Você está na página 1de 4

Ocontroledoimaginrio,deCostaLima

Semqueissosejamencionadoemseuprejuzo,Ocontroledoimaginrio&aafirmaodoromanceem
princpioumlivrovoltadoparaumaaudinciaacadmica,jqueatcertoponto,paraasuacompreenso,
serequeroconhecimentodeobrasanterioresdoautormaisafeitasaoscnonesdainstituio.Mesmono
designdacapasedenunciaessamedidadelivrocomsuasquasequatrocentaspginasofertado
cobiaprofessoralecientfica.
Osmotivosmondrianescosajustadosaosquadrculoscoloridos,algunscortadosdiagonalmenteaaluso
aoconcretismopublicitrioenquantoestilemagrficovisual,presentenolirismodediagramaaevocaras
bandeirinhasdeVolpi,eque,agora,naprateleiradaslivrarias,expostoaoolhardoleitorcompenetrado,
dirseiatratarsedeumlivrodelgica,deanlisedasestruturasdodiscurso,enfim,dessascoisasque
demandamanosdededicao,equespodemserlevadasacabopelopathosmeticulosodesecretrios
docastelo.Valedizer,ainda,queaobraaquiresenhadaumprolongamentodeanlisespublicadas
queremmbitouniversitrio,queremcomercialedecursosqueLuizCostaLimavemapresentando
desdeadcadade1980.NaNotaintrodutria(pg.13),ocrticoeprofessor,referequeJosMrio
Pereiratomouainiciativadepatrocinarareediodeumconjuntodeestudos,aTrilogiadocontrole(2007),
quenadcadade1980,ele,CostaLima,escreveusobreaquestodocontroledoimaginrio.
Poroutrolado,Ocontroledoimaginrio&aafirmaodoromancedeinteresseparaoutrosleitoresno
restritosquelasinstituiesdeensino.umaobrabemescrita,seurefinamentodelinguagemno
provocaosono.Agora,seolivrodedicadomemriadealgunsescritoresconsagrados,e,aoquetudo
indica,amigoseinterlocutoresdeLuizCostaLima,apresenteresenha,escritaporalgumquenoleuas
obrasanterioresdoautordequeseocupa,dedicadamemriadoleitorinteressado,oudoleitor
malandronaquelaacepocunhadapelasanlisesdeAntnioCandidoacercadeumadeterminada
formaderomance.Oleitormotivadopelodesejo,cujotempodedicadoleituradeestudoscrticosou
hermenuticosomesmoquededicaleituradetextosartsticos,isto,otempoqueduraoprazer
textual.
Mas,mesmonumlivroemquepatenteseuescopodegostoenciclopdicoeseuapetitedescholar,h
lugarparaaconfissoeparaasolidariedadecorporativa.Fiqueesclarecidoquetaisinconfidncias
aparecemnamencionadaNotaintrodutria,olugarcorretoparaisso,situadoaqumdopontoondeo
rigordaanlisetentacancelarocontingente.Assim,CostaLimaadmitequeestetalvezsejaoseultimo
livroapoiadoemumalongapesquisa,poisseencontraemestaoprovecta,isto,jnotemidadepara
essascoisas.E,maisadiante,mencionasuaopopornofazerpartedatribodosespecialistaspor
constataratorturaqueseriabatalharpormanterseatualizadoemumpasemquebibliotecas
permanecemumartigodeluxo,mostrandose,porsuavez,atentosvicissitudesdosseuscolegas
universitrios.

Duaspartes
Mas,continuando,Ocontroledoimaginrio&aafirmaodoromancesedivideemduaspartes.Na
primeira,CostaLimasituaoleitornoambientetericocontextualdocontrole,suapropostaapresentaro
Renascimentoitalianocomootempodequepartenosahostilidadecontraoromancecomoa

motivaoparaelenasegundaeltimaparte,oautorsededicaaoestudohermenuticoderomances
quesoparadigmticosapropsitodotemaeleito,poissobreasobrasdesseperodo(dossculosXVe
XVIparac)queporexcelnciaocontroledoimaginrioexercidodemodomaissevero.Estamosmais
oumenosdentrodoslimitesdaReformaedaContrarreforma.
LuizCostaLimanofazumainvestigaopuramentetextual,isoladadascondiesdasociedade,e
tampoucoserestringeaquestionamentoshistoricizantes.Oestatutoqueemergedesuaargumentaoe
queapontaparaateoriageraldocontrolenodepositriodeumaanlisemeramentesociopoltica.O
grandeexcursohistricodaprimeiraparteparececontradizeraafirmaoanterior,inclusiveporqueum
poucoacontragostodoprprioautoressaprimeiraparteresultoumaiordoqueoimaginado.Comefeito,o
autorprocurademonstrarqueocontroleseplasmasobduassituaes.Emprimeirolugar,nodifcil
constatarquesempreestimplcitoalgumaformadecontrolenaestruturadassociedades,poisestasse
assentamsobreregras,eondehregrashcontrole.Mas,LuizCostaLimaanotaumacoisaimportante:o
controlenoassumeumaspectovisvelemarcanteseainstituioouasociedadequeoativanoest
emcrise,ousobsuaiminenteameaa.Ocontroledoimaginrioinvestigaentoemsuaprimeiraparte
comoocontroledoromancedependentedacrisequeafetaratantoaIgrejaenquantomatrizdosvalores
institucionalizadoscomoopoderconfiguradonascidadesEstadositalianas.Opontodepartidadacrise
queirrigaocontrole,portanto,oRenascimento,ondesereiteraomundoantigocomonorma,equese
intensificacomaReformaeareaocatlica,aContrarreformaeoConcliodeTrento.
Mas,eugostariadevoltarquestoquasebviaquedizrespeitoafirmao:ondehregrash
controle.OestudodeLuizCostaLimanospermiteumareflexoemperspectivaeemoutrasdirees.O
controleestimplicadoemtodasasestruturassociopolticasquerepresentamaformaconsagradapara
normatizarasrelaesdepoderentreoscidados.Estasrelaessedefinempormeiodeumaordemque
objetivaassegurarasnecessidadeseosdesejosdogrupoemdetrimentodosdoindivduo.Ocontroledo
imaginriosebeneficiadasrelaesdeforaedominaoqueestoemjogoquandoseestabeleceo
teatroconflituosoe/ouconciliatrionacenasocial.Masocontrole,aocontrriodacensura,quasenunca
explcito.ParaLuizCostaLimaacensuradeimediatovisvelelocalizvel.Jocontroledoimaginrio,
comofoiditomaisacima,noslhegentilmentehostil,mascomoquetambmomotiva.
Essacondioporassimdizermultifriadocontroletornaomalevelecapazdenaturalizarse,ede
neutralizar,porexemplo,hoje,astensesestticasatinentesaoficcional.Romancesfundamentais,at
entocriadoresdecasoedefervorososdebatescomoUlisses,FinnegansWake,GrandeSerto:Veredas
tornaramseagoraobrasarespeitodasquaisnosedizsenoorotineiramentetolervel,ecommuita
boavontade.Elassoescassamentereferidaspormeiodeumdiscursoemestadodelpide,isto,as
afirmaese/ounegaesseprestam,quandomuito,ainscriestumularesecontrovrsiasdefachada.O
resultadoquetantoosqueasrepudiamquantoosqueasincensam,emfimdecontas,acabamse
encontrandonumazonadeintransignciaandinaoudeindiferenaestticaquenogeramovimento
nenhum.Essasobrasquealargaramoslimitesdoromanceclssico,segundoaatualdinmicadocontrole
doimaginrio,jestocatalogadasefartamenteinterpretadasnoservemmaisdeinsumoaotacanho
realismodessesprosadoresparaquemasimplesmenoaumpblicorefinadolhesprovocauma
cusparadadeclichsantidecadentistas.ComodizLuizCostaLimaementrevista,ocontrole,que,em
suaanliseserefereajogosdepoderdosgruposdominantesaolongodaHistriaseassociatambm
lgicademercado.Comefeito,omercadobuscamoldarmenosesteouaqueleautoremparticulardoque
ummododeescritaquenoentreematritocomorepertriodeumhipotticopblicoleitor.Ocrtico
literrioFrankKermodemencionaaindaapresenanefastadeumcontroleinstitucionaldainterpretao,

instnciadepoderdecujafunoseesperaaclassificaodoqueedoquenocannico,fazendo,
assim,emversosecularasvezesdafiguradoConcliodaIgrejaquetinhacomoatribuiodecidirquais
ossantospassveisdecanonizao.Ora,sobesseaspectoaideiadecnonesefundanummodelode
controlequemaisaprendemosaapreciarerespirardoqueprestarlheumaatenocrtica.Citoalgunsdos
representantesdocontroledainterpretao:auniversidade,acrticaespecializada,osgrupelhosde
beletristasbemrelacionados,osocupantesdergospblicose/ouprivadosligadoscultura,etc.

Simulaoedissimulao
tambmnaprimeirapartedeOcontroledoimaginrio&aafirmaodoromancequevamosencontrara
interessanteanlisearespeitodadialticadasimulaoedadissimulaocomoformadeconvivnciaou
deconciliaocomocontrole.OolhardeLuizCostaLimaprocuradesvelaroqueseocultavasoba
alegredocilidadedoscortesosearesignaodosmodestosescribas.Alegitimaodoscondottieri
assentavasesobrebasesilegtimas.Eporqueilegtimostaissenhoresprecisavamcompensartraiese
crueldadescomgestoserequintesdechefesfinos.Porexemplocomoestmulocortesania.Baldassare
Castiglione,deacordocomoautor,quemdecodificaagramticaeacondutadocortesonoseuIl
Corteggiano(1528),obraescritaentreohumanismoeaContrarreforma.Ocortesoencarnaafigurado
intelectualedoartistaqueesposaocompromissodefazeramediaoentreculturasdiversasedisputas
palacianas.Seujogonosefaznumespaopblico.Seujogodramticoassumeaformadeumdramada
conteno,contudonomaisacontenodapaixooudaloucura,esimacontenodaperspiccia.
Essepersonagemapiaoseudiscursoemafirmaesecontraditasquesefazemacompanharda
marcaodeumridendo,senhadeumametalinguagemaassinalarquesuaspalavrasnodevemser
levadasasrio.
LuizCostaLimadefineocortesocomoumaficoexterna(isto,realizadaforadombitodeumaobra
dearte)umesteta,umaficoambulante.Umentertainerquedominasseaartedaesgrima.Os
condottieri,comsuaproverbialobstinaoemdeixarseenganarecobiososdevermenosvacilantesas
basesdesualegitimaoseaproveitavamindiscriminadamentedosserviosdoscortesos.Comisso
tambmeramchamuscadospelaschamasdesuacortesaniacheiadecharme.Esvezesacabavam
favorecendoaquelesquetalvezsmerecessemseusdesfavores.Ocortesocomoficoexterna,no
entanto,nofazusodenormaspreestabelecidas.SegundoCostaLima,emvezdenormas,porticasque
pareamaprticacortessedecidepelacautela.Esseartistaalcoviteiro,sepodemosassimdizer,
compsitodeescritor,secretriodocastelo,econselheiro,situasenaentrelinha,nointervalo,ecumpre
comtamanhovirtuosismoosseusvagosafazeresqueaimpressocausadaadequefazbemoquefaz,
massemdemonstraromenoresforoeleserefugianadisplicncia.Metforadaartequesobreviveao
controle,queseaproveitadeumcochiloououtrodosistemaedissimulaaquiloque.Noexercciodivinoe
malvolodesuabouffonerieoartistacortesonosdemonstraqueadissimulaosupeahabilidadede
nofazerverascoisascomoso.Reduziredissimularsotermosdessaestratgiadesacrifcioaquese
dedicacotidianamente,comopropsitomaissecretodeconfrontarsecomaordemsocial.Deacordocom
LuizCostaLima,ocorteso,condenadoafazerfalarlateralmenteosilnciodasupressoeda
autossupresso,presumeemperspectivaqueoestilodaperdaconverteseemestilodarevanche.
Metforadoescritorcomoumtraidordilacerado:simulaseaquiloqueno,dissimulaseaquiloque.A
ficoexternacomodissimulaonatentativadeconvivnciaeconciliaocomocontroleacabapor
fortificarocentrodeste,porquantoasarmasdequeseserveaquela(astcia,ambigidade,embromaoe
algumafalsidade)soasmesmasdequeseaparelhamosmecanismosdecontrole.

NasegundapartedeOcontroledoimaginrio&aafirmaodoromance,LuizCostaLimasedetmem
algunsromancesparadigmticosquecomeamatravarumarelaodeoutraordemcomosprocessosde
controledaimaginaoatuantesnassociedadesdecortecatlicas.Trataseagoradeenfrentaros
primeiroslancesdeumaficointernaemoposioaoridendodaficoexternadocortesoquese
constituinumcomoseassumido.Oautordetectanesteconjuntoderomances(DomQuixote,Asrelaes
perigosas,MollFlanderseTristramShandy)ondicedoficcionalcomoalternativadiscursivaamscara
quesedeclaramscara,enomerojogodecenaedissimulao.Masaquiminhafabulaomanca,
poisdasquatroobrasinvestigadasporLuizCostaLimaspudeleroDomQuixote.Eeudiriaapenaso
seguinte:aobramximadeMigueldeCervantesajudaafundaracategoriamodernadafico,quese
constituicomoumtipodelinguagemquenonemverdadenemmentira,senoquetemumestatuto
prprio.EmDomQuixotelemosmenosadissimulaoqueasimulaodaloucura.Deoutraparte,devo
dizerquenotenhotemponempacinciaparaalongaleituraqueosoutrosromancesexigiriamdemim.
Comonocostumolercomentriosouanlisesdetextosqueaindanoli,resolvopararporaquimesmo.
MaspeloqueconseguiveremminhaleituramaiscuriosadaprimeirapartedeOcontroledoimaginrio&a
afirmaodoromance,tenhocertezadequeLuizCostaLimasehouvemuitobemnainterpretaodessas
obrasclssicas,enaafirmao,pormeiodelas,dacapacidadedeoromancebompropornovosesquemas
crticoseinventivosnasuarelaocomocontrole.

Você também pode gostar