P Revista de Escola Dominical

OVO DE DEUS EM MARCHA

1o trimestre de 2021

Conhecer Deus
Sua essência e atributos
 S
A
Ç
N
IA
R
C

P Revista de Escola Dominical

OVO DE DEUS EM MARCHA

1
FICHA TÉCNICA

Título: Povo de Deus em Marcha

Colaboraram nesta edição:

António Wilson
Rev. Alfeu Mujongue
Rev. Bernardo Vitorino
Rev. a Carla Dabo
Rev. Domingos Castelo Macamo
Rev. a Iliana Pereira
Rev. João Sambo
Rev. Júlio Vilanculos
Natália Chamusso
Rev. Paulo Simão
Rev. Xavier Naftal Guambe
Rev.a Olga Maria Raimundo
Rute Uetela Uthui
Capa e Projecto gráfico: Benedita Nhambiu

Tiragem: 200 exemplares

Impressão e acabamento:

Número de registo:

© Igreja Metodista Unida em Moçambique, 2021

República de Moçambique

2
 Agradecimentos
Nada é feito num vazio, pois, a primeira edição da revista “POVO DE DEUS EM MARCHA” não
será uma excepção.
Todos os conteúdos desta revista resultam do trabalho árduo e empenho escritores que
devidamente foram vocacionados por Deus para servirem na Igreja Metodista Unida. Portanto,
todos nós fazemos parte de pessoas que devemos dar continuidade e esforçamo-nos para mostrar
como o ministério da Igreja Cristã é mantido e preservado em benefício da partilha das boas
novas de Jesus Cristo para todos, desde as crianças, jovens, jovens adultos e adultos que na sua
plenitude constitui a Igreja Metodistas Unida em Moçambique.
Para o sucesso deste trabalho contamos com apoio inquestionável de pessoas específicas que
partilharam seus conhecimentos para que o projecto fosse possível à sua materialização, tais
como Reverendo Doutor Jamisse Uilson Taimo, Director do LEAD HUb nos países da língua
oficial portuguesa em África-GBHEM, que pela sua contribuição imensurável, tornou real o
sonho de produção desta revista, pois, foi através dele que conseguimos uma parceria com o
departamento nacional da Escola Dominical da Igreja Metodista do Brasil, tendo-se deslocado
para Moçambique as irmãs Andreia Fernandes e Telma Cezar, cuja ajuda na capacitação
sobre a produção de conteúdos foi mais valiosa e preciosa. Desde já manifestamos a nossa
gratidão e que a bênção de Deus esteja sempre em suas missões.
Todo o trabalho da escolha dos assuntos e produção de conteúdos para a Revista: POVO DE
DEUS EM MARCHA contou com um colectivo de colaboradores devidamente capacitados,
pertencentes as duas conferências anuais de Moçambique (Sudeste e Sul), nomeadamente:
Rev. Xavier Naftal Guambe, Rev.a Olga Maria Raimundo, Rev. João Sambo, Rev. Carla Dabo,
Rev. Iliana Pereira, Rev. Alfeu Mujongue, Rev. Júlio Vilanculos, Rev. Bernardo Vitorino, Paulo
Simão, Rute Uetela Uthui e António Wilson, faltam palavras para expressar, cabendo dizer-lhes
muito obrigado pelo empenho incansável. Destaque incontornável vai ao António Wilson que
traduziu as revistas e a Natália Chamusso que fez a correcção linguística.
Para a Área Episcopal de Moçambique, a ED agradece a todos que directa ou indirectamente
contribuíram para a elaboração desta revista, bênçãos celestiais.
A nossa oração é de que a mão de Deus tenha permanecido no meio do trabalho e o trabalho por
nós realizado, como resposta à mão de Deus sobre os nossos corações e cabeças.
A Deus seja a glória para todo sempre.

Rev. Domingos Castelo Macamo

Superintendente Conferencial da Escola Dominical

3
4
 Xaxameto

Agradecimentos.........................................................................................................................3
Prefácio......................................................................................................................................7
Hloko mhaka: NUNGUNGULU WA MADZHUMBA MANHARU.....................................................8
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA TIPSWALO...........................................................................12
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA LIRANZO..............................................................................15
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUXINJI.............................................................................18
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KUTSETSELELA....................................................................21
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WO ZWELA................................................................................24
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUBASWA.........................................................................27
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU MUVANGI.................................................................................29
Hloko Mhaka: A KUINGISA NUNGUNGULU...............................................................................32
Hloko Mhaka: KUTIMISELA.......................................................................................................35
Hloko mhaka: ZIGA TSHOMBA ZA MUFUMO WA MATILO........................................................38
Hloko Mhaka: KUTSAKA...........................................................................................................41

5
6
 Prefácio
A escola dominical, é uma oportunidade que o povo de Deus tem de aprofundar o seu conhecimento,
através da leitura, aprendizado e consulta das escrituras sagradas, disponíveis para crianças
e adultos. Essa oportunidade, constitui um espaço onde o aprendiz aprende, onde o professor
ensina, onde todas as perguntas e opiniões são bem-vindas e valorizadas.
Na Área Episcopal de Moçambique a ED tem uma longa historia, caracterizada por um leque
invejável de conhecimento partilhado e que sua última sessão anual culminava sempre com
uma demonstração consolidada através de competição num culto dominical, onde prémios e
premiados eram conhecidos.
Desse modo, foi sempre preocupação da Igreja, ver o seu povo educado e aprendendo para o
crescimento espiritual. A elaboração deste manual contendo lições e temas devidamente
preparados por especialistas na matéria, é resultado duma necessidade após formação de
membros da Igreja com o patrocínio do LEAD HUb nos países da língua oficial portuguesa em
África-GBHEM nos princípios de ano de 2020 em Maputo, que teve a facilitação de irmãs
experientes em matéria da ED vindas do Brasil.
Espera-se que o trabalho preparado e produzido e que hoje está em nossas mãos, venha a ser
uma ferramenta com a qual a igreja vá conhecer e manejar melhor a palavra do Senhor e,
obviamente, poder ensinar a outros através de réplica, como é o caso daqueles que falam a
língua xitshwa que se beneficiarão da tradução das lições da ED. Sendo que o objectivo central
é todos possam melhor perceber e conhecer a verdade, a doutrina crista, os princípios bíblicos e
morais.
A linguagem usada é suficientemente c ompreensível e a dequada, p ois d uma f orma geral,
crianças, jovens, jovens adultos e adultos podem navegar facilmente.
Este manual, deve acompanhar sempre o crente em seus cultos dominicais e partilhado com
todos. Os temas nele contidos, não esgotaram de maneira alguma toda a bíblia, porem, acredita-
se que os aqui existem irão ajudar tanto o professor como o estudante a exercer e crescerem na
fé.
Desejamos a todo o aluno um abençoado aprendizado.

Cordialmente,
Joaquina Filipe Nhanala

7
 Hloko mhaka: NUNGUNGULU WA MADZHUMBA
MANHARU
Mitsalo yo Basa: Johane 14:11-18

Ndlela ya magonzela

Kongometo: gonzileko
• Kutlhamusela hi madzumba ya • Tlhamusela hi mhaka ya xigava xa Mitsalo
Nungungulu yo Basa.
• Kuhambanyisa lisima la Dzumba gin’we ni • Bohanisa Mhaka ya Mitsalo yo Basa yi
gin’wani wutomini ga hina sukelako ka xigava xa kuetisisa Mitsalo.

Kuhlwela ka xogonzo: 45 wa timeneti 3. Chela kota ni kuhlola (Maha ziwutiso kasi

Lezi zi lavekako ka kugonza ka hina: Caderno,
lapi, tikor kasi ku pitara ya tona, xivinyo ni
“régua”.
Makungu ya magonzela (Wona lezi hi ta nga
fambisa zona)
ku mbelelisa ntiro wa xigava lexi)
• Lomu ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
kuhlamula a timhaka (ta kuehleketa) leti
mubulileko ha tona, hi magumu mugonzisi
a songa.
4. Kusonga:

1. Maengheno ni ku xalalisa vanana • Le magumu ga xigonzo, ka leletelwa

• Wutisa vanana lezi va zi pimako hi mhaka
leyi
• Gonza Mitsalo u tlhamusela ngomama ni
lezi va ta nga gonza ha zona
2. Kutlhamusela hi ku etisisa a mhaka u
zigonzani lezaku zikombela, hi ndlela
ya- kuva va dzunza ginwe ni ginwani ga
mavito ya Madzumba lawa Manharu, kota
ndlela ya kuve vapimile chukwana lezi va
gonzileko, zinwe ni ku va kucetela lezaku,
va maha lezo mingangweni va hanyako
kona siku ginwe ni ginwani.

Xingozo

1. Maengheno hi wuhanya, kulavekako lezaku hi pima

chukwana a wusumbulwa ga Nungungulu.
A kufamba ka wukristu ku tiyiswa hi kuve
kona ni ku ti wonekelisa ka Nungungulu Va wulawulako ka Mitsalo leyi: A mhaka yi
xontlhe xikhati. Lowu i fihlakalo, lowu, kasi hlawulweko ka Mitsalo yo Basa, ka Ivangeli hi

8
kutsala ka Johane, yi ndlhunyatisa matshamela
ya Nungungulu ni lezi a ti kombekisisako
zona nzeni ka tiko legi Yena a agi vangileko.
Lava va nga nzeni ka kuhlawutela hi Mitsalo
leyi hi lava: Hosi Jesu mutlhamuseli wa
hombe, loyi a zwatisako timhaka ngomama
ni kusuka kakwe; a vapizani vakwe lava va
nga vatlhamuseli va mabulo, ni kuamukela
zileletelo xungetano hi lezi zi nga lava kuve
zona handle ka Hosi Jesu Kristu.
2. Zitiyiso za Mitsalo yo Basa
Tshamela: A Nzako ka zikhati xa kuhanya ni
ntiro wa Jesu Kristu, a Vapizani va lo amukela
Mahungu mawulako lezaku a ntiro wakwe wu
kusuhani ni kuchikela magumo. Hi kota ya
lezo, Jesu i wa fanele kutlhelela ka Dadani.
A Mahungo lawa, ma lo tshan’wisa Vapizani
lezaku a ntiro wa kuhanyisa vanhu wu ta
simamisisa kuyini.
Kasi ku va rulisa, Jesu i lo va tlhamusela a
xigelo xa kusuka kakwe tikweni, ni lezi zi ta
nga maheka nzako ka kusuka loko, lezaku
Nungungulu hi yena a tirako.
Zikarato: A vapizani va wazwa ku nga tiyi
xikari kabye, vazwile kutiya ni kuvevuka, loku
va tivile Kristu hi kumbeleleko. A va zikotangi
kutsetsula zihlamaliso a nga wa zimaha
tikweni, makungwini ya ku hanyisa vontlhe
lava va lahlekileko hikota ya zionho.
Lezi hi vunekileko ha zona hi ka Mitsalo leyi: A
kutlhamusela ka Jesu Kristu, ku lava ku veka
kubaseni ka lezi zi nga hi kutlhamusela ka
zikombiso za wunungungulu zi nga wa maheka
tikweni, na zi hi ni kongometo munwwe, wa
kuhanyisa misava yontlhe yi nga wa lahlekile
hi kota ya xionho.
Loku hi gonza Mitsalo yo Basa, yi komba
lezaku a Mandzumba Manharu ya Nunungulu,
kulongoloka ku etileko ka liranzo, leli li
nga sukiko ka wunungungulu ka ginwe ga
Madzumba, kota zi nga Zipanze Zinharu za
Nungungulu munwe ntsena: Dadani, N’wana
ni Moya wa kuBasa.
A kuehleketa ka kulongoloka loku ka
wunungungulu hi ku kuma ha Jesu Kristu loku
na ku wonekeliswa kota Nungungulu N’wana,
kambe ka wutsumbisa a kuta ka Moya wa
Kubasa ku ta nga simamisa misaveni yontlhe.
Hikwalaho Hosi Jesu wa tiyisa aku “ Kholwani
lezaku nzi ka Dadani ni lezaku Dadani i
9
kona ka mina... ni lezaku, loyi a kholwako ka
mina, hizinene i ta maha mitiro leyi mina nzi
mahako...” Lexi xi kombiso xaku loku laha
hi kholwako ka Hosi Jesu, Nungungulu wa
zikota kumaha zirewukiso wutomini ga hina.
Kota lezi Jesu ni Dadani va nga mun’we,
zontlhe hi kombelako le vitweni ga N’wana hi
zikombela zalezo vitweni ga Dadani.
Dadani hi yena nwinyi wa zontlhe zilo, na Jesu
kota N’wana i ti koramisa Kakwe. Hikwalaho
Yena na Dadani vatira khati gin’we. Ni xihi xi
kombelwako ka Dadani kutani xi nyikwako ha
Yena, xikombelwa kambe ka Kristu ni lezaku
xinyikwa ha Yena. Hi kumaha loko, Jesu hi
ka Yena hi zikotako ku kombela kakwe kota
nyandlela, loyi a zwananisako ni ku hehukisa
akuve hi kuma lezi a munwe ni munwani a
kombelako ka Dadani.
Jesu wativa lezaku a makristu ma nga ta
amukela ntsena lezi va kombelako, kanilezi
vatave ni ntamu wa kumaha mitiro leyi Yena
a mahileko, ni yinwani ya hombe, hi ndlela
yakuve Dadani a dumiswa hi lezi a makristu
ma nga tave mazimaha.
Loku a wokari a kombela xokari hi vito ga
munwani, hi pima lezaku, ku kona kubohana
kunene ka loyi a kombelwako ni loyi a
kombelako hi vito gagwe. Hi kumaha loko, hi
nga alakanya kambe lezaku loyi a kombelwako
ni loyi a vito gakwe gi tiriswako hi mukombeli
lezaku a kuma lezi a kombelako.
A mufananiso lowu, xitsumbiso xi mahilweko
hi Hosi Jesu lezaku a khongotela Dadani
akuva a rumela Moya wa kuBasa xikari ka
makristu, a mutangalisi loyi a tangave kona
tikweni kala kupinzuka. Hi kumaha loko,
ku tatiseka a wumun’we ga Nungungulu hi
Madzumba Manharu hi ka tshamela gin’we,
kota Nungungulu munwe (Nungungulu a
mbeleleko).
3. Lezi mitsalo yi tlhamuselako hina
nyamutlha
Laha kuwulawulwako hi Nungungulu wa
Madzumba Manharu mahanyelweni ya hina,
kunene, a zi pimeki khwatsi kuhanyeni ka
hina, tsena a kukholwa hi kona ku zhikotako
ku hi maha hi zhipima. A kuwula ka Jesu
N’wana, kunyika kuzwanana ku nga kona
xikari Kakwe, Dadani ni Moya wa kuBasa,
hi ndlela yaku, laha hi kombelako chumu
Kakwe, zhalezho hi kombela ka Dadani lezaku
hi Moya wa kuBasa hi amukeliswa.
Hi ginwani tlhelo hi ndlela ya Hosi Jesu, zha
koteka kumaha mitiro ya Nungungulu Dadani.
A mhaka ya lisima nzeni ka kubohana loku ka
madzumba lawa Manharu, kukholwa ku nga
kurinzela hi kutsaka a kuamukeliswa lezhi hi
nga se ku zhi amukela hambu ni kuziwona.
A xikurumeto lexi Hosi Jesu a xivekako ka
vanhu, hi lexaku, ntsena va kholwa kakwe,
lezaku va nga kanakani ka lezi Nungungulu a
tsumbisako ku zhi maha.
A mitiro wa gin’we ni gin’wani ga Madzumba
lawa Manharu: Dadani Xibuka xa hombe xa
yontlhe ndengelenge ni misava, kuhanyisa ni
ntiro wa wumunhu ka Nungungulu.
Dadani hi Yena mutumbuluxi wa zontlhe
lezi zilo. A N’wana hi loyi hi kayena Dadan
a tirako mitiro leyi: Kuvanga ni kumbelelisa
misava yontlhe, kuwonekelisa wunungungulu
ni ku hanyisa misava yontlhe. Dadani i maha
zontlhe zilo hi kota ya N’wana a tirako kota
nanza gakwe.
A Moya wa kuBasa i ndlela leyi ha yona
Dadani a mahako mitiro leyi: Kutumbuluxa
ni kuhlayisa misavana yontlhe, kuwonekelisa
wunungunglu, ku hanyisa ni kutiwonekelisa
xontlhe xikhati kota mupangalati. Hikota ya
lezo, i maha zontlhe lezi zilo Dadani hi ntamu
wa Moya wa kuBasa.
4. Kusonga
Hi nga pima lezaku, Nungungulu wa
Madzumba Manharu, Dadani, Nwana ni Moya
wa kuBasa hakunene kupatsana ka Vanhu
vanharu hi Munwe, Dadani N’wana ni Moaya
wa kuBasa. Hakunene kuwoneka lezaku mba
tumbunukela ginwe hambu loku na vatira hi
zikhati zohambana kanilezi ka kongomento
munwe.
A Biblia gi hi komba zi ku dlhunya a kubohana
ku nga kona nzeni ka vona Vanhu vanharu
lava va nga Nungungulu munwe, kusukeleni
ka kuvangiwa ka misava, le kuvitanweni ka
ntiro wa wunungungulu ni kuwonekeliswa
ka Nwana wakwe (Jesu Kristu), loyi a nga
vumela kuta lanza ntiro wa wungungulu laha
misaveni, hi ku ti koramisa ni ku ti nyikela,
laha a nga leletela a Moya wo Basa lezaku wu
simama kala masikwini ya nyamutlha.
10
A kuvumeliswa loku a misavana yontlhe ku
nga nayo hi loku kaku, hi ka Moya wo Basa
za kota kuve ku mahiwa zontlhe lezi zi nga
wa fanele kumahiwa ntsena hi kuve kona
ka Nungungulu Dadani kota zi ngave lezo
kusukela xikhatini xa va ka Israel, kutani ni
lezi Hosi Jesu a zi mahileko ntirweni wakwe
laha misaveni. Xontlhe xikhati kuhlayelwe
zinene a kuve kona ka kukholwa, hambu loku
na ku woneka hi wutsongwani kota “mbewu
ya xinapi”, kona ka zikota kuve ku ringana
kuve ku mahaka zihlamaliso.
Lezi hi faneleko ku ziveka kupimeni:
Nungungulu wa Madzumba Manharu, hi
lezaku, Nungungulu hi vanhu vanharu:
Dadani, Nwana ni Moya wa kuBasa. A
Madzumba lawa manharu mahambene,
kanilezi nja tumbulukela ni tshamela ginwe,
ni lezaku matira hi zikhati zo hambana,
kanilezi ni kongomento munwe. Nungungulu
Dadani, Nungungulu N’wana ni Nungungulu
Moya wa kuBasa.
5. Kulonzowota xigonzo lexi:
1. Ka xigonzo hi ngave naxo nyamutlha
ziwula yini aku; Nungungulu wa
Madzumba Manharu?
2. Hi yihi ndlela hi ta nga pima ha
yona a kuve kona ka Nungungulu wa
Madzumba Manharu?
3. Hi nga leletela yini hi Nungungulu wa
Madzumba Manharu?
Mawonela ya zomaha: Xo sangula: Ku komba
zighava zinharu za mati; Mati ya kun’wa, ma
tlhamusela Nungungulu Dadani; mati yakuve
ma womisilwe ka congelador, ma tlhamusela
Nungungulu N’wana; ni mati mahumako kota
musi laha mavilako, matlhamusela Moya wo
Basa. Matshamela manharu kanilezi wontlhe
na ma hi mati.
Mawonela ya zomaha. Xa wumbiri: Mufananiso
wa sinya: Wu wumbiwa hi timitsu, tshinya ni
matluka
Dadani hi yena Muvangi loyi a hlayisako ni
kunyika wutomi, ka timitsu ta sinya yo kari. A
handle ka timitso a sinya a yizikoti kuhanya.
N’wana hi loyi a hanyisako wutomi. Yena a
nga ndlela ya kuchikela ka Dadani ni kuve
ndlela ya Dadani lezaku a chikela ka hina, kota
tshinya ka sinya gi nga kona kota xiseketelo ni mahako yona yinya leyo yi pswala mihanzu
kuva ndlela ya zakuga za sinya leyo. lomo hi kumako kona mbewu.
Moya wa kubasa hi lowu wu tiyisako ni kumaha Timitsu, tshinya ni matluka zi maha sinya,
muKristu a zikota kupswala mihanzu, kota ina Dadani, N’wana ni Moya wo Basa zi
matluka lawa hi kota ya gambu, ma hunzulusa aka madzumba manharu ma wumbako
zakuga za sinya leyo zinwe ntamu lowu wu Nungungulu munwe.
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Keith Mathison, Bíblia de Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado,
SP, Brasil;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

11
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA TIPSWALO
Mitsalo yo Basa: Luka 2:39-52

Ndlela ya magonzela

Kongometo 2. Kutlhamusela (hi ku dlhunyatisa) Mitsalo

• Xini tipswalo ta Nungungulu • Wulawula hi lezi zi nga ka xigava xa
Mitsalo yo Basa
• Kutlhamusela hi Tipswalo ta Nungungulu
• Bohanisa Mitsalo yo Basa kusukela ka
• Kuvumeliswa hi Tipswalo ta Nungungulu
kutlhamusela hi xigava xa Mitsalo yo Basa
wutomini ga siku ni siku
3. Kuhlola ni ku chelela kota
Kuhlwela ka Xigonzo: 45 wa timeneti
• Ka kumbelelisa xigonzo a zhigonzani zi
Lezi zi lavekako kasi kugonza hi mhaka leyi: fanele kuhlamula a timhaka ti vhekilweko
Biblia, Lisimu, caderno ni lapi kupimeni kabye, hi magumu mugonzisi i
ta songa.
Magonzela (Cuwuka longoloko wa tinumero
A mugonzisi wa zikota kutirisa tinwani
teti) tindlela: Kuyimbelela lisimu lo kari ti
1. Makungu ya magonzela tiyisetako hloko mhaka kutani ntiro wo kari
wa kuya maha kaya (TPC)
• Maengheno ni kukucetela
4. Kusonga
• Wutisa lezi a vanana va zitivako xungetano
hi hloko mhaka • Kumbeleni ka xigonzo, a mugonzisi i ta
buvisisa vanana ka kukombela.
• Gonza Mitsalo u tlhamusela ngomama ni
xigonzo

Xigonzo

1. Maengheno hambana ka hina ni tiko. A mitsalo leyi yi hi

maha hi navela wutomi ginene ga wukristu
Wutomini ga wukristu, ku na ni hanyela hi gi
kusukela ka kuve hi tifananisa na Joseja na
lanzako nzeni ka gonziselelo ni mahanyelweni
Maria kota vapswali varangelwako hi tipswalo
ya hina ni vanwani, nguvu-nguvu ni vapswali,
ta wukristu, a wumunhu ginene ga Jesu
mahanyelweni ya hina ni Nungungulu, lezi
mahlweni ka vapswali vakwe va laha misaveni
hi hlawulako kuve hi zitekelela ni wumunhu
ni mahlweni ka Nungunguli, zi hi mahako hi
gonawo hi gi tekelelako kasi hi komba ku

12
pima lezaku yi ti tivekisisa kuyini mifihlakalo
ya tipswalo ta wunungungulu misaveni.
Vakumeki ka mitsalo leyi: A xigonzo
xihlawulweko lomu ka Luka, xi hi nehela
vakumeki vanharu: Jesu, a nwanana ni
Jahana kota yena woranga, Josefa na Maria,
vakumeki hi xigava xa wumbiri ni vagonzisi
vanayo ka xigava xa wunharu.
Ka yona Mitsalo leyi, Luka i tshingisa a fanelo
ni lisima la vapswali va Jesu ka niro wa ku
gonzisa Nwanana Jesu, lezaku a lanzela
milayo ya zihena zabye ni kuve va muyisa
Jerusalema; kasi ku tatisa mhaka ya ku
bohanisa Jesu ni Raru wakwe wa le tilweni,
ahehla ka zontlhe ni ka vontlhe, kambe na
a nga kombisi ku chipisa vapswali vakwe
hi kuve a ya ti patsa ni vagonzisi va nayo le
tempeleni ya Jerusalema.
2. Kutiyisa ka Mitsalo yo Basa
Tshamela: A hloko mhaka ya xigonzo,
muvangeli Luka i neha kubohana kunene ku
zwalako nzako kakuwuya ka Josefa na Maria
hi le Gipite, tiko legi va nga wa chavele ka
gona hi ku zangara ka Herode, laha a nga
laya lezaku zhontlhe zhihlangana zha vafana
zi dawelwa. Ka woneka a moya wa wukholwa
ga vapswali va Jesu laha va chelelako kota
a kulanzela mubuzo wa Phasika wu nga wa
mahiwa lembe ni lembe le Jerusalema.
A mubuzo wa phasika, wu wa hi mubuzo
wa kualakanyiwa kuhuma ka va ka Israel
wukhumbini ga Gipite.wu. Wona mubuzo
lowu, wu wa teka xipanze xa tlhanu ni mambiri
masiku.
Ngomama ni milayo, zi wa vumetwa lezaku
wontlhe majuda ya xinuna, va hlengela
malembe wontlhe, nzeni ka mibuzo yinharu
yi nga wa mahiwa le Jerusalema. Kunene,
a wunyingi ga wona majuda ma nga wa
hangalakile ni matiko ma nga wa khozisilwe
hi varoma, va wa humelela ntsena a kuya
Jerusalema khati ginwe hi lembe. Kambe, hi
nayo, a vavasati ni vanana va wa nga vumetwi
a kuve vahlengela ka mubuzo lowu.
Hi tshamela legi gi nga maha Josefa na Maria
a vapwali va Jesu va ngaya mubuzweni ni
lezaku kota lezi Jesu a nga hi tlhamukwana
na a hi ni khume ni mambiri malembe.
Lomu ka kuhanya ka xijuda, a majaha va wa
hlayelwa laha va bhuvileko na va sukela 12
13
wa malembe. Hikwalaho va lo mu hletela vaya
naye Jesusalema, leyo a yileko aya kombisa
wutlhari ni wutivi ga hombe kuzwananeni
kakwe ni Nungungulu, ni kuve a kombisile
fanelo yakwe hi kota ya tipswalo ta le
Nungungulu.
Xikarato: A kusimamisa ka Jesu lomu
tempeleni nzhako ka kuve Maria na Josefa
va sukile ku tlhelela kaya, va vafambile na va
nga xalalangi hakuva va wa nga tivi lezaku
a jahana Jesu ikwihi, hakuva yena Jesu i
wa nga wulangi chumu ka vapswali vakwe
(Maria na Josefa), tshamela gi nga woneka,
give ga kukhwatsi hi loku a vapswali va nga
cheleli kota a n’wanana. A hlamulo wa Jesu
loku aku ka vapswali; a muzitivi lezaku nzi
fanele kutshama ndlwini ya Raru wa mina ?”
zi mahile vapswali va nga pimi khwatsi lezaku
yena Jesu i lava kuwula yini hi lezo niku i
byeliwa ha mani lezaku lomu tempeleni, hi
lomu ndlwini ya Raru wakwe!.
Lezi hi zikumako ka xigonzo lexi: Ka mhaka
leyi Johani i hi komba lezaku Jesu i wa hi
xikombiso xinene ka majaha lawa hi canja
ga vapswali va lanzeleko tshamela ga kholo
ya Xijuda, loku na va famba na Jesu le
mubuzwini wa Phasika, va tatisile a fanelo
yakuve a tshama ndlwini ya Nungungulu
a ti khongelela ni ku chelela kota timhaka
ta ka Moya. Loku na a simamile tempeleni
azwa ni ku kuma timhaka tinene mahlweni
ka vahombe, i lanzele a fanelo yakuve a
ingisa vapswali vakwe. Vona vapswali, va wa
yimelwe hi kugonza ni ku hlengela lezaku a
N’wana wabye i wa hi mupfhumba ngangweni
wabye. Kunene, hambu lezi a nga wa hi jaha,
Jesu i lo kula hi wutivi hi xiyimo ni hi tipswalo
ta Nungungulu na a pima wukulu ga fihlakalo
wa Nungungulu.
3. Yi wula yini ka hina mhaka leyi:
A hi kanakani lezaku a mhaka leyi yi hi maha
hi pima lezaku zikona zilo azihi hina vanhu
hi nga zipimiko lezaku ziwumba fihlakalo wa
Nungungulu.
A gonzo ya hombe ka hina vapswali hi faneleko
kugonzisa vanana, hi kuve va pima tumbunuko
wu hanyiwako lomu hlengeletanwini wa
wukristu, kasi wu va fambisa kuranzeni ka
Mhaka ya Nungungulu. Kasi a ka vanana,
nghana xive xigonzo, xichavo ni kuingisa
vapswali ni Nungungulu. Hikwalaho, a vana
ni vapswali, vontlhe va rambiwa a kuve
vave xiwonelo xinene nzeni ka zihena za
wukristu ni ka gonzo yinene ya wutlhari ga
tiko ni hi zawukristu ngomama ni tipswalo ta
Nungungulu.
4. Kusonga:
Ka xigonzo lexi, hi ghemeta hi kukuma lezaku
a tipswalo ta Nungungulu zilo zinene zitako hi
ka Nungungulu ka vanhu va misava, ni kuve
tiwonekeliswa ni lezaku, a kutsetselela ka
Nungungulu a ku wonekeliswi ntsena, kanilezi
ka nyikwa ka munhu hi ndlela yakuve yena
munhu a zikota ku hanyiswa.
A tipswalo a ti mbeleli le ka kuhanyiswa
laha hi amukelako Hosi Jesu kota Hosi ni
Muhanyisi wa hina, tona titira nzeni ka
xontlhe xikhati wutomini ga hina, ti hi nyika
kupima kakuve hi maha zilo zinene ni kuve
hi yima kuya kubiheni. A handle ka tipswalo
ta Nungungulu, a hi zikoti kumaha nchumu,
kanilezi loku hi tsumba Nungungulu, Yena wa
hi nyika tipswalo a tihi ti hunzulako tshamela
ga hina, kupima ka hina, ti aka ka hina a
ginwani wukulu ga kupima wumunhwini ga
hina, ti hi vuna a kupima lisima la kuhanya
ka wukristu gimbeleleko. Hi kota ya lezo,
hi vumelako lezaku, “Hi lezi hi nga ha zona
hi tipswalo ta Nungungulu, hi tipswalo ta
Nungungulu hi lezi zi nga ha zona” .
5. Kumbelelisa xigonzo
1. Xini tipswalo ta Nungungulu?
2. Hi nga leletela yini hi tipswalo ta
Nungungulu
3. Hi yihi lisima la tipswalo ta
Nungungulu?
Maalakanyo hi zomaha: Kukombela
lezaku a vanana va wulawula kutani kutsala
xungetano hi tshamela gi fananako ni legi va
gonzileko Jesu, ni kuve gi vumelisa lezaku
a tipswalo ta Nungungulu ti va vunile a
kuhlamula xikarato xo kari. Kuwulawula
hi liranzo, kuingisa ni xichavo ka vapswali
ni ka Nungungulu. Nilezaku, hi ka tipswalo
ti hi mahileko hi zikota ku huma ka zokari
wutomini ga hina.

Hi tsele lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:

Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Keith Mathison, Bíblia de Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado,
SP, Brasil;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

14
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA LIRANZO
Mitsalo yo Basa: Papilo go ranga ga Johane 4:7-21
Ndlela hi magonzela
Kongometo wa xigonzo
• Kutlhamusela hi liranzo la Nungungulu
• Ku komba lezi a liranzo la Nungungulu li
ti kombisisako zhona
Kuhlwela ka xogonzo: 45 minutos
Lezi zhi lavekako kasi ku gonza: Biblia, papilo, 3. Kuchelela kota ni kuhlola
xotsala ho xona, xigere ni “cola”
Lezhi hi ta nga gonzisa zona (cuwuka xaxameto
wulanzelako)
1. Maengheno ni kutangalisa vanana
• Wutisa vanana lezaku vapima yini hi hloko
mhaka leyi.
• Gonza Mitsalo u tlhamusela ngomama ni
Xigonzo
1. Maengenelo
A liranzo la Nungungulu hi lona li nga tshinya
ga ntiro wutomini ga wukristu. Ka xigonzo
lexi, hi ta wulawula xungetano hi liranzo la
Nungungulu zinwe ni lisima la liranzo ka
muakelwani.
Lava va kumekako ka xigonzo lexi: A Papilo
go ranga ga Johani 4:7-21 gi kongomiswa
ka ntlawa wo kari wa zhiro za Bandla le
Asia Menor, va nga wa rinzele kugonziswa
15
xigonzo
2. Kutlhamusela (hi kuandlala) a mhaka leyi
• Tivekisa lezi u zi pimako hi xigava
xungetano hi xighava xa biblia
• Bohanisa Mitsalo kusukela ka xighava xa
Mitsalo yo Basa
• Le kumbeleliseni, a zhigonzani zi fanele
kuhlamula lezi va ta nga wutiswa, hi
magumu mugonzisi a maha katsakanyo.
Kuyimbelela ni tinwani tndlela ti nga ta
tiyiseta hloko mhaka leyi.
4. Kusonga
• Mukombelo na ku tlakusetwa ni kudzunza
hloko mhaka ya Xigonzo lexi.
ni kululekwa. Ka Mitsalo leyi, hi kuma
Nungungulu loyi a tirako kota wo ranga, na
Johane ni ziro za Bandla kota va lanzeli. Ka
kutsalako loku, a mhaka ya hombe hi Liranzo
la Nungungulu ni lisima la Liranzo zikari ka
vamakabye.
2. Xitiyiso xa Mitsalo yo Basa:
Tshamela: A mhaka yi hlawulilweko kasi
yitira ka xigonzo lexi, yi kumeka ka Papilo go
Ranga ga Johane na yi kongomiswa ka Bandla
gale Asia Menor xikhatini xa kuhlongoliswa
ka makristu hi mufumo wa varoma. A xigonzo
lexi, xi neha xigonzo xungetano:
A kutivekisa ka liranzo li nga gumelwiniko
ni li nga fananiswiko la Nungungulu, loku a
nyikela Nwana wakwe wa munwe misaveni,
kasi a tafa xihambanwini hi kota ya zionho za
hina (Johani 3:16);
A lisima la liranzo xikari ka vamakabye, kota
xigelo xo ranga wutomini ga vanhu;
A makombisela ya liranzo la hina ka
Nungungulu.
Xikarato: A kuvumaleka ka liranzo xikari ka
vanhu, zi henya wumunwe ni wuhlengeli ga
hina ni Nungungulu, loyi a nga liranzo, Yena
loyi a rangileko a hi ranza, ni kuve a hi nyika
tipswalo ta kuve hi muranza. Zikhati zinyingi
ha tiyisa lezaku ha muranza, kanilezi a mitiro
ni hanyela ga hina gi komba lezaku a hi
muranzi Nungungulu: A xinwe xa zikombiso
hi ku nga hlengeli kuvileleni ka mun’we ni
mun’wani wa hina, hi nga tirelani ni ku nga
tetselelani.
Lezi hi gonzileko ka xigonzo lexi: Laha hi
gonzile lezaku, hakunene Nungungulu
xihlowo xa liranzo, ni lezaku, mahanyelweni
ya hina kota makristu, loku kombisi lezaku ha
ranza muakelwani wa hina. Johani i tshingisa
lezaku a liranzo xikari ka vamakabye, ni ka
muakelwani, zinwe za zikombiso za wukristu
zilavekako kasi kutiva Nungungulu, ni lezaku
zive xiboho xinene xa hina ni Nungungulu.
A mpingulo wu wulwako biblia ga muafricano
(Segunda 1993) wu ngalo “ Kasi hi pima
lezaku, lezo zi mahekisa kuyini, kulaveka
hi wona liranzo kota xilo xi nga ni tipota
tinharu” Triangulo”. A liranzo la Nungungulu
hi vamakabye va mina ka Cristo ni liranzo
labye ha mina, ziwumba matlhelo mambiri.
A liranzo la hina ka munwe ni munwani, i
tshamela gi mbelelisako tlhelo ga wunharu”
3. Lezi a xigonzo xiwulako ka hina:
Hina hi vitanelwe kuve hi kombisa liranzo leli,
hi vumela Jesu kota N’wana wa Nungungulu
aranzekako, ni kuranzeka ka munwe ni
munwani, hakuva a liranzo lita hi ka
Nungungulu. Zikhati zinyingi ha hlambanya
lezaku ha muranza, kanilezi a mitiro ya hina
yi komba zohambana ni lezo: A hi hlengeli ka
16
kuvilela ka munwe ni munwani, a hi tirelani
ni kutsetselelana. A mhaka yi nga ka Johani
wo sangula, Xipimo xa 4:20 yi hi ramba
a kuve a munwe ni munwani a ti kamba
mbilwini yakwe ni kuve a ti hlola lezaku kona
hakunene, ha khatalela munwani, ni lezaku
ha muranza Nungungulu xana!, kutani hi ti
maha vahembi.” Loku a wokari aku waranza
Nungungulu na a nyenya makabye wakwe wa
hemba: hakuva hakunene loyi a nga ranziko
makabye wakwe loyi a mu wonako, cima a nga
ta ranza Nungungulu loyi a nga mu woniko.
4. Kusonga
A liranzo hi kumaha zinene ka zontlhe ni
ka vontlhe, lezo hiku, u nga ti tlhakusi, u
nga wulawuli zahava hi munwani, u nga ti
kokeli za wena wutsumbu. Hi fanele kuve ni
wuhlengeli ni Nungungulu hi kota ya zinene
lezi zi zikotako kuxalalisa vontlhe. A Hosi yi
ranza lezaku hi ranzana kota lezi Yena a hi
ranzileko a simamisako ku hi ranza ni kuve
hina hi ehleketa hi vamakabye wa hina. Hi
ginwani tlhelo, hi tizwa na hi nga tsakangi
hi kota ya kontlhe kubiha( khulo, mona,
matshanza, makangwa, wutsona ni zinwani)
zi hi sirelako kuzwa kutsaka ni kurula ni kuve
hi vumela liranzo la Nungungulu.
Ziwula yini a kutiranza wutsumbu ga mina
ké? Ku tiranza hi kota ya lezi u nga ha zona;
u tiranza hi lezi u nga kuluka, kutani u nga
hlonga, hi lezi u nga leha kutani ku koma;
hi lezi u nga wa tima kutani tlhohe, hi lezi u
nga ganya kutani hi lezi u nga xisiwana. Ka
zontlhe lezi, zwana lezaku Nungungulu i ku
mahile mufananisweni wakwe.
A hi hlayiseni lezi kupimeni ka hina: Lezaku
a liranzo la Nungungulu li mbelele hi kota ya
lezo, hina hi fanele kuve hi ranzana kota lezi
Nungungulu a hi ranzileko.
5. Kumbelelisa xigonzo:
1. Zini hi gonzileko ka xigonzo lexi ké?
2. Li wonekelisa kuyini a liranzo lomu
mingangweni ya hina ké?
3. U va ranzisa kuyini vangana va wena
ké?
Mitiro yi faneleko kumahiwa nzako ka zontlhe:
Kudesenhar mbilu ya hombe nguvu laha
hasi, yi ringanako lezaku vontlhe vanana va
enghena ka yona, hi nzako vayimbelela lisimu
“ Liranzo la Jesu la hlamalisa” na va tshingisa Lisimu:
kualanya loku kaku, a liranzo la Jesu lonawo
Liranzo (liranzo) 3x
la hombe lomo va zikotako ku rurelwa kona
vontlhe lava Yena a ranzako. La Jesu la hlamalisa
Nzi famba( naye, Nzi tshama (naye)
Nzi etlela(naye) nzi vuka (naye)
A xigonzo lexi, xi tselwe hi ku vuniwa hi buku ga:
Russel P.Sheed, A Bíblia Vida Nova, Editora, São Paulo,1976.

17
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUXINJI
Mitsalo yo Basa: 2 Va le Korinte 9:1-10
Ndlela ya magonzisela
Kongometo wa xigonzo
• Kuehleketa hi lisima la wuxinji
• Lezi gi vunako wuxinji nzeni ka vanhu
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zilavekako kasi kugonza: Biblia, papilo, lapi, 2. Kuhlola lezi va gonzileko ( Maha ziwutiso
xigere ni “cola”
Makungu ya magonzelo (cuwuka xaxameto wu
lanzelako)
1. Maengenho ni kuvuxa phaku-phaku yo
gonzo)
• Wutisa lezi a vanana va zitivako hi hloko
mhaka leyi
• Gonza Mitsalo yo Basa u tlhamusela
ngomama ni xigonzo
Xigonzo
1. Maengenho
Ka xigonzo lexi hi ta wulawula xungetano hi
Nungungulu wa wuxinji, xugetano hi wuxinji
a lisima la gona ni lezi gi vunako wutomini ga
hina, na hi tshingisa lezi gi vunako, ni lezi zi
nga xinyikiwo xo nyika kasi ku fambisa mitiro
ya Bandla.
Lava va kumekako ka mhako leyi: Ka mitsalo
leyi a kuranga ku kumeka Mupostoli Paule na
a tsalela bandla gale Korinte, na khongotela
18
• Tlhamusela hi kundlunyatisa Mitsalo u
gonzileko
• Tlhamusela Mitsalo hi kuetisisa
• Bohanisa mhaka u gonzileko kusukela ka
xigava xa kuetisisa hi Mitsalo
zi zikotako ku mbelelisa lezi va vagonzileko
3. Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
kuhlamula lezi va ta nga wutiswa, hi
magumu mugonzisi a wula magezu yo
gumesa.
4. Kusonga
• Ya zikota kumahiwa hi Mukombelo,
kuvanyika ntiro wa kuya maha kaya(TPC)
kuyimbelela Tisimu ti nga ni moya wa
kutshingisa hloko mhaka.
lezaku va hlenga hi wuxinji zitsumbisweni
zabye za kuseketela vavumali le Jerusalema.
Hi kuma kambe Titosi ni vanwani vatiri
varumilweko ha Paule kuya Korinte hi
kuranga kasi kuya xaxameta khwatsi mitiro.
2. Kutiyisa ka Mitsalo yo Basa
Matshamela: A mitsalo yi hlawulweko, i papilo
ga wumbiri ga Mupostoli Paule na a khongotela
Bandla ga le Korinte lezaku va nyika hi
wuxinji kufanana ni Bandla ga le Makedonia,
kutsumbiseni kabye akuva vavuna vamakabye
wusiwaneni gabye le Jerusalema. Ka papilo
legi, Paule i kombisa zihlengeli kulori lezi a
zi rumeleko hi mahlweni kasi kuya rangela
ntiro wa kuamukela zivuno lezo ni lezaku loku
a chikela i taya kuma zontlhe na zi longile,
hakuva akuya longiselwa zontlhe na a chikele,
zi ta komba lezaku a vanhu a va nyikangi hi
kutlhatlheka ka timbilu tabye, kanilezi va
nyikile hi hlanekera wa kuchikela kakwe.
Zikarato: A vahanyi va Makedonia ni le
Korinte va wa longisela kunyika kabye kasi
kuvuna wusiwana ka vamakabye vabye le
Jerusalema. Paule i pimile hi wusiwana
gi nga wa woneka bandleni ga le Korinte.
Hi mahlweni ka lezo, i lo tsala papilo hi ku
dlhunyatisa xungetano hi Ivangeli, na a va
kucetela ngomama ni kutatiseka ka lezi zi
tsumbisilweko kuhlengiwa, kasi kuvikela a
wukulu ga ntiro wa wupostoli gakwe.
Lezi hi zikumako hi ka xigonzo lexi: Ka
xigonzo lexi hi kuma lezaku gikona binzu
loku hi nyika hi wuxinji, ni kuzilava ka
timbilu ta hina ngomama ni lezi munwe ni
munwani a nga nazo. Kuwula ka Paule, loyi
a byalako katsongwani, yaloye i ta tshovela
katsongwani, ni loyi a byalako nguvu i ta
tshovela nguvu. Kambe a munwe ni munwani
i fanele kunyika maringano ni lezi a xuvako
mbilwini yakwe, na a nga kurumetwi hakuva
Nungungulu wa tsaka hi loyi a nyikako na
a xalele. Hikwalaho leyi hi yona ndlela ya
kumaha vamakabye vavunana hi kutsaka na
va nga khunguvanyisani.
A kuhumelela ka kunyika na u xalele ni hi
kuziranza ka neha: (1) A kutsaka ka loyi a
nyikako ni ka loyi a amukelako; (2) Kunyika
Kubonga, hakuva loyi a amukelako i ta dzunza
Nungungulu (3) A liranzo, kunene a wuxinji
ga tshinetisa vanhu akuve va zwanana ni
zikatekiso, hakuva Nungungulu wa katekisa
loyi a nyikako hi wuxinji.
3. Lezi a Mitsalo yi wulako ka hina
A wuxinji ga Nungungulu gi kombiswa hi
kuhuma ka gambo, hi moya hi hefemulako ha
wona, hi vula, zihari hambu ni ka tisinya kasi
kuhanya ka hina laha misaveni. A wuxinji a gi
pimiwi hi tsengo wa lezi a munhu a nyikako,
kanilezi hi moya wu nga nzako ka zinyikiwo
19
lezi a munwe ni munwani a nyikako ngomama
ni ku kuma kakwe, hambu na lezo zi lava
kutinyikela ka lava vanyikako. Vanyingi
vanyika kasi ku kurumeta vanwani, kutani
kasi kuva vaamukela zokari kota chachazelo
wa kunyika kabye, kutani kasi kuve va
amukeleka malhweni ka Nungungulu. A ka
Nungungulu, a kunyika ku nyika na u nga
rinzeni chachazelo wokari.
4. Kusonga
A mitsalo leyi, ya nyika xigonzo xahombe ka
hina makristu. Kunene yona yi hi gonzisa
zahombe ngomama ni lezi hi faneleko
kunyikisa zona. A Mitsalo leyi, yi ecanyisa
minyikela ya hina ni lezi lezi hi langutelako
kuamukeliswa hi Nungungulu loku yiku; a
kutshovela ka hina ku ngomama ni kubyala ka
hina. A handle ka lezo, yona ya hi khongotela
a kuve hive lava va nga ni wuxinji ni kuve hi
nyika, ni kuve hive ni wuhlengeli ni vanwani.
Hi gonzile lezaku a kunyika, ahandle ka
kunyika hi kuziranza, zi fanele kumahiwa
nzeni ka litsako na ku nga hi hikuzangaza,
hakuva loyi a nyikako hi litsako a nga
alakanyi lezaku i ta vumala, kanilezi i lakanya
kuzikuma kambe. Ntsena i nyika yi moya wo
zwela wusiwana, kutani kuaka wungana ni
loyi kutani lava a xuvako kuaka kuahanya
kunene navo.
Hikwalaho, a kunyika hi litsako ni ku ziranza
kunyika (1) A litsako ka loyi a nyikako
hambu ni ka loyi a amukelako;(2) Kunyika
Kubonga, hakuva ka loyi a amukelako i ta
bonga Nungungu;(3) Liranzo, hakuva ka
tlhanganyisa vanhu ni ku a hehla ka zontlhe
ku ta va tshineta ka Nungungulu; hakuva Yena
wa katekisa ka loyi a nyikako hi matsenya.
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa kupimeni ka hina:
A ka loyi a nyikako i zi maha kota tshamela
gakwe ni kuve xinyikiwo xa le Nungungulu, ni
lezaku i fanele ku gonzisa vanwani a kuve va
tiva kunyika hi matsenya, kunyika hi litsako
na va nga tsuviswi, ni kuzwa timbilwini tabye
a moya wa kulahlekelwa, ni lezaku a hehla
ka zontlhe na va nga hi na tingana hi ka
lezi vanyikako, hakuva kunene, a munwe ni
munwani i nyika maringano ni lezi a nga nazo
ni lezi a zikotako.
5. Kumbelelisa lezi hi gonzileko
1. Zini hi gonzileko xungetano hi
kunyika ké?
2. Zi na ni lisima kunyika ke?
3. Hakunene Nungungulu wa lava
minyikelo ya hina ke?
Ku bula ni vanana xungetano: Ntlawa wa
vanana va 6 wa malembe. Na va hi ka xikhati
xa kuhumula, va lava kufihlula, kanilezi
vambiri a va na zoga. Hi yihi ndlela lezi lava
va nga nazo va ta zikota kuhlengela ni lava
va nga hava nchumu? Kusukela ka mihlamulo
yabye, mugonzisi i ta kuma mifananiso yo kari.

Mawonela ya mitiro ya (Mihlakano)

A xigonzo lexi xi tsalilwe hi khegela ka mabuku lawa:
Russel N.Chaplim: O Novo Testamento Interpretado. A voz da Bíblia. São Paulo.Pag 384

20
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KUTSETSELELA
Mitsako yo Basa: Luka 15:11-32

Ndlela ya magonzela

Kongometo 2 Tlhamusela (hi kundlunyatisa) lezi zi

tsalilweko
• Xini kutsetselela
• Tlhamusela lezi xiwulako xigava xa
• Kutlhamusela hi lisima la kutsetsela
Mitsalo yo Basa
wuakelwani
• Bohanisa Mitsalo ya Biblia kusukela ka
Kulwela ka xigonzo: 45 wa timeneti lezi ziwulilweko ka xigava xa Mitsalo
Lezi zi lavekako kasi ku gonza: Biblia, Papilo ni 2. Kuhlola ni kuvala (maha ziwutiso zi
xotsala ha xona zikotako kumbelelisa xigonzo lexi)
3. Ka kumbelelisa xigonzo, a zigonzani zi
Magonzela: (Cuwuka a xaxamento wu
fanele kuhlamula a timhaka ta kuehleketa
lanzelako) ha tona ti zwatilweko, hi magumu
1. Maengheno ni kuvuxa phaku-phaku yo mugonzisi a wula magezu yo kari.
gonza 4. Kusonga
• Wutisa lezi a vanana va zitivako xungetano Zakoteka kuve zimahiwa hi ndlela yo
hi xigonzo lexi hehuka: Mukombelo, zokari za kuya maha
• Gonza Mitsalo ya Biblia u tlhamusela kaya (TPC), kuyimbelela lisimu li tshingisako
ngomama ni lezi u lavako ku gonzisa hloko mhaka.

Xigonzo

1. Maengheno Va kumeki ka mhaka leyi: Hikuma Hosi Jesu

kota yena woranga nzeni ka kutsala loku ka
Ka mhaka leyi, hi ta wulawula hi Nungungulu
Luka; hikuma vatsali, vafarisi ni vahlengisi
wo tsetselela. Kusukela ka mufananiso
va mikhupo kota lava va lanzelako. Hikuma hi
wa n’wana a lahlekileko, Jesu i gonzisa hi
kulanzela lava va hlengelako ka mufananiso:
liranzo ni kutsetselela, hakuva a vakhozeli
A raru ni vana vakwe va vambiri.
ya xikhatini xwalexo ma wa wutisa hi mhaka
yakuva Yena a hlengela khatiginwe ni lava va 2. Ku etisisa ka Mitsalo:
nga wa woneka na va nga ringaniwi hi liranzo
Matshamela: A mufananiso wa n;wana a
la Nungungulu.
lahlekileko wu tlhamuselwa ha Jesu xikari
21
ka tlawa wa vafarisi ni vatsali, mahlweni ka
tshamela ka kukanakana xungetano hi ntiro
wa Nungungulu, hakuva kunene, zi wa va
hlamalisa a kuve Hosi Jesu a hlengela mezeni
ni vahlengisi lava va nga wa woneka kota
vaonhi.
Hosi Jesu i tlhamusela hi kusuka ka nwana wa
nzisana laha ngangweni wa vapsali, ni kuve
a tekile xipanze xa tshomba a ya yixakela, hi
nzhako ave xisiwana gumesa.
Lexi a nwana loyi xikumileko kota xikola a
gonzileko, ni kuhlamala ka makabye wakwe
wa nhonzwa ni lezi a raru wakwe a mahileko;
zontlhe zimahekile kwalaha kaya hi kuwuya
kakwe.
Zikarato: A ku nga xalali ni kuvukelwa ka
Jesu hi ku hlengela khati ginwe ni vafarisi ni
vatsali( makholwa ya xikhati lexo) ni vahlengisi
va mikhupo ni vaonhi. Aku nga xalali loko ka
nwana wa nhonzo nzeni ka mufananiso wa
nwana a lahlekileko hi zigelo lezi.
Lezi hi zikumileko ka mhaka leyi: Ka mhaka
leyi hi gonzile a kuve hi kholwa lezaku
Nungungulu i Raru wa hina ni lezaku Yena
wa hi ranza kwalomu nzeni ka zigoho za hina.
Higonzile kambe lezaku, o xionho xa hahlula
kuhanya ka hina ni kuve xi hi tshineta kule
ni Raru wa hina. Hambu ka lezo, loku hina
hi hunzuluka kufanana ni lezi zi mahilweko
hi n’wana a lahlekileko, hi kombela tsetselelo
ka Nungungulu Dadani, Yena wa hi amukela
mawokweni yakwe.
3. Ziwula yini ka hina nyamutlha:
Ka masiku ya nyamutlha, a kuhlamala
ka vafarisi ni vatsali, a wudlhanyula ga
n’wana alahlekileko ka ha woneka nzeni ka
makristu masikwini ya nyamutlha. Hakuva
kunene, hambu na hi woneka kota lava va
xaleleko, zontlhe ha zikuma ndlwini ya Raru
wa hina. Kanilezi hi zihunzula hi kulanzela
ziphati-phati za misava. Hi ginwani ntlhelo,
hi hanya wutomi go hunza ni ga nwana a
lahlekileko Kambe hina lava hi nga vakale, hi
nga vahombe ndlwini ya Nungungulu, ha ha
rangelwa hi khulu, hi makangwa, hi biwu, hi
ku nga eneliswi, hi lunya ni zinwani zo biha.
22
Zi laha kubaseni lezaku, Nungungulu a
nga lumbi tlawana wokari wa vanhu, a nga
hi ranzi ngomama ni lezi hi mu mahelako,
kanilezi hilezaku, hina hontlhe hi vana vakwe,
i na ni liranzo li nga ringanisiwiko ha hina ni
lahombe ka hina. Hikwalaho, loku hi pima
zihambuko za hina, hi hunzuluka hi wuya
kakwe hi ta kombela tsetselelo, Yena i ta hi
amukelwa hi liranzo lakwe, wa maha mubuzo,
wa hi vuxeta luswa a hi nyika mole hi khati ga
humbiri akuva hi tshama kakwe, na Yena a
tshama ka hina.
4. Kusonga:
A kutsetsela i tshamela gi lavekako ka
wumunhu ga hina kasi ku ti tlhatlhisa nazweni
wokari.
I tshamela gi xanisako wongo kasi ku fuvisa
kuxaniseka ko kari, khulo ni ginwani tshamela
gi zikota kuxanisa wongo ni mbilu ya munhu.
A kutsetseela ka Nungungulu i chumo xi
hlamalisako nguvu. Hakuva, kunene,
Nungungulu wa hi nyika kutsetselela ku nga
hiku ngomama ni kuriha xokari, Yena xontlhe
xikhati i longile ku hi tsetselela loku hi
tsumbekile, hive vanene hi nga chavi ni kuve
hi ti tshineta kakwe.
Lezi hi faneleko kuzihlayisa kupimeni ka hina:
A ku kona kurula ni kutsaka a handle ka kuve
hi tshama ndlwini ya Dadani. Xontlhe xikhati
hi hunzulukako hakunene zionhweni za hina,
hi kuma kutsetselelwa hi Nungungulu hi
lonzowota liranzo lakwe li nga rihiwiko ha
nchumu. Nungungulu i tsumbekile vanhwini
vakwe, hambu loku vanhu va hlawula zahava.
5. Kumbelelisa xigonzo:
Ziwula yini kutsetselela wutomini ga wena ké?
Kangani u tsetseleleko makabye wa wena ké?
Kangani u kutsetseleko mahlweni ka Dadani
ké?
Mawonela hi kumaha zokari:
Tsala hi “kudesenhar” a kuchikela kaya ka
raru wakwe a nwana a lahlekileko ngangweni,
u tshingisa a tsetselelo a amukeleko mahlweni
ka raru wakwe. Kutani u desenhar a mubuzo
wu mahilweko hi raru na a mahela nwana
wakwe laha a wuyileko kaya.
A xigonzo lexi xi tsalilwe hi kuvuniwa hi mabhuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil; Rick Warren, Comentário
Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo; Keith Mathison, Bíblia de Estudo de Genebra, Rc
Sproul-Editor Geral, Editor Associado, SP, Brasil;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

23
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WO ZWELA
Mitsalo ya Bibilia: Luka 6:30-38

Ndlela ya magonzela

Ngongometo 2. Kutlhamusela (hi kuandlala) a mitsalo

• Xini kuve wo zwela kutani kuzwelana • Tlhamusela lezi u zi tivako hi xigava xa
etelelo hi Biblia
• Tlhamusela lisima la kuzwelana
• Bohanisa mitsalo ya bíblia kusukela ka lezi
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti u zitivako hi xigava xa etelelo hi Biblia.
Za kugonza ha zona: Caderno, xotsala ha xona 3. Kuhlola ni kusonga (Maha ziwutiso zo
kasi kutsala zokari mbelelisa lezi u gonzisileko)
4. Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
Makungu ya magonzela (Cuwuka xaxamento
kuhlamula a timhaka ta kuenhleketa ti ta
wulanzelako) nga wutiswa hi magumu mugonzisi a wula
1. Maengheno ni ku kucetela magezu ya ku mbelelisa.
• Wutisa vanana lezaku vativa yini 5. Kusonga
xungetano hi hloko Mhaka • Zakoteka kuve kusongiwa hi mukombelo,
• Gonza Mitsalo yo Basa tlhamusela kunyika ntiro wokari ka vanana lezaku
ngomama ni xigonzo vaya maha kaya, kuyimbelela lisimu li
bohanako ni tema ya xigonzo.

Xigonzo

1. Maengheno kumiwa hi zontlhe zimuse za ntumbunuko. Hi

A kuzwelana i ginwe ga matshamela manene
nzeni ka wuhlengeli xikari ka vanhu tlhaweni
wa vanhu, xikari ka ngangu hambu ni
hlengeletan’wini wo kari. I tshamela ginene
ga vanhu, tshamela, hanyela gi mahako vanhu
va fanana ni Nungungulu, hakuva gi kombako
liranzo.
Moçambique hakuva gi nga tiko gi
hehukelwako hi zontlhe, zikhati zinyingi gi
24
ku hlamula kuvilela ni kuxaniseka ka vanhu
va gona, ha wona kuzwelana loku a vahanyi
tiko ni vamanwani matiko ma ku kombisako.
Ka xigonzo lexi, hi ta wulawula hi kuzwanana
ni lezi ku wonekisako zona ni lezi kuvunako
wutomini ga vanhu.
Vakumeki ka Xigonzo lexi: Nungungulu
hi ka liranzo lakwe, i ti wonekilisa ka lava
va zwileko kuvitana kakwe, kasi va maha
mitiro ya wuxinji. A kugonzisa ka Jesu, loyi a
wonekako kota wo ranga ka xigonzo lexi, ka
vapizani ni ka tiko ka Judeia, Jerusalema i
ti wonekelisa hehla ka lisima la kuve hive va
hlengeli munwe ni munwani, wumunwini gi
tlhamuselako kuhanya ka wukristu.
2. Xitiyiso xa Mitsalo yo Basa
Matshamela: A mitsalo leyi yi tlhamuselwako
ha Luka 6:30-38, yi hi nehela xigonzo ni
zileletelo zi nyikilweko hi Hosi Jesu ka
Vapizani vakwe zinwe ni ka xindlemo xa
hombe xa vanhu va tiko ga Judeia, va le
Jerusalema ni va ka manwani matshamu va
nga wa tile ku tazwa timhaka takwe, ni kuve
vata hanyiswa mambabyini yabye kusuhani ni
xitshunga laha Jesu a nga wa khongele kona
ni wusiku.
Jesu i wa wulawula hi mitiro yinene yi faneleko
kumahiwa hi liranzo la Nungungulu, na a
wulawula kakwe hi kulaveka ka kuve hiranza
valala va hina, ni ku nga tlheliseli kubiha hi
kubiha, a kutsumbeka, lezaku hive ni tshamela
ka liranzo li tiyisilweko hi wumunhu ginene.
Xikarato: A mhaka ya hombe, wuhlengeli gi
fanelele kukombiswa hi liranzo hi faneleko
kuwoneka wuakelaneni ga hina.
Xigonzo hi xikumileko ka Mitsalo leyi: A
xigonzo lexi xi hi gonzisa hi wumunhu ga
wukristu nzeni ka hlengeletano lezi hi
faneleko ku zi tiva ni kuzhimaha, a kuranza
muakelani, a kuhlayisa matshamela manene,
ku nga chipisi vanwani hive kuwonekela ni
kuve xikatekiso ni ka vanwani. Jesu Kristu i
chelela kota matshamela manene kuhlayiseni
ka vaakelani va hina, na hi nga cuwuku lisima
mahanyelweni ya munwe ni munwani wa hina.
Yona mitsalo leyi, yi komba kambe kulaveka
ka kuseketelana, hambu na hi tiva lezaku
loyi a vilelako kuseketelwa loko i le tlhelweni
ga hina ga zibaba. A mahanyelweni lawa a
liranzo ka wuakelwani wa hina li fanele kuve
hehla ka zontlhe lezi zi faneleko kumahiwa hi
tiko.
Hi kugumesa, Jesu i hi komba lezaku laha
hi kombako wumunwe ga hina ni wuakelani
wa hina, Nungungulu Yenawo i ta ti
tlhanganyisa zinwe na hina. Hi kumaha loko
kuwonekako khwatsi a kutsetselelwa ka hina
hi Nungungulu, a liranzo hi li kumako mahala
hi ka Yena.
3. Lezi a xigonzo xiwulako ka hina
Nyamutlha:
Hosi Jesu wa ramba misava yontlhe, nguvu-
nguvu a valanzeli vakwe, li lava kuve hi
kombisa hi mitiro a liranzo la hina hi ka
vanwani. A kugonzisa ka Jesu ngomama
ni zikatekiso zakwe zihuma mitirweni yi
vangilweko ha Yena. A Xigonzo lexi xi hi maha
hi kholwa lezaku, zi chukwana nguvu kuve
hive kona kusuhani ka lava hi nga va ranziko,
kuhunza ka lava hi va ranzako.
A lipimo leli a li kumileko hi leli laku, Jesu
a nyika munwe ni munwani ngomama ni
lezi zi ringanako. Lezo zi tlhamusela lezaku
a mitiro yinene yi nyika litsako ka loyi a yi
mahako. A wuhlengeli gi bohanisa vanhu, gi
tiyisa mahanyela yabye tikweni, ngangweni,
bandleni ni kunwani. A lisima la wuhlengeli
ga wuKristu li maha vanhu va timiselana
nzeni ka lezi a kuhanya ku kombelako zona.
4. Kusonga:
A kuxuxa hi mhaka leyi, hi tsingisa nguvu
a kuzwanana kota lezi Nungungulu a nga
kuzwanana. Hikwalaho, a kuzwanana
i tshamela ga wunene ni kupimisisa ni
wuakelani, kutani kuwula lezaku, ku bohana,
ku tsetsana kutani kuwona xigelo xinwe,
kutsetsana kunwe ni kongomento munwe
xikri ka vanhu, hambu na va hambene hi
mazwela ni kholo. Lezi Nungungulu a zwelako
vanhu vontlhe, ziwula lezaku a vanhu lava va
vangilweko mufananisweni wakwe, va fanele
kuve ni matshamela manwe.
A kuzwelana ku kombisa ngongomento wa
kuve hi lumba Nungungulu munwe. Hikota
ya lezo, matshamelweni ya hina hi fanele
kuve hi tira na hi yimela tshamela ga yena
Nungungulu a hanyako.
Hosi Jesu hi ndlela yinene, i ramba misava
yontlhe a kuve hi hanya hi kuzwelana ni
kuve yi komba tshamela ga kuve xikombiso
yinene misaveni hambu na loku yi nga hanyi
ngomama ni kuranza kakwe.
Lezi hi faneleko ku zihlayisa kupimeni ka
hina: Nungungulu kuzwanana zinwe ni
zivangwa zakwe, hikwalaho a misava yontlhe
yi vangilweko mufananisweni wakwe yi fanele
kuve ni tshamela lego.

25
5. Kumbelelisa xigonzo: hlengeletako?
1. Hi yihi ndlela hi zikotako kumaha 3. I nga alakanya lomu nzeni ka tiko na
mitiro yo zwela nzeni ka bandla ga ku nga hi kona kuzwelana, zi wa ta
wena? tshamisa kuyini?
2. I binzu munihi gi kumako hi kuzwela Mawonela ya mitiro yo gumesa: Kumaha
kumahiwako hi makristu nzeni ka drama yitsongwani xungetano hi mhaka ya
musamaria nene ( Luca 10:25-37).
Kutsalilwe xigonzo lexi na ku khegelwa ka mabhuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

26
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUBASWA
Mitsalo yo Basa: Joxua 24:14-24
Ndlela ya magonzela
Kongometo
• Xini wubaswa
• Tlhamusela lezaku gitirisisa kuyini
wubaswa ga Nungungulu.
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti.
Lezi zi lavekako kasi kugonza: Cadeno, pais, 3. Kuhlola ni kuvala (Maha ziwutiso kasi
ticori, xivinyo, régua ni zinwani
Magonziselela (Cuwuka xaxameto wu lanzelako)
1. Maengheno ni ku kucetela zigonzani
• Kuwutisa lezi a vanana va zi tivako
xungetano hi tema
• Gonza Mitsalo ya Biblia u tlhamusela
ngomama ni lezi u lavako kugonzisako
Xigonzo
1. Maengheno
A matimu ya tiko gi hlawulilweko hi
Nungungulu, a tiko ga Israel ga nyika xigonzo
xa hombe kasi ku buvisisa kukholwa ka
wukristu.
Vakumeki ka mhaka leyi: Loku hi gonza
mhaka leyi hi pima lezaku a tiko ga ka Israel
gi wa simama kunzulanzula xiwuleni na vaya
tikweni ga xitsumbiso le Kanani, Joxua loyi a
zwatiwako nguvu ka mhaka leyi, i lo hlawulwa
27
2. Kutlhamusela (hi kuandlala) lezi u
gonzileko
• Tlamusela lezi u zi pimako hi xigava xa
etelelo xa biblia
• Bohanisa Mitsalo kusukela ka xigava xa
etelelo xa Biblia
kumbelelisa)
4. Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
kuhlamula timhaka ta kuehleketa, hi
magumu mugonzisi a wula magez.
5. Kusonga
• Zakoteka kusonga hikumaha zokota:
Mukombelo, zokari zakuve vaya maha
kaya(TPC) kuyimbelela lisimu ti bohanako
ni tema.
hi Nungungulu kasi ku rangela pfhumba legi ga
va ka Israel kufambeni leku ko karata, hakuva
a vaIsrael nzeni ka pfhumba legi vawaxaniseka
nguvu hi kuve va gohela Nungungulu, hikuve
va nga wa tsika kumutirela hi moya ni zinene.
2. Xiseketelo xa Mitsalo yo Basa:
Matshamela: A mavesi hi gonzileko ma hi
gomba tshamela ga ku hambula liranzo la
Nungungulu gi nga wa hanyiwa hi va ka Israel,
hakuva va wa lahlekile ndleleni ya liranzo la
Nungungulu. Laha Joxua a nga wona lezaku a
va Israel a va fambi ngomama ni zileletelo za
Nungungulu, i lo va nyika nayo wo gumesa, a
longisela wurangeli giswa hi mahlweni ka kufa
kafe, kota lezi a mahileko Mosi. Kasi kumaha
lezo, i lo tlhanganyisa vontlhe vanhu zinwe
ni lava va nga wa fanele kuhlawulwa kasi ku
vuxeta xivumelwano xabye ni Nungungulu.
Kwalaho ku lo mahiwa xihlambanyo xakuva
vona vontlhe va tirela Nungungulu munwe a
hanyako ni wa zinene.
Hikuma yini ka Xigonzo lexi: Joxua i leletela
va ka Israel akuve va tsawukana ni zimaho
zontlhe zi zikotako ku vindlusa zanga ya
Nungungulu, laha kaku hi nzako ka lezo,
va khozela Nungungulu nzeni ka gontlhe
wubaswa. “ A hi tireleni Hosi Nungungulu wa
hina, ni kuve hi ingisa gezu gakwe “ (Vesi ga
24).
Hi gonzile kambe lezaku, Nungungulu i
basile, i ni ntamu wa zwela; kambe i nene, wa
tsetselela zionho. Hambu ka lezo i fanelo ya
munwe ni munwani wa hina a kuva a hlawula
kuingisa kutani ku nga ingisi Nungungulu, na
a hi komba kambe lezaku, kasi hi simamisa
ni xiboho ximbeleleko xa hina ni Nungungulu
hi fanele kuve hi mbelele ni kutsumbeka, ni
lezaku ahandle ka kuva hi mukholwa, hi
fanele kambe ku muingisa ni kumutirela
Nungungulu.
3. Ngomama ni tshamela ga hina
Hina hi mahilwe mufananisweni wa
Nungungulu a basileko, kambe xontlhe
xikhati ha kurumetwa a kuve hilwa lezaku
hi fanana Naye; Nungungulu i tsumbekile
zitsumbisweni zakwe. Hikwalaho hinawo hi
fanele kuve hi tsumbeka mahlweni kakwe. Na
hi nga kanakani. Lezi zi mahekako masikwini
ya hina zi hi maha hizwa ku nga tiyi, hakuva
a zinwani lezi hi zi mahako a zikombi lezaku
hahlaya Nungungulu kota loyi a basileko ni
wa ntamu wontlhe, ha ti hambanyisa ni lezi zi
nga kuranza Kakwe, hi ti tsawukanyisa kakwe
hi kota ya kunavela zatiko. Hi kufananisa, ku
nga mahi mikombelo ya ngangu, ku nga gonzi
Mitsalo yo Basa mingangweni, ku kala ka
xikhati xa mabulo hi ka vapswali ni vanana;
Bhuku gi hi vunileko kutsala xigonzo lexi:
João Ferreira de Almeida, Bíblia Sagrada-Versão Bíblia Electrónica, 1ª edição, SP-Brasil.
28
Zontlele lezi zi hi maha hi lahlekelwa hi lezi zi
nga tshomba ya hombe ya lezi zi akako ngangu
a kuve wu hanya kuruleni. Joxua i ngalo a
ngangu wa wena wu fanele kuve wutshamu ga
xikombiso xinene xa kutirela ni kuingisa Hosi.
A Mitsalo yo Basa ya hi gonzisa lezaku
Nungungulu wa zangara loku a wona vanhu
va misava yontlhe na va hlawula kutsawukana
Naye, va mu hambula. A zi mutsakisi kufanana
ni lezi a raru a nga tsakiswiko loku a wona
hanyela ga hava ka vana wakwe.
4. Kusonga
Hazikota kupima lezaku a wubaswa kumbelela
ka Nungungulu, hikwalaho yentlhe mukristu
wa vitanelwa wubasweni. A Biblia gi ngalo
Nungungulu i Basile, i nene, i tsumbekile, i na
ni kuzwela; kambe wa tsaka hi yentlhe loyi a
hunzulukelako kakwe, ni lezaku a xalisima hi
kutsumba kakwe. Hontlhe ha rambiwa a kuve
hi hlola tshamela ga hina ni lezaku hi fularela
zontlhe za hava zi nga tsakisiko Nungungulu
ni lezaku hi simama xivumelanwini xiswa ni
Nungungulu ha Jesu Kristu.
Zini hi faneleko ku zi hlayisa kupimeni ka
hina: Nungungulu i lava ka hina a kuve hi
muingisa kasi ha hanya ni kuve hi engenha
tikwe ga xitsumbiso.
5. Kumbelelisa xigonzo lexi:
1. Ka xigonzo lexi, Nungungulu i lava
yini ha hina ke?
2. U wa ta leletela yini ka muakelani wa
wena kasi ave loyi a mbeleleko ké?
3. Hi gihi hanyela gifaneleko ka hina
kasi ha tsakisa Nungungulu ke?
Mawonela hi zomaha hi magumu (1): Ku
komba lisima la kukhizama kasi ha khongela,
kota xikombiso xa xichavo, kutsala wutshamu
go kari ga tisinya ni tiyindlo, kutani kutsala
ngango wa Joxua (Tiyindlo ni vanhu)
Zakoteka kuyimbelela lisimu (2):
‘Wena u basile”
Wena u basile Dadani, Wena u basile ( 3X)
Wena u basile Dadani, Wena u basile(3X)
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU MUVANGI
Mitsalo yo Basa: Genisisi 1-2
Ndlela ya magonzela
Kongometo
• Mutlhamusela lezaku, xana hi mani
Nungungulu Muvangi?
• Tlhamusela hi lezi Nungungulu a vangileko
hi kusanguleni
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zi lavekako kasi kugonza: Biblia, kotsala
kona (quadro) giz, zotsala ha zona maletela ya 4. Ka kumbelelisa xigonzo, a zigonzani zi
hombe, maphepha ya mifananiso ya zawukristu.
Makungu ya magonzela (Cuwuka xaxamento
wu lanzelako)
1. Maengheno ni ku kucetela zigonzani
• Wutisa lezi a vanana vazitivako xungetano
hi hloko mhaka
• Gonza Mitsalo leyi, u tlhamusela ngomama
Xigonzo
1. Maengheno
Loku hi ti ecanyisa ni tumbunuko, za zwala
kupimeni ka munwe ni munwani wa hina
lezaku Nungungulu i mahile ntiro wo
hlamalisa, wu faneleko kuhlayizwa hi hina
vanhu.
Vakumeki ka Mhaka leyi: Muvangi hi ni wihi
loyi a vangano xo kari kutani kupola ntiro
wo kari, loyi a sangulisako xokari kusukela
29
ni lezi u lavako ku gonzisa
• Tlhamusela( hi kuandlala) lezi u gonziselo
• Tlhamusela lezi u zi tivako hi etelelo wa
Biblia ka mhaka leyi
2. Bohanisa Mitsalo ya Biblia kusukela ka
xigava xa Mitsalo
3. Kuhlola (maha ziwutiso kasi ku mbelelisa
fanele kuhlamula a timhaka ta kuehleketa
ti zwatilweko, hi magumu mugonzisi a
wula magezo yo vala
5. Kusonga
• Zakoteka kuvala hi mukombelo, ntiro
wakuva a vanana vaya maha le kaya
(TPC), kuyimbelela lisimu yi tshingisako
hloko mhaka leyi.
kuehleketeni ka wongo gakwe. Ka xigonzo xa
nyamutlha hi ta wulawula hi Nungungulu, loyi
a zwalako nzeni ka zontlhe zilo a zivangileko.
2. Kutiyisa ka Mitsalo yo Basa:
Matshamela: A mhaka yaku “Genisisi” yi wula
lezaku masangulo kutani kusangulisa. A buku
ga Genisisi gi hi tlhamusela lezaku hi mani
Nungungulu, a Muvangi ya misava; ni kuve
a hi tlhamusela lezaku kusukela laha ko kala
chumu, Nungungulu i mahisile kuyini a kuve
a vanga wanuna ni wasati ni kuva mahela tiko
go saseka lezaku kuve lomo va ta nga tshama
kona. Zontlhe lezi hi tlhanu wa masiku ni
ginwe. Hi siku ga wutlhanu ni mambiri
Nungungulu i lo humula a cuwuka ni kuhlola
lezi a mahileko.
Hi kusanguleni, Nungungulu i lo vanga tilo
ni misava hakuva a tiko gi wa nga hi na
kuwonekela na gi nga hi na chumu, na gi nga
hi na xiwumbeko Yena i lo leletela lezaku kuve
kona kuwonekela, kuve kona kuhambana
ka munyama ni kuwonekela. Nungungulu i
lo wona lezaku, a mati ma wa tatile yontlhe
misava, hikwalaho i hambanyisa mati ka
misava, a vitana mati lezaku mabimbi, ni
misava lezaku, i tiko( mihanza). Ka masiku
ma nga lanzela, Nungungulu i lo simama
ni ntiro wa kuvanga zontlhe zinwani zilo
zi nga kona misaveni, tisinya, a gambu, a
tinyeleti hi kuhambana ka tona, zinyanyani hi
kuhambana ka zona, a zihari za lomu matini
ni za muhanza hi kuhambana ka zona.
Zontlhe i lo zi katekisa a zilayela lezaku
nghana zi pswala zi anza zi tata misava ni
mabimbi ni ndengelenge.
Hi magumu i lo vanga wanuna ni wasati a va
katekisa ni ku va layela ntirweni wa kuhlayisa
tiko, ni lezaku va pswala va anza va tata
misava. Nungungulu i lo vanga lezi zilo kala
ka siku ga wutlhanu ni mambiri( Genisisi 1-2)
hi siku ga wutlhanu ni mambiri Nungungulu
i lo humula: Xive xikhati xakuve Nungungulu
a humula ni kuehleketa hi lezi a zi mahileko. I
lo wona lezaku zontlhe zi sasekile.
Nungungulu loku na a vangile munhu, i lo
mulongisela hi wutlhari ni wutivi ni kuve a
zikota kupola zilo ni kuhlayisa zontlhe lezi a
zi vangileko; a mati, zihari tisinya ni zinwani
lezi zi ta nga vuna munhu wutomini gakwe.
Xikarato: Ngomama ni xipimo xo ranga xa
Genisisi lomu ka (v. 2) kuzwala lezaku a misava
yi wa nga hi na xiwumbeko, a munyama wu
wa tatile kueta. Ziwulako lezaku ku wa nga hi
na nchumu.
A xigonzo hi xikumako hi ka Mitsalo leyi: Ka
Xipimo lexi xa Mitsalo yo Basa hi gonzile hi
kuvangiwa ka misava zi kombisako ntamu
wa Nungungulu ni liranzo lakwe loku na a
vangile wanuna ni wasati a va veka sinwini ga
Edeni lezaku va ti tsakisa hi zontlhe zi nga hi
30
lomo. A wanuna ni wasati va wa hi ni fanelo ya
kuhlayisa zontlhe zi nga hi sinwini, kusukela
ka tisinya zihari ni zinwani. Hikwalaho hi
pima chukwana lezaku, hi va Nungungulu ( a
Muvangi wa zilo zontlhe zi nga kona tikweni)
Hi fanele kupima lezaku, kona hina hita
hi kwihi ni lezaku zini lezi Nungungulu a
rinzelako hi ka hina.
3. Lezi a mhaka leyi yi kulako ka hina
nyamutlha:
Loku Nungungulu a vangile zontlhe zi hanyako
i lo zi nyika ka munhu lezaku zive kuga kakwe,
ni kuve a mu nyikile fanelo ya kuhlayisa ni
kurangela zontlhe zilo zi nga hasi ga gambu.
Kanilezi a munhu wutshanwini ga kuzihlayisa
khwatsi i lo enghena ka ntiro wa kuhahlula
tiko, a maha lezaku gona tiko legi gi nga wa
sasekile gi nga ha saseki. Hi ta wona lezaku
a ka ha hikona xichavo ka lezi Nungungulu
a zi mahileko; a timhango ta ntumbunuko ta
kanzakanya misaveni yontlhe, na zin’wani
zi vangiwa hi yena munhu wutsumbu ( kota
xifananiso, ku nga hlayiseki ka micongo,
mabimbi hambu ni tisinya).
A wutomi ga hina gi ta hinanzihela ni kusaseka
loku hina wutsumbu hi hlayisa ni kuchelela
kota lomu hi hanyako ni lezi hi hanyisako
zona. Lezo zi ta maha lezaku a zizukulwana
zitako zive ni wumanziko ga chukwana.
4. Kusonga:
Ka xigonzo lexi, hi pimile hi masangulo ya
misava ni wukulo ga Muvangi,; Nungungulu.
Yena i lo mbelelisa ntiro wakwe hi kuvanga
munhu mufananisweni wakwe, a muvanga a
fanana naye ( Genisisi 27), loyi a munyikileko
ntiro wa kuhlayisa zontlhe lezi zi nga le tilweni
ni laha misaveni, ni ku zi chelela kota zinwe ni
kubohanisa a munhu ni
Nungungulu ni zivangwa zakwe.
Nungungulu wa hi ranza ni ku hi hlayisa hina
hontlhe. Lezi a zi vangileko zontlhe zinene ni
kuve ni tlhamuselo wa hombe kuhanyeni ka
hina, ni lezaku hi hina hi nga vahlayisi wa
zontlhe zivangwa zakwe. A xokari xa hombe
ku zi chelela kota: A munhu hi yena xivangwa
xa lisima nguvu xi vangilweko ha Yena
Nungungulu. Hina hi vanhu hi hi kota ya
muhefemulo ni moya hi pupuxelweko ha Yena.
Hikwalaho a munhu hi yena a tivako kuya
chichini hi siku ga (wuwutlhanu ni mambiri yini ?. I zi mahile kasi zi vuna hina, kuve hi zi
ka masiku ya viki). lonzowota ni ku zi hlayisa.
Laha hi tirako tlhanu wa masiku ni ginwe, 5. Kumbelelisa xigonzo
ha humula hi siku ga wutlhanu ni mambiri.
1. Himani a mahileko tilo ni misava ke?
Hikwalaho Nungungulu i hi gonzisile kutiva
kutira masiku wontlhe, hi ka siku legi hi 2. A tiko gi wa tsamisile kuyini na gi nga
humula. A xa lisima ka xigonzo lexi a hi se kuvangiwa ké?
kuhlawutela ntsena lezi Nungungulu a 3. Zini hi zipimileko ka mhaka leyi ya
mahileko, kanilezi zona zilo lezi i zi mahele kuvangiwa ka tilo ni misava ké ?
A zakuve hi maha hi magumu ka xigonzo: Ku kombela vanana lezaku, va tsala lezi Nungungulu
a mahileko nzeni va vangu ginwe ni ginwani ngomama ni masiku ya viki.
Siku go Siku ga Siku ga Siku ga Siku ga Siku ga Siku ga
ranga wumbiri wunharu wumune wutlhanu Wutlhanu ni wutlhanu

ginwe ni mambiri

Bhuku gi hi vunileko kutsala xigonzo lexi:

João Ferreira de Almeida, Bíblia Sagrada-Versão revista, 4ª edição, SP-Brasil

31
 Hloko Mhaka: A KUINGISA NUNGUNGULU.
Mitsalo yo Basa: Genisisi 22:1-18
Ndlela ya magonzela
Kongometo
• Kutlhamusela mhaka ya kuingisa
• Kutlhamusela hi lisima ya kuingisa
Nungungulu
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zi lavekako kasi ku gonza: Biblia ni lisimu
Makungu ya magonziselela (Cuwuka xaxameto
wu lanzelako
1. Maengheno ni kuxalalisa vanana
• Wutisa lezi a vanana vazitivako hi hloko
mhaka leyi
• Gonza Mitsalo u tlhamusela ngomama ni
hloko mhaka
Xigonzo
1. Maengheno
Ka siku ni siku hi fanele kuingisa Nungungulu
ku ngave ni ka ni gihi tshamela. Lexi
xi nga nga xiwonelo xinene wutomini ga
xichavo, kuinguisa. Hikwalaho ka mitsalo yi
hlawulweko za laveka kuve hi zama ku kota
Abrahama a nga ingisa Nungungulu.
Vakumeki ka Mitsalo leyi: Ka mhaka leyi ya
nyamutlha, hi ta wulawula ha Abrahama, kota
32
2. Kutlhamusela hi kudlunyatisa lezi u
gonzileko.
• Tlhamusela lezi u zi pimako hi Mhaka ya
biblia
• Bohanisa timhaka ta Mitsalo kusukela ka
etelelo wa Mitsalo
3. Kuhlola ni zikambelo (Maha zikambelo za
kumbelelisa zigonzo).
• Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
kuhlamula timhaka ta kuehleketa
tizwatilweko, hi magumo mugonzisi a vala.
4. Kusonga
• Za koteka kuve kusongiwa hi kumaha
mukombelo, mitiro ya kuya maha kaya
(TPC), kuyimbelela Tisimu ti fambelanako
ni hloko mhaka.
loyi wa hombe ka xigava leyi, kutlakusetwako
kuingisa kakwe, na ku laviwa lezaku a
zivangwa zipima khwatsi tlhamuselo wa
Mhaka “ kuingisa” ni lisima la kuingisa
Nungungulu.
A matimu ha Abrahama, ma andlaliwa
ka bhuku go ranga ka Biblia, Genisisi ka
xigava xa wumbiri, laha kuwulawulwako hi
vanyapanze, hi wulawula ha Abrahama loyi a
ingisako Nungungulu.
2. Xitiyiso xa Mitsalo yo Basa
Tshamela: A matimu ha Abrahama ma
dlhunyatiswa ka xigava xa wumbiri ka
bhuku go ranga ga Biblia, Genisisi:1:1-10,
xi wulawulako hi matimu ya vanyampanze,
na xi tivekisa Abrahama na a ingisa
Nungungulu. Abrahama i va hi ni kukholwa ka
Nungungulu, kanilezi i lo vekiwa kuringweni
laha yena Nungungulu a nga ingisa gezu ga
Nungungulu hi ku leletela lezaku a nyikela
nwana wakwe wa munwe Isaac lezaku a maha
ha yena miphahlelo. Isaac loyi i belekilwe
ha yena Abrahama na Sara mihanzweni ya
xivumelwako xabye ni Nungungulu.
A kukholwa ka Abraahama ku wa hi ka
hombe a kukala a vumela kunyikela nwana
wakwe Isaac. Yena Abrahama a nga wutisangi
chumu, ntsena i lo longisela zontlhe akuve a
maha miphahlelo hi nwana wakwe. Hambu
ka lezo, na ku hlolilwe kutsumbeka kakwe
mahlweni ka Nungungulu, Abrahama i wa
longile kumbeta wutomi ga nwana wakwe
Isaaca, Nungungulu i lo tsetsa wutomi ga
nwana loyi, Nungungulu i mu nyika Ivana
kasi kumaha muphahlelo.
Za hlamalisa lezaku, Isaac, na va hi ndleleni ya
kuya wutshanwini ga Miphahlelo i lo wutisa hi
xihari xakuva va ya maha ha xona miphahlelo
leyo. Mahlweni ka hlamulo wa raru wakwe
Abrahama, Isaac i lo kholwa hlamulo lowo.
Zikarato: Abrahama xontlhe xikhati i lo
ranza Nungungulu a mu tsumba. Kunene
Nungungulu i lo mu ringa laha a nga mu
kombela Issac a nwana wakwe wa munwe
lezaku ave muphahlelo. Abrahama a nga
pimangi xigelo xa kukombelwa loku, kambe
a nga nonohisangi mbilu mahlweni ka Hosi,
hambu ku mu maha ziwutiso. Zini zi nga maha
Abrahama a olova mbilu kota lezi ké?
Lezi hi gonzako ka mhaka leyi: Hi gonzile hi ka
matimu lawa ya Abrahama lezaku yena i wa hi
xikombiso xa munhu nene, wo ingisa; munhu
wa kukholwa ni kutsumba Nungungulu.
Xontlhe xikhati i wa longile kubonga hambu
hi ka xikhati xahava. Abrahama i wa hi ni
Nungungulu wutomini gakwe; kambe yena
hi lisine, i wa hi mungana a tsumbekileko wa
Nungungulu.
33
3. Ngomama ni tshamela ga nyamutlha:
Ka matimu lawa, hi kumana ni lexi hi
xihlayako kota xikambelo xa kukholwa ka
Abrahama mhakeni ya Nungungulu, hakuva
nzako ka ziringo zinyingi a hunzileko hi ka
zona, Abrahama i hlamula hi kutiya loku
Nungungulu a mu leletela lezaku” Teka a
nwana wa wena Isaac, loyi u mu ranzako, uya
tikweni ga le Moria, u ya mu nyikela laho a
kuva munyikelo wa kuhiswa, le xitsungeni lexi
nzi ta nga ku kombisa xona” ( Genisisi 22:1-2).
Matshamelweni lawa yokarata, a vapswali
va hina hambu hina wutsumbu, hi wa tave
hi karatekile loko hi amukela kuleletela ka
tshamela legi, hambu kuve hi phikizana ni
Nungungulu. Kanilezi Abrahama i lo kholwa
lezaku Nungungulu wa zipima lezi a mahako.
Laha a nga salisa malanza yakwe ya mambiri,
i ve ni kukholwa ni kutsumba lezaku i ta wuya.
Laha a nwana Isaac a nga wutisa raru wakwe
Abrahama xungetano hi Ivana ya miphahlelo,
a raru i lo va ni lisine lezaku; Nungungulu i
hi munyika Ivana. A lisine lelo, kukholwa
loku ha kona ku nga nyika zikatekiso za
le ka Nungungulu ka Abrahama. Hi kona
kutsumbeka loko ku hi nyikako kutsumba
hosini matshamelweni wontlhe. Nungungulu
xontlhe xikkhati i ranza a kuwona hi ka hina
a kuxuva kwaloku ngomama ni zontlhe lezi hi
nga nazo. Zontlhe lezi hi nga nazo hi nyikwa hi
Nungungulu. Loku hina hi ala ni xokari xa lezi
yena a hi nyikako hi maha ku khwatsi hi loku
zontlhe zi huma mitanwini ya hina wutsumbu.
A wutomini ni kukholweni ka hina, Nungungulu
i hlola tshamela legi ni ginwani. Abrahama
i wa sina na a hlamule nwana wakwe Isaac
loku na a wutisa hi Ivana ya kuya maha ha
yona miphahlelo. A raru wakwe Abrahama i
lo hlamula lezaku, a Hosi yi ta hi nyika Ivana,
futsi Nungungulu i lo maha zalezo. Xinwani
xikhati hina a hi zitivi lezi Nungungulu a
longiseleko ka hina, kanilezi loku hina hi
kholwa kakwe zontlhe Nungungulu i zi maha
kasi zivuna hina. Hambu hi tindlela leti Yena
a hi fambisako ha tona, ta zikota kuva ti nga
pimeki khatsi ka hina, kanilezi a Hosi xontlhe
xikhati ya hi hletela nzeni ka tindlela leto ni
ka zontlhe lezi hi zi alakanyako.
4. Kusonga
A kuingisa kulanzela, ku ti nyikela kuranzeni
ka wokari; ku ti enghenisa kuranzeni ka
wokari. Laha hazwa xiwonelo xinene xa
Abrahama hakuva a nga engisa gezu ga
Nungungulu hi kukholwa ni kutsumbeka.
Nungungulu i lo tsumbisa kukatekisa
Abrahama ni lezaku hi ndlela leyi a katekisa
matiko wontlhe ya misava. Hikwalaho, lexi
xikatekiso xi enzelekile ka hina hontlhe
vahanyi va misava, na zi salako ka hina akuva
hi tsumba ni kulanzela zilayelo ni zileletelo
zakwe ku kotisa lezi a mahileko a koko wa hina
Abrahama, na hi kholwa lezaku, Nungungulu
i ta hi katekisa nzeni ka ni gihi tshamela hi
kumekako ka gona.
Xikatekiso xa hombe loku a dadani, nyine
ni vana vavumela kutirela Nungungu ni
kuve va veka Nungungulu kota xilo xo ranga
wutomini gabye. A hi vekeni ka Nungungulu a
zikombelo za hina, hi kukholwa, na hi kholwa
ni kutsumba zitsumbisweni zakwe, Yena i ta
hi nyika hakuva kunene a wuxinji gakwe ga
hombe. Hi liranzo, a Hosi ya tiyisa kuvumela
ka yona loku xontlhe xikhati hive vana va
ingisako.
Zi ni lisima kuve hi ingisa Nungungulu hi
kukholwa ni kutsumba, hakuva kunene, loku
hive lava va ingisako, hitaga zonanziha za
tiko.
Nzi tsalile lezi na nzi vuniwa ni bhuku legi:
João Ferreira de Almeida, Bíblia Sagrada-Versão revista, 4ª edição, SP-Brasil.
34
5. Kumbelelisa Xigonzo:
1. Xini ku ingisa ké?
2. Zi wula yini kuingisa Nungungulu
kota kuwula ka Abrahama ké?
3. Hi lihi lisima la Kuingisa Nungungulu
ké?
Maalakanyo hi zomaha:
1. Kuyimbelela lisimu “ Loku mamani a nzi
ruma”
Loku mamani a nzi ruma
Nzi ta famba seno na nzi tlhatlhekile
Coro
Nza hlambanya ka Dadani
Ni ka Hosi Jesu
Nzi ta maha lezo na nzi tlhatlhekile
2. Mihlakano
• Kutlhanganyisa vanana hi vambiri-
vambiri, vavala mahlo hi nguwo ya ntima.
Loyi a wonako i ta leletela mafambela
ka loyi a valileko mahlo, kala aya teka
xokari xivekilweko). Loyi a nga woniko i
famba ngomama ni zileletelo ni kuingisa
loyi a wonako. Va ta maha lezo hi ku
cicana kala vontlhe va enela kumaha
hlakano lowo, kasi va pima hi kurumiwa,
kufamba, kutsumbeka ni kuingisa ka loyi
a rumiwako.
 Hloko Mhaka: KUTIMISELA
Mitsalo yo Basa: Jakobe 5:7-11

Ndlela ya magonzela

Kongometo wa xigonzo gonzileko

• Kutlhamusela hi kutimisela • Tlamusela lezi u zi pimako hi xigava xa
etelelo xa biblia
• Kutlhamusela ni kudlhunyatisa hi
kutimisela • Bohanisa Mitsalo kusukela ka xigava xa
etelelo xa Biblia
Kuhlwela ka xigonzo: 45 minutos
3. Kuhlola ni kuvala (Maha ziwutiso kasi
Lezi zi lavekako kasi ku gonza: Biblia, lisimu, kumbelelisa)
xotsala ha xona, ni phepha 4. Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
kuhlamula timhaka ta kuehleketa, hi
Makungu ya magonzela (cuwuka xaxameto
magumu mugonzisi a wula magez.
wulanzelako)
5. Kusonga
1. Maengenho ni kuxalalisa vanana
• Zakoteka kusonga hikumaha zokota:
• Wutisa lezi a vanana va zitivako xungetano Mukombelo, zokari zakuve vaya maha
hi hloko mhaka leyi; kaya(TPC) kuyimbelela lisimu ti bohanako
• Gonza Mitsalo hi nzhako u tlhamusela ni tema.
ngomama ni lezi u lava ku gonzisako • A kusonga ka zikota kuve kumahiwa hi
2. Kutlhamusela (hi kuandlala) lezi u ndlela ya mukombelo, kutani ntiro waku a
vanana vaya maha kaya (TPC) kuyimbelela
lisimu li fambelanako ni hloko mhaka.

Xigonzo

1. Maengheno: Vakumeki ka mhaka leyi: A papilo ga Jakobe gi

na ni gonziselelo wa hombe yi tshingisilweko
A vavitanilweko va Nungungulu va hanya
nzeni ka mitiro yi mahilweko kasi ku hlamula
hi kukholwa ni kutimisela. Hi kota ya lezo,
ku kholwa. Gona papilo legi gi lava ku
a kutimisela i tshamela gi lavekako nguvu
komba lezaku za laveka kuve ni kukholwa ka
wutomini ga ni wihi munhu.
Nungungulu, lezaku a mitiro yi mahiwako hi
munhu, yi na ni chachazelo. A vakumeki ka

35
mitsalo leyi, makristu ma nga wa bangula
tiko hi kota ya kuhlongoliswa hi varoma, ni
mulamuli (Jesu Kristu).
Mupostoli Jakob i tsala papilo legi xikhatini lexi
a makristu ma nga hi kuxanisekeni ka hombe
hi kota ya kuhlongoliswa loku. A vanwani va
wa hi valuveli matikweni manwani. A kuramba
loku ka Jacobe i kasi ni wihi loyi a amukeleko
kutsetselela ka Nungungulu ave a tsumbeka
ni kuve ave a simamisisa kukholweni ni
kutsetselelweni loko.
2. Kutiyisa ka Mitsalo yo Basa
A xigonzo xa nyamutlha xi hi ramba
kuehleketeni ka kutimisela ni kuve hi
simamisisa kukholweni. A kutimisela ni
ku simamisisa, timhaka timbiri ta lisima ti
bohanako nguvu nzeni ka papilo legi, kambe
ti nga kona kota hloko mhaka ya kukholwa ku
faneleko kukombiswa hi mitiro yi hanyako.
A kutimisela ka vuna kulwa hi timhaka
ta vanyamuwule xungetano hi xigelo xa
Nungungulu, kasi a kutsumbeka kuvuna
lezaku hi kala hi tsovela zitsumbiso lezi
Nungungulu a zi tsumbisako ka vanhu lava a
xaleleko ha vona.
Tshamela: A papilo ga Jacobe gi tsalilwe
xikhatini lexi a makristu ma nga wa xaniswa
hi mufumo wa varoma. Hikwalaho gona
papilo legi Jacob i lo gi yisa ka makristu na a
maramba lezaku mave ni kutimisela ni kuve
va tiya zikaratweni kala kuwuya ka Hosi.
Zikarato: A kuvumaleka ka kutimisela
ka woneka hi tindlela ti hambeneko, a
kunguranguram aku zontlhe za fana, a ku ti
tlhanganyisa ni ka zontlhe ni ka vontlhe, a
kunyika milanzo vanwani hi kutsanzeka ka
hina; ni zinwani. Lexi xi hi tlheliselako nzako
kota vanhu, kuvumaleka ka liranzo zinwe ni
kubohana kunene ni vanwani vanhu, zinwe ni
Nungungulu. Hi longile kurinzela hi lihlaza-
mbilu hambu loku na hi xaniseka ? Hi yihi
lisima la kuzikota kurinzela ?
Lezi hi gonzileko ka mhaka leyi: Ka mhaka
leyi, hi gonzile lezaku a kutimisela xinyikiwo
xa Nungungulu, tshamela go kari, hanyela
ginene a gihi hontlhe hi faneleko kuve nago.
Hi gonzile lezaku na hi rinzela siku ga Hosi, a
kutimisela ku ta hloliwa hi zixaniso, kanilezi
a xifananiso xinene ka makristu hi lezi zi
hanyilweko ha Joba ni manwani makristu lava
36
hamba lezi va nga welwa hi minzingo ni tinwani
tixaka ta zixaniso, cima a va tlhelelangi nzako,
va lova ni kurinzela kunene timbilwini tabye
na xontlhe xikhati va chava Nungungulu vave
lava va tsumbekileko Mhakeni yakwe.
3. Lezi a Mhaka yi wulako ka hina
nyamutlha:
Masikwini ya hina, a hi hloli vanhu hi kholo
yabye, kanilezi hi hanyeka gabye. Hi ka lezo, a
hi hanyiswi hi kota ya mitiro yinene hi mahako,
kambe hi kota ya yona mitiro leyo, hi ta ya
yima kulamulweni. Na haha hanya misaveni
leyi, hi ta tsemakanyiwa hi zikarato, ni zilo zo
bayisa ni zinwani zi ta nga hi khunguvanyisa.
A kuva vamahi va mhaka hi ngave vazwi tsena,
zilava kutimisela ni ku ti tsitsirita, kambe
a hehla ka zontlhe a kutusumbeka, hakuva
kunene, ha tsemakanyiwa hi ziringo zinyingi,
ni zisirelo zinyingi. Zontlhe ziringo, zixaniso
ni zikarato, zi na ni xikhati zi mbelako. A ka
zontlhe lezo, a zazinene hi kuve ni kutimisela.
Kasi hi pima xivuno xa kuzikota kurinzela
hi kutimisela, Jacob i tirisa mufananiso aku
hi fanele kupimanyisa murimi lezaku, laha a
tirako hi kutikarata kurimeni loku, i rinzela
hi kutimisela a xikhati xa kutshovela. Hinawo
lava hi hanyako hi tipswalo ta Hosi hi fanele
kurinzela hi lihlazambilu a siku ga kutatiseka
ka kutinyikela ka hina.
Hi kumaha loko, hambu loku na hi
tsemakanyiwa hi zikarato ni ziringo zinyingi,
hi fanele kusimama hive ni kupima kunene
kakuva hi zikota kurinzela na hi xalele a
siku ga Hosi. Na hi hi kurinzeleni loku, hi
fanele kusimama hi kombela zikatekiso a
zihi hitako na hi amukeliswa hi Nungungulu.
Lava va tivako Nungungulu xinwani xikhati
va yimelwe hi kutsemakanya minzingo kasi
vapima liranzo ni tipswalo takwe ni kueta ka
zona.
4. Kusonga
A kutimisela ni kutsumbeka zikambelo zinene
za wena wutsumbu
A kuhanyeni ka hina hi yimelwe hi kuhumelwa
ni zikarato Kambe, ntsena ku ta pimeka
chukwana ka hina, loku hi cuwuka ni kukholwa
ka Nungungulu. A kutsumbeka kufamba zinwe
ni kutimisela, kota lezi a zikhunguvanyiso zi
nga lomu tindleleni ta hina, kanilezi kulaveka
kuve hilwa hi kala hi hlula. A kuve wo timisela Nungungulu ke ?
zi tlhamusela kuve wotiya minzingweni, wa
Mawonela hi zomaha:
ku nga tlheliseli kubiha hi kubiha, a hehla ka
zontlhe wa kutsumba kunene kota Joba, loyi • Wutisa vanana lezaku, xana zwa hehuka
a nga tiya hi magumu a amukela chachavelo. kulanzela zitsumbiso va mahako ka
vangana vabye hambu ka vapswali ké?
Zini hi fanelelo ku zi hlayisa hi xigonzo lexi:
Hikuyini zikhati zinyingi va tsumbisako
A kutimisela i tshamela go lanzela, kumaha,
va nga zikoti kumaha !.
ku tatisa zilo hi ndlela yinene. A munwe ni
munwani i yimelwe hikuve wo tsumbeka ka • Nzako ka kuzwa zigelo lezi a vanana va
lezi zi mu yimeleko. nyikako, hi nzako tshingisa lezaku, zikhati
zinyingi zakarata ha kunene, kanilezi
5. Kumbelelisa Xigonzo lexi:
hi fanele kuzama kuzikota kutatisa
1. Xini kuve wo timisela ké ? zitsumbiso lezo. Hi fanele kambe kuchela
kota lezaku, hi nga mahi zitsumbiso a
2. Hi yihi lisima la kuve wo timisela
zihi hi zitivako lezaku, hi nga ta humelela
mahlweni ka Nungungu ké ?
kuzitatisa, hakuva a zinwani (azisukeli ka
3. Ziwula lezaku a zikarato,za nyika kuranza ni kuzikota ka mina ni zinwani...)
xigelo xakuva hi hluwuka ka
A kutsala ka xigonzo lexi ku khigele ka mabhuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Keith Mathison, Bíblia de Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado,
SP, Brasil;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

37
 Hloko mhaka: ZIGA TSHOMBA ZA MUFUMO WA
MATILO.
Mitsalo yo Basa: Romanos 8:13-17
Ndlela ya magonzela
Kongometo:
• Kutlhamusela lezaku ziwula yini kuve
zigatshomba
• Kutlhamusela lezaku xini Mufumo wa
Matilo
• Dhlunyatisa ndlela leyi ha yona hi ta kuma
mufumo wa matilo
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti.
Lezi zi lavekako kasi ku gonza ha zona: Biblia, 4. Ka kumbelelisa loko, a zigonzani zi fanele
caderno, tikori, xivinyo, “regua”.
Makungu ya magonzela:(cuwuka xaxamento
wulanzelako) 5. Kusonga
1. Maengenho ni kuvuxa lixuve zigonzani
• Wutisa lezi a vanana va zipimako hi hloko
mhaka
Xigonzo
1. Maengenho
Nzeni ka wutomi ga hina, lexi xi hi tiyisako
kusimamisa ka maxaka i tshomba.
A zilo hi ziwonekako nzeni ka tiko, mihanzu ya
tshomba. Hikwalaho, Nungungulu i lo maha
munhu kota xigatshomba xa Mufumo wakwe.
38
• Gonza Mitsalo hi nzako u tlhamusela
ngomama ni xigonzo
2. Tlhamusela (Hi kuandlala) a Mitsalo
• Tlhamusela hi kuetisisa lezi a Mitsalo yi
wulako
• Bohanisa Mitsalo ni lezi u tlhamuseleko hi
kuwula ka Mitsalo
3. Hlola ni kumaha zikambelo (maha ziwutiso
kasi ku mbelelisa xigonzo xa wena)
kuhlamula zontlhe u ta nga va wutisa, hi
nzako mugonzisi wula magezu
• A kusonga ka zikota kumahiwa hambu hi
mukombelo kutani mitiro yakuva a vanana
vaya maha kaya(TPC) kuyimbelela tisimu
ti fambelanako ni Hloko mhaka.
Vakumeki ka mhaka leyi: Ka Mitsalo leyi lomu
ka papilo ka Paulo loku na tsalela makristu ya
le Roma, i wa lava kuhunzulasa gonzo yi nga
wa gonziswa hi Vajuda va nga hi ku makristu,
lava va nga wa kanela lezaku, a kuhanyiswa
ku hi ngomama ni nayo na ku nga hi kukholwa.
Hikuma Paule kota yena wahombe ka Mitsalo
leyi, hi nzako hi kuma makristu ni vajuda.
2. Kutiyisa ka Mitsalo yo Basa
Tshamela: Paule i lo tsala mitsalo leyi hi ndlela
yinene a yi rumela ka makristu le Roma, ma
nga wa amukela gonzo ya vajuda va nga hiku
makristu na vakanela lezaku, a kuhanyiswa
kuta hi nayo na ku nga hi kukholwa. Paule
i lo va vumelisa hi kutsala loku lezaku; a
kuhanyiswa ku ngomama hi kukholwa na ku
nga hi hi nayo
Paule i lo simama a tlhamusela hi kutsala
kakwe aku, loyi a hanyako na a ti tlhatlhile ka
Nungungulu a nga hanyi ngomama ni Moya
wa Nungungulu, wafa kukholweni ni mirini
kambe. Hambu zi hi tanu, lava vafambako hi
kuranza ka Moya wa kubasa, lava va mahako
kuranza ka Nungungulu, vatava vana va
Nungungulu, a ziro zinene za ngangu wakwe,
ni kuve zigatshomba za mufumo wa matilo, ni
lezwaku, vona va ta lonzowota wudzunzo ga
Nungungulu
Kasi hi binzula Mufumo wa matilo, zifanele
kuve hilwa ni kumaha kuranza ka Dadani
wa hina wa le Tilweni, hakuva kunene, “ a
hi vontlhe lava va nge Hosi, Hosi va ta nga
enghena mufunwini lowu, kanilezi hi vontlhe
lava vamahako kuranza kakwe”, kuwula Hosi,
lomu ka Mateu 7:21.
Xikarato: Loku hi nga vumeli lezaku hina
hi vana va Nungungulu, lava kasi vave
zigatshomba za mufumo wakwe, kulavekako
kuva va hunzuluka va tlhelela kakwe kota
Nungungulu, cima va nga ta hlayiwa kuva
zigatshomba za mufumu wa matilo. Kota vana
vakwe hi nga vumeleni lezaku a kunavela ka
nyama kuhlula kupima ka hina, hakuva loku
zimaha lezo, futsi hitafa, nakuveni zakoteka
kuva hi hanya ha Kristu Jesu.
Zivuno hi zikumileko ka Mitsalo leyi: A liranzo
la Nungungulu linene. A mufumu wakwe wu
ta engenhwa ntsena hi lava va hanyako hi
liranzo ni nongameto, lezo hiku, vontlhe lava
va nha hanyiko hi zinene ni Nungungulu, va
nga ta engenha mufunwini lowu ( I Korinte
6:9).
Hi gonzile kambe lezaku, a zigi tshomba za
Mufumo wa Nungungulu hi vana vakwe,
lava va nga ni kupima kunene ku ranziwako
hi Moya wa kubasa, a Moya lowu wu hi
39
rangelwako wutomini ni kuruleni. Hikwlaho
lava va hanyako hi ka nyama, valwako ni
kuxalalisa nyama, a tshamela legi gi hi yisa
kufeni.
Lava va rangelwako hi kuranza ka nyama,
cima a va tsakisi Nungungulu, hakuva va nga
ragelwiko hi nayo wa Nungungulu.
3. Lezi yi tlhamuselako mitsalo
nyamutlha
Ngomama ni nguva ya nyamutlha hi wona
Jesu kota xihlowo xa wutomi xa zontlhe
lezi hi zilavako kuhanyeni ka hina, kanilezi
laha hi amukelako lezi hi kombelako kakwe,
ha murivala loyi a hi nyikileko. A wunyiki
ga zikarato za hina zi humelela hi kota ya
kuchelelako kota a zilo za laha misaveni,
hi hlota ku ti tsakisa ka hina wutsumbu, hi
rivala lezaku Nungungulu i hi nyikile ha Jesu
Kristu.
Jesu i lo ta fela hina hontlhe, Jesu ngwa misava
yontlhe ziwulako lezaku a tipswalo takwe ti
lumba hina hontlhe. Hi wona Jesu kota Loyi
a amukelako vanana a vakatekisa, kambe
wanyika xikombiso ka vahombe lezaku, kasi
vave ziga tshomba za mufumo wa Nungungulu
nikuve vave vanana vatsongwani.
4. Kusonga:
A zigatshomba ziwula lezaku hive vana va
tipswalo ta xinyikiwo xa Moya wa kuBasa
hi kubapatiza. Hi kota ya lezo, hi fanele
kuhlengela ka tshomba ya kuhanyiswa ka
pinzukela.
Hina a hi tikhumbi leti ti faneleko binzula
tshomba yinyingi kasi kukala hi fanelwa hi
xinyikiwo xa Moya wa Kubas ka wuhlengeli ga
kuhanyiswa. Kanilezi hakuva hi tatisilweko hi
kuhanyiswa, kutiyiswa le xinyikiweni xa Moya
wa Kubasa, hatira ni kumaha mitiro na hi
rangelwa hi wona Moya, hive lezo zigatshomba
zinwe na Kristu.
Hina hontlhe lava hi lavako kuga tshomba
ya mufumo wa matilo, kulaveka lezaku hi
hunzuluka zionhweni za hina, hi maha ni
kuhanya hi nongamento, kutsetselela ni
kuholwa hakuva loku hikona kuxuva ka
Nusngungulu.
Nungungulu wa hi nyikile lezi hi zilavako
wutomini legi gi mutsakisako ni kuve a hi
longisela hi Moya wa Kubasa kasi hive xipanze A Nzako ka kutlhamusela lezaku kota vanana
xa Mufumo wakwe. va xinuna ni va xisati valumbako ngangu
wa Nungungulu, vona vontlhe ziga tshomba
Lezi hi faneleko kuzihlayisa ka xigonzo lexi:
Zakwe. Wutisa lezaku, hiyihi ndlela hi ta
Zigatshomba kuve vana va tatisilweko hi
nga kombisa ha yona a tshomba ya hina hi
xinyikiwo xa Moya wa Kubasa ni Kubapatizwa
tshamela (Mufananisweni) wa Nungungu
hi wona Moya. Hikwalaho hi fanele kuhlengela
(Liranzo, Muvangi, Loyi wo tsetselela ni
kuhanyisweni ka pinzukelwa, ni kuve hi
zinwani), kutani, hi ta kombisa hi ndlela
hanya ngomama hi tlhelo ga ntamu wa wona
muni liranzo, kupola zilo kasi ha sangulisisa,
Moya wa Kubasa.
kukhongotela lava va xanisekako ni zinwani)
5. Kumbelelisa xigonzo:
Tsalani mufumo wo hambana, wu
1. Ziwula yini kuve zxigatshomba xa tlhamuselako mufumo wa Nungungulu ( hi
Nungungulu ké ? nongameto, kurula, ni kutsaka).
2. Upima yini hi Mufumo wa
Nungungulu Ke ?
3. Hi ta wukumisa kuyini mufumo wa le
tilweni ké ?
Zikotekako kumahiwa hi magumu:
A kutsala ka xigonzo lexi ku khigele ka mabhuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

40
 Hloko Mhaka: KUTSAKA
Mitsalo yo Basa: Tisimu 1:1-6
Ndlela ya magonzela
Khongometo
• Ku tlhamusela hi lisima la kutsaka
• Kukomba hi lisima la kutsala wutomini ga
wukristu
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zi lavekako kasi kugonza: Biblia, caderno, • Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
tilapi kasi kupitar, xivunyo ni reguwa
Makungu ya magonzela: (Cuwuka xaxamento
wu lanzelako)
1. Maengenho ni kuxalalisa vanana
• Wutisa vanana lezaku va tiva yina
xungetano hi hloko mhaka leyi
• Gonza Mitsalo ya Bibilia, u tlhamusela
xungetano hi xigava xi etisisako Biblia
Xigonzo
1. Maengheno
Kulonzowota a kunanziaha ka wutomi,
zitlhamusela kuhanya hi litsako.
A ngangu wa litsako hi lowu siku ni siku wu
hanyako hi ndlela yinene.
Vakumeki ka Mitsalo leyi: Hosi Davida kota
yena wo ranga ka mhaka leyi wa hi komba
kulaveka ka kuhlawula hanyela ginene.
Hikwalaho lomu ka bhuku ga Tisimu, i hi
41
2. Kutlhamusela hi kuandlala a Mitsalo
• Tivekisa xigelo xa xigava xungatano hi
kuetisisa ka Biblia
• Bohanisa mitsalo ya Biblia kusukela ka
timhaka da xigava xa kuetisisa ka Biblia
3. Kuhlola (kumaha ziwutiso za kumbelelisa)
kuhlamula timhaka ta kuehleketa ti
zwatilweko, hi magumu mugonzisi a wula
magezu.
4. Kusonga
• Za zikota kumahiwa hi kumaha mikombelo,
ntiro wa kuya maha kaya(TPC),
kuyimbelela lisimu li fambelanako ni hloko
mhaka.
komba tindlela timbiri, ka tona hi zikotako
kuhlawula ndlela yinwe. A yoranga i ndlela ya
zikatekiso ( ya lava va chelelako kota milayo ya
Nungungulu), ndlela yi va yisako litsakweni.
Ni yawumbiri i ndlela ya kulamulwa,( ya lava
va mahako kubiham va nga lanziko Mhaka ya
Nungungulu, i ndlela yi va yisako loveni.
2. Kutiyisa ka Mitsalo yo Basa
Tshamela: Tisimu xipimo xo ranga, a tiviwako
kota lisimu ta wutlhari, i hi komba kuhambana
xikari ka tshamela ga munhu nene, a nga
faneliko kulanzela zileletela za wakubiha,
hambu ku famba tisokweni ta vanhu vahava,
lava xontlhe xikhati va tshovako Milayo ya
Nungungulu; hakuva a munhu nene i ingisa
nayo wa Nungungulu.
A munhu a mahako zinene i fanana ni sinya yi
byalilweko kusuhani ni congo leyi yi pswalako
mihanzo ya yona hi xikhati xa yona.
Zikarato: A biblia gi wula lezaku a zigohi zi
nga ta tsutsuma kuya kulamulweni kambe
cima zi nga ta tshama hlengeletanwini wa
valulamileko, hakuva Nungungulu wa yitiva
mitiro ya lava va mahako kululama. Hi yihi
ndlela u hlawulako kasi kuve loyi a tsakileko
ké ?
Lezi hi gonzileko hi mhaka leyi: Hi gonzile
lezaku loyi a lulamileko hi loyi a hanyako
ngomama ni kuranza ka mhaka ya
Nungungulu, ni muonhi hi loyi a anga hanyiko
hi zileletelo za Nungungulu.
Davida ka tisimu takwe i hi khongotela lezaku
hive ni hanyela ginene go xixima Milayo ya
Nungungulu, a khongotela kambe lezaku hi
famba zinwe ni vanhu va kukholwa kunene ni
kuve hi hlayisa zileletelo za Nungungulu, hi
lanza nongamento wa kuhanya ngomama ni
xichavo xa wukulu ga Nungungulu. Vontlhe
lava va hlawulako kufamba zilulekweni za
vakubiha, va ta lobyiswa.
Mitsalo yi wulawulako hi mhaka ya kutsaka.
a)- Johane 13:17 – A Mitsalo leyi yi tlhamusela
lezaku a kutsaka ka enzelekelana loku u
hlengela kutsaka loku ni wuakelwani wa
wena.
b)- Tisimu 34:12-14 – A kutsaka ku venga
tontlhe tixaka ta zionho, hakuva hi tave ni
chachazelo wa hombe hi ka Kristu Jesu.
c)- Tisimu 32:1-2 – Loku hi nga zikoti
kutsetselela wuakelwani wa hina hi nga
tava lava va tsakileko, xontlhe xikhati hi ta
rwala minzwalo ya ku nga zikoti kutsetselela
muakelani wa hina. Kanilezi loku hi hanya
zinwe na Jesu, a kuhanya ka hina ku ta
hunzulwa hive lava vatsetselelako.
3. Lezi a Mitsalo yi lako ka hina
nyamutlha
Nzeni ka wutomi ga wukristu hi gonzile lezaku
a munhu nene i fanele ku tsawukana ni mitiro
42
ya vanhu va manyala, ngha a nga hlengeli navo
hambu kutshama navo kasi a ngave loyi a nga
ni nanzu, hakuva a pimako chukwana lezi zi
nga tsovelo wa wutomi lego. Hambu ka lezo,
ka nguva leyi hi hanyako ka yona, za karata
kumaha lezo. Zinyingi zigelo zi hi kokako kuve
hi wela hanyeleni legi hi tsawukana ni kutsaka
kumbeleleko ka Nungungulu. Hakuva a hi na
xikhati xakuva hi ingisa gezu ga Nungungulu.
Zikhati zinyingi a hi nyiki xikhati kumaha
kuranza ka Muvangui wa hina, a hi lanzisi
hi kumaha lezi hi zizwako nzeni ka tikhozo,
nzeni ka zigonzo, ka xikola xa dimingo ni ka
zigonzo za biblia. Ku na ni vingu ga Africa gi
kombako kubiha ka kuhlengela ni vanhu vo
biha. A vingu lego gi ngalo: “A mungana wa
mbafa yenawo i mbafa”
4. Kusonga
A kutsaka i tshamela ga loyi a tsakileko hi
kota ya xokari a nga naxo kutani a nga ka
tshamela go kari wutomini gakwe, kambe
kuve zi famba khwatsi kuhanyeni ka wena
wutsumbu, kuhanya khwatsi ka wuakelani
wa wena ni kuve a hehla ka zontlhe u tsaka
mahlweni ka Nungungulu.
A vanhu va fanele kuve va tsumbeka ni kuve
va tsaka ntirweni wa kuhangalasa Mhaka ya
Nungungulu, hi khongela hi nga rereki, kasi
Yena wa hi nyika tipswalo ta kuva hi zikota
kupima ni kutlhatlhambutela Mhaka yakwe.
Kasi hive ni kutsaka kumbeleleko hi ka
Nungungulu, hi fanele kulanzela zilayelo za
hosi David, hi gonza Mhaka ya Nungungulu
ni kuve siku ni siku hi tatisa hi kumaha lezi yi
wulako. Hi fanele kuingisa vapswali va hina,
vakokwani, vangana ni vanwani, hi nga fambi
ni zipapilwana za mihlamulo le xikoleni ka
masiku ya xikambelo, hambu kuve hi cuwuka
mihlamulo ka zikambelo (prov)a za vanwani,
ntsena hi hlamulo lezi hi gonzileko. Hi fanele
kutiva ku kombela lezi hi zilavako ina ni
kunyika ka vanwani lezi hi nga nazo.
Nungungulu wa hi nyika zontlhe hi zilavako
wutomini ga hina ni kuve lezi zi tsakisako
Yena, kambe wa hi longisela hi ntamu
wa Mota wa kuBasa lezaku hizikota kuve
xipanze xa Mufumo wakwe, hakuva kunene
a kutsaka ku mbeleleko wutomini, ntsena ku
kumeka kunhanyeni ka vanhu vanene, lava
hakunene vafambiswako hi liranzao la nayo Kumaha hlakano wo kari hi zitapana za
wa Nungungulu. mabotori, hi maha ximovana xa litsako ni xa
ku xaniseka hi phepha, hi gi kolar lomu ka
A hi alakanyeni lezaku tikona tindlela timbiri
zitapana.
wutomi ga hina, ni magumu ka lava va fambako
ha tona. Nungungulu wa bisopa wutomi ga A munwe ni munwani i ta hlawula xitapana
lava va lulamileko, kanilezi a wutomi ga lava xinwe a zwata ka tlawa lezaku, hi xihi xigelo
va nga lulamangiko gi ta lova ( Tisimu 1:6). xi mu mahako a tsaka kutani a nga tsaki (
ngomama ni mufananiso wa ximovana).
Lezi hi faneleko kuziveka kupimeni ka hina:
Hi fanele kuve lava vatsakileko hi Mhaka ya Zwana za munwe ni munwani ni kuve u
Nungungulu, hi khongela hi nga rereki kasi zwata ka vanana. Hi nzako kombela navo
Nungungulu wa hinyika Tipswalo ta kuve hi ka Nungungulu lezaku ava amukelisa zigelo
pima ni ku tlhatlhambutela lisine hi wutomi zinyingi za kuve vatsaka vona ni mingangu va
ga hina wutsumbu ngomama ni nayo wakwe. hanyako ka yona.
5. Kumbelelisa xigonzo
1. U pima yini hi litsako ke?
2. Hi nga likumisa kuyini litsako ke?
3. Li wonekelisa kuyini litsako lomu
kuhanyeni ka hina ke?
Maalakanyo hi lezi hi faneleko kumaha hi
magumu:
A kutsala ka xigonzo lexi ku khigele ka mabhuku lawa:
João Ferreira de Almeida, Bíblia Sagrada-Versão Bíblia Electrónica, 1ª edição, SP-Brasil.

43