Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
37(N28)Ao2016
HOME|NDICEPORTTULO|NORMASPUBLICACIN
Espacios.Vol.37(N28)Ao2016.Pg.4
AOcorrnciadaSndromedeBurnoutem
Bombeiros
TheOccurrenceofBurnoutSyndromeinFire
LutheroOrtizPOSSAMAI1ThiagoKaderRajehIBDAIWI2DamianaMachadodeALMEIDA3Vivian
PereiraMUNR4JonasCardonaVENTURINI5ClaudeteFogliatoRIBEIRO6
Recibido:18/05/16Aprobado:10/06/2016
Contedo
1.Introduo
2.Estresse
3Mtodo
4Anlisedosresultados
5Consideraesfinais
Refernciasbibliogrficas
RESUMO: ABSTRACT:
SndromedeBurnoutoenfraquecimentoda Burnoutsyndromeistheweakeningoftheperson
pessoasubmetidaalongosperodosdeestresse. subjectedtolongperiodsofstress.Among
Dentreostrabalhadoressuscetveisestoos susceptibleworkersarefirefighters,accordingto
bombeiros,emfunodascaractersticas thefunctionalcharacteristicsandthelongworking
funcionaisealongajornadadetrabalho.Este hours.Thisstudyaimedtoanalyzetheincidence
estudoobjetivouanalisaraincidnciadasndrome ofburnoutinfirefighterswiththeheadquartersof
deBurnoutembombeirosmilitaresdasededo4 the4thCRBinSantaMaria,RS,Brasil.Forthis
CRBnacidadedeSantaMaria,RS,Brasil.Para weusedtheMaslachBurnoutInventoryin(MBI)
issofoiaplicadooInventrio in32individuals.Resultsshowedthat31,25%
emBurnoutdeMaslach(MBI)em32indivduos. haveevidenceofthesyndromeand21,88%havea
Resultadosapontaramque31,25%possuem tendencytodevelop.Itisrecommendedtotake
indciosdasndromee21,88%possuemtendncia preventiveandcorrectivemeasuresforavoiding
adesenvolver.Recomendaseadotarmedidas andminimizingtheoccurrenceofthesyndrome.
preventivasecorretivas,buscandoevitare Keywords:FirefightersPreventiveand
minimizaraocorrnciadasndrome. CorrectiveMeasuresBurnoutSyndrome.
Palavraschave:BombeirosMedidas
PreventivaseCorretivasSndromedeBurnout.
1.Introduo
Astensesfsicas,segundoBrukLeeeSpector(2011),podemserconsideradasumsubproduto
doprocessodeestresseocupacional,ondetensesfsicasdecurtoprazopodeseroelemento
fsicodaemoonegativa.Assim,pessoasquevivenciaremraiva,ansiedadeoualgumsentimento
semelhante,teroreaesfisiolgicasrpidas,taiscomo,aumentodafrequnciacardacaouda
pressoarterial.Essasreaespodemacarretarmudanasfsicasmaisprolongadasresultandoem
sintomasfsicos,comodistrbiosestomacaisecefaleia.
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 1/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
Aindasegundoosautores,astensesdelongoprazosoasdoenasrelacionadascomoestresse,
comoporexemplo,adoenacardiovascular,quepodesedesenvolveremumapessoaexpostapor
umlongoperodoafatoresderiscoqueenvolveoestresseocupacional.
Noambientedeextremapressoporatenderaosanseiosorganizacionais,oscolaboradoresesto
cadavezmaispredispostosadesenvolveremdoenasdecunhoemocional,classificadasem
inmeroscasoscomoestresse,conhecidocomoomaldosculo.Oestresse,segundoPires
(1997),almdecausardiversosproblemasdesadepessoapodeprovocartambmo
esgotamentofsicoemental,oqueacarretadiretamenteprejuzosnaqualidadedosservioseno
seudesempenhoorganizacional.
Dessaforma,apreocupaocomasadefsicaeintelectualestgerandograndesmudanase
preocupaesporpartedosatuaisgestores,emfunodosinmeroscasosnoambiente
empresarial.Dentreascaractersticasquegeramestressedentrodasempresasasprincipaisesto
relacionadassseguintescausas,relacionamentodesagradvelcomcolegas,acmulodetarefase
exignciasmuitograndesondeotrabalhadornosesentecapazderesolveressesproblemas
(Martins,2008).Oestressedentrodaempresapodecausarumaquedanorendimento,baixana
produtividade,altarotatividade,quedanaqualidadedosprodutoseservios,entreoutros
problemas,gerandoassim,umaltocustoparaasorganizaes(Caldeira,2012).
Quandosetratadeumaorganizaomilitar,issonodiferente.Nocaso,oCorpodeBombeiros
dacidadedeSantaMarianoestadodoRioGrandedoSul,Brasil,almdascaractersticasdas
funesdesempenhadasdiariamenteporessesprofissionais,variveiscomoocontatocomo
sofrimentodeoutraspessoaseaslongasjornadasdetrabalhoelevamaincidnciadondicede
estresse.OcorpodebombeirosdacidadedeSantaMariapertenceao4CRB(ComandoRegional
deBombeiros)eestdivididodaseguinteforma:1SCI(SeodeCombateaIncndio),2SBS
(SeodeBuscaeSalvamento),3SCIe4SCI.Tambmformadoporseesadministrativas
taiscomo:B1,B2,B3,B4eSPI(SeodePrevenodeIncndio).
Nessesentido,opresenteestudotemcomofinalidaderesponderaoseguintequestionamento:
QualaincidnciadaSndromedeBurnoutemBombeirosMilitaresdasededo4CRB?Essa
problemticanosremeteaoseguinteobjetivo:AnalisaraincidnciadaSndromedeBurnoutem
BombeirosMilitaresdasededo4CRB.
AsndromedeBurnout,conformeBallone(2009)umadaspioresconsequnciasdoestresse
profissionalecaracterizasepelaqueimadetodososrecursosemocionaisdeumapessoaepelo
totalesgotamentodesuaenergia,ondeessetrabalhadorconsomese,fsicaeemocionalmente,
passandoaapresentarumcomportamentomaisagressivo.
2.Estresse
Apalavrastress,quedeuorigemaotermoestressenoportugus,esuadefiniocomo
conhecidahoje,foramdesenvolvidasnasdcadasde1930e1940.Essapalavrajeraempregada
desdeosculoXVII,ondeeraencontradanovocabulrioanglosaxnicoeusadaparadescrever
adversidadeouaflio.Noentanto,apenasnosculoXXqueapalavraestresseganhoua
definiocientficaquetemathoje(Marras,Veloso,2012).
SegundoRossi(1992),oestressedefinidocomoarespostafisiolgicaouemocionaldaspessoas
aestmulosexternos,causandotensoeansiedade.Essesintomapodeserpositivoounegativo.O
estressepositivooueustressedespertadoporalgoexcitantequevivenciamos,porexemplo,a
compradealgumacoisadesejadaepromoesalcanadasnotrabalho.Joestressenegativoou
distressecausadopelasfrustraesaquepassamosdiariamente.
Bernick(1997apudGuebur,2011,p.22)dizquequalquermudanadevida,boaouruim,pode
serconsideradacomoumfatorquelevaaoestresse.Oestressequeoferecemaisperigosade
aquelequevemdospequenosincmodosdirios,podendocausarumasriedeproblemassade
(Rossi,1992).
ConformePires(1997),oestressealmdecausarinmerosproblemasdesade,podeprovocar
tambmoesgotamentofsicoementaldapessoaqueestsofrendocomadoena.JRossi(1992)
dizqueatensocausadapeloestressevistacomoumadascausasdeproblemascomoansiedade
edepresso.
Entendesequeoestresseextremamenteperigosoparaavidadaspessoas,poispodecausar
muitasdoenassenocontroladoetratadodaformaadequada,damesmaforma,oestresse
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 2/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
causadoporsituaesdesagradveisvividosdentrodoambienteorganizacionalpodegerarmuitos
problemasparaaempresa.
Oestresseocupacional,segundoAreiaseComandule(2006),surgequandoasexignciassoto
grandesqueocolaboradornocapazdecontrolareassimilar.Esseestressepodelevaro
indivduoaumabaixanasrespostassatividadesconferidasaele,tornandosedeprimido,irritado
eansioso.
KyriacoweSutcliffe(1981apudCampos,2008)definemoestresseocupacionalcomosendoum
estadoemocionaldesagradvelvividopelotrabalhadordentrodoambientedaempresa,gerado
porfrustrao,ansiedade,tensoecansaoemocional.Esseestresseacabaseagravandoquandoo
indivduosentedificuldadeemadaptarseasituaesemqueestfrentedeumproblemaoude
extremaresponsabilidadeenosesentecapazderesolver.
Assim,quandootrabalhadorpassaporsituaesdesagradveisemseuambienteorganizacional
como,porexemplo,ambientecompetitivo,sobrecargaeacmulodetarefas,futuroprofissional
duvidoso,relacionamentocomossuperioresecolegasconsideradodesagradvel,surgem
sentimentosruinsqueacabamgerandoestresse.Almdofatorestresse,inmerosprofissionais
comessasobrecargadecobranaacabamdesenvolvendoasndromedeBurnout,aqualtemum
altondicepredominantementeemmdicos,enfermeiros,professoresebombeiros(Martins,
2008).
LimongiFranaeRodrigues(2005)comentamqueumnveldeestressemuitoaltoemuma
pessoaacarretaemumbaixodesempenho,oqueacabagerandoumabaixaqualidadedosprodutos
eserviosdeumaempresa.Caldeira(2012)complementaafirmandoqueoestressedentroda
empresa,almdecausarquedanaprodutividade,diminuiodamotivao,tambmocorrefalta
doscolaboradoreseatmesmoabandonodoemprego,gerandocustoscomtreinamentodenovos
colaboradores.Almdisso,oestressepodeafetaraequipetodaegerarumamgestoseo
funcionrioafetadofordeumnvelmaisaltodentrodaempresa.
ParaSilva(2012),oestressenaorganizaocolaboraparaoaumentodosconflitosentreos
colaboradoreseainsatisfaodestesemrelaoempresa.Sadiretal(2010)fomentamqueo
estressepodecausarfaltadenimo,faltadeenvolvimentocomotrabalho,almdemuitasfaltas
emfunodasvisitasaomdico,oquegeratambmumcusto.
Entendesequeoestressedentrodoambienteorganizacional,almdeafetarasadedo
colaborador,extremamenteprejudicialparaaempresa,poisapessoaafetada,independentedo
nvelhierrquicoemqueseencontra,noconseguedarasrespostasquesuaatividadenecessita,
sendoassim,osgestoresdevemprocurarformasdepreveniretrataroproblema.
DeacordocomHurrellJr.eSauter(2013),umdosgrandesdesafioscompreenderparapoder
tirarconclusesadequadassobreaprevenodoestresseocupacional.Naesperanademinimizar
asconfusesfeitas,osautoresdemonstramostiposdeatividadedeprevenodoestresse
ocupacionalnolocaldetrabalho,conformedemonstraoQuadro1.
RealizaodaAtividadedePrevenoemRelaoao
InciodoProblema(Quando)
Foco(ouNvel) Existnciade
daAtividadede Estressores Estressores
Preveno Ocupacionais, Ocupacionaise/ou Existnciade
Estresse Estressores
(Onde) Estresse
Ocupacionale Ocupacionaise
Ocupacional,
Afastamentopor Doenas
Doena Afastamentopor
Doena
Gerenciamentodo
Indivduo PromoodaSade Tratamento
Estresse
Reconfiguraodo
Configuraodo Reconfiguraodo
Cargo Cargoe
Cargo Cargo
Treinamento
Quadro1Tiposdeatividadesversusprevenodoestresseocupacional
Fonte:HurrellJr.eSauter(2013)
Oestressebastantecomumdentrodealgumasempresas.Percebesequepodeacarretarentre
muitosproblemasparaaorganizao,umaltogastocomosfuncionriosafetadosecomas
consequnciasnegativasquetrazparaaempresa.Tambmvistopeloladodocolaborador,
extremamenteperigososealcanarumnvelquenoseconsigamaiscontrolartalsituao,
podendolevarumapessoaadesenvolvermuitasdoenas,entreelasaSndromedeBurnout.
2.1SndromedeBurnout
AsndromedeBurnoutbastanteparecidacomoestresse,masnodeveserconfundidacomesse
sintoma,poismuitomaisprejudicialsade,umavezqueoestressepodesercontrolado.
Guebur(2011)citaoexemplodeumtrabalhadorcomestresseque,quandotirafrias,volta
recuperadoparaasatividades,aocontrriodequemsofredasndromedeBurnout,queaovoltar
aotrabalhoosproblemasvoltamjuntocomele.
ParaPaivaetal.(2013)oburnoutestrelacionadocommaiorintensidadenaturezadotrabalho
doqueemrelaoscaractersticasindividuaisecaracterizasecomoumfatorderiscopara
problemasrelacionadossademental,oquetranscendeaombitoorganizacional,atingindo
tambmavidapessoalesocialdapessoa.
ParaAlpieFlrez(2004apudAchkar,2006),asndromedeBurnoutsurgequandoapessoano
capazdelidarcomsituaesproblemticasedeestresse,ondesesenteimpedidodealterara
situaoe,consequentemente,acabaevitandocertassituaespornoconseguirlidardeuma
formaadequada.
AsndromedeBurnout,segundoBallone(2009),resultadodoestresseemocionalsomadoa
interaocomoutraspessoas,gerandonostrabalhadoresumsentimentodefracasso.Osprincipais
indicadoresso,cansaoemocional,despersonalizaoefaltaderealizaoprofissional,
conformeoQuadro2.
PrincipaiscaractersticasdasndromedeBurnout
1.Esgotamentoemocional,comdiminuioeperdaderecursosemocionais
2.Despersonalizaooudesumanizao,queconsistenodesenvolvimentodeatitudes
negativas,deinsensibilidadeoudecinismoparacomoutraspessoasnotrabalhoouno
servioprestado
3.Sintomasfsicosdeestresse,taiscomocansaoemalestargeral
4.Manifestaesemocionaiscomofaltaderealizaopessoal,tendnciasaavaliaro
prpriotrabalhodeformanegativa,vivnciasdeinsuficinciaprofissional,sentimentos
devazio,esgotamento,fracasso,impotncia,baixaautoestima
5.frequenteirritabilidade,inquietude,dificuldadeparaaconcentrao,baixatolerncia
frustrao,comportamentoagressivosparacomosclientes,companheiroseparacom
aprpriafamlia
6.ManifestaesfsicascomooestresseeaSndromedeBurnoutpodemresultarem
TranstornosPsicossomticos.Estes,normalmentesereferemfadigacrnica,
frequentesdoresdecabea,problemascomosono,lcerasdigestivas,hipertenso
arterial,taquiarritmias,eoutrasdesordensgastrintestinais,perdadepeso,dores
muscularesedecoluna,alergias,etc.
7.Manifestaescomportamentaiscomo,probabilidadedecondutasaditivaseevitativas,
consumoaumentadodecaf,lcool,frmacosedrogasilegais,absentesmo,baixo
rendimentopessoal,distanciamentoafetivodosclientesecompanheiroscomoformade
proteodoego,aborrecimentoconstante,atitudecnica,impacinciaeirritabilidade,
sentimentodeonipotncia,desorientao,incapacidadedeconcentrao,sentimentos
depressivos,frequentesconflitosinterpessoaisnoambientedetrabalhoedentroda
prpriafamlia.
Quadro2PrincipaisCaractersticasdaSndromedeBurnout
Fonte:AdaptadodeBallone(2009)
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 4/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
Tambm,navisodeMaslachetal(2001apudCampos,2008),asndromedeBurnouttemtrs
caractersticas,quesoelas:exaustoemocional,despersonalizaoediminuiodarealizao
pessoalnotrabalho.Aexaustoemocionalsecaracterizapeladiminuioouafaltadeentusiasmo
eenergia,pelocansao,ansiedade,egeratambmaotrabalhadorasensaodeesgotamentode
recursos.Adespersonalizaodizrespeitopessoatratartodosqueestoporpertocomfaltade
afeto,incluindoclientes,colegaseataprpriaorganizao.Emrelaodiminuioda
realizaopessoalnotrabalho,osprofissionaissesenteminfelizescomelesmesmose
insatisfeitoscomoseudesenvolvimentoprofissional,avaliandosedeformanegativa.
Coleta(2007),afirmaquequandoapessoanoconseguereagiraoestressequeoambientede
trabalhocausadevidoasuasatividadesdentrodaempresa,esseestressesetransformaem
esgotamento,quemuitosestudiososdefinemcomoBurnout.JnavisodeAreiaseComandule
(2006),oBurnoutumprocessodeenfraquecimentodevidoaumlongoperododeestresse
dentrodeumaempresa.
NavisodeTrigoetal(2007apudBallone,2009)algumascaractersticasdepersonalidade
podemserverificadasnosindivduosqueapresentamessasndrome,conformedemonstrao
Quadro3.
Caractersticasdapersonalidade(fatoresindividuais)associadasaaltosndicesdeBurnout
Padrode Pessoascompetitivas,esforadas,impacientes,comexcessodenecessidadeemtero
personalidade controledasituao,dificuldadedetolernciadasfrustraes.
Pessoasempticaseagradveis,sensveisehumanos,comaltadedicao
Envolvimento
profissional,altrustas,obsessivos,entusiasmados.
Costumamdestacaraspectosnegativos,suspeitamsempredoinsucesso,sofrempor
Pessimismo
antecipao.
Pessoasmuitoexigentescomsimesmasecomosoutros,intolernciaaoserros,
Perfeccionismo
insatisfeitascomosresultados.
Grandeexpectativa
Pessoascomgrandechancedesedecepcionarem.
profissional
Centralizadores Pessoascomdificuldadeemdelegartarefasouparatrabalharemgrupo.
Passividade Pessoassempredefensivastendemevitaodiantedasdificuldades.
Nveleducacional Somaispropensaspessoascommaiornveleducacional.
Estadocivil Aspessoassolteiras,vivasoudivorciadassomaispropensasaoBurnout.
Quadro3Caractersticasdapersonalidade(FatoresIndividuais)associadasaaltosndicesdeBurnout
Fonte:Trigoetal(2007apudBallone,2009,p.1)
SegundoGuebur(2011),asndromeestrelacionadacomoquantooempregadosededica
empresa,eoreconhecimentoporpartedeseussupervisoreseequipesendoque,emmuitoscasos,
apessoasededicaintensamenteaotrabalho,masseuesforonoreconhecido,oqueacarreta
umafrustraoeasensaodeinutilidade.
ConformeHarrison(1999apudAchkar,2006),asndromedeBurnoutresultadodoestresse
crnicodentrodasempresascausadopelosconflitos,porpressoexcessiva,pelopouco
reconhecimentoprofissional,entreoutrosmotivoscaractersticosdocotidianodotrabalhoem
algumasorganizaes.
ParaBenevidesPereira(2002apudSilvaetal,2010),dentrodaempresaasndrome
deBurnoutpodelevaraumadiminuiodaqualidadedoservioprestadoporquemsofrecom
esseproblema,ocolaboradorpodeficarmaispropensoasofreracidentes.Asndrometambm
podelevarocolaboradoraabandonarseuemprego,gerandoumaaltarotatividadeeprejuzos
comoconsequncias.Osautorescomentamaindaqueosproblemascomrotatividadequegeram
custoscomcontrataoetreinamentodenovoscolaboradores,asfaltas,osafastamentospor
doenasquetambmgeramdespesas,acarretamemumaumentodafolhadepagamentoquepode
ocasionarumdeclniodaqualidadeeprodutividadedosprodutoseserviosdeumaempresa.
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 5/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
Guebur(2011)reafirmaqueasndromedeBurnoutmaisvistaemprofissionaisquetem
contatointerpessoalmaisexigente,comoporexemplo,atendentespblicos,mdicos,gerentes,
assistentessociais,diretores,profissionaisligadoseducao,enfermeirosebombeiros.
ParaBaptistaetal(2005),osprofissionaiscomoosjcitados,estomaisexpostossndrome
deBurnout,poisprestamassistnciaaoutraspessoas,soresponsveispelocuidadodeoutros,
pelodesenvolvimentoousoprofissionaisdeajuda,tambm,porqueestosempresubmetidosa
grandesdesgastesfsicosecargasdetensoemocional,epodem,emcertosmomentosse
envolveremcomossofrimentosedificuldadesdaspessoasqueatendemdiariamente.
Profissionaiscomoosbombeiros,devidoscaractersticasdesuaprofisso,porvezespassampor
situaesemqueexigidoumaltograudecontroleegerenciamentodassuasemoes,tendoque
inibirsentimentoscomotristezaemedoepassarspessoasumaspectodetranquilidade,
confianaecoragem,poisissoqueesperamdessesprofissionais.Essassituaespodemser
muitoestressantes,eesseestressepode,porconsequncia,facilitarosurgimentodasndrome
deBurnout(Bursnalletal,2001apudBaptistaetal,2005).
EntendesequeasndromedeBurnoutextremamenteprejudicialparaasadeevidasocial,
comotambmparaaempresaemqueelatrabalha,devendoreceberatenoespecialportodosna
empresa,poissuasconsequnciassomuitasealtamenteprejudiciais.Inmerosprofissionais
estosujeitosadesenvolveresseproblemadevidoscaractersticasdoseutrabalho,entreesses
estoosbombeiros,poisessesprofissionaistmumgrandecontatocomoutraspessoas,so
muitasvezesresponsveisporvidas,tmcontatocomsofrimentoemorte,sosubmetidosa
grandesdesgastesfsicoseemocionais,entreoutrosaspectos,sendonecessrioento,queesses
profissionaiseaempresaprevinamasndromedeBurnout.
SegundoAlbaladejoetal(2004apudLopes,2010),estomaisvulnerveisBurnout,pessoasque
trabalhamemserviosdeurgnciaoquetambmocasodosprofissionaisdocorpode
bombeiros,eunidadesdecuidadosintensivos.Essesprofissionais,devidoscaractersticasdessa
funo,necessitamdeumagrandeexperinciaclnicaematuridadeprofissionalparaquetomem
asdecisescertasemmomentosdifceis.
3.Mtodo
MtodosegundoCervoetal.(2007)uminstrumentodetrabalhoquedeterminaaordemquese
deveestabelecerosprocessosnecessriosparachegaraumresultadodesejado,ouseja,um
conjuntodeprocessosadotadosemumainvestigaoondeseselecionaosmeioseprocessosmais
adequadosparachegaraumobjetivo.Opresenteestudoclassificasecomoumapesquisade
cunhobibliogrficoedescritivo,comaestratgiadeestudodecasoeanlisequantitativa.
ParaMarconieLakatos(2007),apesquisabibliogrficatratasedolevantamentodetodaa
bibliografiajpublicadadeumdeterminadoassunto,sendoemformadelivros,monografias,
artigos,teseserevistas.Afinalidadedessapesquisacolocaropesquisadoremcontatocomo
quefoiescritosobreoassuntoqueointeressa.Japesquisadescritiva,segundoGil(2007),tem
comoobjetivoprincipaladescriodascaractersticasdealgumapopulao,fenmenoeo
estabelecimentoderelaesentrevariveis,eumadasprincipaiscaractersticasdapesquisa
descritivaautilizaodetcnicaspadronizadasdecoletadedados,comoporexemplo,
questionrioseobservaosistemtica.
NapesquisaquantitativasegundoWainer(2010),asvariveisaseremobservadassopoucase
objetivas,ouseja,diferentesobservadoresobtmomesmoresultado.Tambm,osresultadosso
medidosemescalanumrica,queporseadequaremamanipulaesestatsticas,soconsideradas
maisricasquedescriesverbais.
Comoestratgiaparaoalcancedosresultadosutilizousedoestudodecaso,quenaconcepode
Gil(1991),caracterizasepeloestudoprofundoeexaustivodeumassuntodeformaquepermitao
conhecimentodetalhadodoobjetoestudado.Assim,oestudodecasopodeservistocomomtodo
depesquisaqueapresentaumasriedevantagensquefazcomquesetorneaestratgiamais
adequadaemvriassituaes,ondeasprincipaissooestmuloanovasdescobertas,anfasena
totalidadeeasimplicidadedosprocedimentos.
Comoinstrumentodecoletadedados,utilizouseumquestionriocompostopor30perguntas,
divididoemduasetapas.Aprimeiravisouidentificaroperfildosbombeirosmilitares
pesquisados,easegundaetapavisouidentificarquaissoasprincipaisvariveisqueincidemna
ocorrnciadasndromedeBurnoutnavidadospesquisados.Paraisso,foiutilizadooInventrio
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 6/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
emBurnoutdeMaslach(MBI),desenvolvidoporChristinaMaslach,professoradepsicologiada
CalifrniaeapsiclogaSusanJackson,em1981.
Paraanlisedosresultados,oinstrumentodecoletadedadosfoidivididoemtrsaspectos
fundamentaisdasndrome:ExaustoEmocional,DespersonalizaoeEnvolvimentoPessoalno
Trabalho,deacordocomMaslach(2012).
Cabedestacarqueopresenteestudolevouemconsideraoapenasasunidadesda1SCI,2SBS
etodasasseesadministrativas,poissosituadasnasededo4CRB,epossuemjuntas
atualmente122militaresestaduais.Nessesentido,foramentregues32questionrios,oque
representa26,23%dototal,eseobteveumataxaderetornode100%.
4.Anlisedosresultados
O4ComandoRegionaldeBombeirostemessadenominaodesdeoanode2004,esuasede
ficanacidadedeSantaMaria/RS,ondeaprimeiraestaodebombeirosfoicriadanoanode
1955.Almdeatenderessacidade,o4CRB,possuitambmunidadesdebombeirosnas
seguintescidadesdoestadodoRioGrandedoSul,Brasil:RestingaSeca,FaxinaldoSoturno,
Agudo,SoGabriel,CaapavadoSul,SoSep,Santiago,SoPedrodoSuleSoFranciscode
Assis.
4.1Perfildospesquisados
Foramentreguesaleatoriamente32questionriosaosbombeirosmilitaresquetrabalhamnolocal
focodapesquisa.Todosospesquisadosforamdosexomasculino.Aidademdiadosmilitares
de36anoseotempodeserviomdioficouem14anos.Amaioria,62,5%,possuioensino
mdiocompleto,15,6%possuioensinosuperiorcompletoe21,9%osuperiorincompleto.Dos
bombeirospesquisados,28,1%sosolteiros,71,9%socasadose56,2%deles,possuemfilhos.
Dosmilitaresqueresponderamoquestionrio,62,5%sosoldadose37,5%sosargentos,65,6%
delestrabalhamnasseesadministrativase34,4%nooperacional.
4.2AnlisedaincidnciadaSndromedeBurnout
Paraanlisedosresultadosfoifeitoumacontagemdasrespostasdecadaumdosquestionrios
aplicadosaosbombeirosmilitares,easrespostasforamanalisadascombasenateoriasobreo
assunto,identificandosehounoaocorrnciadasndromedeBurnout.Dessaforma,optouse
emdividiraanlisenostrsaspectosfundamentaisdasndromedeBurnout,queso:Exausto
Emocional,DespersonalizaoeRealizaoPessoalnoTrabalho.
ConformeSantos(2010),paraoitemExaustoEmocional,seapontuaoformaiorouiguala
27,indicaaltonvel,de19a26,nvelmoderado,emenorque19,nvelbaixo.Paraoitem
Despersonalizao,pontuaoigualoumaiordoque10indicaaltonvel,de6a9,nvel
moderado,emenorque6,nvelbaixo.OitemRealizaoPessoalnoTrabalho,segueumadireo
oposta,ondeumapontuaodezeroa33indicaaltonvel,de34a39,nvelmoderado,emaiorou
iguala40,nvelbaixo.
Paratanto,optouseemdemonstrarosdadosobtidosnapesquisaatravsdaTabela1,
possibilitandoassim,averificaodaocorrnciadasndromeounonosbombeirosmilitares
pesquisados.
Tabela1OcorrnciadaSndromedeBurnout
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 7/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
Fonte:Elaboradopelosautores
Osnmerosforamobtidosapsasomadecadaumadasafirmaesdosquestionriosaplicados,
apsasrespostasforamagrupadasdentrodecadaumdosconstructosfundamentaisdasndrome
deBurnout,ondeoconstructoExaustoEmocionalcompostopor9(nove)perguntas,a
Despersonalizaocompostopor5(cinco)perguntaseoEnvolvimentoPessoalnoTrabalho
compostopor8(oito)perguntas,totalizandoas22afirmaesquecompemoMBI.
SegundoMaslach(2012),aExaustoEmocionalocomponentebsicoindividualdasndrome
deBurnoutedizrespeitossensaesqueapessoatemdeestaresgotado,passandodosseus
limites,semrecursosfsicoseemocionais.Suasprincipaisfontessoasobrecargadetarefase
conflitopessoalnotrabalho.
JaDespersonalizaoocomponentedocontextointerpessoaldoBurnout,referesesreaes
insensveis,negativasedesligadasqueapessoatemperanteosoutroseoseutrabalho.
Desenvolveseprincipalmentepelasobrecargadeexaustoemocional(MASLACH,2012).
AautoraafirmaaindaqueoEnvolvimentoPessoalnoTrabalhorefereseaocomponentede
autoavaliaodasndrome,poisotrabalhadorsenteumafaltaderealizaoesensaesde
incompetncianaatividadequeexecuta.Essassensaessoprovocadasporfaltade
oportunidadesdedesenvolvimentoprofissionaleapoiosocialporpartedosgestores.
Seguindoesseconceito,verificaseque10dospesquisados(31,2%),possuemindicativosda
sndrome,07dosbombeiros(21,9%)encontramsecomtendnciaaBurnout,e15deles(46,9%)
nopossuemindicativosnemtendnciaasndromedeBurnout,comomostraaFigura1.
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 8/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
Figura1OcorrnciadaSndromedeBurnout,deacordocomoMBI.
Fonte:Elaboradopelosautores
SegundoReinhold(2004),noInventrioemBurnoutdeMaslach(MBI),consideraseoindivduo
comapresenadeBurnout,quandopelomenosduasdastrsdimensesdasndromeesto
alteradasnegativamente,ouseja,quandoduasdimensesapresentaremaltatendncia.E,
consideraseapessoacomtendnciaaBurnout,quandoumadasdimensesestalterada,ouseja,
quandoumadasdimensesapresentaraltatendnciaeasoutrasduasapresentammdia
tendncia.
5.Consideraesfinais
Esseestudotevecomofoco,analisaraincidnciadasndromedeBurnoutembombeiros
militares,queexercemsuasatividadesnasededo4ComandoRegionaldeBombeiros,tantonos
setoresadministrativos,comonaparteoperacional.
Aferramentausadaparaatingiroobjetivo,foioInventrioemBurnoutdeMaslach(MBI),
desenvolvidoporChristinaMaslach,queenfatizaaExaustoEmocional,aDespersonalizaoea
RealizaoPessoalnoTrabalho,quesoostrsaspectosfundamentaisdasndromedeBurnout.
OsresultadosobtidosnoMBIsopreocupantes,poisboapartedosbombeirosqueresponderamo
questionrio,ouseja,31,25%apresentamsintomasdasndromedeBurnout.Essenmero
considervel,pelofatodequesereferespessoasquejapresentamsintomasdasndrome.Alm
disso,onmerodetrabalhadorescomsintomasdeBurnoutpodeaumentarjque,21,88%dos
bombeirosqueresponderamoquestionrioapresentamtendnciaadesenvolverasndrome.
Aoanalisarseparadamenteasvariveis,foipossvelidentificarqueoitemEnvolvimentoPessoal
noTrabalho,foioquemaisapresentouoresultadoAltoNvel,seguidopelaDespersonalizao,e
porfim,oitemExaustoEmocional,quemenosapontouessaresposta.
ParaqueopercentualdepessoascomsintomasdasndromedeBurnoutecomtendnciaa
desenvolveresseproblemanoaumente,osgestoresdevemprocurarformasdereduziroestresse
ocupacional,jqueoBurnoutumaconsequnciadoestressevividodentrodoambienteda
empresa,etantooprimeiroproblema,comoasuaconsequncia,trazeminmerosprejuzosparaa
empresaeparaotrabalhador.
Entendesequeesseestudocontribuiuparaoaumentodoconhecimentosobreoassunto
abordado,bemcomo,paraainstituioqueaotomarconhecimentosobreosresultadosdesse
trabalho,poderotomarmedidaspreventivasecorretivas,afimdeevitareminimizaronvelde
ocorrnciadasndromedeBurnout,vistoquesuasconsequnciaspodemserbastanteprejudiciais.
Noentanto,claraanecessidadedemaisestudossobreoassuntoemorganizaescomoaquefoi
realizadoessetrabalho,paraquemaisvariveissejaminvestigadassobreocorrentetema.
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 9/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
Refernciasbibliogrficas
ACHKAR,T.C.S.(2006)SndromedeBurnout:repercussesnaqualidadedevidanotrabalho
deprofissionaisdesadedeumhospitalprivadodacidadedeCascavelPR.Dissertaode
Mestrado,UniversidadeCatlicaDomBosco,CampoGrande,MS.Disponvelem:
<http://site.ucdb.br/public/mddissertacoes/7847sindromedeburnoutrepercussoesna
qualidadedevidanotrabalhodeprofissionaisdesaudedeumhospitalprivadodacidadede
cascavelpr.pdf>.
AREIAS,M.E.Q.COMANDULE,A.Q.(2006)QualidadedeVida,EstressenoTrabalhoe
SndromedeBurnout.In:VILARTA,R.etal.QualidadedeVidaeFadiga
Institucional.CampinasSP:IpesEditorial,183202.
BALLONE,G.J.(2009)SndromedeBurnout.Disponvelem:
<http://www.psiqweb.med.br/site/?area=NO/LerNoticia&idNoticia=70>.Acessoem:20de
outubrode2014.
BAPTISTA,M.N.MORAIS,P.R.CARMO,N,C.SOUZA,G,O.CUNHA,A.F.(2005)
AvaliaodeDepresso,SndromedeBurnouteQualidadedeVidaem
Bombeiros.PsicologiaArgumento,23(42),4754.
BRUKLEE,V.SPECTOR,P.E.(2011)ConflitoInterpessoaleEstressenoTrabalho:
ImplicaesparaaSadeeoBemEstardosFuncionrios.In:ROSSI,A.M.PERREW,P.L.
MEURS,J.A.Stressequalidadedevidanotrabalho:stresssocialenfrentamentoe
preveno.SoPaulo:Atlas,322.
CALDEIRA,A.(2012)Stress:problemaseu,dasuaempresaedetodaasociedade.Disponvel
em:<http://exame.abril.com.br/rededeblogs/muitotrabalhopoucostress/2012/06/24/stress
problemaseudasuaempresaedetodaasociedade/>.Acessoem:20deoutubrode2014.
CAMPOS,D.A.Z.(2008)SndromedeBurnout:OEsgotamentoProfissionalAmeaandoo
BemEstardosProfessores.DissertaodeMestrado,UniversidadedoOestePaulista,Presidente
Prudente,SP.
CERVO,A.L.BERVIAN,P.A.SILVA,R.(2007)Metodologiacientfica.6.ed.SoPaulo:
PearsonPrenticeHall.
COLETA,A.S.M.(2007)Estresseesuportesocialemprofissionaisdosetordesegurana
pessoalepatrimonial.DissertaodeMestrado,UniversidadeFederaldeUberlndia,Uberlndia,
MG.
GIL,A.C.(1991)ComoElaborarProjetosdePesquisa.3.ed.SoPaulo:Atlas.
GIL,A.C.(2007)ComoElaborarProjetosdePesquisa.4.ed.SoPaulo:Atlas.
GUEBUR,L.S.(2011)EstresseocupacionaleasndromedeBurnoutnavidaprofissionaldas
mulheres.TrabalhodeConclusodeCurso(PsGraduao),UniversidadeTuiutidoParan,
Curitiba,PR.
HURRELLJR,J.J.SAUTER,S.L.(2013)Prevenodostressocupacional:umpanoramadas
diferentesabordagens.In:ROSSI,A.M.MEURS,J.A.PERREW,P.L.Stressequalidadede
vidanotrabalho:MelhorandoaSadeeoBemEstardosFuncionrios.SoPaulo:Atlas,191
211.
LIMONGIFRANA,A.C.RODRIGUES,A.L.(2005)StresseTrabalho:umaabordagem
psicossomtica.4.ed.SoPaulo:Atlas.
LOPES,V.R.(2010)OPapeldoSuporteSocialnoTrabalhoedaResilincianoAparecimento
deBurnout:UmEstudocomBombeirosMilitares.DissertaodeMestrado,Universidade
FederaldeUberlndia,Uberlndia,MG.
MARCONI,M.A.LAKATOS,E.M.(2007)MetodologiadoTrabalho
Cientfico:procedimentosbsicos,pesquisabibliogrfica,projetoerelatrio,publicaese
trabalhoscientficos.7.ed.SoPaulo:Atlas.
MARTINS,M.R.(2008)OEstresseemnossaVidaProfissionalePessoal.Disponvelem:
<http://www.ogerente.com.br/novo/colunas_ler.php?
canal=6&canallocal=53&canalsub2=177&id=1433>.Acessoem:20deoutubrode2014.
MARRAS,J.P.VELOSO,H.M.(2012)Estresseocupacional.RiodeJaneiro:Elsevier.
MASLACH,C.(2012)Entendendooburnout.In:ROSSI,A.M.PERREW,P.L.SAUTER,
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 10/11
2017614 RevistaESPACIOS|Vol.37(N28)Ao2016
MASLACH,C.(2012)Entendendooburnout.In:ROSSI,A.M.PERREW,P.L.SAUTER,
S.L.(Org.).Stressequalidadedevidanotrabalho:perspectivasatuaisdasadeocupacional.
SoPaulo:Atlas,4155.
PAIVA,K.C.M.DUTRA,M.R.S.BARROS,V.R.F.SANTOS,A.O.(2013)Estresse
OcupacionaleBurnoutdejovenstrabalhadores.AnaisdoEncontrodaANPADdaAssociao
NacionaldePsGraduaoePesquisaemAdministrao,RiodeJaneiro,RJ,Brasil,37.
PIRES,W.R.(1997)QualidadedeVida.3.ed.SoPaulo.
REINHOLD,H.H.(2004)Osentidodavida:prevenodestresseburnoutdoprofessor.Tese
deDoutorado,PontifciaUniversidadeCatlicadeCampinas,Campinas,SoPaulo.
ROSSI,A.M.(1992)Autocontrole:NovaManeiradeControlaroEstresse.4.ed.RiodeJaneiro:
RosaDosTempos.
SADIR,M.A.BIGNOTTO,M.M.LIPP,M.E.N.(2010)Stressequalidadede
vida:inunciadealgumasvariveispessoais.Paideia,20(45),7381.
SANTOS,P.G.(2010)OestresseeaSndromedeBurnoutemenfermeirosbombeiros
atuantesemunidadesdeprontoatendimento(UPAS).DissertaodeMestrado,Universidade
FederaldoEstadodoRiodeJaneiro,RiodeJaneiro,RJ.
SILVA,E.(2012)Oestresseocupacionaldentrodasempresas,umapreocupaoamaispara
osgestores.Disponvelem:<http://www.administradores.com.br/artigos/negocios/oestresse
ocupacionaldentrodasempresasumapreocupacaoamaisparaosgestores/66969/>.
SILVA,L.C.F.LIMA,F.B.CAIXETA,R.P.(2010)SndromedeBurnoutemprofissionais
doCorpodeBombeiros.MudanasPsicologiadaSade,18(12),91100.
WAINER,J.(2010)MtodosdepesquisaquantitativaequalitativaparaaCinciada
Computao.Disponvelem:
<http://www.unisinos.br/blogs/informatica/files/2010/09/Pesquisa_Computacao1.pdf>.Acesso
em:20deoutubrode2014.
1.BacharelemAdministrao/FAMES,Brasil,email:luthero_ortiz@hotmail.com
2.MestreemEngenhariadeProduo/UFSM,ProfessordaFAMESeSOBRESP,Brasil,email:thiagokader@hotmail.com
3.DoutorandaemAdministrao/UFSM,ProfessoradaUFSMeSOBRESPBrasil,email:adm.damiana@gmail.com
4.EspecialistaemAcupuntura,Fisioterapeuta/UNIFRA,Brasil,email:vivianmunro26@gmail.com
5.DoutoremAdministrao/UFRGS,ProfessordaSOBRESP,Brasil,email:jonas@bruke.com.br
6.MestreemEngenhariadeProduo/UFSM,ProfessoradaFAMESeSOBRESP,Brasil,e
mail:claudete.fogliato@sobresp.com.br
http://www.revistaespacios.com/a16v37n28/16372804.html 11/11