais(famliasformadasapartirdecasaishomossexuais,porexemplo),emoutroscontextossciohistricos
(melhordizendo,semaAids),talvezinconcebveis.Numoutroplano,maisglobal,tambmestnoHIV/Aids
umaimportantevertentedeenfrentamentospremissasdocapitalismoneoliberalcontemporneo,coma
quebradepatentes,levadaadiantepelomesmogovernobrasileiro.
ClaroquenopodemoscreditaraoHIV/Aids,persi,asmudanasemandamento.Umaanlisedensasobre
taismudanasconsideraraspectosculturaisesciopolticosconstituintesnojogoqueenvolveinstituiesas
maisdiversas(OGs,ONGs,laboratrios,religiesetc.),emdiferentesnveiseplanos.Noobstante,oque
queremosapontaraquiqueasexualidade,nesteseemoutrosfenmenosrelacionadosaoenfrentamentoda
epidemia,ir,indubitavelmente,aparecercomopontodesada,depassageme/oudechegadaparaosembates
seoperandolocaleglobalmente.
Porfim,oscontextostericoseempricos,acimaesboados,nosfazempensarnoapenasqueocristianismo
desenvolveuumaformaprpriadepensarosexual,mas,eenfaticamente,numaconstruosexualdoprprio
cristianismo.Seguindoestalinha,apartirdosautoresaustralianos,eindomaisadiante,queremosfinalizareste
ensaiocommaisumaindagao:emquemedidaahistriapassadaepresentedacarnecrist,emsuas
diferentesdimenseseimplicaes,podenoslevarapenslacomo,elamesma,constitutivadascategoriasque
orientamahistriadoocidente?
Oncarnalinclinations:fromearlyChristianitytothepresent

ThisstudydevelopsahistoricalreviewofthemeaningsofthefleshintheWest,focusingonits
significanceinthecontextofChristianity.Ourhopeisthatastudyalongtheselinescanhelptoilluminate
currentunderstandingsofquestionsrelatedtosexualitybothwithinandoutsideofthereligiouscontexts
foundincontemporaryBrazil.Suchquestionsareofspecialinterestforthosewhoareconcernedwithboth
oldandnewproblemsfoundinthefieldthathascometobeknownassexualandreproductiverights,with
implicationsforthefieldofPublicHealth.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

10/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

Footnotes

Goto:

iAsreflexesaquiapresentadasforamelaboradasnombitodoprojetoRespostasReligiosasEpidemiadoHIV/AIDSno
Brasil,quetemfinanciamentodoU.S.NationalInstituteofChildHealthandHumanDevelopment,1R01HD05118.
PrincipalInvestigador:Dr.RichardParkerColumbiaUniversity).Oestudo,deabrangncianacional,realizadoemquatro
stiosespecficos,nasseguintesinstituiesecomosrespectivoscoordenadores:RiodeJaneiro(AssociaoBrasileira
InterdisciplinardeAIDS/ABIADr.VerianoTertoJr.)SoPaulo(UniversidadedeSoPaulo/USPDra.VeraPaiva)
PortoAlegre(UniversidadeFederaldoRioGrandedoSul/UFRGSDr.FernandoSeffner)eRecife(UniversidadeFederal
dePernambuco/UFPEDr.LusFelipeRios).Ocontedodeinteiraresponsabilidadedosautoresenorepresentaa
posiooficialdoEuniceKennedyShriverNationalInstituteofChildHealthandHumanDevelopmentoudoNational
InstitutesofHealth.Informaesadicionaissobreoprojetopodemserobtidaspeloreligi&#x000e3o@abiaids.org.brou
atravsdositewww.abiaids.org.br.QueremosregistrarnossosagradecimentosProfa.Dra.LadySelmaAlbernaz,pelos
comentriosesugestesnoprocessodeelaboraodestetexto.
ii

ValedestacarqueFoucault(2004,p.79)situaastcnicasdesinombitodeumconjuntodeprticasqueosseres
humanosutilizamparacompreenderemaquiloqueso.Eprosseguetipificandoas:Nocontextodessareflexo,tratase
deverqueessastcnicassedividememquatrograndesgrupos,ondecadaqualrepresentaumamatrizdarazoprtica:
1)astcnicasdeproduograasasquaispodemosproduzir,transformaremanipularobjetos2)astcnicasdesistemas
designos,quepermitemautilizaodesignos,desentidos,desmbolosoudesignificao3)astcnicasdepoder,que
determinamacondutadosindivduos,submetendoosacertosfinsoudominao,objetivandoosujeito4)astcnicas
desi,quepermitemaosindivduosefetuarem,sozinhosoucomaajudadeoutros,umcertonmerodeoperaessobre
seuscorposesuasalmas,seuspensamentos,suascondutas,seusmodosdeserdetransformaremseafimdeatender
umcertoestadodefelicidade,depureza,desabedoria,deperfeiooudeimortalidade.
iii

AexpressobaixocorporalutilizadaporBakhtin(1996)parasereferirspartesdocorpocomumenteassociadasaos
prazeresdocorpo,emespecialquelesdecunhosexuale,porisso,valoradasnegativamentepelocristianismo,mais
especificamenteocatolicismomedievalerenascentista,poreleestudado.
iv
Paraestaafirmao,nosbaseamosemconsultanositehttp://www.bibliaonline.com.br.Acessoem:20set.2007.Nossa
pesquisaserestringiuaoNovoTestamento.Destacamostambmqueascitaesbblicasutilizadassoas
disponibilizadasnestesite.
v
Paraefeitosdestetrabalho,nonosremeteremosnoodecarnenoVelhoTestamento,ondeelatambmrecorrente.
vi

OunosabeisqueovossocorpootemplodoEspritoSanto,quehabitaemvs,provenientedeDeus,equenosois
devsmesmos?(1Corntios,6:19).
vii

Exterminai,pois,asvossasinclinaescarnaisaprostituio,aimpureza,apaixo,avilconcupiscncia,eaavareza,
queidolatria(Colossenses3:56).
viii

NatraduoutilizadanaBbliaOnline,mollitiesassumeosignificadodeefeminado(cf.1Corntios6:9).ris
(1987)apontaparaessaformadetraduzirotermo,mas,comovemos,argumentaemfavordetraduzilocomolassido,
comosentidodeprazersexual.
ix
Assim,adverteSoPauloemRomanoseemGlatas:MasrevestivosdoSenhorJesusCristo,enotenhaiscuidado
dacarneemsuasconcupiscncias.(Romanos13:14).EosquesodeCristocrucificaramacarnecomassuaspaixese
concupiscncias.(Glatas5:24).
x
PorquequereriaquetodososhomensfossemcomoeumesmomascadaumtemdeDeusoseuprpriodom,umde
umamaneiraeoutrodeoutra.Digo,porm,aossolteirosesvivas,quelhesbomseficaremcomoeu.Mas,seno
podemconterse,casemse.Porquemelhorcasardoqueabrasarse.(1Corntios7)
xi

Mas,porcausadaprostituio,cadaumtenhaasuaprpriamulher,ecadaumatenhaoseuprpriomarido.Omarido
paguemulheradevidabenevolncia,edamesmasorteamulheraomarido.[]Novospriveisumaooutro,senopor
consentimentomtuoporalgumtempo,paravosaplicardesaojejumeoraoedepoisajuntaivosoutravez,paraque
Satansnovostentepelavossaincontinncia.Digo,porm,istocomoqueporpermissoenopormandamento.[]
Todavia,aoscasadosmando,noeumasoSenhor,queamulhernoseapartedomarido.Se,porm,seapartar,que
fiquesemcasar,ouquesereconciliecomomaridoequeomaridonodeixeamulher.Masaosoutrosdigoeu,noo
Senhor:Sealgumirmotemmulherdescrente,eelaconsenteemhabitarcomele,noadeixe.Esealgumamulhertem
maridodescrente,eeleconsenteemhabitarcomela,noodeixe.Porqueomaridodescrentesantificadopelamulhere
amulherdescrentesantificadapelomaridodeoutrasorteosvossosfilhosseriamimundosmasagorasosantos.Mas,
seodescrenteseapartar,aparteseporquenestecasooirmo,ouirm,noestasujeitoservidomasDeuschamou
nosparaapaz.Porque,deondesabes,mulher,sesalvarsteumarido?ou,deondesabes,marido,sesalvarstua
mulher?[]Ora,quantosvirgens,notenhomandamentodoSenhordou,porm,omeuparecer,comoquemtem
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

11/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

alcanadomisericrdiadoSenhorparaserfiel.Tenho,pois,porbom,porcausadainstantenecessidade,quebompara
ohomemoestarassim.Estsligadomulher?nobusquessepararte.Estslivredemulher?nobusquesmulher.Mas,
setecasares,nopecase,seavirgemsecasar,nopeca.Todaviaostaisterotribulaesnacarne,eeuquereria
pouparvos.Isto,porm,vosdigo,irmos,queotemposeabreviaoquerestaquetambmosquetmmulheressejam
comosenoastivessem[]OsolteirocuidadascoisasdoSENHOR,emcomohdeagradaraoSenhorMasoque
casadocuidadascoisasdomundo,emcomohdeagradarmulher.Hdiferenaentreamulhercasadaeavirgem.A
solteiracuidadascoisasdoSenhorparasersanta,tantonocorpocomonoespritoporm,acasadacuidadascoisasdo
mundo,emcomohdeagradaraomarido.[]Desorteque,oqueademcasamentofazbemmasoquenoadem
casamentofazmelhor.Amulhercasadaestligadapelaleitodootempoqueoseumaridovivemas,sefaleceroseu
maridoficalivreparacasarcomquemquiser,contantoquesejanoSenhor.Ser,porm,maisbemaventuradaseficar
assim,segundoomeuparecer,etambmeucuidoquetenhooEspritodeDeus.(1Corntios7:140)
xiiDecertaforma,Foucault(2006)recuperaoprojetoeasintuiesdeMarcelMauss(2003)sobreaconstruodanoo
deEuindividual/individualistaprpriaaoocidente.DizFoucault(2006,p.365):Meutrabalhodaquiemfrenteconduzao
problemadaindividualidadeou,deveriaeudizer,daidentidadeemconexocomoproblemadopoderindividualizante.
xiii

Notemosespaoparaexplorarcommaisprofundidadeasinflunciasdessesdoispovosnaformaododispositivodo
pastoradocristo.ParatalremetemosoleitordiretamenteparaFoucault(2006).
xiv
AquiimportantelembrarquealeituradeBakhtin(1996)sobreosexual,diferentementedarealizadaporFoucault,tem
umainflunciamaismarxista.Bakhtindiscuteasdimensessexuaisdaculturadasclassespopularescrists,contrapondo
acomumaculturadaselitesdapoca.
xv
Degrausdecomplexidadevariveisequeaquiforamapenassalientadosalgunsmomentosescolhidosarbitrariamente.
xvi

AshiptesesdeWeber(2004)soimportantesparaareflexosobreosurgimentoeavanodoEstadoburgusna
ordenaodavidasocial,emespecialnospasesdoNortedomundo.Noobstante,considerandoaformaodoEstado
laicobrasileiro,Montero(2006)explora,noseupercursohistrico,mltiplasformasdeinterlocuoentrereligioeEstado
navidasocial,mostrandoqueelesnuncaconseguiramficarinteiramenteafastados.Ofatoquenaatualidade,querem
pasesdoNorteoudoSul,observasecertoretornodaverdadereligiosacenapblica,processoqualificadopormuitos
autorescomoperigoso.Representantesdasreligies,deformacrescente,vmassumindoespaosdedestaquedentro
dasinstnciasdoEstado(MARIZ,2001BERGER,2001MACHADO,2003,entreoutros),comimpactosparaagarantia
deimportantesprincpiosnocampodosDireitosHumanos,emespecialodorespeitodiversidade.Paraaprofundaro
debaterecentesobreissonoBrasil,cf.Duarte,Gomesetal(2009).
xvii

Ressaltamosquemuitosdessesconceitos,aindaquenoaprofundados,estoreferenciados.Assim,abibliografia
apresentadapodeservircomoumroteiroparaorientaroutrasiniciativas,quedesdobremeaprofundemosdebatessobrea
carne.
xviii

Cf.especialmente:Rios,Paiva,Maksudetal.(2008)Rios,Aquino,MuozLaboyetal.(2008)Seffeneretal.(2008).

EoVerbosefezcarne,ehabitouentrens,evimosasuaglria,comoaglriadounignitodoPai,cheiodegraaede
verdade.(Joo1:14)

Referncias

Goto:

1.ARISPhilipe.SoPauloeacarne.In:ARISP,BJINA,editors.Sexualidades
ocidentais.BrasilienseSoPaulo:1987.pp.5053.
2.BAKHTINMikhail.AculturapopularnaIdadeMdiaenoRenascimento:ocontextodeFranois
Rabelais.HucitecSoPaulo:1996.
3.BERGERPeter.Adessecularizaodomundo:umavisoglobal.Religioesociedade.200121(1):9
23.
4.BERGERPeter.Odosselsagrado:elementosparaumateoriasociolgicadareligio.PaulinasSo
Paulo:1985.
5.BOHNSimone.EvanglicosnoBrasil:perfilsocioeconmico,afinidadesideolgicasedeterminantesdo
comportamentoeleitoral.Opin.Publica.2004out.10(2):288338.2004.
6.CALAZANSGabriela.Culturaadolescenteesade:perspectivasparainvestigao.In:OLIVEIRAM,
editor.Cultura,Adolescncia,Sade.Campinas:CEDES/COLMEX/NEPOUNICAMPArgentina,
BrasileMxico:2000.pp.4497.
7.CALIMANLucianaVieira.Dominandocorpos,conduzindoaes:genealogiasdobiopoderem
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

12/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

Foucault.In:JACVILELAAM,CEREZZOAC,RODRIGUESH,editors.Cliopsych:
subjetividadeehistria.ClioEdiesEletrnicasJuizdeFora:2006.pp.118211.
8.CONNELLRobertWilliam,DOWSETTGary.Theuncleanmotionofthegenerativeparts:frameworks
inwesternthoughtonsexuality.In:PARKERR,AGGLETONP,editors.Culture,SocietyandSexuality:
areader.UniversityofLondonLondon:1999.pp.179196.
9.DUARTELuizFernando,etal.ValoresreligiososelegislaonoBrasil:atramitaodeprojetosdeLei
sobretemasmoraiscontroversos.GaramondRiodeJaneiro:2009.
10.FLANDRINJeanLouis.Avidasexualdoscasadosnasociedadeantiga.In:ARISPhilipe,BJIN
Andr.,editors.Sexualidadesocidentais.BrasilienseSoPaulo:1987.pp.135152.
11.FOUCAULTM.ColetivoSabotagem.,editor.Astcnicasdesi.Porumavidanofascista(coletnea
MichelFoucaultSabotagem)[Acessoem:23set.2007].2004.Disponvel
em:http://www.scribd.com/doc/337824/FoucaultMichelPorumavidanaofacista#/
12.FOUCAULTMichel.Omnesetsingulatimparaumacrticadarazopoltica.In:ColetivoSabotagem.,
editor.Ditoseescritos.V.IV:Estratgia,podersaber.ForenseUniversitriaRiodeJaneiro:2006.
13.FOUCAULTMichel.Osujeitoeopoder.In:DREYFUSH,RABINOWP,editors.MichelFoucault,
umatrajetriafilosficaparaalmdoestruturalismoedahermenutica.ForenseUniversitriaRiode
Janeiro:1995.pp.231249.
14.FOUCAULTMichel.HistriadasexualidadeI:avontadedesaber.GraalRiodeJaneiro:1993a.
15.FOUCAULTMichel.HistriadasexualidadeIII:ocuidadodesi.GraalRiodeJaneiro:1993b.
16.FOUCAULTMichel.Ocombatedacastidade.In:ARISP,BJINA,editors.Sexualidades
ocidentais.BrasilienseSoPaulo:1987.pp.2538.
17.GIUMBELLIEmerson.,editor.Religioesexualidade:conviceseresponsabilidades.GaramondRio
deJaneiro:2005.
18.HERVIEULGERDanile.Representamossurtosemocionaiscontemporneosofimdasecularizao
ouofimdareligio?Religioesociedade.200118:3147.
19.MACHADOMariadasDores.Carismticosepentecostais:adesoreligiosanaesperafamiliar.Autores
AssociadosSoPaulo:1996.
20.MACHADOMariadasDores.Existeumestiloevanglicodefazerpoltica?In:BIRMANP,
editor.Religioeespaopblico.AltarEditorialSoPaulo:2003.pp.283308.
21.MAFRAClara.Ahabitaodomorro:impressesdemoradoresdeduasfavelasdoRiodeJaneirosobre
religioeespaopblico.In:BIRMANP,editor.Religioeespaopblico.AltarEditorialSoPaulo:
2003.pp.201220.
22.MARIZCeclia.CatolicismonoBrasilcontemporneo:reavivamentoediversidade.In:TEIXEIRAF,
MENEZESR,editors.AsreligiesnoBrasil:continuidadeserupturas.VozesPetrpolis:2006.pp.53
68.
23.MARIZCeclia.Secularizaoedessecularizao:comentriosaumtextodePeterBerger.Religioe
sociedade.200121(1):2539.
24.MAUSSMarcel.SociologiaeAntropologia.Cosac&NaifySoPaulo:2003.Umacategoriadoesprito
humano:anoodepessoa,anoodeeupp.367397.
25.MONTEROPaula.Religio,pluralismoeesferapblicanoBrasil.NovosEstudosCEBRAP.2006mar.
(74):4765.2006.
26.PADGUGRobert.SexualMatters:OnConceptualizingSexualityinHistory.In:PARKERR,
AGGLETONP,editors.Culture,SocietyandSexuality:areader.UCLPressLondon:1999.pp.15
28.[PubMed]
27.PROCHASKAJames,VELICERWayne.Thetranstheoreticalmodelofhealthbehavior
change.AmericanJournalofHealthPromotion.199712(1):3848.[PubMed]
28.RIOSLuisFelipe,etal.Rumoadultez:oportunidadesebarreirasparaasadesexualdosjovens
brasileiros.Cad.CEDES,Campinas.200222(57):4562.
29.RIOSLuisFelipe.OFeitiodeExu:umestudocomparativosobreparceriaseprticashomossexuais
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

13/14

08/07/2016

Sobreasinclinaescarnais:inflexesdopensamentocristosobreosdesejoseassensaesprazerosasdobaixocorporal

entrehomensjovenscandomblesistase/ouintegrantesdacomunidadeentendidadoRiodeJaneiro.Tese
(DoutoradoemSadeColetiva)InstitutodeMedicinaSocial,UniversidadedoEstadodoRiode
JaneiroRiodeJaneiro:2004.
30.RIOSLuisFelipe,etal.Catlicos,fidelidadeconjugaleAids:entreacruzdadoutrinamoraleas
espadasdocotidianosexualdosadeptos.DebatesdoNER.2008a1(14):135
168.[PMCfreearticle][PubMed]
31.RIOSLusFelipe,etal.Oscuidadoscomacarnenasocializaosexualdosjovens.Psicologiaem
Estudo,Maring2008b13(4):673682.ago./dez.
32.SAHLINSMarshall.Culturanaprtica.EditoraUFRJRiodeJaneiro:2004.
33.SAHLINSMarshall.IlhasdeHistria.ZaharRiodeJaneiro:1990.
34.SEFFNERFernando,etal.RespostasreligiosasAidsnoBrasil:impressesdepesquisaacercada
PastoraldeDST/AidsdaIgrejaCatlica.CienciasSocialesyReligin/CinciasSociaise
Religio.2008(10):159180.[PMCfreearticle][PubMed]
35.SOUZAAndr.IgrejaCatlicaemercados:aambivalnciaentreasolidariedadeea
competio.Religioesociedade.200727(1):156174.
36.VANCECarole.AAntropologiaredescobreasexualidade:umcomentrioterico.Physis:Revistade
SadeColetiva,RiodeJaneiro.19955(1):731.
37.VANCECarole.SocialConstructionTheory:ProblemsintheHistoryofSexuality.In:ALTMAND,
editor.Homosexuality,WhichHomosexuality?GayMensLondon:1989.pp.1234.
38.WEBERMax.Aticaprotestanteeoespritodocapitalismo.CiadasLetrasSoPaulo:2004.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3186682/

14/14

Você também pode gostar